Phuoc An xa anh hung

Phuoc An xa anh hung



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


1.2 Page 2

▲back to top


PHѬӞC AN
XÃ ANH HÙNG
(LӎCH SӰ TRUYӄN THӔNG)
NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI 1985
ChӍ ÿҥo thӵc hiӋn
Biên soҥn
HiӋu ÿính
: HUYӊN ӪY LONG THÀNH
: ĈӚ TIӂN KHҦI – ĈÀM ĈӬC THUNG
: LÊ PHҦI
LӠI GIӞI THIӊU
Phuͣc An là m͡t trong 4 xã anh hùng cͯa huy͏n Long Thành. M̫nh ÿ̭t nh͗ bé
này, trong cu͡c kháng chi͇n ch͙ng Pháp ÿã tͳng ÿ˱ͫc m͏nh danh là “Thͯ ÿô cͯa
Long Thành kháng chi͇n”. C̫ t͑nh Biên Hòa lúc ÿó ÿ͉u bi͇t rõ Ph˱ͣc An. C̫ mi͉n
Ĉông Nam B͡ ÿ͉u bi͇t “Chi͇n khu Ph˱ͣc An”.
B˱ͣc sang thͥi kǤ ch͙ng MͿ, c˱ͥng ÿ͡ chi͇n tranh ác li͏t g̭p nhi͉u l̯n thͥi
kǤ ch͙ng Pháp. 4 trong s͙ 6 ̭p, xóm cͯa xã Ph˱ͣc An b͓ k̓ thù b̷n phá, hͯy di͏t,
nh˱ng nhân dân, du kích và cán b͡ Ph˱ͣc An, d˱ͣi s͹ lãnh ÿ̩o cͯa chi b͡ Ĉ̫ng ÿã
kiên c˱ͥng bám trͭ, quy͇t tâm chi͇n ÿ̭u b̹ng ṱt c̫ sͱc m̩nh cͯa mình cho ÿ͇n
ngày toàn th̷ng, gi̫i phóng quê h˱˯ng.
Ĉ˱ͫc s͹ ch͑ ÿ̩o cͯa T͑nh ͯy Ĉ͛ng Nai, s͹ giúp ÿͩ và ph͙i hͫp cͯa phòng
nghiên cͱu l͓ch s͵ Ĉ̫ng, Ban Tuyên giáo T͑nh ͯy, Ban l͓ch s͵ quân s͹ B͡ ch͑ huy
quân s͹ t͑nh Ĉ͛ng Nai, Nhà xṷt b̫n Ĉ͛ng Nai, Huy͏n ͯy Long Thành chͯ tr˱˯ng
tri͋n khai phong trào vi͇t l͓ch s͵, truy͉n th͙ng ÿ͓a ph˱˯ng. Huy͏n ḽy xã Ph˱ͣc An
là ÿi͋m ÿ͋ rút kinh nghi͏m.
Vͣi mͭc ÿích vi͇t l͓ch s͵, truy͉n th͙ng làm sao cho các t̯ng lͣp nhân dân, cán
b͡, chi͇n sƭ thích ÿ͕c, d͍ hi͋u nh̹m giáo dͭc chͯ nghƭa anh hùng cách m̩ng trong
hai cu͡c kháng chi͇n, ti͇p tͭc phát huy s͹ nghi͏p xây d͹ng và b̫o v͏ T͝ qu͙c hi͏n
nay, các ÿ͛ng chí trong ban biên so̩n ÿã có nhi͉u c͙ g̷ng s˱u t̯m t˱ li͏u và biên
so̩n cu͙n sách này.
Cu͙n “Ph˱ͣc An xã anh hùng” ÿã d͹ng l̩i t˱˯ng ÿ͙i ÿ̯y ÿͯ quá trình ÿ̭u
tranh cách m̩ng cͯa cán b͡, chi͇n sƭ và nhân dân ÿ͓a ph˱˯ng, nói lên quá trình phát
tri͋n và vai trò lãnh ÿ̩o cͯa chi b͡ Ĉ̫ng ÿ͙i vͣi phong trào cách m̩ng cͯa ÿ͓a

