Binh Da khang chien 1-3

Binh Da khang chien 1-3



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


1.2 Page 2

▲back to top


ĈҦNG ӪY PHѬӠNG AN BÌNH
BÌNH ĈA KHÁNG CHIӂN
Ch͑ ÿ̩o: Ĉҧng ӫy phѭӡng An Bình, thành phӕ Biên Hòa
Biên so̩n: NguyӉn Yên Tri
NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI
1992
Chân thành cҧm ѫn các ÿӗng chí:
ThiӃu tuӟng HUǣNH NGӐC ĈҨU
Ĉҥi tá NGUYӈN CÔNG HҤNH
ThiӃu tá ĈÀM DӬC THUNG
HOÀNG KIM CHUNG Hӝi phó Hӝi VHNT Ĉӗng Nai, ÿã ÿóng góp
nhiӅu ý kiӃn quí báu ÿӇ sӱa chӳa và bә sung cho bҧn thҧo.

1.3 Page 3

▲back to top


PḪN THͰ NH̬T
ĈҨT NѬӞC - CON NGѬӠI
Tӯ thành phӕ Hӗ Chí Minh theo xa lӝ 1A ngѭӧc hѭӟng ÿông bҳc, vӯa qua cҫu Ĉӗng
Nai, chúng ta ÿһt chân tӟi khu công nghiӋp Biên Hòa. Bên trái lӝ, san sát các nhà
máy: ÿѭӡng, thӫy tinh, trө ÿiӋn bê tông, gҥch men, ҳc quy, cà phê… lô nhô cao thҩp
trên các ÿӍnh, sѭӡn ÿӗi và thung lNJng trҧi dài vӅ phía sông Ĉӗng Nai. Các xí nghiӋp
hiӋn ÿҥi vӟi vô sӕ cӱa kính sáng chói trong nҳng, mӝt sӕ ӕng khói tuôn nhӳng cuӝn
khói nhanh chóng tan loãng vào bҫu trӡi trong xanh, làm ngѭӡi dân cӕ cӵu sau ba
mѭѫi năm xa quê hѭѫng khó có thӇ nhұn ra ÿây là căn cӭ du kích Bình Ĉa nӛi tiӃng
thӡi chín năm chӕng Pháp.
Phѭӡng An Bình thành lұp năm 1976 trên cѫ sӣ hai ҩp Bình An và An Hҧo cӫa xã
Tam HiӋp cNJ 1 rӝng 6,61km2 vào loҥi trung bình so vӟi hѫn hai mѭѫi phѭӡng, xã cӫa
thành phӕ Biên Hòa, có hình tam giác cân mà ÿӍnh là cҫu Ĉӗng Nai, mӝt cҥnh là xa
lӝ, cҥnh kia là bӡ sông, mӛi cҥnh dài 4 km, ÿáy là con ÿѭӡng bao quanh khu vӵc
doanh trҥi bӝ ÿӝi dài 2 km. Phía bҳc, phѭӡng An Bình giáp hai phѭӡng Tam hiӋp và
Bình Ĉa, phía ÿông và ÿông nam giáp khu vӵc kho Long Bình và xã Long Bình Tân,
phía tây và tây nam giáp sông Ĉӗng Nai. Phѭӡng An Bình cách trung tâm thành phӕ
Biên Hòa 6 km vӅ phía ÿông nam, nҵm ven xa lӝ I.A nӕi thành phӕ Hӗ Chí Minh vӟi
thӫ ÿô Hà Nӝi, nҵm trên ÿѭӡng 51 ÿi VNJng Tàu, có thӇ giao lѭu vӟi ÿӗng bҵng sông
Cӱu Long trù phú bҵng ÿѭӡng sông.
Bình Ĉa, An Hҧo nҵm sát nӝi ô Biên Hòa có ÿӏa hình rӯng núi thuұn lӧi, nhân dân có
truyӅn thӕng kiên cѭӡng bҩt khuҩt, ÿã ÿѭӧc xây dӵng thành căn cӭ du kích lӧi hҥi
thӡi chӕng Pháp. Tӯ bàn ÿҥp này, các lӵc lѭӧng vNJ trang cách mҥng ÿӝt nhұp thӏ xã,
nhiӅu lҫn vѭѫn ra ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng I và ÿѭӡng 15. Căn cӭ Bình Ĉa
là mӝt mҳt xích quan trӑng trên hành lang giao liên tӯ chiӃn khu Ĉ tӟi Bà Rӏa. Vì vұy
căn cӭ Bình Ĉa trӣ thành nѫi tranh chҩp quyӃt liӋt giӳa ta và ÿӏch, ta lo giӳ vӳng,
1 Sách Gia Ĉӏnh thông chí (1820) ghi tәng Phѭӟc Vinh (h. Phѭӟc Chánh, p. Phѭӟc Long, trҩn Biên Hòa) có các thôn Bình Ĉa, Tân Mai… Bҧn ÿӗ
Boalu (Boilloux, 1881) tӡ tӍnh Biên Hòa, vӁ tәng Phѭӟc Vinh thѭӧng có các làng Bình Ĉa, An Hòa, Tân Mai, Vƭnh Cӱu… qua ÿó ta suy ra An Hҧo,
Vƭnh Cӱu ra ÿӡi sau khoҧng vài chөc năm. Thӡi thuӝc Pháp, xã Tam HiӋp gӗm ba làng Bình An, Vƭnh Cӱu, Tân Mai. Sau năm 1957 mӝt phҫn ҩp Tân
Mai cҳt cho xã Bình Trѭӟc, mӝt phҫn trӣ thành xã Bùi TiӃng. Xã Tam HiӋp có tám ҩp: Vƭnh Cӱu, Minh Tân, Vƭnh HiӋp, Thái Hòa, Thái HiӋp, Trҫn
Quӕc Toҧn, Bình An, An Hҧo. Tên ҩp Bình Ĉa nәi tiӃng ÿã bӏ sӱa vӟi ý ÿӗ xóa truyӅn thӕng cNJ.

1.4 Page 4

▲back to top


ÿӏch quyӃt tiêu diӋt ÿӇ trӯ bӓ mNJi dao nhӑn chƭa vào nӝi ô. Thӡi chӕng Mӻ, chúng mӣ
xa lӝ, lұp khu kӻ nghӋ, cҩy dân di cѭ, ӫi phá ÿӏa hình mong thӫ tiêu tұn gӕc mҫm
mӕng cách mҥng tҥi ÿây. Nhѭng Ĉҧng bám ÿѭӧc các gia ÿình chí cӕt, khѫi dұy lòng
yêu nѭӟc cӫa nhӳng ngѭӡi có tinh thҫn dân tӝc, nhen lên ngӑn lӱa ÿҩu tranh trong
công nhân các xí nghiӋp... nên ÿã xây dӵng ÿѭӧc nhӳng lõm chính trӏ làm bàn ÿҥp
ÿánh ÿӏch ngay giӳa hang ә cӫa chúng.
Ĉӏa hình phѭӡng An Bình nghiêng tӯ phía xa lӝ thoҧi dҫn xuӕng sông Ĉӗng Nai. Các
ÿӗi ven xa lӝ cao trung bình 30 mét, nguӗn gӕc là thӅm phù sa cә cӫa sông, trên mһt
là lӟp ÿҩt bҥc màu: ӣ dѭӟi có lӟp ÿá ong rҳn chҳc. Theo các sách ÿӏa chí cNJ, ӣ Biên
Hòa có hai nѫi làm nghӅ ÿá ong truyӅn thӕng là Bình Ĉa và Tân Phong, nhѭng ӣ
Bình Ĉa phát triӇn hѫn vì tiӋn vұn chuyӇn ÿѭӡng sông. Trѭӟc Cách mҥng tháng tám
năm 1945, nghӅ làm ÿá ong là mӝt trong ba nguӗn sӕng chính cӫa dân làng. Hàng
năm hӑ bұn rӝn khoҧng hai, ba tháng cho công viӋc ÿӗng áng, các tháng còn lҥi hҫu
hӃt ÿàn ông trai tráng khӓe mҥnh suӕt ngày chӓi ÿá. Vӟi chiӃc chӓi lѭӥi bҽt (ngoài
Bҳc kêu là cái thuәng), hӑ kiên nhүn thúc tӯng nhát vào tҧng ÿá ong dày, rҳn chҳc,
làm ra ba loҥi sҧn phҭm ÿӏnh hình tiêu chuҭn: cӝt tròn cao tӯ 2 mét trӣ lên; ÿá xây mҧ
và ÿá phiӃn có kích thѭӟc 2m x 0,2m x 0,2m lát bұc bӃn sông. Ĉá ong Bình Ĉa góp
phҫn xây dӵng phӕ lӟn Nông Nҥi - cҧng xuҩt- nhұp khҭu phӗn thӏnh khoҧng ba trăm
năm trѭӟc - Sӱ cNJ ghi : ÿѭӡng ÿҥi nhai phӕ lát ÿá xanh, ÿѭӡng hoành nhai phӕ lát ÿá
ÿӓ (ÿá ong), ÿѭӡng tiӇu nhai phӕ lát ÿá trҳng. Ĉá ong Bình Ĉa góp phҫn xây dӵng
nhiӅu lăng mӝ, ÿӅn miӉu ӥ núi Sam, núi Sұp (An Giang) và trҧi ÿѭӡng cái quan tӍnh
Rҥch Giá cNJ. Gҫn ba trăm ngày dҫm mѭa giãi nҳng hàng năm ÿӇ mӛi ngày chӓi ÿѭӧc
vài viên, ÿӡi ngѭӡi làm ÿá vүn nghèo mҥt. Chӫ vӵa ÿá là ông trѭӣng Hè (NguyӉn
Văn Chánh) mӝt hѭѫng chӭc hӝi tӅ ÿӝc quyӅn mua, bán toàn bӝ sӕ ÿá ong do dân
làng làm ra. Ông tӵ lұp ra bӃn Ĉá ӣ cӱa rҥch ông Gia ÿӇ ghe các nѫi ÿӃn tiӋn ăn hàng.
Gҫn mӝt nӱa diӋn tích phía tây cӫa phѭӡng có ÿӏa hình thҩp, bҵng phҷng nҵm ven
sông Ĉӗng Nai, ÿã ÿѭӧc khai phá tӯ lâu ÿӇ lұp ruӝng vѭӡn. Nhѭng ngày nay ruӝng
chҷng còn là bao, gҫn mӝt trăm nhà máy lӟn nhӓ ÿѭӧc xây cҩt trên ÿҩt ÿӗi rҳn chҳc
lүn trên ÿҩt ruӝng ven sông sình lҫy.

1.5 Page 5

▲back to top


Tӯ nhӳng năm 1960 trӣ vӅ trѭӟc, Bình Ĉa là mӝt vùng rӯng có nhiӅu loҥi cây gӛ tӕt:
sao, sӃn, dҫu... ĈӃn năm 1952 con hai, ba mүu sao cuӕi cùng ӣ ÿình Bình Ĉa (nay là
nhà thӡ An Bình) nhӳng cây sao thҷng vút cao tӟi bӕn chөc mét. Khu vѭӡn sӃn ӣ
ngay sau lѭng nhà máy tôn xi măng a-mi-ăng (Eternit) gӧi nhӟ lҥi mӝt vҥt rӯng gӛ
sӃn rҳn chҳc ÿã biӃn mҩt. Các cө già kӇ lҥi xѭa kia Bình Ĉa dӗi dào gӛ làm nhà, làm
ÿình, có cây vài ba ngѭӡi ôm mӟi xuӇ. Bѭӟc vào giai ÿoҥn kháng chiӃn chӕng Pháp,
rӯng Bình Ĉa vүn còn khá nhiӅu cây cao hai ba chөc mét, nhiӅu vҥt tre nӭa và cây
bөi vӟi các loҥi dây choҥi, mây, song... leo chҵng chӏt. NghӅ rӯng cNJng là nguӗn sӕng
quan trӑng cӫa dân Bình Ĉa, An Hҧo ngày trѭӟc. Mӝt sӕ ngѭӡi ngày ngày vào rӯng
chһt cӫi gánh hoһc dùng xe trâu chӣ ra bӃn ÿò Kho bán cho chӫ vӵa là ông NguyӉn
Phөng Sang – mӝt hѭѫng chӭc, cháu ông trѭӣng Hè – Cӫi Bình Ĉa ÿѭӧc bán cho
hãng Xêÿô, cho các lò lu, lò gҥch ӣ Tân Vҥn, Bӱu Hòa. Mӛi gánh cӫi nһng giá hai ba
cҳc, ngѭӡi lҩy cӫi vӯa buông tay dao, tay rìu ra lҥi túng ÿói liӅn, ÿi vay mӝt ÿӗng bҥc
rҩt khó. Dăm bҧy gia ÿình ӣ An Hҧo làm nghӅ chҵm nón lá, ÿan lát… mang hàng ÿi
bán ӣ chӧ Biên Hòa.
Rӯng Bình Ĉa có nhiӅu thӭ ăn ngon (xѭa ÿѭӧc gӑi là sѫn hào): khoai mài, nҩm mèo,
nhҩt là măng mai - mӝt thӭ măng to, mӅm, ninh vӟi giò heo thì vӯa béo, vӯa bùi.
Rӯng cNJng sҹn chim, thú : hѭѫu, nai, mӇn... gҩu và hә cNJng không phҧi là thӭ hiӃm.
Năm 1953, hai ÿӗng chí Ba Tuҩn và Năm Trung công an huyӋn Vƭnh Cӱu - ÿi công
tác an gһp gҩu và hә ӣ khu rӯng nay là nhà máy cán thép Biên Hòa (Vicasa) may mà
chúng sӧ ngѭӡi nên hai anh vô sӵ. Ҩp An Hҧo còn ÿӏa danh truông Voi nhҳc nhӣ
thuӣ xa xѭa, loài ÿӝng vұt to con nhҩt sѫn lâm tӯng có mһt tҥi ÿây.
Hӗi ÿó rӯng Bình Ĉa mênh mông liӅn mӝt giҧi tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Long Thành,
Bà Rӏa. Rӯng Bình Ĉa tҥo nên căn cӭ du kích ҩp sát thӏ xã Biên Hòa, che chӣ cho các
lӵc lѭӧng vNJ trang lұp nhiӅu chiӃn công. Sau năm 1954, Mӻ nhҧy vào miӅn Nam,
nhұn rõ vi trí quan trӑng cӫa Bình Ĉa, chúng mӣ xa lӝ I.A rӗi khu kӻ nghӋ Biên Hòa,
ӫi phá hӃt rӯng, xóa căn cӭ du kích cNJ chӍ trong khoҧng mѭӡi năm.
Rҥch Cát là nhánh trái sông Ĉӗng Nai chҧy ven An Bình. Thӡi thuӝc Pháp, tҥi bӃn ÿò
An Hҧo, nhà chӭc trách cho ÿҩu thҫu tám cҳc mӝt ghe cát. Nӱa cuӕi nhӳng năm
1960, Mӻ ÿem xáng thәi cát dӑc bӡ sông, tӯ rҥch ông Gia ÿӃn bӃn ÿò An Hҧo, lҩp

1.6 Page 6

▲back to top


hàng mҩy chөc mүu ruӝng ven sông ÿӇ lҩy cát xây dӵng trҥi lính, kho Long Bình, nhà
máy... do ÿó ÿã nә ra mӝt cuӝc ÿҩu tranh quyӃt liӋt cӫa nhân dân Bình Ĉa bҧo vӋ
ruӝng ÿӗng.
Ranh giӟi giӳa phѭӡng An Bình và phѭӡng Tam HiӋp là rҥch bà Xanh bҳt nguӗn tӯ
khu vӵc Long Bình chҧy ra rҥch Cát. Nhìn cây cҫu nhӓ bҳc bҵng mҩy tҩm ghi sҳt qua
con rҥch rӝng chѭa ÿӃn mѭӡi mét, nӃu không phҧi là ngѭӡi ÿӏa phѭѫng lӟn tuәi, khó
ai có thӇ tѭӣng tѭӧng ÿѭӧc ÿây tӯng là nѫi thҩm máu nhiӅu ÿӗng chí, ÿӗng bào ÿã
ngã xuӕng trên ÿѭӡng công tác, chiӃn ÿҩu. Nѫi ÿây xӭng ÿáng ÿһt mӝt mӝ bia ÿӇ con
cháu ta ÿӡi ÿӡi ghi nhӟ tӝi ác cӫa thӵc dân Pháp gây ra trên mҧnh ÿҩt này.
Phѭӡng An Bình chӍ có ba rҥch nhӓ và ngҳn là rҥch ông Gia, rҥch Bùn và rҥch Vông
trѭӟc kia là nguӗn cung cҩp tôm cá thѭӡng xuyên cho dân làng. ChӍ cҫn bӓ mӝt chút
thӡi gian ÿi mò, xúc là có thӭc ăn ÿӫ cho gia ÿình mҩy bӳa liӅn. Hӗi ÿó bà con ÿi chӧ
Biên Hòa chӍ mua muӕi, mҳm, dҫu lӱa, vҧi... là nhӳng thӭ tӕi cҫn thiӃt hӑ không thӇ
tӵ làm ra ÿѭӧc.
Hai thôn Bình Ĉa, An Hҧo trѭӟc năm 1945 rҩt ít dân, làng Bình Ĉa ÿӝ bҧy chөc hӝ,
làng An Hҧo chѭa ÿӃn hai chөc nóc gia. Tәng sӕ dân hai thôn khoҧng năm trăm. Nhà
cӱa thѭa thӟt, ӣ thành chòm xóm: xóm Mҧ Thành, xóm Hóc Ngoài, xóm Hóc Trong,
xóm Gò Tre, xóm MiӉu, thôn An Hҧo không chia xóm. Cҧ hai làng có ÿӝ mѭѫi căn
nhà gҥch, nhà lá sѫ sài, nhiӅu nhà không có cӱa ngõ vì trong nhà chҷng có gì ÿáng giá
sӧ mҩt trӝm. Dân cѭ sӕng bҵng ba nghӅ chính: làm ruӝng, chәi ÿá ong, kiӃm cӫi. Môi
gia ÿình thѭӡng có mӝt vài mүu ruӝng, thóc gҥo làm ra chӍ ÿӇ ăn, chӭ ít mang bán
Mӝt sӕ nhà trӗng loҥi mía lau (ngoài Bҳc kêu là mía de) cây nhӓ vӓ cӭng, ngӑt sҳc,
làm ra loҥi ÿѭӡng tán thѫm ngon. Cҧ hai thôn có vài ba lò ÿѭӡng thӫ công hoҥt ÿӝng
nhӝn nhӏp chӯng hai tháng dӏp TӃt, ÿѭӡng tán làm ra ÿӇ ăn và cNJng mang bán các
nѫi. Hai ông trѭӣng Hè và chánh Hai (NguyӉn Phөng Sang) có khoҧng mӝt chөc mүu
ruӝng thuӝc loҥi phú nông giàu có là do làm chӫ vӵa ÿá ong và chӫ vӵa cӫi. ông Kí
HiӋp là ÿiӅn chӫ xã HiӋp Hòa có hѫn mӝt chөc mүu ruӝng xâm canh ӣ Bình Ĉa. Mӝt
sӕ dân làng ít ruӝng hoһc không có ruӝng phҧi mѭӟn và nӝp tô cho ông ta.
Khoҧng nhӳng năm 1930 ngѭӡi Pháp Ĉibua (Georges Dibourg) mӣ hãng Xê ÿô
(Céramiques du Donnai: Gӕm Ĉӗng Nai) ӣ làng An Hҧo (vӏ trí nhà máy Vicacô bây

