Lich su Dang bo huyen Vinh Cuu 1930 - 2000

Lich su Dang bo huyen Vinh Cuu 1930 - 2000

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top
LӎCH SӰ ĈҦNG BӜ HUYӊN VƬNH CӰU 1930 – 2000
BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ HUYӊN VƬNH CӰU
LӎCH SӰ ĈҦNG BӜ HUYӊN VƬNH CӰU 1930 – 2000
NHÀ XUҨT BҦN TӘNG HӦP ĈӖNG NAI – 2000
BAN CHӌ ĈҤO:
BAN THѬӠNG VӨ HUYӊN VƬNH CӰU
BAN BIÊN SOҤN:
TRҪN QUANG TOҤI
Thҥc sƭ khoa hӑc lӏch sӱ
NGUYӈN PHÁT TRIӆN
Trѭӣng ban Tuyên giáo HuyӋn ӫy
Chѭѫng mӣ ÿҫu
HUYӊN VƬNH CӰU – ĈҨT NѬӞC CON NGѬӠI – TRUYӄN THӔNG
Theo ÿѭӡng liên tӍnh lӝ 24, qua khӕi cҫu Rҥch Gӕc, ta bѭӟc vào ÿӏa
phұn huyӋn Vƭnh Cӱu. Vƭnh Cӱu là mӝt huyӋn cӫa tӍnh Ĉӗng Nai, nҵm ӣ tҧ
ngҥn sông Ĉӗng Nai có diӋn tích 1.073,1km2 (15.473 hecta), chiӅu dài Ĉông
tây ÿoҥn dài nhҩt 32 km, chiӅu nam bҳc ÿoҥn dài nhҩt 14 km (diӋn tích rӯng
tӵ nhiên 54,862 ha, diӋn tích mһt nѭӟc chuyên dùng 15.857ha).
HuyӋn Vƭnh Cӱu phía tây, tây nam, tây bҳc giáp huyӋn Tân Uyên, tӍnh
Bình Dѭѫng; phía ÿông giáp huyӋn Ĉӏnh Quán; ÿông bҳc giáp rӯng Quӕc gia
Nam Cát Tiên và huyӋn Tân Phú; phía nam giáp thành phӕ Biên Hoà, ÿông
nam giáp huyӋn Thӕng Nhҩt: Nhìn chung vӅ ÿӏa thӃ, huyӋn Vƭnh Cӱu nhѭ
mӝt bán cù lao vӟi sông Ĉӗng Nai và sông Bé bao bӑc tӯ hѭӟng tây nam lên

1.3 Page 3

▲back to top
ÿông hҳc. Ngoài ra, huyӋn Vƭnh Cӱu còn có hӗ thӫy ÿiӋn Trӏ An tҥo thành
nhiӅu ÿҧo lӟn nhӓ (hai ÿҧo lӟn là Ĉӗng Trѭӡng và Ó), tҥo thành mӝt cҧnh
quan sinh thái và môi trѭӡng phù hӧp vӟi viӋc khai thác du lӏch.
Dân sӕ huyӋn Vƭnh Cӱu là 101.255 ngѭӡi 1 gӗm nhiӅu thành phҫn dân
tӝc nhѭ: Kinh, Stiêng, Chѫ ro (chӫ yӃu ӣ Phú Lý)..., trong ÿó ngѭӡi dân tӝc
Kinh chiӃm trên 95%; mұt ÿӝ dân sӕ 94,35 ngѭӡi/km2.
ĈӎA LÝ LӎCH SӰ HUYӊN VƬNH CӰU
Lӏch sӱ ÿӏa lý huyӋn Vƭnh Cӱu gҳn liӅn vӟi quá trình hình thành và
phát triӇn cӫa tӍnh Ĉӗng Nai trên 300 năm.
Trѭӟc thӃ kӹ 17, vùng ÿҩt thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu ngày nay còn là mӝt
vùng ÿҩt rӯng rұm hoang vu, bӣi nhѭ nhà sӱ hӑc Lê Quý Ĉôn trong tác phҭm
Phӫ Biên tҥp lөc viӃt vào thӃ kӹ 18 vүn cho rҵng ÿҩt Ĉӗng Nai (tӭc Nam bӝ)
tӯ Soi Rҥp ÿӃn cӱa Ĉҥi, cӱa TiӇu là rӯng rұm kéo dài hàng nghìn dұm. Ngѭӡi
ViӋt có mһt trên ÿҩt Vƭnh Cӱu có lӁ vào thӃ kӹ 17. Hӑ là nhӳng ngѭӡi nông
dân phҧn kháng sӵ áp bӭc cӫa chӃ ÿӝ phong kiӃn và chӕng ÿӕi chiӃn tranh
cӫa hai tұp ÿoàn Trӏnh (phía Bҳc) và NguyӉn (phía Nam), nên ÿã tìm vӅ phía
Nam ÿӇ sinh sӕng. Tӯ Mao Xoài (Bà Rӏa), ngѭӡi ViӋt có khi ÿi lҿ tҿ, khi ÿi
thành tӯng nhóm ÿã theo sông Lòng Tàu rӗi ngѭӧc sông Ĉӗng Nai, và cuӕi
cùng tìm ÿѭӧc mҧnh ÿҩt phì nhiêu ven sông Ĉӗng Nai ÿӇ ÿӏnh cѭ và canh
tác. Ĉӏa ÿiӇm ÿҫu tiên có thӇ là BӃn Cá 2.
Cùng vӟi Cù lao Phӕ, vùng BӃn Cá là mӝt trong nhӳng ÿӏa phѭѫng
sӟm có ngѭӡi ViӋt ÿӃn lұp làng, khai phá.
1. Tӯ 1679 ÿӃn 1945.
Ngѭӧc dòng thӡi gian, năm Kӹ Mùi 1679, chúa NguyӉn Phúc Tҫn
(1648-1687) ÿã chҩp thuұn cho nhóm ngѭӡi hoa “bài Mãn phөc MӋnh” do
Trҫn Thѭӧng Xuyên cҫm ÿҫu vào ÿҩt Giҧn Phӕ (Cù lao Phӕ) sinh sӕng và
tiӃp tөc cùng ngѭӡi ViӋt khai phá. Theo Gia Ĉӏnh thành thông chí cӫa Trӏnh
Hoài Ĉӭc thì cuӕi thӃ kӹ 17, sӕ dân sinh sӕng ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai (tӭc Nam bӝ)
ÿã trên 4 vҥn hӝ. Ĉó chính là cѫ sӣ ÿӇ năm Mұu Dҫn 1698, chúa NguyӉn
1 Theo sӕ liӋu Cөc Thӕng kê Ĉӗng Nai năm 1998
2 Theo “Làng BӃn Cá xѭa và nay” cӫa DiӋp Ĉình Hoa và Phan Ĉình DNJng, Nxb Ĉӗng Nai 1998 trang 17
thì: ''Ĉӏa danh này có thӇ ÿã hình thành tӯ thӃ kӹ XVII vӟi sӵ ÿӏnh cѭ cӫa ngѭӡi ViӋt". ''... nhӳng con ngѭӡi
ӣ ÿây vүn giӳ ÿѭӧc mӝt ÿӏa danh BӃn Cá ÿӇ ghi nhұn quá trình phát triӇn cӫa mình''.

1.4 Page 4

▲back to top
Phúc Chu cӱ Chѭӟng cѫ NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lѭӧc phía Nam nhҵm
thiӃt lұp bӝ máy quҧn lý hành chính, ÿѭa vùng ÿҩt mӟi ӣ phѭѫng Nam vào
lãnh thә nѭӟc Ĉҥi ViӋt. Ông lҩy xӭ Ĉӗng Nai ÿһt làm phӫ Gia Ĉӏnh gӗm hai
huyӋn Tân Bình có dinh Phiên Trҩn và huyӋn Phѭӟc Long có dinh Trҩn Biên.
Năm 1808, vua Gia Long (NguyӉn Ánh) ÿәi tên ÿҩt Nam bӝ tӯ phӫ
thành Gia Ĉӏnh thành. Dinh Trҩn Biên thành trҩn Biên Hoà, huyӋn Phѭӟc
Long thăng lên thành phӫ có 4 huyӋn là Long Thành, Bình An, Phѭӟc Chánh
và Phѭӟc An. HuyӋn Phѭӟc Chánh bao gӗm cҧ vùng ÿҩt ngày nay thuӝc
huyӋn Vƭnh Cӱu. Theo sách Gia Ĉӏnh thành thông chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc
(viӃt năm 1820) huyӋn Phѭӟc Chánh có hai tәng Phѭӟc Vinh (46 thôn) và
Chánh Mӻ (36 thôn). HuyӋn Vƭnh Cӱu là vùng ÿҩt thuӝc tәng Phѭӟc Vinh.
Năm 1836, vua Minh Mҥng cho lұp ÿӏa bҥ các tӍnh ÿӇ quҧn lý ÿҩt ÿai.
Theo ÿӏa bҥ này, huyӋn Phѭӟc Chánh tӯ 2 tәng tách thành 6 tәng 3. Ĉӏa bàn
huyӋn Vƭnh Cӱu ngày nay thuӝc hai tәng Chánh Mӻ Trung và Chánh Mӻ Hҥ.
Sách Biên Hoà sӱ lѭӧc cӫa Lѭѫng Văn Lӵu xuҩt bҧn năm 1960 cө thӇ
hѫn vӅ các thôn xã cӫa hai tәng này vào năm 1878 nhѭ sau:
+ Tәng Ph˱ͣc Vinh Trung có 8 làng:
- Bình Thҥch (xӭ Thҥch Bàn Khê)
- Bình Ý (xӭ Sa Chӳ)
- Bӱu Long (Long Ҭn) có 2 ҩp: Bình ĈiӋn, Bҥch Khôi
-Tân Phong (xӭ Ĉӗng Tràm)
- Tân TriӅu Ĉông (xӭ Cù Lao) có 3 ҩp: Long Hoà, Tân Xuân, Tân
Vinh.
- Tân TriӅu Tây (xӭ Cù Lao) có 3 ҩp: Cҭm Vinh, Tân Ĉӭc, Tân Thành.
- Thҥnh Phѭӟc (xӭ Sông HӃn) có 4 ҩp: Bình Hұu, Bình Mӻ, Tân
Thҥch, Hàm Hoà.
- Thӟi Sѫn (xӭ Ĉàm Ngѭ, Hoà Quӟi) có 2 ҩp: Bình Thӟi , Bình Sѫn.
+ Tәng Ph˱ͣc Vinh H̩ có 12 làng:
- Bình Lӧi (Châu Sa) có 2 ҩp: Thҥnh Hoà (Bàu Tre) và ҩp Chӧ.
- Bình Ninh có 3 ҩp: Nhҩt, Nhì (gò Cҫy), Ba.
3 Sáu tәng là Chánh Mӻ Thѭӧng, Chánh Mӻ Trung, Chánh Mӻ Hҥ, Phѭӟc Vinh Thѭӧng, Phѭӟc Vinh Trung,
Phѭӟc Vinh Hҥ

1.5 Page 5

▲back to top
- Bình Phú có 2 ҩp: Bình Lөc, Long Phú.
- Bình Thҥnh có 3 ҩp: Bình An (Cây Ĉào), Thҥnh Hoà (Cây Quéo),
Thҥnh Phú.
- Bình Thҧo có 2 ҩp: Bình Ĉӏnh (chӧ BӃn Cá), Bình An (xóm Búng).
- Ĉҥi An có 3 ҩp: Thanh An (BӃn Nôm) Bình An Chánh, Trӏ An (BӃn
Vӏnh).
- Long Lӝc có 2 ҩp: Long Chánh, Ĉa Lӝc.
- Tân Ĉӏnh có 1 ҩp Cҫu Xoay và 2 xóm: Ĉӗn và xóm Cháy.
- Tân HiӅn có 2 ҩp: Tân Khai, HiӅn Quan.
- Tân Phú có 2 ҩp: Tân HuӋ, Phú Trҥch (hóc Kè).
- Xuân Hoà (Bình Thҥnh)
-ThiӋn Quang có 5 ҩp: ThiӋn Hoà, Lân Thành, Thҥnh Hoà, Thӟi Hoà,
Ĉӗng Lách.

1.6 Page 6

▲back to top
2. Tӯ 1945 ÿӃn 1954.
HuyӋn Vƭnh Cӱu là huyӋn Châu Thành ÿҩt rӝng ngѭӡi ÿông bao quanh
thӏ xã Biên Hoà. Ĉӕi vӟi chính quyӅn thӵc dân Pháp và tay sai, ÿӏa lý hành
chính cӫa vùng ÿҩt thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu gҫn nhѭ không thay ÿәi nhѭ trѭӟc
năm 1945. Nhѭng vӟi kháng chiӃn, ÿӏa lý hành chính có thay ÿәi theo yêu
cҫu nhiӋm vө cách mҥng:
+ Tͳ 1945 ÿ͇n 1948, huyӋn Vƭnh Cӱu ngày nay thuӝc quұn Châu
Thành. Ngoài các xã Bình Hòa, Bình Ý, Tân TriӅu, huyӋn Vƭnh Cӱu còn bao
gӗm các xã Tân Hҥnh, Tân HiӋp, Bình Trӏ, Trҧng Bom (cҧ Hӕ Nai, thuӝc
huyӋn Thӕng Nhҩt), Tam HiӋp, Tân Phong, Tân Thành, Hoá An, Bӱu Hoà,
Tân Vҥn, HiӋp Hoà (nay thuӝc thành phӕ Biên Hoà), Tân Hѭng, An Hoà,
Long Hѭng, Phѭӟc Tân (nay thuӝc huyӋn Long Thành). Các xã Bình Phѭӟc,
Bình Thҥnh, Lӧi Hoà, Tân Phú, Bình Long, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An,
Trӏ An thuӝc huyӋn Tân Uyên.
+ Tͳ năm 1948 ÿ͇n 1954, huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc thành lұp. Ĉӏa bàn
huyӋn gӗm nhӳng xã kӇ trên cӝng thêm 7 xã: Bình Thҥnh, Lӧi Hoà, Tân Phú,
Bình Long, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An (cӫa huyӋn Tân Uyên chuyӇn
giao).
3. Tӯ 1954 ÿӃn 1975.
+ Vӟi chính quyӅn Sài Gòn, tӯ năm 1954 ÿӃn 1963, ÿӏa bàn huyӋn
Vƭnh Cӱu thuӝc tәng Phѭӟc Vƭnh Trung cӫa quұn Châu Thành gӗm các xã:
Tân Phong, Bӱu Long, Bình Hoà, Bình Ý, Tân TriӅu, Bình Phѭӟc, Bình
Long, Lӧi Hoà, Bình Thҥnh, Tân Phú, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, Trӏ An
(năm 1959, ÿӏch thành lұp tӍnh Phѭӟc Thành, trong ÿó có các xã: Bình
Phѭӟc, Bình Thҥnh, Tân Phú, Lӧi Hoà, Bình Long, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh,
Ĉҥi An, Trӏ An).
Năm 1963 ÿӃn 1975, chính quyӅn Sài Gòn lұp huyӋn Công Thanh gӗm
các xã Bình Ý, Bình Hoà, Tân TriӅu, Bình Phѭӟc, Bình Long, Lӧi Hoà, Tân
Phú, Bình Thҥnh, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, Trӏ An, Thái Hѭng.
+ Vӟi kháng chiӃn, tӯ năm 1960, huyӋn Vƭnh Cӱu chuyӇn giao các xã
Tân Vҥn, Bӱu Hoà, Hoá An, Tân Hҥnh, Bình Trӏ, Tân HiӋp vӅ huyӋn Dƭ An,
Lái Thiêu; các xã Tân Phong, Bӱu Long, Bӱu Hoà, Hoá An, HiӋp Hoà, Tam
HiӋp vӅ cho thӏ xã Biên Hoà, các xã An Hoà, Long Hѭng, Phѭӟc Tân... vӅ
cho huyӋn Long Thành; các xã Trҧng Bom, Hӕ Nai vӅ cho Ban cán sӵ di cѭ
(sau là huyӋn Trҧng Bom, Thӕng Nhҩt). HuyӋn Vƭnh Cӱu còn lҥi các xã Trӏ

1.7 Page 7

▲back to top
An, Ĉҥi An, Tân Ĉӏnh, ThiӋn Tân, Tân Phú, Bình Thҥnh, Bình Ý, Bình Long,
Lӧi Hoà, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, Bình Hoà, Bӱu Long, Tân Thành, Tân
Phong.
Tháng 9-1965, huyӋn Vƭnh Cӱu cùng thӏ xã Biên Hoà thuӝc tӍnh Biên
Hoà (U1) gӗm các xã: Bình Hòa, Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, Bình
Thҥnh, Lӧi Hoà, Tân Phú, Bình Long, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, Trӏ An.
Tháng 5- 1971, huyӋn Vƭnh Cӱu nhұp cùng huyӋn Trҧng Bom bao gӗm luôn
các xã cӫa huyӋn này. Tháng 10-1972 ÿӃn tháng 4-1975, huyӋn Vƭnh Cӱu tái
lұp thuӝc tӍnh Biên Hoà (nông thôn), có ÿӏa giӟi hành chính nhѭ tháng 9-
1965.
Năm 1985, huyӋn Vƭnh Cӱu ÿәi thành thӏ xã Vƭnh An, ÿӏa giӟi hành
chính bao gӗm hai lâm trѭӡng Mã Ĉà và HiӃu Liêm, 2 phѭӡng Trӏ An và
Cây Gáo cùng 11xã: Bình Hoà, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, Bình Ý, Lӧi Hoà,
Bình Thҥnh, Tân Phú, Bình Long, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An.
Ngày 29-8-1994, Chính phӫ ra Nghӏ ÿӏnh sӕ 109lCP, thành lұp lҥi
huyӋn Vƭnh Cӱu gӗm 1 thӏ trҩn Vƭnh An và 9 xã là Bình Hoà, Bình Lӧi
(Bình Long-Lӧi Hoà), Phú Lý, Tân An (Ĉҥi An-Tân Ĉӏnh), Tân Bình (Tân
TriӅu - Bình Ý - Bình Phѭӟc), Thҥnh Phú (Bình Thҥnh - Tân Phú), ThiӋn
Tân, Trӏ An (phѭӡng Trӏ An), Vƭnh Tân (phѭӡng Cây Gáo).
II. ĈӎA LÝ TӴ NHIÊN
HuyӋn Vƭnh Cӱu thuӝc khu vӵc nhiӋt ÿӟi gió mùa. Mӛi năm có hai
mùa (nhѭng không әn ÿӏnh), mùa mѭa tӯ tháng 5 ÿӃn tháng 11 và mùa khô
tӯ tháng 12 ÿӃn tháng 4 năm sau. Lѭӧng mѭa không ÿӅu, lӟn nhҩt ӣ khu vӵc
Trӏ An, thѭӡng vào tháng tám lѭu lѭӧng mѭa lӟn nhҩt tӯ 2.000 - 2.500mm.
VӅ thӛ nhѭӥng, huyӋn Vƭnh Cӱu thuӝc vùng thoҧi và dӕc, có thӇ chia
làm 3 loҥi ÿҩt chính:
+ Ĉҩt phù sa mӟi: Phân bӕ dӑc sông Ĉӗng Nai tӯ ngã ba sông Bé và
sông Rҥch Ĉông ÿӃn Tân An, ThiӋn Tân, dӕc hai bên sông Rҥch Ĉông xuӕng
Bình Lӧi, Tân Bình, Bình Hoà... thuӝc loҥi ÿҩt phù sa mӟi thích hӧp vӟi viӋc
trӗng các loҥi cây lѭѫng thӵc nhѭ lúa, cây công nghiӋp nhѭ mía, ÿұu các loҥi,
cây ăn trái nhѭ bѭӣi, nhãn...
+ Ĉҩt ÿӓ trên ÿá phiӃn thҥch và biӃn chҩt: Nhóm ÿҩt này thѭӡng có ÿӝ
cao tӯ 100 ÿӃn 300 mét, ÿӝ dӕc chung 20m nhѭ ӣ Trӏ An, Tân An. Ĉҩt thích
hӧp vӟi viӋc trӗng rӯng hay trӗng cӓ chăn nuôi gia súc, các loҥi cây công
nghiӋp nhѭ cao su, trà, cây lѭѫng thӵc nhѭ bҳp, mì, khoai...