1.3 Page 3

▲back to top


ph˱˯ng, mô t̫ khá rõ nét và sinh ÿ͡ng s͹ ÿóng góp to lͣn, tinh th̯n chi͇n ÿ̭u anh
dNJng, b͉n b͑ cͯa ÿ͛ng bào, cán b͡ và du kích Ph˱ͣc An trong hai cu͡c kháng chi͇n
ch͙ng Pháp và MͿ xâm l˱ͫc. Do ÿó, cu͙n “Ph˱ͣc An xã anh hùng” ÿã ÿóng góp
m͡t ph̯n xͱng ÿáng vào “kho tàng truy͉n th͙ng” quý giá cͯa huy͏n Long Thành,
ÿáp ͱng yêu c̯u giáo dͭc truy͉n th͙ng ͧ ÿ͓a ph˱˯ng. Tuy nhiên, vͣi thͥi gian có
h̩n, công tác s˱u t̯m t˱ li͏u còn g̿p nhi͉u khó khăn, kinh nghi͏m biên so̩n mͣi
b˱ͣc ÿ̯u, nên cu͙n sách ch̷c ch̷n không tránh kh͗i thi͇u sót, r̭t mong b̩n ÿ͕c,
nh̭t là các ÿ͛ng chí ÿã ho̩t ÿ͡ng qua các thͥi kǤ có liên quan ÿ͇n Ph˱ͣc An ÿóng
góp ý ki͇n ÿ͋ s͵a chͷa, b͝ sung cho l̯n in sau.
Nhân d͓p sách ÿ˱ͫc xṷt b̫n, thay m̿t Ban Th˱ͥng vͭ huy͏n ͯy Long Thành,
chúng tôi xin trân tr͕ng cám ˯n các c˯ quan và ÿ͛ng bào, ÿ͛ng chí ÿã góp công sͱc
trong vi͏c s˱u t̯m, biên so̩n, xṷt b̫n cu͙n sách này.
Long Thành, ngày 27 tháng 2 năm 1985
TM. BAN THѬӠNG VӨ HUYӊN ӪY
BÍ THѬ
NGUYӈN HҦI
PHҪN THӬ NHҨT
PHѬӞC AN
Tӯ thӏ trҩn Long Thành (tӍnh Ĉӗng Nai) ÿi vӅ phía nam theo lӝ 19, tӟi cây sӕ
thӭ 11, qua mӝt chiӃc cҫu gӛ nhӓ mang tên cҫu suӕi Dҽp, chúng ta sӁ bѭӟc chân vào
mӝt vùng ÿҩt ÿã có mӝt thӡi tӯng ÿѭӧc mӋnh danh là “Thӫ ÿô cӫa Long Thành kháng
chiӃn”, là “Sài Gòn mӟi”, ÿó là xã Phѭӟc An anh hùng.
Phía bҳc Phѭӟc An là mӝt vùng rӯng Giӗng bҥt ngàn, giáp ranh vӟi rӯng
Giӗng là các xã Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc Lai, Phú Hӝi, Long Tân, Phú Thҥnh. Phía ÿông,
ngăn cách vӟi xã Phѭӟc Thái, nҵm dӑc lӝ 15, bӣi ngӑn sông Thӏ Vҧi. Phía tây là xã
Vƭnh Thanh và phía nam Phѭӟc An là mӝt vùng rӯng Sác mênh mông nӕi liӅn voi
rӯng Sác các huyӋn Quҧng Xuyên và Cҫn Giӡ (Duyên Hҧi ngày nay), ÿѭӧc phân biӋt
ÿӏa giӟi bӣi mӝt phҫn sông Ĉӗng Tranh, tҳc Nѭӟc Hôi và mӝt phҫn sông Ĉӗng Kho.
Tính tӯ ÿiӇm ÿӏa ÿҫu tӟi tұn cùng phía tây trên ÿѭӡng 19, Phѭӟc An có chiӅu
dài 11km. ChiӅu ngang, nѫi rӝng nhҩt, tӯ cҫu suӕi Dҽp tӟi ngã ba sông Ĉӗng Kho và
sông Ba Gioi là 10 km. Vӟi 10.997,8 héc-ta, Phѭӟc An có diӋn tích tӵ nhiên lӟn thӭ
hai trong huyӋn. Tuy nhiên, diӋn tích canh tác thì chӍ có 509,8 héc-ta, bҵng mӝt xã
loҥi trung binh. Phҫn ÿҩt còn lҥi chӫ yӃu là rӯng Giӗng 2.579,7 héc ta và rӯng Sác