1.7 Page 7

▲back to top


giӡ). Hãng Xêÿô nҩu axit, cҩt rѭӧu nhѭng chӫ yӃu làm gҥch và ÿӗ sӭ vӟi nhiӅu kiӇu
dáng ÿҽp : tách uӕng trà và cà phê, dƭa ăn ÿӫ loҥi hình tròn hoһc bҫu dөc... xuҩt khҭu
cҧ sang Pháp. Ĉҩt sét trҳng mua bên Lái Thiêu, Tân Uyên, cӫi nung thì rӯng Bình Ĉa
bҥt ngàn, nhân công chӫ yӃu mѭӟn thӧ BӃn tre và thӧ Tàu. Ông Cѭӧc ngѭӡi thôn
Vƭnh Cӱu hӑc trѭӡng Mӻ nghӋ Biên Hòa ra chuyên sáng tác mүu. Mӝt sӕ ÿàn bà, trҿ
em Bình Ĉa, An Hҧo cNJng xin vào hãng làm viӋc vһt : trҿ em làm khuôn thҥch cao
công ngày mӝt cҳc, phө nӳ dùng dao tre cҥo nhҹn ÿáy sҧn phҭm ÿӇ lúc nung không bӏ
dính vào bao sӭ thì ăn công hai cҳc rѭӥi...
Làng Bình Ĉa chӍ có ông Tѭ ThiӋn làm thӧ chҥy máy bѫm và máy ÿiӋn cho sӣ cao su
Suӕi Chùa, lúc mӟi vào làm lѭѫng tháng 18 ÿӗng, lҫn lҫn lên tӟi 40 ÿӗng, khá cao so
vӟi giá cҧ thӡi ÿó.
Dân sӕ Bình Ĉa, An Hҧo tăng nhanh trong vài năm ÿҫu chӕng Pháp vì căn cӭ Bình
Ĉa lúc ÿó là nѫi ÿóng cӫa mӝ sӕ ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi và các cѫ quan cӫa quұn Châu Thành
(Sau trӣ thành huyӋn Vƭnh Cӳu). Tӯ năm 1950 các cѫ quan huyӋn Vƭnh Cӱu rút dҫn
lên chiӃn khu Ĉ, ÿӃn trұn lөt năm 1952 thì dân ÿi hӃt, chӍ còn vài cán bӝ, du kích bám
trө mà thôi. Sau hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ 1954 dân lҥi vӅ làng cNJ. Mӝt sӕ ÿӗng bào di cѭ là
thân nhân cӫa lính sѭ ÿoàn 7 ngөy ÿӃn ÿӏnh cѭ. Do ÿó dân sӕ Bình Ĉa, An Hҧo tăng
nhanh. Khoҧng nhӳng năm 1960, khu kӻ nghӋ Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp ÿã thu hút
thêm dân các nѫi. Làn sóng di dân cuӕi cùng ào tӟi ÿây vào mùa hè năm 1972 khi
quân dân miӅn Nam mӣ cuӝc tiӃn công chiӃn lѭӧc ӣ Bình Long và Trӏ Thiên (lúc ÿó
ҩp Bình An có 8673 ngѭӡi, ҩp An Hҧo có 7219 ngѭӡi, cӝng 15892 ngѭӡi).
Sau ngày giҧi phóng miӅn Nam tháng 4 năm 1975, chính quyӅn cách mҥng ÿã tә
chӭc cho mҩy ngàn dân trӣ vӅ quê hѭѫng cNJ và ÿi xây dӵng kinh tӃ mӟi. Nhѭng do
sӕ công nhân khu công nghiӋp tăng, nên tính ÿӃn cuӕi năm 1985 phѭѫng An Bình có
16.043 nhân khҭu, sӕ dân vào loҥi trung bình so vӟi hѫn hai mѭѫi phѭӡng, xã toàn
thành phӕ Biên Hòa.
Phѭӡng An Bình có năm dân tӝc cùng chung sӕng 15.161 ngѭӡi ViӋt, 515 ngѭӡi
Nùng, 162 ngѭӡi Hoa, 12 ngѭӡi Chăm, 71 ngѭӡi Tày, 12 ngѭӡi Khѫme. Ngѭӡi các
dân tӝc Tày, Nùng, Hoa ÿӃn sinh cѫ lұp nghiӋp sau năm 1954 ngѭӡi Chăm và Khѫme
mӟi ÿӃn năm 1972. (Sӕ liӋu nài 1986).

1.8 Page 8

▲back to top


1.9 Page 9

▲back to top


Nhân dân phѭӡng An Bình chӫ yӃu thӡ cúng ông bà, tә tiên theo tөc lӋ cә truyӅn, tӟi
11.864 ngѭӡi. Cҧ phѭӡng có mӝt ngôi chùa An Hҧo và ba tӏnh xá vӟi 2.028 phұt tӱ.
Sӕ tín ÿӗ ÿҥo Thiên Chúa 2.100 ngѭӡi, tín ÿӗ Tin Lành 6 ngѭӡi vӟi hai nhà thӡ, nhà
nguyӋn. Ĉҥo Cao Ĉài có 35 tín ÿӗ, ÿҥo Ixlam (ÿҥo Hӗi) có 10 ngѭӡi.
ChӍ nhӳng ngѭӡi dân cӕ cӵu tӯ lӭa tuәi năm mѭѫi trӣ lên mӟi có thӇ hình dung ÿѭӧc
công trình công cӝng lӟn nhҩt cӫa Bình Ĉa hӗi ÿó là ngôi ÿình. Nhӳng ngѭӡi tӯng
trҧi, ÿã ÿi nhiӅu nѫi, ÿánh giá tӯ HuӃ trӣ vào Nam chӍ có ngôi ÿình Phú Cѭӡng ӣ Thӫ
Dҫu Mӝt mӟi sánh ÿѭӧc vҿ bӅ thӃ ÿҽp ÿӁ vӟi ÿình Bình Ĉa. Ngôi ÿình tӑa lҥc trên
khu ÿҩt rӝng ba mүu, giӳa mӝt khu rӯng sao cao vút quanh năm trùm bóng mát lên
ngôi ÿình cә kính. Cӝt ÿình lӟn hai ngѭӡi ôm, các vì kèo, kҿ, bҭy, xà.... ÿӅu ÿѭӧc
chҥm trә tӍ mӍ ÿҥt trình ÿӝ nghӋ thuұt tҥo hình có tính dân tӝc rҩt cao.
Ĉình thӡ "thҫn hoàng bәn cҧnh” - hình thӭc nhân dân biӃt ѫn và tѭӣng nhӟ các bұc ÿi
tiên phong phá rӯng khai hoang, tҥo dӵng xóm làng - lӉ cúng ÿình (kǤ yên) hàng năm
tә chӭc vào ngày 12 tháng 11 âm lӏch hàng năm. Buәi lӉ diӉn ra trong tiӃng trӕng,
chiêng, ÿàn, sáo....trang nghiêm thành kính, mong Trӡi mѭa thuұn gió hòa, mùa màng
tѭѫi tӕt, không xҧy ra dӏch bӋnh, mӑi ngѭӡi khӓe mҥnh yên vui. Xѭa kia viӋc ÿóng
góp tiӅn bҥc nhiӅu hay ít là theo thӭ bұc trong làng : ông cӕ, ông cҧ, ông chánh... dân

1.10 Page 10

▲back to top


ÿinh thì góp ÿӗng loҥt, ai nghèo ÿѭӧc miӉn ÿóng góp song phҧi ÿӃn phөc vө hai ÿêm
mӝt ngày. Năm nào tiӅn ÿóng góp dѭ dҧ thì làng thӡi ÿoàn hát vӅ diӉn vài ÿêm cho
dân giҧi trí. ChӍ có nam giӟi mӟi ÿѭӧc dӵ vào chӕn ÿình trung, ÿêm có hát thì phө nӳ,
con nít cNJng ÿѭӧc vào ÿình coi lúc ÿó ÿình ÿông nghҽt.
Ĉình Bình Ĉa bӏ tiêu thә sau trұn bão lөt năm Thìn 1952. Láng sao quanh ÿình bӏ
quan ba Vƭnh cho lính chһt hҥ hӃt "vì lý do quân sӵ" (thӵc ra y bán lҩy tiӅn bó túi).
Trên nӅn ÿình xѭa, giһc dӵng bót. ĈӃn năm 1959 bót bӏ phá, thay thӃ vào ÿó là ngôi
nhà thӡ An Bình. Nhà hӝi Ĉình Ĉa - bây giӡ là nhà truyӅn thӕng - ÿҧm ÿѭѫng chӭc
năng ngôi ÿình xѭa, hàng năm làm lӉ kǤ yên tҥi ÿây. Nhân dân không chӍ thӡ "thҫn
hoàng bәn cҧnh” mà nay còn thӡ các liӋt sƭ ÿã hi sinh trong hai cuӝc kháng chiӃn.
Trѭӟc năm 1954, gҫn 100% dân An Bình sӕng bҵng nghӅ nông. Hѫn mѭӡi năm sau,
khi kӻ nghӋ ÿѭӧc xây dӵng làm cho thành phҫn xã hӝi dân cѭ thay ÿәi sâu sҳc. ĈӃn
nay, sӕ nhân khҭu nông nghiӋp là 669 ngѭӡi, chӍ chiӃm chѭa ÿӃn 50% sӕ dân, trӗng
trӑt 38,3 ha lúa, rau, hoa màu, vѭӡn cây. Phѭӡng An Bình có 6.748 nhân khҭu thuӝc
các hӝ công nhân viên chӭc và xã viên hӧp tác xã thӫ công, các tә hӧp, 584 nhân
khҭu tiӇu thѭѫng, làm dӏch vө; sӕ còn lҥi lao ÿӝng tӵ do hoһc làm mӝt sӕ ngành nghӅ
khác.
PḪN THͰ HAI
BÌNH ĈA TRѬӞC CÁCH MҤNG THÁNG TÁM 1945
Tӯ xѭa, nhân dân Bình Ĉa thѭӡng thҩy nhӳng vұt ÿá lҥ nhѭ chiӃc rìu tiӅu phu nҵm rҧi
rác trên các sѭӡn ÿӗi phía bҳc cӫa ҩp. Bà con gӑi là “lѭӥi tҫm sét” trӡi ÿánh, nhiӅu
ngѭӡi tìm nhһt, cҩt giӳ làm thuӕc trӏ bӋnh nóng lҥnh, ban ÿӓ cho trҿ em. Nhà nghiên
cӭu ngѭӡi Pháp E. Hamy ÿăng mӝt thông báo ngҳn tӯ năm 1897 vӅ nhӳng "lѭӥi tҫm
sét" thu ÿѭӧc tҥi ÿây, nhѭng hѫn tám mѭѫi năm trôi qua, trang giҩy ÿăng tҧi ngҧ màu
vàng trӣ nên dòn gãy tin trên hҫu nhѭ ÿã chìm trong quên lãng.
Tháng 9 năm 1979 ngành khҧo cә nhӡ phát hiӋn cӫa xí nghiӋp ô tô vұn tҧi hàng hóa
Ĉӗng Nai, tiӃn hành khai quұt di chӍ Bình Ĉa trên diӋn tích khoҧng 200 mét vuông.

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


Hai hӕ ÿào sâu vài mét cho thҩy nҵm lүn trong các tҫng ÿҩt có các lӟp than tro chӗng
chҩt, ÿó là di tích các bӃp tiӅn sӱ. Ĉoàn khҧo cә thu lѭӧm ÿѭӧc 1500 hiӋn vұt trong
ÿó có 1200 chiӃc bҵng ÿá va 300 chiӃc ÿҩt nung. Dӵa trên cѫ sӣ bӝ sѭu tұp ÿá gӗm
nhiӅu loҥi : cuӕc, búa, rìu, ÿөc, dao, vòng tay, bàn mài... các nhà nghiên cӭu ÿoán
ÿӏnh làng cә Bình Ĉa có tӯ thӡi ÿӗ ÿá. Tro bӃp xác ÿӏnh hiӋn ÿҥi bҵng phѭѫng pháp
phân tích C.14 cho biӃt cө thӇ hѫn : làng ra ÿͥi c̫nh nay kho̫ng h˯n ba ngàn năm.
Ngѭӡi cә Bình Ĉa ÿã là ng˱ͥi khôn ngoan (homo sapiens) sӕng thành hӝ lҥc hay thӏ
tӝc vài chөc ngѭӡi. Hӑ biӃt trӗng trӑt nѭѫng rүy (vì phҫn lӟn các công cө có tác dөng
chính là ÿҹn cây, phá rӯng, cuӕc ÿҩt). Hӑ mӟi chӍ biӃt làm nѭѫng rүy vì vào thӡi
ÿiӇm ÿó 2 mӝt ÿӧt nѭӟc biӇn dâng cao ÿang phӫ kín ÿӗng bҵng thҩp ven sông Ĉӗng
Nai cNJng nhѭ cҧ ÿӗng bҵng Nam Bӝ. Thӯa hѭӣng kinh nghiӋm lao ÿӝng tích lNJy qua
bao thӃ hӋ, lҥi ÿѭӧc thiên nhiên ѭu ÿãi : thӡi tiӃt ít biӃn ÿӝng, lҳm mѭa, nhiӅu nҳng,
ÿҩt ÿai phì nhiêu... nên hӑ ÿҥt nhiӅu vө thu hoҥch khá do ÿó cҫn có nhiӅu nӗi, bình,
chұu... bҵng gӕm nung có thӇ cҩt giӳ lѭѫng thӵc lâu dài. NhiӅu xѭѫng ÿӝng vұt rӯng
rұm : trâu bò rӯng, hѭѫu, núi, hoҹng, mӉn, voi, tê giác... giӳa các lӟp tro bӃp tiӅn sӱ
chӭng tӓ dân cѭ Bình Ĉa cә săn bҳn thҥo. Nhѭng có lӁ hӑ chѭa biӃt nghӅ cá vì hҫu
nhѭ không tìm thҩy vӃt tích xѭѫng cá, trong sӕ các hiӋn vұt thu lѭӧm ÿѭӧc không có
hòn chì lѭӟi bҵng ÿá hoһc ÿҩt nung.
Ngѭӡi cә Bình Ĉa chӫ yӃu sӕng bҵng nѭѫng rүy và săn bҳn, bѭӟc ÿҫu ÿã có sӵ phân
công lao ÿӝng. Mӝt sӕ ngѭӡi khéo tay dành mӝt sӕ thӡi gian ÿӇ chӃ tҥo công cө ÿá
hoһc ÿӗ gӕm. Sҧn xuҩt vұt dөng dѭ thӯa tҩt yӃu dүn ÿӃn viӋc ÿәi chác vӟi các bӝ lҥc,
thӏ tӝc láng giӅng. Gҫn bӃn ÿò Kho có mӝt gò ÿҩt mang tên gò Chӧ, phҧi chăng tҥi
ÿây ÿã diӉn ra viӋc trao ÿәi sҧn phҭm tӯ thuӣ ҩy.
Làng cә Bình Ĉa ngày nay ÿѭӧc cҧ nѭӟc và giӟi khҧo cә nѭӟc ngoài biӃt ÿӃn còn vì
tҥi ÿây ÿã tìm thҩy bӝ ÿàn ÿá gӗm 42 thanh và ÿoҥn (cҧ nguyên lүn vӥ) trong tҫng ÿҩt
văn hóa có thӇ xác ÿӏnh ÿѭӧc niên ÿҥi. Bӝ ÿàn ÿá là hình ҧnh kӃt tinh tài nghӋ cӫa
ngѭӡi xѭa trҧi qua bao thӱ nghiӋm ghè ÿӁo, chӍnh hình, sӱa âm vӟi kƭ thuұt thô sѫ
nguyên thӫy làm cho hòn ÿá phҧi “hát” lên, diӉn tҧ ÿѭӧc tâm tѭ, tình cҧm chân chҩt,
2 Ĉӧt biӇn tiӃn hôlôxen II (Kí hiӋu H.II) tӯ 1150 ÿӃn 850 năm trѭӟc CN (Văn hóa Óc Eo… tr.76, sӣ VHTT An Giang
xuҩt bҧn 1984)

2.2 Page 12

▲back to top


mӝc mҥc cӫa con ngѭӡi hѫn ba ngàn năm trѭӟc. Âm thanh trҫm hùng cӫa ÿàn ÿá
Bình Ĉa và tӯng vang lên trên sóng nѭӟc Ĉӗng Nai mênh mang tӯ thӡi các vua Hùng
dӵng nѭӟc, vào các dӏp hӝi mùa ÿâm trâu cúng Yàng hoһc trong các ÿêm vui, chӭng
tӓ cuӝc sӕng tinh thҫn cӫa làng cә Bình Ĉa có bѭӟc nhҧy vӑt, phong phú.
Tӯ thӃ kӹ 16 trӣ ÿi, chӃ ÿӝ phong kiӃn nѭӟc ta bӏ khӫng hoҧng triӅn miên. ChiӃn
tranh ÿүm máu giӳa các tұp ÿoàn Lê Mҥc, Trӏnh - NguyӉn hѫn hai trăm năm làm
ÿông ÿҧo nông dân lao ÿӝng miӅn Bҳc và miӅn Trung vô cùng cӵc khә. Hӑ bӏ bóc lӝt
ÿӃn xѭѫng tӫy, phҫn lӟn bӏ cѭӟp ÿoҥt hӃt ruӝng ÿҩt nên không thӇ sӕng nәi ӣ chӕn
quê hѭѫng - tuy bҧn chҩt cӫa nông dân ta là suӕt ÿӡi gҳn bó vӟi làng quê. Hӑ phҧi ÿi
tìm ÿҩt sӕng ӣ chӕn phѭѫng nam xa vӡi. Nhӳng ngѭӡi di cѭ ÿҫu tiên vào ÿҩt Ĉӗng
Nai mӝt cách hòa bình lһng lӁ, không theo kӃ hoҥch cӫa triӅu ÿình nên không ÿѭӧc
sӱ sách cNJ ghi lҥi. Hӑ kӅ vai sát cánh cùng ÿӗng bào bҧn ÿӏa chung sӕng thuұn hòa.
Giáo sƭ Christoforo Borri ÿã nhұn xét trong mӝt bӭc thѭ viӃt hӗi ÿâu thӃ kӹ 17: "Dân
ӣ ÿây sӕng hòa hӧp vӟi nhau, cѭ xӱ vӟi nhau rҩt thҷng thҳn thұt thà y nhѭ anh em
ruӝt thӏt”.
Làng cә Bình Ĉa ӣ sát phӕ lӟn Nông Nҥi - thành phӕ xuҩt nhұp cҧng lӟn nhҩt Nam
Bӝ gҫn ba trăm năm trѭӟc, chҳc chҳn ÿã cung ӭng mӝt lѭӧng hàng hóa nông lâm sҧn
trao ÿәi vӟi các nѭӟc phѭѫng xa.
Giӳa thӃ kӹ 19 ÿҩt nѭӟc ta ÿӭng trѭӟc nguy cѫ bӏ chӫ nghƭa tѭ bҧn Pháp xâm lѭӧc.
Mùa thu năm 1858 tàu chiӃn Pháp bҳn vào cӱa biӇn Ĉà Nҹng. Dѭӟi quyӅn cӫa tѭӟng
NguyӉn Tri Phѭѫng, quân triӅu ÿình giӳ vӳng mһt trұn này. Giһc Pháp thay ÿәi kӃt
hoҥch, tháng 2 năm 1859 chúng quay vào nam ÿánh thành Gia Ĉӏnh. Mùa xuân năm
1861, nhұn thêm quân tiӃp viӋn, vNJ khí và chiӃn thuyӅn, giһc Pháp hҥ ÿӗn Chí Hòa,
sau ÿó nӕng ra lҩn chiӃm Trҧng Bàng, Tây Ninh, Ĉӏnh Tѭӡng.
Phán ÿoán chúng sӁ tiӃn ÿánh Biên Hòa, quân dân ta tăng cѭӡng phòng thӫ các ÿӗn
lNJy ÿѭӡng bӝ. Trên khúc sông Ĉӗng Nai tӯ Nhà bè tӟi thành Biên Hòa, ta thiӃt lұp
tám cҧn gӛ và mӝt cҧn ÿá ong ÿӇ ngăn tàu giһc. M͡t c̫n g͟ ÿ˱ͫc ÿ̿t ͧ phía d˱ͣi b͇n
ÿò An H̫o vҳt ngang sông, trên cҧn có mӝt sӕ bè cӫi và cӓ khô. Ngày 17 tháng 12
năm 1861 ÿoàn thuyӅn chiӃn Pháp sau khi chұt vұt vѭӧt bҧy cҧn ӣ hҥ lѭu sông Ĉӗng
Nai vӯa tӟi ÿây thì "rӗng lӱa" cӫa dân làng theo gió mùa ÿông bҳc lao xuôi vӅ phía

2.3 Page 13

▲back to top


ÿoàn thuyӅn. Quân dân ta ÿánh mӝt trұn hӓa công rҩt ÿҽp. Nhӡ có bӑn phҧn ÿӝng ÿӝi
lӕt tôn giáo dүn ÿѭӡng, không thuyӅn chiӃn nào bӏ cháy, song quân cѭӟp nѭӟc cNJng
vӥ mұt kinh hӗn.
Theo lӡi các cө già kӇ lҥi thì hӗi ÿó ӣ bӃn ÿò Kho có mӝt kho lӟn quân lѭѫng, vNJ khí
và súng thҫn công ÿӇ phòng thӫ trҩn Biên Hòa tӯ xa. G̯n b͇n ÿò, ͧ ÿáy sông còn
nhi͉u phi͇n ÿá ong x͇p thành c̫n ÿã bӏ cát bùn vùi lҩp mӝt phҫn, ÿánh dҩu lòng yêu
nѭӟc nӗng nàn cӫa dân ҩp, dân lân hѫn mӝt trăm hai mѭѫi năm trѭӟc.
Giһc Pháp chiӃm ÿѭӧc toàn bӝ nѭӟc ta cuӕi thӃ kӍ 19 nhѭng ngӑn lӱa yêu nѭӟc
không hӅ tàn lөi. Ĉҫu thӃ kӹ 20, nhà nho Ĉoàn Văn Cӵ ӣ bѭng KiӋu thôn Vƭnh Cӱu 3
tәng Phѭӟc Vinh thѭӧng ngҩm ngҫm chiêu mӝ anh hùng hào kiӋt suӕt mӝt dҧi tӯ chӧ
ChiӃu (HiӋp Hòa) tӟi núi Nӭa (Bà Rӏa), lұp hӝi kín thѭӡng xuyên luyӋn tұp, chӡ thӡi
cѫ nәi dұy. Ӣ Bình Ĉa, mӝt sӕ ngѭӡi tham gia hӝi là các ông HuǤnh Văn LiӉu,
NguyӉn Văn KǤ, NguyӉn Văn KiӋm, NguyӉn Văn Chánh, ông Văn (mà nay còn tên
bѭng ông Văn ӣ khóm I phѭӡng Bình Ĉa)... Các cө già còn nhҳc lҥi mӝt sӕ ám hiӋu
cӫa hӝi kín hӗi ÿó:
- Vào nhà bҥn, ÿѭa ngoéo cán dù (ô) ra sân là ngѭӡi ÿó chӍ ӣ mӝt lát nӃu ӣ lâu thì
móc ngoéo dù vào trong.
- Muӕn ăn cѫm thì ÿһt cây dù trên bӝ ván ngӵa rӗi mӟi ngӗi.
- Muӕn nói chuyӋn riêng thì rӡ mi mҳt hoһc ÿӭng bӝ chӳ ÿinh.
- Rót chút ít nѭӟc xuӕng ÿҩt là muӕn báo tin quan trӑng.
Sau khi tұp hӧp ÿông ÿҧo lӵc lѭӧng, tích trӳ lѭѫng thҧo và vNJ khí khá nhiӅu, ông làm
lӉ tӃ cӡ chuҭn bӏ ra quân ÿánh thành Biên Hòa. Trҿ em thôn Vƭnh Cӱu trông thҩy ÿám
tӃ cӡ ÿông ngѭӡi trong rӯng ÿã nói lҥi vӟi ngѭӡi lӟn và tin này lұp tӭc ÿѭӧc hѭѫng
chӭc hӝi tӅ phi báo cho cò cҧnh sát Biên Hòa.
Ngày 11 tháng 5 năm 1905 giһc Pháp phái mӝt tên sen ÿҫm dүn mӝt tiӇu ÿӝi lính mã
tà (GCL) ÿҫy ÿӫ súng ӕng ÿi do thám tình hình. Ĉoàn Văn Cӵ bӕ trí nghƭa quân
chuҭn bӏ chiӃn ÿҩu. Suӕt ngày không thҩy giһc ÿӝng tƭnh, ÿӃn tӕi ông vӯa cho anh em
giҧi tán ÿi ăn cѫm thì mӝt toán quân do mӝt tên quan ba Pháp cҫm ÿҫu ÿã lӝi qua suӕi
Linh bao vây khu nhà ông. Khi tên quan ba và ba tên lính vào nhà thì mӝt ông già
3 Nay thuӝc ÿӏa phұn phѭӡng Tam Hòa

2.4 Page 14

▲back to top


quҩc thѭӟc ÿҫu chít khăn lөa ÿӓ xông ra rút gѭѫm chém bӏ thѭѫng tên chӍ huy. Ông
bӏ chúng bҳn gөc trѭӟc bàn thӡ ÿang nghi ngút hѭѫng trҫm. Giһc Pháp còn xҧ súng
bӯa bãi, thêm 16 nghƭa quân hy sinh. Tҩt cҧ ÿѭӧc an táng trong mӝt ngôi mӝ tұp thӇ
cҥnh xa lӝ I.A. Nhân dân xã Tam HiӋp ÿã lұp ÿӅn thӡ Ĉoàn Văn Cӵ ÿӇ tѭӣng nhӟ
mӝt nhà nho yêu nѭӟc dám xҧ thân vì ÿҩt nѭӟc.
Sau chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ nhҩt (1914 - 1918) thӵc dân Pháp thӵc hiӋn chính sách
khai thác thuӝc ÿӏa ÿӇ làm giàu cho tѭ sҧn chính quӕc. Tên Ba Giăng, ngѭӡi Maní,
cѭӟp cӫa làng Bình Ĉa hѫn hai trăm mүu ÿҩt lұp sӣ cao su suӕi Chùa. Qua hai lҫn ÿәi
chӫ, sӣ suӕi Chùa thuӝc vӅ Tây Giacômani (Jacomani) ngѭӡi ÿҧo Cooc (Corse).
Vào nhӳng năm 30, mӝt lҫn trҿ chăn trâu Bình Ĉa mҧi chѫi, ÿӇ mҩy con lҥc vào sӣ
suӕi Chùa. Giacômani ra lӋnh bҳt giӳ sӕ trâu này. Dân làng ÿӃn nói vӟi hѭѫng chӭc,
nhѭng hѭѫng chӭc sӧ "quan Tây” không dám ÿi. Cӫa ÿau con sót, mҩy chӫ trâu rӫ
nhau kéo vào sӣ ÿӇ xin. Tên này không chӏu trҧ. Dân làng ÿҩu lí : ÿҩt này là ÿҩt làng
chúng tôi, các ông sang chiӃm, nӃu trâu làm hѭ hҥi cây cӕi chúng tôi sӁ bӗi thѭӡng
các ông không ÿѭӧc giӳ trâu cӫa chúng tôi. Giacômani tӭc quá, chҥy vào vác súng ra
hù nhѭng nhӳng ngѭӡi dân vүn bình tƭnh không sӧ. Cuӕi cùng, tên này phҧi ra lӋnh
thҧ trâu.
ĈӃn lӉ kǤ yên năm ҩy, Giacômani cúng ÿình hai chөc ÿӗng (bҵng giá nӱa tҩn gҥo
ngon), làm lӉ dâng hѭѫng ӣ ÿình Bình Ĉa, uӕng vӟi hѭѫng chӭc mӝt ly rѭӧu, mong
giҧi hòa chuyӋn cNJ vӟi dân làng.
*
Khoҧng năm 1943 các ÿӗng chí NguyӉn Văn Trҩn, Trҫn Văn Lai, Phҥm Văn Thuұn,
NguyӉn Văn Ký vӅ hoҥt ÿӝng xây dӵng cѫ sӣ ӣ thôn Vƭnh Cӱu. Năm 1944, ÿӗng chí
HuǤnh Văn Hӟn vӅ Bình Ĉa tә chӭc ÿѭӧc nhóm thanh niên tích cӵc hѫn mӝt chөc
ngѭӡi là các anh Tѭ Thâm, Tѭ Mҽo, Hai XӍnh, Trӯ.. . Các anh thѭӡng cҳt rӯng bҵng
nhiӅu ngҧ vào buәi trѭa, tӟi hӝi hӑp tҥi vҥt rӯng tre gai kín ÿáo ӣ hҫm ÿá (nay là xí
nghiӋp ô tô vұn tҧi hàng hóa Ĉӗng Nai). NӃu ÿӗng chí Hӟn ӣ lҥi Bình Ĉa vài ngày
thì trѭa nào anh em cNJng hӑp, còn thì lâu lâu mӟi hӑp mӝt lҫn. Trong các cuӝc khai
hӝi ÿó, ÿӗng chí khêu gӧi truyӅn thӕng yêu nѭӟc anh hùng cӫa cha ông ta, nӛi ÿau
khә nhөc nhã cӫa ngѭӡi dân nô lӋ mҩt nѭӟc, nhiӋm vө cӭu nѭӟc cӫa thanh niên trong

2.5 Page 15

▲back to top


giai ÿoҥn hiӋn tҥi... Trong khu rӯng vҳng hѫn mӝt chөc thanh niên phҫn lӟn còn mù
chӳ thҩy trѭӟc mӝt ngày mai tѭѫi sáng sҳp ÿӃn, tuy Pháp, Nhұt và lNJ tay sai vүn ÿang
ra sӭc bҳt bӟ, truy lùng nhӳng ai chӕng ÿӕi chúng.
Ngày 9 tháng 3 năm 1945 Nhұt ÿҧo chính Pháp. Ӣ Bình Ĉa, hai anh em Năm Ĉó,
Bҧy Phát và mө Tѭ Hính theo ÿҥo Cao Ĉài, lұp ra "am Phѭӟc ThiӋn" lôi kéo bà con
bҵng cách cho nhӳng ngѭӡi qua ÿѭӡng ghé vô ÿӅu ÿѭӧc ăn cѫm. Chúng tuyên truyӅn
rùm beng : Nhұt sҳp ÿѭa Cѭӡng ĈӇ vӅ cai trӏ ÿҩt nѭӟc, ai theo ÿҥo Cao Ĉài sӁ ÿѭӧc
Nhұt cho làm lӟn (?). Không ngѭӡi dân Bình Ĉa nào ghé vào nên hai, ba tháng sau
chúng phҧi dӥ am vӅ dӵng ӣ gҫn bӃn ÿò Kho.
Tháng 5 năm 1945, phong trào Thanh niên TiӅn phong tӯ Sài Gòn mau chóng lan vӅ
Biên Hòa. Anh Tѭ Thâm và nhóm thanh niên tích cӵc làm nòng cӕt lұp ÿӝi Thanh
niên TiӅn phong Bình Ĉa, An Hҧo ÿông gҫn mӝt trăm ngѭӡi, trong ÿó có cҧ mӝt sӕ
ngѭӡi lӟn và các em thiӃu niên thuӝc lӭa tuәi mѭӡi ba, mѭӡi bӕn. Hàng ngày, các
ÿoàn viên thanh niên tiên phong hăng say luyӋn tұp ÿӝi ngNJ, tuҫn tra canh gác xóm
làng. Thôn nhӓ Bình Ĉa, An Hҧo tӯ ngàn xѭa vӕn im lìm lһng lӁ thì nay rӝn ràng lӡi
ca tiӃng hát “Lên ÿàng”, "TiӃng gӑi thanh niên"... Nhӳng ngѭӡi biӃt chӳ hàng ngày
nhӡ ngѭӡi ÿi chӧ Biên Hòa tìm mua giùm báo chí ÿӇ ÿӑc và công khai bàn luұn
chuyӋn thӡi sӵ. Hӑ thҩy Nhұt thua liên tiӃp, sҳp sөp ÿә hoàn toàn tuy chúng ra sӭc
bѭng bít sӵ thұt. Bình Ĉa, An Hҧo nhѭ bӯng tӍnh dұy sau giҩc ngӫ dài mê mӋt bao
năm trѭӡng. Tӯ giӳa tháng Tám, tin tӭc các ÿӏa phѭѫng tәng khӣi nghƭa thҳng lӧi
dӗn dұp bay vӅ. Bình Ĉa, An Hҧo ÿón chӡ giӡ phút trӑng ÿҥi sҳp tӟi.
Ngày 25 tháng Tám, anh Tѭ Thâm vác mӝt lá cӡ ÿӓ sao vàng tӯ nhà hӝi Tam HiӋp
chҥy vӅ nhà hӝi Bình Ĉa, treo cӡ lên rӗi ÿánh trӕng vang lӯng, tұp hӧp hàng trăm dân
làng tӟi nghe tuyên bӕ : Cách mҥng ÿã thҳng lӧi trong cҧ nѭӟc, tӯ nay dân ta không
còn làm nô lӋ cho Nhұt, Pháp nӳa... Lá cӡ ÿӓ sao vàng tung bay trên nóc nhà hӝi
Bình Ĉa tӯ bӳa ÿó.
Tӡ mӡ sáng 27 tháng Tám, nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo có lӵc lѭӧng nòng cӕt là ÿӝi
Thanh niên tiӅn phong, tә chӭc thành ÿӝi ngNJ tiӃn vӅ Quҧng trѭӡng trѭӟc dinh tӍnh
trѭӣng dӵ cuӝc mít tinh tuyên bӕ xóa bӓ chính quyӅn bù nhìn tay sai cӫa Nhұt và lӉ

2.6 Page 16

▲back to top


ra mҳt cӫa ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi tӍnh Biên Hòa. Làn sóng mҩy chөc
ngàn ngѭӡi cuӗn cuӝn diӉu hành trên các phӕ ÿӓ rӵc cӡ, biӇu dѭѫng sӭc mҥnh to lӟn
cӫa quҫn chúng nhân dân trѭӟc con mҳt kinh ngҥc cӫa lính Nhұt còn ÿóng giӳ ӣ mӝt
vài ÿӏa ÿiӇm. Ĉҩt trӡi rung lên vì tiӃng hô khҭu hiӋu, vì các bài ca cách mҥng và nhӏp
bѭӟc chân ÿi. Rӗi ÿoàn ngѭӡi quay trӣ vӅ làng xóm thân yêu cӫa mình.
Tӯ thân phұn trâu ngӵa mӝt cә hai tròng Pháp - Nhұt, ngѭӡi dân Bình Ĉa, An Hҧo
cùng nhân dân cҧ tӍnh, cҧ nѭӟc vùng lên ÿұp tan gông xiӅng nô lӋ, làm chӫ quê
hѭѫng, làm chӫ cuӝc sӕng mӟi ÿӝc lұp, tӵ do hҥnh phúc, ÿѭӧc quyӅn tӵ hào là công
dân nѭӟc ViӋt Nam dân chӫ ÿӝng hòa. Chính vì vұy nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo
"nhҩt ÿӏnh không chӏu mҩt nѭӟc, nhҩt ÿӏnh không chӏu làm nô lӋ".
PḪN THͰ BA
CĂN CӬ BÌNH ĈA KIÊN CѬӠNG CHӔNG PHÁP
Cách mҥng tháng Tám thành công xóa bӓ toàn bӝ chính quyӅn cNJ. Ӫy ban nhân dân
cách mҥng lâm thӡi xã Tam HiӋp ÿѭӧc cӱ ra do anh NguyӉn Văn Cѭӡng, mӝt thanh
niên tiӃn bӝ, làm chӫ tӏch. Trө sӣ ӫy ban ÿһt tҥi nhà hӝi cNJ. Anh Tѭ Thâm ÿѭӧc cӱ
làm trѭӣng thôn Bình Ĉa, An Hҧo.
Công viӋc ÿҫu tiên cӫa chính quyӅn xã Tam HiӋp là xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang
nhân dân. Mӛi thôn Tân Mai, Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa tә chӭc mӝt tiӇu ÿӝi dân quân tӵ vӋ
thѭӡng xuyên luyӋn tұp, ban ÿêm tuҫn tra canh gác bҧo vӋ xóm làng. Lӵc lѭӧng vNJ
trang Tam HiӋp buәi ÿҫu chӍ có hai khҭu súng săn calip 12 tӏch thu cӫa hѭѫng chӭc
cNJ, còn lҥi chӍ trang bӏ bҵng giáo mác và tҫm vông vҥt nhӑn. Trong nhân dân dҩy lên
phong trào lҩy súng Nhұt rҩt sôi nәi. Anh Cӕng và mӝt sӕ dân làng tìm cách ÿӝt nhұp
trҥi lính Nhұt ӣ suӕi Săng Máu lҩy ÿѭӧc mҩy thùng ÿҥn ÿҥi liên. Nhѭng do anh em ta
không bҧo ÿҧm giӳ im lһng, chúng bҳt ÿѭӧc anh Cӕng trong vòng rào, ÿem ÿi thӫ

2.7 Page 17

▲back to top


tiêu mҩt tích. Mӝt buәi tӕi anh Hai Cөc tӯ BӃn Gӛ vӅ nhà, qua sӣ cao su tәng Trѭӡng
thҩy tên lính Nhұt mҳc ÿi tiӇu xa bót gác, ÿӇ vNJ khí hӟ hênh, ÿã xông vào cѭӟp khҭu
súng và mӝt ba lô trong có mӝt raÿiô quân sӵ vӟi mҩy bӝ quҫn áo lính. Bҵng nhiӅu
cách khác : mua, ÿәi chác, kӃ mӻ nhân. .. chӍ trong mӝt thӡi gian ngҳn, tiӇu ÿӝi dân
quân Bình Ĉa gӗm các thanh niên tích cӵc do ÿӗng chí HuǤnh Văn Hӟn tә chӭc tӯ
năm 1944, ÿã có dăm sáu khҭu súng, tiӇu ÿӝi này ÿѭӧc ÿiӅu ÿi canh gác, bҧo vӋ mӝt
sӕ công sӣ ӣ nӝi ô.
Tháng 9 năm 1945 lӟp huҩn luyӋn cán bӝ du kích ÿҫu tên do ÿӗng chí Phan Ĉình
Công chӍ ÿҥo ÿѭӧc mӣ ÿӇ ÿào tҥo cán bӝ quân sӵ và chính trӏ cho du kích các ÿӏa
phѭѫng trong toàn tӍnh. Trѭӡng ÿһt tҥi sӣ ÿҩt Bà Bao cӫa ông giáo ThӇ, hӑc viên là
các thanh niên tích cӵc cӫa nhà máy cѭa BIF, các ҩp Vƭnh Cӱu, Tân Mai, nӝi ô Biên
Hòa, huyӋn Tân Uyên cӱ tӟi. Nӝi dung hӑc tұp : truyӅn thӕng lӏch sӱ vҿ vang chӕng
ngoҥi xâm cӫa cha ông ta, chӫ nghƭa cӝng sҧn sѫ giҧi, chiӃn thuұt chiӃn tranh du
kích, các ÿӝng tác quân sӵ... Anh chӏ em hӑc tұp say sѭa suӕt ngày, tӕi sinh hoҥt văn
nghӋ rҩt hào hӭng nên ai cNJng có cҧm giác khóa huҩn luyӋn trôi qua rҩt nhanh.
Lӟp hӑc có bӝ phұn tiӃp tӃ lѭѫng thӵc, thӵc phҭm hàng ngày nhѭng ÿoàn phө nӳ cӭu
quӕc Tam HiӋp ÿӅu ÿһn cӱ chӏ em tӟi giúp nҩu nѭӟng và ӫng hӝ rau, hoa quҧ cho
anh em . Lúc ÿó chúng ta chѭa phát ÿӝng phong trào ba không (không thҩy, không
nghe, không nói ÿӇ phòng gian bҧo mұt) nhѭng nhân dân ÿã có ý thӭc tӵ giác cao : ai
không có viӋc gì thì không ÿi vào phҥm vi lӟp huҩn luyӋn, ngѭӡi lҥ mһt lҧng vҧng
gҫn ÿó thì nhân dân báo cho bӝ phұn bҧo vӋ xét hӓi kӏp thӡi...
Lӟp huҩn luyӋn thӭ nhì sҳp xong thì lính Nhұt ÿánh hѫi mò vào nên ban chӍ huy cҩp
tӕc cho dӡi lên vùng sӣ tiêu Ĉҩt Cuӕc 180 hӑc viên cӫa hai khóa là vӕn rҩt quí buәi
ÿҫu tung ÿi làm nòng cӕt xây dӵng phong trào ӣ Long Thành, Xuân Lӝc, Bà Rӏa, Tân
Uyên... Mӝt sӕ sau này trӣ thành cán bӝ cҩp cao cӫa Ĉҧng và quân ÿӝi.
Núp dѭӟi bóng quân Anh, thӵc dân Pháp quay trӣ lҥi xâm lѭӧc nѭӟc ta lҫn thӭ nhì.
Cuӕi tháng 10 năm 1945 chúng chiӃm thӏ xã Biên Hòa. Chúng ta ÿã dӵ ÿoán tình
hình nên trѭӟc ÿó nhiӅu cѫ quan, công sӣ cӫa tӍnh tҧn cѭ lên Tân Uyên, mӝt sӕ cѫ
quan, ÿoàn thӇ cӫa quұn Châu Thành dӡi xuӕng Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa, BӃn Gӛ, ÿӇ lҥi

2.8 Page 18

▲back to top


mӝt thӏ xã không ÿiӋn, không nѭӟc, không ngѭӡi. Ӫy ban xã Tam HiӋp vүn làm viӋc
bình thѭӡng tҥi trө sӣ. Chӧ Bà Bao bҳt ÿҫu nhóm hӑp, mӟi ÿҫu lèo tèo vài hàng quán
rӗi nhanh chóng phát triӇn ÿӫ loҥi tiӋm cà phê hӫ tíu, xҥp tҥp hóa và ngѭӡi buôn
thúng bán bѭng... Ĉêm ÿêm ÿèn khí ÿá, ÿèn măng sông thҳp tӟi khuya trong khi vùng
thӏ xã chìm trong bóng tӕi nһng nӅ, thӍnh thoҧng rӝ lên vài tràng súng hoҧng loҥn.
Báo chí xuҩt bҧn tҥi Sài Gòn vүn tӟi tay ngѭӡi ÿӑc tҥi ÿây nӝi trong ngày. Nhѭng
không khí hòa bình ӣ ÿây chӍ kéo dài hѫn mӝt tháng.
Khoҧng chín giӡ sáng ngày 1 tháng 12 năm 1945, tiӇu ÿӝi dân quân Bình Ĉa ÿang
canh gác ӣ bӃn ÿò Kho chӧt nghe tiӃng tàu giһc chҥy trên rҥch Cát vӑng tӟi. Anh Tѭ
Mҽo là tiӇu ÿӝi trѭӣng ra lӋnh triӇn khai ÿӝi hình chuҭn bӏ chiӃn ÿҩu. Cҧ tiӇu ÿӝi lúc
ÿó có mӝt súng Côn, hai khҭu calip 12, vài khҭu mút cNJ kƭ - mӛi khҭu ÿӝ hai chөc
viên ÿҥn - và vài trái lӵu ÿҥn. Mӝt tàu giһc bҵng gӛ tӯ thӏ xã chҥy thҷng vӅ phía bӃn
ÿò . Nóc tàu có mӝt tên da ÿen vҥm vӥ ôm cây trung liên, miӋng phì phèo thuӕc lá.
Mһc dù hai bên quá chênh lӋch vӅ hӓa lӵc vNJ khí, anh Tѭ Mҽo vүn hҥ quyӃt tâm
chiӃn ÿҩu ÿӇ bҧo vӋ nhân dân và các cѫ quan dù phҧi hi sinh. Tàu giһc giҧm tӕc ÿӝ
chӵc ÿә bӝ xuӕng bӃn ÿò. Khi tàu chӍ cách trұn ÿӏa ta vài chөc mét, anh em ÿӗng loҥt
nә súng. Bӏ ÿánh bҩt ngӡ, bӑn giһc trên tàu hӕt hoҧng, mӝt mҧnh vӓ tàu gӛ trúng ÿҥn
vӥ làm nѭӟc ào vô. Tàu chòng chành quay mNJi vӅ bên cù lao Phӕ, anh em phҩn khӣi
bҳn tiӃp. LNJ giһc lӕc nhӕc chҥy bӝ vӅ Biên Hòa bӓ tàu lҥi, hàng tuҫn sau mӟi cho
chiӃc khác xuӕng kéo vӅ. ChiӃn thҳng trұn ÿҫu cӫa ÿѫn vӏ dân quân Bình Ĉa bé nhӓ
gây thêm phҩn khӣi lӟn trong nhân dân và cán bӝ : ta dám ÿánh và ÿã thҳng.
Ngay chiӅu hôm ÿó giһc mӣ cuӝc càn vào Bình Ĉa, bҳn chӃt bà Tѭ TiӇu ÿӇ trҧ thù
nӛi nhөc buәi sáng.
Buәi sáng cùng ngày (l tháng 12) mӝt ÿoàn xe cӫa giһc tӯ Biên Hòa mӣ ÿѭӡng ÿi
Long Thành. Trung ÿӝi quӕc vӋ ÿӝi do cò Thӭc chӍ huy có sӵ phӕi hӧp cӫa dân quân
Tân Mai, Vƭnh Cӱu ÿánh phөc kích ӣ phía trên cҫu ông Tӱu (ngã tѭ chӧ Tam Hòa tӟi
gҫn cҫu suӕi Chùa). Bӑn giһc bӓ xe, chҥy bӝ vӅ nhà máy cѭa Tân Mai. Quân ta thu
toàn bӝ quân trang quân dөng. Vài hôm sau chúng mӣ cuӝc càn ÿӕt sҥch hѫn sáu
chөc nhà dân dӑc ven lӝ 15 tӯ Tân Mai lên Vƭnh Cӱu.

2.9 Page 19

▲back to top


Giӳa tháng 12 năm 1945 mӝt ÿѫn vӏ Bình Xuyên hѫn 100 quân do Ba Hen chӍ huy,
vӅ ÿóng ӣ Bình Ĉa. Ĉây là mӝt toán quân ô hӧp gӗm các tay anh chi dân búa, lѭu
manh, giang hӗ ӣ Sài Gòn . Vӯa ÿӃn nѫi, Ba Hen bҳt mӝt sӕ thanh niên trai tráng
trong làng xuӕng ghe bӕc dӥ gҥo, thӏt, mҳm muӕi... Y quát tháo, chӱi thӅ rҫm rƭ,
dùng ba toong ÿӇ thúc giөc mӑi ngѭӡi nhanh táy. Dân Bình Ĉa vӕn có truyӅn thӕng
cang cѭӡng, rҩt , khó chӏu vӟi viên chӍ huy hách dӏch; nhѭng vì ÿҥi nghƭa kháng
chiӃn, vì sӵ nghiӋp ÿánh Tây nên tҥm dҽp tӵ ái cá nhân. Chӏ em phө nӳ Bình Ĉa thay
nhau nҩu ăn cho ÿѫn "l này.
Theo kӃ hoҥch chung, ÿêm 1 rҥng ngày 2 tháng 1 năm 1946 cánh quân Ba Hҽn sӁ ÿi
ghe lên nӝi ô Biên Hòa tham gia cuӝc tұp kích giһc trong thӏ xã. Y ra lӋnh tұp trung
mѭӡi chiӃc ӣ bӃn Ĉá trong khi y dân quân ÿi bӝ xuӕng bӃn ÿò An Hҧo. Ĉoàn ghe
xuôi xuӕng An Hҧo ÿón thì y dүn quân ngѭӧc lên bӃn Ĉá. Phía thӏ xã súng nә ran,
lӱa cháy sáng rӵc, quân Ba Hen vүn nhùng nhҵng tҥi Bình Ĉa. Khi tiӃng súng dӏu ÿi
y ra lӋnh lҩy ba ghe lӟn chӣ ÿѫn vӏ này dông tuӋ vӅ Long Thành .
Cuӝc tәng tuyӇn cӱ ÿҫu tiên bҫu Quӕc hӝi khóa I ngày 6 tháng 1 năm 1946 là mӝt sӵ.
kiӋn trӑng ÿҥi thӵc hiӋn quyӅn làm chӫ cӫa nhân dân. Tӯ tӡ mӡ sáng, các công dân
nam nӳ tӯ 18 tuәi trӣ lên ӣ Bình Ĉa, An Hҧo ÿã tұp trung ÿông ÿҧo tҥi phòng bӓ
phiӃu xóm Gò Cҫy. Do hoàn cҧnh thӡi chiӃn không kӏp in phiӃu bҫu nên mӑi ngѭӡi
ký tên vào danh sách làm sҹn công viӋc bӓ phiӃu kӃt thúc gӑn trong buәi sáng, không
ai vҳng mһt. Tҩm thҿ cӱ tri ÿѭӧc nhân dân gìn giӳ trân trӑng vì nó chӭng nhұn ngѭӡi
mang là công dân nѭӟc ViӋt Nam dân chӫ cӝng hòa, danh hiӋu cao quí tӯ xѭa chѭa
hӅ có.
Sau hiӋp ÿӏnh sѫ bӝ 6 tháng 3 năm 1946, Pháp ÿóng bót trѭӡng hӑc Vƭnh Cӱu (khu
vӵc nhà thӡ Bùi Vƭnh bây giӡ), quân sӕ mӝt trung ÿӝi do mӝt tên Pháp chӍ huy. Bӑn
lính thѭӡng sөc vào nhà dân ӣ Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa.
Mӝt ngày ÿҫu tháng 5 năm 1946, ba tên lính ngөy vác súng, thҷng ÿѭӡng xuӕng xóm
MiӉu, vào nhà ông Mѭӡi Chai bҳt gà. Anh Hai Quҧng trông thҩy, chҥy ÿi báo anh
Lҳm (thuӝc ÿѫn vi bӝ ÿӝi anh Sҳc ÿóng ӣ xóm Hóc). Lұp tӭc mӝt tiӇu ÿӝi bӝ ÿӝi
ÿѭӧc ÿiӅu ÿi bӕ trí ӣ bөi tre sөp (ngã ba rӁ vào xí nghiӋp gӛ An Bình bây giӡ). Trên

2.10 Page 20

▲back to top


ÿѭӡng vӅ, ba tên lính gһp mӝt hàng binh Ĉӭc tiӃn ra hӓi. LNJ lính hoҧng hӕt, tѭӣng bӏ
"Quan Tây" xài xӇ bèn co giò chҥy. Chúng lӑt vào ә phөc kích, bӝ ÿӝi ta nә súng.
Mӝt tên chҥy thoát vӅ bót, mӝt tên cӕ chҥy vӅ tӟi gҫn cҫu bà Xanh thì gөc chӃt. Mӝt
tên bӏ thѭѫng nһng lӃt vào sau bөi tre, tӟi vѭӡn nhà anh Năm Kí. Dӭt tiӃng súng, anh
Hai Quҧng liӅn tӟi nѫi vӯa xҧy ra ÿөng ÿӝ, nghe chó sӫa liên tөc trong vѭӡn. Anh
vào nhà anh Năm - là bҥn săn - mѭӧn chiӃc cuӕc ÿi vӅ phía chó sӫa. Mӝt tên lính nҵm
ngӱa, mҳt nhҳm nghiӅn, áo ÿүm máu, cây súng mút ÿһt ngang ngӵc, ÿang hҩp hӕi.
Anh giáng mҩy cán cuӕc vào ÿҫu cho nó chӃt hҷn, thu khҭu súng, nhӡ anh Năm Kí
giӳ giùm.
Ba hôm sau giһc Pháp tұp trung quân tӯ Biên Hòa và bót BӃn Gӛ mӣ cuӝc càn lӟn,
ÿӕt sҥch hѫn tám chөc ngôi nhà dân ӣ Bình Ĉa, An Hҧo lҫn ÿҫu tiên ÿӇ trҧ thù. CNJng
tӯ ÿó tӟi hӃt năm 1946 không tên nào dám mò vào Bình Ĉa. Khҭu súng chiӃn lӧi
phҭm sau ÿó ÿѭӧc trao cho dân quân du kích thôn canh gác xóm làng. Trong mӝt
cuӝc càn khҭu súng rѫi vào tay ÿӏch, tên thѭӧng sƭ có biӋt hiӋu ách Hoe thѭӡng mang.
Trong mӝt trұn phөc kích ӣ dӕc Vƭnh Hѭng (An Hòa Hѭng), bӝ ÿӝi ta diӋt mӝt xe thu
chiӃn lӧi phҭm, trong ÿó khҭu súng năm trѭӟc bӏ mҩt lҥi vӅ tay du kích Bình Ĉa (vì
khҭu súng này có khҳc chӳ làm dҩu).
Nhӳng chiӃn thҳng nhӓ bé ÿҫu tiên ÿã gây niӅm phҩn khӣi lӟn cho nhân dân Bình Ĉa.
Bà con giúp nhau dӵng lҥi nhà cӱa, hăng hái làm vө mùa. Ruӝng ÿӗng xanh tѭѫi hӭa
hҽn bӝi thu, nѭѫng rүy cNJng mѭӧt mà bҳp, ÿұu, mía, khoai...
Song song vӟi viӋc tăng gia, nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo cNJng hăng hái diӋt dӕt. Các
lӟp hӑc bình dân mӣ ra thu hút trҿ, già, gái, trai. Có lӟp ÿông mҩy chөc ngѭӡi, có lӟp
chӍ mӝt ngѭӡi hӑc. TiӃng hӑc i, tӡ vang lên trong thôn xóm vào các buәi trѭa, buәi
tӕi. NhiӅu mái ÿҫu bҥc bên mái tóc xanh cӕ nҳm bҳt tӯng con chӳ. Các giáo viên bình
dân : Bҧy, Tiên, LiӉu... có ngѭӡi là thҫy giáo, có ngѭӡi là cán bӝ huyӋn Châu
Thành... say sѭa lăn lӝn vӟi lӟp hӑc mong sao nҥn dӕt chóng bӏ xóa bӓ. Khҭu hiӋu
tuyên truyӅn cho các lӟp bình dân vӟi các bҧng chӳ cái viӃt trên mҽt quét vôi treo
khҳp mӑi nҿo ÿѭӡng thôn xóm. Ӫy ban xã cho dӵng mӝt sӕ cәng chào kiӇm tra trên
ÿѭӡng ÿông ngѭӡi qua lҥi, ai biӃt ÿӑc thì ung dung ÿi trên ÿѭӡng, ai ÿӑc không trôi

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


thì hoһc phҧi chui qua mӝt cәng nhӓ dѭӟi ruӝng hoһc mҳc cӥ thì quay vӅ. Mҩy tháng
trôi qua, cánh ÿӗng lúa trƭu bông ngҧ màu vàng thì viӋc thanh toán nҥn mù chӳ cѫ
bҧn hoàn thành. Ai cNJng biӃt ÿӑc, biӃt viӃt, các lá ÿѫn gӱi ÿӃn ӫy ban, cѫ quan, ÿoàn
thӇ không còn phҧi ÿánh dҩu chӳ thұp hoһc ÿiӇm chӍ nӳa. Ngày nay mӝt sӕ cө già
Bình Ĉa, An Hҧo còn nhҳc : không có Cách mҥng tháng Tám, không có phong trào
bình dân hӑc vө, chҳc ÿӡi tôi ÿӃn ÿӡi con cháu tôi vүn còn mù chӳ mãi.
Tháng 11 năm 1946, mӝt ÿҥi ÿӝi lính Cao Ĉài bót BӃn Gӛ mӣ cuӝc càn vào Bình Ĉa.
Mӝt trung ÿӝi thuӝc bӝ ÿӝi anh Sҳc ÿang ÿóng quân ӣ Bà Bao (thôn Vƭnh Cӱu) hay
tin lұp tӭc vӯa chҥy, vӯa tә chӭc ÿӝi hình chiӃn ÿҩu. Du kích Bình Ĉa phӕi hӧp vӟi
bӝ ÿӝi, triӇn khai lӵc lѭӧng tӯ xóm Hóc Ngoài ÿӃn xóm MiӉu. Ĉӏch tӟi nѫi, bên ta nә
súng trѭӟc bҩt ngӡ, làm hàng ngNJ chúng rӕi loҥn, mҥnh tên nào tên nҩy chҥy, vӭt lҥi
ÿӗ ÿҥc vӯa ăn cѭӟp ÿѭӧc. Hѫn mӝt chөc tên chӃt và bӏ thѭѫng, cuӝc càn vào Bình Ĉa
bӏ phá vӥ.
Cuӕi năm 1946 thӵc dân Pháp mӣ rӝng chiӃn tranh xâm lѭӧc ra cҧ nѭӟc ta. Tҥi Biên
Hòa, chúng phҧi bӓ mӝt sӕ ÿӗn bót lҿ, rút bӟt sӕ quân ӣ mӝt sӕ bót khác tăng cѭӡng
cho mһt trұn Bҳc Bӝ. Bót Vƭnh Cӱu trѭӟc ÿây có mӝt trung ÿӝi thì nay chӍ còn mӝt
tiӇu ÿӝi.
Mӝt ÿêm tháng 3 năm 1947, trung ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành phӕi hӧp vӟi trung
ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa và dân quân du kích Tam HiӋp ÿã tiӃn công tiêu diӋt và
san bҵng bót Vƭnh Cӱu sau mѭӡi phút chiӃn ÿҩu.
Tӯ ÿó hành lang giao liên cӫa ta thông suӕt tӯ chiӃn khu Ĉ tӟi Bà Rӏa. VNJ khí tiӃp tӃ
tӯ trung ѭѫng vào Nam Bӝ ÿӅu chӣ qua ÿây. Các ÿoàn cán bӝ cҩp cao : ÿoàn cӫa
ÿӗng chí Lê Duҭn, ÿoàn cӫa ÿӗng chí Lê Ĉӭc Thӑ, ÿoàn cӫa ÿӗng chí Sѫn Ngӑc
Minh... tӯng dӯng chân nghӍ tҥi Bình Ĉa trѭӟc khi tiӃp tөc cuӝc hành trình.
Ĉҩt Bà Bao, Bình Ĉa trӣ thành nѫi ÿóng quân thѭӡng xuyên cӫa nhiӅu ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi
nhѭ tiӇu ÿoàn Quang Trung, Quӕc Tuҩn... ÿӇ ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng 1,
ÿѭӡng 15. NhiӅu lҫn, các ÿoàn công voa cӫa Pháp chҥy ҫm ҫm trên lӝ 15, anh em
ÿóng ӣ Bà Bao chӍ cách vài trăm mét vүn ÿánh bóng chuyӅn bình thѭӡng. “Vùng ÿӝc
lұp” thênh thang trên mӝt dҧi, ÿҩt Bà Bao và Bình Ĉa thѭӡng tә chӭc các ngày lӉ kӹ

3.2 Page 22

▲back to top


niӋm 1 tháng 5, 2 tháng 9... mӛi cuӝc hàng ngàn ngѭӡi trong ÿó có cҧ dân nӝi ô Biên
Hòa ra tham dӵ, ÿèn măng sông và ÿèn khí ÿá sáng trѭng, mһc cho ÿҥi bác và súng
cӕi ÿӏch bҳn vu vѫ.
Tӯ khi giһc Pháp chiӃm Long Thành, ÿѭӡng 15 trӣ thành con ÿѭӡng tiӃp tӃ duy nhҩt
cӫa chúng tӯ Biên Hòa xuӕng. Dân quân du kích Tam HiӋp thѭӡng cѭa cây lӟn hai
ven ÿѭӡng tӯ Tân Mai tӟi cҫu suӕi Chùa ngã xuӕng tҥo nên vұt cҧn giao thông, phӕi
hӧp vӟi bӝ ÿӝi trong các trұn phөc kích công voa ÿӏch.
Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa quұn ӫy Châu Thành, nhân dân Tân Mai, Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa
tích cӵc tham gia phá hoҥi giao thông ÿӏch. Mӛi ÿêm hàng trăm ngѭӡi dùng cuӕc,
xҿng, xà beng... phá bӭt tӯng ÿoҥn ÿѭӡng. ChӍ bҵng búa tҥ, du kích quai tӯng nhát
chҳc nӏch, ÿұp tan bê tông các cҫu ông Tӱu, cҫu suӕi Chùa, cҫu Quan... ÿӇ trѫ cӕt
thép. Phá hoҥi giao thông là cuӝc chiӃn ÿҩu thҫm lһng, dai dҷng, ÿêm ta phá, ngày
ÿӏch sӱa, ÿêm sau ta lҥi phá... Các cuӝc hành quân tiӃp tӃ cӫa giһc bӏ chұm lҥi rõ rӋt.
Hãng Xê ÿô có mӝt sӕ nhà cӱa kiên cӕ, giһc Pháp chiӃm ÿóng có thӇ lӧi dөng làm
bót. Theo chӍ ÿҥo cӫa cҩp trên, du kích Bình Ĉa tháo gӥ tҩt cҧ máy móc và sҳt thép
chҩt lên xe bò, giao nӝp cho công binh xѭӣng. Còn nhà cӱa, anh em ÿӕt phá hӃt, thӵc
hiӋn chӫ trѭѫng tiêu thә kháng chiӃn.
Nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo hăng hái làm nhiӋm vө dân công tiӃp tӃ cho bӝ ÿӝi.
NhiӅu lҫn ta huy ÿӝng hàng vài chөc xe trâu bò ÿi chӣ gҥo thóc, muӕi mҳm... mà lҫn
nào sӕ ngѭӡi và xe cNJng vѭӧt mӭc. Vào mùa khô năm 1947, mӝt lҫn bӝ ÿӝi yêu cҫu
chӣ mӝt khӕi lѭӧng thóc lӟn tӯ rӯng Phѭӟc Cang lên chiӃn khu Ĉ, hѫn năm chөc
chiӃc xe bò tұp trung ӣ phҫn ruӝng ông Hèn bӏ máy bay "ÿҫm già" xoi mói phát hiӋn.
Ĉӏch ÿem hai xe thiӃt giáp dүn ÿҫu mӝt ÿoàn công voa chӣ linh ÿӃn ÿӏnh bҳt sӕng
ÿoàn dân công. Anh em trong ÿoàn xe không có vNJ khí ÿành bӓ xe thóc, dүn trâu bò
thoát vào rӯng. Ĉӏch tràn tӟi, ÿӕt phá gҫn hӃt sӕ xe. Chúng chӑc thӫng và rҳc thóc
khҳp ruӝng. Ĉӧt dân công sau, xã vүn huy ÿӝng ÿӫ sӕ xe, sӕ ngѭӡi cho ÿӧt vұn
chuyӇn mӟi.
Chӏ em vùng căn cӭ Bình Ĉa ÿóng góp nhiӅu công sӭc tham gia vұn chuyӇn ÿѭӡng
tán (ÿѭӡng bánh) tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Bà Rӏa ÿәi mҳm, muӕi, cá khô... xuӕng Long

3.3 Page 23

▲back to top


Thành ÿәi gҥo. Mӝt sӕ chӏ lҫn ÿҫu tiên không dám qua cҫu khӍ cheo leo, phҧi có
ngѭӡi gánh giúp hàng, ngѭӡi kè bên và ÿӝng viên mӟi dám qua, nhѭng ÿi riӃt vài lҫn
là quen. Chӏ Võ Thӏ Sáu vӕn ghiӅn thuӕc lá, mӝt lҫn ÿѭӧc huy ÿӝng cҩp tӕc ÿi xay
giã ngҥo cho bӝ ÿӝi ӣ rӯng Phѭӟc Cang. Chӏ ÿӝi trѭӣng phә biӃn chӍ ÿi vài ngày nên
chӏ mang ít thuӕc hút. Không ngӡ ÿӧt ÿó kéo dài ÿúng mӝt tháng, hút hӃt ngay tӯ
mҩy ngày ÿҫu, chӏ Sáu thèm thuӕc quá, miӋng luôn luôn lҥt nhách song ÿành chӏu
nhӏn, không dám vӅ nhà vì phҧi giӳ bí mұt khu vӵc kho.
Tháng 3 năm 1947 hai ÿҥi ÿӝi lính Cao Ĉài các bót BӃn Gӛ và Tân Vҥn ÿi ÿѭӡng bӝ
và ÿѭӡng sông, mӣ cuӝc càn lӟn vào An Hҧo, Bình Ĉa cѭӟp thóc lúa vӯa gһt xong.
Bӑn ÿi theo xúc lúa gҥo chҩt lên xe trâu. Dân quân du kích Bình Ĉa phӕi hӧp vӟi mӝt
ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi tә chӭc phөc kích tҥi vѭӡn sӃn xóm Hóc (sau lѭng nhà máy tôn xi
măng a-mi-ăng bây giӡ). Lính Cao Ĉài ÿi theo bӡ ruӝng vào xóm, tӟi cách mNJi súng
cӫa ta chӯng mѭӡi mét thì anh em bҳn ÿӗng loҥt. Bӏ ÿánh bҩt ngӡ quá gҫn, ÿӏch hӕt
hoҧng tháo chҥy, chӣ theo mӝt sӕ tên chӃt trên xe trâu, bӓ lҥi thóc lúa và ÿӗ ÿҥc ăn
cѭӟp. Thӯa thҳng, bên ta truy kích tӟi gҫn bӃn ÿò An Hҧo.
Mӝt thӡi gian sau, ÿӏch tә chӭc mӝt cuӝc càn gӗm toàn lính Âu Phi vào An Hҧo ÿӇ
bҧo vӋ giao thông cӫa chúng trên ÿѭӡng 15. Dân quân liên thôn 6 phӕi hӧp vӟi trung
ÿӝi 5 do ÿӗng chí Lê Thoa chӍ huy chһn ÿánh ÿӏch tҥi truông nѭӟc nhӍ, diӋt mӝt tiӇu
ÿӝi Âu Phi, thu ÿѭӧc cây trung liên ÿҫu bҥc và mӝt sӕ vNJ khí khác. Thҳng lӧi này
khҷng ÿӏnh quân dân ta trang bӏ kém có thӇ thҳng lính Âu Phi tinh nhuӋ trang bӏ tӕi
tân. Trұn ÿánh này làm lính các bót BӃn Gӛ và bót máy cѭa BIF “kiӅng mһt” căn cӭ
Bình Ĉa, giҧm mӭc ÿӝ càn quét, ruӗng bӕ.
Tháng 7 năm 1947 tӍnh ӫy Biên Hòa cӫng cӕ lҥi quұn ӫy Châu Thành, chӍ ÿӏnh ban
chҩp hành quұn do ÿӗng chí Phҥm Văn DiӅu (Lê Lên) làm bí thѭ. Quұn ӫy bҳt tay
vào viӋc xây dӵng lҥi các tә chӭc chính quyӅn, mһt trұn, ÿoàn thӇ cӫa quұn. Quұn ӫy
chӍ ÿҥo tҩt cҧ cán bӝ Ĉҧng, chính quyӅn, mһt trұn ÿӅu phҧi bám sát cѫ sӣ ÿӇ tiӃn
hành phát triӇn Ĉҧng, cӫng cӕ cҩp xã.
Nӱa cuӕi năm 1947 chi bӝ Ĉҧng xã Tam HiӋp ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí NguyӉn
Cҧnh Thúc làm bí thѭ. Chi bӝ phát triӇn ÿҧng viên vào nhӳng ngѭӡi tích cӵc trong

3.4 Page 24

▲back to top


phong trào chung, cӫng cӕ lҥi UBKCHC xã do ÿӗng chi Lѭѫng Văn BiӋn làm chӫ
tӏch, ÿӗng chí Võ Văn KiӃm làm chӫ nhiӋm ViӋt Minh, ÿӗng chí Võ Văn Ĉiêu làm
xã ÿӝi trѭӣng.... Chi bӝ ÿҭy mҥnh nhiӋm vө vұn ÿӝng nhân dân tham gia kháng
chiӃn. Bình Ĉa, An Hҧo trӣ thành nѫi ÿóng cӫa nhiӅu ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi, cѫ quan cӫa
quұn và các xã bҥn : Tân Vҥn, HiӋp Hòa, Bình Trѭӟc... Mӟi ÿҫu anh em ӣ nhà dân,
dân cho ăn hàng ngày. Qua mӝt sӕ trұn càn, nhà cӱa cӫa dân bӏ ÿӕt phá, anh em mӟi
làm lán và nhà cѫ quan ӣ bìa rӯng xóm Mҧ Thành, xóm Hóc, xóm Gò Tre, xóm An
Hҧo... Ban ngày, anh em ӣ trong cѫ quan làm viӋc, chiӅu chiӅu ra sông tҳm, nhұn các
thӭ nhӡ dân mua giùm nhѭ sә tay, ÿèn pin, bút máy, thuӕc lá, thuӕc chӳa bӋnh...
Hӝi phө nӳ xã Tam HiӋp do chӏ NguyӉn Thӏ LiӅn (tӭc Bҥc) làm hӝi trѭӣng ÿã tә
chӭc hӝi mҽ, hӝi chӏ chiӃn sƭ lo gҥo nѭӟc, làm bánh, tһng rau cho bӝ ÿӝi và cán bӝ
cѫ quan. Tӯ ÿó tӟi nay, hѫn bӕn mѭѫi năm ÿã trôi qua nhѭng nhӳng ngѭӡi lính cNJ
cӫa tiӇu ÿoàn Quang Trung tóc bҥc phѫ không hӅ quên hình ҧnh bà má Tѭӟc bón
tӯng muӛng cháo cho thѭѫng bӋnh binh, ÿun nѭӟc chùi rӱa, băng bó vӃt thѭѫng cho
anh em, dӏu dàng an ӫi anh em ÿau ÿӟn, ÿêm ÿêm quҥt muӛi cho anh em ngӫ yên...
vӟi tҩm lòng ÿôn hұu cӫa ngѭӡi mҽ. Bà Tám Vân, bà Ba DiӋu... tuy nghèo vүn nuôi
anh em, ÿӝng viên chӗng con hăng hái công tác, chiӃn ÿҩu. Chӏ Gѭѫng ӣ Vƭnh Cӱu
may vá quҫn áo cho anh em bӝ ÿӝi không lҩy tiӅn công, ӫng hӝ luôn cҧ vҧi cho
ngѭӡi quá thiӃu. Quan hӋ quân dân khăng khít nhѭ cá vӟi nѭӟc vì anh bӝ ÿӝi Cө Hӗ
xuҩt thân tӯ nông dân, công nhân nhà máy hay ÿӗn ÿiӅn, ÿѭӧc Ĉҧng và cách mҥng
giáo dөc ÿã tӵ nguyӋn rӡi bӓ mái ҩm nhӓ bé vӟi cha mҽ già, ngѭӡi vӧ trҿ, ÿӭa con
thѫ... ra ÿi chiӃn ÿҩu bҧo vӋ mái nhà chung rӝng lӟn : Tә quӕc ViӋt Nam. Là con nhà
nghèo nên hành trang cӫa anh rҩt ÿѫn giҧn : mӝt bӝ quҫn áo mһc trên ngѭӡi, mӝt bӝ
khác xӃp trong bòng tӵ tҥo bҵng các loҥi vұt liӋu khác nhau : bao bӕ, vҧi bҥt chiӃn
lӧi phҭm, quҫn cNJ sӱa thành bөng... quai bòng cNJng phong phú : dây nӏt, dây dù, dây
thӯng, ÿѫn giҧn nhҩt là mӝt ÿoҥn dây rӯng. Phҧi cѫ ÿӝng liên tөc, phҧi lăn lê bò toài
chiӃn ÿҩu liên miên trong nҳng gҳt, mѭa dҫm nên quҫn áo các anh mau rách nát.
Hàng trăm bàn tay các mҽ, các chӏ An Hҧo, Bình Ĉa ÿã cҫn mүn vá lành. NhiӅu bà,
nhiӅu chӏ trong các ÿoàn ÿҥi biӇu nӝi ô ra thăm, úy lҥo chiӃn sƭ ÿӅu mang theo kim
chӍ, giành hàng buәi vá quҫn áo cho anh em, gӱi tҩt cҧ tình thѭѫng vào mӛi ÿѭӡng

3.5 Page 25

▲back to top


khâu. Nhà nѭӟc ta thuӣ ÿó nghèo lҳm, chӍ có thӇ cҩp cho anh em mӝt lѭӧng lѭѫng
thӵc ít ӓi, ÿôi khi có ít cá khô, mҳm ruӕc là tѭѫi rӗi.
Nhìn bӳa ăn ÿҥm bҥc cӫa chiӃn sƭ, cán bӝ ta, lòng các má các chӏ thҳt lҥi xót thѭѫng
nên hӝi phө nӳ xã thѭӡng tә chӭc quyên góp rau, hoa quҧ ӫng hӝ anh em. Tӯ ÿó
chúng ta hiӇu vì sao nhiӅu ÿҩt nѭӟc, nhiӅu dân tӝc trong ÿó có dân tӝc ViӋt Nam lҥi
gӑi ÿҩt nѭӟc mình bҵng cái tên thân thѭѫng : Tә quӕc mҽ hiӅn.
Tӯ nhân dân mà ra, ÿѭӧc nhân dân thѭѫng mӃn nuôi dѭӥng nên các anh bӝ ÿӝi ÿӭng
chân trên ÿҩt Bình Ĉa, An Hҧo xác ÿӏnh nhiӋm vө lӟn nhҩt cӫa mình là chiӃn ÿҩu bҧo
vӋ nhân dân, bҧo vӋ căn cӭ. Song anh cNJng không quên làm nhӳng viӋc tѭӣng chӯng
nhӓ nhoi vһt vãnh. Nhà bҭn anh tӵ ÿӝng quét sҥch, lu nѭӟc vѫi anh xách cho ÿҫy, heo
gà ÿói anh cho ăn giùm, tre dѫ dáy anh tҳm rӱa cho, nhà có công viӋc anh xҳn tay
làm... Anh kính trӑng các bұc lӟn tuәi nhѭ ba má ruӝt, tôn trӑng phө nӳ nhѭ chӏ em
mình, mӃn thiӃu nhi nhѭ em, cháu… Chính vì vұy các anh ÿi dân nhӟ, ӣ thân thѭѫng.
Cho ÿӃn nay các chiӃn sƭ ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn cNJ có dӏp vӅ Bình Ĉa, An Hҧo ÿӅu ÿѭӧc
ÿón tiӃp nӗng hұu nhѭ thuӣ bӕn mѭѫi năm trѭӟc.
Say thҩt bҥi trong chiӃn dӏch Thu Ĉông ViӋt Bҳc 1947, thӵc dân Pháp chuyӇn hѭӟng
chiӃn lѭӧc, tӯ ÿánh nhanh th̷ng nhanh sang ÿánh lâu dài. Chúng quay vӅ bình ÿӏnh
vùng tҥm chiӃn, cӫng cӕ bӝ máy tӅ ngөy, phát triӇn. quân ngөy, âm mѭu giành ngѭӡi
giành cӫa ÿӇ thӵc hiӋn phѭѫng châm “dùng ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi ViӋt, lҩy chiӃn
tranh nuôi chiӃn tranh". Ӣ vùng ven thӏ xã Biên Hòa, chúng mӣ nhiӅu cuӝc càn quét,
ÿѫn vӏ biӋt kích cӫa Paren liên tөc ÿӝt nhұp các tan cӭ Bình Ĉa, Hӕ Cҥn (Tân Phong)
và lõm Bình Ý. Chúng thѭӡng dùng các tӕp nhӓ gӗm toàn nhӳng tên thông thҥo ÿӏa
hình ven thӏ xã Biên Hòa, thӑc nhanh, rút nhanh không theo qui luұt nào. Lúc thì bӑn
chúng mò vào tӯ xҭm tӕi, có lúc ÿӝt kích nӱa ÿêm, nhiӅu khi chúng nә súng vào ba,
bӕn giӡ sáng mӑi ngѭӡi chѭa tӍnh giҩc. Nҥn nhân chính cӫa biӋt kích Paren là ÿàn bà,
cө già, trҿ em chӃt trong lúc ngӫ say bên giѭӡng. Các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi và cѫ quan
thѭӡng xuyên ÿӅ cao cҧnh giác, tә chӭc canh gác nghiêm mұt nên ít thiӋt hҥi. ĈӇ
chӕng biӋt kích và chӕng càn, nhân dân và cán bӝ, bӝ ÿӝi ӣ căn cӭ Bình Ĉa tiӃn hành
rào làng chiӃn ÿҩu. Ngѭӡi ta chһt mӝt nӱa cây bҿ ngang ÿӇ cây vүn sӕng, dùng dây

3.6 Page 26

▲back to top


rӯng buӝc lҥi tҥo thành hàng rào dày quanh tӯng xóm, tӯng cѫ quan. Trên các nҿo
ÿѭӡng vào ÿӅu ÿһt bàn chông, hӕ chông và gài lӵu ÿҥn nhiӅu kiӇu : sát mһt ÿҩt,
ngang tҫm ngӵc, ӣ lùm cây trên ÿҫu ... ViӋc rào xóm chiӃn ÿҩu ÿã ngăn chân giһc
không dám ngang nhiên xông xáo trên ÿҩt Bình Ĉa. NhiӅu tên thiӋt mҥng vì lӵu ÿҥn
gài, nhiӅu tên sa hӕ chông phҧi khiêng cҧ ngѭӡi và bàn chông và bӋnh viӋn mӟi cѭa
ÿѭӧc mNJi chông. Có tên hăng máu ÿuәi theo ÿӏnh bҳt sӕng anh em ta, ÿã sөp hҫm
chông, mNJi chông tre dài hàng mét xuyên thӫng bөng làm nó chӃt tҥi chӛ... Tuy vұy
chúng không hӅ tӯ bӓ ý ÿӏnh tiêu diӋt căn cӭ Bình Ĉa.
Nhà cӱa vѭӡn tѭӧc trong xóm nhӓ ven cҫu bà Xanh tӟi ÿѭӡng 15 bӓ hoang và bӏ phá
hӫy tӯ lâu, cây cӓ mӑc um tùm rұm rҥp. Lính biӋt kích cӫa Paren thӍnh thoҧng phөc
kích tҥi ÿây ÿӇ bҳt sӕng hoһc giӃt bӝ ÿӝi cán bӝ, dân công và nhân dân ÿi lҿ (trên
ÿѭӡng giao liên tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Long Thành, Bà Rӏa). Nhӳng ngѭӡi quen
thuӝc ÿӏa phѭѫng này muӕn tránh "cӱa tӱ" cҫu bà Xanh thѭӡng ÿi bҵng ngҧ qua cҫu
Quan tӟi Bà Bao... hàng trăm ngѭӡi ÿã chӃt ӣ khu vӵc cҫu bà Xanh nên nhân dân,
cán bӝ ӣ Bình Ĉa hӉ nghe tiӃng súng nә ӣ ÿây lҥi ÿoán có ngѭӡi hy sinh. Mӝt lҫn anh
Tѭ Mҽo và mӝt thanh niên khác phát hiӋn mҩy xác chӃt bên lӅ ÿѭӡng. Các anh mang
cuӕc xҿng tӟi thì thҩy ÿó là xác ba phө nӳ trҿ quҫn áo bӏ xé nát tѫi tҧ, thân thӇ bӏ ÿâm
chém, băm vҵm nhiӅu nhát, máu ÿã khô ÿen. Vҥt cӓ chung quanh bӏ xéo nát còn hҵn
chҵng chӏt vӃt giày lính. Bӑc thùng mӅn, quҫn áo gҥo muӕi... vӭt lung tung. Hai anh
lҩy mùng mӅn bӑc thi thӇ các chӏ rӗi mӟi ÿào hӕ chôn. ĈӃn hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ 1954
nhân dân ӣ gҫn cҫu bà Xanh vӅ dӑn sӱa nhà cӱa, vѭӡn tѭӧc còn thҩy hàng chөc bӝ
xѭѫng trҳng rҧi rác.
Trѭӟc âm mѭu và hành ÿӝng mӟi cӫa giһc Pháp, ta gһp khó khăn trong viӋc giao
thông liên lҥc giӳa các vùng. Do ÿó quұn ӫy Châu Thành hӑp ӣ xóm Cây Cҫy (Bình
Ĉa) ÿҫu năm 1948 bàn viӋc mӣ rӝng ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng. Các xã thuӝc quұn Tân Uyên
ӣ bӡ trái sông Ĉӗng Nai cҳt vӅ quұn Châu Thành. Các lӵc lѭӧng vNJ trang áp sát nӝi ô
sӁ góp phҫn bҧo vӋ chiӃn khu Ĉ, bҧo vӋ hành lang giao thông suӕt tӯ chiӃn khu Ĉ
xuӕng Long Thành, Bà Rӏa, mһt khác có ÿiӅu kiӋn ÿánh phá giao thông ÿӏch mҥnh
mӁ.

3.7 Page 27

▲back to top


Ngày 1 tháng 3 năm 1948, dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo chung cӫa ban chӍ huy chi ÿӝi 10, dân
quân du kích Bình Ĉa, Vƭnh Cӱu... ÿào mӝt sӕ ÿoҥn ÿѭӡng lӝ 1, ÿҳp mô, cѭa mӣ sҹn
miӋng gӕc cây to ven lӝ tӯ Hӕ Nai trӣ ÿi, chӡ ÿoàn xe giһc gҫn tӟi thì xô ÿә. ViӋc
làm nhӓ bé cӫa du kích góp phҫn làm chұm bѭӟc tiӃn cӫa giһc, buӝc chúng phҧi chui
vào "bүy” cӫa chi ÿӝi 10 ӣ La Ngà theo kӃ hoҥch ÿӏnh trѭӟc. Tin chiӃn thҳng bay vӅ
căn cӭ Bình Ĉa gây thêm phҩn khӣi trong cán bӝ, bӝ ÿӝi và nhân dân. Hàng chөc
thanh thiӃu niên gia nhұp bӝ ÿӝi và các cѫ quan nhѭ các anh : Hòa, Trӯ, Tám Lùn,
LiӋu, Bông, Bӗi, Nhӓ, Bay...
Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh phát ÿӝng phong trào thi ÿua yêu nѭӟc tháng 6 năm 1948
trong toàn Ĉҧng, toàn quân, toàn dân ÿӇ "diӋt giһc ÿói, diӋt giһc dӕt, diӋt giһc ngoҥi
xâm”, thúc ÿҭy sӵ nghiӋp cách mҥng nѭӟc ta tiӃn lên mӝt bѭӟc mӟi. Vào thӡi gian
này quұn Châu Thành tách ra : nӝi ô gӗm cҧ xã Bình Trѭӟc là thӏ xã Biên Hòa, các
xã còn lҥi là huyӋn Vƭnh Cӱu. HuyӋn ӫy Vƭnh Cӳu ÿӅ ra nhiӋm vө xây dӵng và cӫng
cӕ các ÿoàn thӇ huyӋn và xã, ÿҭy mҥnh phát triӇn Ĉҧng nhҩt là trong lӵc lѭӧng vNJ
trang, ÿҭy mҥnh tăng gia tӵ cҩp tӵ túc trong các cѫ quan, tích cӵc chӕng càn quét ÿӇ
bҧo vӋ mùa màng và nhân dân vùng căn cӭ.
Trҧi qua nhiӅu lҫn bӏ giһc Pháp ÿӕt phá nhà cӱa, thôn xóm, nhân dân Bình Ĉa, An
Hҧo dӡi vào làm chòi, lán ӣ trong rӯng nhѭng không sao lãng công viӋc ÿӗng áng.
Ruӝng ÿӗng, nѭѫng rүy xanh tѭѫi mѭӧt mà hӭa hҽn no ҩm. Các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi, các cѫ
quan huyӋn và xã tranh thӫ khai phá nhӳng vҥt ÿҩt cҥnh nѫi ÿóng quân trӗng thêm
rau, bҫu, bí, khoai... Không khí thi ÿua tăng gia sҧn xuҩt sôi nәi tҥi căn cӭ Bình Ĉa.
Các em thiӃu nhi cNJng trӗng trӑt gây quƭ ӫng hӝ bӝ ÿӝi, chăn dҳt trâu bò cҭn thұn
không ÿӇ ăn lúa và phá hoҥi hoa màu.
Trên bãi tұp, các anh bӝ ÿӝi thi ÿua luyӋn quân lұp công, miӋt mài lăn lê bò toài, tұp
vѭӧt rào ÿánh bót... áo quҫn các anh bao rân dүm mӗ hôi ÿӇ mai ÿây khi ra trұn tiӃt
kiӋm xѭѫng máu. Các anh tұp ném lӵu ÿҥn, tұp ngҳm bҳn ÿӇ “mӛi viên ÿҥn, mӝt
quân thù". Bӝ ÿӝi ta ra ÿӡi tӯ "than bөi, lҫy bùn” rҩt nghèo súng ÿҥn. ChiӃn trѭӡng
Nam Bӝ xa trung ѭѫng, hӗi ÿó mӛi ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi chӍ ÿӝ vài chөc phҫn trăm có súng.
Mӛi khҭu súng trѭӡng nhiӅu lҳm chӍ ÿӝ hai chөc viên ÿҥn, phҫn lӟn là ÿҥn do công

3.8 Page 28

▲back to top


binh xѭӣng ta "sҥc" lҥi, bҳn ra thì vài viên ÿҫu co hiӋu quҧ, bҳn liên tөc có khi ÿҥn rѫi
ngay trѭӟc mһt. TiӇu liên, trung liên có cѫ sӕ ÿҥn nhiӅu hѫn, mà là ÿҥn tӕt. Bӝ phұn
binh vұn ӣ nӝi thành thӍnh thoҧng gӱi ra mӝt ít ÿҥn Mӻ mӟi do nhân mӕi lҩy ÿѭӧc, sӕ
ÿҥn này phҧi ѭu tiên cho súng máy. Bӝ ÿӝi ta mӛi lҫn ra trұn ÿӅu chú ý nhһt ÿҥn
chiӃn lӧi phҭm vì ÿҥn "gin" bҳn "ÿã" lҳm. Ban chӍ huy ÿѫn vӏ lҥi thӍnh thoҧng ra lӋnh
báo ÿӝng, tұp trung ÿѫn vӏ, kiӇm tra quân trang, "sung công" nhӳng ÿҥn gin cho súng
máy. Mӝt sӕ anh nҧy ra "sáng kiӃn" dҩu bӟt mӝt sӕ làm cӫa riêng vào mӝt hӕc cây
kín ÿáo nào ÿó. Khi ÿѫn vӏ hành quân, anh lui lҥi cuӕi hàng , móc lҩy "ÿàn con yêu
quí" cho vào bӗng. Có bҥn biӃt, hù : chia cho mình vài viên, hӑp mình bӓ qua !
Anh bӝ ÿӝi Cө Hӗ là tҩm gѭѫng sáng cho các em thiӃu nhi Bình Ĉa. Ĉӝi gӗm hѫn
mӝt trăm em do chӏ ChӍnh phө trách say mê tұp bѭӟc ÿӅu, tұp các ÿӝng tác chiӃn ÿҩu,
ÿêm ÿêm sát cánh cùng các anh, chӏ dân quân du kích tuҫn tra canh gác xóm làng.
Mӝt lҫn, mӝt sӕ em ÿang tұp tành vui chѫi thì máy bay ÿӏch phát hiӋn, kêu pháo nhà
máy cѭa BIF nã tӟi làm chӃt mӝt em .
Mùa thi ÿua yêu nѭӟc, luyӋn quân lұp công năm ҩy kӃt thúc trong mӝt cuӝc mít tinh
lӟn rӗi liên hoan vui chѫi hai ngày ÿêm tҥi An Hҧo, hàng ngàn ngѭӡi tham dӵ trong
ÿó có nhiӅu ngѭӡi tӯ nӝi ô ra.
Xuҩt phát tӯ căn cӭ Bình Ĉa, tiӇu ÿoàn Quang Trung liên tөc ÿánh phá giao thông
ÿӏch và chӕng càn bào vӋ nhân dân, bҧo vӋ ÿӏa bàn ÿӭng chân. Phӕi hӧp chһt chӁ vӟi
du kích liên thôn Tam HiӋp, HiӋp Hòa, Tân Hѭng... ngày 4 tháng 10 năm 1948, ÿѫn
vӏ ÿánh phөc kích mӝt ÿҥi ÿӝi lính Cao Ĉài tӯ Long ĈiӅm vӅ BӃn Gӛ; ngày 10 tháng
10 vұn ÿӝng ÿánh bҥi trұn càn cӫa hàng ngàn quân Pháp tӯ Biên Hòa xuӕng sӣ cao su
Hàm Rӗng (Tân Hѭng) suӕt tӯ 7 giӡ ÿӃn 11 giӡ ; các ngày 23 và 25 tháng 10 tiӃp tөc
ÿánh bҥi hai trұn càn cӥ ÿҥi ÿӝi vào Bình Ĉa...
Ngày 11 tháng 12 năm 1948, hѫn 1000 quân Pháp có 37 xe cѫ giӟi chia làm hai cánh
: cánh thӭ nhҩt tӯ tiӇu khu Biên Hòa (nhà máy cѭa BIF) ÿi theo ÿѭӡng I, cánh nhѭ
nhì tӯ bót BӃn Gӛ lên theo ÿѭӡng 15, ÿánh căn cӭ Bình Ĉa bҵng hai gӑng kìm. Các
ÿҥi ÿӝi cӫa tiӇu ÿoàn Quang Trung cùng du kích liên thôn chia thành nhiӅu mNJi chһn
ÿánh ÿӏch quyӃt liӋt tӯ 8 giӡ sáng.

3.9 Page 29

▲back to top


Bӳa ÿó ông già Long Sѫn4 ӣ An Hҧo nҵng nһc ÿòi theo anh em bӝ ÿӝi ra trұn.
Khuyên can không ÿѭӧc, anh em ÿào mӝt cái hӕ trên gò cao ÿӇ ông ngӗi coi. Súng nә
liên tөc ran trӡi ÿҩt khói lӱa mù mӏt khҳp nѫi. Anh em bӝ ÿӝi và du kích lúc ҭn lúc
hiӋn trong các bөi cây. Thҩy nhӳng tên da trҳng, da ÿen cao to phҧi lui tӯng bѭӟc ÿi
tháo chҥy, ông già Long Sѫn khoái quá nhәm cao ngѭӡi lên nhìn cho rõ, mҳc ÿҥn réo
quanh mình. ĈӃn 2 giӡ chiӅu, cuӝc càn cӫa giһc bӏ bҿ gãy hoàn toàn. Ngay chiӅu hôm
ÿó, ông sai vӧ con gói nhiӅu bánh, tһng thêm cho anh em nӃp, ÿұu, ÿѭӡng nҩu chè ăn
mӯng chiӃn thҳng mà ông nhìn tұn mҳt.
Ngoài thӫ ÿoҥn dùng lӵc lѭӧng quân sӵ càn quét, ÿánh phá căn cӭ Bình Ĉa ác liӋt,
giһc Pháp còn tung gián ÿiӋp do thám tin tӭc mӑi mһt, nhҩt là tin tӭc quân sӵ, chӍ
ÿiӇm cho máy bay ném bom và pháo tӯ nhà máy cѭa BIF, bót BӃn Gӛ bҳn tӟi hàng
ngày. Nhҵm mөc ÿích gây căng thҷng tinh thҫn ÿӇ khӫng bӕ nhân dân, chúng ÿһt
pháo dѭӟi hҫm làm bà con không nghe tiӃng nә ÿҫu nòng, quҧ ÿҥn vөt lao tӟi gây
chӃt chóc hoһc thѭѫng tích bҩt ngӡ. Có lúc chúng bҳn dӗn dұp, có lúc chúng bҳn cҫm
canh cҧ ngày lүn ÿêm, có bӳa chúng mang súng xuӕng cù lao Phӕ ÿһt ngang bӃn ÿò
Kho hoһc bӃn ÿò An Hҧo nã hàng trăm trái vào rӯng. ĈӇ chӕng pháo, nhân dân Bình
Ĉa, An Hҧo ÿào ven ÿѭӡng, cách vài chөc mét mӝt hӕ cá nhân. Nhà cѫ quan thì xây
tѭӡng dày ÿҳp thêm ÿҩt phía ngoài. Du kích Tân Mai phӕi hӧp vӟi ÿӝi công tác thành
có lҫn bҳn chӃt mӝt tên sƭ quan Pháp ÿang quan sát trên tháp nѭӟc máy cѭa ÿӇ chӍnh
pháo bҳn xuӕng Bình Ĉa. Nhӡ trăm tai ngàn mҳt cӫa nhân dân ÿѭӧc giáo dөc ý thӭc
phòng gian bҧo mұt, công an và cѫ quan phҧn gián ta bҳt gӑn hàng chөc tên gián ÿiӋp
chui vào các cѫ quan nhѭ : NguyӉn Văn Ĉӭc, NguyӉn Quӕc Hòa (trѭӣng và phó
phòng thông tin huyӋn Vƭnh Cӱu), Tân và Nhân (hӝi phө nӳ huyӋn Vƭnh Cӱu)... Tên
Thҧo (trѭӣng ban thông tin xã Tam HiӋp) nhiӅu lҫn thu lѭӧm tin các ÿѫn vӏ ÿóng
quân tҥi Bà Bao, Bình Da, An Hҧo rӗi sai em gái ÿi báo phòng nhì Pháp ӣ Biên Hòa.
Có lҫn y treo mӝt vӓ ÿӗ hӝp mӟi lên tán ҩy cao làm ám hiӋu cho máy bay Pháp ÿӃn
ném bom. Y ÿã bӏ bҳt giҧi lên chiӃn khu Ĉ xét xӱ và lãnh án tӱ hình. Mӝt sӕ tên khác
4 Tên là cө Hàm, già yӃu, lҥi nghӉnh ngãng, rҩt mê ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn nhѭng vì lҥi cà lăm nên nói Lam Sѫn thành Long
Sѫn. Vì vұy mà có tên "ông gìa Long Sѫn” Ông thѭӡng cho anh em nӃp, ÿұu, ÿѭӡng, hoa quҧ…

3.10 Page 30

▲back to top


thӍnh thoҧng bҳn pháo sáng chӍ mөc tiêu cho pháo máy cѭa bҳn xuӕng. Ta bҳt quҧ
tang mө Hai (vӧ Mѭӡi NghӋ) bҳn pháo sáng làm chuҭn cho ÿҥi bác giһc bҳn sұp nhà
ông Bҧy Chà giӃt hҥi 11 ngѭӡi trong ÿó có 9 anh bӝ ÿӝi ÿѫn vӏ Bàu Cá. Lúc ÿó mө
Hai (có bҫu nên cách mҥng khoan hӗng, chӍ giáo dөc rӗi tha (nay còn sӕng ӣ An
Hҧo). Con Giàu tӯ nӝi ô Biên Hòa vӅ thêm nhà, qua trҥm gác, các anh chӏ du kích
khám bҳt ÿѭӧc trái pháo sáng giҩu trong ngѭӡi.
Ngày 14 tháng 1 năm 1949 quân dân Bình Ĉa chӕng càn liên tөc tӯ 4 giӡ sáng ÿӃn 5
giӡ chiӅu, ÿánh ba trұn nhӓ buӝc ÿӏch rút lui. ChiӅu hôm sau, bӝ ÿӝi Lam Sѫn và
thanh niên Bình Ĉa sҳp ÿҩu bóng giao hӳu thì bӑn gián ÿiӋp mһt ÿҩt bҳn pháo hiӋu.
Mҩy chiӃc khu trөc Xpit-phai tӯ sân bay Tân Sѫn Nhҩt kéo ÿӃn quҫn ÿҧo bҳn nhiӅu
loҥt liên thanh xuӕng sân bóng gҫn ÿình, bӝ ÿӝi ta bҳn trҧ vài băng trung liên, chúng
ném hai trái bom rӗi cút thҷng.
Các cuӝc chӕng càn thҳng lӧi tӯ cuӕi năm 1948 tӟi ÿҫu năm 1949 ÿұp tan âm mѭu
cӫa giһc Pháp lҩn chiӃm căn cӭ Bình Ĉa. Chúng hӃt sӭc cay cú khi thҩy căn cӭ này
vүn tӗn tҥi thӑc mNJi dao nhӑn vào sѭӡn thӏ xã Biên Hòa. Nhân dân và các lӵc lѭӧng
vNJ trang hoàn toàn làm cho vùng căn cӭ. Giӳa năm l949 ÿҧng bӝ huyӋn Vƭnh Cӱu mӣ
ÿҥi hӝi lҫn thӭ nhì tҥi Bình Ĉa bҫu lҥi huyӋn ӫy, trên cѫ sӣ ÿó cӫng cӕ và tăng cѭӡng
các cѫ quan, ÿoàn thӇ cҩp huyӋn. HuyӋn ӫy chӍ ÿҥo ÿҭy mҥnh sҧn xuҩt tӵ túc tұp
trung ӣ Tân Ĉӏnh, ThiӋn Tân, Long Hѭng, Phѭӟc Tân, thӵc hiӋn bao vây kinh tӃ ÿӏch,
tăng cѭӡng ÿánh phá giao thông, huҩn luyӋn du kích làm nhiӋm vө bҧo vӋ căn cӭ, mӣ
lӟp huҩn luyӋn cán bӝ Mһt trұn ViӋt Minh xã, ÿҭy mҥnh phát triӇn Ĉҧng trong quân
ÿӝi và cѫ quan...
Tҥi Bình Ĉa, ÿӗng chí Phҥm Văn Bính (chӫ nhiӋm) và Hӗng Dѭѫng (tәng thѭ ký
MTLV huyӋn) mӣ nhiӅu lӟp ÿào tҥo cán bӝ Mұt trұn Liên ViӋt xã, mӛi lӟp 15 ngày.
Nӝi dung hӑc : truyӅn thӕng yêu nѭӟc cӫa dân tӝc ta, sѫ lѭӧc vӅ HiӃn pháp
VNDCCH năm 1946, năm bѭӟc công tác cӫa cán bӝ (ÿiӅu tra, nghiên cӭu, tuyên
truyӅn, tә chӭc, thӵc hiӋn ÿҩu tranh) . Hàng trăm cán bӝ xã ÿѭӧc ÿào tҥo ÿã làm cho
phong trào cѫ sӣ có bѭӟc chuyӇn biӃn mӟi. Nhân dân vùng căn cӭ cNJng nhѭ vùng nӝi

4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


ô Biên Hòa ÿóng góp nhiӅu sӭc ngѭӡi, sӭc cӫa cho kháng chiӃn. Ta thu ÿѭӧc thuӃ lò
lu, lò gҥch ӣ Tân Vҥn, Bӱu Hòa, thu ÿѭӧc thuӃ các tiӋm buôn và chӏ em tiӇu thѭѫng
chӧ Biên Hòa, thu thuӃ kiӇm lâm cӫa nhӳng ngѭӡi khai thác gӛ, cӫi. Bӑn chӫ máy
cѭa BIF muӕn làm ăn ÿѭӧc cNJng xin gһp cán bӝ ta ÿӇ nӝp thuӃ. Ông Ngӝ là cha anh
Hai Hóa ӣ xóm ÿò Kho phá lò gҥch Nhұt bán cho lái buôn, lҩy tiӅn nӝp quƭ kháng
chiӃn. Ông bӏ Pháp bҳt vӅ Biên Hòa, ÿánh ÿұp tra tҩn dã man vӥ bӑng ÿái vì ÿã "tiӃp
tay cho ViӋt Minh". Khi ÿѭӧc tha, ông ÿau ӕm liên miên rӗi bӏ bҥi hӋt chӍ nҵm mӝt
chӛ, ÿӃn năm 1952 thì chӃt.
Tӯ lúc Pháp ÿóng bót Vƭnh Cӱu thì chӧ Bà Bao tan . Chӧ Bình Ĉa nhóm hӑp ӣ ÿҫu
cҫu ông Gia mӟi ÿҫu còn lèo tèo, sau ÿông vui dҫn. Khách mua là dân làng và bӝ ÿӝi,
cán bӝ. Ngѭӡi bán là các bà, các chӏ tӯ thӏ xã Biên Hòa theo ngҧ cù lao Phӕ qua ÿò
Kho mang ÿӫ loҥi hàng tӟi : gҥo, thӵc phҭm, thuӕc, ÿèn pin, văn phòng phҭm... ViӋc
mua bán dùng bҥc Cө Hӗ (tín phiӃu do sӣ tài chánh Nam Bӝ phát hành), dù tӡ bҥc
rách nát nhѭng hình Bác còn chòm râu thì vүn có giá trӏ cuӕi buәi chӧ, ngѭӡi bán
hàng mang bҥc Cө Hӗ vào trө sӣ ӫy ban ÿәi lҩy bҥc Ĉông Dѭѫng vӅ thành mua hàng
tӟi bán nӳa. Hoa chi (thuӃ chӧ) ÿѭӧc nӝp hoàn toàn tӵ giác, ai bán nhiӅu nӝp nhiӅu,
bán ít nӝp ít, nên bӓ vào mӝt thùng nhӓ treo ӣ ӫy ban, cuӕi buәi mӟi có ngѭӡi ÿi
kiӇm thu, ghi sә. Thӡi kǤ ÿҫu, chӧ hӑp tӯ sáng ÿӃn trѭa, sau Pháp hay càn quét sáng
thì chӧ hӑp tӯ trѭa ÿӃn xӃ chiӅu. Ngѭӡi bán hàng tӟi cù lao Phӕ nhìn qua bӃn ÿò Kho
thҩy có cái bҽo (tín hiӋu an toàn) thì qua, nӃu thҩy tín hiӋu báo ÿӝng thì quay vӅ. Chӧ
Bình Ĉa tan hҷn khi tình hình trӣ nên ác liӋt năm 1951.
Bӝ tѭ lӋnh Nam Bӝ tӯ ÿҫu năm 1950 nhҩn mҥnh vӏ trí chiӃn lѭӧc cӫa huyӋn Vƭnh
Cӱu "là bàn ÿҥp cӫa Cách mҥng tiӃn công vào thӏ xã, nѫi trú quân và dӯng chân cӫa
các lӵc lѭӧng, ÿѭӡng giao thông quan trӑng tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Long Thành, Bà
Rӏa, là nguӗn cung cҩp vұt lӵc cho kháng chiӃn “nên” phҧi giӳ vӳng và xây dӵng
huyӋn thành mӝt căn cӭ du kích". Do ÿó huyӋn ӫy, UBKCHC huyӋn và các ban,
ngành, ÿoàn thӇ cӫa huyӋn lҫn lѭӧt dӡi tӯ Bình Ĉa lên Ĉҥi An, chӍ ÿӇ lҥi bӝ phұn nhҽ
và ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn bám trө ÿӇ bҧo vӋ căn cӭ Bình Ĉa, giӳ vӳng ÿѭӡng giao liên và
ÿánh giao thông ÿӏch.

4.2 Page 32

▲back to top


Ngày 11 tháng 2 năm 1950 mӝt tә bӝ ÿӝi Lam Sѫn phӕi hӧp vӟi du kích Tam HiӋp
ÿһt mӝt trái bazômin 4 kg (chӃ thӱ) tҥi cҫu ông Tӱu. Ta diӋt gӑn mӝt xe Dodge 4 x 4
chӣ mӝt tiӇu ÿӝi hӑc sinh sƭ quan Xanh Xia Pháp ÿi thӵc tұp ӣ Ĉông Dѭѫng. VNJ khí
gãy nát hӃt.
Vӯa ÿánh giһc, vӯa tiӃp tөc ÿҭy mҥnh sҧn xuҩt tӵ túc là hai nhiӋm vө chính cӫa nhân
dân vùng căn cӭ Bình Ĉa. Ngày 13 tháng 3 năm 1950 (25 tháng 1 âm lӏch) mӝt ÿoàn
cán bӝ và du kích xã tám ngѭӡi ÿi bҧo vӋ mùa màng ӣ ThiӋn Tân vӅ. Khoҧng trѭa,
các anh vӅ tӟi trҥm gác cӫa du kích ӣ bӃn ÿò Kho thì không thҩy ngѭӡi gác ÿâu5 mà
thҩy vӓ ÿӗ hӝp, vӓ bao và mҭu thuӕc lá còn mӟi rҧi rác trên bãi cӓ quanh trҥm. BiӃt
là giһc vӯa càn Bình Ĉa, các anh cҧnh giác không ÿi theo ÿѭӡng cái mà cҳt rӯng vӅ
nhà ông Năm Kí nghӍ ngѫi, nҳm tình hình. Ông Năm cho biӃt buәi sáng có mӝt toán
lính mò vào, không rõ chúng ÿã rút chѭa. Tӟi ba giӡ chiӅu, không thҩy ÿӝng tƭnh gì
ÿoán là không có ÿӏch, anh em quyӃt ÿӏnh vӅ xóm, vӯa ÿi vӯa nói chuyӋn vui vҿ. Qua
cҫu, tӟi quán ông Tàu Lé, anh em lӑt vào ә phөc kích cӫa chúng. Ĉӏch nҵm trong
vѭӡn sau các bөi cây, chӡ anh em tӟi gҫn ÿӝ hai chөc mét, lùa ra ÿӏnh bҳt sӕng toàn
bӝ. Anh Hà xӕc cây tiӇu liên ÿӏnh bóp cò thì khҭu FM cӫa chúng bҳn anh ngã gөc.
Các anh em khác chҥy tҧn vào bìa rӯng và xuӕng ven suӕi bӏ chúng ÿuәi theo bҳn
chӃt, chӍ còn ba anh thì là Ba Phé, Kính, Thanh. Ít lâu sau qua vө ÿiӅu tra tên Thҧo ta
mӟi rõ : tên này nҳm ÿѭӧc kӃ hoҥch cӫa ÿoàn công tác ÿã tìm cách cho em gái mұt
báo Pháp. Trung ÿӝi biӋt kích cӫa Paren kiên trì phөc kích. Sӵ sѫ hӣ chӫ quҧn mҩt
cҧnh giác cӫa anh em ta phҧi trҧ bҵng giá quá ÿҳt. Tháng 6 năm 1950 giһc Pháp càn
quét Bình Ĉa bӕn trұn. Trong các trұn 11 và 23 tháng 6, ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn phӕi hӧp
vӟi du kích Bình Ĉa dùng chiӃn thuұt chim sҿ ÿánh tӯ vòng ngoài giáp ÿѭӡng 15 nên
chúng chѭa lӑt vào căn cӭ ÿã phҧi rút lui. Ngày 27 tháng 6 chúng cho hai tӕp nhӓ nә
súng nghi binh, hѭӟng sӵ chú ý cӫa du kích và bӝ ÿӝi vӅ ngҧ cҫu bà Xanh và An
Hҧo. Các loҥi pháo tӯ nhà máy cѭa BIF và bót BӃn Gӛ thѭӡng bҳn dӑn ÿѭӡng thì bӳa
ÿó chӍ bҳn vào xóm Mҧ Thành, ÿò Kho và An Hҧo. Mӝt trung ÿӝi bҧo vӋ tiӇu ÿoàn
bӝ D. Quang Trung ÿóng ӣ xóm Hóc trong ÿѭӧc lӋnh triӇn khai, bӕ trí quân ӣ bìa
trҧng, lѭng hѭӟng vào rӯng, mһt quay ra ÿѭӡng cái chӡ ÿӏch. HuyӋn ÿӝi Vƭnh Cӱu

4.3 Page 33

▲back to top


ÿóng cách tiӇu ÿoàn bӝ vài trăm mét, bӕ trí mӝt tiӇu ÿӝi du kích phòng ngӵ con
ÿѭӡng tӯ Cӱa Ĉӓ (sӣ cao su suӕi Chùa), mӝt tiӇu ÿӝi khác ӣ rìa lõm rӯng cѫ quan
huyӋn ÿӝi. Do bӑn gián ÿiӋp dүn ÿѭӡng, ÿӏch cҳt rӯng tұp kích vào lѭng bӝ ÿӝi ta.
Hàng trăm tên da ÿen rҥch mһt ngà ngà say rѭӧu lһng lӁ ào vào. Mӝt tên ôm chiӃn sƭ
bҳn trung liên, anh bӏ bҩt ngӡ nhѭng kӏp ÿánh cùi chӓ thұt mҥnh làm nó ngã vұt
xuӕng. Anh nâng súng lên quét vài loҥt ngҳn, diӋt mӝt sӕ tên. Anh Nhѭ (Chín HiӅn,
nay là thiӃu tѭӟng Võ Minh Nhѭ), cán bӝ tiӇu ÿoàn, nghe tiӃng ÿӝng phía sau lѭng
quay lҥi thҩy mӝt tên lao tӟi, chӍ kӏp vҭy mӝt phát Mauser, tên này gөc xuӕng thì bӏ
mӝt tên da ÿen khác bҳn mӝt phát gãy hai ngón tay, rӟt mҩt khҭu súng. Mӝt anh khác
bӏ mӝt tên ôm chҵm cҳn vào vai, bèn ÿҭy mһt nó lên và cҳn cuӕng hӑng nó. Ĉӗng chí
Hoàng Ĉình Cân - huyӋn ÿӝi trѭӣng - và Năm Thѭӣng - cán bӝ huyӋn ÿӝi - nghe
súng nә, lҥi thҩy bӝ ÿӝi tӯ bìa rӯng chҥy giҥt ra bãi trӕng, cҩp tӕc ÿiӅu tiӇu ÿӝi du
kích xã vұn ÿӝng ÿánh vào sau lѭng ÿӏch, gӥ thӃ bí cho bӝ ÿӝi. Còn tiӇu ÿӝi du kích
kia chӡ anh em bӝ ÿӝi thoát qua trҧng trӕng, tұp trung nә súng vào bӑn lính ÿuәi theo
bҳn gөc bҧy, tám tên làm mNJi tiӃn công cӫa ÿӏch khӵng lҥi. Cuӝc tұp kích cӫa giһc bӏ
phá vӥ. Chúng ÿӕt nhà tiӇu ÿoàn bӝ D Quang Trung và mӝt sӕ nhà dân. Cө Mөc già
yӃu không chҥy kӏp bӏ chúng dã man ném vào ÿám cháy.
Ba ngày sau ÿӏch tұp trung hѫn mӝt ngàn quân mӣ cuӝc càn lӟn vào Bình Ĉa nhҳm
tiêu diӋt lӵc lѭӧng bӝ ÿӝi. Trên trӡi thì máy bay quҫn ÿҧo, bҳn phá, ném bom vào ác
mөc tiêu trong rӯng. Dѭӟi sông, nhiӅu tàu nhӓ xҧ súng vào bӡ. Quân bӝ tӯ BӃn Gӛ và
tӯ Biên Hòa chia nhiӅu ngҧ cҳt rӯng tiӃn vào. Các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi lһng lӁ rút ra ngoài,
chӍ còn trung ÿӝi 3 vӟi mӝt tә trinh sát và các tiӇu ÿӝi du kích xã bám ÿӏa hình luӗn
lách, tránh giao chiӃn. Binh lӵc hùng hұu cӫa ÿӏch ÿӏnh "cҩt vó" ta song chúng ÿánh
hөt vào chӛ không ngѭӡi. ĈӃn ÿêm, du kích và bӝ ÿӝi quҩy rӕi nhiӅu cөm quân ÿӏch
ÿóng dã ngoҥi nên 8 giӡ sáng 1 tháng 7 chúng rút quân. Ta vүn làm chӫ căn cӭ Bình
Ĉa. Tuy nhiên trұn càn này cӫa giһc gây tәn thҩt lӟn cho ta : hѫn tám chөc trâu bò bӏ
giӃt hҥi, xác trâu bò nҵm rҧi rác ÿây ÿó, ai nhìn thҩy cNJng ÿau lòng. Chӫ trѭѫng cӫa
chúng “giӃt mӝt con trâu bҵng giӃt ba du kích" làm Bình Ĉa thiӃu sӭc cày kéo
nghiêm trӑng, ҧnh hѭӣng ÿӃn viӋc trӗng trӑt ít lâu sau.
5 Hai du kích ӣ trҥm gác là Ngói và Lu-y bӏ bҳn chӃt hӗi ÿêm. Ĉoàn có các anh : Giáo, Liêu, Muông. Bé, Chѫ, Phé, Kính, Thanh sau thêm anh Hà.

4.4 Page 34

▲back to top


Pôn (Paul) Thiên là linh mөc nhà thӡ Long ĈiӅm luôn luôn tӵ khoe là ӫy viên Mһt
trұn Liên ViӋt Nam Bӝ, nhұn ÿӥ ÿҫu ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn, tһng ÿѫn vӏ mӝt sӕ tiӅn và
hàng "ÿӇ úy lҥo bӝ ÿӝi". Y dò biӃt ÿҥi ÿӝi trѭӣng Hoàng maní (Lê Minh Hoàng) vӕn
là tín ÿӗ ÿҥo Thiên Chúa nên tӯng bѭӟc dө dӛ anh con mà vӅ thành thì ngài côlônen
(Ĉҥi tá) sӁ cho làm lӟn. Anh Hoàng ÿã báo cáo vӟi chính trӏ viên huyӋn ÿӝi Ngô Bá
Cao . Pôn ThiӅn ÿӏnh dùng kӃ mӻ nhân ÿánh ngѭӡi vào cѫ quan huyӋn ÿӝi. Y ÿѭa
mӝt thӏ gián ÿiӋp 18 tuәi ÿӃn chӛ ÿӗng chí Cao nói là gӱi em gái ruӝt tham gia kháng
chiӃn. Anh không nhұn mà gӱi con này sang hӝi phө nӳ huyӋn thì y không chӏu, rút
con này vӅ.
Tháng 4 năm 1951 Pháp cho mӝt trung ÿӝi lính ngөy theo ÿҥo Thiên Chúa vӅ ÿóng
bót Long ĈiӅm nhҵm âm mѭu lôi kéo ÿӗng bào theo ÿҥo chӕng kháng chiӃn, uy hiӃp
căn cӭ Bình Ĉa phía ÿông nam, bҧo vӋ giao thông cӫa chúng trên ÿѭӡng 15.
Sau mӝt thӡi gian ÿiӅu tra, nghiên cӭu kӻ tình hình bót Long ĈiӅm ngày 11 tháng 6,
mӝt trung ÿӝi biӋt ÿӝng tӍnh phӕi hӧp vӟi trung ÿӝi bӝ ÿӝi Lam Sѫn ém quân ӣ khu
rӯng chòi mà các bөi cây lúp xúp cách ÿӗn không xa. Mӝt sӕ ÿӗng bào lҩy cӫi chăn
trâu , làm ruӝng ÿi ngang qua, anh em tҥm giӳ lҥi và giҧi thích ÿӇ bà con giӳ bí mұt
cho bӝ ÿӝi. Khoҧng 11 giӡ trѭa, lính trong bót ÿi ăn cѫm ӣ căn nhà cҥnh ÿó thì các
ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi bҩt ngӡ tiӃn công ào vào. Bӑn lính bӓ chҥy tán loҥn.
ChӍ trong mѭӡi phút ta chiӃm bót, thu 3 FM, 3 tiӇu liên Xten, 1 cӕi 81 và 43 súng
trѭӡng Anh. Bӳa ÿó Pôn Thiên ÿi Biên Hòa, chiӃc tàu ÿò chӣ y vӅ sҳp cһp bӃn, y
nghe tiӃng súng nә ran trong bót bèn ra lӋnh cho tàu quay mNJi chҥy tuӕt vӅ Biên Hòa.
ChiӃn thҳng Long ĈiӅm phá vӥ âm mѭu ÿӏch lӧi dөng tôn giáo chӕng phá cách mҥng
ӣ vùng này, mһt khác cӫng cӕ tinh thҫn nhân dân căn cӭ Bình Ĉa, xóa bӓ sӵ uy hiӃp
thѭӡng xuyên cӫa ÿӏch ÿӕi vӟi căn cӭ này.
Bѭӟc sang năm 1952 căn cӭ Bình Ĉa gһp khó khăn mӟi. Pháo giһc tӯ nhà máy cѭa
và bót BӃn Gӛ liên tөc bҳn tӟi, máy bay thѭӡng xuyên ném bom, tàu giһc chҥy trên
sông Ĉӗng Nai ngang qua ÿây thoáng thҩy bóng ngѭӡi cNJng xҧ vài tràng súng máy.
Mһt khác thӡi tiӃt khô hҥn kéo dài, thiӃu trâu bò cày nên dân phҧi bӓ ruӝng không
trӗng trӑt ÿѭӧc. Nҥn ÿói ÿe dӑa căn cӭ Bình Ĉa. Trѭӟc tình hình ÿó, huyӋn ӫy chӫ

4.5 Page 35

▲back to top


trѭѫng ÿѭa mӝt phҫn dân lên chiӃn khu Ĉ, cho mӝt phҫn dân tӕt vào vùng tҥm chiӃm
ÿӇ giӳ gìn lӵc lѭӧng, chӡ thӡi cѫ ÿánh ÿӏch. Trө lҥi chӍ còn cán bӝ ÿҧng viên, du kích
và vài chөc dân. Mӝt ÿêm tháng 8, bӑn biӋt kích Paren mò vào giӃt chӃt bҧy ngѭӡi
dân nhҵm khӫng bӕ nhӳng ngѭӡi ӣ lҥi, gom dân vào vùng chúng kiӇm soát.
Mùa thu 1952 ÿӏch mӣ mӝt sӕ cuӝc càn vào Bình Ĉa. Chúng chһt hӃt tre ӣ vòng
thành bao quanh ÿình . Các ÿӗng chí trong chi bӝ và ӫy ban bám trө nhұn ÿӏnh : ÿӏch
muӕn ÿóng bót tҥi ÿình Bình Ĉa. Ĉӗng chí Mѭӡi Hұu cùng vӟi mҩy cán bӝ, du kích
dӥ mái ÿình ÿӇ có thӇ dӉ dàng ÿӕt bӝ khung gӛ khi cҫn thiӃt.
Ngày 18 tháng 10, gió to mѭa lӟn tҫm tã mҩy chөc giӡ liӅn. Lѭu vӵc sông Ĉӗng Nai
hҫu nhѭ chìm trong làn nѭӟc ngҫu ÿөc mênh mông. Mӝt nӱa căn cӭ Bình Ĉa ngұp
sâu hàng mét nѭӟc. Mӝt thùng dҫu lӟn tӯ phía Biên Hòa trôi vӅ, tҩp vào bӡ sông ӣ
Bình Ĉa. Anh Mѭӡi Hұu huy ÿӝng tҩt cҧ hѫn mӝt chөc ngѭӡi gánh dҫu tѭӟi vào ÿӕng
gӛ.
Mӝt tuҫn sau, nѭӟc lNJ vӯa rút, anh em ÿӕt ÿình và cҫu rҥch Bùn lúc quân ÿӏch tiӃn
ÿánh Bình Ĉa bҵng hai cánh : mӝt cánh tӯ nhà máy chѭa BIF rҧi quân suӕt dӑc
ÿѭӡng 15 tӯ cҫu ông Tӱu ÿӃn cҫu suӕi Chùa, mӝt cánh tӯ BӃn Gӛ lên, vӯa tiӃn vӯa
sӱa ÿѭӡng, bҳc cҫu. Năm giӡ chiӅu hôm ÿó, ÿoàn xe tӯ BӃn Gӛ lên ÿӃn xóm MiӉu.
Chúng ÿóng bót Bình Ĉa trên nӅn ÿình cNJ.
Hѫn mӝt chөc anh em cán bӝ, du kích xã bӏ kҽt trong vòng vây cӫa giһc hӑp bàn cách
vѭӧt ra ngoài. Mӝt du kích là anh Tám Ta thҥo nghӅ săn thông thuӝc mӑi nҿo ÿi lӕi
lҥi ӣ khu vӵc này nói chӡ trӡi tӕi sӁ dүn ÿѭӡng. Thùng gҥo lӟn chia ÿӅu cho mӑi
ngѭӡi. Ai cNJng chӍ có mӝt bòng nhӓ trong ÿӵng mӝt bӝ quҫn áo, gҥo, súng và lӵu ÿҥn
gӑn gàng. Trӡi tӕi hҷn, mһc cho gai góc cào xé, anh em ÿi mӝt hàng dӑc rҩt im lһng,
chӍ có tiӃng chân dүm trên lá và thӍnh thoҧng cành cây loҥt xoҥt va quӋt vào ngѭӡi.
Ai thèm thuӕc cNJng ráng nhӏn. Tӟi ven ÿѭӡng 15, anh em thҩy ô tô và thiӃt giáp ÿұu
xa nhau, các tӕp lính gác ÿѭӡng nҵm kích tӯng quãng, ÿây ÿó vài ÿӕm thuӕc lá lұp
lòe, mùi khói thuӕc và mùi quҫn áo lính khét lҽt. Sau hàng tiӃng xăm ÿѭӡng, phát
hiӋn ÿѭӧc mӝt quãng trӕng, anh em nhanh chóng vѭӧt qua, lҭn vào rӯng cây mӏt mù.
Anh em cán bӝ, du kích Bình Ĉa chia thành ba nhóm : mӝt nhóm ӣ rӯng Bà Bѭӣi

4.6 Page 36

▲back to top


(gҫn ga Hӕ Nai), mӝt nhóm ӣ vҥt rӯng tre sӣ cao su trѭӣng tòa Tí, mӝt nhóm vài bӳa
sau lӝn lҥi vѭӧt ÿѭӡng 15 vӅ bám trө ӣ lò gҥch Tân Hѭng ven sông Ĉӗng Nai, kiӃm
tre và dây rӯng làm ÿăng bҳt cá. Mӝt chӏ cѫ sӣ ӣ Long Bình xin phép bót Long ĈiӅm
lҩy cӟ ÿi rӑc lá chuӕi ӣ ven sông bán cho ngѭӡi ta gói bánh, hàng ngày qua chӛ anh
em nhұn cá mang ÿi chӧ Bán Gӛ bán ÿong gҥo cho anh em. Mӝt phҫn gҥo ÿѭӧc gӱi
lên cho hai nhóm kia ӣ Bà Bѭӣi và trѭӣng tòa Tí. Ba, bӕn tháng sau, ÿӏch tuҫn tra
ngһt ven bӡ sông, anh em khó ÿánh bҳt cá, khó nhӡ bán nên ÿành rút vӅ trên.
Ĉӏch ÿánh giá : ÿóng bót Bình Ĉa là thҳng lӧi cӫa chúng. Sau khi lùng sөc các khu
rӯng không gһp sӵ kháng cӵ nào, chúng tin là không còn lӵc lѭӧng kháng chiӃn nӳa.
Chúng cho phép dân vào rӯng lҩy cӫi, lҩy gӛ, vào thӡi kǤ này, chúng lұp ra các toán
biӋt kích áo ÿen (noires) gӗm toàn nhӳng tên ÿҫu hàng phҧn bӝi thông thҥo ÿӏa hình
vùng này, theo sau dân lҩy cӫi vӟi ý ÿӗ thâm ÿӝc : bҳt nӕt nhӳng cán bӝ, du kích còn
bám ÿӏa phѭѫng. Ӣ cӱa rӯng, chúng ÿһt trҥm kiӇm soát ngăn không cho dân tiӃp tӃ
gҥo, thӵc phҭm, thuӕc men... cho anh em, chúng ÿӏnh tiêu diӋt lӵc lѭӧng kháng chiӃn
bҵng cái ÿói, cáí thiӃu thӕn cùng cӵc.
Nhѭng dân rҩt tӕt, mӛi khi vào rӯng ÿӅu cӕ tìm gһp anh em. Hai bên qui ÿӏnh tín hiӋu
: nӃu có lính theo sau thì ngѭӡi lҩy cӫi chһt gҩp gáp, nӃu không có gì thì chһt tӯ tӯ,
cán bӝ, du kích có thӇ ra gһp, hai bên trò chuyӋn... Thѭӡng thѭӡng anh em kӇ chuyӋn
tin tӭc các chiӃn trѭӡng, cӫng cӕ lòng tin cӫa dân vào thҳng lӧi cӫa cách mҥng. Tuy
ÿӏch lùng soát ngһt, bà con vүn mѭu trí tìm cách mang cho anh em cѫm, gҥo, ÿұu,
ÿѭӡng... nên ӣ rӯng mà thӍnh thoҧng anh em vui nҩu chè ÿұu ăn chѫi. Săn ÿѭӧc thú
rӯng, anh em mӡi bà con cùng ăn. Tháng 4 năm 1953 huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu chӫ trѭѫng
lұp lҥi ÿoàn cán bӝ dân chính Ĉҧng khu 2 vӅ bám trө ÿӏa phѭѫng. Hai ÿӗng chí Ba LӉ
và Nhѫn vӅ bám HiӋp Hòa lo gҥo cho ÿoàn. Cán bӝ, du kích Bình Ĉa gӗm : các anh
Bҧy Lan, Sáu Bình, Ba Dung, Ba ÿòi, Tám Cá... vӅ bám khu ven sông gҫn xóm MiӉu.
Anh Ba LӉ thӍnh thoҧng dùng vӓ trái bҫu khô làm phao bѫi qua sông ban ÿêm, liên
lҥc vӟi anh em Bình Ĉa, trѭӟc khi qua, quҽt bұt lӱa ba lҫn làm hiӋu. Mӝt sӕ gia ÿình
quê Bình Ĉa, An Hҧo thӯa lúc ÿӏch sѫ hӣ, bѫi xuӗng thăm anh em, tiӃp tӃ gҥo, thӵc
phҭm, thuӕc men...

4.7 Page 37

▲back to top


Kinh nghiӋm lӏch sӱ : mӛi khi cách mҥng gһp khó khăn, mӝt sӕ kҿ cѫ hӝi, kém chӏu
ÿӵng lҥi dao ÿӝng, rѫi rөng , rӡi bӓ hàng ngNJ; trong sӕ ÿó có tên bӏ mua chuӝc, khӕng
chӃ tiӃn tӟi cam tâm làm tay sai cho giһc quay lҥi ÿánh vào ÿӗng chí, ÿӗng bào mӝt
cách ÿiên cuӗng.
Ba Chánh (NguyӉn Minh Chánh) quê ҩp An Hҧo, là ÿoàn thѭӣng ÿoàn vNJ trang tuyên
truyӅn sӕ 2 thӏ xã Biên Hòa. Vӧ con y vӅ ӣ HiӋp Hòa tӯ trѭӟc. Ĉoàn vNJ trang tuyên
truyӅn sӕ 2 ӣ bìa rӯng tre sӣ cao su trѭӣng tòa Tí (nay thuӝc ÿӏa phұn thѭӡng Tam
HiӋp). Mӝt buәi chiӅu tháng 3 năm 1953, y mһc bӝ ÿӗ ÿen, cùng mӝt nhân viên là
anh Châu Dè ÿi ra ÿѭӡng 15. Y nói vӟi vài anh em cùng cѫ quan là y vào thành công
tác, hҽn 10 giӡ ÿêm sӁ vӅ. Nӱa ÿêm: không thҩy tăm hѫi y, mӝt anh trong ban công
tác chҥy sang cѫ quan xã ÿӝi Tam HiӋp ÿóng ӣ cҥnh suӕi (chung quanh ÿһt bàn
chông và gài lӵu ÿҥn), báo tin cho xã ÿӝi trѭӣng Tѭ Ĉiêu (Võ Văn Ĉiêu). Bӳa ÿó vӧ
anh Ĉiêu tӯ nӝi ô ra thăm chӗng, hai anh chӏ chuҭn bӏ rӡi cѫ quan thì nghe nhiӅu
tiӃng lӝi nѭӟc lõm bõm ngѭӧc suӕi lên. Hai ngѭӡi ra khӓi lán thì mҩy bóng ÿen tiӃn
ÿӃn... Chúng nә súng khi anh chӏ chҥy vào rӯng. Anh Muôn bӏ thѭѫng nһng, vài bӳa
sau thì chӃt. Không dám ÿuәi theo sӧ lӑt hӕ chông hoһc vѭӟng lӵu ÿҥn gài, chúng
gom nhһt mӝt sӕ ÿӗ ÿҥc rӗi ÿӕt lán trѭӟc khi rút.
Ĉӗng chí NguyӉn Thành Ĉӗng (Tѭ Ĉӗng) là huyӋn ӫy viên huyӋn Vƭnh Cӱu, quê ӣ
An Hҧo, ÿѭӧc phân công phө trách khu 2 gӗm các thôn Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa, An Hҧo,
An Hòa, Long Bình, Tân Hѭng, HiӋp Hòa. Là mӝt cán bӝ gan dҥ, xông xáo, ÿi sâu ÿi
sát các cѫ sӣ nên ÿӗng chí ÿѭӧc dân yêu mӃn, tin tѭӣng. Con Trӯ - bӗ Ba Chánh - là
cháu hӑ biӃt nhân vӅ xã HiӋp Hòa công tác, ÿӗng chí gӱi mua mӝt sӕ thuӕc men, văn
phòng phҭm... cho chuyӇn lên chiӃn khu Ĉ công tác sҳp tӟi.
Nҳm thӡi ÿiӇm lên ÿѭӡng cӫa ÿӗng chí, con Trӯ nói cho bӗ biӃt. Ba Chánh lұp tӭc
báo cho Tây. Paren cho mӝt nhóm biӋt kích gài mìn và nҵm chӡ tҥi gӕc cây ÿә cách
lӝ I hѫn mӝt trăm mét ӣ gҫn ga Long Lҥc, trên con ÿѭӡng ÿi chiӃn khu Ĉ. Tӕi 23
tháng 9 năm 1953 (16 tháng 8 Quí Tӷ) khi ÿoàn cán bӝ ÿi qua ÿó ÿӗng chí Tѭ Ĉӗng
trúng mìn hi sinh tҥi chӛ, ÿӗng chí Bҧy Khôn (Võ Ngӑc Lan) bӏ thѭѫng chҥy thoát,
mӝt anh cùng ÿi bӏ bҳt.

4.8 Page 38

▲back to top


Mӝt lҫn vào tháng 11 năm 1953 hai cán bӝ công an huyӋn Vƭnh Cӱu là Ba Tuҩn và
Năm Trung bám trө ӣ cӗn ÿҩt Long Bình (gҫn phòng cӭu hӓa khu công nghiӋp bây
giӡ) thì mӝt xuӗng chӣ ÿҫy lính tӯ bót Long ĈiӅm ÿi lên, ghé vào cӗn ÿó. Hai anh vӝi
cҩt giҩu quҫn áo, súng ÿҥn vào bөi rұm, trên thân chӍ còn chiӃc xà lӓn (quҫn ÿùi),
nhanh chóng dӡi xa nѫi ÿӏch ÿә quân. Vѭӧt qua các lùm dây leo um tùm và vô sӕ bөi
mҳc có tua tӫa gai, da thӏt hai anh tѭӟp ra, máu chҧy ÿҫm ÿìa, trên mình anh Năm
Trung hҫu nhѭ không còn mҧnh vҧi. Luӗn tӟi lò gҥch ông Tөng, tình hƭnh có vҿ êm,
hai anh thҩy cây bѭӣi chín , bӭt mӝt sӧi dây mây nѭӟc, xâu chӯng mӝt chөc trái xách
theo. Chҥy tӯ sáng tӟi lúc ÿó chѭa ăn gì, bөng ÿói ran, các anh ăn bѭӣi lót lòng. Mӝt
lát sau, các anh càng xót ruӝt thèm cѫm. Ba Tuҩn cӣi xà lӓn cho Năm Trung mһc, ra
bӵc sông chӡ ghe câu ÿi ngang ngѭӧc lҥi xin bà con cái ăn, chiӃc bao bӕ hoһc bӝ
quҫn áo cNJ. Tӯ chín giӡ tӟi trѭa, anh không ngoҳc ÿѭӧc ghe nào có lӁ bà con thҩy tóc
tai anh bù xù quá, không ra hình dáng mӝt ngѭӡi bình thѭӡng. ChiӅu hôm ÿó, mѭa
dai dҷng tӟi năm giӡ có mѭa ÿá mӝt lúc. Hai anh vào chùa An Hҧo, may còn giӳ
ÿѭӧc hӝp quҽt bèn nhóm lӱa sѭӣi, thay phiên nhau mһc xà lӓn cho ÿӥ lҥnh. Chùa bӓ
hoang ÿã lâu, lҳm muӛi, hai anh không ngӫ ÿѭӧc, vӅ trө sӣ huyӋn ÿӝi cNJ ӣ Gò Tre
cho an toàn. Sáng hôm sau, các anh gһp ba ngѭӡi dân Bình Ĉa tӯ BӃn Gӛ ÿi chһt cӫi
là : Ba Ngân, Tѭ Den, Tám Dѭѫng. Hӑ cho các anh cѫm ăn, cho mӝt bӝ quҫn áo cNJ
và chiӃc nón lá, nói cho các anh biӃt tình hình hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch, tin tӭc cӫa bà con
vùng tҥm chiӃm. Tӯ ÿó hai anh gһp thêm nhiӅu ngѭӡi khác, nҳm tin tӭc, thu thuӃ gӱi
tiӅn vӅ chiӃn khu.
Ngѭӡi dân Bình Ĉa, An Hҧo sӕng trong vùng ÿӏch chiӃm chiӅu chiӅu ra ngó vӅ quê
cNJ mà lòng mong mӓi khҳc khoҧi : bao giӡ mӟi ÿѭӧc trӣ lҥi làng xóm chôn nhau cҳt
rún ?
ChiӃn tranh vүn tiӃp diӉn, tѭӟng Nava sang thay tѭӟng Xalăng chӫ trѭѫng : không
chҩp nhұn mӝt sӵ rút lui nào hӃt .
Tuy vүn tin tѭӣng vào Bác Hӗ, tin tѭӣng kháng chiӃn nhҩt ÿӏnh thành công, nhѭng
không ít ngѭӡi tӵ hӓi : bao giӡ thҳng lӧi ? Bao giӡ hӃt giһc ? Gһp cán bӝ ta, có ngѭӡi
hӓi thҷng nhѭ vұy. Anh em cho bà con biӃt : ta thҳng lӟn nhiӅu nѫi, bӝ ÿӝi ta ÿang

4.9 Page 39

▲back to top


bao vây tiӃn công tұp ÿoàn cӭ ÿiӇm ĈiӋn Biên Phӫ... bót Cҭm Vinh (Tân TriӅu) bӏ bӝ
ÿӝi ta diӋt. TiӃng súng cӫa du kích vүn vang lên hàng ngày.
Phӕi hӧp vӟi chiӃn thҳng chính ĈiӋn Biên, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu chӫ trѭѫng tiêu diӋt
các bót BӃn Gӛ và Bình Ĉa ÿӗng chí Hai Bính, bí thѭ huyӋn ӫy, ÿã vӅ Bình Ĉa bàn
vӟi cán bӝ ÿӏa phѭѫng có kӃ hoҥch chuҭn bӏ phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi. Các ÿӗng chí Năm
Phòng, Năm Thѭӣng thuӝc ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn vӅ ÿiӅu tra nghiên cӭu phѭѫng án ÿánh
bót. Nhѭng hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ tháng 7 năm 1954 ÿѭӧc ký kӃt, hòa bình lұp lҥi trên
khҳp nѭӟc ta. Cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp kӃt thúc làm nӭc lòng nhân
dân Bình Ĉa, An Hҧo. Hѫn ba ngàn ngày, căn cӭ Bình Ĉa ÿã làm trӑn nhiӋm vө là
hành lang giao thông giӳa chiӃn khu Ĉ vӟi Long Thành, Bà Rӏa, là bàn ÿҥp ÿánh giao
thông trên các ÿѭӡng chiӃn lѭӧc cӫa ÿӏch và uy hiӃp hұu cӭ an toàn cӫa giһc. Căn cӭ
Bình Ĉa chѭa bao giӡ vҳng mһt cán bӝ, ÿҧng viên.
PḪN THͰ BA
LÕM CIIÍNH TRӎ BÌNII ĈA CHӔNG MӺ
HiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ tháng 7 năm 1954 ÿánh dҩu mӕc quan trӑng trong lӏch sӱ nѭӟc ta,
chiӃn tranh xâm lѭӧc cӫa thӵc dân Pháp bӏ ÿánh bҥi. Thҳng lӧi cӫa nhân dân ta chѭa
trӑn vҽn, chӍ có nӱa ÿҩt nѭӟc phía bҳc ÿѭӧc giҧi phóng bѭӟc vào thӡi kǤ quá ÿӝ xây
dӵng chӫ nghƭa xã hӝi. Còn miӅn Nam ViӋt Nam trӣ thành thuӝc ÿӏa kiӇu mӟi, thành
căn cӭ quân sӵ cӫa Mӻ.
Lên cҫm quyӅn, hӑ Ngô tay sai cӫa Mӻ ra sӭc cӫng cӕ quyӅn lӵc cá nhân, lҫn lѭӧt gҥt
bӓ các phҫn tӱ thân Pháp, tӯng bѭӟc cҧi tә chính quyӅn tӯ trung ѭѫng xuӕng ÿӃn cҩp
xã thành công cө kӅm kҽp nhân dân. Y mua chuӝc, chia rӁ và dùng cҧ vNJ lӵc tiêu diӋt
các giáo phái Cao Ĉài, Hòa Hҧo, Bình Xuyên muӕn cát cӭ, chӕng ÿӕi. Mӻ DiӋm tә
chӭc dө dӛ cѭӥng ép gҫn mӝt triӋu ÿӗng bào miӅn Bҳc, phҫn lӟn là tín ÿӗ ÿҥo Kitô,
di cѭ vào Nam làm hұu thuүn cho chúng.
Giӳa lúc bӝ ÿӝi và cán bӝ miӅn Ĉông Nam Bӝ lên ÿѭӡng ra khu tұp kӃt Hàm Tân -

4.10 Page 40

▲back to top


Xuyên Mӝc, thì các ÿҧng viên trong chi bӝ xã Tam HiӋp tiӃn hành hӑc tұp nghӏ quyӃt
“Tình hình mӟi, nhiӋm vө mӟi” quán triӋt quan ÿiӇm "ra ÿi vƭ ÿҥi, ӣ lҥi quang vinh".
Ĉӗng chí Hai Bính, bí thѭ huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu, vӅ hӑp vӟi chi bӝ, phân công ngѭӡi
vұn ÿӝng nhân dân trѭӟc ÿây bӏ ÿӏch o ép phҧi vào nӝi ô và các xã tҥm chiӃm trӣ vӅ
xây dӵng quê hѭѫng, chuҭn bӏ bѭӟc vào cuӝc ÿҩu tranh mӟi vӟi kҿ thù mӟi. Các
ÿӗng chí Bҧy Lan và Năm Kí ӣ HiӋp Hòa, Xu và Mѭӡi Hұu ӣ Tân Mai, Vƭnh Cӳu,
Tѭ ThiӋn ӣ vѭӡn chôm chôm bѭng ông Văn, Ba Vinh và Sáu Bình ӣ Bình Ĉa.
Mҩy năm chiӃn tranh ác liӋt dân ÿi hӃt, hai ҩp Bình Ĉa, An Hҧo trӣ nên hoang vu, lau
sұy và cӓ mӑc um tùm nhѭ rӯng. Ban ÿón tiӃp dân vӅ gӗm bà Ba Hӡi, bà Ba Tuҩt, chӏ
Năm Gѭѫng ÿѭӧc thành lұp do chi bӝ chӍ ÿҥo. Vӟi con dao rӵa và chiӃc cuӕc, mӟi
ÿҫu bà con dӵng căn chòi nhӓ tҥm che mѭa nҳng rӗi mӟi bҳt tay vào viӋc khai hoang,
phөc hóa vѭӡn ruӝng. Xóm MiӉu, xóm bӃn Ĉá, xóm Hóc... ÿông dân. Các anh Ba
Vinh, Sáu Bình, Tám Cá ra rүy cӓ, dӑn miӉu Bình Ĉa, lôi kéo thêm ngѭӡi vӅ sӱa
sang tѭѫm tҩt nѫi thӡ cúng chung cӫa dân làng sau chín năm chiӃn tranh bӓ hoang
phӃ. Tháng 11 âm lӏch năm ҩy bà con lҥi tә chӭc lӉ cúng ÿình. Nhân dân trong làng
có dӏp tө hӑp ÿông ÿӫ, cán bӝ ta tranh thӫ ôn lҥi truyӅn thӕng tӕt ÿҽp cӫa căn cӭ Bình
Ĉa cNJ. Anh chӏ em tә chӭc mҩy ÿêm văn nghӋ có múa hát, diӉn kӏch... ca ngӧi hòa
bình, thӕng nhҩt, chính nghƭa, lӁ phҧi, khéo léo ÿҧ kích Mӻ DiӋm. Hӝi quan hôn tang
lӉ ÿѭӧc thành lұp có tác dөng ÿoàn kӃt nhân dân; bà con xóm làng giúp ÿӥ nhau trong
nhӳng dӏp vui buӗn. Chi bӝ vұn ÿӝng các ông Năm Tui, Nhung mӣ lӟp hӑc cho trҿ
em. Hàng ngày, ông Nhung vào nhà gӑi các cháu ra lӟp, vai cõng tay bӃ hai, ba cháu
bé nhҩt làm cha mҽ các cháu yên tâm sҧn xuҩt, còn có tác dөng lôi kéo thêm mӝt sӕ
gia ÿình chҫn chӯ do dӵ vӅ quê.
Dân vӅ ÿông, chính quyӅn xã Tam HiӋp và các ҩp ÿѭӧc thành lұp. Cán bӝ ta vұn
ÿӝng ngѭӡi tӕt ra tham gia : ông giáo ThӇ làm chӫ tӏch hӝi ÿӗng, ông NguyӉn Phөng
Sang - Ӫy viên xã , ông NguyӉn Văn ĈiӋn chӫ tӏch ҩp Bình Ĉa, anh Hӗ Văn Chҩn :
hѭѫng quҧn, chӏ NguyӉn Thӏ Lít : thѭ ký...
Ĉây là Chính quyӅn "xanh vӓ ÿӓ lòng” mӑi chӫ trѭѫng cӫa ÿӏch ÿӅu ÿѭӧc các hѭѫng
chӭc thông báo kӏp thӡi ÿӇ ta ÿӕi phó có hiӋu quҧ.