1.8 Page 8

▲back to top
+ Ĉҩt nâu vàng trên phù sa cә: Có ÿӏa hình gӧn sóng, ÿӝ cao tӯ 10 ÿӃn
45m, ÿӝ ÿӕc trung bình dѭӟi 10m. Loҥi ÿҩt này có ӣ các xã Tân Bình, Thҥnh
Phú, Bình Lӧi, ThiӋn Tân, có thӇ canh tác các loҥi cây ăn trái có rӉ sâu, chӏu
hҥn nhѭ mía, ÿào lӝn hӝt, xoài...
Ngoài sông Ĉӗng Nai chҧy qua huyӋn tӯ Trӏ An ÿӃn Bình Hoà, Vƭnh
Cӱu còn có nhӳng sông nhӓ nhѭ sông Thao vӟi hai nguӗn tӯ nam Bàu Cá, có
ÿӝ cao bình quân 60m, suӕi ÿҫu nguӗn tên Sông Thao; nguӗn thӭ hai tӯ khu
vӵc suӕi Ĉƭa có ÿӝ cao 48m vӟi con suӕi nhӓ tên Sân Mây. Hai suӕi Sông
Thao và Sân Mây nhұp lѭu ӣ ÿӝ cao 30m thành sông Rҥch Ĉông, ÿoҥn hҥ lѭu
ÿә vào sông Ĉӗng Nai ӣ xã ThiӋn Tân gӑi là suӕi Bà Lòng.
Sông Ĉӗng Nai có nhiӅu bұc thӅm, có thӇ xây dӵng nhiӅu công trình
thӫy ÿiӋn. NӃu trѭӟc ÿây, ÿѭӡng sông Ĉӗng Nai lên ÿӃn thác Trӏ An là mӝt
thӱ thách to lӟn ÿӕi vӟi viӋc lѭu thông thӫy, nhѭ tác giҧ Rô-be viӃt năm 1923
trong quyӇn ''Vài nét vӅ ÿӏa dѭ tӍnh Biên Hoà'': ''...Sông còn chҧy qua An Ké
hang, Vƭnh An, BӃn Nôm, Cây Gáo, Ĉҥi An, Trӏ An. Giӳa hai làng có nhӳng
ghӅnh ÿá diӋp thҥch khác làm trӣ ngҥi sӵ lѭu thông trên mӝt chiӅu dài 12 km.
Con sông chҧy thành nhiӅu thác con khi nѭӟc ròng và thành nhӳng thác lӟn
trong mùa mѭa. Thác Trӏ An có nhӳng tҧng ÿá hiӇm trӣ nhҩt ÿѭӧc ngѭӡi ta
gӑi là Hàn Ông Sâm, rҩt nhiӅu khӕi vӟi ÿҫy ÿӫ kích thѭӟc nҵm chӗng chҩt ӣ
lòng sông và dѭӡng nhѭ thách thӭc mӑi dӵ án vét lòng sông ÿӇ thông
thѭѫng...''. Ngày nay, dӵa vào ÿӏa thӃ thiên nhiên, vӟi nӛ lӵc cӫa cҧ nѭӟc,
huyӋn Vƭnh Cӱu ÿã có thӫy ÿiӋn Trӏ An khӣi công tӯ ngày 22-2- 1982 và cѫ
bҧn hoàn thành vào năm 1987.
Hӗ Trӏ An nҵm trên ÿӏa phұn xã Cây Gáo, cách thành phӕ Biên Hoà
35km vӅ phía ÿông. Ĉұp hӗ Trӏ An có chiӅu dài 420m, cao 37m (dұp phө
suӕi Rӝp cao 45m), diӋn tích mһt nѭӟc 32km2. Ĉây là công trình thӫy ÿiӋn
lӟn ӣ miӅn Nam, ÿҧm bҧo nguӗn ÿiӋn cung cҩp cho các tӍnh, thành phía Nam
(công suҩt 4 tә máy là 400MW), cung cҩp nguӗn nѭӟc canh tác cho Ĉӗng
Nai, Bình Dѭѫng và mӝt phҫn cӫa thành phӕ Hӗ Chí Minh. Ngoài ra, hӗ còn
có công dөng ÿiӅu tiӃt lNJ, nuôi trӗng thӫy sҧn, cҧi thiӋn môi trѭӡng sӕng và
tҥo ra nhӳng cҧnh quan du lӏch thích hӧp.
Rӯng Vƭnh Cӱu mӝt thӡi ''che bӝ ÿӝi, vây quân thù'' vӟi nhiӅu loҥi
thӵc, ÿӝng vұt quý hiӃm. Ĉҫu thӃ kӹ XX, thӵc dân Pháp trong chính sách
khai thác và bóc lӝt tài nguyên thiên nhiên, ÿã tӯng khai thác rӯng ӣ Cây
Gáo, Trҧng Bom ÿӇ chӃ biӃn và xuҩt khҭu gӛ. Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ,
rӯng Vƭnh Cӱu bӏ phá hӫy do Mӻ dùng chҩt khai hoang và các loҥi chҩt ÿӝc

1.9 Page 9

▲back to top
hoá hӑc khác. Hѫn 25 năm khôi phөc và trӗng rӯng phӫ xanh ÿӗi trӑc, hiӋn
nay huyӋn Vƭnh Cӱu là ÿӏa phѭѫng có diӋn tích ÿҩt rӯng và ÿҩt lâm nghiӋp
lӟn nhҩt trong tӍnh Ĉӗng Nai vӟi diӋn tích 72.799 ha (lâm trѭӡng nguyên liӋu
giҩy Trӏ An 5.330 ha, lâm trѭӡng HiӃu Liêm 18.345 ha; lâm trѭӡng Mã Ĉà
26.966 ha, lâm trѭӡng Vƭnh An 21.735 ha).
VӅ khoáng sҧn, Vƭnh Cӱu có cát xây dӵng ÿѭӧc khai thác dӑc theo
sông Ĉӗng Nai ӣ xã ThiӋn Tân; mӓ ÿҩt sét ӣ ThiӋn Tân, Ĉҥi An, Trӏ An dùng
ÿӇ sҧn xuҩt vұt liӋu xây dӵng; mӓ ÿá (xây dӵng) ӣ Bình Hoà, ThiӋn Tân, Cây
Gáo. Ngoài ra, Vƭnh Cӱu còn có mӓ ÿá Puzѫlan, mӝt phө gia quan trӑng cho
viӋc sҧn xuҩt xi măng ӣ Bình Hoà, Vƭnh Tân, Cây Gáo, Tân An, Bà Miêu...
Ĉây là mӝt trong nhӳng tiӅm năng có thӇ khai thác ӣ huyӋn ÿӇ phөc vө yêu
cҫu phát triӇn kinh tӃ ÿӏa phѭѫng.
III. ĈӎA LÝ KINH Tӂ
Nam bӝ là vùng ÿҩt mӟi, dân còn thѭa. ĈӇ ÿҭy nhanh tӕc ÿӝ khҭn
hoang, phát triӇn kinh tӃ, các vѭѫng triӅu nhà NguyӉn ÿã thӵc hiӋn chính
sách khҭn hoang thông thoáng bҵng cách cho phép “mӑi ngѭӡi phân chiӃm
ruӝng ÿҩt”. Bên cҥnh ÿó, các chúa NguyӉn còn chiêu mӝ nhӳng ngѭӡi “có
vұt lӵc” vào khai phá có quy mô lӟn hѫn trѭӟc. Nhà NguyӉn ÿã cho lұp
nhӳng ÿӗn ÿiӅn, khuyӃn khích binh sƭ tҥi ngNJ khҭn hoang nhӳng vùng ÿҩt lâu
nay bӓ hoang vì chiӃn tranh. Chính sách khҭn hoang thông thoáng ÿó làm
cho bӝ mһt kinh tӃ cӫa Trҩn Biên nhanh chóng thay ÿәi theo hѭӟng phát
triӇn. Nhӳng vùng sông rҥch thuұn lӧi nhѭ BӃn Cá (Tân Bình), cù lao Tân
TriӅu... nhanh chóng trӣ thành nhӳng ÿҫu mӕi giao lѭu trao ÿәi mua bán các
loҥi hàng lâm, ngѭ, nông sҧn ÿӏa phѭѫng. Các chӧ BӃn Cá (Tân Bình), Cây
Ĉào (Thҥnh Phú), Dӓ Sa (Bình Lӧi)... cӫa Vƭnh Cӱu ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ 20 vүn
còn là mӝt trong nhӳng chӧ có tính chҩt ÿҫu mӕi trong tӍnh Biên Hoà.
Theo Phӫ Biên tҥp lөc cӫa Lê Quý Ĉôn, ÿӃn cuӕi thӃ kӹ thӭ XVIII,
ruӝng thӵc trѭng ӣ Biên Hoà - Ĉӗng Nai ÿã hѫn 786 mүu, chѭa kӇ các
khoҧng ruӝng núi, ÿҩt trӗng dâu, mía, trҫu và ruӝng các kiӃng hӑ lӟn, ruӝng
quan ÿӗn ÿiӅn. Theo ÿӏa bҥ Biên Hoà năm 1836, trong sӕ 14.129 mүu khai
khҭn trong toàn tӍnh Biên Hòa, thì huyӋn Phѭӟc Chánh (tӭc Vƭnh Cӱu) chiӃm
ÿӃn 3.342 mүu (1 mүu = 0,5 ha). Ĉҩt ven sông Ĉӗng Nai thuӝc hai tәng
Phѭӟc Vinh Trung, Phѭӟc Vinh Hҥ tѭѫng ÿӕi phì nhiêu ÿѭӧc trӗng lúa.
Phѭӟc Chánh là nѫi có ruӝng thâp, ÿҩt cao ÿѭӧc ngѭӡi dân bӕ trí lӏch canh
tác: ruӝng ÿҩt thҩp cҩy tháng 6, gһt tháng 9; ruӝng ÿҩt cao cҩy tháng 7, gһt
tháng 11. Còn các loҥi hoa màu khác nhѭ ÿұu thì gieo vào tháng 4, thu hoҥch

1.10 Page 10

▲back to top
tháng 6, bҳp gieo cùng thӡi ÿiӇm nhѭng thu hoҥch trӉ hѫn mӝt tháng, mía
trӗng tháng 1, thu hoҥch tháng 12 4.
Ngoài trӗng lúa, ngѭӡi dân ӣ vùng ÿҩt Vƭnh Cӱu còn trӗng dâu, mía,
các loҥi khoai, các loҥi cây ăn trái. Sách Ĉҥi Nam nhҩt thӕng chí cho biӃt mía
huyӋn Phѭӟc Chánh tӍnh Biên Hoà rҩt nәi tiӃng. Mía thѫm ngӑt ӣ ÿây dùng
chӃ biӃn ÿѭӡng cát trҳng nәi tiӃng khҳp Nam bӝ. Hàng năm, lѭӧng ÿѭӡng
bán cho các thѭѫng lái tӟi 630.000 cân (= 390 tҩn) 5. Cù lao Tân TriӅu xѭa
nәi tiӃng vӟi nghӅ trӗng trҫu. Bѭӣi Tân TriӅu tӯ xѭa nәi tiӃng là bѭӣi Biên
Hoà, vӟi nhiӅu loҥi nhѭ thanh trà, bѭӣi ÿѭӡng (ÿѭӡng da láng, ÿѭӡng lá
cam), bѭӣi xiêm, bѭӣi әi. Bѭӣi Biên Hoà tӯng ÿѭӧc ví vӟi nhӳng món ngon,
thҳng cҧnh nѫi khác:
Biên Hoà có b˱ͧi thanh trà
Thͯ Ĉͱc nem n˱ͣng, Ĉi͏n bà Tây Ninh
Vƭnh Cӱu là nѫi có nghӅ thӫ công khá phát triӇn. Khu vӵc tӯ Bӱu
Long lên Bình Hoà, Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân Phong... xѭa có mӓ ÿá ong
(phong thҥch). Khi ÿҩt còn chѭa ráo, ngѭӡi thӧ có thӇ chһt ra thành khӕi tùy
theo thѭӟc tҩc rӝng dài tùy ý, khi ÿҩt khô lҥi thành ÿá rҳn chҳc, có thӇ dùng
ÿӇ xây vách tѭӡng, sân hè, cӯ sông, làm phҫn mӝ. Ĉá ong Vƭnh Cӱu thѭӡng
ÿѭӧc các tӍnh miӅn Tây Nam bӝ ѭa dùng. Ĉӏa danh Lò Thәi ӣ Tân Phú có lӁ
là nѫi phát triӇn cӫa nghӅ rèn ÿúc kim loҥi xѭa ӣ Vƭnh Cӱu.
IV. ĈӎA LÝ NHÂN VĂN
Vƭnh Cӱu là ÿӏa bàn cѭ trú lâu ÿӡi cӫa ngѭӡi cә xѭa. NhiӅu khu vӵc
không xa Vƭnh Cӱu nhѭ Mӻ Lӝc (hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai), cù lao Rùa (Tân
Uyên), Dӕc Mѫ (Thӕng Nhҩt), Cái Vҥn (Long Thành)... ÿã ÿѭӧc khai quұt và
ÿã phát hiӋn nhiӅu di chӍ khҧo cә ÿӗ ÿá, ÿӗ ÿӗng.
Trong khi khai thác cát ven sông Ĉӗng Nai, ngѭӡi dân Tân TriӅu ÿã
phát hiӋn nhiӅu di vұt khҧo cә, nhѭng hҫu hӃt nhӳng hiӋn vұt này không nҵm
trong tҫng văn hoá cә nên khó ÿoán ÿӏnh ÿѭӧc vӅ niên ÿҥi. NhiӅu hiӋn vұt ÿã
bӏ tҭu tán. Bҧo tàng Ĉӗng Nai còn lѭu giӳ lҥi mӝt sӕ hiӋn vұt khҧo cә, trong
ÿó có 1 bát ÿӗng mang phong cách Ĉông Sѫn, hình dáng khá ÿӝc ÿáo. Trong
quá trình khai khҭn ÿҩt làm ruӝng, rүy, nhiӅu ngѭӡi dân ӣ Bình Phѭӟc, Tân
TriӅu, Bình Thҥnh, ThiӋn Tân phát hiӋn nhӳng di vұt khҧo cә bҵng ÿá nhѭ
4 NguyӉn ThӃ Anh – Kinh tӃ và xã hӝi dѭӟi triӅu các vua NguyӉn – Nxb Lӱa Thiêng 1971. Trích lҥi trong
“Biên Hòa – Ĉӗng Nai 300 năm hình thành và phát triӇn”. Nxb Ĉӗng Nai 1998, tr. 106.
5 Sách ÿã dүn, trang 107.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top
rìu ÿá, rìu có vai, rìu bôn tӭ giác và nhiӅu mҧnh gӕm, sӭ. Nhӳng phát hiӋn
này có thӇ cho biӃt rҵng cách ÿây trên dѭӟi 4.000 năm, ngѭӡi xѭa ÿã ÿӃn cѭ
trú trên vùng ÿҩt này, cùng nҵm trong hӋ thӕng cӫa nӅn văn minh Ĉӗng Nai.
Ӣ Cҭm Vinh (Tân TriӅu), mӝt gia ÿình trong quá trình làm vѭӡn ÿã
phát hiӋn nhiӅu hiӋn vұt ÿá, gӕm, sӭ, ÿӗng thau, trong ÿó có 2 ÿӗng tiӅn ÿӗng
thau có ÿúc chӳ nәi: Gia Long thông bҧo, Minh Mҥng thông bҧo. Trong hàng
gӕm sӭ, nhiӅu nhҩt là các loҥi ÿƭa men hoa lam thӡi nhà Thanh (Trung Quӕc)
thӃ kӹ 18, 19 và gӕm men lam HuӃ thӃ kӹ 19. Trên các mҧnh ÿáy tròn ÿƭa
hay bát thѭӡng có ghi 2 chӳ: Hòa Minh, Tân Hѭng, HiӋp Hѭng, Nguyên Y,
Kim Thông, Thә Ĉáng và nhiӅu ký hiӋu khác 6.
Năm 1985, trong chѭѫng trình ÿiӅu tra khҧo cә hӑc khu vӵc ngұp nѭӟc
lòng hӗ Trӏ An, các nhà khҧo cә ÿã phát hiӋn nhiӅu di tích hoһc vӃt tích văn
hoá Óc Eo trên ÿӏa bàn Vƭnh Cӱu.
Các di tích khҧo cә hӑc Gò Ông Tùng, bò Chiêu Liêu, Cây Gáo I và
Cây Gáo II ÿѭӧc xây dӵng bҵng gҥch mӝc (gҥch phѫi khô hoһc nung), có
bình ÿӗ kiӃn trúc hình chӳ nhұt, chính giӳa xây huyӋt thӡ hình vuông, bên
trong nӋn chһt ÿá, cát, gҥch. Bên trên kiӃn trúc có mái che bҵng gӛ, tre lá.
Các nhà khҧo cә xác ÿӏnh khung niên ÿҥi nhӳng di tích này tӯ thӃ kӹ thӭ I
ÿӃn thӃ kӹ thӭ III sau công nguyên 7.
Niên ÿҥi khá sӟm cӫa nhӳng di tích này cho thҩy Vƭnh Cӱu có thӇ là
ÿiӇm khӣi ÿҫu cӫa nӅn văn hóa Óc Eo ÿã mӝt thӡi kǤ phát triӇn ӣ miӅn Tây
Nam bӝ vào thӃ kӹ thӭ III, thӭ IV sau công nguyên. Và cѭ dân ӣ ÿây có thӇ
là thuӝc quӕc cӫa Phù Nam, ҧnh hѭӣng văn hoá Óc Eo thông qua ÿҥo Hin du,
Ҩn Ĉӝ giáo.
Ӣ nhӳng ÿӏa ÿiӇm khҧo cә Rҥch Ĉông, Ĉӗng Bѫ, Suӕi Ràng ÿã phát
hiӋn nhӳng di tích kiӃn trúc, tѭӧng thӡ có khung niên ÿҥi tӯ thӃ kӹ thӭ VI
ÿӃn thӃ kӹ thӭ X sau công nguyên. Nhѭ vұy, có thӇ thҩy ÿây là khu vӵc thuӝc
không gian văn hoá Óc Eo, nhѭng phát triӇn có tính ÿӝc lұp hѫn, bӣi văn hoá
Óc Eo ӣ ÿӗng bҵng sông Cӱu Long ÿã suy tàn vào thӃ kӹ thӭ VI, VII.
6 BӃn Cá xѭa và nay. Sách ÿã dүn, trang 45
7 Theo ''Biên Hoà - Ĉӗng Nai 300 năm hình thành và phát triӇn''. Sách ÿã dүn, trang 59.

2.2 Page 12

▲back to top
Nhân dân huyӋn Vƭnh Cӱu mang tín ngѭӥng thӡ cúng tә tiên, ông bà,
nhiӅu lӉ nghi nhѭ cѭӟi hӓi, tang lӉ còn giӳ ÿѭӧc tұp tөc truyӅn thӕng nhѭ
nhân dân ӣ Nam bӝ, nhѭng có ÿѫn giҧn hѫn, phù hӧp vӟi cuӝc sӕng mӟi:
Trong mӛi nhà ӣ cӫa ngѭӡi dân, thѭӡng nѫi trang trӑng nhҩt dành cho viӋc
ÿһt bàn thӡ cúng ông bà, tә tiên, nhiӅu vùng có nhà tӯ ÿѭӡng nhѭ ӣ Tân
TriӅu, BӃn Cá, Bình Phѭӟc (nhѭng cNJng chӍ tӯ năm 1954 trӣ lҥi ÿây). ViӋc
trang trí bàn thӡ cNJng không khác so vӟi các vùng quê ӣ Nam bӝ, hàng năm
viӋc kӷ giӛ ÿѭӧc tә chӭc trang trӑng, thӇ hiӋn tinh thҫn tôn trӑng gia tiên, là
dӏp sum hӑp các thӃ hӋ trong gia tӝc. NhiӅu gia ÿình, ngoài viӋc thӡ tә tiên
còn thӡ cúng Quan Công, thә công, thә ÿӏa, ông táo, thӡ Bà (thӡ mүu).
Lѭu dân ViӋt tӯ miӅn Trung, miӅn Bҳc vào, vӕn hoài niӋm vӅ quê cha
ÿҩt tә, giӳ gìn truyӅn thӕng dân tӝc, do ÿó khi vào Vƭnh Cӱu, ÿoàn kӃt tѭѫng
trӧ nhau, tӯ ÿó hình thành tín ngѭӥng gҳn vӟi cӝng ÿӗng xã hӝi, phә biӃn
xoay quanh viӋc xây dӵng thӡ cúng ӣ ÿình, miӃu. Ĉình, miӃu ӣ Vƭnh Cӱu vӟi
ý nghƭa ÿó không chӍ là nѫi thӡ cúng, tӃ tӵ, mà còn là nѫi diӉn ra nhӳng sinh
hoҥt tinh thҫn mang tính công ÿӗng. Qua viӋc xây dӵng ÿình, miӃu cNJng
phҫn nào thӇ hiӋn ÿѭӧc quá trình hình thành sӟm hay muӝn cӫa xã ҩp, hoһc
vùng ÿҩt. Hҫu hӃt các xã trong huyӋn Vƭnh Cӱu ÿӅu có ÿình làng, ÿһc biӋt
nhѭ xã Tân Bình có ÿӃn 12 ÿình. Hҫu hӃt ÿình thӡ nhӳng vӏ phúc thҫn, Thành
hoàng bәn cҧnh, hoһc nhӳng anh hùng dân tӝc có công vӟi dân tӝc, ÿҩt nѭӟc.
Mӛi ÿình hàng năm ÿӅu có lӉ kǤ yên riêng. Trong viӋc cúng lӉ thѭӡng tә
chӭc hình thӭc diӉn xѭӟng nghӋ thuұt truyӅn thӕng dân gian nhѭ xây chҫu
ÿҥi bӝi ӣ lӉ kǤ yên cúng ÿình và hát múa Ĉӏa nàng- bóng rӛi ӣ lӉ hӝi cúng
miӉu8.
Ngoài tín ngѭӥng truyӅn thӕng, Vƭnh Cӱu là nѫi ÿҥo Phұt và Thiên
chúa phát triӇn khá sӟm so vӟi nhiӅu vùng ӣ Nam bӝ.
Mӝt trong nhӳng ngôi cә tӵ nәi tiӃng là chùa Kim Cang ӣ Tân Bình.
Chùa là nѫi tә Nguyên ThiӅu, Siêu Bҥch, nguyên dòng Lâm TӃ ÿӡi thӭ 33, sѫ
tә dòng Lâm TӃ ViӋt Nam. Chùa bӏ tàn phá bӣi chiӃn tranh vào năm 1945,
năm 1962 ÿѭӧc nhân dân xây lҥi trên nӅn chùa Thanh Long. Theo ViӋt Nam
Phұt giáo sӱ lѭӧc cӫa Mұt ThӃ xuҩt bҧn năm 1960, Nguyên ThiӅu hӑ Tҥ, quê
ӣ Trӏnh Hѭѫng, TriӅu Châu tӍnh Quҧng Ĉông, xuҩt gia lúc 19 tuәi và sang
ViӋt Nam năm 1665, viên tӏch ngày 19/10. Theo Lѭӧc sӱ Phұt giáo ViӋt Nam
1993, thì Nguyên ThiӅu viên tӏch năm 1721, thӑ 81 tuәi. Tҥi chùa Kim Cang
8 Mӝt trong nhӳng nghӋ nhân múa bóng rӛi nәi tiӃng ӣ xã Tân Bình là “Bà bóng Tӡi”, tөc danh là Bùi Văn
Tӡi.