1.4 Page 4

▲back to top


2.464,2 héc-ta.
Tӯ phía bҳc, rӯng Giӗng tràn xuӕng sát lӝ 19. NhiӅu nѫi nhѭ ӣ Bà Trѭӡng,
Bào Bông chӍ cҫn ÿi sâu vào mé ÿѭӡng chӯng hѫn trăm thѭӟc, có chӛ chӍ hѫn chөc
thѭӟc, là ÿã lӑt vào rӯng.
Xѭa kia, thuӣ nhӳng ngѭӡi dân ViӋt ÿҫu tiên, sau lѭng chiӃc gùi, trên tay dao
phát, tӟi vùng này mӣ ÿҩt kiӃm sӕng, rӯng Giӗng Phѭӟc An còn là mӝt vùng rӯng già
thâm u, hoang dã, vӟi nhӳng thân cә thө hai ba ngѭӡi ôm. Phҫn lӟn cây rӯng Giӗng
là dҫu, rӗi ÿӃn dên dên, chò, sӃn, sao... các loҥi thú rӯng nhѭ hѭѫu, nai, mang, chӗn,
heo, trăn... ÿӅu có. Ӣ Phѭӟc An ÿӃn nay vүn còn lѭu truyӅn cҫu chuyӋn dân gian vӅ
bà Mѭӡi Nhӏ, ӣ Bà Trѭӡng, mӝt bà mө giӓi có tiӃng trong vùng, vào mӝt ÿêm trăng
sáng ÿѭӧc “Ông Cӑp” cõng vào rӯng ÿӥ ÿҿ cho “Cӑp bà”, sau ÿó trҧ ѫn bҵng mӝt con
heo rӯng rҩt lӟn. Mӝt câu chuyӋn khác kӇ vӅ ông Lѭӧng, ngѭӡi Rҥch Mӟi, tay không
vô rӯng bҳt cӑp cѭӥi vӅ dҥo khҳp lân ҩp. Nhӳng truyӅn thuyӃt ÿó, tuy hoang ÿѭӡng,
song ÿã chӭng tӓ khi ҩy trên vùng ÿҩt này có không ít hә báo.
Chim chóc rӯng Giӗng cNJng nhiӅu giӕng nhѭ ӣ mӑi vùng rӯng khác nhѭng ÿһc
biӋt nhiӅu là loҥi chim xanh.
Vӟi ÿӝ cao trung bình tӯ 10 ÿӃn 20 mét so vӟi mһt biӇn và là loҥi ÿҩt phù sa
cә, phù hӧp vӟi mӝt sӕ cây công nghiӋp, rӯng Giӗng Phѭӟc An trong thӡi thuӝc Pháp
ÿã là mөc tiêu lұp sӣ cao su cӫa nhiӅu ÿiӅn chӫ giàu có.
Rӗi có mӝt thӡi, cùng vӟi nhân dân Phѭӟc An, rӯng Giӗng cNJng phҧi gánh
chӏu nhӳng tәn thҩt to lӟn bӣi hàng trăm tҩn bom ÿҥn, thuӕc ÿӝc hóa hӑc, thuӕc khai
quang trút xuӕng, và hàng trăm xe tăng, xe ӫi chà sát vӟi ý ÿӗ “Lұt úp chҧo” ÿҭy
“ViӋt Cӝng” ra khӓi khu vӵc này.
Ngày nay, ÿӭng trên mӝt ÿiӇm cao trong rӯng ta có thӇ phóng tҫm mҳt xa vài
cây sӕ ÿӃn các vùng lân cұn. Rӯng Giӗng chӍ còn là mӝt vùng cây thҩp vӟi nhӳng bөi
chӗi lúp xúp, khô cҵn và rҩt ít chim chóc, muông thú.
So vӟi rӯng Giӗng, ӣ phía nam Phѭӟc An, rӯng Sác cách xa lӝ 19 hѫn mӝt
chút, bӣi nhӳng khu vѭӡn tѭӧc, nhà cӱa và nhӳng dãy ruӝng lúa nѭӟc ngӑt, nѭӟc lӧ.
Nҵm trong vòng cung rӯng Sác mênh mông ӣ ÿông nam thành phӕ Hӗ Chí
Minh, tӯ VNJng Tàu tӟi cӱa sông Nhà Bè, rӯng Sác Phѭӟc An ӣ ÿúng nѫi chính giӳa
cӫa cánh cung ҩy và nó cNJng có ÿҫy ÿӫ nhӳng ÿһc trѭng cӫa vùng ÿҩt sình lҫy ngұp
mһn ÿó.
Cây rӯng Sác có ÿѭӟc, dà, su, bҫn, mҳm, cóc, chà là, dӯa nѭӟc... Trong ÿó
nhiӅu nhҩt là ÿѭӟc, dà, bҫn, mҳm. Cây dà có 3 loҥi : dà hôi, dà ÿӓ, dà cái. Bҫn cNJng
có 3 thӭ: bҫn әi, bҫn ÿҳng, bҫn rҥch. Mҳm thì có : mҳm nѭӟc mһn, mҳm nѭӟc ngӑt…
Ngѭӡi ta lҩy ÿѭӟc, dà, su, bҫn ÿӇ làm nhà; làm cӫi. Cӝt nhà bҵng cóc rҩt bӅn. Riêng
cây ÿѭӟc là loҥi cây ÿӭng hàng ÿҫu vӅ kinh tӃ trong nhӳng loҥi cây cӫa rӯng Sác...
Ngѭӡi ta tính rҵng 1 héc-ta ÿѭӧc khai thác luân kì trong 20 năm sӁ ÿem lҥi cho 130
si-te cӫi, 2.500 cây cӝt... Bình quân mӛi năm thu vào ngân sách nhà nѭӟc tӯ 8.000
ÿӗng ÿӃn 9.000 ÿӗng (Thӡi giá năm 1981)1.
1 “ChiӃn khu Rӯng Sác” cӫa Lѭѫng Văn Nho, Nhà Xuҩt bҧn Ĉӗng Nai 1983.

1.5 Page 5

▲back to top


Bên cҥnh cây rӯng Sác, Phѭӟc An còn có nguӗn hҧi sҧn phong phú. Giӳa
nhӳng rӉ bҫn, ÿѭӟc, dà chi chít ngұp trong nѭӟc mһn, trên hàng ngàn héc-ta sình lҫy
và trong lòng nhӳng con sông là mӝt thӃ giӟi phong phú và ÿa dҥng các loҥi cá, tôm,
cua, ӕc.
Cá ӣ Phѭӟc An có nhiӅu loҥi. Cá lӟn thì có mú, chӁm, kè, ÿѭӡng, thu, con lӟn
khoҧng 15 ÿӃn 25 kg. Cá ÿao, cá ÿuӕi có con tӟi 200-300 kg. Cá ngon có giӗ, ngát,
hanh, nâu, riu, tráp... Cá dӣ cӫng chҷng ít nhѭ liӋt móm, mӗng gà, mao, sѫn, cѫm...
Ĉҫu tháng 7, tháng 8 thì ÿӃn mùa cá mòi. ĈӇ lѭӟi vӅ có ngѭӡi ÿѭӧc cҧ trăm kg.
Năm nào trúng, có ngѭӡi ÿѭӧc cҧ ngàn kg. Mùa gió nam có nhiӅu cá ÿӕi, hanh, giӗ
vӅ ăn ӣ ngӑn sông. Cá kè, ÿѭӡng, ngát mùa nào cNJng có. Ӣ Long Thành, bong bóng
cá ÿѭӡng có thӇ coi là ÿһc sҧn cӫa Phѭӟc An, có giá trӏ kinh tӃ cao. Mӝt con cá
ÿѭӡng 30 kg sӁ cho mӝt bóng bóng 1 kg. Giá l kg bong bóng cá ÿѭӡng tӟi 4.000 ÿӗng
(thӡi giá 1983).
Tôm rӯng Sác rҩt nhiӅu và ÿӫ thӭ, tôm bҥc thҿ, tôm hùm, tôm càng, tôm bҥc
ÿҩt,... Trѭӟc kia ngѭӡi Phѭӟc An không bán tôm theo ký mà bán ÿӃn trăm. Mӝt trăm
tôm tӟi 3,4 kg. ĈӇ ÿánh cá, tôm, tӯ xѭa, dân Phѭӟc An ÿã có nhiӅu cách nhѭ ÿҳp ÿұp,
ÿóng ÿăng, ÿóng ÿáy, ÿi lѭӟi, câu ghe… Bҵng loҥi cҫn câu thѭӡng có mӗi cua, có
ngѭӡi ÿã câu ÿѭӧc cá mú lӟn 35 kg ÿӃn 50 kg. Vào nhӳng mùa cá vӅ, con nѭӟc còn,
ngѭӡi ta “ÿi trӉ” nghƭa ÿánh cá bҵng cách dӵng ӣ mӝt lѭӡn ghe tҩm dҥi, trên ÿó có
căng lѭӟi, dѭӟi ghe buӝc răng giӡ (làm bҵng tre giӕng nhѭ răng bӗ cào, dài khoҧng
50 ÿӃn 60 cm). Khi chèo ghe ÿi, răng giӡ rà dѭӟi nѭӟc, cá tôm ÿөng phҧi nhҧy vô
thuyӅn có lҫn vài bà chөc kg.
Cá ÿánh vӅ ÿѭӧc phân loҥi: Loҥi lӟn nhѭ giӗ, thu, ÿѭӡng, hanh, ngát thì ÿem
bán. Còn các loҥi cá nhӓ dӗn cҧ lҥi gӑi là “cá vһt” ÿem ӫ làm phân.
Cua ӣ Sác Phѭӟc An rҩt nhiӅu. Thӡi kǤ chín năm, anh em cán bӝ sӕng ngoài
Sác có ngѭӡi câu mӝt ngày ÿѭӧc cҧ xuӗng cua. Ngoài cua, vùng Sác ӣ Ba Gioi, Bà
Trѭӡng có ÿӫ loҥi sò, ӕc, chem chép. Sò huyӃt, cá ÿӕi Phѭӟc An là nhӳng hҧi sҧn nәi
tiӃng ӣ Long Thành.
“Trà Phú H͡i, n˱ͣc m̩ch Bà.
S̯u riêng An Lͫi, chu͙i già Long Tân.
Cá bui, sò huy͇t Ph˱ͣc An
G̩o th˯m Ph˱ͣc Khánh, tôm càng Tam An”.
Nhái ӣ rӯng Sác Phѭӟc An rҩt lӟn con và là mӝt món ăn rҩt ÿѭӧc ѭa chuӝng.
Vào nhӳng ÿêm tháng 4, trӡi mӟi sa mѭa, ӣ các cánh ÿӗng rҥch Cóc, Bҳc GiӃng,
ÿӗng Ông Trúc nhái ra rҩt nhiӅu, kêu không chӏu nәi. Ngѭӡi ÿi bҳt nhái ÿông hàng
trăm, vұy mà có ngѭӡi mӝt ÿêm bҳt ÿѭӧc cҧ mӝt hai chөc kg.
Xa xѭa, trong các ngӑn rҥch bao quanh vùng VNJng Gҩm có rҩt nhiӅu cá sҩu và
chúng ÿã gây không ít tai hoҥ cho nhӳng ngѭӡi lұp lân mӣ ҩp. Vì thӃ mà có câu : “Dӳ
nhѭ cá sҩu VNJng Gҩm”. Nhӳng năm chӕng Pháp, bӝ ÿӝi, ÿӗng bào qua lҥi rҥch VNJng
Gҩm ÿôi khi còn bҳt gһp tӯng cһp cá sҩu lӟn nhѭ chiӃc xuӗng nәi lұp lӡ sát mé nѭӟc.
Nhѭng ngày nay, câu ngҥn ngӳ nói vӅ cá sҩu VNJng Gҩm không còn mҩy ai nhӟ tӟi.

1.6 Page 6

▲back to top


Bào Bông, VNJng Gҩm ÿã trӣ thành mӝt dҧi ruӝng lúa xanh tӕt bên mӝt vùng rӯng Sác
hiӅn lành mà mӑi ngѭӡi có thӇ bình tâm sҧn xuҩt, tìm tôm, kiӃm cá.
Do có nhiӅu loҥi cây, nên rӯng Sác nhѭ mӝt rӯng hoa quanh năm cho nhӳng ÿàn
ong kiӃm mұt. Tháng chҥp, tháng giêng thì có mұt trú, ÿѭӟc. Tháng 3, tháng 4 thì có
mұt dà. Tháng 6 có mұt bҫn. Dân rӯng Sác ÿi lҩy mұt ong có ngѭӡi ÿѭӧc tӟi 10 lít
mӝt ngày. Ĉôi khi gһp tә ong cho cҧ thùng thiӃc mұt. Bӣi thӃ, mұt ong, sáp ong là
mӝt nguӗn lӧi lӟn cӫa ÿҩt Phѭӟc An.
Chim muông rӯng Sác Phѭӟc An rҩt phong phú : bӗ nông, cò, sӃu, diӋc, bìm
bӏp… Ĉһt biӋt nhiӅu là le le vào các tháng giêng, hai: Các loҥi thú rӯng, heo, khӍ,
trăn, sóc, chӗn, rái nѭӟc trѭӟc ÿây không hiӃm.
Trong rӯng Sác Phѭӟc An có gҫn 100 sông, rҥch, tác, cái ngӑn lӟn nhӓ chi chít
nhѭ màng nhӋn. Ĉó cNJng là nѫi ngӑn nguӗn hai con sông lӟn cӫa rӯng Sác Ĉông
Nam Bӝ là sông Thӏ Vҧi và sông Gò Già.
Khác vӟi nhiӅu vùng Sác xung quanh, giӳa sinh lