Binh Da khang chien 2-3

Binh Da khang chien 2-3



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


Bót Bình Ĉa phө thuӝc bót Long ĈiӅm, chӍ có mӝt trung ÿӝi do ách Khoe, ÿӝi
Nhѭӧng, ÿӝi Mão chӍ huy. Lính bót ít hành quân ruӗng bӕ nhѭ trѭӟc, ban ÿêm ÿóng
chһt cәng ÿӗn. Quan ba Vƭnh sӃp bót Long ĈiӅm ra lӋnh chһt hҥ hӃt sӕ cây sao quanh
ÿình Bình Ĉa cNJ "vì lý do quân sӵ” thӵc ra là bán lҩy tiӅn bӓ túi . Ông Hai Quҧng
ÿѭӧc ông giáo ThӃ giúp làm ÿѫn tӯ và chӍ bҧo ÿѭӡng ÿi nѭӟc bѭӟc, ÿã thay mһt dân
làng kiӋn quan ba Vƭnh ӣ tiӇu khu Biên Hòa. KӃt quҧ : ít lâu sau tên này phҧi ÿәi ÿi
nѫi khác.
Quân ÿӝi liên hiӋp Pháp ӫi phá hàng chөc mүu rӯng ӣ phía bҳc Bình Ĉa, xây dӵng
doanh trҥi tұp kӃt quân, chӡ ngày xuӕng tàu vӅ nѭӟc. Ban ÿêm mӝt sӕ lính say rѭӧu,
mò xuӕng xóm quұy phá, chӑc ghҽo hãm hiӃp phө nӳ. ĈӇ bҧo vӋ trұt tӵ an ninh cho
nhân dân, ÿӗng thӡi bҧo vӋ cho cán bӝ ta hoҥt ÿӝng, anh Sáu Bình tә chӭc mҩy thanh
niên võ giӓi, mӝt ÿêm ÿánh hai tên lính láng cháng mò vào ҩp. Mһt khác mӝt sӕ bà
con cùng vӟi ÿҥi ÿiӋn xã vào kêu vӟi chӍ huy trҥi, tӯ ÿó lính ít ra quҩy nhiӉu dân, trêu
ghҽo chӏ em nӳa.
ĈӇ mӷ dân, Ngô Ĉình DiӋm nêu khҭu hiӋu “bài phong, ÿҧ thӵc diӋt cӝng". Bӑn bӗi
bút tay sai ra sӭc tô vӁ "Ngô chí sƭ” có công ÿuәi thӵc dân Pháp, nhѭng thӵc ra quân
ÿӝi liên hiӋp Pháp xuӕng tàu vӅ nѭӟc là kӃt quҧ thӓa ѭӟc ký giӳa tѭӟng Pháp Êli và
tѭӟng Mӻ Côlinz, mà nguyên nhân sâu xa là Pháp bӏ nhân dân ta ÿánh bҥi. "Bài
phong” chӍ là phӃ truҩt Bҧo Ĉҥi sӕng ӣ Pháp, gҥt bӓ mӝt ÿӕi thӫ nhѭ vұy chҷng khó
khăn gì . Ngày 23 tháng 10 năm 1955 DiӋm bày trò “trѭng cҫu dân ý” ÿӇ ÿӝc chiӃm
quyӅn thӕng trӏ miӅn Nam. Phҫn lӟn nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo tҭy chay trò hӅ này
không tham gia.
Ngày 4 tháng 3 năm 1956, DiӋm tә chӭc bҫu cӱ quӕc hӝi riêng rӁ, phѫi bày dã tâm
chia cҳt lâu dài ÿҩt nѭӟc. Rút kinh nghiӋm lҫn bӓ phiӃu trѭӟc, chúng cho lính và cҧnh
sát vào tӯng nhà xua dân ÿi bҫu. Tuy vұy, mӝt sӕ dân Bình Ĉa tìm cách chӕng: ÿi
rӯng lҩy cӫi ÿӃn tôi mӏt mӟi vӅ, vӏn cӟ bӋnh tұt ÿi không nәi, vӏn cӟ không có ai
trông nhà, mҳc công chuyӋn phҧi ÿi xa...
Báo chí, ÿài phát thanh Sài Gòn ngày ngày ra rҧ luұn ÿiӋu “diӋt cӝng nhѭng ÿoàn kӃt
vӟi ngѭӡi kháng chiӃn”, "cӝng sҧn cѭӟp công cua nhӳng ngѭӡi kháng chiӃn"... chӍ

1.2 Page 2

▲back to top


nhҵm mua chuӝc bӑn ÿҫu hàng phҧn bӝi chӭ thӵc chҩt chúng chƭa mNJi dùi ÿàn áp
khӫng bӕ nhӳng ngѭӡi kháng chiӃn chân chính, ngѭӡi cӝng sҧn - linh hӗn cӫa cuӝc
cách mҥng dân tӝc, dân chӫ nhân dân. Ngay tӯ ÿҫu năm 1950 DiӋm Nhu ÿã lұp bӝ
máy chӍ ÿҥo "tӕ cӝng” tӯ cҩp trung ѭѫng trӣ xuӕng. Bӑn mұt thám, cҧnh sát, ÿiӇm chӍ
và bӑn ÿҫu hàng lұp hӗ sѫ, ráo riӃt lùng bҳt cán bӝ, ÿҧng viên, ngѭӡi tham gia kháng
chiӃn cNJ và cѫ sӣ cӫa ta. Trѭӟc tình hình ÿó. Ӣ Tam HiӋp, anh em ta phҧi rút vào bí
mұt. Anh Bҧy Lan giҧ ÿi câu, chӕng xuӗng di ÿӝng liên tөc. Anh Tám Cá tránh
xuӕng lò gҥch xêÿô. Anh Sáu Bình lánh vӅ Long ĈiӅm. Anh Ba LӉ có nhiӅu cѫ sѫ
nhѭng thoҳt ÿӃn thoát ÿi, có khi chӫ nhà cNJng không hay biӃt. Các anh Ba Vinh, Tѭ
Lòng…nhiӅu lúc phҧi nҵm hҫm nhà bà Tám Vân ӣ vàm ông Á…
Cò Phѭӟc (Văn Hӳu Phѭӟc) là cҧnh sát xã Tam HiӋp. Tên này trѭӟc tham gia kháng
chiӃn chӕng Pháp, nӱa chӯng bӓ vӅ thành. Cuӕi năm 1954 y làm cҧnh sát có ý dò xét
theo dõi sӕ cán bӝ kháng chiӃn cNJ. Cҩp giҩy căn cѭӟc cho nhӳng ngѭӡi này, y ghi
thêm hai chӳ TN, mӟi ÿҫu ta không biӃt, sau mӝt cѫ sӣ dò hӓi thì ÿó là hai chӳ “tình
nghi” ÿӇ cҩp cho nhӳng ngѭӡi kháng chiӃn cNJ và gia ÿình hӑ. Cѫ sӣ ÿó báo cho ÿӗng
chi Lê Văn Xu (Sáu Xu) bí thѭ chi bӝ Tam HiӋp. Anh báo cáo huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu,
cҩp trên ÿánh giá : hiӋn thӡi cò Phѭӟc chѭa phҧi là ác ôn vì uy thӃ cӫa ta còn mҥnh
nhѭng trong tѭѫng lai nó sӁ ÿánh phá ta quyӃt liӋt. Nhұn ÿӏnh trên bұt ÿèn xanh cho
chi bӝ Tam liӋp diӋt tên này. ChiӅu 22 tháng 6 năm 1955 (mӗng 3 tháng 5 Ҩt Mùi)
anh Sáu Xu nói vӟi hai cѫ sӣ mұt là các anh Ba Ĉҧo (NguyӉn Văn Dһn) và Ba Bә
(NguyӉn Văn Bӛ) : ÿã có bҧn án tӱ hình cò Phѭӟc và giao cho hai anh thӵc hiӋn.
Hai ngày 22 và 23 là ngày cúng ÿình Tam HiӋp, cò Phѭӟc dӵ tӯ ÿҫu tӟi cuӕi. Xҭm
tӕi 23 tháng 6, ÿám tiӋc cӫa hѭѫng chӭc xã Tam hiӋp kӃt thúc, mӝt cѫ sӣ theo dõi cò
Phѭӟc suӕt ngày vào báo cho hai anh Ba Ĉҧo, Ba Bә : cò Phѭӟc dҳt xe ÿҥp Alcyon
sҳp ra vӅ. Hai anh xách dao ÿón ÿҫu ӣ cӕng Cây Me (nay là chiӃc cҫu xi măng nhӓ ӣ
chân dӕc xí nghiӋp gӕm Ĉӗng Nai I). Trӡi tӕi, ÿѭӡng 15 không ngѭӡi qua lҥi. Xe ÿҥp
cӫa cò Phѭӟc le lói ánh ÿèn, tӯ tӯ xuӕng dӕc. Hai anh xông tӟi ÿâm lia lӏa làm y té
xuӕng. Bӏ hѫn ba chөc nhát dao mà y còn kêu cӭu. Hai anh chҥy vӅ nhà anh Sáu Xu
gӱi dao, thay quҫn áo rӗi vӅ nhà mình. Mӝt sӕ ngѭӡi trong ÿình nghe tiӃng kêu cӭu,

1.3 Page 3

▲back to top


chҥy ra tìm cách chӣ cò Phѭӟc vӅ nhà thѭѫng Biên Hòa và y chӃt tҥi ÿây. Ĉӏch tә
chӭc ÿiӅu tra: chúng ÿһt hai giҧ thuyӃt : dân di cѭ thù oán mà giӃt hoһc ÿây chӍ là
mӝt vө cѭӟp cӫa giӃt ngѭӡi.
Ӣ Bình Ĉa, tên Sӵ là an ninh chìm thѭӡng dӑa nҥt, ÿàn áp các gia ÿình kháng chiӃn
cNJ, rình bҳt cán bӝ nҵm vùng. Tѭ Láo là ÿӝi Páctidăng, trѭӣng bót: huênh hoang
hӕng hách vӟi cҧ làng. Chúng tѭӣng ÿây là thӡi cѫ vүy vùng ngang dӑc cӫa chúng.
Bӝ ÿӝi ÿã tұp kӃt ra bҳc, mӝt nhóm cán bӝ ÿҧng viên ӣ lҥi thì tay không tҩc sҳc, cҩp
trên lҥi có chӍ thӏ nghiêm không ÿѭӧc dùng vNJ khí vì nhѭ vұy là vi phҥm hiӋp ÿӏnh, vi
phҥm ÿѭӡng lӕi ÿҩu tranh bҵng phѭѫng pháp hoà bình . Nhѭ vұy cӝng sҧn "nҵm
vNJng" ÿѭѫng ÿҫu sao nәi “quân ÿӝi quӕc gia" ÿѭӧc Hoa KǤ giúp trang bӏ máy bay,
ÿҥi bác... tӕi tân. ThӃ thì “ViӋt Nam cӝng hòa" sӁ tӗn tҥi mãi mãi, chúng lұp nhiӅu
"công" sӁ tha hӗ hѭӣng giàu sang sung sѭӟng. Cѫ sӣ mұt báo cáo tình hình và ÿӅ
nghӏ cho diӋt ác. Mӝt sӕ cán bӝ thӏ xã móc súng chôn giҩu ÿӇ thӵc hiӋn phѭѫng án.
Mӝt buәi tӕi ÿҫu năm 1956, quãng 8 giӡ, mӝt nhóm ba ngѭӡi mһt bôi lӑ ÿen xì, mһc
quҫn áo lính, ÿi giày ÿinh, ÿeo súng ұp vào nhà tên Sӵ, lôi y ra ÿѭӡng cái xuӕng An
Hҧo, cách nhà vài chөc mét, ÿұp chӃt, găm bҧn án ký tên Ӫy ban kháng chiӃn hành
chánh Thӫ Biên trên áo6. Mӝt nhóm khác vào nhà Tѭ Láo thì y ÿã trӕn mҩt. Cѫ sӣ rҧi
truyӅn ÿѫn cҧnh cáo mӝt sӕ tên khác làm bӑn này hoҧng sӧ co lҥi không dám nghênh
ngang nhѭ trѭӟc. Nhân dân Bình Ĉa vui mӯng tin tѭӣng cách mҥng vүn tӗn tҥi, vүn
ÿӫ sӭc mҥnh trӯng trӏ bӑn ác ôn. Ngày 17 tháng 6 năm 1956 Mӻ DiӋm mӣ chiӃn dӏch
Trѭѫng Tҩn Bӱu ӗ ҥt ÿánh phá phong trào cách mҥng miӅn Ĉông Nam Bӝ mà hai
tӍnh Biên Hòa, Bà Rӏa là ÿӏa bàn trӑng ÿiӇm. Căn cӭ cNJ Bình Ĉa, cái "ә” cӝng sҧn nәi
tiӃng ӣ sát nӝi ô Biên Hòa là nѫi chúng cҫn xóa bӓ. Hàng ÿoàn cán bӝ cӫa ÿӏch tӯ
tӍnh vӅ tә chӭc cho nhân dân hӑc tұp "tӕ cӝng”, “ly khai cӝng sҧn”… Chúng ÿiӇm
danh tӯng ngѭӡi mӛi buәi, chúng lҧi nhҧi giҧng giҧi thì trҿ em la khóc ӗn ào, chúng
nêu câu hӓi gӧi ý thì bà con ngӗi im hoһc thì thào chuyӋn riêng... khiӃn các buәi hӑc
thѭӡng kӃt thúc sӟm. Lính và cҧnh sát lùng bҳt ÿѭӧc các ÿӗng chí Ba Vinh, Bҧy Lan,
Tѭ ThiӋn7. Ĉêm nào bӑn chúng cNJng rình rұp, mai phөc chung quanh nhà các gia
6 Ĉӗng chí Ba LӉ ÿánh giá ÿây là cuӝc diӋt ác vNJ trang ÿҫu tiên ӣ thӏ xã Biên Hòa. Anh bӏ cҧnh cáo trong vө này lӏch sӱ ÿã xóa án.
7 Các ÿӗng chí Ba Vinh, Tѭ ThiӋn bӏ ÿҫy ÿi Phú Quӕc; ÿӗng chí Bҧy Lan bӏ giam ӣ nhà tù Tân HiӋp thoát ra trong vө phá khám chiӅu 2-12-1956

1.4 Page 4

▲back to top


ÿình kháng chiӃn cNJ. Sân, vѭӡn nhiӅu nhà chi chít vӃt giày lính, mӝt sӕ vҥt cӓ chӃt
trөi. Vào nhӳng ÿêm không trăng, không khí xóm làng im lһng ngӝt ngҥt nһng nӅ.
NhiӅu ngѭӡi lӟn tuәi nhӟ lҥi : sao lúc ÿó ÿêm dài ÿӃn thӃ, chӍ mong trӡi chóng sáng.
TiӃng lá rөng , tiӃng cành khô gãy trong vѭӡn... cNJng gây bao nӛi âu lo. NhiӅu ngѭӡi
nhìn vӅ phѭѫng bҳc lòng khҳc khoҧi : bao giӡ hòa bình thӕng nhҩt ? Bao giӡ ÿҩt nѭӟc
ÿӝc lұp tӵ do ? Bác ѫi, bao giӡ miӅn Nam chúng con hӃt ÿau khә, ÿѭӧc ÿón Bác vào
thăm ?
Hai giӡ chiӅu ngày 2 tháng 8 năm 1956, giӳa lúc trӡi ÿang mѭa to gió lӟn, mӝt bӑn
hiӃn binh vӅ vây bҳt ông Năm Kí tҥi nhà ӣ vàm Ông Án xã HiӋp Hòa. Vӧ ông cNJng
bӏ bҳt. Chúng nhӕt hai ông bà riêng rӁ tҥi phòng nhì tiӇu khu (nay là thành ÿӝi). Qua
ÿiêu tra - xét hӓi không kӃt quҧ, hai ngày sau chúng tha bà Tám Vân. Chúng cho bà
gһp mһt ông. Ông bӏ ÿánh gãy tay, áo quҫn tѫi tҧ ÿүm máu ÿã khô cӭng. Hai ngѭӡi
chӍ nhìn nhau, không nói ÿѭӧc câu nào.
Mҩy bӳa sau ÿi thăm nuôi, bà nghe bӑn lính ca ngӧi ông gan dҥ, ÿòn tra tҩn kiӇu gì
ông vүn không mӝt lӡi khai. Tám giӡ sáng 10 tháng 8 năm 1956, ÿӏch cho ông vӅ lò
gҥch bìa rӯng An Hҧo (chân ÿӗi nhà máy ÿѭӡng bây giӡ) tìm bҳt cán bӝ nҵm vùng.
Vӯa xuӕng xe, hai tay mang còng, ông vùng bӓ chҥy. Bӑn lính xҧ súng, ông hy sinh
giӳ trӑn khí tiӃt, giӳ bí mұt cho Ĉҧng, cho cách mҥng ÿӃn hѫi thӣ cuӕi cùng. Ít lâu
sau, ÿӗng chí Lê Văn Xu, bí thѭ chi bӝ, bӏ bҳt. Trҧi qua nhiӅu trұn tra tҩn dã man, anh
không mӝt lӡi khai báo nên bӏ ÿày ra Côn Ĉҧo. Anh hy sinh tҥi ÿó, ÿӡi ÿӡi yên nghӍ
cҥnh các tiên liӋt cách mҥng.
Ĉӗng chí Hai Bính (Phҥm Văn Bính) ÿәi vùng hoҥt ÿӝng lên Xuân Lӝc, trong ÿӗng
bào di cѭ ӣ Gia KiӋm. Anh bӏ bӋnh, ÿang nҵm tҥi nhà cѫ sӣ là ông Mѭӡi thì tên liên
lҥc phҧn bӝi, dүn lính bҳt. Anh bӏ tra tҩn ÿӃn tàn phӃ tҥi các nhà tù Mӻ DiӋm rӗi bӏ
ÿày ÿi Côn Ĉҧo (cuӕi năm 1963 sau khi DiӋm Nhu bӏ giӃt, chúng thҧ anh tҥi Sài Gòn
trong tình trҥng bò lê, không ÿi ÿӭng ÿѭӧc. Mӝt thanh niên không quen biӃt sau khi
hӓi chuyӋn ÿã cõng anh lên xe ÿò ӣ ngã tѭ Hàng Xanh gӱi vӅ Biên Hòa. Xuӕng xe ӣ
cù lao Phӕ, anh lê vӅ quê Bình Ĉa. Mѭӡi ngay sau, anh ÿѭӧc bí thѭ thӏ ӫy Biên Hòa
tә chӭc khiêng ra căn cӭ ÿiӅu trӏ, sӭc khoҿ tѭѫng ÿӕi hӗi phөc, anh tiӃp tөc tham gia

1.5 Page 5

▲back to top


công tác và hy sinh trong mӝt cuӝc ruӗng bӕ ӣ Phѭӟc Nguyên (Long Thành) tháng 1
năm 1969). Tháng 4 năm 1956 lính Pháp rút khӓi doanh trҥi ӣ bҳc Bình Ĉa. Lính ÿҥo
bót Bình Ĉa cNJng ÿi hӃt. Sѭ ÿoàn 7 ngөy (trѭӟc là sѭ 4) phҫn lӟn lính theo ÿҥo Kitô
di cѭ, vӅ ÿóng trong các trҥi lính Pháp cNJ. Bӝ chӍ huy sѭ 7 ÿѭa lính vӅ phát quang
mӝt vùng rӯng quanh bót Bình Ĉa, dӵng trҥi gia binh gӗm nhiӅu căn nhà có kích
thѭӟc dài 7,5m rӝng 5m, mӛi căn chӭa ba gia ÿình vӧ con lính cӫa tiӇu ÿoàn 2/10. Vӧ
con lính ӣ khu gia binh thì chӗng vүn ÿѭӧc lƭnh phө cҩp thuê nhà. Vӧ con ai còn ӣ
trong doanh trҥi thì tiӅn phө cҩp bӏ cúp. Thӵc hiӋn ÿiӅu này, ÿӏch âm mѭu cҩy dân di
cѭ vào vùng căn cӭ cNJ.
Chia ÿӅ trӏ là mӝt thӫ ÿoҥn quen dùng cӫa giai cҩp thӕng trӏ. Lúc mӟi tӟi, mӝt sӕ vӧ
con lính cұy thӃ “cùng ÿҥo vӟi tәng thӕng" nên tranh chҩp ÿҩt ÿai, vѭӡn ruӝng, mua
rҿ bán ÿҳt, gây cãi lӝn vӟi bà con ÿӏa phѭѫng. Thӡi gian ÿҫu, hai bên ít giao tiӃp vӟi
nhau. Trên cѫ sӣ nhұn ÿӏnh ÿӗng bào ÿҥo Kitô là ngѭӡi lao ÿӝng, cNJng có ý thӭc dân
tӝc, cҫn phҧi ÿoàn kӃt vӟi bà con ÿӇ chƭa mNJi nhӑn ÿҩu tranh vào kҿ thù chính Mӻ
DiӋm, chi bӝ khéo léo vұn ÿӝng ngѭӡi tӕt có uy tín yêu cҫu chính quyӅn xã, ҩp phân
chia ranh giӟi cѭ trú ÿӇ tránh nhӳng va chҥm xích mích. Mӻ DiӋm mua chuӝc dân di
cѭ, cҩp cho môi gia ÿình mӝt con trâu. Ta vұn ÿӝng bà con bán lҩy tiӅn sinh sӕng rӗi
xin cҩp thêm. Chung sӕng mӝt thӡi gian băng giá dҫn tan, ÿӗng bào di cѭ dҫn hiӇu
truyӅn thӕng oanh liӋt cӫa căn cӭ Bình Ĉa nên cҧm phөc, tôn trӑng mӑi phong tөc tұp
quán cӫa dân làng, quan hӋ ngày càng mұt thiӃt. Mҩy năm sau, ÿӗng bào cNJng tham
gia mӝt sӕ cuӝc ÿҩu tranh tҥi ÿӏa phѭѫng chӕng cѭӟp ÿҩt mӣ rӝng khu kӻ nghӋ Biên
Hòa.
Tháng 11 năm 1957 Mӻ DiӋm khӣi công làm xa lӝ Sài Gòn – Biên Hòa8 nӕi ÿҫu não
Sài Gòn vӟi các ÿѭӡng chiӃn lѭӧc sӕ 1 và 15. Nҵm trong vùng làm xa lӝ, căn cӭ Bình
Ĉa bӏ ӫi phá.
Trѭӟc tình hình ÿó: huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu cӱ hai ÿӗng chí Ba Cù và Năm Trang vӅ chӍ
8 Xa lӝ Sài Gòn – Biên Hòa (nay là xa lӝ 1A) dài khoҧng 32km trong phҥm vi tӍnh Ĉӗng Nai dài 10km. Tӯ Thӫ Ĉӭc
ÿӃn Hӕ Nai mһt ÿѭӡng rӝng 13,5m, nӅn ÿѭӡng là ÿҩt ÿӗi trҧi lӟp ÿá ong 0,3m, lӟp ÿá xanh 0,15m mһt phӫ lӟp bê tông
nhӵa 0,16m. Xa lӝ có 8 cҫu thép và bê tông chӏu tҧi trӑng trên 20 tҩn, mӛi giӡ có thӇ lѭu thông 1000 xe cѫ giӟi vӟi tӕc
ÿӝ 80km/h. Hai hãng Mӻ Jonhson Drake and Piper và Capitol Engineering nhұn thҫu tháng 6 năm 1957, hoàn thành

1.6 Page 6

▲back to top


ÿҥo nhân dân chӕng phá kӃ hoҥch mӣ xa lӝ. Anh Ba Cù ӣ rӯng Bình Ĉa, anh Năm
Trang ӣ nhà bà Ba DiӋu tҥi HiӋp Hòa, ÿóng vai chӗng chӏ Ba Gҥo - hai ngѭӡi lҩy
nhau ӣ Sai Gòn lúc chӏ hӑc nghӅ may trên ÿó, nay vӅ quê vӧ sinh sӕng - ÿӇ che mҳt
bӑn mұt thám chӍ ÿiӇm nhan nhҧn lúc ÿó. Ngày ngày gia ÿình bà chӣ ÿò ÿѭa "con rӇ”
qua sông “ÿi làm cho sӣ công chánh", chiӅu lҥi qua ÿón ÿӅu ÿһn. Anh Năm Trang có
cѫ sӣ ӣ Bình Ĉa là ông Hai Quҧng, nhà ông ӣ cҥnh miӉu Bình Ĉa khá vҳng vҿ, chung
quanh là bà con tӕt, canh gác bҧo vӋ dӉ dàng, thuұn tiӋn cho nhӳng cuӝc gһp gӥ bàn
bҥc công tác. Ĉӗng chí Sáu Bình bӏ bҳt trong chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn Bӱu, anh giҧ
ÿiӃc sau nhiӅu trұn tra tҩn dã man. Ĉӏch kiӇm tra nhiӅu cách, anh ÿӅu vѭӧt qua nên
ngày 5 tháng 1 năm 1958 chúng tha cho vӅ. Ít lâu sau, móc nӕi ÿѭӧc vӟi anh Năm
Trang, anh ÿѭӧc chӍ ÿҥo : sҳm xe bò làm cӫi ÿӇ tҥo thӃ hӧp pháp. Anh vay tiӅn hӑ
hàng mua xe và bò, ngày ngày vào rӯng lҩy cӫi ÿӇ ÿѭa tin và tiӃp tӃ cho cán bӝ ÿóng
trong lõm rӯng.
Mӟi ÿҫu bӑn Mӻ tiӃn hành ÿo ÿҥc khҧo sát, chúng dүm bӯa lên mӗ mҧ gây nӛi bҩt
bình trong nhân dân. Bà con kéo ra ÿҩu tranh hăm ÿánh, buӝc chúng phҧi vác máy
tháo chҥy. Ĉҩu tranh chӕng làm ÿѭӡng là công viӋc mӟi mҿ, cán bӝ ta chѭa có kinh
nghiӋm. Hӓi cҩp trên thì tӍnh ӫy chӍ nêu phѭѫng hѭӟng chung : các anh vӅ bàn vӟi
dân coi nguyӋn vӑng cӫa dân ra sao mà ÿӅ ra yêu cҫu ÿҩu tranh. Ĉóng vai nhân viên
công chánh vӅ thăm quê hѭѫng, anh Năm Tăng trao ÿәi, khêu gӧi bà con cô bác lӟn
tuәi thì bà “con nói con ngѭӡi ta sӕng có cái nhà, thác có cái mӗ". Các rút ra khҭu
hiӋu ÿҩu tranh "sӕng có cái nhà, thác có cái mӗ, kҿ nào ӫi má mӗ mҧ tә tiên phҧi ÿӅn
tӝi”. Các anh cNJng lѭӡng trѭӟc vҩn ÿӅ lúc hăng lên bà con có thӇ làm qúa.
Máy ӫi Mӻ làm viӋc rҫn rҫn. Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa cán bӝ ta, các cѫ sӣ vұn ÿӝng ÿông
ÿӫ bà con trong mӝt ÿêm cҳm hàng mҩy trăm cây nhӓ buӝc vҧi ÿӓ, mӛi ngôi mӝt cây,
sáng ra khu nghƭa ÿӏa ÿӓ rӵc mӝt màu. Bӑn Mӻ tӟi làm viӋc, hàng trăm ÿӗng bào vây
chһt, ngѭӡi vác cuӕc, kҿ cҫm dao... vӟi khi thӃ sôi sөc, ÿӭng cҧn ÿҫu xe. Dân ÿҩu lý
vӟi chúng : các ông tӯ bên nѭӟc Mӻ tҥi sao mang máy sang ӫi mӗ mҧ tә tiên chúng
tôi ? Tên Mӻ chӍ huy thҩy công viӋc bӏ chӵng lҥi, hҵn hӑc nói : Hãy vӅ ÿi, chӟ ÿӭng
tháng 2 năm 1961 vӟi kinh phí 400 triӋu ÿӗng Sài Gòn hӗi ÿó, Mӻ DiӋm là xa lӝ có nhiӅu ý ÿӗ: - nӕi cҧng Sài Gòn vӟi
các ÿѭӡng giao thông quan trӑng và Tәng kho Long Bình – xóa căn cӭ Bình Ĉa – làm sân bay dã chiӃn lúc khҭn cҩp.

1.7 Page 7

▲back to top


ÿây chúng tôi ӫi hӃt, ӫi chӃt. Nó vӯa ra lӋnh rӗ ga thì bác nông dân già Phҥm Văn
Quӕc, ngѭӡi thôn Long Bình, lăm lăm cây mác trên tay xông tӟi rѭӧt. Tên này bӓ
chҥy, dãy xe ӫi nҵm ÿó không dám nhúc nhích, lҫn lѭӧt tҳt máy. Tên Mӻ không chҥy
thoát, gӑi tên thông ngôn tӟi dӏch lӡi nó nói : ông Mӻ nói vӟi bà con rҵng ông Mӻ
cNJng là ngѭӡi ÿi làm mѭӟn. Thҩy nó xuӕng nѭӟc, bà con hӓi : bӳa nay không ӫi nӳa
phҧi không ? Tên này trҧ lӡi : ӡ, bӳa nay tôi dӯng lҥi, các ông vӅ kiӋn ÿi, chӯng nào
xong chúng tôi ӫi tiӃp. KӃ hoҥch phá nghƭa ÿӏa phҧi ngѭng lҥi mӝt thӡi gian. Bӑn
quұn Châu Thành theo lӋnh trên xuӕng thѭѫng lѭӧng bӗi thѭӡng cho bà con dӡi mӗ
mҧ ÿi nѫi khác. Ĉӗng chí năm Trang chӍ ÿҥo anh Sáu Bình vұn ÿӝng nhân dân Long
Bình, Bình Ĉa, An Hҧo ÿòi trҧ mӛi ngôi mҧ ÿá hoһc gҥch gҩp nhiӅu lҫn mҧ ÿҩt. Anh
Ba Phé, ông Sáu Tѭӟc, các anh Cӑng, Lét... ÿҳp hàng trăm mҧ giҧ ÿӇ ÿòi tiӅn. Nhà
thҫu ÿӭng ngay vӅ phía nhân dân vì hӑ cNJng có lӧi, mӛi ngôi mӝ hӑ tính vӟi Mӻ gҩp
vài lҫn sӕ trҧ cho dân, sӕ mӗ mҧ càng nhiӅu, sӕ bҥc hӕt càng bӝn. Mӻ bӗi thѭӡng ÿҫy
ÿӫ, cán bӝ ta lҥi chӍ ÿҥo bà con trì hoãn bӕc cҩt : cúng mҧ rӗi chӡ ngày tӕt mӟi bӕc.
Lái xe ngѭӡi ViӋt không phҧi làm mà vүn lƭnh lѭѫng, lҥi ÿѭӧc “nhұu dài dài” cNJng
ÿӗng tình vӟi bà con. Vì vұy viӋc làm xa lӝ cӫa Mӻ ngөy chұm lҥi mӝt thӡi gian
không ÿúng tiӃn ÿӝ.
Qua các ÿӧt "tӕ cӝng” trong chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn Bӱu và NguyӉn Trãi, nhân dân
Bình Ĉa, An Hҧo vүn nuôi giҩu cán bӝ, ÿҧng viên, vүn chí cӕt vӟi cách mҥng. Năm
1958 bӑn nhân viên quұn Châu Thành vӅ bҳt dân Bình An9 lұp khu trù mұt, sӱa
ÿѭӡng to hѫn, ÿào hào tӯ khu nhà ông Sáu Tѭӟc vòng lên ven rӯng tӟi bӃn ÿò Kho,
bên trong rào chông ÿӇ kӅm kҽp dân. Bà con chӕng lҥi bҵng cách lãn công. Trѭӣng
ҩp ngày ngày ÿӃn tӯng nhà bҳt dân ÿi xâu thì ngѭӡi ra làm phҫn lӟn là phө nӳ và trҿ
em... nên mӟi ÿào ÿѭӧc vài ÿoҥn hào, rào vài ÿoҥn có cҳm chông, chѭa có tác dөng
gì. Chúng lұp tә chӭc "thanh niên cӝng hòa" ÿêm ÿêm tuҫn tra canh gác chӕng ViӋt
cӝng vӅ thì sӕ thanh niên ÿӏa phѭѫng bӏ "úp bӝ" lҥi làm nhiӋm vө bҧo vӋ cho cán bӝ,
ÿҧng viên ÿi lҥi an toàn: hoҥt ÿӝng dӉ dàng.
Chúng lұp "phong trào cách mҥng quӕc gia" và tә chӭc "ÿҧng cҫn lao nhân vӏ" hӛ trӧ
9 Ĉӏch ÿәi tên Bình Ĉa thành Bình An ÿӏnh xóa truyӅn thӕng cNJ

1.8 Page 8

▲back to top


chính quyӅn cѫ sӣ cӫa chúng vӟi luұn ÿiӋu lӯa bӏp "ÿҧng cӫa ông cӕ vҩn Ngô Ĉình
Nhu có thân thӃ lӟn, ai vào không lo bӏ bҳt, gia ÿinh có ngѭӡi bӏ tù có thӇ xin bҧo
lãnh ra...”. Ӣ Binh Ĉa tә chӭc "cҫn lao nhân vӏ" có hѫn mӝt chөc ngѭӡi : Ba Dài
(trѭӣng ҩp), Hà Văn Lӝ (phó ҩp), Tѭ Á, Chiêu, Tѭӟc, Thuұn… mӛi ngѭӡi vào vӟi
ÿông cѫ sӣ khác nhau, trong ÿó nhiӅu ngѭӡi bӏ bҳt ép. Các tә chӭc "ÿҧng cҫn lao
nhân vӏ", “phong trào cách mҥng quӕc gia” chӍ hӑp hành, hoҥt ÿӝng thӡi gian ngҳn
thì rã.
Mӻ DiӋm ngày càng phát xít. Chúng ra luұt 10-59 và lê máy chém ÿi khҳp miӅn Nam
ViӋt Nam ÿӇ giӃt hҥi nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc. Bӑn cӕ vҩn quân sӵ Mӻ kéo vào ÿông
dҫn mӟi ÿҫu chӍ nҳm quân ngөy ӣ cҩp sѭ ÿoàn, dҫn dҫn nҳm xuӕng tiӇu ÿoàn, chӍ huy
quân ngөy ÿánh phá cách mҥng ác liӋt. ĈӇ trӯng trӏ bӑn Mӻ xâm lѭӧc, ban chӍ huy
quân sӵ liên tӍnh miӅn Ĉông gӱi thѭ cho ÿӗng chí Ba Lê yêu cҫu thӏ ӫy Biên Hòa
phӕi hӧp hành ÿӝng. Anh hùng, chiӃn sƭ ÿѫn vӏ C.250, ÿã cùng anh Ba LӉ ÿѭa vào
các cѫ sӣ mұt ӣ ҩp Lân Thành : bà Sáu Tѫ, bà Bҧy VӃt, bà Bu Xuân... ÿiӅu tra tӍ mӍ
qui luұt ÿi lҥi, ăn ӣ cӫa chúng, vӁ ÿѭӧc sѫ ÿӗ Nhà Xanh, lên phѭѫng án trұn ÿánh.
Cҩp trên thông qua kӃ hoҥch tác chiӃn. Anh Năm Hoa, ngѭӡi con cӫa Bình Ĉa bҩt
khuҩt, vӟi lòng sôi sөc căm thù giһc và nóng bӓng ý chí trҧ thù cho cha là ông Năm
Kí bӏ ÿӏch giӃt hҥi, dүn ÿӝi biӋt ÿӝng bí mұt tӯ chiӃn khu Ĉ luӗn vào Gò Me ém tҥi
vҥt rӯng nhӗi cҥnh nhà bà Ba Xuân. Sҭm tӕi 7 tháng 7 năm 1959, toàn ÿӝi gӗm 6
ÿӗng chí xuҩt phát tӯ xóm nhӓ tiӃn vào hang ә ÿӏch. Trұn ÿánh nә ra chѭa ÿҫy mѭӡi
phút. Hai tên Mӻ ÿӅn tӝi tҥi chӛ, mӝt tên khác bӏ thѭѫng ÿѭӧc ÿѭa vӅ Sài Gòn cӭu
chӳa. Lӵc lѭӧng ta rút vӅ căn cӭ an toàn. Ĉây là trұn diӋt Mӻ ÿҫu tiên trên toàn miӅn
Nam, có tiӃng vang lӟn, chҩn ÿӝng dѭ luұn.
Tѭ Cѭӡng (Ĉoàn Trӏ, NguyӉn Văn Cѭӡng) là cán bӝ binh vұn huyӋn Vƭnh Cӱu, sau
hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ 1954 vӅ bám Bình Ĉa, HiӋp Hòa ÿӇ nҳm cѫ sӣ trong sѭ ÿoàn 7
ngөy. Y có nhiӅu biӇu hiӋn sa sút vӅ phҭm chҩt ÿҥo ÿӭc : bӗ bӏch, thích ăn ngon uӕng
ngon: ÿiӇm tâm bҵng bánh mì trҳng vӟi pho mát "ÿҫu bò Hà Lan”, găm bông, rѭӧu
chát, hút thuӕc Ănglê... Qua vài lҫn gһp, ÿӗng Ba LӉ tҩy vұy thҫm nghƭ: anh này mҩt
chҩt cӝng sҧn rӗi! Tѭ Cѭӡng hӓi ÿӏa ÿiӇm liên lҥc và cѫ sӣ, anh cҧnh giác không nói.

1.9 Page 9

▲back to top


Tình hình cách mҥng chung năm 1959 có nhiӅu khó khăn, ÿӏch cuӗng ÿánh phá ác
liӋt. Tѭ Cѭӡng nҧy sinh tѭ tѭӣng ÿҫu hàng giһc. Y lén gӱi thѭ cho công an ngөy Biên
Hòa. Trong bӳa thӏt chó ӣ nhà Tѭ Nhòng, cѫ sӣ ta ӣ Bình Ĉa, công an ÿӏch bao vây
chһt cҧ xóm MiӉu, bҳt Tѭ Cѭӡng ÿang nhұu giҧi ra xe tháng 6 năm 1959. Khi qua
cҫu ông Cia, Tѭ Cѭӡng vӡ nhҧy xuӕng trӕn ÿӇ chúng bҳt lҥi. VӅ ty công an chúng
ÿѭa y lên lҫu. Do khéo giӳ kín, nhiӅu ÿӗng chí bӏ bҳt ít lâu sau chѭa biӃt y phҧn bӝi
nên y khai thác ÿѭӧc mӝt sӕ tin tӭc báo cho giһc ÿӇ chúng ÿánh phá phong trào cách
mҥng.
Ĉӗng chí Bҧy Lan và Ba Xҽ (Tám Hҥt) bӕ trí ÿӗng chí Hӗng Dѭѫng - thѭӡng vө
huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu - ӣ nhà anh Hai Hóa là ÿoàn viên thanh niên lao ÿӝng tҥi bӃn ÿò
Kho. Ĉӗng chí Hӗng Dѭѫng dӵ ÿӏnh làm công tác vұn ÿӝng xây dӵng cѫ sӣ trong sӕ
ÿӗng bào ÿҥo Kitô di cѭ.
Anh vӧ Hóa là Bán - bӝ ÿӝi cNJ hӗi chín năm - cѫ sӣ cӫa ÿӗng chí Bҧy Lan, hay cӡ
bҥc, rѭӧu chè, sӕng bê bӕi. Bán ÿѭӧc giӟi thiӋu vӟi ÿӗng chí Hӗng Dѭѫng. Ĉêm 5
tháng 12 năm 1958 Bán báo cho công an ngөy ӣ Biên Hòa bҳt ÿӗng chí Hӗng Dѭѫng
và mӝt ngѭӡi khác ÿӇ lƭnh thѭӣng.
Anh Hai Hóa xách xe lam chҥy xuӕng Long An, Cai Lұy, Vƭnh Long ÿӇ tránh. Mӛi
nѫi anh làm ăn mӝt thӡi gian ngҳn rӗi lҥi ÿi tiӃp. Chҷng may ӣ nhà con trai thӭ hai
cӫa anh bӏ bӋnh chӃt. Ngѭӡi nhà ÿi kiӃm vӅ. Vӧ lҥi bӏ bӋnh nên anh tính chӡ chӏ bӟt
bӋnh sӁ ÿi nӳa. Ngày 3 tháng 7 năm 1959 (28 tháng 5 ta) anh chӣ than tӯ Phѭӟc Tân
vӅ sӕ nhà 19 Tam HiӋp, hai tên Ĉӵc Lu và Ĉӵc Chín, nhân viên phòng nhì, chӡ sҹn
còng anh lҥi, ÿóng trăn (cùm). VӅ phòng ÿiӅu tra, viên trung úy hӓi : tҥi sao anh bӏ
bҳt vӅ ÿây ? Trҧ lӡi : dҥ, không biӃt. Nó mӣ còng, cho hút thuӕc. Mӝt lát, Tám Hҥt
bѭӟc vào. Nó hӓi : biӃt anh này không ? Tám Hҥt ra ÿҫu hàng trѭӟc ÿó ít ngày, hai
ngѭӡi quá rành nhau. Chӕi cãi cNJng vô ích, anh gұt ÿҫu : dҥ biӃt. (Anh bӏ tù ba năm
rѭӥi, tӟi cuӕi năm 1962, ÿѭӧc tha).
Cӕ vҩn Mӻ bӏ diӋt, DiӋm Nhu tung các sҳc lính, cҧnh sát, mұt vө mӣ cuӝc lùng bҳt
cán bӝ và cѫ sӣ trên qui mô lӟn. Cuӕi tháng 8 năm 1956 tên Ba Chánh (trѭӣng ban
giao liên tӍnh) bi bҳt, ÿҫu hàng giһc. Hà Tѭ (bí thѭ huyӋn ӫy Long Thành) cNJng phҧn

1.10 Page 10

▲back to top


bӝi ÿҫu hàng. Bӑn này dүn ÿӏch bҳt hѫn ba trăm cán bӝ, ÿҧng viên, cѫ sӣ cӫa ta. Ӡ xã
Tam HiӋp, bí thѭ chi bӝ Ba Ĉҧo, các ÿҧng viên Mѭӡi Hұu, Bҧy Lan... bӏ bҳt mӝt lѭӧt.
Anh Sáu Bình thѭӡng tiӃp tӃ gҥo, tiӅn cho Ba Chánh bӏ nó dүn lính bҳt ngày 28 tháng
9 năm 1959. Ĉӗng chí Nhung cán bӝ nông hӝi huyӋn Vƭnh Cӱu cNJ bӏ chúng tra tҩn
chӃt tҥi ty công an Biên Hòa. Các chi bӝ Ĉҧng ӣ Biên Hòa bӏ phá rã, có nѫi trҳng, có
nѫi còn ÿҧng viên trҿ. Phong trào cách mҥng Biên Hòa ÿӭng trѭӟc thӱ thách nghiêm
trӑng, có nguy cѫ bӏ ÿè bҽp.
Suӕt bӕn tháng ròng, bҵng ÿӫ mӑi cӵc hình tra tҩn, Mӻ DiӋm cӕ ép bҧy ngѭӡi bӏ bҳt
mà chúng nghi có dính dáng vào vө diӋt Mӻ phҧi nhұn tӝi là giӃt hai tên Mӻ, làm bӏ
thѭѫng hѫn mӝt chөc tên khác. Mһc dù thân thӇ bҫm giұp tѫi tҧ, sӭc kiӋt, có ngѭӡi ÿi
không nәi, nhѭng trѭӟc tòa án quân sӵ ÿһc biӋt Biên Hòa ngày 29 tháng 12 năm
1959, các chiӃn sƭ cách mҥng ÿӅu phҧn ÿӕi lӡi buӝc tӝi không ÿúng cӫa chúng. Bӑn
quan tòa ÿuӕi lý cuӕi cùng chúng phҧi tuyên bӕ tha bәng vӅ tӝi giӃt Mӻ, nhѭng lҥi
khép vào tӝi “Cӝng sҧn nҵm vùng phá hoҥi quӕc gia” rӗi dӵa vào luұt 10-59 tuyên án
bӯa :
- Tӱ hình ba ngѭӡi : Ngô Bá Cao, Võ Văn Khăn (Bҧy Lan), Ba Ĉҧo (NguyӉn Văn
Dһn) .
- Võ Văn Xѭӡng 20 năm tù.
- Mѭӡi Hұu (Trҫn Văn Hұu) và Dѭѫng Hӳu LӉ 10 năm.
- Tha bәng NguyӉn Văn Hài .
Bҧn án ngang ngѭӧc cӫa Mӻ DiӋm vҩp phҧi sӭc phҧn kháng cӫa nhân dân cҧ nѭӟc.
Các giӟi ÿӗng bào Biên Hòa trong vòng kӅm kҽp cӫa giһc liên tiӃp ký bӕn ÿӧt kiӃn
nghӏ ÿòi hӫy bӓ bҧn án. Ĉӗng bào miӅn Bҳc sôi nәi hӑp mít tinh ÿòi ngөy quyӅn Sài
Gòn phҧi hӫy bӓ bҧn án giӃt ngѭӡi. Hӝi luұt gia dân chӫ quӕc tӃ cӱ mӝt ÿoàn bay
sang Sài Gòn ÿòi hӫy bӓ bҧn án tàn bҥo ÿӇ công lý cӫa loài ngѭӡi ÿѭӧc thӵc sӵ tôn
trӑng. Trѭӟc phҧn ӭng rӝng rãi trong nѭӟc và thӃ giӟi, Mӻ DiӋm lúng túng, lo sӧ, vӝi
vã ÿѭa sáu ngѭӡi vӅ khám Chí Hòa rӗi bí mұt ÿày ÿi Côn Ĉҧo.
Mӝt sӕ cán bӝ, ÿҧng viên thoát khӓi các vө bҳt bӟ ÿã bӅn bӍ chҳp nӕi, cӫng cӕ lҥi cѫ

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


sӣ. Anh em ÿi công tác luôn luôn ÿӅ cao cҧnh giác, thҩy tình hình có vҿ khác lҥ thì
tìm cách thoát ngay. ĈӃn nѫi hҽn gһp thұt ÿúng giӡ, không ÿѭӧc nán lҥi quá năm
phút, có ÿӗng chí vì chùng chình mà bӏ ÿӏch bҳt. Nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo rҩt tӕt,
rҩt yêu nѭӟc, nӃu ví vӟi tҩm áo giáp e chѭa thұt ÿӫ và ÿúng vì áo giáp còn bӏ bҳn
thӫng, chӭ ÿѭӧc nhân dân chӣ che bҧo vӋ thì ngѭӡi cán bӝ ÿѭӧc an toàn tuyӋt ÿӕi.
Khó có thӇ tìm ÿӫ lӡi ngӧi ca "gan vàng dҥ sҳt" cӫa nhân dân vào thӡi ÿiӇm ÿen tӕi
khó khăn ÿó. Là cѫ sӣ cách mҥng, bà con tӵ giác chҩp nhұn hy sinh : tra tҩn, tù ÿày,
thұm chí cҧ ÿi chӃt. Nhѭng bà con ngҥi nhҩt nhӳng kҿ ÿâu hàng phҧn bӝi. Gia ÿình
vui lòng nhӏn bӟt ÿӇ nuôi chúng tӯng tháng, hàng năm, bҧo vӋ chúng hѫn cҧ núm ruӝt
cӫa mình, bѭng dӑn cӭt ÿái hѫn hҫu hҥ ba má ÿӇ chúng phөc vө cách mҥng cho ÿӡi
con cháu mình ÿѭӧc tӵ do hҥnh phúc, thӃ mà chúng lҥi dүn ÿӏch vӅ ÿánh nát gia ÿình
! Cho nên nhiӅu bà con chí cӕt cNJng cҧnh giác; cán bӝ ÿҧng viên vӅ có lúc bӏ bà con
xô ra : tao thì trѭӟc sau nhѭ mӝt, chӟ tөi tuy trѭӟc sau không nhѭ mӝt là không ÿѭӧc
ÿâu, thôi tөi bây ѫi ! Có lúc anh em ÿi công tác tìm chӛ gӱi cái xe ÿҥp cNJng khó. TӍnh
uӹ, thӏ ӫy chӫ trѭѫng giáo dөc cán bӝ, ÿҧng viên kiên trì bám trө xây dӵng cѫ sӣ tiӃp
tөc công tác cách mҥng.
Và nhӳng ngày Mӻ DiӋm ÿiên cuӗng khӫng bӕ, bҳt bӟ, bҳn giӃt dã man nhân dân
Biên Hòa nӱa cuӕi năm 1959, anh NguyӉn Thành Lân (tӭc Lính, con trai ÿӗng chí Tѭ
Ĉӗng) vӯa cѭӟi vӧ xong móc nӕi vӟi cán bӝ kháng chiӃn cNJ. Anh liên lҥc vӟi ông
Tám Xíu ӣ An Hҧo, ÿӏnh tìm ÿѭӡng thoát ly lên chiӃn khu Ĉ, vùng ÿҩt thánh cӫa
cách mҥng miӅn Ĉông Nam bӝ. Trong nhӳng ngày chӡ ÿӧi ra ÿi, anh quen tên Tâm –
lính bҧo an, con ÿӝi Thi – Tên Tâm vài lҫn ngӓ ý “cNJng muӕn tham gia hoҥt ÿӝng
cách mҥng ÿánh ÿә chӃ ÿӝ ÿӝc tài Ngô Ĉình DiӋm”. Tuәi trҿ vӕn cҧ tin và ÿã phҧi trҧ
giá rҩt ÿҳt! Mӝt ÿêm cuӕi tháng 6 năm 1960, theo lӡi hҽn, anh Lân tӟi cӕng Bà Kí
(HiӋp Hòa) ÿӇ nhұn trái lӵu ÿҥn tên Tâm hӭa trao cho nhѭng không thҩy. Lính bҧo an
ÿӃn nhà anh, bҳt giҧi vӅ khám ÿѭӡng Biên Hòa. Anh bӏ tra tҩn nhiӅu trұn nhѭng
không khai mӝt lӡi. Trong nhà giam anh tham gia ÿҩu tranh ÿòi cҧi thiӋn ăn uӕng,
tҳm rӱa, ÿòi cho ngѭӡi tù ÿѭӧc mua giҩy bút ÿӇ hӑc… Lúc anh thì bҳt thì ngѭӡi vӧ
trҿ ÿang có bҫu. Má anh ÿi thăm nuôi, vӧ anh nhӡ hӓi dùm nӃu sinh con trai thì ÿһt
tên là gì? Anh nhҳn ra: ÿһt tên con là NguyӉn Quӕc Hùng (vӟi lӡi giҧi thích: quӕc là

2.2 Page 12

▲back to top


nѭӟc, hùng là mҥnh). TӍnh trѭӣng Hoàng Mҥnh Thѭӡng Thѭӡng là tên chӕng cӝng
khát máu, hҫu nhѭ ngày nào cNJng ra lӋnh giӃt mӝt vài ngѭӡi tù. Ĉêm 22 tháng 2 năm
1961 (8 tháng giêng âm lӏch Tân Sӱu ) mӝt xe ô tô lính chӣ hai anh Lân và HiӋp
(ngѭӡi cù lao Phӕ) ÿi thӫ tiêu gҫn trҥm gác rӯng cao su suӕi Chùa. Anh ngã xuӕng
chѭa kӏp thӵc hiӋn ѭӟc mѫ cҫm súng giӃt giһc cӭu nѭӟc nhѭ cha anh ÿã làm thӡi chín
năm chӕng Pháp.
Tӯ cuӕi năm 1959 trӣ ÿi, nhà máy giҩy Cogido, nhà máy hóa chҩt Vicaco, nhà máy
cán kéo dây ÿӗng... lҫn lѭӧt mӑc trên ÿҩt Bình Ĉa, An Hҧo trong lúc xa lӝ Sài Còn –
Biên Hòa ÿang thӡi kǤ gҩp rút thi công. Mӻ DiӋm ÿánh giá ÿây là vùng mà trұt tӵ an
ninh ÿã vãn hӗi, ÿҩt ÿai rӝng rãi, nӅn ÿҩt vӳng chҳc, giá ÿҩt rҿ... có thӇ xây dӵng các
nhà máy hiӋn ÿҥi ít tӕn kém hѫn ӣ Sài Gòn, Chӧ Lӟn. Vùng này cách "thӫ ÿô ViӋt
Nam cӝng hòa" khoҧng hai mѭѫi kilômét xây nhà máy sӁ phân tán bӟt ÿӝi ngNJ công
nhân và ngѭӡi lao ÿӝng nghèo vӕn tұp trung quá ÿông ӣ ÿô thӏ. Mӣ khu kӻ nghӋ,
chúng sӁ phát triӇn sӕ lѭӧng tѭ sҧn bҧn xӭ làm cѫ sӣ xã hӝi cho chӫ nghƭa thӵc dân
mӟi, ÿӗng thӡi tҥo nguӗn hұu cҫn tҥi chӛ phөc vө kӏp thӡi cho âm mѭu mӣ rӝng
chiӃn tranh xâm lѭӧc cӫa chúng. Do ÿó ý ÿӗ xây dӵng khu kӻ nghӋ tҥi Bình Ĉa, An
Hҧo ÿѭӧc hình thành tӯ sӟm. Tháng 6 năm 1962 Ӫy ban nghiên cӭu cӫa trung tâm
khuyӃch trѭѫng kӻ nghӋ (viӃt tҳt: SONADEZI : société national pour le
dévelopement des zônes industrielles) ÿӋ lên phӫ tәng thӕng ngөy mӝt tӡ trình vӅ dӵ
án này. Máy móc các nѭӟc Mӻ, Nhұt, Tây Ĉӭc, Ĉài Loan, Pháp… cùng ÿӫ loҥi
chuyên viên Mӻ, Âu, Á... tҩp nұp ÿӃn. Các nhà máy ÿѭӧc xây cҩt ào ҥt vӟi tӕc ÿӝ
nhanh; thѭӡng chӍ hai, ba năm sau khi ÿһt viên gҥch móng thì máy bҳt ÿҫu chҥy.
Trong thӡi gian sҧn xuҩt thӱ, mӝt sӕ nhà máy ÿã thu hӗi ÿӫ vӕn xây dӵng cѫ bҧn và
máy móc thiӃt bӏ, ÿӃn khi chính thӭc bѭӟc vào sҧn xuҩt thì chӫ chӍ có viӋc xoa tay
hӕt bҥc trong khi ÿӡi sӕng ngѭӡi thӧ bҫn cùng ÿói khә. Vì vұy khu công nghiӋp Biên
Hòa tұp trung ÿông ÿҧo công nhân trӣ thành vNJ ÿài ÿҩu tranh giai cҩp sôi nәi, quyӃt
liӋt kéo dài tӯ khi bҳt ÿҫu xây dӵng tӟi ngày ÿҩt nѭӟc hoàn toàn giҧi phóng 30 tháng
4 năm 1975.
Ĉӗng chí Năm Trung (Trѭѫng Văn Trung) nguyên bí thѭ chi bӝ xã An Hòa mãn hҥn

2.3 Page 13

▲back to top


tù ÿѭӧc tha vӅ, qua mӝt cѫ sӣ mұt, cuӕi năm 1963 bҳt liên lҥc ÿѭӧc vӟi thӏ ӫy Biên
Hòa. Ĉӗng chí Ba LӉ chӍ ÿҥo anh vӅ Sài Gòn xin cҩp lҥi bҵng hӑc nghӅ thӧ (hӑc tӯ
thӡi Pháp), sau ÿó xin vào làm thӧ sӱa máy dӋt ӣ nhà máy Dofitex cӫa tѭ sҧn Lâm
Văn HiӋp ÿӇ tә chӭc, xây dӵng cѫ sӣ tҥi ÿây Xí nghiӋp Dofitex có khoҧng 250 thӧ,
hҫu hӃt theo ÿҥo Thiên Chúa, hai phҫn ba là nӳ. Qua mӝt thӡi gian tìm hiӇu, anh Năm
Trung ÿѭa sách báo, tài liӋu cho anh Năm Bҧo (NguyӉn Văn Bҧo quê Vƭnh Long) và
anh Mѭӡi Ĉұu (quê Quҧng Nam) ÿӑc, sau ÿó tә chӭc kӃt nҥp hai anh vào hӝi công
nhân giҧi phóng.
Vào thӡi gian này, mӝt nhà tѭ sҧn Sài Gòn hùn vӕn vӟi Lâm Văn HiӋp mua thêm
máy móc trang bӏ cho nhà máy. Sau khi tính toán kӻ, chӫ ÿӏnh sa thҧi hai mѭѫi hai
thӧ trong ÿó có anh Năm Bҧo. Anh Năm Trung gһp ông Chӳ - cNJng tӯng bӏ tù vӅ -
cùng nhau bàn bҥc. Ông Chӳ nói : cҫn tiӃn hành vұn ÿӝng công nhân ÿòi lұp nghiӋp
ÿoàn hӧp pháp mà ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng thӧ thuyӅn và ÿҩu tranh chӕng sa thҧi. Mӻ
ngөy và bӑn chӫ nhà máy không muӕn công nhân có tә chӭc gì hӃt, trӯ công ÿoàn
vàng cӫa Trҫn Quӕc Bӱu, vì chúng sӧ anh chӏ em có tә chӭc sӁ có sӭc mҥnh to lӟn.
Anh Năm Trung và các nòng cӕt lӧi dөng chiêu bài dân chӫ giҧ hiӋu cӫa chúng,
thành lұp nghiӋp ÿoàn Dofitex . Các ÿҥi biӇu hӑp ÿӅ ra yêu sách bӕn ÿiӇm : chӫ thu
nhұn lҥi các thӧ bӏ sa thҧi, tăng lѭѫng cho thӧ vì ÿӡi sӕng ÿҳt ÿӓ, trҧ phө cҩp ÿҳt ÿӓ,
có xe ÿѭa rѭӟc thӧ ӣ ba ÿiӇm Hӕ Nai, Tân Mai, BӃn Gӛ. Ban ÿҥi biӇu nghiӋp ÿoàn
triӋu tұp anh chӏ em hӑp tҥi nhà ăn ty lao ÿӝng cNJ thông qua nӝi dung yêu cҫu, bàn
biӋn pháp ÿҩu tranh, cӱ ban “thө ӫy" (bӝ phұn lãnh ÿҥo cӫa nghiӋp ÿoàn) ÿӇ chӍ ÿҥo.
Ngày 5 tháng 10 năm 1964, bҧn kiӃn nghӏ ÿѭӧc gӣi lên chӫ nhà máy và ty lao ÿӝng.
ĈӃn ngày 15 tháng 10 yêu sách vүn chѭa ÿѭӧc giҧi quyӃt, ban thө ӫy chӍ ÿҥo anh chӏ
em công nhân ÿình công tӯ 11 giӡ ÿӃn 18 giӡ. Sҧn lѭӧng trong ngày sөt giҧm còn
mӝt phҫn ba. Cҧnh sát ngөy “mӡi" anh Năm Trung vӅ ty lao ÿӝng xét hӓi thì tҥi nhà
máy, anh Năm Bҧo chuҭn bӏ phát ÿӝng ÿình công tiӃp (nӃu ÿӏch bҳt giӳ anh Năm
Trung). Tҥi ty lao ÿӝng, anh Năm Trung nói rõ cho ÿҥi diӋn ty biӃt nguyên nhân cuӝc
lãn công và quyӃt tâm ÿҩu tranh tiӃp cӫa công nhân yêu cҫu chӫ thӵc hiӋn nhӳng ÿòi
hӓi chính ÿáng. Chúng phҧi cho anh vӅ.

2.4 Page 14

▲back to top


Mӝt tuҫn sau, ngày 22 tháng 10, chѭa thҩy chӫ ÿáp ӭng, ban thө ӫy vұn ÿӝng, tә chӭc
toàn thӇ thӧ ra "nҵm vҥ” ngoài cәng xí nghiӋp, sӕ nӳ công nhân theo ÿҥo Thiên Chúa
nҵm phía trѭӟc. Chӫ gӑi ÿiӋn, mӝt trung ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn ÿӃn nә súng thӏ uy.
Mӝt mһt, chúng rѭӟc linh mөc giáo xӭ tӟi khuyên nhӫ con chiên. Nhѭng cҧ vNJ lӵc và
thҫn quyӅn ÿӅu thua tinh thҫn ÿoàn kӃt ÿҩu tranh quyӃt liӋt cӫa anh chӏ em công nhân
Dofitex. Cuӕi cùng, chӫ buӝc phҧi thu nhұn lҥi sӕ ngѭӡi ÿӏnh sa thҧi, tăng 50% lѭѫng
và phө cҩp ÿҳt ÿӓ, có xe ÿѭa rѭӟc thӧ ÿi, vӅ. Sau thҳng lӧi cӫa nghiӋp ÿoàn Dofitex,
nhiӅu nhà máy khác trong khu kӻ nghӋ cNJng lұp nghiӋp ÿoàn, ÿҩu tranh sôi nәi suӕt
tӯ năm 1965 trӣ ÿi.
Tӯ tháng 3 năm 1965 quân Mӻ ùn ùn kéo vào miӅn Nam nѭӟc ta hòng cӭu vãn ngөy
quân, ngөy quyӅn ÿang rӋu rã, sҳp sөp ÿә. Hãng thҫu Mӻ RMK BRJ tuyӇn mӝ hàng
ngàn công nhân làm mһt bҵng xây dӵng khu kӻ nghӋ và mӣ rӝng tәng kho Long
Bình. Mӝt lҫn, mӝt tên quân cҧnh Mӻ hӕng hách, ÿánh ÿҩm túi bөi mӝt công nhân ta.
Nhӳng ngѭӡi làm gҫn ÿó kҿo ÿӃn vây kín tên này, phҧn ÿӕi hành ÿӝng hung bҥo cӫa
nó. Mӝt tên khiêu khích lүn trong ÿám ÿông ném ÿá trúng ÿҫu tên quân cҧnh Mӻ, nó
liӅn nә súng bҳn chӃt mӝt công nhân và làm năm ngѭӡi bӏ thѭѫng. Công nhân hãng
kéo ÿӃn ÿông hѫn, ÿòi bӗi thѭӡng tính mҥng và chҥy chӳa nhӳng ngѭӡi bӏ thѭѫng.
Bӑn Mӻ phҧi chҩp nhұn yêu sách này.
Ngày 1 tháng 5 năm 1966 hai trăm công nhân khu kӻ nghӋ, trong ÿó chӏ em chiӃm
mӝt nӱa. ÿi lҿ tҿ rӗi hӧp ÿiӇm ӣ ngã tѭ Hàng Xanh tham gia cuӝc tuҫn hành lӟn cӫa
giӟi trí thӭc và hӑc sinh, sinh viên phұt tӱ ÿòi Mӻ phҧi ngӯng bҳn phá các làng mҥc,
chҩm dӭt rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc tàn phá nông thôn, ÿòi Mӻ rút quân vӅ nѭӟc...
Rҥng sáng ngày 1 tháng 5 các hӝi viên công nhân giҧi phóng bí mұt rҧi truyӅn ÿѫn và
treo cӡ Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng trên ÿѭӡng dây ÿiӋn cao thӃ, mãi trѭa ÿӏch mӟi
gӥ xuӕng ÿѭӧc. Anh em cѫ sӣ mұt ӣ mӝt sӕ nhà máy có sáng kiӃn nhúng nѭӟc cҧ
xҩp truyӅn ÿѫn rӗi bí mұt ÿһt lên nóc nhà máy. Ban ngày trӡi nҳng, truyӅn ÿѫn khô
ÿӃn ÿâu ÿѭӧc gió cuӕn xuӕng sân xí nghiӋp, bay vào tұn phân xѭӣng, cӭ nhѭ tӯ trên
trӡi rѫi xuӕng làm bӑn cҧnh sát, chӍ ÿiӇm tӭc tӕi lùng sөc không ra.
Ĉӗng chí Sáu Khinh (Sáu Bình, NguyӉn Hòa Bình) ÿѭӧc tha vӅ năm 1963 xin vào

2.5 Page 15

▲back to top


làm cho hãng Sovinac (nhà máy tôn xi măng Ê-téc-mít) mang thҿ sӕ 27. Giám ÿӕc
hãng là ngѭӡi Pháp Gôchiê (Gauthier). ĈӃn năm 1965 chӏ Hai Hӗng (NguyӉn Thӏ
Thu Hӗng) ÿѭӧc thӏ ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo vào làm trong nhà máy ÿӇ cùng anh Sáu
Khinh vұn ÿӝng, tә chӭc cѫ sӣ trong công nhân. Qua giai ÿoҥn chҥy thӱ, nhà máy
chính thӭc bѭӟc vào sҧn xuҩt giӳa năm 1965. Dӏp rҵm tháng bҧy âm lӏch, công nhân
ÿòi chӫ tә chӭc lӉ cúng (thӵc ra ÿӇ tѭӣng niӋm thѭѫng binh liӋt sƭ ta). Anh chӏ em
nêu lý do : theo phong tөc ViӋt Nam thì xí nghiӋp có cúng mӟi làm ăn suôn sҿ, phát
ÿҥt. Gochiê trҧ lӡi : ngѭӡi Pháp không mê tín, không cúng lӉ. Anh Ĉinh Thành Quӕc
là ÿҥi biӇu nghiӋp ÿoàn nói : nӃu ông chӫ không cúng thì công nhân ViӋt Nam góp
tiӅn ÿӇ cúng. Chӫ Pháp sӧ mҩt thӇ diӋn, ÿӗng ý chi 125 ÿӗng mӝt xuҩt ăn, giao hҽn,
ai không tham dӵ phҧi bӗi thѭӡng gҩp ÿôi. Ĉúng rҵm tháng bҧy (ll-8-1965) chӫ
mѭӟn nhà hàng Ngӑc Lan Ĉình tӯ Sài Gòn lên làm mӝt bӳa ÿãi hѫn ba trăm công
nhân và mӝt sӕ ÿҥi biӇu.
Ĉҫu năm 1966, ÿҧng viên mұt chӍ ÿҥo các ÿҥi biӇu nghiӋp ÿoàn ÿòi : tăng lѭѫng
30%, mӛi năm ÿѭӧc phát hai bӝ quҫn áo, bãi bӓ viӋc cho công nhân uӕng cà phê
trong ca ÿêm mà thay bҵng cháo ÿѭӡng hay cháo thӏt. Chӫ không giҧi quyӃt chuyӇn
bҧn kiӃn nghӏ lên thanh tra lao ÿӝng tӍnh Biên Hòa. Tҥi cuӝc hӑp vӟi thanh tra, anh
Ĉinh Thành Quӕc ÿҩu lý vӟi Phҥm Quang Phҭm - giám ÿӕc hành chính hãng tôn xi
măng, y phҧi chҩp nhұn tăng lѭѫng ÿàn ông tӯ 50 ÿӗng/ngày lên 62 ÿӗng, lѭѫng ÿàn
bà tӯ 36 ÿông lên 40 ÿӗng, mӛi năm cҩp cho thӧ hai bӝ quҫn áo, cho anh em ăn cháo
nhѭ yêu cҫu. Qua thӵc tӃ trên, anh chӏ em công nhân càng hiӇu rõ : muӕn ÿѭӧc
hѭӣng nhӳng quyӅn lӧi chính ÿáng, dù nhӓ bé, không thӇ trông cұy "lòng tӕt” cӫa
chӫ, chӍ có ÿoàn kӃt ÿҩu tranh kiên quyӃt mӟi giành ÿѭӧc mà thôi.
Kӻ sѭ Khuê là mӝt ngѭӡi hӕng hách, y bҳt công nhân làm quá giӡ, tùy tiӋn ÿuәi
ngѭӡi nào y không ѭa. Công viӋc ÿào ÿѭӡng cӕng trong nhà máy nһng nӅ, vҩt vҧ, anh
em làm công viӋc này ÿӅ nghӏ tăng thêm mѭӡi ÿӗng ÿӇ có tiӅn nѭӟc nôi, y nҥt nӝ bác
bӓ thҷng thӯng. Tháng 6 năm 1966 anh em tә chӭc ÿánh y mӝt trұn làm y mҩt uy tín
vӟi chӫ, phҧi bӓ sӣ. Kӻ sѭ Quӕc vào thay Khuê, anh em ÿӃn vұn ÿӝng y tham gia ÿòi
tăng lѭѫng, y tӯ chӕi. Lúc chӫ tăng ÿӗng loҥt, y vүn hѭӣng, lҥi còn giѭѫng giѭѫng tӵ

2.6 Page 16

▲back to top


ÿҳc : nhiӅu mà không lãnh sao ÿѭӧc ! Cѫ sӣ mұt cӫa ta mѭӧn tay mҩy lính biӋt ÿӝng
quân ÿánh tên này mӝt trұn, y cNJng “văng” luôn. Kӻ sѭ Lѭu ÿӃn thay Quӕc, mӝt sӕ
lính biӋt kích dù “ÿӃn thăm", khuyên anh này “ăn ӣ tӱ tӃ", hòa hӧp vӟi thӧ, nӃu
không sӁ giӕng Khuê, Quӕc.
Giám ÿӕc Gôchiê có vӧ ÿҫm ӣ Thӫ Ĉӭc, lҩy bác công nhân già NguyӉn Văn Khӣi vӅ
phөc vө riêng gia ÿình nó. Mӝt bӳa, vӧ Gôchiê sai bác nҩu cháo cho chó becgiê. Con
chó không ăn, mө nói : chó không ăn thì mày ăn hӃt ÿi! Chӗng vӅ mө mách chӗng.
Hôm sau, tên này ra lӋnh sa thҧi bác Khӣi. Phүn uҩt vì thái ÿӝ ngang ngѭӧc cӫa chӫ
nhà máy, anh chӏ em công nhân bàn tán xôn xao. Chӏ Hai Hӗng báo cho dàn máy :
nӃu ông Khӣi bӏ ÿuәi thì ngѭng máy. Các chӏ Na, Chót, Hҥnh, Cӫa, Ĉҫm, Xíu,
Ngӑc... và các anh Cҩm, Hen, Thân... xin nghӍ viӋc ÿӇ phҧn ÿәi, không sӧ tên Nghinh
(NguyӉn Công Nghinh, chánh sӵ vө an ninh nhà máy) hù dӑa, kêu cҧnh sát tӟi bҳt.
Các anh chӏ góp ý vӟi nghiӋp ÿoàn phҧn ÿӕi chӫ xúc phҥm nhân phҭm thӧ, ÿӗng thӡi
ÿòi chӫ tăng lѭѫng 50% do giá cҧ thӏ trѭӡng leo thang ghê gӟm. Gôchiê phҧi công
khai xin lӛi trѭӟc toàn thӇ công nhân và tăng 25% lѭѫng cho anh chӏ em.
Năng suҩt mӝt ca máy tӯ 2300 tҩm tôn xi măng tăng lên 2800 tҩm (122%) nhѭng
lѭѫng công nhân không tăng. Bӑn chӫ bóc lӝt giá trӏ thһng dѭ nhѭ vұy nên lãi năm
sau bao giӡ cNJng nhiӅu hѫn năm trѭӟc; thӃ mà chúng vүn dùng bӑn tay chân dӑa nҥt,
sa thҧi, cúp lѭѫng thӧ vô cӟ. Cѫ sӣ mұt cӫa ta vұn ÿӝng anh Tô Văn Giӓi bӏ bҳt ÿi
quân dӏch ӣ quұn Ĉӭc Tu mӝt bӳa rӫ mӝt sӕ lính biӋt ÿӝng quân ÿón ÿánh tên Cӭng -
ÿҥi biӇu nghiӋp ÿoàn làm tay sai, bô báo ngҫm cho chӫ - Mӝt bӳa khác; anh Giӓi và
sӕ biӋt ÿӝng quân nӑ vào tұn nhà máy ÿӑc danh sách mѭӡi bӕn tên gӗm giám ÿӕc, kӻ
sѭ trѭӣng ca, và bӑn tay chân cӫa chӫ, kӇ tӝi chúng ÿàn áp công nhân và cҧnh cáo
bӑn này. Tӯ ÿó các trѭӣng ca và tay chân cӫa chӫ thay ÿәi thái ÿӝ vӟi thӧ. Ngѭӡi gác
kho làm lѫ cho công nhân lҩy hàng tҩn xi măng bán ra ngoài trӧ cҩp cho sӕ anh em
nghèo gһp khó khăn.
Ngày 25 tháng 4 năm 1967 mӝt cuӝc ÿҩu tranh ÿòi quyӅn sӕng lҥi nә ra. Chӫ chҩp
nhұn : tăng lѭѫng và phө cҩp ÿҳt ÿӓ mӛi ÿҫu quí, nó kêu thӧ may vӅ nhà máy ÿo vҧi
cho mӛi công nhân hai bӝ quҫn áo (mӝt bӝ mһc ÿi ÿѭӡng, mӝt bӝ mһc làm viӋc).

2.7 Page 17

▲back to top


Ngày 1 tháng 8, tên Nghinh ÿӏnh giӣ trò ÿӗi bҥi vӟi chӏ NguyӉn Thӏ Dӭt - nhân viên
phөc vө tҥi văn phòng nhà máy. Chӏ chӕng cӵ lҥi, trên ngѭӡi chӍ còn bӝ ÿӗ lót, chҥy
xuӕng phân xѭӣng hô hoán lên. Công nhân nhà máy ÿѭa tin lên báo Sài Gòn, báo
ÿăng tҧi liӅn, có cҧ tranh minh hӑa. Anh chӏ em mua báo, chuyӅn tay nhau ÿӑc, bàn
tán sôi nәi. Tên Nghinh rҩt bӵc tӭc cҩm anh chӏ em ÿӑc nhѭng ngăn sao nәi. Sau vө
này, nó dӵng chuyӋn ÿӇ sa thҧi chi Dӭt và anh Trҫn Văn Ba, chӫ tӏch nghiӋp ÿoàn
Êtécnít. Nó vu anh Ba nghӍ không phép mӝt ngày và ăn cҳp hai lѭӥi bào cӫa hãng.
Chӏ Hai Hӗng cùng các chӏ Ĉҫm, Ngӑc vұn ÿӝng thӧ toàn nhà máy góp tiӅn cho chӏ
Dӭt mѭӧn luұt sѭ kiӋn tên Nghinh. Chӏ Ngӑc và ông Bҧy còn ra toà làm chӭng. Báo
chí ÿҧ kích viên giám ÿӕc nhà máy dung túng tên Nghinh làm bұy, khiӃn bӑn này
chùn lҥi không dám ÿàn áp anh chӏ em. VӅ sau viӋn cӟ Ӄ ҭm, chúng bãi bӓ hӧp ÿӗng
không mѭӟn cho Dӭt và mӝt sӕ thӧ khác.
Tên Nghinh là mӝt tên an ninh nguy hiӇm, liên tөc dò la, lùng sөc theo dõi tӯng cӱ
chӍ nhӓ cӫa công nhân nhà máy. Anh Sáu Khinh và chӏ Hai Hӗng mang truyӅn ÿѫn
vào nhà máy chѭa kӏp rҧi thì tên Nghinh ÿánh hѫi thҩy, kiӇm soát gҳt tӯng phân
xѭӣng. Cѫ sӣ mұt là ông Năm Tui ÿã gҳn ÿѭӧc mìn nә chұm vào gҫm chiӃc xe La Ĉà
Lҥt cӫa y, nhѭng chѭa biӃt ÿiӇm hӓa nên xe ÿi Sài Gòn lҥi trӣ vӅ mà mìn không nә,
bӓ lӥ dӏp diӋt tên ác ôn ranh ma này.
Ngày 12 tháng 7 năm 1968 ÿҧng viên mұt lãnh ÿҥo nghiӋp ÿoàn ÿҩu tranh vӟi chӫ ÿӇ
ký mӝt thӓa ѭӟc tăng lѭѫng và phө cҩp ÿҳt ÿӓ, trҧ phө cҩp gia ÿình: ÿѭӧc tiӅn phө
trӝi tăng giӡ và tăng năng suҩt, ÿѭӧc nghӍ các ngày lӉ và nghӍ phép năm, trҧ lѭѫng
tháng 13, thѭӣng chҥy ba ca, phө nӳ nghӍ ÿҿ hѭӣng 50% lѭѫng trong hai tháng, có xe
ÿѭa rѭӟc công nhân... Tên Nghinh gӑi anh Sáu Khinh lên, hӓi : tҥi sao anh nói công
nhân nghe ? Anh ÿi ÿâu ngѭӡi ta cNJng tìm ÿӃn ? Vұy anh là ViӋt cӝng! Anh nói xéo :
tôi cNJng làm thӧ, tôi ÿâu có quyӅn dӑa nҥt chӱi mҳng cúp phҥt ai ? Tôi nói lӁ phҧi
nên anh em nghe, “ngѭӡi ta” cNJng làm nhѭ tôi thì công nhân theo liên à !... Anh bӏ
bҳt ngày ! 1 tháng 8 năm 1968 (và ÿѭӧc trao trҧ ngày 18 tháng 3 năm 1973 tҥi sông
Thҥch Hãn (Quҧng Trӏ).
Nhà máy giҩy Cogido là mӝt trong sӕ các nhà máy xây dӵng ÿҫu tiên ӣ khu kӻ nghӋ,

2.8 Page 18

▲back to top


ÿông công nhân nhҩt. Phҥm Minh Dѭӥng - thӭ trѭӣng bӝ kinh tӃ ngөy - trӵc tiӃp làm
tәng giám ÿӕc Cogido. NghiӋp ÿoàn công nhân ӣ ÿây ÿѭӧc thành lұp cùng thӡi gian
vӟi các xí nghiӋp khác nhѭng chѭa có nòng cӕt cách mҥng. Thӏ ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo
anh Năm Trung thôi viӋc ӣ nhà máy Dofitex, làm lҥi giҩy tӡ, xin vào làm thӧ xeo
giҩy. Mӝt thӡi gian sau, anh chuyӇn sang làm ӣ bӝ phұn máy phát ÿiӋn. Anh Năm
Trung ÿã tuyên truyӅn kӃt nҥp ÿѭӧc mѭӡi lăm hӝi viên công nhân giҧi phóng, phát
triӇn mҥng lѭӟi quҫn chúng rӝng rãi.
Hòa nhӏp vӟi phong trào công nhân và lao ÿӝng Sài Gòn liên tөc sôi nәi ÿòi quyӅn
dân sinh dân chӫ, vào dӏp Quӕc tӃ lao ÿӝng 1 tháng 5 năm 1966, nghiӋp ÿoàn Cogido
tә chӭc anh chӏ em công nhân hӑp thҧo luұn bҧn "thӓa ѭӟc" vӟi giám ÿӕc nhà máy.
Tҩt cҧ ÿӅu yêu cҫu : tăng lѭѫng và phө cҩp ÿҳt ÿӓ, tăng thêm mӝt bӝ quҫn áo bҧo hӝ
lao ÿӝng, có xe ÿѭa rѭӟc công nhân, lұp quƭ dӵ phòng... Mӝt sӕ nhà máy trong khu
kӻ nghӋ ÿѭa yêu sách lên chӫ ÿӅu ÿѭӧc giҧi quyӃt, riêng hai nhà máy giҩy Cogido và
Cogivina (giҩy Tân Mai) tình hình vүn êm ru. Ĉҥi biӇu nghiӋp ÿoàn Cogido hӑp ba
phân bӝ, bàn chuyӋn ÿҩu tranh. Sau khi xin ý kiӃn chӍ ÿҥo cӫa thӏ ӫy Biên Hòa, anh
Năm Trung tә chӭc hӑp ba mѭѫi ÿҥi biӇu công nhân tҥi chùa An Hҧo. Ông Hӗ Văn
Tâm - chӫ tӏch nghiӋp ÿoàn - chӫ tӑa cuӝc hӑp, cҧnh sát ngөy cNJng ÿѭӧc mӡi dӵ. Các
ÿҥi biӇu bҫu ban chӍ ÿҥo gӗm hai mѭѫi lăm ngѭӡi - có bҧy ngѭӡi công khai trӵc diӋn
- thành lұp các tiӇu ban : bҧo vӋ, trұt tӵ, cӭu hӓa, y tӃ, hӓa thӵc (nҩu ăn), thông tin ÿӕi
ngoҥi, mӛi tiӇu ban có tӯ ba ÿӃn bӕn chөc ngѭӡi ÿѭӧc chӑn lӑc. Yêu sách ÿѭa lên
tәng giám ÿӕc không ÿѭӧc giҧi quyӃt.
Ngày 16 tháng 6 năm 1966 toàn thӇ bҧy trăm công nhân ÿình công chiӃm xѭӣng. Nhà
máy ngѭng hoҥt ÿӝng, cӱa ÿóng chһt không cho ngѭӡi ra vào. Công nhân ăn ngӫ tҥi
xѭӣng, ai cNJng ÿeo phù hiӋu ÿӇ có thӇ phân biӋt vӟi kҿ lҥ mһt trà trӝn. Ban bҧo vӋ
trang bӏ gұy gӝc tuҫn tra cҭn mұt, ban hӓa thӵc nҩu ăn cho anh em. Ban thông tin lұp
tӭc cho in và phát hành truyӅn ÿѫn, khҭu hiӋu, bҧn tin kêu gӑi công nhân khu kӻ nghӋ
ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân Cogido ÿӃn thҳng lӧi. Ĉҥi biӇu công nhân chһn
xe ÿò ӣ ngã tѭ VNJng Tàu phân phát truyӅn ÿѫn cho hành khách, vұn ÿӝng cҧ lính Mӻ
cho dán khҭu hiӋu trên xe quân sӵ cӫa chúng.

2.9 Page 19

▲back to top


Bҧy giӡ sáng, tәng giám ÿӕc tӯ Sài Gòn lên, rӗi tӍnh trѭӣng Biên Hòa cNJng tӟi, theo
sau là mӝt ÿҥi ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn vài vài xe cӭu hӓa. Ban chӍ ÿҥo ÿҩu tranh cӱ
ngѭӡi mang ghӃ ra cәng nhà máy ÿón tiӃp chӫ và tӍnh trѭӣng, nêu rõ mөc ÿích cuӝc
ÿình công. Tên tәng giám ÿӕc bác bӓ kiӃn nghӏ, còn hù dӑa bҳt bӗi thѭӡng vӅ các
hiӋn tѭӧng mҩt mát, hѭ hӓng máy móc, nguyên vұt liӋu. Rӗi tҩt cҧ kéo nhau vӅ...
Nhұn ÿӏnh cuӝc ÿình công có khҧ năng kéo dài, ban thông tin in lӡi kêu gӑi ӫng hӝ
cuӝc ÿình công cӫa công nhân Cogido bҵng các thӭ tiӃng ViӋt, Anh, Hán và phân
phát rӝng rãi. Gia ÿình thӧ tҩp nұp ÿem cѫm nѭӟc tӟi càng làm quang cҧnh chung
quanh nhà máy thêm sôi ÿӝng. Ĉҥi biӇu hai mѭѫi xí nghiӋp khu kӻ nghӋ ÿem ӫng hӝ
gҥo, thӵc phҭm, thuӕc men10... Mӝt nhà máy ӣ Dƭ An và hai xí nghiӋp ӣ Sài Gòn cӱ
ÿҥi biӇu lên thăm phát biӇu ý kiӃn nhiӋt liӋt hoan nghênh cuӝc ÿình công ӣ Cogido.
Anh em ÿòi chӫ cho ba dân vӋ gác nhà máy cNJng ÿѭӧc ăn trѭa và hѭӣng phө cҩp ÿҳt
ÿӓ nên ÿã lôi kéo ÿѭӧc ba ngѭӡi này ÿӭng vӅ phía thӧ. Nhӳng ngѭӡi ÿình công tә
chӭc ÿêm văn nghӋ hát hò sôi nәi ÿӝng viên tinh thҫn chung. Suӕt nhӳng ngày ÿêm
ÿҩu tranh, thӍnh thoҧng anh chӏ em hò ÿi hò lҥi câu ca dao cҧi biên :
M̭y ÿͥi bánh ÿúc có x˱˯ng,
M̭y ÿͥi b͕n chͯ có th˱˯ng chúng mình.
Vài ngày sau, hai ÿҥi ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn và mҩy xe cӭu hӓa lҥi kéo xuӕng. Dѭӟi
trӡi mѭa to nhѭ trút nѭӟc, anh chӏ em công nhân vүn xiӃt chһt ÿӝi ngNJ kiên quyӃt ÿòi
chӫ thӵc hiӋn yêu sách. Mӝt sӕ thӧ chuҭn bӏ vòi bѫm nѭӟc cӵc mҥnh cӫa nhà máy
sҹn sàng ÿӕi phó vӟi cҧnh sát. Ban chӍ ÿҥo phân phát túi nѭӟc chanh và khăn vҧi
phòng chúng dùng lӵu ÿҥn cay. Bӑn cҧnh sát ÿòi vào nhà máy, ÿҥi biӇu công nhân
nêu lý do : nhà máy cӫa chính phӫ, anh em nghӍ làm ÿӇ ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng, anh
em có trách nhiӋm bҧo vӋ nhà máy; cҧnh sát muӕn vào phҧi làm biên bҧn và hoàn
toàn chӏu trách nhiӋm vӅ mӑi mҩt mát, hѭ hӓng. KӃt quҧ chúng rút lui, lên xe vӅ Biên
Hòa.
Ba ÿҥi biӇu công nhân Hӗ Văn Tâm, Mai Giang Thùy, Lê Thành Danh lên tòa hành
chánh và ty lao ÿӝng tӯ sáng ÿӃn trѭa không thҩy vӅ. Ban thông tin liӅn in truyӅn ÿѫn

2.10 Page 20

▲back to top


phҧn ÿӕi nhà chӭc trách bҳt giӳ ÿҥi biӇu công nhân, dán truyӅn ÿѫn vào xe ÿò chҥy
vӅ Biên Hòa ÿӇ thông báo cho ÿông ÿҧo nhân dân biӃt, gây sӭc ép vӟi chúng. ĈӃn 14
giӡ, chúng phҧi cho ba ngѭӡi vӅ. Cuӝc ÿình công chiӃm xѭӣng ÿҫu tiên trong lӏch sӱ
ÿҩu tranh cӫa khu kӻ nghӋ kéo dài bҧy ngày, báo chí liên tiӃp ÿăng tҧi tin tӭc nên có
tiӃng vang rӝng rãi khҳp các ÿô thӏ miӅn Nam. Gҫn ÿӃn nhӳng ngày cuӕi gҥo dӵ trӳ
trong kho hӃt. Mӝt sӕ anh em vұn ÿӝng bà Năm bán xôi ӫng hӝ cҧ nӗi mӟi nҩu. Mӝt
sӕ nghiӋp ÿoàn ӣ khu kӻ nghӋ tiӃp tөc ӫng hӝ gҥo, thӵc phҭm... Các gia ÿình thӧ nҩu
cѫm vҳt ÿem vào. Tên giám ÿӕc nha cҧnh sát NguyӉn Ngӑc Loan cùng ÿҥi tá tӍnh
trѭӣng Biên Hòa và thanh tra lao ÿӝng tӍnh xuӕng xem xét, công nhұn cuӝc ÿình công
là hӧp pháp. Chӫ nhà máy cuӕi cùng chҩp nhұn giҧi quyӃt yêu sách. Trong khi cuӝc
ÿҩu tranh ÿang diӉn ra quyӃt liӋt ӣ nhà máy Cogido thì mѭӡi nghiӋp ÿoàn trong khu
kӻ nghӋ cNJng tiӃn hành ÿѭa yêu sách . Hoҧng sӧ trѭӟc làn sóng ÿҩu tranh lên cao ÿӅu
khҳp, bӑn chӫ khôn ngoan chҩp nhұn giҧi quyӃt ngay.
Chi bӝ Ĉҧng xã Tam HiӋp bӏ phá rã không còn ÿҧng viên sau cuӝc khӫng bӕ trҳng thi
hành luұt 10-59. Phong trào ÿҩu tranh cӫa nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo lҳng xuӕng
nhѭng mӝt sӕ cѫ sӣ vүn tӗn tҥi. Khoҧng tháng 10 năm 1965 anh Ba Sѫn là cán bӝ thӏ
xã Biên Hòa ÿѭӧc cӱ vӅ công tác ӣ HiӋp Hòa và Bình Ĉa, tә chӭc xây dӵng cѫ sӣ và
các ÿѭӡng dây giao liên : ÿѭӡng dây công khai có chӏ Ba DNJng và chӏ Hai Hӗng,
ÿѭӡng dây mұt chӍ dùng trong trѭӡng hӧp khҭn cҩp gӗm má và vӧ anh Ba Sѫn, vӧ
ÿӗng chí Ba LӉ. Lúc này công nhân hãng tôn xi măng Êtécnít ÿang ÿѭa yêu sách ÿòi
quyӅn dân sinh dân chӫ, thӏ ӫy Biên Hòa trӵc tiӃp chӍ ÿҥo qua các chӏ Ba DNJng và
Hai Hӗng. Ĉѭӧc rèn luyӋn thӱ thách trong thӵc tӃ ÿҩu tranh cӫa công nhân. hai chӏ
ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉҧng. Năm 1967 thӏ ӫy “cҩy” chӏ Quý (ÿҧng viên) vào hãng giһt ӫi.
Tәng cӝng sӕ ÿҧng viên hoҥt ÿӝng ÿѫn tuyӃn trong khu kӻ nghӋ là năm ÿӗng chí (ÿây
chӍ kӇ sӕ ÿҧng viên cӫa thӏ ӫy, nӃu kӇ cҧ các cánh khác thì ÿông hѫn). Sӕ cѫ sӣ và
cҧm tình tăng nhiӅu, tҥm chia thành mҩy loҥi : cѫ sӣ nuôi chӭa, cѫ sӣ tӵ vӋ mұt làm
nhiӋm vө diӋt ác phá kӅm, cѫ sӣ giao liên và trҥm ÿҫu mӕi, cѫ sӣ quҫn chúng ÿông
ÿҧo tham gia công tác chính trӏ, binh vұn... Nhӳng cѫ sӣ này không chӍ bó hҽp ӣ mӝt
10 Ngày 23-6-1966 công nhân hãng Êtécnít ÿình công ba ngày ÿòi : chӫ trҧ thêm 10 ÿӗng ăn trѭa/ngày và tăng 12% phө cҩp ÿҳt ÿӓ. NghiӋp ÿoàn vұn
ÿӝng thӧ góp tӯ 1 ÿӃn 5 ÿӗng, trѭӣng ca 10 ÿӗng, cӱ mӝt ÿoàn ÿi úy lҥo công nhân Cogido, buӝc lên Cӭng cùng ÿi ÿӇ giáo dөc hҳn.

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


chӛ, nӃu có khҧ năng vѭѫn tӟi ÿâu thì cӭ phát triӇn xây dӵng tӟi ÿó. Mӝt cѫ sӣ
thѭӡng có vài cҧm tình. Cán bӝ ÿҧng viên hoҥt ÿӝng giӳa lòng dӏch phҧi giӳ nghiêm
kӹ luұt và phѭѫng châm công tác ÿô thӏ : tinh gӑn, ngăn cách bí mұt, viӋc ai nҩy biӃt,
cѭѫng vӏ ÿӃn ÿâu thì ÿѭӧc biӃt ÿӃn phҥm vi ÿó, tiӃp xúc hҥn chӃ vӟi cѫ sӣ và không
làm viӋc vӟi chân rӃt bên dѭӟi ÿӅ phòng mӝt ngѭӡi bӏ bҳt, ÿӏch sӁ phăng ra cҧ mӝt
mҥng lѭӟi rӝng lӟn, phá nát ÿӏa bàn ta dày công xây dӵng.
ĈӇ chuҭn bӏ "vào ÿӧt” TӃt Mұu Thân, thӏ ӫy Biên Hòa cӱ ÿӗng chí Bҧy Nghiêm (Bҧy
Chuyên) vӅ làm bí thѭ chi bӝ Tam HiӋp. Chi bӝ gӗm bӕn ÿҧng viên : Bҧy Nghiêm,
Sáu Khinh, Ba DNJng, Hai Hӗng. Chi bӝ chӍ dҥo các cѫ sӣ may mӝt sӕ cӡ Mһt trұn
dân tӝc giҧi phóng ÿӇ tӟi giӡ G sӁ treo ӣ mӝt sӕ nhà máy và các ÿӏa ÿiӇm ÿông dân
cѭ ӣ Bình Ĉa, An Hҧo. Anh Bҧy Nghiêm bám trө tҥi nhà anh Chín Lai lӥ ÿөng Ba
Hҥt (ÿã phҧn bӝi) tranh thӫ giáo dөc khӕng chӃ y, cҧnh cáo y không ÿѭӧc tiӃp tөc
làm tay sai cho giһc. Ba Hҥt hӭa hҽn thұt thà hӕi cҧi, sҹn sàng làm mӑi viӋc ÿӇ lұp
công chuӝc tӝi.
(Ҩp Bình Ĉa có Tѭ Á là chiӃn sƭ ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn cNJ, sau trұn bão lөt Nhâm Thìn
1952 ÿã bӓ ngNJ hàng giһc. Sau hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ 1954, vӅ sӕng ӣ quê Bình Ĉa, vӟi
máu anh hùng cá nhân lҥi nhҽ dҥ, Tѭ Á vào ÿҧng “cҫn lao nhân vӏ” và “phong trào
cách mҥng quӕc gia” vӟi ý nghƭ : nhѭ vұy mình không bӏ ăn hiӃp nӳa. Chѫi bӡi giao
du vӟi bӑn an ninh quân ÿӝi thuӝc sѭ ÿoàn 7, Tѭ Á tѭӣng mình "có uy” vӟi dân làng
lҳm và ÿã bӏ cѫ sӣ mұt gӱi thѭ cҧnh cáo. Nhѭng anh này không coi lӡi cҧnh cáo ra gì
vүn tiӃp tөc quan hӋ vӟi lính. Mӝt bӳa khoҧng chín mѭӡi giӡ ÿêm mӝt ngày năm
1961, Tѭ Á gһp anh Bùi Trѭӡng Biên - cán bӝ thӏ xã Biên Hòa - rҧi truyӅn ÿѫn trong
xóm, nói : nên ÿӇ khuya chút nӳa hãy làm. Tám giӡ mӝt tӕi trӡi mѭa tháng 6 năm
1961, ÿang ngӗi ÿӑc cuӕn truyӋn thì anh bӏ cѫ sӣ mұt kê súng vào cӱa sә bҳn trúng
vai. Phát ÿҥn là lӡi cҧnh cáo nghiêm khҳc có hiӋu quҧ cao. Sau khi lành vӃt thѭѫng,
anh lҥi vӅ Bình Ĉa sinh sӕng, thay ÿәi thái ÿӝ ÿӕi vӟi bà con và không giao du vӟi
lính nӳa. Anh Hai Hòa (HuǤnh Văn Hòa) là cѫ sӣ mұt tiӃp tөc giáo dөc, vҥch cho anh
thҩy con ÿѭӡng ÿúng ÿҳn là ӫng hӝ, giúp ÿӥ cách mҥng. Các năm 1966 - 1967, vào
mua than cӫi ӣ Bình Sѫn, An ViӉn, anh mua giùm cho cán bӝ trong căn cӭ mӛi tháng

3.2 Page 22

▲back to top


mӝt vài lҫn, mӛi lҫn tӯ 50 ÿӃn 100 lӑ kháng sinh giҩu ӣ mҥng sҳt dѭӟi ÿáy chân thҳng
xe lam. Cuӕi năm 1967, anh Hai Hòa ÿѭa tiӅn nhӡ anh mua giùm 500 mét dây ÿiӋn;
anh ÿi ba tiӋm ӣ chӧ Biên Hòa mӛi tiӋm mua mӝt ít cho ÿӥ bӏ nghi ngӡ. Anh xӃp các
cuӝn dây vào bao cà ròn, ÿұy bánh xe lam xѫ cua lên chӣ vӅ an toàn. Tӕi 30 tháng 1
năm 1968, anh Hai Hòa trao cho anh thӝt bó lӟn truyӅn ÿѫn, yêu cҫu rҧi tӯ nhà thӡ
An Bình tӟi cҫu Ông Gia. Chín giӡ tӕi, anh xách bao cát ÿӵng truyӅn ÿѫn vào nhà
trѭӣng ҩp trong khu gia binh, ÿһt Long Thành ăn giӛ. ChuyӋn trò lan man kéo dài tӟi
khi hӋ thӕng ÿèn ÿiӋn nhà thӡ và ÿѭӡng phӕ vӯa tҳt (10 giӡ ÿêm), anh xin phép vӅ .
Anh mӣ miӋng bao, cҫm sӧi dây cӝt ÿáy vӯa ÿi vӯa kéo lê, truyӅn ÿѫn rҧi suӕt dӑc
ÿѭӡng nhѭ ÿã dӵ kiӃn. Còn sót lҥi mӝt ít trong bao, anh ném nӕt vào sân mӝt sӕ nhà
gҫn ngã ba.
Mѭӡi hai giӡ ÿêm mӗng mӝt TӃt Mұu Thân, pháo lӟn cӫa quân giҧi phóng dӗn dұp
nã vào sân bay Biên Hòa, tәng kho Long Bình và mӝt sӕ nѫi khác. Súng các loҥi ròn
rã nә liên hӗi, pháo sáng rӵc mӝt góc trӡi. Tҥi Bình Ĉa, các cѫ sӣ mұt treo cӡ ӣ các
ÿӏa ÿiӇm ÿông dân, rҧi truyӅn ÿѫn và phát loa ÿӑc lӡi cӫa ӫy ban trung ѭѫng Mһt trұn
dân tӝc giҧi phóng miӅn Nam kêu gӑi toàn thӇ nhân dân chӟp thӡi cѫ vùng lên ÿánh
Mӻ, diӋt ngөy giành quyӅn làm chӫ thành thӏ và nông thôn. TiӃng loa hòa vӟi tiӃng
súng làm nhân dân Bình Ĉa, An Hҧo phҩn khӣi, tin tѭӣng vô cùng.
Cuӝc tұp kích chiӃn lѭӧc TӃt Mұu Thân ÿánh thҷng vào ÿô thӏ, thӏ xã, thӏ trҩn là nѫi
tұp trung các cѫ quan ÿҫu não các cҩp cӫa Mӻ ngөy gây chҩn ÿӝng dѭ luұn nѭӟc Mӻ
và thӃ giӟi. Bӏ choáng váng bҩt ngӡ, ÿӏch co thӫ. Lúc này công tác vұn ÿӝng quҫn
chúng ӣ Bình Ĉa trӣ nên thuұn lӧi, mӝt ngày bҵng hàng năm khi trѭӟc. Vұn hӝi mӟi
sҳp ÿӃn, ai cNJng muӕn ÿѭӧc ÿóng góp chút ÿӍnh cho chiӃn thҳng cӫa dân tӝc. Ngày 2
tháng 2 năm 1968 bӝ chӍ huy mһt trұn Biên Hòa ra lӋnh rút các lӵc lѭӧng vNJ trang
khӓi thӏ xã. Gҫn hai chөc anh bӝ ÿӝi lҥc ÿѭӡng ÿѭӧc các cѫ sӣ mұt Bình Ĉa ÿón
nhұn, che giҩu, mҩy bӳa sau giao liên dүn các anh vѭӧt nhiӅu lӟp vòng vây cӫa ÿӏch,
rút an toan vӅ căn cӭ.
Tháng 2 năm 1968 thӏ ӫy Biên Hòa cӱ ÿӗng chí Ba Sѫn làm phái viên trӵc tiӃp chӍ
ÿҥo chi bӝ xã Tam HiӋp (gӗm bҧy ÿӗng chí : Bҧy Nghiêm, Ba Sѫn, Ba Tùng, Ba

3.3 Page 23

▲back to top


DNJng, Hai Hӗng, Sáu Khinh, Phúc). Nhìn chung binh sƭ nguy ÿóng quanh Bình Ĉa
hoang mang dao ÿӝng, co thӫ hoҥt ÿӝng cҫm chӯng. Nhѭng mӝt sӕ tên ác ôn chѭa bӏ
ta trӯng trӏ trong dӏp TӃt này lҥi ngóc ÿҫu dұy. Chúng dòm ngó theo dõi, kìm kҽp ráo
riӃt các cѫ sӣ mà chúng tӯng nghi ngӡ. Thi ӫy Biên Hòa chӫ trѭѫng : muӕn giӳ vӳng
phong trào quҫn chúng và làm kҿ ÿӏch thӕi ÿӝng thì phҧi diӋt ác. Ӣ vùng sâu nhѭ
Bình Ĉa nӃu ta ÿánh trúng mӝt tên ác ôn ÿҫu sӓ chӕng phá cách mҥng quyӃt liӋt cNJng
có tác dөng tѭѫng ÿѭѫng diӋt mӝt ÿѫn vӏ cӥ trung ÿӝi ÿӏch trong chiӃn ÿҩu. DiӋt ác sӁ
phá lӓng thӃ kӅm kҽp cӫa ÿӏch, ÿѭa phong trào quҫn chúng liên tөc phát triӇn, tiӃn
công ÿӏch bҵng ba mNJi : chính trӏ, quân sӵ, binh vұn. DiӋt ác kèm tiӃn công vӅ dѭ
luұn làm cho tinh thҫn ÿӏch hoang mang rӋu rã.
Chi bӝ và cѫ sӣ mұt chӑn tân Ba Thӡi (Ba ÿҫu bҥc) là mӝt tên ÿiӋp ngҫm lӧi hҥi,
khӕng chӃ quҫn chúng rҩt dӳ, ÿӇ mӣ ÿҫu ÿӧt diӋt ác phá kӅm. Mӝt tӕi tháng 3 năm
1968, anh Phúc (có tiӃng bҳn giӓi) và ba tӵ vӋ mұt trang bӏ súng K.54 bí mұt áp sát
nhà Ba Thӡi. ChiӅu hôm ÿó, con trai y là thiӃu tá dù vӅ thăm nhà. Trӡi tӕi hҷn, Ba
Thӡi ÿi cҫu (cҫu tiêu ӣ bөi chuӕi) cách chӛ anh em nҩp khoҧng mѭӡi mét. Khi nó vӯa
ÿӭng lên, anh Phúc bҳn mӝt phát, tên này ngã xuӕng. Gia ÿình y nghe tiӃng súng nә,
la lӕi om sòm. Anh em tӵ vӋ mұt nã vào hai loҥt ÿҥn K.54 rӗi rút lui. Sáng hôm sau,
chi bӝ và tӵ vӋ mұt nghe tin gia ÿình Ba Thӡi chӣ tên này ÿi nhà thѭѫng cӭu chӳa, ÿã
hӑp kiӇm ÿiӇm phân tích trұn ÿánh11. Vө diӋt ác chѭa ÿҥt kӃt quҧ nhѭng các cѫ sӣ ta
tung dѭ luұn : chӛ nào cNJng có ViӋt Cӝng, làm ác nhҩt ÿӏnh không thoát ÿòn trӯng
phҥt cӫa cách mҥng. Mӝt sӕ tӅ ҩp, cҧnh sát, an ninh, chӍ ÿiӇm ÿӏa phѭѫng nhұn ÿѭӧc
bҧn cҧnh cáo. Có tên sӧ phát khóc, có tên thanh minh vӟi nhân dân, có tên ÿêm ÿêm
vào ngӫ tҥi trө sӣ phòng vӋ dân sӵ chӭ không dám ngӫ nhà.
Tháng 4 năm 1968, ÿӗng chí Bҧy Nghiêm ÿѭӧc rút vӅ tӍnh. Ĉӗng chí Ba Sѫn ÿѭӧc
chӍ ÿӏnh làm bí thѭ chi bӝ Tam HiӋp. ĈӇ chuҭn bӏ cho ÿӧt hai Mұu Thân vào tháng 5,
chi bӝ xin thӏ ӫy gӱi vӅ cho mӝt sӕ vNJ khí, truyӅn ÿѫn theo ÿѭӡng giao liên công
khai. Má anh Ba Sѫn lên Hѭng Lӝc (huyӋn Thӕng Nhҩt ngày nay) ÿӇ nhұn “hàng”.
TruyӅn ÿѫn thì nhét trong bí ÿӓ hoһc ÿu ÿӫ xanh (anh em dùng lѭӥi cѭa sҳt làm dao
11
Anh Ba Sѫn bӏ kiӋt lӷ nһng, chӍ ÿҥo anh Bҧy Nghiêm ÿi cùng anh em trҿ lҫn ÿҫu diӋt ác. Nhѭng anh Nghiêm không ÿi, giao cho anh Phúc. Anh
Phúc ÿáng lӁ phҧi vào gҫn bҳn bӗi cho Ba Tâm chӃt hҷn rӗi cùng tә tӵ vӋ mұt xông vào diӋt nӕt tên thiӃu tá dù.

3.4 Page 24

▲back to top


lѭӥi nhӓ sҳc khoét núm trái bí, ÿu ÿӫ thành lӛ nhӓ, cuӝn truyӅn ÿѫn thұt chһt nhét vào
rӗi lҳp núm, xoa ÿҩt nѫi vӃt khoét). Các trái có ruӝt ÿӇ chung vӟi các trái khác, chӣ
vӅ nhà cѫ sӣ thì lӵa ra, bә lҩy truyӅn ÿѫn còn trái thì ăn hay mang bán. Thѭ tӯ, báo
cáo thѭӡng ÿѭӧc viӃt hҵng mӵc hóa hӑc vào giҩy cuӕn thuӕc rê, xӃp lүn vào cuӝn
giҩy vҩn trong bӏch thuӕc; ngѭӡi mang thѭ ung dung hút thuӕc thoҧi mái, công khai.
Chuҭn bӏ vào ÿӧt hai, khӕi lѭӧng vNJ khí chuyӇn vӅ khá lӟn : 20 kg thuӕc nә mҥnh
C.4, hai lon kíp nә, 30 trái thӫ pháo dù, 3 súng AK, 3 súng K.54, 3 súng lөc, mӛi cây
súng ba băng ÿҥn, mӝt sӕ lӵu ÿҥn. VNJ khí xӃp giӳa các bao bӕ ÿҫy bҳp. Má anh Ba
Sѫn thuê xe lam cӫa mӝt ngѭӡi Bҳc di cѭ, xe chӣ vӅ ÿӃn trҥm bѫm nѭӟc gҫn nhà máy
gӛ An Bình, lúc dӥ các bao xuӕng, dây buӝc mөc ÿӭt ÿә cҧ bҳp và pháo sáng ra ngoài
ÿҩt. Bà già hoҧng hӗn, quѫ vӝi tҩt cҧ nhét vào bao, tìm dây khác buӝc lҥi. Anh lái xe
lam là ngѭӡi tӕt, nhұn tiӅn xong là ÿi luôn, không chӍ báo gì. Do phӕi hӧp thӡi gian
không khӟp, ngѭӡi chӏu trách nhiӋm nhұn "hàng” là chӏ Hai Hӗng mãi không tӟi. Vài
ngѭӡi dân thҩy mҩy bao bҳp, xúm ÿӃn hӓi mua. Má anh Ba Sѫn lòng nóng nhѭ lӱa
ÿӕt, miӋng nói chӣ thuê hàng vӅ cù lao Phӕ không bán lҿ, mҳt ÿҧo quanh tính nӃu
thҩy bóng lính ÿi hay cҧnh sát tӟi thì ÿành bӓ "hàng" chӍ cӕt thoát thân. Chӯng nӱa
giӡ sau, mӝt xe lam khác trӡ tӟi chӣ mҩy bao vӅ nhà anh Chín Lai. Nghe tin cҧnh sát
và lính ÿi tuҫn tra, anh Chín Lai và anh Phúc mӛi ngѭӡi ráng vác mӝt bao ra cҩt giҩu
ӣ bөi cây rұm rҥp ven rҥch. Tӕi hôm ÿó, sáu bҧy cán bӝ, ÿҧng viên và cѫ sӣ mұt lau
chùi súng ÿҥn suӕt ÿêm cho sҥch các vӋt han rӍ rӗi bôi dҫu mӥ, gói lҥi, chôn giҩu.
Chӏ Năm Thѭӡng (Năm Hoa) là tӍnh ӫy viên Bà Rӏa - Long Khánh ÿѭӧc cҩp trên ÿiӅu
vӅ U.I công tác. Nҵm chӡ tҥi Hѭng Nghƭa mӝt thӡi gian, sau khi bӝ phұn Y.4 làm
xong giҩy tӡ giҧ chӏ ÿѭӧc phân công vӅ chӍ ÿҥo chi bӝ Tam HiӋp và khu kӻ nghӋ
Biên Hòa. Mӝt sáng tháng 4 năm 1968, ÿӗng chí Bҧy Hoàng phө trách trҥm giao liên
Hѭng Lӝc móc bà Bҧy Ghe là giao liên công khai dүn ÿi. Xe chҥy, nhìn hai bên
ÿѭӡng, chӏ thҩy quang cҧnh ӣ ÿây khác nhiӅu so vӟi quê chӏ, so vӟi vùng nông thôn
và rӯng núi rӝng lӟn mà chӏ tӯng hoҥt ÿӝng hӗi trҿ. Hành khách phҫn lӟn là phө nӳ ÿi
buôn nên xe qua các trҥm gác cӫa lính hoһc cҧnh sát dӉ dàng. Lҫn ÿҫu tiên vào thӏ xã
Biên Hòa, chӏ thҩy nhà cӱa bӅ thӃ xây cҩt san sát, lính tráng súng ӕng ÿҫy mình nhan

3.5 Page 25

▲back to top


nhҧn trên hè ÿѭӡng. Xe Mӻ bóp còi inh ӓi chҥy nhѭ ÿiên. Sân bay Biên Hòa liên tөc
gҫm rú tiӃng máy bay các loҥi lên xuӕng. Lúc chӏ còn ӣ căn cӭ, máy bay và pháo giһc
có lúc bҳn phá suӕt ÿêm ngày, nhѭng bên cҥnh còn có ÿӗng chí. Ӣ ÿây cuӝc sӕng bӅ
ngoài có vҿ yên әn, song là chӕn miӋng hùm nӑc rҳn, mӕi hiӇm nguy bҳt bӟ giam
cҫm tra tҩn rình rұp tӯng phút, tӯng giӡ thҫn kinh căng thҷng lҳm ! Bà Bҧy dүn chӏ
Năm vӅ HiӋp Hòa giao cho má anh Ba Sѫn sau vài câu trao ÿәi ngҳn. Bà cùng chӏ
qua sông sang Bình Ĉa. Anh Ba Sѫn bám trө tҥi hҫm nhà anh Tѭ Hә nghe gӑi, lên
gһp. Anh gӱi chӏ Năm tҥi nhà ông Sáu Tѭӟc - cѫ sӣ chí cӕt nuôi giҩu cán bӝ liên tөc.
Ngay tӕi hôm ÿó, chӏ truyӅn ÿҥt ccho anh chӍ thӏ ÿӧt hai Mұu Thân trong hai ÿêm
liӅn. Anh nҳm vӳng nӝi dung, song khi nghe phҧi ghép các tә cѫ sӣ quҫn chúng lҥi,
anh thҩy trái vӟi kinh nghiӋm công tác ÿô thӏ: hoҥt ÿӝng ÿѫn tuyӃn, nhӓ gӑn ÿӇ lӥ
ÿӏch có khӫng bӕ bҳt bӟ thì ta chӍ thiӋt hҥi ít chӭ phong trào không vӥ hàng mҧng.
Hai ngѭӡi tranh luұn mӝt hӗi lâu, anh Ba Sѫn nói : nӃu là chӍ thӏ cӫa Ĉҧng thì tôi phҧi
chҩp hành, nhѭng ÿӇ tôi viӃt thѭ xin ý kiӃn thѭӡng vө ÿã. Trѭa hôm sau, ÿӗng chí ba
LӉ tӯ nӝi ô vӅ Bình Ĉa nghe hai ngѭӡi trình bày ý kiӃn. Chӏ Năm Thѭӡng trình bày
ÿúng tinh thҫn chӍ thӏ chung cӫa tӍnh ӫy U.I mà anh Ba Sѫn cNJng ÿúng khi cân nhҳc
viӋc vұn dөng vào tình hình cө thӇ ÿӏa phѭѫng. Giӳ nghiêm kӹ luұt báo cáo thӍnh thӏ
cҩp trên trong trѭӡng hӧp này là ÿúng, tránh ÿѭӧc thiӋt hҥi do chҩp hành máy móc.
Khu vӵc Bình Ĉa, An Hҧo dày ÿһc các sҳc lính : lính yӃu khu, bҧo an, cҧnh sát, cҧnh
sát dã chiӃn, an ninh kho ÿҥn Long Bình, an ninh mұt vө nhà máy, dân vӋ, thanh niên
chiӃn ÿҩu... giáp bӃn ÿò Kho có mӝt trung ÿoàn pháo, chѭa kӇ hàng ngàn lính Mӻ
trong kho Long Bình. Ngoài ra còn bӑn chӍ ÿiӇm, ÿiӋp ngҫm... ngày ÿêm ÿánh hѫi dò
xét tӯng ÿӝng tƭnh nhӓ xҧy ra ӣ ÿây. Bӑn nào cNJng ÿѭӧc trang bӏ phѭѫng tiӋn thông
tin hiӋn ÿҥi và ÿi lҥi rҩt cѫ ÿӝng, mӝt ÿiӇm khҧ nghi có thӇ bӏ vây khoanh chӍ trong
dăm mѭӡi phút. So sánh lӵc lѭӧng ÿӏch - ta vӅ sӕ lѭӧng thì chúng hѫn vӟi tӍ sӕ áp
ÿҧo có thӇ kӅm kҽp ta rҩt chһt, thұm chí có thӇ ta không sӕng nәi. Nhѭng nhìn kӻ thì
ta thҩy chúng ÿông mà không mҥnh vì lӵc lѭӧng chúng rҩt ô hӧp, không thӕng nhҩt
chӍ huy, tӯng tên thì ham sӕng sӧ chӃt, dӉ hoang mang dao ÿӝng. Ĉӏch không rõ lӵc
lѭӧng ta thӃ nào trong khi nhӡ ÿông ÿҧo nhân dân làm tai mҳt, ta nҳm tình hình ÿӏch
rҩt chһt. Ĉó là nguyên nhân ta có thӇ trө lҥi và chiӃn ÿҩu ngay giӳa hang ә kҿ thù,

3.6 Page 26

▲back to top


nhѭ binh thѭ cә ÿã ÿúc kӃt : viӋc binh cҫn tinh nhuӋ chӭ không cҫn ÿông, biӃt mình
biӃt ngѭӡi trăm trұn trăm thҳng.
Chi bӝ Tam HiӋp huy ÿӝng cѫ sӣ mұt chuҭn bӏ sҹn cӡ Mһt trұn, loa ÿiӋn và truyӅn
ÿѫn; tӵ vӋ mұt phҧi có áo mѭa và băng che mһt. Ĉêm 5 tháng 5 năm 1968 toàn miӅn
Nam bѭӟc vào ÿӧt hai Mұu Thân. Tuy chѭa nhұn ÿѭӧc công văn chӍ ÿҥo cө thӇ cӫa
cҩp trên, nhѭng khi nghe tiӃng pháo quân giҧi phóng nә vang rӅn ӣ sân bay Biên Hòa
và tәng kho Long Bình, anh Ba Sѫn liӅn mӣ ÿài phát thanh Giҧi phóng biӃt là "vào
ÿӧt" bèn quyӃt ÿӏnh thӵc hiӋn kӃ hoҥch ÿã ÿӅ ra. Tӵ vӋ mұt tұp trung ӣ ÿҫu cҫu ông
Gia, dùng loa tay phát lӡi kêu gӑi binh lính mang súng vӅ vӟi Mһt trұn dân tӝc giҧi
phóng ÿánh ÿuәi ÿӃ quӕc Mӻ khӓi quê hѭѫng ÿҩt nѭӟc, kêu gӑi các giӟi ÿӗng bào nәi
dұy giành chính quyӅn vӅ tay nhân dân. Mӝt trung ÿӝi phòng vӋ dân sӵ ÿóng ngay
nhà thӡ An Bình không dám nә phát súng nào. Anh em treo cӡ trên trө ÿiӋn, sáng
hôm sau ÿông ÿҧo nhân dân trông thҩy rҩt vui, tin tѭӣng cách mҥng vүn vӳng mҥnh.
ViӋc treo cӡ, phát loa, rҧi truyӅn ÿѫn có tác ÿӝng lan xa, tin ViӋt cӝng vӅ hoҥt ÿӝng
mҥnh ӣ Bình Ĉa, An Hҧo bay tӟi Sài Gòn ngay trong ngày. Khi báo cáo cӫa chi bӝ
Tam HiӋp theo ÿѭӡng giao liên vӅ tӟi căn cӭ thì lӋnh “vào ÿӧt" cӫa tӍnh ӫy U.I cNJng
vӯa ÿѭӧc gӱi ÿi Chi bӝ ÿѭӧc cҩp trên biӇu dѭѫng là chӫ ÿӝng, nhҥy bén kӏp thӡi, là
nѫi ÿҫu tiên trong thӏ xã Biên Hòa phát loa lӡi kêu gӑi cӫa Mһt trұn.
ĈӇ ÿѭa phong trào lên bѭӟc mӟi cao hѫn, gây tin tѭӣng hѫn cho nhân dân, chi bӝ
quyӃt ÿӏnh mӣ ÿӧt diӋt ác phá kӅm mӟi mà ÿӕi tѭӧng là Ba Dài. Tên này là trѭӣng ҩp
Bình Ĉa ÿã bӏ cҧnh cáo mҩy lҫn. Thӏ ӫy Biên Hòa gӱi thѭ khuyên y thôi làm trѭӣng
ҩp nhѭng y bӓ ngoài tai. Lúc tình hình găng, ÿêm ÿêm y vào ngӫ ӣ trө sӣ dân vӋ
trong trҥi gia binh tѭӣng có thӇ tránh thoát sӵ trӯng phҥt cӫa cách mҥng. Ngày ngày
lҩy cӟ ÿi bҳt chim cu, y lùng sөc các bӡ bөi khҳp ҩp, có lҫn suýt phát hiӋn hҫm bí mұt
cӫa anh em ta bám trө. Chi bӝ chӍ ÿҥo cѫ sӣ mұt nҳm chҳc qui luұt ÿi lҥi cӫa Ba Dài,
y hay uӕng cà phê tӕi ӣ mӝt quán tҥi ngã ba, mһt khác chuҭn bӏ gây dѭ luұn rӝng rãi
khi tiӃng súng diӋt ác nә. Xҭm tӕi mӝt ngày giӳa tháng 5 năm 1968, cѫ sӣ tӟi báo Ba
Dài ÿang ngӗi uӕng cà phê tҥi quán. Anh Ba Sѫn mһc áo sѫ mi trҳng ngҳn tay giҳt
súng lөc vào ngѭӡi lên ÿѭӡng, anh Phúc ÿi hӛ trӧ phía sau. Quán lúc ÿó vҳng khách
chӍ có mӝt mình Ba Dài ÿang nhâm nhi cà phê và phì phèo ÿiӃu thuӕc. Tӟi cách Ba

3.7 Page 27

▲back to top


Dài vài mét, anh Ba Sѫn móc súng bҳn ba phát, tên này gөc chӃt tҥi chӛ. Hai ngѭӡi
ung dung ra vӅ. Cѫ sӣ mұt rҧi truyӅn ÿѫn cҧnh cáo mӝt sӕ tên khác, khӕng chӃ chúng.
Trung ÿӝi dân vӋ ҩp rҩt hoang mang thҩy “sӃp" bӏ trӯng trӏ ngay giӳa nѫi ÿông ngѭӡi
qua lҥi. Khí thӃ phong trào ÿi lên rõ rӋt sau vө diӋt ác này.
Ít bӳa sau chi bӝ Tam HiӋp bàn viӋc diӋt tên an ninh quân ÿӝi ác ôn NguyӉn Văn
Cѭng. Nhà tên này ӣ trong xóm, y thѭӡng ÿi ÿêm qua cҫu rҥch Bùn. Mӝt tӕi, các anh
Ba Sѫn, Ba Tùng mӛi ngѭӡi cҫm mӝt khúc cây to ÿӭng chӡ ӣ phía bҳc cҫu. Anh út
cNJng thӫ mӝt cây ÿӭng ӣ ÿҫu cҫu bên kia chuҭn bӏ ÿánh bӗi. Anh Giӓi cҫm ÿèn pin
ÿӭng ӣ ÿҫu ngõ nhà tên Cѭng. Mҩy tên an ninh quân ÿӝi thѭӡng ÿi cùng nhau, do ÿó
anh Ba Sѫn qui ÿӏnh tín hiӋu : tên Cѭng ÿi chiӃc xe thӭ mҩy thì anh Giӓi nháy ÿèn
mҩy lҫn. Trӡi tӕi hҷn không nhìn rõ mһt ngѭӡi, anh Ba Sѫn nghe tiӃng xe Honda rӗ
máy, ÿèn nháng mӝt lҫn, bèn nhҳc hai anh kia chuҭn bӏ. Cҫu rҥch Bùn nhӓ khó ÿi, xe
tҧi ÿҫu cҫu chҥy chұm lҥi. Anh Ba Sѫn và Ba Tùng quұt mӛi ngѭӡi mӝt gұy, tên ngӗi
trên xe té văng xuӕng lòng rҥch, kêu to giӑng bҳc : các ông lҫm rӗi ! ChiӃc xe ÿә
kӅnh trên cҫu vүn nә máy, ÿèn xe sáng quҳc. BiӃt là ÿánh trұt ÿӕi tѭӧng (vì tên Cѭng
ngѭӡi nam), anh em ta rút êm. Mҩy hôm sau tên Cѭng lһng lӁ dӑn nhà ÿi khӓi Bình
Ĉa.
Nhѭng Bình Ĉa văn còn tên Cӭ là an ninh chìm lӧi hҥi. Y mӣ quán cà phê ÿӇ nghe
ngóng, dò xét tin tӭc hoҥt ÿӝng cӫa ta, kӏp thӡi báo vӅ cѫ quan an ninh ӣ Biên Hòa.
Tên này giӓi võ trên lҫu nhà nó ÿӇ sҹn mӝt thùng lӵu ÿҥn. Chi bӝ thҩy cҫn diӋt tên
này ÿӇ giӳ vӳng phong trào nhân dân, chuҭn bӏ cho ÿӧt ba Mұu Thân (tháng 8 năm
1968). TruyӅn ÿѫn ÿѭӧc chuyӇn tӯ căn cӭ Hѭng Lӝc vӅ, cӡ Mһt trұn ÿѭӧc các cѫ sӣ
mұt may sҹn.
Mһt trӡi vӯa lһn tӕi 1 tháng 8, cѫ sӣ mұt bám sát tên Cӭ. Trӡi mѭa lâm râm. Ĉѭӧc tin
báo vӅ, hai anh Ba Sѫn và Ba Tùng mһc áo mѭa che khҭu súng ÿeo trong ngѭӡi. Tӟi
quán cà phê nhà tên Cӭ, anh Ba Sѫn thҩy tên này ngӗi sau quҫy hàng. Tӟi cách nó
sáu, bҧy mét, anh rút súng ngҳn nә hai phát. Trúng ÿҥn chѭa chӃt, tên này hăng lên,
xách chiӃc ghӃ nhӓ nhào lҥi ÿánh làm cánh tay anh bӏ xái ÿӃn mҩy ngày sau. Anh bҳn
tiӃp mӝt phát trúng ÿҫu, y gөc xuӕng chӃt. Trong lúc anh Ba Sѫn xӱ trí tên Cӭ thì anh

3.8 Page 28

▲back to top


Ba Tùng rút khҭu AK khӓi áo mѭa, chƭa vào bӑn an ninh ÿông khoҧng mӝt chөc tên
ngӗi uӕng cà phê ӣ mҩy bàn khác. Trұn diӋt ác diӉn ra trong vài ba phút. Hai anh rút
qua cҫu ông Gia, vӯa ÿi vӯa rҧi truyӅn ÿѫn. Tӟi ngã ba rӁ vào nghƭa trang, hai anh
gһp mӝt xe MP Mӻ, bèn nhҧy qua rào kӁm gai vào vѭӡn nhà dân tránh cuӝc ÿөng ÿӝ
không cân sӭc. Nghe súng nә, tӵ vӋ mұt cùng lúc treo cӡ, rҧi truyӅn ÿѫn ӣ mӝt sӕ ÿӏa
ÿiӇm trong ҩp. Anh Ba Sѫn ÿi kiӇm tra thҩy mӝt tә chѭa hoàn thành nhiӋm vө treo cӡ
(vì không nghe súng nә), yêu cҫu làm ngay. Ta tiӃn công dѭ luұn khҳp Bình Ĉa, An
Hҧo và khu kӻ nghӋ, hôm sau tin này ÿã loang rӝng ӣ Biên Hòa và Sài Gòn.
Cӗng tác bí mұt trong nӝi thành ÿòi hӓi ngѭӡi cán bӝ - phҧi có ý thӭc tә chӭc kӹ luұt
cao, có vұy mӟi tӵ bҧo vӋ mình và bҧo vӋ ÿѭӧc cѫ sӣ. Anh Phúc là cán bӝ trҿ, hăng
hái, nhiӋt tình nhѭng ý thӭc tә chӭc yӃu. Nҵm hҫm bí mұt tù túng ngӝp thӣ, lҥi ӹ y
lõm chính trӏ gӗm toàn ngѭӡi tӕt, ban ngày Phúc thѭӡng lên chѫi vӟi bӑn trҿ chăn bò
trong xóm. Anh Ba Sѫn la rҫy hoài mà Phúc không sӱa, anh ÿã báo cáo vӟi ÿӗng chí
Ba LӉ, ÿӅ nghӏ rút Phúc vӅ căn cӭ. Vì ÿѭӡng giao liên khó khăn, anh Phúc tҥm vӅ ӣ
nhà cha ruӝt tҥi ҩp Vƭnh Thӏ, gҫn kho dҫu. Chӫ quan và quen thoҧi mái tӵ do. Phúc ra
ÿѭӡng chѫi vӟi mӝt sӕ thanh niên cùng xóm. Bӑn ÿiӋp ngҫm báo cҧnh sát ÿӃn bҳt lúc
tám giӡ sáng ngày 3 tháng 8 năm 1968. Mѭӡi giӡ, Phúc dүn mӝt trung ÿӝi cҧnh sát dã
chiӃn vӅ Bình Ĉa.
Hai anh Ba Sѫn, Ba Tùng thѭӡng ngày ӣ chung hҫm, ÿêm mӟi ra ngoài. Bӳa ÿó, anh
Ba Tùng ra “chém vè" ӣ ven rҥch, trong mӝt khu vӵc cây bөi um tùm rұm rҥp. Anh
Ba Sѫn ÿang thiêm thiӃp ngӫ , chӧt tӍnh dұy vì tiӃng lao xao vҷng lҥi và tiӃng vұt
nhӑn thӑc xuӕng ÿҩt sàn sҥt. Anh biӃt là bӏ ÿӏch vây xăm hҫm rӗi. Anh gom ÿӫ tám
trái lӵu ÿҥn và lên ÿҥn khҭu súng lөc. TiӃng xăm ÿҩt “sұt, sұt” ngày càng gҫn, tiӃng
anh chӫ nhà Tѭ Hә nói vӟi ÿӏch : tôi không biӃt hҫm chӛ nào... nghe rõ mӗn mӝt.
Anh Ba Sѫn phác nhanh trong óc mӝt phѭѫng án : nӃu Cҫm cӵ tӯ tӯ thì Ba Tùng có
khҧ năng móc súng AK chôn giҩu lên, ÿánh vào sau lѭng ÿӏch giҧi vây cho mình.
Bӑn cҧnh sát dã chiӃn chӱi thӅ om sòm, rӗi tiӃng cây thuәn sҳt trúng nҳp hҫm xi
măng nghe “cҥch”. Chúng dùng loa gӑi hàng. Hai tay hai trái lӵu ÿҥn, anh cҳn chӕt
rӗi la thұt to : Tѭ Hә ÿӯng cұy nҳp hҫm. Bӑn cҧnh sát dã chiӃn vӯa khui chiӃc nҳp ra,

3.9 Page 29

▲back to top


anh vөt mҥnh hai trái lên, tiӃng nә ÿanh chҳc. Qua cӱa hҫm hҽp, nhìn lên trӡi, anh
thҩy ba máy bay lên thҷng Mӻ quân ÿҧo vòng hҽp ngay trên ÿҫu. Súng giһc ÿӫ loҥi
thi nhau vãi ÿҥn vào cӱa hҫm, nhӳng viên cӕi cá nhân M.79 nә chát tai, khói bөi mù
mӏt. Tình hình này thì anh Ba Tùng không thӇ ÿánh giҧi vây ÿѭӧc rӗi ! ChӍ còn mӝt
ÿѭӡng là ÿánh tӟi cùng ! bӑn ÿӏch ngѭng bҳn, ném hàng chөc trái lӵu ÿҥn nә ҫm ҫm
quanh miӋng hҫm, khói khét lҽt tràn xuӕng làm anh muӕn ngӝp thӣ. Chúng lҥi gӑi
hàng. Anh vөt tiӃp mӝt trái, sau tiӃng nә anh nghe có tiӃng rên la ҫm ӻ, tiӃng kêu
mang cáng cҩp cӭu. Chúng chҥy giҥt ra, núp sau thӅm gҥch cӫa nӅn ÿҩt cNJ nә súng và
ném lӱa ÿҥn xӕi xҧ vào. Anh bình tƭnh xé và nhai hӃt tài liӋu ӣ trong hҫm, thӍnh
thoҧng lҥi ném lên mӝt trái lӵu ÿҥn. Cҫm cӵ khá lâu, lӵu ÿҥn ÿӏch nә làm bung nóc
hҫm, nҳng rӑi lӑt tӟi ÿáy. Câm trái lӵu ÿҥn cuӕi cùng tұn tay, anh cҳn chӕt rӗi xòe
bàn tay ÿӏnh cho nә, nhѭng chӍ nghe mӝt tiӃng “bép” nhӓ thì bӏ ngҩt xӍu... Bӑn cҧnh
sát dã chiӃn lôi anh tӯ hҫm lên khiêng ra xe Dodge. Vӯa tӍnh lҥi, thҩy Phúc ngӗi trên
xe, anh hiӇu ngay vì sao hҫm bӏ lӝ. Anh chӱi nó mҩy câu nhҵm khӕng chӃ tên vӅ sau
tên này không dám khai thêm gì. Cҧnh sát ÿánh anh ngay trên xe; hӓi ÿӃn vө diӋt tên
Cӭ, anh nhұn liӅn. Ĉӗng bào nhìn xe chҥy vӯa lo lҳng, vӯa xót thѭѫng anh12 Ngay
ÿêm ÿó và hai ba ÿêm sau, tӵ vӋ mұt liên tөc treo cӡ, rҧi truyӅn ÿѫn làm cho bӑn ÿӏch
hoang mang không thӇ phán ÿoán lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ Bình Ĉa nhiӅu ít ra sao.
Chӏ Năm Thѭӡng ӣ nhà ông Sáu Tѭӟc, ÿóng vai vӧ nhӓ ӣ xa mӟi vӅ, ngày ngày gánh
rau ra bán ӣ cҥnh nhà máy tôn xi măng Êtécnít. Gһp ngѭӡi quen, chӏ rҩt mҳc cӥ vì
chѭa tӯng buôn thúng bán bѭng bao giӡ. Tӯ lõm chính trӏ Bình Ĉa, chӏ móc nӕi vӟi
ÿӗng chí Năm Trung ÿang làm trong hãng giҩy Cogido. Anh Năm dүn chӏ tӟi gӱi ӣ
nhà anh Năm Châu - cѫ sӣ mұt trong cѭ xá Cogido. Chi gһp gӥ, móc nӕi vӟi hai anh
Năm Bҧo và Tám Lét. Chӏ là phө nӳ nên ÿi ÿi vӅ vӅ giӳa Bình Ĉa, An Hҧo dӉ dàng,
xây dӵng thêm mӝt sӕ cѫ sӣ ӣ hai ҩp này. Sau khi anh Ba Sѫn bӏ bҳt, chӏ vүn giӳ
vӳng liên lҥc vӟi tӍnh ӫy U.I. Có lҫn ÿi hӑp ӣ Hѭng Lӝc vӅ, chӏ xách mҩy con vӏt
quay bөng nhӗi ÿҫy ÿҥn AK. Tӟi nhà chӏ Sáu Lài, chӏ chһt thӏt ăn, gom ÿҥn lҥi, lau
12
Phúc không khai thêm anh Ba Sѫn tӵ nhұn là lính ÿһc công hoҥt ÿӝng lҿ, không khai báo gì nên các cѫ sӣ ÿӅu an toàn. Anh ÿѭӧc trao trҧ năm
1973 cho Chính phú cách mҥng lâm thӡi miӅn Nam ViӋt Nam.

3.10 Page 30

▲back to top


chùi kӻ ÿѭa cho anh em ta. Mӝt lҫn chӏ chuyӇn 450 viên AK trong mӝt khҥp ÿѭӡng,
nһng quá sӭc ÿӕi vӟi phө nӳ, nhѭng vүn phҧi ráng sӭc xách tӯ trҥm giao liên cӫa căn
cӭ ra xe, tӯ xe xách vӅ nhà chӏ Sáu an toàn. Ĉѭӧc tiӃp tӃ thêm ÿҥn, anh em bám trө
và tӵ vӋ mұt mӯng hӃt sӭc.
Tháng 8 năm 1968 các ÿӗng chí Năm Trang, Hai Cà (Trҫn Công An) vӅ trung ѭѫng
Cөc hӑp tәng kӃt xuân Mұu Thân và nhұn chӫ trѭѫng năm 1969 tiӃp tөc ÿánh bӗi,
ÿánh nhӗi, ÿánh tұn cѫ quan ÿҫu não và kho tàng hұu cӭ ÿӏch ӣ ÿô thӏ, thӏ xã, thӏ trҩn,
buӝc ÿӃ quӕc Mӻ phҧi xuӕng thang. Tháng 11 năm 1968 chӏ Năm Thѭӡng - vӅ căn
cӭ bàu 17 hӑc nghӏ quyӃt trung ѭѫng Cөc và nghӏ quyӃt tӍnh ӫy U.I vӅ ÿӧt tiӃn công
ÿҫu xuân Kӹ Dұu 1969 tӟi. Trӣ vӅ Bình Ĉa, chӏ mang theo ba ÿòn bánh tét chӭa ÿҫy
thuӕc nӛ C.4 và kíp hҽn giӡ trao cho anh Năm Trung.
Trong mӝt lҫn gһp gӥ giӳa các ÿӗng chí Năm Trang, Tѭ Lӗng và Năm Trung các anh
trao ÿәi vӅ viӋc ÿánh máy phát ÿiӋn cӫa nhà máy giҩy Cogido mӣ ÿҫu cuӝc tiӃn công
xuân Kӹ Dұu tҥi thӏ xã Biên Hòa. Anh Năm Trung nêu ý kiӃn : máy phát ÿiӋn cӫa
Tây Ĉӭc rҩt ÿҳt, không nên ÿánh; nӃu ta thҳng thì lҩy tiӅn ÿâu mà mua cái khác; mà
hӓng máy phát ÿiӋn, công nhân sӁ thҩt nghiӋp, bӑn xҩu sӁ lӧi dөng xuyên tҥc chia rӁ
công nhân vӟi cách mҥng; ta cҫn gây chҩn ÿӝng thì ÿánh ba bӗn dҫu cNJng ÿҥt hiӋu
quҧ... Anh Năm Trung huҩn luyӋn cách ÿánh mìn cho anh Châu và Tám Lét dѭӟi
hҫm bí mұt. Trѭӟc lúc ÿánh, anh còn thӱ mӝt kíp hҽn giӡ thҩy tӕt mӟi an tâm. Theo
qui ÿinh cӫa tӍnh ӫy U.I thì giӡ G là 2 giӡ sáng ngày 23 tháng 2 năm 1969 (mӗng 7
TӃt Kӹ Dұu) nhѭng anh Năm Trung quên không hӓi là giӡ Hà Nӝi hay Sài Gòn (giӡ
Sài Gòn sӟm hѫn giӡ Hà Nӝi 1 tiӃng). Ĉêm ÿó anh Năm Trung nhұn trӵc ca ӣ nhà
máy ÿiӋn ÿӇ chӍ ÿҥo hai anh Châu, Lét thӵc hiӋn kӃ hoҥch phá hoҥi mҥng lѭӟi ÿèn
ÿiӋn quanh ba bӗn dҫu sáng quá, khó lҥi gҫn ÿӇ ÿánh. Khoҧng hai giӡ Sài Gòn, nhұn
ÿѭӧc yêu cҫu cúp ÿiӋn, anh cho chұp mҥch nә cҫu dao ÿiӋn. Cҧ nhà máy chìm trong
bóng tӕi. Lӧi dөng cѫ hӝi ÿó, hai anh Năm Châu và Tám Lét nhanh chóng ÿһt mìn
vào bӗn dҫu giӳa, ÿiӇm hӓa kíp nә chұm rӗi rút lui an toàn. Chӯng hai chөc phút sau
mìn nә, bӗn dҫu giӳa bӕc cháy ngӑn lӱa lan ra thiêu luôn hai bӗn kӃ bên: tәng cӝng
ba triӋu lít, ngӑn lӱa hӕc cao sáng rӵc cҧ vùng trӡi khu kӻ nghӋ. Máy bay lên thҷng

4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


Mӻ lұp tӭc bu ÿӃn quҫn ÿҧo trên trӡi. Sau ÿó hѫn nӱa giӡ, súng ta nә ran ӣ nhiӅu nѫi
trong thӏ xã Biên Hòa và tәng kho Long Bình nên chúng bay ÿi hӃt. Giám thӏ NguyӉn
Bá Tѭӟc muӕn chҥy tӝi phao tin máy bay Mӻ bҳn lҫm rӕc két làm cháy bӗn dҫu.
Song vӟi con mҳt chuyên môn, bӑn an ninh quân ÿӝi vӅ ÿiӅu tra biӃt ngay nguyên
nhân thӵc sӵ (là bӏ ViӋt cӝng nҵm vùng phá hoҥi) nhѭng vì không tìm ÿѭӧc “thӫ
phҥm" nên chúng không hé răng mӝt lӡi. Cho ÿӃn nay: mӝt sӕ công nhân cNJ nhà máy
Cogido vүn còn nӱa tin, nӱa ngӡ máy bay Mӻ bҳn cháy bӗn dҫu!
Ĉúng giӡ G, súng nә khҳp nѫi, cѫ sӣ mұt Bình Ĉa tiӃn hành trao cӡ, rҧi truyӅn ÿѫn,
dùng máy cát xét phát loa cho vào trҥi gia binh mà trung ÿӝi dân vӋ vүn nҵm im,
không phҧn ӭng gì. Mӝt tӵ vӋ ÿánh mìn cҫu ông Gia nhѭng cҫu chӍ bӏ hѭ hҥi nhҽ.
Lҫn ÿánh sau vào ÿêm 1 tháng 4 năm 1969 cҫu mӟi sұp hҷn, phҧi mҩy tháng ÿӏch mӟi
sӱa.

4.2 Page 32

▲back to top


Ngày 22 tháng 12 năm 1968, tӍnh ӫy U.I cӱ ÿӗng chí Bҧy Hoàng - thӏ ӫy viên, thӏ ÿӝi
phó Biên Hòa - vӅ làm bí thѭ chi bӝ xã Tam HiӋp. Chi bӝ có năm ÿҧng viên : Bҧy
Hoàng, Năm Thѭӡng, Hai Hӗng, Ba Tùng, Chín Lai. Chi bӝ có nhiӋm vө cӫng cӕ các
cѫ sӣ cNJ, phát triӇn thêm cѫ sӣ mӟi, diӋt ác phá kӅm ÿúng sách lѭӧc : diӋt mӝt tên
ÿҫu sӓ bҵng làm rã mҩy chөc tên. Lúc mӟi vào, ban ngày anh Bҧy Hoàng nҵm hҫm
nhà chӏ Sáu Lài ÿào tҥi nghƭa trang, ban ÿêm mӟi hoҥt ÿӝng. Nhѭ vұy rҩt bҩt tiӋn vì
gһp cѫ sӣ khó khăn, anh quyӃt ÿӏnh ÿào hҫm ӣ gò ruӝng lúa ӣ gҫn nhà bà Sáu Tѭӟc.
Lúc ÿҫu chѭa xong hҫm, ban ngày anh phҧi nҵm ӣ bӡ ruӝng không dám trӣ mình
nhiӅu sӧ làm gãy lúa sӁ bӏ bӑn chӍ ÿiӇm phát hiӋn. Tӯ sáng tӟi lúc mһt trӡi lһn, nҳng
gay gҳt nhѭ xӕi lӱa, da dҿ nóng rát mӟi ÿҫu mӗ hôi túa ra làm quҫn áo ѭӟt ÿүm, mình
mҭy ngӭa ran. Dҫn dҫn mӗ hôi bӕc hѫi, da thӏt nóng phӯng phӯng, hӑng khô rát, khát
nѭӟc vô kӇ cNJng phҧi ráng chӏu. Nҵm im không cӵa quұy trӣ thành mӝt kӹ luұt mӝt
cӵc hình phҧi tӵ giác chӏu ÿӵng nӃu không muӕn rѫi vào tay ÿӏch. Có lúc anh nhѭ mê
ÿi, thiӃp ÿi mӝt giҩc dài dѭӡng vô tұn; tӍnh dұy mһt trӡi chѭa tӟi ÿӍnh ÿâu. Anh út giҧ
ÿò ÿi câu xách ra cho anh lon cѫm (do bà Sáu Tѭӟc nҩu) . ĈӃn tӕi, anh Bҧy mӟi vào
nhà cѫ sӣ tҳm giһt nghӍ ngѫi. Khoҧng hѫn mӝt tuҫn sau, da dҿ anh cháy ÿen, ngѭӡi
gҫy rӝc. Ĉѭӧc cѫ sӣ giúp ÿӥ, hҫm ÿào xong. Ban ngày nҵm hҫm, ban ÿêm trӗi lên
hoҥt ÿӝng anh mӟi ÿӥ cӵc.
Tháng 1 năm 1969 ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ cӫa cѫ sӣ, anh Bҧy Hoàng ÿi quan sát, nghiên
cӭu cách ÿánh ÿoҥn ӕng dүn dҫu tӯ sông Ĉӗng Nai chҥy qua Long Bình Tân vào tәng
kho Long Bình. Mӝt buәi vӯa chҥng vҥng tӕi, anh ÿi Honda lѭӟt qua nѫi ÿã ÿiӅu
nghiên, ÿһt mìn nә chұm ÿánh vӥ ba ӕng dүn dҫu ӣ Long Bình Tân làm cháy máy
bѫm và mӝt sà lan chӣ dҫu bӏ chìm thiêu hӫy hàng triӋu lít. Vӟi thành tích xuҩt sҳc
này, anh ÿѭӧc Bӝ tѭ lӋnh miӅn Nam thѭӣng huân chѭѫng ChiӃn công giҧi phóng
hҥng ba. Ít bӳa sau, ӕng dүn dҫu sӱa xong, anh Bҧy Hoàng và anh út ÿi ÿiӅu tra
nghiên cӭu ÿánh tiӃp khi Phѭӟc dùng xe Honda chӣ anh Bҧy Hoàng ÿi ÿһt trái lúc 12
giӡ trѭa. Lính dân vӋ ӣ lô cӕt Long Bình có ӕng nhòm theo dõi phát hiӋn ÿѭӧc, ÿӃn
gӥ mҩt.
Huynh Văn Tây là trѭӣng ban căn cѭӟc vùng ba chiӃn thuұt có nhà riêng ӣ gҫn bӃn
ÿò Kho. Y nuôi bӕn năm con chó, tӕi ÿӃn trong nhà, ngoài sân ÿèn ÿiӋn sáng trѭng.

4.3 Page 33

▲back to top


Tên Hҧi, con y, là trung úy cҧnh sát ӣ cùng nhà. Anh Bҧy Hoàng giao nhiӋm vө cho
hai cѫ sӣ mұt là chӏ Sáu Lài và Hai Hӗng ӣ gҫn ÿó nҳm qui luұt ÿi lҥi, sinh hoҥt cӫa
gia ÿình tên này rӗi lên phѭѫng án trұn ÿánh. Bҧy rѭӥi tӕi mӝt ÿêm tháng 7 năm 1969
bӕn anh : Bҧy Hoàng, Trung, út, Long ÿӝi mNJ nhӵa lính Mӻ, mһc áo lính và quҫn xà
lӓn, mang theo hai cây AK, mӝt súng ngҳn K.54, mӝt tiӇu liên cҧi tiӃn, vұn ÿӝng tӯ
hҫm bí mұt theo ven bӡ sông ÿӃn ém ӣ cӱa nhà tên Tây. Các anh gõ cӱa giҧ lính xét
sә gia ÿình. Vӧ Tây ra, mӣ hé lӛ nhӓ ӣ cánh cӱa nhìn ra loáng thoáng thҩy nón lính,
áo lính bèn quay vào gӑi chӗng. Tên Tây cҫm sә gia ÿình ra mӣ cӱa, thì mӝt hӑng
súng chƭa vào ngӵc. Các anh bҳt nó giѫ hai tay lên, nӝp cây súng rulô và gӑi tên Hҧi
ra. Tên Tây run run nói : tôi không làm gì ác, tôi xin cam ÿoan giӳ bí mұt... Vӧ y vào
lҩy súng lөc ra nӝp, thҵng Hҧi sӧ quá chui xuӕng gҫm bӝ ván ngӵa. Anh em nә súng,
tên Tây gөc xuӕng anh Bҧy Hoàng bӗi thêm mӝt phát vào ÿҫu Anh em ÿi tҳt mé cánh
ÿӗng rút vӅ nhà cѫ sӣ. Bӑn ÿӏch ӣ chung quanh ÿó nghe tiӃng súng nә vүn không
ÿӝng tƭnh gì. ĈӇ ÿánh lҥc hѭӟng ÿiӅu tra truy tìm cӫa ÿӏch, ngay ÿêm ÿó ÿѭӧc cѫ sӣ
giúp ÿӥ, anh em qua sông sang HiӋp Hòa ÿánh vào tiӇu ÿӝi bình ÿӏnh xây dӵng nông
thôn, diӋt bӕn tên, trong ÿó có mӝt tên bӏ thѭѫng.
Ngày 3 tháng 9 năm 1969 mӝt tin ÿau thѭѫng tӯ thӫ ÿô Hà Nӝi bay vӅ Bình Ĉa, An
Hҧo : Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh không còn nӳa ! NhiӅu gia ÿình ӣ ÿây công khai lұp bàn
thӡ Bác, ÿèn nhang nghi ngút hàng tuҫn. Các lõm chính trӏ tҥi ÿây liên tөc mӣ raÿiô
theo dõi tin tӭc lӉ tang Bác, ÿau thѭѫng xé ruӝt nhѭng cNJng rҩt tӵ hào vì non sông ÿҩt
nѭӟc ta sҧn sinh ra vӏ lãnh tө kiӋt xuҩt, bè bҥn năm châu hӃt lӡi ngӧi ca mà kҿ thù
cNJng phҧi kính nӇ. Anh chӏ em công nhân mua báo chí Sài Gòn ÿăng bài cӫa mӝt sӕ
ký giҧ tiӃn chuyӅn tay nhau ÿӑc, công khai bàn tán sôi nәi vӅ công lao trӡi biӇn cӫa
Bác ÿӕi vӟi dân tӝc. Chi bӝ Ĉҧng và các cѫ sӣ mұt tә chӭc lӉ truy ÿiӋu trӑng thӇ,
nguyӋn sҹn sàng chiӃn ÿҩu hy sinh "noi gѭѫng Bác Hӗ vƭ ÿҥi''.
Chi bӝ Tam HiӋp mӡi ÿѭӧc hai ÿӗng chí bӝ ÿӝi ÿһc công giӓi là Ba Ĉҩu và ChiӃn vӅ.
Mӝt ÿêm cuӕi tháng 12 năm 1969 các anh Ba Ĉҩu, ChiӃn , Bҧy Hoàng bò vào cҳt
nhiӅu lӟp rào kӁm gai cӫa kho ÿҥn quân ÿoàn 3 ӣ xéo nhà máy cao su; phía ngoài có
hai tә tӵ vӋ mұt yӇm trӧ. Các anh gài mìn nә chұm vào các lô ÿҥn, vӅ tӟi hҫm an toàn

4.4 Page 34

▲back to top


thì hàng chөc tҩn ÿҥn các loҥi trong kho cháy nә mҩy giӡ liӅn. CNJng trong ÿêm ÿó, cѫ
sӣ mұt trӵc tiӃp mӡi hai tên chӍ ÿiӇm ngҫm Năm Súng, Bҧy Tê ra giáo dөc. Hai tên
này hӭa hҽn xin hӕi cҧi không cӝng tác vӟi ÿӏch nӳa, sҹn sàng làm bҩt cӭ viӋc gì cách
mҥng giao cho.
BӃn ÿҥn gҫn nhà máy giҩy Cogido là nѫi tàu Mӻ thѭӡng ÿұu ÿӇ bӕc dӥ các loҥi bom
ÿҥn, chuyӇn vào tәng kho Long Bình. Ngѭӡi bӕc xӃp ViӋt Nam làm viӋc dѭӟi sӵ
kiӇm soát ngһt nghèo cӫa lính Mӻ. Anh Năm Bҧo thôi viӋc ӣ nhà máy Dofitex, xin
vào làm ӣ ÿây. Cuӕi năm 1969 thӏ ӫy Biên Hòa chӍ thӏ cho cánh công vұn cӫa ÿӗng
chí Năm Trung tìm cách ÿánh bӃn ÿҥn, khi Năm Trung bàn bҥc viӋc này vӟi anh Năm
Bҧo. Mӝt ÿêm khuya, lӧi dөng lính Mӻ ngӫ không kiӇm soát kӻ "hàng” trѭӟc khi
nhұp kho, anh Năm Bҧo gҳn ngòi nә chұm vào mӝt trái bom 250kg. Bӑn lính lái xe
chuyӇn lô bom ÿó vào Long Bình. Vài giӡ sau, khu chӭa bom phát nә liên tөc dӳ dӝi
hàng mҩy giӡ liӅn. TӍnh ÿӝi U.I khen trұn ÿánh trúng giӳa bao tӱ (dҥ dày) ÿӏch, ÿҥt
hiӋu suҩt phá hoҥi rҩt cao.
Rút kinh nghiӋm hai TӃt Mұu Thân (1968) và TӃt Kӹ Dұu (1969) gҫn ÿӃn TӃt Canh
Tuҩt (1970) ÿӏch mang mӝt tiӇu ÿoàn rҧi lính canh gác khҳp các ngã ba, ngã tѭ khu
kӻ nghӋ khá nghiêm ngһt. Ngoài ÿѭӡng Bình Ĉa, An Hҧo nhan nhҧn các sҳc lính.
Xҭm tӕi mùng 5 tháng 2 năm 1970 (29 TӃt) anh Bҧy Hoàng và Trung13 giҳt khҭu
súng K.54 và lӵu ÿҥn MK.6 ÿi chung mӝt xe Honda, rҧi truyӅn ÿѫn và thѭ chúc TӃt
cӫa Bác Tôn, cӫa luұt sѭ NguyӉn Hӳu Thӑ tӯ trѭӟc cӱa trө sӣ Sonadezi (sӣ công
nghiӋp Ĉӗng Nai bây giӡ) tӟi nhà máy gҥch men Thanh Thanh. Hai anh treo mӝt lá
cӡ Mһt trұn ӣ sau lѭng hãng dây ÿӗng Viÿicô. Tӟi nhà máy luyӋn cán thép Vicasa,
hai anh gһp mӝt xe GMC ÿұu, tiӇu ÿӝi lính ÿã xuӕng hӃt, chúng ÿӭng xúm lҥi cách ÿó
mӝt quãng. Mҩy tên khua tay bҳt xe Honda dӯng lҥi ÿӇ xét hӓi. Anh Bҧy Hoàng bҧo
nhӓ anh Trung : rút chӕi lӵa ÿҥn, cúi xuӕng thҧ ngay bánh xe ! Anh vүn giӳ tӕc ÿӝ,
miӋng la lӟn : ÿi ăn TӃt vӅ, cho qua heng ! Mӝt tên chìa súng lên trӡi bҳn mӝt loҥt
cҧnh cáo. Trái lӵu ÿҥn rѫi xuӕng ngay giӳa dám lính khi xe lѭӟt ngѭng. Xe vѭӧt qua
13
Sau Trung ra chiêu hѫi, báo cho ÿӏch nѫi hai ÿӗng chí HiӋp (an ninh thӏ xã) và Chánh ӣ ҩp Tân Mai (nay thuӝc p. Thӕng Nhҩt), chúng bҳn chӃt cҧ
hai ngѭӡi.

4.5 Page 35

▲back to top


ÿám lính hѫn mӝt chөc mét thì mӝt tiӃng ҫm vang lên, toàn bӝ bӑn này chӃt và bӏ
thѭѫng (chín tên). Ba tên ÿӭng ÿҵng xa bҳn ÿuәi theo ba bҵng R15 rӗi chҥy tӑt vào
nhà máy Vicasa. Xe Hon ÿa tӟi ÿҫu cҫu rҥch Bùn thi lӑt trúng ә gà, anh Bҧy Hoàng
và Trung văng mӛi ngѭӡi mӝt ngҧ xuӕng lòng rҥch. Xe bӏ hӓng ÿành bӓ, anh Bҧy dìu
bҥn vӅ hҫm, ÿѭӧc cѫ sӣ thuӕc thang chҥy chӳa ít bӳa sau thì bình phөc.
Trѭӟc cӱa nhà máy giҩy Cogido có mӝt căn nhà nhӓ vách ván lӧp tôn tҥm bӧ. ChiӅu
nào tan sӣ, mӝt tên ÿҥi úy tiӇu ÿoàn trѭӣng quân cҧnh Mӻ cNJng ÿӃn bӗ bӏch vӟi mӝt ҧ
gái ÿiӃm. Sau khi ÿiӅu nghiên kӻ qui luұt. Anh Năm Trung nhӗi mӝt lon thuӕc nә C.4
gҳn ngòi nә chұm , giao cho Tѭ Quân là cѫ sӣ mұt. Anh tìm cách lén ÿһt trái dѭӟi
gҫm giѭӡng, ÿӃn ÿêm mӟi nә. Tên ÿҥi úy quân cҧnh Mӻ tan xác.
Nhà máy tôn xi măng Êtécnít ngó qua mӝt bãi rӝng. Ĉӏch dùng bãi này làm bãi tұp
lái xe cho lính các binh chӫng vӅ hӑc. Cѫ sӣ mұt nҳm chҳc qui luұt hoҥt ÿӝng cӫa
chúng : hàng ngày anh hӑc lái vӅ tұp trung ӣ ÿây lúc tám giӡ sáng; trѭa nghӍ ăn uӕng,
hӑc lái buәi chiӅu xong chúng lҥi kéo nhau vӅ trҥi. Bãi tұp trӕng trҧi, chung quanh có
vài lùm cây cao bóng mát, lính thѭӡng kéo vào tránh nҳng. Tên nào có tiӅn thì la cà
vào mҩy quán giҧi khát ven ÿѭӡng. Anh Bҧy Hoàng cùng cѫ sӣ mұt chuҭn bӏ kӃ
hoҥch ÿánh bӑn này. Anh gӱi mua mҩy hӝp bi xe ÿҥp. Anh nhӡ bà Sáu Tѭӟc nҩu cho
mӝt nӗi cѫm nӃp nhão ÿҳp ra ngoài hai trái mìn TNT, mӝt trái 7 kg, mӝt trái 5kg, gҳn
bi vào lӟp cѫm nӃp nhão. Mӛi trái còn kèm mӝt ÿҫu ÿҥn B.40. Anh em chôn trái mìn
lӟn trong lùm cây mát mҿ, trái nhӓ 5 kg thì chôn giӳa bãi tұp. Sáng 15 tháng 5 năm
1970, xe chӣ lính ÿӃn hӑc lái nhѭ thѭӡng lӋ . Mӝt ÿàn bò chҥy ngang qua lính rѭӧt
bò ra xa. Tên chӍ huy ÿi xe con vӯa tӟi, tên trung úy chҥy lҥi chào, ÿҥp trúng kíp, trái
mìn nә tung. Tên này chӃt tҥi chӛ, hai tên lính ÿӭng gҫn bӏ thѭѫng. Ĉӏch bӓ luôn bãi
tұp này.
Sau khi anh Ba Tùng bӏ bҳt, sáng 22 tháng 5 anh Bҧy Hoàng chӣ ba chuyӃn sáu anh
tӯ Bình Ĉa vӅ căn cӭ bҵng xe Honda theo ÿѭӡng công khai. ChuyӃn thӭ nhì, các anh
ÿөng bӑn thanh niên chiӃn ÿҩu tҥi ÿӗi Bà già khu vӵc Hӕ Nai I. Chúng kêu hai anh
ÿӭng lҥi, các anh cӭ ÿi, chúng bҳn theo rӗi rѭӧt. Anh em ta ÿánh lҥi diӋt ba tên (mӝt
chӃt, hai bӏ thѭѫng), bӑn chúng giҥt ra không dám ÿuәi theo nӳa.

4.6 Page 36

▲back to top


Các nhà máy ÿѭӧc xây cҩt ngày càng nhiӅu trong khu kӻ nghӋ Biên Hòa ÿӇ phөc vө
kӃ hoҥch hұu cҫn tҥi chӛ cӫa Mӻ ngөy và kӃ hoҥch hұu chiӃn cӫa chúng. Vì vұy,
chúng dùng nhiӅu thӫ ÿoҥn ÿuәi dân cѭӟp ÿҩt. Nѫi chúng ÿӏnh giҧi tӓa ÿҫu tiên là
trҥi gia binh toàn vӧ con lính sѭ ÿoàn 7 ngөy. Chúng cho linh mөc Tú mӝt món tiӅn
lӟn ÿӇ cha khuyên con chiên dӡi ÿi nѫi khác. Anh Sáu Khinh là ÿҧng viên mұt ӣ
Bình Ĉa liên hӋ vӟi chӏ Tѭ - cán bӝ phө nӳ di cѭ - làm nòng cӕt vұn ÿӝng dân ÿҥo
Thiên Chúa ÿҩu tranh chӕng cѭӟp ÿҩt. Năm 1966 tên Cӫa - quұn trѭӣng Ĉӭc Tu -
xuӕng Bình Ĉa cùng cha Tú ÿã bӏ nhiӅu ông bà già và trҿ em, trong ÿó có các bà Tu,
Thөy, Hѭu... vác dao, gұy chһn ÿѭӡng, tuyên bӕ dӭt khoát : không ÿi ÿâu hӃt ! Bà
Tӏnh xách mã tҩu hăm chém quұn Cӫa bán ÿҩt cho Mӻ. Bà con còn vҥch mһt cha Tú
ăn tiӅn cӫa Mӻ làm cha bӁ mһt. Bӑn quұn và lính lên xe chuӗn thҷng. KӃt qӫa : âm
mѭu dӗn dân cѭӟp ÿҩt cӫa ÿӏch bӏ thҩt bҥi. Nhѭng ít lâu sau vӧ chӗng bà Tӏnh bӏ cha
Tú ÿuәi lên Lâm Ĉӗng.
Năm 1970 - 1971, thӵc hiӋn ÿӅ án khuӃch trѭѫng kӻ nghӋ cӫa Sonadezi xây cҩt thêm
nhà máy. Mӻ ngөy mӝt mһt cho xáng thәi cát (tàu hút cát) tӯ lòng sông lên dҧi ruӝng
ven sông thuӝc ҩp Bình Ĉa, mһt khác chúng bày trò truҩt hӳu ruӝng ÿҩt có bӗi
thѭӡng. ĈӇ tҥo thӃ ÿҩu tranh hӧp pháp, chi bӝ chӍ ÿҥo bà con Bình Ĉa xin phép lұp
"nghiӋp ÿoàn nông dân tӍnh Biên Hòa”, trө sӣ chính thӭc ÿһt tҥi sӕ nhà 6/4 trong ҩp.
Ban quҧn trӏ gӗm : NguyӉn Văn Á (chӫ tӏch), Cao Văn Liên (phó chӫ tӏch) và các ӫy
viên : NguyӉn Văn Tѭӟc, Mai Văn Thà, Võ Văn Giӓi, Phҥm Văn Tuӗng. Ngày 10
tháng 6 năm 1971 khoҧng hai trăm bà con nông dân trong ҩp hӑp, làm lӉ ra mҳt
nghiӋp ÿoàn tҥi nhà hӝi Bình Ĉa vӟi sӵ tham dӵ cӫa ban chҩp hành liên ÿoàn nông
dân tӍnh, ÿҥi biӇu tәng liên ÿoàn công nhân Sài Gòn, ÿҥi diӋn 26 chӧ Sài Gòn, ÿҥi
diӋn công nhân bӕc vác Tân Cҧng, ÿҥi diӋn công nhân bӕc vác hàng không. .. và
nhiӅu nhà báo. Tòa hành chánh tӍnh Biên Hòa, quұn trѭӣng Ĉӭc Tu, xã trѭӣng Tam
HiӋp cNJng ÿѭӧc mӡi nhѭng không vӅ; mӝt ÿҥi ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn không ai mӡi ÿã
tӭc tӕc ÿӃn bӫa vây quanh nhà hӝi. Sau khi thҧo luұn, hӝi nghӏ nông dân Bình Ĉa có
bӕn yêu sách :
- Muӕn truҩt hӳu ruӝng ÿҩt phҧi ÿѭӧc bà con thӓa thuұn và phҧi bӗi thѭӡng trѭӟc khi

4.7 Page 37

▲back to top


xây cҩt nhà máy.
- Lұp cѭ xá cho bà con nông dân có chӛ sӕng ÿӇ trông coi mӗ mҧ ông bà.
- Ѭu tiên mѭӟn ngѭӡi ÿӏa phѭѫng vào làm trong hãng.
- Bӗi thѭӡng nhanh chóng cho bà con ÿã bӏ mҩt ÿҩt.
Bà Tѭ Nhòng phát biӇu : tôi nói cho mҩy ngѭӡi biӃt ruӝng ÿҩt này là mӗ hôi cha ông
tôi ÿӇ lҥi, mӗ mҧ còn ÿó không ai có quyӅn chiӃm ÿoҥt; các ông nói thӵc hiӋn ngѭӡi
cày có ruӝng, ruӝng ÿâu không thҩy, chӍ thҩy mҩy ông là trung gian cho tѭ bҧn nѭӟc
ngoài chiӃm ÿҩt lұp hãng xѭӣng kiӃm lӡi, bóc lӝt dân lao ÿӝng chúng tôi; tѭ bҧn phҧi
mua thӓa ÿáng, chúng tôi chӏu bán mӟi ÿѭӧc ӫi phá... Trong vòng trұt tӵ, nhiӅu bà
con nông dân khác cNJng tӓ quyӃt tâm không chӏu mҩt ÿҩt. Các ÿҥi biӇu ÿѭӧc mӡi
tham dӵ hӝi nghӏ ӫng hӝ các yêu sách chính ÿáng cӫa bà con Bình Ĉa. Hôm sau, các
báo hàng ngày nhѭ Tin sáng, Dân chӫ mӟi và Ĉӗng Nai ÿӅu có bài tѭӡng thuұt tӍ mƭ.
Ĉӗng chí Hai Não (Lê Thӏ Não) thѭӡng vө huyӋn ӫy Dƭ An vұn ÿӝng mѭӡi cө già ӣ
Dƭ An ÿi hai xe lam tӟi Bình Ĉa hӑc tұp kinh nghiӋm ÿҩu tranh.
Chѭa bӗi thѭӡng thiӋt hҥi, Mӻ ngөy vүn cho xáng thәi cát lҩp ruӝng. Mӝt cuӝc ÿҩu
tranh quyӃt liӋt ÿã nә ra. Hѫn ba chөc bà con do ông Hai Quҧng dүn ÿҫu tӯ trong
xóm kéo ra, dùng cây xeo (bҭy) ӕng thәi cát không cho chúng tiӃp tөc công viӋc. Mӝt
ÿҥi ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn ÿi xe ÿӃn, dàn hàng dày ÿһc ӣ ngã tѭ cҫu rҥch Bùn. Lұp tӭc
hàng trăm ngѭӡi tӯ các xóm ào kéo ÿӃn vӟi dao, gұy trong tay vѭӧt qua hàng rào
cҧnh sát. Mӝt sӕ ngѭӡi nhә vӝi cӑc gӛ ven ÿѭӡng ÿӇ có thӇ tӵ vӋ hoһc tiӃn công khi
cҫn thiӃt. Ông Hai Quҧng xông thҷng vào bӑn cҧnh sát, miӋng la lӟn : trѭӟc sau tôi
cNJng chӃt, chӃt vì lӁ phҧi anh em ÿӯng can ! Dép rѫi lung tung. Cuӝc ÿҩu tranh sôi
sөc lôi kéo cҧ thѭѫng phӃ binh ngөy là Tѭ Mҥnh và Ѭng (dân tӝc Nùng) tham gia.
Bӑn cҧnh sát dã chiӃn không dám nә súng, giãn vòng vây sau ÿó rút lui Bà con xúm
lҥi dùng gұy lӟn xeo toàn bӝ các ӕng thәi cát rӗi mӟi giҧi tán.
Chùa Ĉӏnh Quang ҩp An Hҧo là mӝt trong các cѫ sӣ nuôi giҩu cán bӝ, cNJng là nѫi có
phong trào quҫn chúng ÿҩu tranh sôi nәi mӝt thӡi gian. Năm 1968, anh Hai ĈiӅu
(Tôn Văn ĈiӅu) xin vào làm công quҧ - mӝt hình thӭc tu hành - tҥi chùa ÿӇ hoҥt
ÿӝng biӋt ÿӝng cho cánh ÿӗng chí Tѭ Tăng. Có lҫn anh làm bӝc phá ӣ Phѭӟc Tân,

4.8 Page 38

▲back to top


ÿánh gãy trө ÿiӋn cao thӃ ӣ Thӫ Ĉӭc. Do mӝt sѫ hӣ, bӑn chӍ ÿiӇm ÿánh hѫi thҩy, báo
cҧnh sát ÿӃn khám xét chùa Ĉӏnh Quang. Chúng tìm thҩy dây ÿiӋn và thuӕc nә tҥi
căn phòng anh ӣ. Chúng bҳt giam ÿiӅu tra thѭӧng tӑa Chín Nӭa (Thích Nhұt KhiӃu)
và cҧ chú tiӇu Hai Thông. Thѭӧng tӑa bӏ gán tӝi chӭa chҩp ViӋt cӝng, chú tiӇu là kҿ a
tòng. Trѭӟc sau, hai ngѭӡi tu hành chӍ trҧ lӡi mӝt ý : cӱa tӯ bi rӝng mӣ ai vô cNJng
ÿѭӧc, nӃu ngѭӡi ta là ViӋt Cӝng thì ÿó là viӋc cӫa các ông, chúng tôi chӍ biӃt tu hành
không dính dáng vào chuyӋn ÿӡi. Sau mҩy tháng giam giӳ chúng ÿành tha cҧ hai.
Bӳa ÿӏch bҳt hai nhà sѭ, anh Hai ĈiӅu ÿi vҳng. Mӝt vài cѫ sӣ ÿón anh ӣ ngã ba VNJng
Tàu khi xe anh vӅ tӟi ÿó, bà con ngăn lҥi báo tin. Anh tҥm lánh vӅ Cà Mau mӝt thӡi
gian, sau ÿó quay lҥi An Hҧo tiӃp tөc hoҥt ÿӝng.
Phӕi hӧp vӟi phong trào ÿҥo Phұt ӣ Sài Gòn ÿҩu tranh sôi nәi ÿòi lұp lҥi hòa bình ӣ
miӅn Nam ViӋt Nam, nhân dӏp lӉ Vu lan (lӉ xá tӝi vong nhân rҵm tháng bҧy âm lӏch)
tӯ ngày 3 ÿӃn ngày 8 tháng 9 năm 1971, chùa Ĉӏnh Quang mӣ cӱa vào các buәi trѭa
và tӕi, mӡi các giӟi ÿӗng bào - kӇ cҧ lính ngөy và Mӻ - tham dӵ tuҫn lӉ “cҫu nguyӋn
cho hòa bình ӣ ViӋt Nam" do hòa thѭӧng Thích Thiên Hoa chӫ trì. Mҩy trăm công
nhân phұt tӱ, các ӭng cӱ viên tәng thӕng ÿӕi lұp cӫa Phұt giáo, Uӹ ban chӕng bҫu cӱ
(tәng thӕng) gian lұn cӫa các chùa ҩn Quang, Tӯ Nghiêm, Linh Sѫn, Ĉông Hѭng tӯ
Sài Gòn vӅ dӵ liên tөc cҧ tuҫn lӉ. Cѫ sӣ mұt ta chӍ ÿҥo ban tә chӭc lұp mӝt ÿӝi bҧo
vӋ gӗm năm chөc sѭ sãi ngày ÿêm canh gác chùa, kӏp thӡi chӕng bӑn khiêu khích
phá hoҥi. Nóc chùa Ĉӏnh Quang treo cӡ Phұt năm màu, ÿѭӡng tӯ ngã ba VNJng Tàu
vào chùa treo các dây cӡ chӳ nhұt màu hӗng. Ngѭӡi ÿӃn dӵ ÿeo phù hiӋu cӡ hòa bình
trên ngӵc áo. NhiӅu vách tѭӡng dán ÿҫy khҭu hiӋu vұn ÿӝng nhân dân tҭy chay cuӝc
bҫu cӱ ngày 3 tháng 10 năm 1971 . “Không ÿi, không bӓ, không bҫu" (cho ThiӋu -
KǤ) . Hàng ngày mҩy trăm ngѭӡi ÿӃn nghe các buәi thuyӃt pháp, cҫu nguyӋn cho hòa
bình.
Bҧy giӡ tӕi ngày 7 tháng 9 (18 tháng 7 âm lӏch) sinh viên ThiӋn Phѭӟc thuyӃt trình
vӅ hiӋn tình ÿҩt nѭӟc trѭӟc hѫn mӝt ngàn tín ÿӗ . Anh vҥch rõ chính sách ViӋt Nam
hóa chiӃn tranh cӫa Mӻ sӁ kéo dài cuӝc chiӃn tranh ÿau thѭѫng, tàn phá bҵng máu
cӫa ngѭӡi ViӋt Nam do súng ÿҥn Mӻ viӋn trӧ. Anh kêu gӑi ÿӗng bào ÿҥo Phұt tham

4.9 Page 39

▲back to top


gia các phong trào ÿҩu tranh ÿòi quyӅn dân sinh dân chӫ, ÿòi no ҩm, ÿòi hòa bình cho
Tә quӕc. Anh tӕ cáo các thӫ ÿoҥn gian lұn trong bҫu cӱ, kêu gӑi ÿông bào chӕng lҥi
các cuӝc bҫu cӱ (tәng thӕng và phó tәng thӕng) bӏp bӧm này. Sân chùa ÿҫy nghҽt
ngѭӡi chăm chú nghe, nhiӅu ngѭӡi phҧi ÿӭng ngoài ÿѭӡng. Mӝt ÿѫn vӏ cҧnh sát dã
chiӃn ÿӃn bao vây phía ngoài, chӍ ghi chép chӭ không dám giӣ trò gì.
Anh Hai ĈiӇu tҥo vӓ bӑc hӧp pháp bҵng nghӅ thӧ hӗ. Qua thái ÿӝ cѭ xӱ ÿúng ÿҳn,
qua mӝt sӕ thӱ thách công tác, anh ÿѭӧc ÿӗng chí Năm Trung móc nӕi xây dӵng
thành cѫ sӣ. Lúc anh còn ӣ nhӡ chùa Ĉӏnh Quang, giao liên ÿӃn chùa tìm gһp, chào
anh thұt to : mô Phұt ! Sau ÿó lҥi gҫn nói nhӓ ÿӫ hai ngѭӡi nghe : anh ra ngay căn cӭ
chuyӇn vNJ khí vô theo lӋnh anh Năm ! Cho nên sau này anh em ÿһt cho anh biӋt hiӋu
"Thích AK" ÿӇ giӥn chѫi.
Ӣ chùa khó hoҥt ÿӝng, vӧ anh lҥi tӯ Cà Mau lên chung sӕng, năm 1969 anh dӵng
thӝt căn nhà nhӓ trong hҿm trѭӟc mһt hãng giҩy Cogido. Ĉӏch tұp trung theo dõi con
hҿm này cNJng nhѭ cҧ ҩp An Hҧo vì chúng biӃt rõ cánh mҥng xây dӵng cѫ sӣ thѭӡng
dӵa vào ngѭӡi lao ÿӝng nghèo. Khҳp con hҿm nhan nhҧn mұt vө, an ninh, chӍ ÿiӇm
ngҫm. Bên kia chiӃc ao nhӓ nhà anh có chòi gác cӫa “nhân dân tӵ vӋ ҩp. ChӍ cҫn sѫ
hӣ mҩt cҧnh giác chút xíu thì anh không thoát ÿѭӧc bҳt bӟ, tra tҩn, chӃt chóc, hҥnh
phúc gia ÿình tan nát. Là thӧ hӗ có tín nhiӋm, anh Hai ĈiӇu có nhiӅu bҥn áo ngҳn,
bҧn thân anh cNJng chӫ ÿӝng mӣ rӝng quan hӋ xã giao vӟi cҧ bӑn an ninh chìm, nәi
nhӡ vұy mҩy phen thoát cҧnh hiӇm nghèo. Năm 1972 theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa cҩp trên,
anh ÿào hҫm bí mұt ÿӫ chӭa hai, ba ngѭӡi cùng vNJ khí. Ĉҫu tháng 7 năm 1972 , ÿӗng
chí Năm Trung móc anh vào mұt cӭ sông Buông chӣ vNJ khí vӅ An Hҧo. Anh mua
mҩy kí lô khoai mì và ít bánh tráng cho vào bao cát rӗi nhét hai cây K.54, hai cây
K.59, hai băng ÿҥn AK vào giӳa. Bao “hàng" chҩt lên xe Hon da. Anh vӯa ra tӟi
ÿѭӡng 15, hai máy bay lên thҷng sà xuӕng chһn lҥi. Bӕn tên Mӻ nhҧy ra lăm lăm chƭa
súng xét giҩy. Anh ÿӭng tim nhѭng vүn bình tƭnh ÿѭa giҩy căn cѭӟc, may mà bӑn
này không giӣ bao khoai mì. Coi xong, chúng khoát tay cho ÿi. Xe anh vӯa tӟi nhà
thì tên Khanh - trѭӣng lѭӟi an ninh ngҫm khu vӵc Long Bình - lò dò tӟi. Ĉѭa ÿҭy vài
câu xã giao, anh tìm cách tӕng tên ÿó vӅ ÿӇ cҩt vNJ khí xuӕng hҫm.

4.10 Page 40

▲back to top


Mӝt tuҫn sau, bӕn giӡ chiӅu anh ÿi xe Honda vào sông Buông chӣ hai cây AK cӝt
chһt dѭӟi bao khoai mì lӟn. VӅ tӟi nӱa ÿѭӡng, xe bӇ bánh, anh phҧi giҩu bao khoai và
hai cây súng trong bөi bù xít rұm rҥp ven lӝ. Suӕt dӑc ÿѭӡng không có nѫi nào vá
chӳa, anh ÿành dҳt bӝ, vӅ tӟi nhà ÿã chín giӡ tӕi. Ba giӡ sáng hôm sau, anh chӣ ÿӗng
chí Bҧy Nga xuӕng lҩy các thӭ giҩu bӳa trѭӟc. Anh kҽp hai cây AK vào sѭӡn xe, trên
phӫ miӃng vҧi ÿұy máy khâu. Xe hai anh gһp mӝt tiӇu ÿӝi nghƭa quân ӣ ÿҫu cҫu
Phѭӟc Tân. Mӝt tên hô ÿӭng lҥi, xe vүn chҥy. Anh Hai ĈiӇu nói to : tөi mình ÿi uӕng
cà phê vӅ ÿi rүy sӟm ÿây ! Xe chҥy ngang, mӝt tên ÿӏnh chөp tay anh Bҧy Nga chӕng
dҵng sau yên xe giӳ mҧnh vҧi che súng, anh hҳt ra làm nó suýt té. Anh Hai ĈiӇu rӗ ga
cho xe vӑt lҽ. Nó lia theo mӝt băng AR.15, ÿҥn réo quanh hai anh. VӅ tӟi nhà cҩt
súng xong, hai anh ra quán uӕng cà phê sӟm.
Bӕn giӡ chiӅu mӝt ngày cuӕi tháng 7 năm 1972, anh Hai ĈiӇu ra căn cӭ sông Buông
chӣ cán bӝ ta vào An Hҧo. Thҵng Khanh thҩy hai anh Phong, Thành lҥ mһt, hӓi : ông
Hai ĈiӇu chӣ mҩy ông này ӣ ÿâu vӅ ? Anh trҧ lӡi : tôi ÿang lãnh thҫu xây cҩt cho ông
thiӃu tá Thao, ÿây là các bҥn cùng làm. Thҵng Khanh quay ÿi. Anh cҧm thҩy bӏ lӝ,
bèn bҧo hai anh Thanh, Phong lên xe Honda. Vӯa ra tӟi ÿҫu hҿm, anh ÿã thҩy bӕn xe
Jeep cҧnh sát trӡ tӟi (thì ra tên Khanh có máy bӝ ÿàm sóng ngҳn báo cҧnh sát khi nó
nghi vҩn). Xe Honda chҥy trên lӝ thì xe Jeep bám theo. Anh Hai ĈiӇu thҧ hai anh
xuӕng nhà in cӫa giám ÿӕc hãng Sonadezi, giҩu luôn súng trong ÿó. Chúng ÿuәi kӏp
hӓi, thì anh Hai ĈiӇu trҧ lӡi : mҩy anh ÿó trӕn quân dӏch, mong mҩy ông thông cҧm...
Các anh Tín, Lѭӧm, Duyên, Phong, Thành. Hӳu nhiӅu lҫn tӯ căn cӭ sông Buông vào
nҵm hҫm nhà anh, mӛi ÿӧt hai ngѭӡi. Thѭӡng thѭӡng anh em phҧi nҵm hҫm suӕt
ngày, ÿêm mӟi lên ngӫ ӣ trên cho thoҧi mái, mӡ sáng lҥi xuӕng. Bên hông nhà anh
Hai ĈiӇu có tên Mӝt là chӍ ÿiӇm ngҫm luôn luôn la cà rӅ rà nhòm ngó các nhà trong
xóm tӯ sáng ÿӃn ÿêm khuya nên có ÿêm anh em ta không lên ngӫ trên mһt ÿҩt ÿѭӧc.
Chӏ Hҥnh - vӧ anh Hai - thѭӡng mӣ lӟn raÿiô liên tөc che lҩp tiӃng ho cӫa anh em
dѭӟi hҫm. ĈӇ giҧi quyӃt viӋc tҳm giһt hàng ngày cho anh em, chiӅu chiӅu ÿi làm vӅ
anh Hai ĈiӇu vӡ la lӕi vӧ con ÿӇ nhà cӱa dѫ dáy rӗi xách nѭӟc tӯ giӃng trѭӟc nhà ÿә
ÿҫy thùng phuy. ĈӃn tӕi, anh em lên tҳm, xӕi nѭӟc nhҽ tay nên giӳ ÿѭӧc bí mұt. Anh