2.3 Page 13

▲back to top
có mӝt ngôi tháp có tên gӑi là tháp Sӣ Khinh Kim Cang hay còn gӑi là tháp
Nguyên ThiӅu. Chѭa biӃt là tháp vӑng hay tháp thұt, cҫn phҧi nghiên cӭu
thêm. Tháp ÿѭӧc xây 3 tҫng, 6 cҥnh, trѭӟc tháp có mӝt bia bҵng ÿá xanh có
ghi: Qu͙c Ân Kim Cang ÿ˱ͥng th˱ͫng tam th̵t tam th͇ hùy Siêu B̩ch Hoán,
Bích t͝ s˱ chi m͡ (Mӝ cӫa tә sѭ chùa Kim Cang Quӕc Ân, ÿӡi thӭ 33, húy
Siêu Bҥch Hoán Bích).
Tân TriӅu huyӋn Vƭnh Cӱu cNJng là ÿӏa bàn ÿҥo Thiên chúa ÿѭӧc
truyӅn bá khá sӟm tӯ thӃ kӹ 18. Năm 1778, khi chӫng viӋn Hòn Ĉҩt (Kiên
Giang) bӏ tàn phá, giám mөc Bá Ĉa Lӝc ÿã dӡi cѫ sӣ vӅ tҥi Tân TriӅu, là mӝt
trung tâm truyӅn giáo ÿҥo Thiên chúa sӟm và quan trӑng ӣ Ĉàng trong. Nhà
thӡ ÿã nhiӅu lҫn ÿѭӧc trùng tu, sӱa chӳa. Tӯ 1778 ÿӃn nay, nhà thӡ ÿã trҧi
qua 38 giám mөc, linh mөc cai quҧn. Nhà thӡ có diӋn tích 475 m2 nӅn cao
trên 1m bҵng ÿá ong.
Nhà thӡ có hai chuông lӟn ÿѭӧc ÿúc năm 1866 và 1897. Tháp chuông
nhà thӡ cao 5,47m ÿѭӧc xây dӵng tӯ năm 1873 mang phong cách châu Âu,
vӟi lӕi kiӃn trúc thӫ công ÿӝc ÿáo, có thӇ nói là mӝt công trình kiӃn trúc nghӋ
thuұt phҧn ánh mӕi giao lѭu văn hoá buәi ÿҫu tiӃp xúc giӳa hai nӅn văn hoá
Ĉông - Tây. Ngày 24-6-1994, tháp chuông ÿѭӧc xây dӵng lҥi, hoàn thành
ngày 24-6-1995, cao 20m.
Nhân dân huyӋn Vƭnh Cӱu bao gӗm nhiӅu giai cҩp nhѭ nông dân, tӯ
xѭa vӕn sӕng vӟi nghӅ hҥ bҥc, trӗng trӑt, chăn nuôi, ÿa sӕ là nông dân nghèo,
làm thuê, làm mѭӟn, cuӝc sӕng thiӃu trѭӟc hөt sau. Mӝt bӝ phұn sinh sӕng
bҵng nghӅ thӫ công nhѭ thӧ ÿúc ÿá, thӧ rèn, kiӃm ăn tӯng bӳa mӝt. Mӝt bӝ
phұn tiӇu tѭ sҧn trí thӭc, làm công chӭc cho Pháp nhѭ kiӇm lâm, ÿӕc hӑc,
thҫy giáo. Trong ÿӝi ngNJ trí thӭc ÿó, trѭӟc năm 1945 ÿã nәi lên vӟi nhà văn
Lý Văn Sâm (1921) ӣ làng Bình Long, sau này trӣ thành nhà văn nәi tiӃng
vӟi ''chuyӋn ÿѭӡng rӯng'', tham gia cách mҥng trѭӟc năm 1945, trӣ thành
Tәng thѭ ký ÿҫu tiên cӫa Hӝi Văn nghӋ giҧi phóng miӅn Nam, Chӫ tӏch Hӝi
Văn hӑc nghӋ thuұt tӍnh Ĉӗng Nai. Nhà văn Hoàng Văn Bәn (1930) cNJng
ngѭӡi làng Bình Long (nay là xã Bình Lӧi), ÿi kháng chiӃn năm 1945, thҫy
giáo, nhà văn tӯng ÿoҥt nhiӅu giҧi thѭӟng văn hӑc lӟn trong kháng chiӃn
chӕng Pháp, chӕng Mӻ trong nѭӟc; Chӫ tӏch Hӝi Văn hӑc nghӋ thuұt tӍnh
Ĉӗng Nai.
HuyӋn Vƭnh Cӱu cNJng là nѫi sӟm ra ÿӡi ÿӝi ngNJ giai cҩp công nhân.
Năm 1910, phӫ Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng cҩp cho tұp ÿoàn BIF (Công ty
Biên Hoà kӻ nghӋ và lâm nghiӋp) vùng ÿҩt nhѭӧng 28.000 ha ÿӇ khai thác

2.4 Page 14

▲back to top
cây rӯng phөc vө cho viӋc chӃ biӃn gӛ xuҩt khҭu cӫa nhà máy BIF Biên Hoà;
vӅ sau mӣ ra 3 tiӇu khu, rӗi năm 1925, 1926 thành 3 ÿӗn ÿiӅn cao su Cây
Gáo, Trҧng Bom, Túc Trѭng thuӝc công ty cao su LCD cӫa tѭ bҧn Pháp
(Công ty cao su Ĉӗng Nai).
ViӋc phá rӯng trӗng cao su chӫ yӃu dӵa vào thӫ công, nguӗn nhân lӵc
tҥi chӛ không ÿӫ, tѭ bҧn Pháp cho mӝ phu công tra tӯ các tӍnh miӅn Trung,
miӅn Bҳc vào khai thác. Ngoài viӋc phҧi chӏu ÿӵng thӡi tiӃt khҳc nghiӋt vӟi
nhӳng cѫn sӕt rét rӯng, ngѭӡi công nhân cao su ӣ Vƭnh Cӱu còn phҧi chӏu
ÿӵng chӃ ÿӝ lao ÿӝng khә sai, ÿi làm khi trӡi chѭa sáng ÿӃn tӕi mӏt mӟi vӅ
lán trҥi, lѭѫng không ÿӫ sӕng, bӋnh ÿau không thuӕc uӕng, lҥi thѭӡng xuyên
bӏ cai, xu ÿánh ÿұp, thұt là:
Bán than ÿ͝i m̭y ÿ͛ng xu
Th͓t da vùi g͙c cao su m̭y t̯ng.
(thѫ Tӕ Hӳu)
Tӯ sau năm 1954, nhiӅu sӣ cao su tѭ nhân ӣ Vƭnh Cӱu ÿѭӧc thành lұp,
công nhân hҫu hӃt là ngѭӡi tҥi chӛ, nhѭ các sӣ: Thҫy Tѭ An (NguyӉn Văn
Nghi), Trҫn Quang Nghiêm, NguyӉn Văn Mun, Ĉӕc phӫ Thanh (Võ Hà
Thanh), Lý Thành Lan, Khѭu Hoà, Lê Hӵu Cѫ (tӭc sӣ Bà Bành )…
Cuӝc sӕng khә cӵc tӫi nhөc, lҥi xuҩt thân tӯ giai cҩp nông dân không
có luӕng ÿҩt bӏ ÿӏa chӫ phong kiӃn bóc lӝt, nên công nhân cao su ӣ Vƭnh Cӱu
có tinh thҫn dân tӝc, yêu nѭӟc và ÿҩu tranh chӕng áp bӭc, bóc lӝt.
V. TRUYӄN THӔNG ĈҨU TRANH
Vƭnh Cӱu là vùng ÿҩt mӟi, dân cѭ tө vӅ tӯ nhiӅu ÿӏa phѭѫng, tuyӋt ÿҥi
bӝ phұn là nhӳng ngѭӡi nông dân nghèo khә cҫn cù, yêu tӵ do, phҧi luôn ÿӕi
mһt vӟi lam sѫn chѭӟng khí, thiên nhiên khҳc nghiӋt, thú dӳ. Hӑ mang theo
truyӅn thӕng dân tӝc vào vùng ÿҩt mӟi cӝng vӟi quá trình thӵc tiӉn ÿҩu tranh
ÿӇ sinh tӗn ÿã góp phҫn ÿӏnh hình tính cách riêng ÿáng quý, là tình yêu quê
hѭѫng, ý chí kiên cѭӡng bҩt khuҩt, chӕng áp bӭc bҩt công, tinh thҫn tӵ lӵc tӵ
cѭӡng, ÿoàn kӃt tѭѫng thân tѭѫng ái, trung thӵc, khҷng khái...
Nhӳng ÿһc ÿiӇm truyӅn thӕng, tính cách ÿó ÿã góp phҫn tҥo nên sӭc
mҥnh cӫa tinh thҫn chiӃn ÿҩu bӅn bӍ, quұt cѭӡng trong suӕt cuӝc trѭӡng
chinh chӕng các thӃ lӵc ngoҥi xâm và bӑn tay sai bán nѭӟc.

2.5 Page 15

▲back to top
Xóm Ĉӗn, Xóm Cháy (Tân Ĉӏnh) là nѫi mӝt bӝ phұn quân triӅu ÿình
nhà NguyӉn do NguyӉn Tri Phѭѫng chӍ huy ÿã lui vӅ xây dӵng căn cӭ kháng
chiӃn chӕng thӵc dân Pháp xâm lѭӧc khi thành KǤ Hoà thҩt thӫ năm 1861.
Năm 1914, chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ I bùng nә. Thӵc dân Pháp ráo
riӃt bҳt thanh niên thuӝc ÿӏa ÿi lính và ÿѭa sang chiӃn trѭӡng châu Âu chiӃn
ÿҩu vӟi danh nghƭa “bҧo vӋ mүu quӕc”. NhiӅu thanh niên thuӝc các tәng
Chánh Mӻ Trung, Phѭӟc Vinh Thѭӧng, Phѭӟc Vinh Trung, Phѭӟc Vinh Hҥ
ÿã bӏ bҳt giam ӣ các nhà làng ÿӇ chӡ xuӕng tàu sang chiӃn trѭӡng Pháp.
Bҩt bình trѭӟc cҧnh mҩt nѭӟc, nhà tan, không chӏu khuҩt phөc trѭӟc kҿ
cѭӟp nѭӟc, mӝt nhóm thanh niên nhiӋt huyӃt yêu nѭӟc ÿã tә chӭc ra Trҥi
Lâm Trung, mӝt tә chӭc bí mұt vӟi tôn chӍ ÿuәi Pháp. Trҥi bí mұt tұp hӧp
thanh niên, rèn ÿúc vNJ khí chӡ ngày hành sӵ, trѭӟc mҳt là tұp kích các nhà
làng giҧi cӭu thanh niên bӏ bҳt rӗi tҩn công vào dinh Tham biӋn Biên Hoà.
Ngày 24-1-1916, Trҥi Lâm Trung tә chӭc tҩn công các nhà làng Tân
Trҥch, Tân TriӅu Tây... giҧi cӭu nhiӅu thanh niên bӏ thӵc dân Pháp bҳt. Ngày
25-1-1916, nghƭa quân Trҥi Lâm Trung tҩn công vào khám ÿѭӡng Biên Hoà,
giҧi cӭu thanh niên bӏ giam giӳ, sau ÿó tҩn công vào dinh tӍnh trѭӣng, cѭӟp
ÿѭӧc 12 khҭu súng tiӇu thѭѫng (thѭѫng hiӋu 1892 và tӏch thu 39 bì thuӕc
ÿҥn). Tuy nhiên, do vNJ khí thô sѫ, nghƭa quân không thӇ chӕng cӵ vӟi quân
Pháp ÿông hѫn và có vNJ khí. Cuӝc khӣi nghƭa không thành nhѭng gây tiӃng
vang rҩt lӟn.
Hӗ sѫ lѭu trӳ “Vө án xӱ bӑn làm ngөy tҥi tӍnh Biên Hoà” mang sӕ hiӋu
Q8o135 trong thѭ tӏch ViӉn Ĉông Bác cә cӫa Pháp ÿã mô tҧ lҥi phiên toà
ngày 27-4-1916, xét xӱ 66 ngѭӡi cӫa Lâm Trung Trҥi bӏ bҳt nhѭ sau 9:
Hӝi ÿӗng xét xӱ cӫa Pháp ӣ Biên Hoà cho rҵng mөc ÿích cӫa cuӝc tҩn
công do Trҥi Lâm Trung tә chӭc “chӫ ý có mӝt ÿiӅu: muӕn xích khӭ Ngѭӡi
Lang sa (Pháp) ra khӓi Ĉông Dѭѫng này. Quân làm ngөy tҥi Biên Hoà trong
ngày 25-1-1916 ÿã khӣi sӵ làm loҥn rӗi. Có kҿ ÿánh vào, lҥi có kҿ trong ngӑc
vѭӧt ngөc ÿánh ra”. Lӡi kӃt tӝi cӫa thӵc dân cho chúng ta thҩy rõ rҵng Trҥi
Lâm Trung là mӝt tә chӭc yêu nѭӟc có vNJ trang, có tôn chӍ mөc ÿích hoҥt
ÿӝng và cuӝc tҩn công có tӕ chӭc khá chu ÿáo.
Toà án thӵc dân Pháp ÿã tuyên án nhѭ sau:
+ X͵ t͵ 9 ng˱ͥi:
9 Trҫn Thái Bình: Cuӝc nәi dұy phá khám ӣ Biên Hòa năm 1916. Tҥp chí “Xѭa và nay” sӕ 52b năm 1998.

2.6 Page 16

▲back to top
Lê Văn Sót, NguyӉn Văn TiӃt, NguyӉn Văn Nam, Lê Văn Khánh, Tu
Văn Phan, Cao Văn Lét, NguyӉn Văn Nhan, Phҥm Văn Hұu, NguyӉn Văn
Hy.
+ X͵ t͵ v̷ng m̿t 8 ng˱ͥi:
NguyӉn Văn Tung, NguyӉn Văn Dѭѫng, NguyӉn Văn Tông, NguyӉn
Văn Ngӑc,Vѭѫng Văn Xѭѫng, NguyӉn Văn Ty, NguyӉn Văn Chung, Võ Văn
Lét.
+ Kh͝ sai chung thân 11 ng˱ͥi:
Lê Văn Hӝ, NguyӉn Văn Vàng, Phҥm Văn Viên, NguyӉn Văn Thinh,
Lý Văn Thәi, Tӕng Văn Khôi, Ngô Văn Tiên, Tӕng Văn Xe, Ngô Văn Trân,
NguyӉn Văn Lӵu, NguyӉn Văn Hy.
+ 20 năm kh͝ sai 2 ng˱ͥi:
Lê Văn Hà, NguyӉn Văn Thҥch.
+ 10 năm tù 1 ng˱ͥi:
HuǤnh Văn Dinh.
Nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc cӫa Trҥi Lâm Trung bӏ thӵc dân Pháp kӃt án, là
minh chӭng cӫa lòng yêu nѭӟc, kiên trung bҩt khuҩt cӫa nhӳng ngѭӡi dân
Vƭnh Cӱu trѭӟc kҿ thù cѭӟp nѭӟc thӵc dân Pháp.
Thӵc dân Pháp ÿã lұp trѭӡng bҳn tҥi cây Gõ Cөt (ngã ba Dӕc Sӓi) ÿӇ
thi hành án tӱ hình vӟi 9 ngѭӡi yêu nѭӟc cӫa Trҥi Lâm Trung. Thѭѫng tiӃc
và khâm phөc nghƭa khí, hy sinh anh dNJng cӫa nhӳng nghƭa sƭ Lâm Trung,
nhân dân ÿã lұp miӃu thӡ phөng. Sau, nhân dân xây dӵng lên thành chùa gӑi
là chùa Cô hӗn, nay là Bӱu Hѭng tӵ ӣ thành phӕ Biên Hoà.
HuyӋn Vƭnh Cӱu ÿҩt không rӝng, ngѭӡi không ÿông (ÿӃn 1975, dân sӕ
huyӋn Vƭnh Cӳu chӍ trên 40 ngàn), nhѭng có vӏ trí chiӃn lѭӧc vӅ chính trӏ,
quân sӵ. VӅ giao thông, Vƭnh Cӱu có ÿѭӡng sông Ĉӗng Nai, liên tӍnh lӝ 24
chҥy cһp sông Ĉӗng Nai dài 40km nӕi liӅn thành phӕ Biên Hòa lên Trӏ An,
ÿѭӡng ThiӋn Tân tӯ Hӕ Nai lên nhà máy nѭӟc ThiӋn Tân, ÿѭӡng tӯ ngã ba
chӧ Sһt lên Trӏ An. Vƭnh Cӱu là chiӃn trѭӡng trӑng ÿiӇm cӫa tӍnh Biên Hoà
có tác dөng uy hiӃp và kiӅm chӃ rҩt quan trӑng ÿӕi vӟi kҿ thù, là vành ÿai án
ngӳ cӱa ngõ chiӃn khu Ĉ vӅ phía nam; ÿӗng thӡi là hành lang giao liên quan
trӑng tӯ chiӃn khu Ĉ qua lӝ 1 xuӕng Long Thành, Bà Rӏa. Vƭnh Cӱu lҥi nҵm
sát ngay thành phӕ Biên Hoà vӅ phía bҳc, nѫi ÿóng nhiӅu căn cӭ chӍ huy ÿҫu

2.7 Page 17

▲back to top
não cӫa ÿӏch ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ; do ÿó, Vƭnh Cӱu là bàn ÿҥp quan trӑng
ÿӇ các lӵc lѭӧng vNJ trang cách mҥng tiӃn công vào sân bay chiӃn lѭӧc Biên
Hòa và các kho tàng, căn cӭ quân sӵ lӟn cӫa Pháp, Mӻ, ngөy; ÿӗng thӡi là
chiӃn trѭӡng rҩt thuұn lӧi cho nhӳng trұn ÿánh lӟn, phөc kích, tұp kích sâu
vào hұu cӭ cӫa ÿӏch, là chiӃn trѭӡng lý tѭӣng cho tác chiӃn du kích và ÿánh
lӟn. Nhân dân Vƭnh Cӱu có truyӅn thӕng yêu nѭӟc, rҩt thuұn lӧi cho viӋc xây
dӵng phát triӇn lӵc lѭӧng cách mҥng, xây dӵng phong trào chiӃn tranh nhân
dân; ÿӗng thӡi là nѫi cung cҩp sӭc ngѭӡi sӭc cӫa cho công cuӝc kháng chiӃn.
Trong nhӳng năm 30 cӫa thӃ kӹ 20, huyӋn Vƭnh Cӱu (lúc ÿó là quұn
Châu Thành, Biên Hoà), là cái nôi cӫa phong trào cách mҥng tӍnh Biên Hoà.
Thӡi kǤ Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng (1936-1939), dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa
Ĉҧng, nhân dân Vƭnh Cӱu ÿã dҩy lên phong trào ÿҩu tranh sôi nәi, là bѭӟc
tұp dѭӧt quan trӑng ÿӇ nâng cao nhұn thӭc cách mҥng và hình thӭc ÿҩu tranh.
Trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp, ÿӃ quӕc Mӻ (1945-
1975), Ĉҧng bӝ và quân dân huyӋn Vƭnh Cӱu ÿã kiên cѭӡng bám trө ÿӏa bàn,
phát huy tinh thҫn tӵ lӵc tӵ cѭӡng, sáng tҥo trong chiӃn ÿҩu, kӃt hӧp lӵc
lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng vӟi chӫ lӵc, kӃt hӧp 3 mNJi ÿҩu tranh ÿҭy lui ÿӏch
tӯng bѭӟc, giành thҳng lӧi tӯng phҫn, tiӃn lên ÿánh bҥi ÿӏch hoàn toàn, góp
phҫn vào thҳng lӧi chung, giҧi phóng miӅn Nam thӕng nhҩt Tә quӕc.
Phát huy truyӅn thӕng yêu nѭӟc, ÿҩu tranh cách mҥng, trong 25 năm
xây dӵng và bҧo vӋ Tә quӕc (1975-2000), Ĉҧng bӝ và quân dân Vƭnh Cӱu ÿã
vѭӧt qua nhiӅu khó khăn, ra sӭc hàn gҳn vӃt thѭѫng chiӃn tranh, vӯa xây
dӵng vӯa hӑc tұp, tӯng bѭӟc phát triӇn huyӋn vӅ kinh tӃ, văn hoá, xã hӝi, giӳ
vӳng an ninh chính trӏ, trұt tӵ xã hӝi cҧi thiӋn và nâng cao ÿӡi sӕng nhân dân,
góp phҫn xây dӵng mӝt tӍnh Ĉӗng Nai giàu mҥnh, công bҵng, văn minh.
PHҪN I
THӠI Kǣ ĈҨU TRANH GIÀNH CHÍNH QUYӄN (1930 - 1945)
Chѭѫng I
TӮ CHI BӜ CӜNG SҦN ĈҪU TIÊN ĈӂN CÁCH MҤNG THÁNG
TÁM (1930 - 1945)
I. CHI BӜ ĈҦNG CӜNG SҦN BÌNH PHѬӞC – TÂN TRIӄU
Ĉҫu thӃ kӹ 20, các phong trào giҧi phóng dân tӝc ӣ ViӋt Nam theo hӋ
tѭ tѭӣng phong kiӃn, dân chӫ tѭ sҧn ÿӅu thҩt bҥi. Cách mҥng ViӋt Nam lâm
vào cuӝc khӫng hoҧng sâu sҳc vӅ ÿѭӡng lӕi.

2.8 Page 18

▲back to top
Trong bӕi cҧnh ÿó, vӟi lòng yêu nѭӟc nӗng nàn, quyӃt tìm ra con
ÿѭӡng cӭu dân cӭu nѭӟc, năm 1911, ngѭӡi thanh niên NguyӉn Tҩt Thành
(tӭc NguyӉn Ái Quӕc) ÿã xuӕng tàu ra ÿi tìm ÿѭӡng, cӭu nѭӟc. Ngѭӡi ÿã ÿӃn
các nѭӟc châu Âu, châu Phi, châu Mӻ, vӯa hӑc tұp, vӯa tham gia tә chӭc
ngѭӡi ViӋt yêu nѭӟc ӣ hҧi ngoҥi. Năm 1917 là Ngѭӡi gia nhұp Ĉҧng Xã hӝi
Pháp. Tӯ luұn cѭѫng cӫa Lê- nin vӅ vҩn ÿӅ dân tӝc và thuӝc ÿӏa, Ngѭӡi ÿã
tìm ra con ÿѭӡng cӭu nѭӟc duy nhҩt ÿúng. Ĉó là con ÿѭӡng cách mҥng vô
sҧn.
Năm 1920, NguyӉn Ái Quӕc trӣ thành ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp
và là ngѭӡi cӝng sҧn ViӋt Nam ÿҫu tiên. Ĉây không chӍ là bѭӟc ngoһt tѭ
tѭӣng quan trӑng cӫa Ngѭӡi, mà còn là bѭӟc ngoһt ÿӕi vӟi cách mҥng nѭӟc
ta. Năm 1925, Ngѭӡi thành lұp tә chӭc ViӋt Nam Thanh niên cách mҥng (tӭc
ViӋt Nam Thanh niên cách mҥng Ĉӗng chí hӝi) là tә chӭc tiӅn thân cӫa Ĉҧng
Cӝng sҧn ViӋt Nam và liên tөc mӣ các lӟp huҩn luyӋn cán bӝ cách mҥng cho
ViӋt Nam, chuҭn bӏ nhӳng ÿiӅu kiӋn vӅ lý luұn, tѭ tѭӣng và tә chӭc ÿӇ tiӃn
tӟi thành lұp Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam.
Năm 1928, tә chӭc ViӋt Nam Thanh niên cách mҥng KǤ bӝ Bҳc kǤ ÿã
cӱ ÿӗng chí NguyӉn Văn Vƭnh, tӭc NguyӉn Xuân Cӯ vӅ ÿӗn ÿiӅn cao su Phú
RiӅng công tác ÿӇ gây dӵng cѫ sӣ. Tháng 10-1928, chi bӝ ViӋt Nam Thanh
niên cách mҥng ÿѭӧc thành lұp tҥi ÿӗn ÿiӅn cao su Phú RiӅng, do ÿӗng chí
NguyӉn Xuân Cӯ làm Bí thѭ.
ĈӃn giӳa năm 1929, tҥi ViӋt Nam ÿã hình thành 3 tә chӭc Ĉҧng Cӝng
sҧn. Ĉӗng chí Ngô Gia Tӵ, ӫy viên chҩp hành Trung ѭѫng Ĉông Dѭѫng
Cӝng sҧn Ĉҧng ÿѭӧc phân công vào Sài Gòn ÿӇ xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng. Ĉӗng
chí ÿã liên lҥc vӟi ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ và trao ĈiӅu lӋ Ĉҧng ÿӇ chuҭn
bӏ tuyên truyӅn thành lұp tә chӭc Ĉҧng.
Tháng 10-1929, tҥi mӝt khoҧnh rӯng làng 3, chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng
sҧn Ĉҧng Phú RiӅng ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ làm Bí
thѭ. Ĉây là chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu tiên thành lұp ӣ tӍnh Biên Hoà và ngành cao
su ViӋt Nam. Ngày 3-2-1930, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa chi bӝ, 5.000 công nhân
sӣ cao su Phú RiӅng ÿã nәi dұy ÿҩu tranh thҳng lӧi. Cuӝc ÿҩu tranh này có
ҧnh hѭӣng sâu rӝng ÿӃn phong trào cách mҥng ӣ quұn Châu Thành Biên Hoà,
mӣ ra mӝt cao trào ÿҩu tranh mӟi trong cҧ nѭӟc.
Ngày 3 ÿӃn 6-2-1930, ÿӗng chí NguyӉn Ái Quӕc ÿã chӫ trì cuӝc hӝi
nghӏ hӧp nhҩt 3 tә chӭc Ĉҧng trong nѭӟc. Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿѭӧc

2.9 Page 19

▲back to top
thành lұp. Ĉây là mӝt bѭӟc ngoһt vô cùng quan trӑng trong lӏch sӱ ÿҩu tranh
cách mҥng cӫa dân tӝc ta.
Liên tөc trong năm 1930, công nhân sӣ cao su Phú RiӅng và công nhân
nhà máy cѭa BIF (Tân Mai, Biên Hoà) và Trҧng Bom ÿã ÿҩu tranh ÿòi quyӅn
lӧi dân sinh thҳng lӧi. NhiӅu cuӝc mít tinh chào mӯng ngày Quӕc tӃ Lao
ÿӝng 1/5, chào mӯng cách mҥng tháng Mѭӡi Nga ÿѭӧc tә chӭc ӣ thӏ trҩn Tân
Uyên, sӣ cao su Phú RiӅng, nhà máy cѭa BIF. Tҩt cҧ tҥo nên mӝt không khí
sôi nәi, ҧnh hѭӣng ÿӃn tinh thҫn yêu nѭӟc và cách mҥng cӫa nhân dân quұn
Châu Thành. TiӃng vang cӫa phong trào lan nhanh, nhҩt là trong tҫng lӟp
thanh niên hӑc sinh ӣ các tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, Phѭӟc Vƭnh Hҥ… Trong
ÿó có ngѭӡi thanh niên yêu nѭӟc Lѭu Văn ViӃt quê ӣ BӃn Cá.
Ĉӗng chí Lѭu Văn ViӃt (bí danh Tѭ Chà) hoҥt ÿӝng ӣ Sài Gòn và mӝt
sӕ tӍnh miӅn Tây Nam bӝ, trӣ thành ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng
và trӣ vӅ Biên hoà ÿӇ gây mҫm mӕng cách mҥng.
VӅ lҥi quê hѭѫng, ÿӗng chí Tѭ Chà dѭӟi lӟp áo ngѭӡi ÿi bán bánh mì
vӟi chiӃc xe ÿҥp cNJ, ÿã ÿi khҳp các xã trong hai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung,
Phѭӟc Vƭnh Hҥ, ÿӃn ÿâu ÿӗng chí tuyên truyӅn vӅ chӫ nghƭa Cӝng sҧn ÿӃn
ÿó. Tҥi bӋnh viӋn Tâm thҫn, ÿӗng chí ÿã giác ngӝ và kӃt nҥp vào Ĉҧng ngѭӡi
em trai mình là Lѭu Văn Văn (Chín Văn). Tҥi BӃn Cá (Bình Phѭӟc) ÿӗng chí
ÿã kӃt nҥp ÿӗng chí HuǤnh Văn Phan (Tѭ Phan)...
Sӟm giác ngӝ Cӝng sҧn, ÿӗng chí Lѭu Văn ViӃt là ngѭӡi ÿҫu tiên
mang ánh sáng cách mҥng ÿӃn vӟi nhân dân quұn Châu Thành, Biên Hoà. Cѫ
sӣ cách mҥng do ÿӗng chí xây dӵng tuy chѭa nhiӅu và rӝng, nhѭng ÿó là
nhӳng hҥt nhân tӕt cho viӋc xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng sau này ӣ ÿӏa phѭѫng.
Ĉҫu năm 1935, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu (tӭc Vӻ, quê ӣ tӍnh TiӅn
Giang) ÿѭӧc Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Biên Hoà. Tҥi Châu
Thành, ÿӗng chí bҳt ÿѭӧc liên lҥc vӟi ÿӗng chí Tѭ Chà và nҳm lҥi nhӳng cѫ
sӣ do ÿӗng chí Tѭ Chà xây dӵng trѭӟc ÿó. Trên cѫ sӣ này, ÿӗng chí Hoàng
Minh Châu ÿã thành lұp chi bӝ Ĉҧng Cӝng sҧn Bình Phѭӟc - Tân TriӅu. Chi
bӝ do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm Bí thѭ ÿӗng chí Tѭ Phan làm Phó Bí
thѭ gӗm các ÿҧng viên Lѭu Văn Văn, Lѭu Văn ViӃt, Quách Tӹ; Quách Sanh,
Trҫn Minh TriӃt. Ĉây và chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu tiên ÿѭӧc thành lұp ӣ quұn
Châu Thành và tӍnh Biên Hoà, là hҥt nhân lãnh ÿҥo phong trào cách mҥng
tӍnh và là nòng cӕt ÿӇ xây dӵng TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hoà sau này.

2.10 Page 20

▲back to top
ĈӇ mӣ rӝng tuyên truyӅn vӅ chӫ nghƭa Cӝng sҧn, xây dӵng cѫ sӣ cách
mҥng, chi bӝ phân công hai ÿӗng chí Hoàng Minh Châu và Quách Sanh
thành lұp ''Liên ÿoàn hӑc sinh'' ӣ trѭӡng tiӇu hӑc Bình Hoà. Trѭӡng tiӇu hӑc
Bình Hoà là trѭӡng chung cho cҧ tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, hӑc sinh các xã
Bӱu Long, Bình Hoà, Bình Phѭӟc, Bình Ý, Tân Phong, Tân TriӅu ÿӅu hӑc ӣ
ÿây.
Liên ÿoàn hӑc sinh tұp hӧp gҫn 30 hӑc sinh, là mӝt tә chӭc quҫn chúng
cӫa thanh niên nhҵm giáo dөc tinh thҫn yêu nѭӟc ÿoàn kӃt tѭѫng trӧ lүn nhau
trong quan hӋ hôn, tang tӃ, trong hӑc tұp và sinh hoҥt cӝng ÿӗng v.v...
Liên ÿoàn thành lұp mӝt ÿӝi bóng ÿá thѭӡng xuyên ÿҩu giao hӳu vӟi
các ÿӝi bóng trong và ngoài tәng ÿӇ mӣ rӝng quan hӋ và gây ҧnh hѭӣng trong
giӟi thanh niên hӑc sinh.
NhiӅu cuӝc du lӏch, cҳm trҥi ӣ suӕi Lӗ Ӗ, Trӏ An ÿѭӧc Liên ÿoàn tә
chӭc thu hút nhiӅu thanh niên tham gia. Nhӳng mҭu chuyӋn vӅ ÿӗng chí
NguyӉn Ái Quӕc ÿi tìm ÿѭӡng cӭu nѭӟc ÿѭӧc Liên ÿoàn khéo léo lӗng vào
các sinh hoҥt. Liên ÿoàn còn phә biӃn các sách báo bí mұt ÿӇ khѫi dұy lòng
yêu nѭӟc cӫa thanh niên. Nhӳng hành ÿӝng áp bӭc nhân dân cӫa bӑn tӅ,
tәng, tiêu biӇu là cai tәng Thҥch ӣ Bình Long ÿѭӧc truyӅn nhau ÿӇ giáo dөc
tinh thҫn giai cҩp cho thanh niên.
Qua các hoҥt ÿӝng mang tính chҩt trҿ trung giáo dөc nhҽ nhàng, Liên
ÿoàn ÿã tҥo ÿѭӧc phong trào thanh niên, hӑc sinh sôi nәi, lôi cuӕn nhiӅu tҫng
lӟp thanh niên ӣ Phѭӟc Vƭnh Trung, Phѭӟc Vƭnh Hҥ.
Nhân kӹ niӋm ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng 1-5-1935, Liên ÿoàn hӑc sinh tә
chӭc rҧi truyӅn ÿѫn ӣ Bình Hoà, Bình Ý, Bình Thҥnh... nӝi dung ca ngӧi tinh
thҫn ÿҩu tranh cӫa giai cҩp công nhân. Tuy nhiӋt tình, nhѭng Liên ÿoàn hoҥt
ÿӝng quá công khai, trên túi áo các ÿoàn viên ÿӅu thêu 4 chӳ tҳt LĈHS, lӝ bí
mұt nên thӵc dân Pháp phát hiӋn ÿѭӧc, truy lùng ráo riӃt. Ĉӗng chí Quách
Sanh bӏ ÿӏch bҳt trong ÿӧt này. Các ÿoàn viên còn lҥi phҧi chuyӇn vào hoҥt
ÿӝng bí mұt. Mӝt sӕ ÿӗng chí trѭӣng thành, ÿѭӧc kӃt nҥp vào Ĉҧng vào cuӕi
năm 1935, trong ÿó có ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn.
II. PHONG TRÀO ĈҨU TRANH SÔI NӘI THӠI Kǣ MҺT
TRҰN DÂN CHӪ ĈÔNG DѬѪNG
Tháng 4-1936, Mһt trұn Nhân dân Pháp có Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp làm
nòng cӕt ÿã giành ÿѭӧc thҳng lӧi trong cuӝc tәng tuyӇn cӱ và lên nҳm chính
quyӅn tҥi Pháp. Chính phӫ Mһt trұn Nhân dân Pháp ÿã ban hành mӝt sӕ

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top
chính sách có tính chҩt tiӃn bӝ, mӣ rӝng dân chӫ ӣ Ĉông Dѭѫng và ViӋt
Nam.
Mùa hè năm 1936, Hӝi nghӏ Trung ѭѫng Ĉҧng ÿã quyӃt ÿӏnh thành lұp
Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng tұp hӧp mӑi lӵc lѭӧng dân chӫ tiӃn bӝ ÿҩu
tranh chӕng kҿ thù chӫ yӃu trѭӟc mҳt là bӑn phát xít Pháp và bӑn phҧn ÿӝng
thuӝc ÿӏa Pháp, giành tӵ do dân chӫ, cҧi thiӋn dân sinh, chӕng phát xít xâm
lѭӧc, bҧo vӋ hoà bình thӃ giӟi.
Ngày 13-8-1936, Ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi ÿѭӧc thành lұp
tҥi Sài Gòn và chӍ ÿҥo thành lұp các Ӫy ban hành ÿӝng ӣ các tӍnh, thành phӕ
chuҭn bӏ cho quӕc dân ÿҥi hӝi. ChӍ trong vài tháng, toàn Nam bӝ ÿã xây dӵng
ÿѭӧc 600 Ӫy ban hành ÿӝng.
Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (tӵ Xѭӧc), ngѭӡi quê Tân Uyên, sinh
sӕng tҥi Bình Ý, lúc ÿó ÿang hoҥt ÿӝng ӣ Sài Gòn trong nhóm báo La Lutte
(Tranh ÿҩu). Ĉѭӧc phә biӃn chӍ thӏ thành lұp ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi
hӝi, ÿӗng chí Nghƭa vӅ Bình Ý cùng các ÿӗng chí Phҥm Văn Khoai, Phҥm
Văn Thuұn, HuǤnh Văn LNJy... thành lұp Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hoà.
Trө sӣ ÿһt tҥi khách sҥn Thanh Phong (ngay chӧ Biên Hoà). Xã Bình Ý thuӝc
tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, quұn Châu Thành có thӇ xem là trung tâm hoҥt ÿӝng
cӫa Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh. Mөc ÿích hoҥt ÿӝng cӫa Ӫy ban là tұp hӧp dân
nguyӋn, chuҭn bӏ cho Ĉông Dѭѫng ÿҥi hӝi theo chӍ ÿҥo cӫa Trung ѭѫng. Tҥo
cѫ sӣ dѭ luұn cho viӋc thành lұp các ӫy ban hành ÿӝng ӣ các xã, hai ÿӗng chí
NguyӉn Văn Nghƭa và Phҥm Văn Khoai ÿã cho in và phát hành hàng ngàn
truyӅn ÿѫn mang nӝi dung:
- Tuyên truyӅn thҳng lӧi cӫa Mһt trұn Nhân dân ӣ Pháp và viӋc tә chӭc
Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi.
- Phә biӃn mөc ÿích cӫa Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi là tұp hӧp lӵc lѭӧng
nhân dân ÿҩu tranh ÿòi tӵ do dân chӫ, tӵ do ngôn luұn, tӵ do báo chí, chӕng
sѭu cao thuӃ nһng ÿòi tăng lѭѫng, giҧm giӡ làm cho công nhân.
- Kêu gӑi thành lұp Ӫy ban hành ÿӝng ӣ cѫ sӣ, lҩy kiӃn nghӏ cӫa nhân
dân gӱi lên ÿҥi hӝi.
TruyӅn ÿѫn ÿѭӧc phát ÿi khҳp nѫi trong tӍnh Biên Hoà, tҥo nên mӝt
không khí sôi nәi trong nhân dân, nhҩt là trong hai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung,
Phѭӟc Vƭnh Hҥ.
Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, ngѭӡi ÿҧng viên Cӝng sҧn ViӋt Nam cӫa
tӍnh Biên Hoà, lҫn ÿҫu tiên công khai tuyên truyӅn chӫ nghƭa Cӝng sҧn trong

3.2 Page 22

▲back to top
toàn tӍnh Biên Hoà. Ĉӗng chí là ngѭӡi ÿӭng ra hô hào, tán thành cuӝc vұn
ÿӝng ÿòi tӵ do, dân chӫ cho các tҫng lӟp nhân dân ӣ quұn Châu Thành và
Tân Uyên có ÿiӅu kiӋn ÿӇ nói lên nguyӋn vӑng cӫa mình, ÿòi cҧi cách dân
chӫ mӝt cách công khai.
Trong mӝt thӡi gian ngҳn, nhiӅu Ӫy ban hành ÿӝng ӣ quұn Châu
Thành ÿã ÿѭӧc thành lұp nhѭ Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân Phú, Bình Thҥnh,
Bình Hoà, Tân TriӅu, Tân Phong, ThiӋn Tân (thuӝc quұn Tân Uyên) Ӫy ban
hành ÿӝng tӍnh Biên Hoà xây dӵng mӝt thѭ viӋn lҩy tên thѭ viӋn Bình Dân
ÿһt tҥi dӕc Bà Bành, xã Bình Ý. Ĉây vӯa là trө sӣ (Ӫy ban hành ÿӝng quұn,
vӯa là nѫi tuyên truyӅn và phát hành báo chí tiӃn bӝ, cách mҥng nhѭ La
Lutte, Dân chúng. Hàng ÿêm, nhân dân ÿông nhҩt là thanh niên nô nӭc rӫ
nhau ÿӃn ÿây ÿӑc báo, nghe ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa ÿӑc và dӏch báo in
bҵng tiӃng Pháp, nghe tuyên truyӅn vӅ chӫ nghƭa Cӝng sҧn, kêu gӑi nhân dân
ÿoàn kӃt chӕng áp bӭc bóc lӝt, ÿòi tӵ do dân chӫ...
Ĉҫu tháng 9-1936, cuӝc mít tinh ÿҫu tiên ÿã ÿѭӧc Ӫy ban hành ÿӝng
tӍnh tә chӭc tҥi Gò Dê, xã Bình Ý. Hѫn 200 ngѭӡi dân thuӝc các tҫng lӟp ӣ
quұn Châu Thành và Tân Uyên ÿã ÿӃn tham dӵ.
Lҫn ÿҫu tiên nhân dân Châu Thành ÿѭӧc nghe ÿӗng chí NguyӉn Văn
Nghƭa, ÿҥi diӋn Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh diӉn thuyӃt. Ĉӗng chí ÿã báo cáo tình
hình trong nѭӟc, ngoài nѭӟc, kêu gӑi nhân dân ӫng hӝ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi,
ÿòi chính quyӅn thӵc dân, tay sai phҧi thӵc hiӋn các quyӅn dân sinh, dân chӫ:
dân ÿѭӧc tӵ do làm ăn, tӵ do hӝi hӑp, ÿi lҥi, tӵ do sinh hoҥt báo chí, bӓ thuӃ
thân, giҧm thuӃ môn bài, giҧm thuӃ xe ngӵa...
Tên cai tәng Ĉҥm hay tin liӅn dүn lính lên ÿӏnh ÿàn áp. Ӫy ban hành
ÿӝng tӍnh ÿã chuҭn bӏ trѭӟc, cho cѫ sӣ tranh thӫ vұn ÿӝng bӑn lính không gây
khó cho dân, ÿӗng thӡi biӃn cuӝc mít tinh thành cuӝc biӇu tình ÿҧ ÿҧo cai
tәng Ĉҥm, ÿҧ ÿҧo cѭӡng hào, chӕng sѭu cao thuӃ nһng...
Lҫn ÿҫu tiên nhân dân quұn Châu Thành (tӭc Vƭnh Cӱu ngày nay) ÿã
dám ÿѭѫng ÿҫu vӟi bӑn cai tәng, bӑn lính mã tà mà trѭӟc ÿây hӑ luôn sӧ sӋt.
Trѭӟc sӵ phүn nӝ và khí thӃ sөc sôi cӫa nhân dân, cai tәng Ĉҥm phҧi dүn lính
rút lui. Cuӝc mít tinh kӃt thúc bҵng cuӝc tuҫn hành vӅ BӃn Cá, Cây Ĉào,
Bình Ý.
Ĉây là cuӝc mít tinh quҫn chúng ÿҫu tiên cӫa nhân dân quұn Châu
Thành và tӍnh Biên Hòa ÿòi tӵ do dân chӫ, chӕng áp bӭc. Rõ ràng, khi nhân
dân ÿѭӧc tұp hӧp trong tә chӭc có lãnh ÿҥo ÿã phát huy ÿѭӧc sӭc mҥnh ÿàn

3.3 Page 23

▲back to top
áp ÿӏch. Kinh nghiӋm này ÿѭӧc Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh triӇn khai xuӕng các
quұn.
Lo sӧ trѭӟc phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng phát triӇn rӝng
trong cҧ nѭӟc, ngày 15-9-1936, thӵc dân Pháp ra lӋnh giҧi tán các Ӫy ban
hành ÿӝng. Ĉҥi hӝi Ĉông Dѭѫng tuy bӏ ngăn cҩm, nhѭng phong trào dân chӫ
ӣ các quұn trong tӍnh không vì thӃ mà giҧm sút, trái lҥi càng mӣ rӝng và ÿѭӧc
các tҫng lӟp nhân dân hѭӣng ӭng. Phong trào này ÿòi hӓi phҧi có sӵ lãnh ÿҥo
tұp trung và thӕng nhҩt cӫa Ĉҧng.
Cuӕi năm 1936, ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang, nguyên Bí thѭ Xӭ ӫy
Nam KǤ năm 1933 ÿѭӧc Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ lãnh ÿҥo phong trào
và xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Biên Hoà. Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang vӅ ӣ nhà
ÿӗng chí Tѭ Phan tҥi BӃn Cá, nѫi tұp trung ÿông dân và có phong trào tѭѫng
ÿӕi mҥnh. Ĉӗng chí thѭӡng xuyên, bí mұt ÿi lҥi các xã, quұn ÿӇ xây dӵng cѫ
sӣ Ĉҧng và tuyên truyӅn chӫ nghƭa Cӝng sҧn. Nӳ ÿӗng chí Lê Thӏ Trӯ, bҩy
giӡ chӍ 10 tuәi, nhѭng ÿã trӣ thành giao liên ÿҳc lӵc cho ÿӗng chí Trѭѫng
Văn Bang, HuǤnh Văn Phan xuӕng Bình Trѭӟc, ÿi các xã thuӝc quұn Tân
Uyên...
Tháng 2 năm 1937, mӝt cuӝc hӑp gӗm các ÿҧng viên hoҥt ÿӝng ӣ hai
quұn Châu Thành và Tân Uyên ÿѭӧc tә chӭc tҥi nhà ÿӗng chí Năm Ông, xã
Tân TriӅu. Hӝi nghӏ nhҩt trí thành lұp Ĉҧng bӝ Biên Hoà. TӍnh ӫy lâm thӡi
tӍnh Biên Hoà ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang làm Bí thѭ, các
TӍnh ӫy viên gӗm các ÿӗng chí: Trҫn Minh TriӃt, HuǤnh Văn Phan, Lê Văn
Tôn (Năm Tôn), HuǤnh LiӉng (Hai LiӉng) NguyӉn Hӗng KǤ (Ba Cӡ)...
ViӋc thành lұp TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hoà là mӝt bѭӟc ngoһt quan
trӑng cӫa phong trào cách mҥng trong tӍnh. Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa TӍnh ӫy,
phong trào Mһt trұn Dân chӫ trong tӍnh càng phát triӇn mҥnh, sôi nәi nhҩt là
ӣ quұn Châu Thành. NhiӅu tә chӭc quҫn chúng ÿѭӧc TӍnh ӫy thành lұp ÿӇ
mӣ rӝng phong trào, xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng:
- Nông hӝi ÿӓ do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang trӵc tiӃp xây dӵng, tұp
hӧp hѫn 300 quҫn chúng, nòng cӕt là nhӳng ÿҧng viên Cӝng sҧn nhѭ Phҥm
Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn (ngѭӡi xã Bình Ý)... và nhӳng ngѭӡi lãnh ÿҥo
cӫa Ӫy ban hành ÿӝng xã trѭӟc ÿây. Nông hӝi ÿӓ ÿѭӧc xây dӵng tӯng tә,
hoҥt ÿӝng theo phѭѫng châm bҩt hӧp pháp bí mұt.
- Công hӝi ÿӓ ÿѭӧc tә chӭc trong các sӣ cao su, tұp hӧp công nhân ÿҩu
tranh ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng và nhӳng quyӅn lӧi thiӃt thân khác.

3.4 Page 24

▲back to top
- VӅ hoҥt ÿӝng công khai có hӝi Lѭѫng hӳu ӣ Bình Ý, Bình Phѭӟc,
Tân TriӅu, tұp hӧp hҫu hӃt sӕ hӝi viên nông hӝi ÿӓ và các tҫng lӟp lao ÿӝng
ÿóng thuӃ thân loҥi vô sҧn (4ÿ5). Hӝi ÿã quyên tiӅn lұp ÿѭӧc mӝt nhà vàng
(mӝt tә chӭc chuyên lo mai táng cho ngѭӡi tӯ trҫn) ÿӇ giúp ÿӥ gia ÿình các
hӝi viên khi có ngѭӡi thân qua ÿӡi. Hӝi nhà vàng ÿã góp phҫn ÿoàn kӃt nhân
dân trong xóm ҩp, tҥo tình tѭѫng thân, tѭѫng trӧ giӳa nhӳng ngѭӡi lao ÿӝng.
Khi khiêng tang qua nhà hѭѫng chӭc làng nhѭ hѭѫng cҧ, hѭѫng cә, hѭѫng
quҧn, tҩt cҧ hӝi viên ÿӅu ÿѭa nҳm tay phҧi lên biӇu lӝ tinh thҫn ÿoàn kӃt, ÿӕi
lұp lҥi bӑn ÿӏa chӫ, hѭѫng chӭc áp bӭc nhân dân.
Tҥi xã ThiӋn Tân, hӝi Âm công cNJng ÿѭӧc thành lұp, hoҥt ÿӝng cùng
mөc ÿích nhѭ hӝi Lѭѫng hӳu ӣ Bình Ý, Tân TriӅu, Bình Phѭӟc v.v...
- Liên ÿoàn xe ngӵa qui tө trên 100 chӫ xe ӣ các xã Bình Ý, Bình
Phѭӟc, Lӧi Hoà nhҵm mөc ÿích bênh vӵc và giúp ÿӥ nhau trong sinh hoҥt,
ÿӡi sӕng, chӕng sӵ áp bӭc bҩt công cua bӑn thuӃ quan. Có Ĉҧng lãnh ÿҥo,
các hӝi quҫn chúng ÿѭӧc tә chӭc ÿѫn sѫ nhѭng phong trào cách mҥng tҥi
quұn Châu Thành ÿã phát triӇn mҥnh.
- Tӯ tháng 3- 1937, bӑn phát xít Ĉӭc, Ý, Nhұt mѭu ÿӗ gây chiӃn tranh
ÿӃ quӕc ÿӇ chia lҥi thӏ trѭӡng. Ӣ Pháp, bӑn phҧn ÿӝng bѭӟc ÿҫu nҳm chính
quyӅn, ra tay khӫng bӕ các lӵc lѭӧng yêu nѭӟc và cách mҥng. Trung ѭѫng
Ĉҧng chӍ ÿҥo thành lұp Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng ÿӇ cӫng cӕ thҳng lӧi
giành ÿѭӧc trong phong trào Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi, ÿҭy mҥnh viӋc ÿòi quyӅn
tӵ do, dân chӫ.
Ĉêm 1-5-1937, tҥi Gò Máy bay xã Bình Ý, TӍnh Ӫy lâm thӡi Biên Hoà
tә chӭc mít tinh kӹ niӋm ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng. Hѫn 100 ngѭӡi dân các xã
Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân Phú ÿã ÿӃn tham dӵ. Ĉӗng chí Trҫn Minh TriӃt
thay mһt TӍnh ӫy diӉn thuyӃt, nêu bұt tinh thҫn ý nghƭa lӏch sӱ cӫa ngày lӉ,
kêu gӑi mӑi tҫng lӟp nhân dân ÿoàn kӃt chӕng áp bӭc bҩt công.
ĈӃn tháng 6-1937, cuӝc ÿҩu tranh cӫa Liên ÿoàn xe ngӵa ÿã nә ra.
Cùng mӝt ngày, hѫn 100 chӫ xe ngӵa ngѭng chҥy trên các tuyӃn ÿѭӡng, ÿӗng
thӡi làm kiӃn nghӏ tұp thӇ lên quұn Châu Thành vӟi yêu sách: bӓ lӋnh xét xe,
giҧm thuӃ môn bài xe, ÿѭӧc chӣ 6 hành khách (trѭӟc ÿây, mӛi xe chӍ ÿѭӧc
chӣ tӕi ÿa là 4 ngѭӡi). Cuӝc ÿҩu tranh cӫa Liên ÿoàn xe ngӵa ÿã giành ÿѭӧc
thҳng lӧi, các yêu sách ÿӅu ÿѭӧc chính quyӅn thӵc dân giҧi quyӃt.
Trѭӟc tình hình phát triӇn ngày càng rӝng, TӍnh ӫy lâm thӡi ÿã cӱ
nhiӅu cán bӝ Ĉҧng xuӕng các xã thông qua nhӳng cuӝc mít tinh , hӝi hӑp,

3.5 Page 25

▲back to top
ÿҩu tranh tuyên truyӅn chӫ nghƭa Cӝng sҧn, phân loҥi ÿӕi tѭӧng ÿӇ phát triӇn
Ĉҧng.
ĈӃn giӳa năm 1937, nhiӅu chi bӝ Ĉҧng ӣ Châu Thành ÿѭӧc xây dӵng:
- Chi bӝ Bình Ý: Gӗm các ÿӗng chí Phҥm Văn Lҥc, Phҥm Văn Khoai,
HuǤnh Văn KiӅm, NguyӉn Thӏ Hұu, Phҥm Xuân Lép, Phҥm Văn Bѭӡng.
- Chi bӝ Bình Phѭӟc: Gӗm các ÿӗng chí Quách Tӹ, Quách Sanh, Chín
Văn…
- Chi bӝ Tân TriӅu: Gӗm các ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn, Trҫn Minh
TriӃt, Tѭ Phan, Năm Ông.
- Chi bӝ ThiӋn Tân: Gӗm các ÿӗng chí Ĉoàn Văn Bi, NguyӉn Văn
Phѭѫng, Võ Văn Qua, Võ Văn Ngang.
- Chi bӝ Bình Hoà: Gӗm các ÿӗng chí Tám Niên, Hai Ĉҳc.
Ĉѭӧc Ĉҧng lãnh ÿҥo, phong trào ÿҩu tranh dân sinh, dân chӫ ӣ quұn
Châu Thành tiӃp tөc phát triӇn bҵng nhiӅu hình thӭc phong phú. Các chi bӝ
ÿã lãnh ÿҥo và vұn ÿӝng nhân dân hai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, Phѭӟc Vƭnh
Hҥ tham gia nhiӅu hoҥt ÿӝng chính trӏ ӣ Sài Gòn.
Sáng ngày 28-11-1937, nhân dân các xã Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân
TriӅu ÿҥi diӋn quұn Châu Thành vӅ dӵ cuӝc mít tinh ӣ rҥp hát Thành Xѭѫng
(Sài Gòn, nay là rҥp hát Công Nhân) do Xӭ ӫy Nam kǤ tә chӭc. Cuӝc mít
tinh này biӇu dѭѫng ÿѭӧc sӭc mҥnh cӫa nhân dân, nói lên tiӃng nói ÿòi thӵc
dân thi hành các quyӅn tӵ do dân chӫ.
Phong trào Mһt trұn Dân chӫ ӣ quұn Châu Thành là bѭӟc ÿҫu tұp dѭӧt
quan trӑng cho nhân dân sau này trong Cách mҥng tháng Tám. VӅ lãnh ÿҥo,
phong trào còn có hҥn chӃ: viӋc xây dӵng phát triӇn Ĉҧng và cѫ sӣ bí mұt
bên trong chѭa ÿѭӧc ÿҭy mҥnh, hoҥt ÿӝng chѭa ÿúng phѭѫng châm nhѭ hӝi
viên nông hӝi (bí mұt) là quҫn chúng hoҥt ÿӝng công khai ӣ các Ӫy ban hành
ÿӝng. Do ÿó, bӑn tӅ tәng ӣ ÿӏa phѭѫng biӃt rõ, gây cho phong trào nhiӅu thiӋt
hҥi khi ÿӏch khӫng bӕ ÿàn áp.
Ngày 1-9-1939, phát xít Ĉӭc ÿánh chiӃm Ba Lan, mӣ ÿҫu cho cuӝc
chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ hai.
Tҥi ViӋt Nam, thӵc dân Pháp tăng cѭӡng khӫng bӕ phong trào cách
mҥng do Ĉҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo, ÿӗng thӡi chúng tăng cѭӡng bҳt lính ÿѭa
sang chiӃn trѭӡng Châu Âu ÿӇ chӃt thay cho thanh niên “mүu quӕc” Pháp.

3.6 Page 26

▲back to top
Bӑn tӅ, tәng tay sai Pháp lұp danh sách tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi có tham gia
phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng và cho bӑn lính mã tà xuӕng các
xã truy lùng bҳt bӟ cán bӝ, nhân dân. Các ÿӗng chí lãnh ÿҥo ÿҩu tranh công
khai nhѭ Phҥm Văn Thuұn phҧi lánh xuӕng Long Thành, Phҥm Văn Khoai
xuӕng Cà Mau, mӝt sӕ ÿӗng chí vӅ Sài Gòn ÿӇ tiӃp tөc hoҥt ÿӝng, ÿӗng chí
NguyӉn Văn Nghƭa bӏ bҳt ÿày ÿi Bà Rá.
Là trung tâm cӫa phong trào ÿҩu tranh, xã Bình Ý ÿѭӧc ÿӏch gӑi là “xã
Cӝng sҧn”. Thӵc dân Pháp tұp trung lӵc lѭӧng ÿӇ khӫng bӕ phong trào ӣ ÿây.
Hàng trăm lính mã tà tӍnh, quұn lùng sөc vào xã, ҩp bҳt nhӳng ngѭӡi có tham
gia phong trào. Ai lѭu trӳ báo Dân Chúng (tiӃng ViӋt) Là Peuple (Dân
Chúng-tiӃng Pháp) lұp tӭc bӏ bҳt ÿi tù vì tӝi “hoҥt ÿӝng chính trӏ”.
Hѫn hai trăm dân xã Bình Ý, trong ÿó có nhӳng ngѭӡi lãnh ÿҥo các Ӫy
ban hành ÿӝng bӏ bҳt giam ӣ Biên Hoà, phong trào tҥi các xã Bình Ý, Bình
Phѭӟc, Tân TriӅu v.v... lҳng xuӕng.
Tҥi quұn Châu Thành, thӵc dân Pháp kӃt hӧp vӯa khӫng bӕ phong trào
vӯa lӯa mӏ nhân dân. Chúng xây dӵng mӝt bót mã tà ӣ ngã ba Bình Ý ÿӇ
thѭӡng xuyên theo dõi khӫng bӕ nhӳng ngѭӡi chúng tình nghi hoҥt ÿӝng
Cӝng sҧn. Hӗ Tҩn Khoa tӯ Tây Ninh ÿѭӧc thӵc dân Pháp cҩt nhҳc ÿѭa vӅ
làm quұn trѭӣng Châu Thành. Bên cҥnh ÿó, tҥi tәng Phѭӟc Vƭnh Trung,
chúng cho HuǤnh Văn LiӉu, nguyên ÿӕc hӑc trѭӡng Bình Hoà vӅ làm chánh
tәng. Thӵc dân ÿӏnh dùng tiӃng ''nhà giáo'' cӫa tәng LiӉu ÿӇ lӯa mӏ nhân dân,
nhҩt là thanh niên hӑc sinh.
Tҥi ÿình Bình Ý, Hӗ Tҩn Khoa và tәng LiӉu ÿã tә chӭc mӝt buәi cҫu
an. Chúng ép buӝc nhiӅu ngѭӡi tham gia phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông
Dѭѫng ÿӃn dӵ, chөp ҧnh và tung tin ÿây là: ''LӉ Cӝng sҧn ÿҫu hàng'' nhҵm hҥ
uy thӃ cӫa Ĉҧng, ÿánh lӯa nhân dân. Nhѭng thӫ ÿoҥn cӫa ÿӏch không thӇ qua
mһt ÿѭӧc nhân dân. Phong trào bӏ ÿàn áp nhѭng nhiӅu hӝi viên Nông hӝi ÿӓ
không bӏ ÿӏch phát hiӋn ÿã chuyӇn sang hoҥt ÿӝng trong các hӝi quҫn chúng
nhѭ hӝi cҩy, gһt ӣ Bình Ý, hӝi Lѭѫng hӳu (Bình Ý), hӝi Âm công (ThiӋn
Tân)…
Ngày 29-9-1939, Trung ѭѫng Ĉҧng, bҩy giӡ ÿóng ӣ Sài Gòn, ÿã ra
thông báo cho các Ĉҧng bӝ trong nѭӟc: ''... Mҩy năm gҫn ÿây, Ĉҧng ta còn ӣ
thӡi kǤ ÿҩu tranh thӃ thӫ, ӫng hӝ các quyӅn tӵ do dân chӫ ÿѫn sѫ cӫa quҫn
chúng và ÿòi các quyӅn tӵ do dân chӫ rӝng rãi. Nhѭng hiӋn nay, tình hình ÿã
thay ÿәi nhiӅu. Hoàn cҧnh Ĉông Dѭѫng hiӋn nay sӁ tiӃn bѭӟc ÿӃn vҩn ÿӅ giҧi

3.7 Page 27

▲back to top
phóng dân tӝc, hoàn thành vҩn ÿӅ ҩy mau hay chұm là tuǤ theo tình hình thӃ
giӟi và năng lӵc cӫa các ÿӗng chí''.
Tӯ ngày 6 ÿӃn 8-11-1939, tҥi xã Tân Thӟi Nhҩt (Bà ÿiӇm, Gia Ĉӏnh),
Trung ѭѫng Ĉҧng mӣ hӝi nghӏ lҫn thӭ VI do ÿӗng chí Tәng Bí thѭ NguyӉn
Văn Cӯ chӫ trì. Hӝi nghӏ ÿã nhұn ÿӏnh tình hình thӃ giӟi, tình hình trong
nѭӟc: Trong ÿiӅu kiӋn chiӃn tranh thӃ giӟi ÿã nә ra và bӑn thӕng trӏ thӵc hiӋn
chӃ ÿӝ phát-xít vô cùng tàn bҥo, bӑn phát xít Nhұt lăm le nhҧy vào Ĉông
Dѭѫng xâm chiӃm, thì bѭӟc ÿѭӡng sinh tӗn cӫa các dân tӝc Ĉông Dѭѫng
không có con ÿѭӡng nào khác hѫn là con ÿѭӡng ÿánh ÿә ÿӃ quӕc Pháp,
chӕng tҩt cҧ ngoҥi xâm, vô luұn da trҳng hay da vàng ÿӇ tranh lҩy giҧi phóng
dân tӝc''. Hӝi nghӏ nêu cao nhiӋm vө giҧi phóng dân tӝc tҩt cҧ mӑi vҩn ÿӅ cӫa
cách mҥng cҧ vҩn ÿӅ ÿiӅn ÿӏa, cNJng phҧi nhҵm vào mөc ÿích ҩy mà giҧi
quyӃt''. Hӝi nghӏ nhҳc nhӣ: ''song phҧi hӃt sӭc tránh nhӳng cuӝc ÿҩu tranh
non, tranh ÿҩu vô phѭѫng pháp, vô chuҭn bӏ, ví nhѭ thӃ tӭc là ÿѭa quҫn
chúng ÿӃn chӛ tӵ sát uәng mҥng''.
Thӵc hiӋn Nghӏ quyӃt VI Trung ѭѫng, tӯ tháng 3-1940, Xӭ ӫy Nam
KǤ ÿã hình thành ĈӅ cѭѫng khӣi nghƭa ӣ Nam kǤ. Nhѭng tӯ tháng l ÿӃn
tháng 4, nhiӅu ÿӗng chí Trung ѭѫng Ĉҧng ÿã bӏ bҳt nhѭ NguyӉn Văn Cӯ, Lê
Duҭn, Võ Văn Tҫn... Xӭ ӫy Nam KǤ mӟi do ÿӗng chí Tҥ Uyên làm Bí thѭ ÿã
có hai cuӝc hӑp ӣ Tân Hѭѫng (tháng 7-1940) và Tân Xuân (tháng 9-1940) ÿӇ
bàn vӅ khӣi nghƭa ӣ Nam kǤ. Do có nhiӅu ý kiӃn, nên Xӭ ӫy cӱ ÿӗng chí
Phan Ĉăng Lѭu ra Bҳc hӑp hӝi nghӏ Trung ѭѫng và xin ý kiӃn cӫa Trung
ѭѫng vӅ viӋc khӣi nghƭa. Mӝt mһt, Xӭ ӫy chӍ ÿҥo các Ĉҧng bӝ tӍnh tích cӵc
chuҭn bӏ vNJ trang và tuyên truyӅn cho viӋc khӣi nghƭa.
Tháng 7-1940, các ÿӗng chí trong TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hoà nhѭ Lê
Văn Tôn, Tѭ Phan, HuǤnh Văn LiӉng, NguyӉn Hӗng KǤ, Trҫn Minh TriӃt
v.v... rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt ӣ rӯng Tân Uyên. Tҥi ÿây, thӵc hiӋn chӍ ÿҥo
cӫa Xӭ ӫy, TӍnh ӫy Biên Hoà quyӃt ÿӏnh thành lұp ÿӝi vNJ trang ÿӇ chuҭn bӏ
cho viӋc khӣi nghƭa. Mӝt ÿӝi vNJ trang khoҧng 35 ngѭӡi ÿѭӧc thành lұp do
ÿӗng chí HuǤnh LiӉng, TӍnh ӫy viên phө trách và ÿӗng chí Trҫn Văn QuǤ chӍ
huy trӵc tiӃp ÿӇ chӡ thӡi cѫ...
Tuy nhiên, do kӃ hoҥch khӣi nghƭa ӣ Nam KǤ ÿã bӏ lӝ tӯ bên trên,
nhӳng ngày cuӕi tháng 11-1940, thӵc dân Pháp ӣ Biên Hòa, Tân Uyên ÿã ra
lӋnh giӟi nghiêm, tăng cѭӡng lӵc lѭӧng, dӡi kho ÿҥn Bình Ý vӅ Thành Tuy
Hҥ, tăng cѭӡng lөc soát trong các làng.

3.8 Page 28

▲back to top
Tӯ sáng 20-11-1940, thӵc dân Pháp ӣ Biên Hoà bҳt ÿҫu mӣ nhӳng
cuӝc càn quét vào các khu vӵc chúng tình nghi có lӵc lѭӧng khӣi nghƭa nhѭ
Tân Hoà, Tân Tӏch, Thѭӡng Lang... Ĉêm 23-11-1940, thanh niên, nông dân
các làng Mӻ Lӝc, Mӻ Quӟi, Tân Hoà, Tân Tӏch, Thѭӡng Lang, Lҥc An nәi
trӕng, mõ tre, thәi tù và ÿӇ uy hiӃp tinh thҫn bӑn tӅ xã, tӅ tӕng. Tuy nhiên,
cuӝc nәi dұy chӍ diӉn ra ngay trên ÿӏa bàn các xã, không kéo vӅ ÿѭӧc thӏ trҩn
Uyên Hѭng. Sáng 24-11-1940, thӵc dân Pháp cho lӵc lѭӧng bao vây các làng
Mӻ Lӝc, Tân Hoà, Tân Trҥch, Tân Tӏch (quұn Tân Uyên). Chúng ÿӕt nhà
(trong ÿó có nhà các ÿӗng chí Lê Văn Tôn, NguyӉn Hӗng KǤ, HuǤnh
LiӉng...), ÿӕt các bӗ lúa cӫa dân, bҳt nhiӅu ngѭӡi tình nghi, trong ÿó có ÿӗng
chí Phiên trong chi bӝ Mӻ Lӝc. Tҥi Bình Ý, giһc bҳt ÿi 7 ngѭӡi. Ĉӝi du kích
nә súng chӕng trҧ, các ÿӗng chí Lê Văn Tôn, NguyӉn Hӗng KǤ, Trҫn Văn
QuǤ, Út ChiӃp, HuǤnh LiӉng rút vào rӯng. Tҥi Suӕi Cá, các ÿӗng chí hӑp và
thӕng nhҩt phân công ÿӗng chí Lê Văn Tôn và NguyӉn Hӗng KǤ cҧi trang
theo ÿѭӡng bӝ vӅ Sài Gòn ÿӇ liên lҥc vӟi Ban khӣi nghƭa cӫa Xӭ. Nhѭng ÿӃn
xã Bình Mӻ thì ÿӗng chí Hӗng KǤ bӏ bҳt. Ĉӗng chí Lê Văn Tôn vӅ Sài Gòn,
chѭa kӏp bҳt liên lҥc vӟi Xӭ ӫy thì mӝt thӡi gian sau cNJng bӏ bҳt và ÿày ÿi
Côn Ĉҧo.
Các ÿӗng chí còn lҥi là HuǤnh LiӉng, Út ChiӃp, Chín QuǤ và khoáng
mӝt tiӇu ÿӝi vNJ trang bám vào rӯng suӕi Hӕ Thҧo, ruӝng Giáp Lҥc thuӝc xã
Lҥc An. Ĉêm 25-11-1940, mӝt bӝ phұn ÿӝi du kích Tân Uyên ÿӏnh vѭӧt sông
qua bӡ hӳu ÿoҥn bӃn Bình Ninh, xã Bình Long (tәng Phѭӟc Vƭnh Hҥ), nhѭng
thӵc dân Pháp ÿã phong toҧ bӡ sông nên không ÿi ÿѭӧc phҧi rút lҥi vào rӯng.
Ĉӏch tiӃp tөc lùng sөc vào khu vӵc làng Mӻ Lӝc và bҳt 3 ngѭӡi là Lê Văn
Sang, NguyӉn Văn Ĉang, Phan Văn Mân. Ĉêm 26-11-1940, thӵc dân Pháp
tiӃp tөc cuӝc truy lùng ӣ khu vӵc bӡ hӳu sông Ĉӗng Nai và bҳt các ÿҧng viên
Quách Tý, Trҫn Văn Long, NguyӉn Văn Mùi, HuǤnh Xuân Lâm…
Tháng 7- 1941, giһc Pháp tiӃp tөc càn quét vào rӯng Giáp Lҥc. Ĉӗng
chí HuǤnh LiӉng bӏ thѭѫng và bӏ bҳt. Ĉӏch băng bó và ÿѭa ra Lҥc An, ÿӗng
chí dNJng cҧm bӭt ruӝt hy sinh anh dNJng, không cho ÿӏch có cѫ hӝi khai thác.
Ĉӗng chí Út ChiӃp bӏ bҳt và ÿày ÿi Côn Ĉҧo. Ĉӗng chí Trҫn Văn QuǤ ÿѭa
tiӇu ÿӝi vNJ trang rút vào rӯng sâu khu vӵc Tân Tӏch.
Nhân cѫ hӝi nѭӟc Pháp bӏ phát xít Ĉӭc xâm chiӃm, phát xít Nhұt ÿã
nhҧy vào xâm lѭӧc Ĉông Dѭѫng. Giӳa năm 1941, phát xít Nhұt vào Biên
Hoà. Nhұt ÿóng ÿӗn ӣ Bà Bành (Bình Ý), Tân HuӋ (Tân Phú), Cây Ĉào

3.9 Page 29

▲back to top
(Bình Thҥnh), ÿâu ÿâu cNJng thҩy bӑn sƭ quan, binh lính Nhұt ÿeo gѭѫm dài
ngang hông diӋu võ dѭѫng oai.
Phong trào cách mҥng ӣ quұn Châu Thành gһp khó khăn lӟn, nhѭng
ҧnh hѭӣng cӫa nhѭng ngày ÿҩu tranh sôi nәi, công khai thӡi kǤ Mһt trұn Dân
chӫ Ĉông Dѭѫng, tiӃng súng Nam KǤ vүn âm Ӎ trong lòng nhân dân và sӁ
bùng nә khi có thӡi cѫ.
III. CÁCH MҤNG THÁNG TÁM THÀNH CÔNG
Ĉҫu năm 1943 nhiӅu ÿҧng viên do thӵc dân Pháp khӫng bӕ trѭӟc ÿây
phҧi lánh ÿi nѫi khác, nay trӣ lҥi Biên Hoà ÿӇ hoҥt ÿӝng và gây dӵng cѫ sӣ.
Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu, nguyên bí thѭ chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu
lҥi ÿѭӧc Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ Biên Hòa hoҥt ÿӝng. Ĉӗng chí vào
làm viӋc ӣ sӣ Trѭӡng TiӅn, Biên Hoà (sau năm 1975 là nhà máy ÿҥi tu ô tô
thuӝc sӣ Giao thông vұn tҧi Ĉӗng Nai, nay thuӝc khu phӕ mӟi cӫa thành phӕ
Biên Hoà trên ÿѭӡng Phan Chu Trinh) và xây dӵng chi bӝ Ĉҧng tҥi ÿây. Tӯ
sӣ cao su Suӕi Tre, ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi cNJng trӣ vӅ Biên Hoà hoҥt ÿӝng,
nӕi lҥi liên lҥc vӟi ÿӗng chí cNJ thӡi kǤ 1936 - 1939 nhѭ các ÿӗng chí Phҥm
Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn, HuǤnh Văn LNJy...
Tҥi xã ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh... phát xít Nhұt cѭӥng ép nông dân phҧi
nhә lúa trӗng ÿay, chúng vѫ vét tӏch thu thóc cӫa nhân dân ÿӇ chҥy máy xe
lӱa phөc vө cho bӝ máy xâm lѭӧc. Ĉӡi sӕng nhân dân ÿã khó khăn càng
thêm chұt vұt. NhiӅu ngѭӡi dân không có vҧi phҧi dùng bao bӕ ÿӵng gҥo
may áo quҫn; diêm, dҫu hoҧ ÿӅu không có. Phát xít Nhұt còn ÿѭa ra nhiӅu
luұn thuyӃt nhѭ “Ĉҥi Ĉông Á”, ''Ĉӗng văn ÿӗng chӫng'', tuyên truyӅn ngѭӡi
Nhұt cNJng máu ÿӓ da vàng, sang ViӋt Nam ÿӇ giúp ngѭӡi ViӋt giành ÿӝc
lұp... hòng lӯa bӏp nhân dân ta.
Tӯ cuӕi năm 1943 và ÿҫu năm 1944, ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn móc
nӕi ÿѭӧc nhӳng ÿҧng viên cNJ trѭӟc ÿây tham gia các Ӫy ban hành ÿӝng, tә
chӭc tӯng nhóm thanh niên ӣ Bình Hoà, Bình Phѭӟc bí mұt tuyên truyӅn
chӕng lҥi luұn ÿiӋu lӯa mӏ dân cӫa phát xít Nhұt. Nhѭng hoҥt ÿӝng này phә
biӃn không rӝng nên ҧnh hѭӣng không sâu trong nhân dân.
Ĉêm 8 rҥng 9-3-1945, tӯ trong sân bay Tân Phong vang lên tӯng loҥt
súng nә. Phát xít Nhұt làm ÿҧo chính thӵc dân Pháp ӣ Biên Hoà, bӑn lính
Pháp hӕt hoҧng chҥy tán loҥn.

3.10 Page 30

▲back to top
Tҥi sӣ cao su, sӣ quít Trҫn Quang Nghiêm, mӝt nhóm thanh niên yêu
nѭӟc nhѭ Phan Ĉình Công, NguyӉn Ѭu... dNJng cҧm chһn ÿѭӡng giұt súng
trên tay lính Pháp. Trên sông Ĉӗng Nai, mӝt tàu Pháp chӣ bӑn lính chҥy trӕn
ÿӃn ÿoҥn Ĉҥi An, chúng nhұn chìm tàu (sau này, vӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà ÿã
lһn và lҩy ÿѭӧc mӝt sӕ súng).
Tháng 5-1945, ÿѭӧc sӵ lãnh ÿҥo cӫa Xӭ ӫy Nam kǤ, tә chӭc Thanh
niên TiӅn Phong ÿѭӧc thành lұp tҥi Sài Gòn. Tә chӭc do bác sƭ Phҥm Ngӑc
Thҥch, ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn làm thӫ lƭnh. Tҥi Biên Hoà, tә chӭc Thanh
niên TiӅn phong do thҫy giáo HuǤnh ThiӋn NghӋ làm thӫ lƭnh.
Phong trào Thanh niên TiӅn phong nhanh chóng lan rӝng trong quұn
Châu Thành. Hҫu hӃt các xã ÿӅu tә chӭc Thanh niên TiӅn phong, tұp hӧp hҫu
hӃt thanh niên hӑc sinh, nông dân, kӇ cҧ ngѭӡi lӟn tuәi, không kӇ ÿàn ông,
phө nӳ cNJng hăng hái tham gia. Các ÿӝi viên trang bӏ gұy tҫm vông, cuӝn
dây thӯng hăng hái tұp luyӋn, canh gác bҧo vӋ làng, xã. Ĉâu ÿâu cNJng vang
lên bѭӟc chân rҫm rұp cӫa ÿӝi viên Thanh niên TiӅn phong, vӟi nhӳng bài ca
lên ÿѭӡng, tiӃng gӑi thanh niên…
Ngày 2-5-1945, trên chiӃn trѭӡng Châu Âu, phát xít Ĉӭc ÿҫu hàng
Ĉӗng Minh. Bӑn lính Nhұt tuy còn ÿóng quân ӣ Bình Ý, Tân Phú và dӑc lӝ
24, nhѭng tinh thҫn bҳt ÿҫu hoang mang, phҧn ӭng yӃu ӟt, lҩy lӋ trѭӟc phong
trào Thanh niên TiӅn phong ngày càng lӟn mҥnh.
CNJng tӯ tháng 5-1945, ÿѭӧc Xӭ ӫy chӍ ÿҥo, các ÿҧng viên ӣ Châu
Thành ÿҭy mҥnh hoҥt ÿӝng tuyên truyӅn thҳng lӧi cӫa hӗng quân Liên Xô,
phát triӇn tiӃp tөc cѫ sӣ quҫn chúng chuҭn bӏ ÿón thӡi cѫ.
Tӯ ngày 15-8-1945, ÿѭӧc tin phát xít Nhұt ÿҫu hàng Ĉӗng Minh, các
ÿҧng viên ӣ Châu Thành, nòng cӕt là Chi bӝ Trѭӡng TiӅn ÿã triӋu tұp nhiӅu
cuӝc hӑp tҥi căn nhà sӕ 2 dãy phӕ Sáu Sӱ (Quӕc lӝ I, Biên Hoà) ÿӇ chuҭn bӏ
viӋc cѭӟp chính quyӅn. Cuӝc hӑp có các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh
Văn Hӟn, Ngô Hà Thành, Hӗ Văn Giàu, Hӗ Văn Ĉҥi, NguyӉn Văn Ký,
Phҥm Văn Thuұn... thành lұp Ӫy ban khӣi nghƭa, giành chính quyӅn vӅ tay
nhân dân. Ӫy ban khӣi nghƭa gӗm các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh
Văn Hӟn, Ngô Hà Thành...
Trong hӝi nghӏ, các ÿӗng chí nhҩt trí vӟi nhұn ÿӏnh cӫa Trung ѭѫng và
Xӭ ӫy vӅ thӡi cѫ cách mҥng, quyӃt ÿӏnh mӝt sӕ vҩn ÿӅ quan trӑng: Nҳm và
sӱ dөng Thanh niên TiӅn phong làm nòng cӕt ÿӇ cѭӟp chính quyӅn khi thӡi
cѫ ÿӃn; cӱ ra Ӫy ban khӣi nghƭa do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm Chӫ

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top
tӏch. Ĉӗng chí Hӗ Văn Giàu ÿѭӧc cӱ làm liên lҥc vӟi Xӭ ӫy ӣ Sài Gòn ÿӇ xin
ý kiӃn chӍ ÿҥo. Ĉӗng chí Phҥm Văn Thuұn có nhiӋm vө vӅ các xã Bình Ý,
Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, Bình Thҥnh, Tân Phú, ThiӋn Tân... huy ÿӝng Thanh
niên TiӅn phong và quҫn chúng nhân dân, chuҭn bӏ lӵc lѭӧng cѭӟp chính
quyӅn ӣ ÿӏa phѭѫng.
ViӋc vұn ÿӝng tұp hӧp lӵc lѭӧng ӣ Châu Thành, nhҩt là hai tәng
Phѭӟc Vƭnh Trung, Phѭӟc Vƭnh Hҥ có nhiӅu thuұn lӧi, vì ÿây là trung tâm
cách mҥng ӣ Châu Thành thӡi kǤ 1936-1939, nhân dân có truyӅn thӕng ÿҩu
tranh, phong trào phát triӇn khá mҥnh ӣ các xã Bình Ý, Tân Phú, Thanh niên
TiӅn phong chһn ÿánh bӑn Nhұt ÿi lҿ tҿ trong xóm ҩp, giұt súng trang bӏ cho
mình.
Nhӳng ngày cuӕi tháng 8-1945, tin khӣi nghƭa thҳng lӧi ӣ Hà Nӝi, HuӃ
dӗn dұp bay vӅ, nhân dân quұn Châu Thành vô cùng phҩn khӣi, náo nӭc, bӑn
tӅ, tәng hҫu hӃt bӓ viӋc, bӝ máy chính quyӅn tay sai ӣ các xã không còn hiӋu
lӵc.
Tӯ chiӅu ngày 24-8-1945, hàng trăm thanh niên nam nӳ và nhân dân
các xã Bình Hoà, Bình Phѭӟc, Bình Ý, Tân TriӅu, Tân Phú, Lӧi Hoà, Bình
Thҥnh, ThiӋn Tân... mang phù hiӋu búa liӅm trên ngӵc, tay cҫm băng rôn,
khҭu hiӋu ''Chánh quyӅn vӅ tay nhân dân'' tұp trung vӅ ngã ba Bình Ý, xe
ngӵa, xe ÿò ÿѭӧc huy ÿӝng ÿѭa lӵc lѭӧng vӅ thӏ xã Châu Thành.
Theo lӋnh cӫa Ӫy ban khӣi nghƭa, tӕi ngày 24-8, lӵc lѭӧng quҫn chúng
Châu Thành lên xe lӱa vӅ Sài Gòn tham gia cѭӟp chính quyӅn.
Sáng ngày 25-8-1945, các trө sӣ tӅ ӣ hai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung,
Phѭӟc Vƭnh Hҥ ÿã tung bay cӡ cách mҥng. Chính quyӅn ÿã thuӝc vӅ nhân
dân.
Sáng sӟm ngày 27, hàng trăm ngѭӡi dân hai tәng vӟi ÿoàn phө nӳ cҫm
khҭu hiӋu ÿi ÿҫu, tҫm vông vҥt nhӑn tiӃn vӅ công trѭӡng Sông Phӕ, Biên Hoà
dӵ lӉ ra mҳt chính quyӅn cách mҥng tӍnh.
Cách mҥng tháng Tám 1945 vӟi nhân dân quұn Châu Thành nói chung,
nhân dân hai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, Phѭӟc Vƭnh Hҥ nói riêng (huyӋn Vƭnh
Cӱu ngày nay) là mӝt cuӝc ÿәi ÿӡi. Tӯ dân tӝc nô lӋ, nhân dân Vƭnh Cӱu trӣ
thành ngѭӡi dân tӵ do cӫa mӝt quӕc gia ÿӝc lұp.
Cuӝc khӣi nghƭa thành công nhanh gӑn, không ÿә máu. Ĉó là thành
quҧ ÿҩu tranh kiên cѭӡng, kiên trì cӫa nhân dân tӯ khi có Ĉҧng Cӝng sҧn
lãnh ÿҥo, thӇ hiӋn truyӅn thӕng yêu nѭӟc cӫa nhân dân. Cách mҥng tháng

4.2 Page 32

▲back to top
Tám 1945 là ngӑn cӡ hiӋu triӋu nhân dân Vƭnh Cӱu trong cuӝc kháng chiӃn
chӕng thӵc dân Pháp xâm lѭӧc.
PHҪN II
THӠI Kǣ KHÁNG CHIӂN CHӔNG THӴC DÂN PHÁP XÂM LѬӦC
(1945 - 1954)
Chѭѫng II
NHӲNG NĂM ĈҪU CUӜC KHÁNG CHIӂN
(1945 - 1948)
Cách mҥng tháng Tám vӯa thành công, chính quyӅn dân chӫ nhân dân
vӯa thành lұp, nhân dân ViӋt Nam phҧi ÿӕi phó vӟi nhiӅu kҿ thù nguy hiӇm.
Cuӕi tháng 8-1945, 20 vҥn quân Tѭӣng Giӟi Thҥch vào miӅn Bҳc, ngày 12-9
mӝt lӳ ÿoàn hoàng gia Anh vào miӅn Nam. Cҧ hai lӵc lѭӧng này vӟi danh
nghƭa giҧi giáp quân Nhұt. Nhân cѫ hӝi phát xít Nhұt ÿҫu hàng, thӵc dân
Pháp chuҭn bӏ ngay kӃ hoҥch xâm chiӃm lҥi ViӋt Nam. Chúng cho mӝt ÿҥi
ÿӝi (thuӝc trung ÿoàn bӝ binh thuӝc ÿӏa sӕ 5) núp dѭӟi bóng quân Anh ÿә bӝ
lên cҧng Sài Gòn.
Sáng 2-9-1945, khi nhân dân ta ÿang dӵ lӉ tuyên bӕ ÿӝc lұp ӣ Sài Gòn,
thӵc dân Pháp ÿã nә súng khiêu khích, làm nhiӅu ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng.
Ngày 23-9-1945, quân Pháp ÿѭӧc quân Anh và bӑn Nhұt ÿã ÿҫu hàng
yӇm trӧ nә súng tҩn công ta ӣ Sài Gòn. Sáng 23-9, Xӭ ӫy Nam bӝ hӑp khҭn
cҩp tҥi phӕ Cây Mai (Chӧ Lӟn). Theo tinh thҫn bҧn Tuyên ngôn ÿӝc lұp do
Hӗ Chӫ tӏch ÿӑc tҥi Quҧng Trѭӡng Ba Ĉình ngày 2-9: “Toàn th͋ dân t͡c Vi͏t
Nam quy͇t ÿem ṱt c̫ tinh th̯n và l͹c l˱ͫng, tính m̩ng và cͯa c̫i ÿ͋ giͷ
vͷng quy͉n t͹ do ÿ͡c l̵p”, Xӭ ӫy Nam bӝ phát ÿӝng nhân dân kiên quyӃt
cҫm vNJ khí chӕng giһc Pháp xâm lѭӧc.
Cuӝc kháng chiӃn cӫa nhân dân Nam bӝ bùng nә. Ӫy ban kháng chiӃn
Nam bӝ ÿã ra lӡi kêu gӑi: “Tҩt cҧ ÿӗng bào, già, trҿ, trai, gái hãy cҫm võ khí
xông lên ÿánh ÿuәi quân xâm lѭӧc”.
Tӯ Hà Nӝi, ngày 26-9-1945, Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh ÿã gӱi thѭ cho
ÿӗng bào Nam bӝ khҷng ÿӏnh quyӃt tâm kháng chiӃn cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng,
Chính phӫ và nhân dân cҧ nѭӟc: “Hӥi ÿӗng bào Nam bӝ!

4.3 Page 33

▲back to top
“Nѭӟc ta vӯa tranh quyӅn ÿӝc lұp, thì ÿã gһp nҥn ngoҥi xâm. Khi còn
chiӃn tranh vӟi Nhұt, thì bӑn thӵc dân Pháp ÿã ÿҫu hàng hoһc chҥy trӕn. Nay
vӯa hӃt chiӃn tranh thì bӑn thӵc dân Pháp hoһc bí mұt, hoһc công khai lҥi mò
lҥi. Trong bӕn năm hӑ ÿã bán nѭӟc ta hai lҫn. Nay hӑ lҥi muӕn thӕng trӏ dân
ta mӝt lҫn nӳa”.
“Tôi chҳc và ÿӗng bào cҧ nѭӟc ÿӅu chҳc vào lòng kiên quyӃt ái quӕc
cӫa ÿӗng bào Nam bӝ. Chúng ta nên nhӟ lӡi nói oanh liӋt cӫa nhà ÿҥi Cách
mҥng Pháp: “thà chӃt tӵ do hѫn sӕng nô lӋ”.
“Tôi chҳc và ÿӗng bào Nam bӝ cNJng chҳc rҵng Chính phӫ và toàn quӕc
ÿӗng bào sӁ hӃt sӭc giúp nhӳng chiӃn sƭ và nhân dân hiӋn ÿang hy sinh tranh
ÿҩu ÿӇ giӳ vӳng nӅn ÿӝc lұp cӫa nѭӟc nhà…”. Ngѭӡi khҷng ÿӏnh: “Chúng ta
nhҩt ÿӏnh thҳng lӧi vì chúng ta có lӵc lѭӧng ÿoàn kӃt cӫa cҧ quӕc dân.
Chúng ta nhҩt ÿӏnh thҳng lӧi vì cuӝc ÿҩu tranh cӫa chúng ta là chính
ÿáng…”
Nhân dân tӍnh Biên Hoà, nhân dân quұn Châu Thành (tӯ năm 1948 là
huyӋn Vƭnh Cӱu) sөc sôi căm thù thӵc dân Pháp cѭӟp nѭӟc và hӃt sӭc theo
dõi cuӝc chiӃn ÿҩu dNJng cҧm cӫa quân và dân Sài Gòn, Gia Ĉӏnh. Không
sӟm thì muӝn giһc Pháp sӁ mӣ rӝng lҩn chiӃm ra Biên Hoà, nên chuҭn bӏ
kháng chiӃn là viӋc làm cҩp bách.
Tӕi ngày 26-9-1945, ÿӗng chí Hà Huy Giáp và ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch
Mai triӋu tұp cuӝc hӑp cán bӝ toàn tӍnh Biên Hoà ӣ nhà hӝi xã Bình Phѭӟc,
quұn Châu Thành (nay là Nhà bҧo tàng thành phӕ Biên Hòa) Ban Chҩp hành
TӍnh ӫy lâm thӡi gӗm 11 ÿӗng chí ÿѭӧc bҫu ra, do ÿӗng chí Trҫn Công
Khanh làm Bí thѭ ÿӇ lãnh ÿҥo cuӝc kháng chiӃn. Sau hӝi nghӏ, TӍnh ӫy chӍ
ÿӏnh thành lұp Quұn ӫy Châu Thành ÿӭng ra chuҭn bӏ lӵc lѭӧng kháng chiӃn
khi giһc Pháp ÿӃn.
Quұn ӫy Châu Thành ÿҫu tiên gӗm các ÿӗng chí Hӗ Văn Leo, Bí thѭ;
Mai Bӱu Mҥnh, Hӗ Văn Ĉҥi, Phó Bí thѭ. Ӫy ban nhân dân lâm thӡi quұn
Châu Thành do ÿӗng chí NguyӉn Văn Long làm chӫ tӏch. Ӫy viên công an là
ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn, Ӫy viên quân sӵ là ÿӗng chí Doãn TiӃn NghiӋp.
Trө sӣ Quұn ӫy, Ӫy ban nhân dân ÿóng tҥi sӣ Trѭӡng TiӅn, Biên Hòa (sau
1975 là nhà máy ÿҥi tu ô tô, sӣ Giao thông vұn tҧi Ĉӗng Nai).
Quұn ӫy Châu Thành nhҩt trí vӟi nhұn ÿӏnh cӫa Xӭ ӫy, âm mѭu cӫa
thӵc dân Pháp là thôn tính nѭӟc ta. Công tác cҩp bách trѭӟc mҳt là әn ÿӏnh

4.4 Page 34

▲back to top
ÿӡi sӕng nhân dân và chuҭn bӏ lӵc lѭӧng kháng chiӃn. Trên cѫ sӣ này, Quұn
ӫy ÿã ÿӅ ra và thӵc hiӋn nhӳng chӫ trѭѫng thiӃt thӵc:
- Xây dӵng các Ӫy ban nhân dân lâm thӡi các xã. Trong tháng 10-
1945, Ӫy ban các xã ÿӅu hình thành và ÿi vào hoҥt ÿӝng.
- Thành lұp Mһt trұn ViӋt Minh ӣ xã ÿӇ tұp hӧp nhân dân xây dӵng
khӕi ÿoàn kӃt toàn dân. Ĉәi tә chӭc Thanh niên TiӅn phong thành Ĉoàn
Thanh niên Cӭu quӕc thӕng nhҩt vӟi tә chӭc thanh niên trong nѭӟc (hoàn
thành trong tháng 9- 1945).
ĈӇ әn ÿӏnh ÿӡi sӕng nhân dân, Ӫy ban nhân dân lâm thӡi quұn ÿӅ ra ba
chӫ trѭѫng lӟn:
- KiӇm kê toàn bӝ tài sҧn cӫa ngөy quyӅn trong quұn.
- Quӕc hӳu hóa toàn bӝ các sӣ cao su, ruӝng ÿҩt cӫa bӑn thӵc dân, ÿӏa
chӫ, tҥm thӡi cҩp ruӝng ÿҩt cho nông dân nghèo.
- Bãi bӓ thuӃ thân cӫa thӵc dân phong kiӃn.
Ba chӫ trѭѫng này tҥo không khí phҩn khӣi trong nhân dân vì ÿáp ӭng
mѫ ѭӟc bao ÿӡi cӫa ngѭӡi dân.
Quұn ӫy thành lұp ngay lӵc lѭӧng vNJ trang quұn lҩy tên là VӋ quӕc
ÿoàn, do ÿӗng chí Doãn TiӃn NghiӋp chӍ huy. Không ÿҫy 1 tháng, thanh niên
lӟp lӟp tòng quân, VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành ÿã tұp hӧp ÿѭӧc 5 tiӇu ÿӝi
khoҧng 60 ngѭӡi. VNJ khí cӫa ÿӝi gӗm có 30 khҭu súng tӏch thu ÿѭӧc cӫa bӑn
lính mã tà (garde civil local) và mua cӫa bӑn lính Nhұt trong sân bay. VӋ
quӕc ÿoàn Châu Thành ÿóng quân ӣ Ba Dӕc (ThiӋn Tân), mӝt bӝ phұn ÿѭӧc
ÿѭa qua Thѭӡng Lang ÿӇ tұp luyӋn quân sӵ. Các ÿӝi tӵ vӋ chiӃn ÿҩu xã cNJng
ÿѭӧc thành lұp ÿӇ bҧo vӋ xóm làng.
Ngoài ra, Ӫy ban nhân dân lâm thӡi quұn Châu Thành và Ӫy ban nhân
dân các xã ÿã cӱ nhiӅu thanh niên ӣ Bình Phѭӟc, Bình Ý, Tân Phong... tham
dӵ lӟp huҩn luyӋn ӣ trҥi du kích Bình Ĉa - Vƭnh Cӱu (Tam HiӋp) do ÿӗng chí
Phan Ĉình Công phө trách. Mӛi khóa hӑc nӱa tháng. Trѭӡng ÿang mӣ khóa
thӭ hai thì quân Nhұt vào khiêu khích phҧi dӡi vӅ ҩp Bình Ĉa, An Hҧo rӗi vӅ
Sӣ Tiêu (Tân Uyên). Hҫu hӃt trҥi viên sau này ÿӅu trӣ thành cán bӝ quân ÿӝi
nòng cӕt cho lӵc lѭӧng vNJ trang ӣ Biên Hoà, Bà Rӏa trong suӕt 9 năm kháng
chiӃn.
Trong lúc mһt trұn Sài Gòn ÿang diӉn ra quyӃt liӋt, Quұn ӫy, Ӫy ban
nhân dân quұn Châu Thành ÿã phát ÿӝng tuҫn lӉ vàng, tuҫn lӉ bҥc trong toàn

4.5 Page 35

▲back to top
quұn. Vì ÿӝc lұp tӵ do và sҹn sàng hy sinh ÿӇ bҧo vӋ nó, nhân dân Châu
Thành ÿã tích cӵc hѭӣng ӭng phong trào, nhiӅu gia ÿình ӣ Bình Ý, Bình
Phѭӟc, Tân TriӅu,Tân Phong... có bà má, ngѭӡi chӏ ӫng hӝ cҧ bӝ lѭ ÿӗng,
nhӳng sӧi dây chuyӅn, khuyên tai cho chính phӫ ÿӇ mua sҳm vNJ khí chӕng
giһc.
Phong trào ''diӋt giһc dӕt'', bình dân hӑc vө ÿѭӧc nhân dân tham gia sôi
nәi. Ĉêm ÿêm, trong xã âp, bà con tay cҫm ÿuӕc sáng rӫ nhau ÿӃn lӟp hӑc
chӳ quӕc ngӳ. Ai cNJng mong ÿóng góp nhiӅu cho cách mҥng. Phong trào lұp
hNJ gҥo nuôi quân, quӻ cӭu quӕc do Ӫy ban nhân dân quұn phát ÿӝng ÿѭӧc
nhân dân hѭӣng ӭng tích cӵc. Mӛi bӳa ăn, bà con dành mӝt nҳm gҥo bӓ vào
hNJ gҥo nuôi quân, tҥo nên mӝt khӕi lѭӧng gҥo lӟn, góp phҫn giҧi quyӃt lѭѫng
thӵc cho kháng chiӃn nhӳng ngày ÿҫu.
Giһc Pháp bӏ quân dân Sài Gòn, Gia Ĉӏnh kìm chân trong thành phӕ,
nhѭng vүn tìm mӑi cách ÿѭa quân trinh sát nghiên cӭu tình hình, chuҭn bӏ lҩn
chiӃm các tӍnh ven Sài Gòn. Tҥi ThiӋn Tân, Pháp cho nhҧy dù xuӕng 1 tiӇu
ÿӝi lính lê dѭѫng, chúng chѭa kӏp hành ÿӝng gì ÿã bӏ nhân dân phát hiӋn, VӋ
quӕc ÿoàn quұn Châu Thành và các ÿӝi tӵ vӋ chiӃn ÿҩu (trong ÿó có ÿӝi tӵ vӋ
Quang Trung cӫa xã Tân Phú) ÿã nhanh phóng bao vây tóm gӑn ÿѭa vӅ tӍnh.
Cùng thӡi gian trên ӣ Tân Uyên, VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa do ÿӗng chí
HuǤnh Văn NghӋ chӍ huy cNJng ÿѭӧc thành lұp. Phân ÿӝi 4 do NguyӉn Chӭc
Sҳc làm Phân ÿӝi trѭӣng ÿӭng chân hoҥt ÿӝng ӣ Ĉҥi An, Tân Ĉӏnh, ThiӋn
Tân, Tân Phú, Bình Long, Lӧi Hòa. Phân ÿӝi tә chӭc nhiӅu lӟp huҩn luyӋn
quân sӵ cho tӵ vӋ chiӃn ÿҩu các xã ӣ Cây Ĉào, GhӅnh Rái, sҹn sàng ÿӕi phó
vӟi giһc Pháp xâm lѭӧc.
Cuӕi tháng 10-1945, thӵc dân Pháp ÿѭӧc tăng viӋn quân tӯ Pháp sang,
hӓa lӵc mҥnh hѫn ta gҩp bӝi, ÿã phá vӥ vòng vây cӫa quân ta ӣ Sài Gòn và
bҳt ÿҫu lҩn chiӃm các vùng xung quanh. Ӫy ban nhân dân quұn Châu Thành
trѭӟc ÿó ÿã kӏp thӡi tuyên truyӅn, kêu gӑi nhân dân bҩt hӧp tác vӟi giһc.
Quұn ӫy cho lұp các ÿӝi công tác phá hoҥi kӃt hӧp vӟi các ÿӝi tӵ vӋ chiӃn
ÿҩu và nhân dân bám phá lӝ 24, lӝ 15, lӝ I, ÿұp sұp, phá, gӥ ván các cây cҫu,
chһt hҥ các cây lӟn bên ÿѭӡng ÿӇ ngăn cҧn bѭӟc tiӃn cӫa quân giһc. Các cây
cҫu Rҥch Gӕc, Ông Hѭӡng, Rҥch Lăng ÿӅu bӏ phá hѭ. Nhӳng nhà xây gҥch
trong quұn, dӑc lӝ 24, nhân dân tӵ ÿӝng phóng lӱa ÿӕt cháy không cho giһc
có thӇ ÿóng ÿӗn bót.
Ngày 25-10-1945, thӵc dân Pháp có quân Anh-Ҩn hӛ trӧ ÿánh chiӃm
tӍnh lӷ Biên Hoà. Quұn ӫy, Ӫy ban nhân dân quұn Châu Thành rút vӅ xã Bình

4.6 Page 36

▲back to top
Ý, chӍ ÿҥo kӏp thӡi ÿѭa toàn bӝ tài liӋu, lѭѫng thӵc tӯ trong thӏ xã chuyӇn vӅ
Bình Ĉa và Tân TriӅu.
Tháng 11-1945, Quұn ӫy thành lұp Ĉӝi xung phong cҧm tӱ tҥi Ĉình
Bình Thҧo (Bình Phѭӟc). Ĉӝi gӗm có 40 thiӃu niên dNJng cҧm, tuәi tӯ 14 ÿӃn
16 ÿѭӧc trang bӏ súng ngҳn và lӵu ÿҥn. Ĉӝi do ÿӗng chí NguyӉn Văn Ký, Hӗ
Văn Ĉҥi chӍ huy. NhiӅu lҫn, ÿӝi bӕ trí tӯng tә 3 ÿӃn 5 ÿӝi viên dùng xe ngӵa,
xe ô tô, bí mұt theo ÿѭӡng ngã ba nhà Dòm, qua dӕc Bà Bành xuӕng ngã ba
Dӕc Sӓi ÿӝt nhұp thӏ xã ÿánh diӋt quân Anh - Ҩn, diӋt và bҳt sӕng nhӳng tên
ViӋt gian tay sai vӯa ló mһt nhѭ Bҧy Thӕng, Ba Lê. Ĉӝi cNJng nhiӅu lҫn xuҩt
hiӋn ӣ ngã ba Vѭӡn Mít dùng lӵu ÿҥn, súng lөc tiêu diӋt ÿӏch, trong ÿó tên
quan tѭ De Rioncourt 10. Hoҥt ÿӝng cӫa ÿӝi xung phong cҧm tӱ tҥo phҩn khӣi
và niӅm tin cho nhân dân ӣ trong thӏ xã, hҥn chӃ viӋc bung ra vùng ven cӫa
giһc Pháp, tҥo ÿiӅu kiӋn cho VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành và Biên Hoà ÿiӅu
quân xuӕng chһn ÿӏch.
Ĉҫu tháng 11-1945, quân Anh-Ҩn mӣ ÿѭӡng ra vùng ven thӏ xã Châu
Thành, cánh thӭ nhҩt theo lӝ 24 lên Bӱu Long, cánh thӭ hai ÿi tӯ ngã ba Dӕc
Sӓi lên Tân Phong, Bình Ý. VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành ÿiӅu mӝt tiӇu ÿӝi do
ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc chӍ huy tӯ ThiӋn Tân xuӕng chһn ÿӏch lùng sөc ӣ BӃn
Cá. TiӇu ÿӝi chia làm 3 tә, bӕ trí dài theo lӝ 24 tҥi Cây Ĉào. Ĉӏch ÿi nhiӅu xe
có thiӃt giáp mӣ ÿѭӡng. Ĉӧi cho chúng ÿӃn gҫn, tiӇu ÿӝi lұp tӭc ném lӵu ÿҥn
và nә súng. Ĉӏch nhҧy xuӕng xe và bҳn trҧ quyӃt liӋt. Ta diӋt ÿѭӧc mӝt sӕ
tên? chһn ÿӏch tҥi Cây Ĉào. Tӭc tӕi, quân Anh - Ҩn trҧ thù man rӧ, chúng càn
vào lùng sөc ӣ Cây Ĉào, xҧ súng bҳn bӯa bãi và ÿӕt nhà dân.
Cánh thӭ hai cӫa ÿӏch bӏ phân ÿӝi 4 do ÿӗng chí NguyӉn Chӭc Sҳc chӍ
huy ÿánh tӯ dӕc Bà Bành ÿӃn ngã ba Bình Ý, diӋt mӝt sӕ tên. Ĉӏch bӏ chһn
lҥi, không tiӃn thêm ÿѭӧc phҧi rút lui, nhӳng lҫn sau, ÿӏch ÿi có xe cѫ giӟi có
lѭӟi thép xung quanh ÿӇ chӕng. Phân ÿӝi 4 ÿã có sáng kiӃn dùng sҳt làm móc
câu quanh lӵu ÿҥn, khi ném ra lӵu ÿҥn sӁ treo vào lѭӟi thép, nә diӋt ÿӏch bên
trong xe.
Ĉây là nhӳng trұn ÿánh ÿҫu tiên cӫa quân dân quұn Châu Thành chӕng
quân Anh - Ҩn mӣ ÿѭӡng. TiӃng súng ÿҫu tiên ӣ Châu Thành là lӡi khҷng
ÿӏnh quyӃt tâm kháng chiӃn cӫa quân và dân ta, có ý nghƭa ÿӝng viên tinh
thҫn kháng chiӃn trong toàn tӍnh.
10 55 năm thành phӕ Biên Hòa. Ban Tuyên giáo Thành ӫy Biên Hòa, xuҩt bҧn 1988, trang 53

4.7 Page 37

▲back to top
Cuӕi tháng 11, trѭӟc nhӳng khó khăn do bӑn tay sai Tѭӣng Giӟi Thҥch
và phҧn ÿӝng gây ra, ÿӗng thӡi thӇ hiӋn chính sách hoà hӧp cӫa Ĉҧng, Trung
ѭѫng Ĉҧng ra chӍ thӏ: ''Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tӵ giҧi tán'', thӵc chҩt là
Ĉҧng rút vào bí mұt ÿӇ lãnh ÿҥo cuӝc kháng chiӃn. Tháng 12-1945, TӍnh uӹ
lâm thӡi Biên Hoà do không nҳm ÿѭӧc sách lѭӧc cӫa Ĉҧng, ÿã giҧi thӇ.
Quұn ӫy Châu Thành do ÿó cNJng tӵ giҧi thӇ. Các ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi ,
NguyӉn Văn Ký, Phҥm Văn Thuұn tiӃp tөc bám ӣ Bình Ý, Bình Hoà, Bình
Phѭӟc, Bình Ĉa xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang, cӫng cӕ các ÿoàn thӇ, Quӕc
gia tӵ vӋ cuӝc, tiӃp tөc kháng chiӃn.
Trong hai tháng 11 và 12-1945, VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành và phân ÿӝi
4 (VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà) liên tөc bҿ gãy nhiӅu ÿӧt tiӃn công thăm dò cӫa
quân Anh - Ҩn ra vùng ven, ÿánh bӑn Nhұt ÿang trông chӡ vӅ nѭӟc ӣ núi
Bình Thҥnh, thu nhiӅu lѭѫng thӵc.
Trong lúc ÿӏch chѭa bung ra lҩn chiӃm, Ӫy ban Mһt trұn ViӋt Minh
quұn và các xã khҭn trѭѫng cӫng cӕ ÿoàn thӇ ӣ cѫ sӣ. Nhân dân các xã Bình
Ý, Tân TriӅu, Bình Phѭӟc, ThiӋn Tân, Bình Long, Tân Phú, Bình Thҥnh,
Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, Tân Phong... biӇu lӝ lòng yêu nѭӟc nӗng nàn và tin tѭӣng
vào kháng chiӃn bҵng nhiӅu hình thӭc phong phú nhѭ: nuôi dѭӥng, tiӃp tӃ
cho bӝ ÿӝi, tiӃp tӃ cho ViӋt Minh, ÿӝng viên con em vào du kích, bӝ ÿӝi,
tham gia phá cҫu ÿѭӡng, làm liên lҥc… Bҩt cӭ viӋc gì ViӋt Minh cҫn ÿӃn,
nhân dân không nӅ hà, ÿӇ viӋc nhà lҥi, ÿӃn ngay nѫi tұp hӧp nhұn công tác.
Sӵ giúp ÿӥ cӫa nhân dân ÿã tҥo ÿiӅu kiӋn cho ViӋt Minh, bӝ ÿӝi vѭӧt qua
mӑi khó khăn trong nhӳng ngày ÿҫu kháng chiӃn.
ĈӇ cӫng cӕ lòng tin cӫa nhân dân, ÿұp tan luұn ÿiӋu tuyên truyӅn cӫa
thӵc dân Pháp “ÿã thanh toán xong lӵc lѭӧng kháng chiӃn”, Bӝ tѭ lӋnh Khu 7
quyӃt ÿӏnh tә chӭc mӝt trұn tұp kích vào tӍnh lӷ Biên Hoà. Trұn ÿánh do ÿӗng
chí NguyӉn Bình, Tѭ lӋnh khu 7 chӍ huy.
TӍnh lӷ Biên Hoà lúc này ÿѭӧc thӵc dân Pháp xây dӵng tә chӭc thành
mӝt trung tâm chӍ huy ÿánh phá cách mҥng ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ. Nhұn
nhiӋm vө, phân ÿӝi 4, phân ÿӝi 5 cùng tә quân báo do Bùi Trӑng Nghƭa chӍ
huy ÿã nhiӅu lҫn ÿӝt nhұp nӝi ô nghiên cӭu các mөc tiêu cӫa ÿӏch, lên
phѭѫng án tác chiӃn. Lӵc lѭӧng tham gia trұn ÿánh gӗm VӋ quӕc ÿoàn quұn
Châu Thành, VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà, Liên chi 2-3 Bình Xuyên, Giҧi phóng
quân liên quұn Hӕc Môn-Bà ĈiӇm-Ĉӭc Hoà vào cuӕi tháng 12-1945 ÿã tұp
kӃt vӅ các vӏ trí áp sát thӏ xã ӣ các hѭӟng Tân Phong, Hoá An, Bình Ĉa. 0 giӡ
ÿêm ngày 2-1-1946, các lӵc lѭӧng vӟi trên 500 quân, bҩt ngӡ tҩn công vào

4.8 Page 38

▲back to top
thành Săng ÿá, các bót gác ӟ cҫu Gành, nhà máy cѭa BIF, sӣ hiӃn binh, nhà
ga, bѭu ÿiӋn, hãng dҫu, nhà thông tin... trong tӍnh lӷ Biên Hoà. TӍnh lӷ Biên
Hoà chìm trong tiӃng súng và lӵu ÿҥn. “Kh̷p b̯u trͥi th͓ xã nh˱ sôi lên sùng
sͭc pha l̳n s̭m sét. L͵a cháy sáng r͹c. Súng n͝ r͉n trͥi. L͹u ÿ̩n ÿ͏m theo
ti͇ng n͝ ùng ình nh˱ pháo ÿ̩i. Nhͷng n˯i ta ÿ͓nh ÿ͇n ÿ͉u ÿ͇n ÿ˱ͫc, trͳ m͡t
s͙ h̯m nhà c͙ thͯ cͯa b͕n ÿ͓ch. Khói ÿen còn d͹ng c͡t giͷa lòng th͓ xã.
Ti͇ng súng còn l̩i lác ÿác n͝. M͡t ÿám tù binh Vi͏t gian b͓ trói d̳n l͇ch
th͇ch theo ÿoàn quân. ..''.
Cuӝc tiӃn công mang ý nghƭa chính trӏ nhiӅu hѫn vӅ quân sӵ. TiӃng
súng kháng chiӃn ӣ Biên Hoà nhanh chóng lan ÿi Sài Gòn và các nѫi, ÿұp tan
lӡi huênh hoang cӫa giһc Pháp là ÿã dҽp ÿѭӧc ViӋt Minh. TiӃng súng tӯ Biên
Hoà cә vNJ các tҫng lӟp nhân dân yêu nѭӟc tӯ các ÿӗn ÿiӅn cao su, tӯ Sài
Gòn, Chӧ Lӟn, trong các vùng ÿӏch vӯa tҥm chiӃm thoát ly ra khu kháng
chiӃn.
Âm vang chiӃn thҳng ӣ Biên Hoà còn ÿang ÿѭӧc ca ngӧi, ngày 6-1-
1946, cӱ tri quұn Châu Thành nô nӭc cҫm lá phiӃu tӵ do ÿê bҫu cӱ Quӕc hӝi
khoá ÿҫu tiên trong cҧ nѭӟc. Tҥi các xã ÿӅu lұp thùng phiӃu có kӃt hoa, có
treo cӡ Tә quӕc và ҧnh Hӗ Chӫ tӏch trang nghiêm. Các ÿҥi biӇu Hoàng Minh
Châu, Phҥm Văn Búng, ĈiӇu Xiên (ngѭӡi dân tӝc ӣ Xuân Lӝc) ÿã trúng cӱ.
Trong 2 ngày 20 và 21-1, giһc Pháp hai lҫn cho tàu dò ÿѭӡng theo sông Ĉӗng
Nai tӯ Biên Hoà lên Tân Uyên vӅ ÿӅu bӏ VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà chһn ÿánh
phҧi rút lui.
Ĉoán biӃt ý ÿӗ giһc Pháp sӁ tiӃn công vào chiӃn khu Tân Uyên, Khu
trѭӣng khu 7 NguyӉn Bình bӕ trí nhiӅu lӵc lѭӧng chuҭn bӏ ÿánh ÿӏch. VӋ
quӕc ÿoàn Châu Thành ÿѭӧc phân công chһn ÿӏch tҥi cҫu Rҥch Gӕc (Bình
Hoà), ÿánh ÿӏch tӯ lӝ 24 lên. Phân ÿӝi 4 (VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà) bӕ trí tҥi
Cây Ĉào chһn ÿӏch tӯ Tân Phong qua.
Sáng ngày 24-1, 4000 quân Pháp có tàu chiӃn và 4 máy bay yӇm trӧ
tҩn công vào chiӃn khu Tân Uyên.
Ӣ Cây Ĉào, ÿӏch chuyӇn quân bҵng xe cѫ giӟi có xe AM bӑc thép ÿi
ÿҫu. Phân ÿӝi 4 chһn ÿánh ÿӏch tҥi giӃng Mӝi (ranh Bình Ý-Bình Thҥnh).
Tuy ÿӏch ÿông gҩp nhiêu lҫn, phân ÿӝi 4 ÿã bám trұn ÿӏa ÿánh trҧ quyӃt liӋt
tӯ 6 giӡ sáng ÿӃn 11 giӡ trѭa, gây cho chúng nhiӅu thiӋt hҥi. Sau ÿó, do lӵc
lѭӧng chênh lӋch, phân ÿӝi phҧi rút vӅ Tân Ĉӏnh, vѭӧt sông Ĉӗng Nai vӅ Tân
Tӏch tham gia bҧo vӋ căn cӭ.

4.9 Page 39

▲back to top
Trên hѭӟng lӝ 24, VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành bӕ trí mӝt mNJi tҥi ÿҫu
cҫu Rҥch Gӕc và mӝt mNJi tӯ sông Ĉӗng Nai phòng ÿӏch ÿә quân bҵng tàu.
Giһc Pháp tiӃn công theo ÿѭӡng bӝ và ÿѭӡng sông ÿúng nhѭ dӵ kiӃn cӫa ta.
Bám công sӵ, VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành nә súng chһn ÿӏch. Trұn chiӃn ÿҩu
giҵng co tӯ 6 giӡ sáng ÿӃn 12 giӡ trѭa, ta gây cho ÿӏch nhiӅu thiӋt hҥi, bҳn hҥ
1 tên quan ba Pháp (ÿҥi úy), buӝc chúng phҧi rút lui. Khu trѭӣng NguyӉn
Bình ÿã tһng lá cӡ chiӃn thҳng cho bӝ ÿӝi quұn Châu Thành và ÿiӅu lӵc
lѭӧng vӅ ÿӭng chân ӣ Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An hӛ trӧ mһt trұn Tân Uyên.
ChiӃm ÿѭӧc Cây Ĉào, giһc Pháp tә chӭc chi khu Cây Ĉào tӯ ÿó bung
ra xây dӵng các ÿӗn bót Tân Xuân, Cҭm Vinh (Tân TriӅu), Bình Long, Lӧi
Hoà, Tân Phú, miӉu Bà Cô (ThiӋn Tân), Bình Thҥnh v.v... tҥo thành mӝt hӋ
thӕng phòng thӫ bao vây phía nam chiӃn khu Tân Uyên. Ӣ các xã, ÿӏch lұp
lҥi bӝ máy tӅ tәng, tӅ xã kìm kҽp nhân dân vӟi nhӳng tên tay sai nhѭ cai tәng
Lê Văn TruyӋn, Cҧ Lүm... bót Tân Xuân, ÿӏch ÿѭa tên Phѭӟc (lai Pháp) khét
tiӃng ác ôn, chuyên cѭӟp cӫa, ÿӕt nhà hãm hiӃp phө nӳ, làm bót trѭӣng.
Nhân cѫ hӝi giһc Pháp tiӃn hành lұp ÿӗn bót, ÿӗng chí HuǤnh Văn
NghӋ ÿã bӕ trí nhiӅu cѫ sӣ vào làm lính ӣ Lӧi Hoà, Bình Long, chӡ thӡi cѫ
rút ngѭӡi lҩy súng ra cho kháng chiӃn.
Anh Lê Văn Phөng (thѭӡng gӑi là Ba Trӧn) là hҥ sƭ cNJ cӫa Pháp ÿѭӧc
ÿӗng chí HuǤnh Văn NghӋ bӕ trí ra trình diӋn và ÿѭӧc giһc Pháp cӱ làm xӃp
bót Lӧi Hoà. Ĉӗng chí Lê Văn Bҥch (Chín Hӗng) ÿѭӧc bӕ trí làm thông
ngôn. Ĉӗng chí ÿã vұn ÿӝng ÿѭӧc 12 thanh niên ӣ Lӧi Hoà vào làm lính ӣ
ÿây chӡ thӡi cѫ. Tҥo ÿѭӧc cѫ sӣ trong bót Lӧi Hoà, ta ÿã tránh cho nhân dân
vùng này nhiӅu sӵ nhNJng nhiӉu do giһc Pháp gây ra.
Ngày 6-3-1946, Chính phӫ ta ký vӟi ÿҥi diӋn Chính phӫ Pháp, hiӋp
ÿӏnh sѫ bӝ, ÿһt cѫ sӣ cho viӋc ÿàm phán tiӃn tӟi mӝt hiӋp ѭӟc chính thӭc.
Ngày 10-4-1946, tҥi miӉu Bà Cô (ThiӋn Tân) ÿã diӉn ra mӝt sӵ kiӋn có
ý nghƭa chính trӏ, tӓ rõ thiӋn chí cӫa quân kháng chiӃn ViӋt Minh ӣ miӅn
Ĉông, quân kháng chiӃn miӅn Ĉông thӓa thuұn tiӃp tөc thѭѫng thuyӃt ÿình
chӍ chiӃn sӵ theo tinh thҫn hiӋp ѭӟc sѫ bӝ 6-3.
Phái ÿoàn Pháp do tѭӟng Ngô cҫm ÿҫu. Phái ÿoàn ta gӗm các ÿӗng chí
Võ Bá Nhҥc, Phҥm ThiӅu, HuǤnh Văn NghӋ, Lê Ĉình Chi.
Cuӝc thѭѫng thuyӃt kéo dài nhiӅu phiên. Nhѭng trái ngѭӧc vӟi thiӋn
chí cӫa phái ÿoàn ta, giһc Pháp lҥi buӝc lӵc lѭӧng kháng chiӃn phҧi giҧi giáp,
nӃu sӁ không dùng sӭc mҥnh quân sӵ tiêu diӋt. Phái ÿoàn ta ÿã chӫ ÿӝng cҳt

4.10 Page 40

▲back to top
ÿӭt cuӝc thѭѫng thuyӃt. Cuӝc thѭѫng thuyӃt không thành, nhѭng qua ÿó ÿã
vҥch trҫn dã tâm xâm lѭӧc cӫa thӵc dân Pháp, tӓ rõ ÿѭӧc sӭc mҥnh cӫa
kháng chiӃn: ViӋt Minh vүn tӗn tҥi và phát triӇn chӭ không tan rã nhѭ thӵc
dân Pháp rêu rao.
Cuӕi tháng 4-1946, ÿӗng chí NguyӉn Ĉӭc Thuұn, Bí thѭ Khu ӫy miӅn
Ĉông ÿã vӅ Biên Hoà, triӋu tұp mӝt cuӝc hӑp tҥi Cù Lao Vӏt (Bình Hoà) vӟi
nhӳng ÿӗng chí còn bám trө khi giһc Pháp trӣ lҥi. Trong cuӝc hӑp, ÿӗng chí
Trҫn Minh Trí ÿѭӧc chӍ ÿӏnh làm Bí thѭ và ÿӗng chí HuǤnh Văn LNJy làm
Phó Bí thѭ, Chӫ nhiӋm ViӋt Minh tӍnh; ÿӗng chí HuǤnh Văn NghӋ làm Ӫy
viên quân sӵ tӍnh. Ĉӗng chí NguyӉn Ĉӭc Thuұn giҧi thích rõ: ChӍ thӏ “Ĉҧng
Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tӵ giҧi tán” là sách lѭӧc ÿӇ Ĉҧng rút vào bí mұt hoҥt
ÿӝng. Do ÿó, nhiӋm vө cӫa Ĉҧng bӝ là tiӃp tөc lãnh ÿҥo nhân dân trong tӍnh
ÿҭy mҥnh cuӝc kháng chiӃn chӕng xâm lѭӧc.
Sau hӝi nghӏ, Quұn ӫy Châu Thành ÿѭӧc chӍ ÿӏnh gӗm 3 ÿӗng chí
Phҥm Văn Diêu (tӭc Lê Lên), Bí thѭ và 2 ÿӗng chí Thêm, Sinh. Quұn ӫy
Châu Thành phân công cán bӝ xuӕng xã cӫng cӕ lҥi các Ӫy ban và Mһt trұn
ViӋt Minh, tích cӵc tuyên truyӅn xây dӵng cѫ sӣ kháng chiӃn.
Sau cuӝc hӑp ӣ Bình Hoà, công an miӅn Ĉông cNJng mӣ mӝt cuӝc hӑp
ӣ gò Dõ Sa (Lӧi Hoà) chuyӇn tә chӭc quӕc gia tӵ vӋ cuӝc thành công an tӍnh.
Ĉӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi ÿѭӧc cӱ làm kiӇm soát viên ÿӇ chuҭn bӏ cho viӋc thành
lұp công an tӍnh.
Ban kiӇm soát công an tә chӭc quұn Châu Thành và Long Thành làm 5
khu vӵc ÿӇ ÿҧm bҧo liên lҥc giӳa các lõm căn cӭ Bình Ý, Hӕ Cҥn (Tân
Phong), Bình Ĉa (Tam HiӋp), Phѭӟc Cang (BӃn Gӛ). NhiӋm vө cӫa các khu
vӵc công an là xây dӵng công an xã, xây dӵng cѫ sӣ quҫn chúng, phát triӇn
Ĉҧng làm nòng cӕt cho ӫy ban xã, diӋt tӅ trӯ gian làm trong sҥch ÿӏa bàn.
ĈӃn cuӕi năm 1946, các khu vӵc công an ÿӅu xây dӵng chi bӝ Ĉҧng,
cҳm sӕ ÿҧng viên này vӅ làm công an xã, mӣ các lӟp huҩn luyӋn, xây dӵng
nhiӅu mұt hӝ viên làm tai mҳt cho cách mҥng, các ÿҧng viên trong chi bӝ
công an hҫu hӃt ÿӅu trѭӣng thành, làm nòng cӕt xây dӵng Ĉҧng, chính quyӅn
và ÿoàn thӇ trong tӍnh.
Ngay sau khi cuӝc thѭѫng thuyӃt ӣ miӉu Bà Cô không thành, tӯ ngày
18-4 ÿӃn 21-4-1946, 8000 quân Pháp có tàu chiӃn, máy bay do tѭӟng Lѫ-cle
(Leclerc) chӍ huy mӣ hai mNJi tiӃn công ÿѭӡng thӫy và ÿѭӡng bӝ vào chiӃn
khu Ĉ. VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành do ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc chӍ huy, trong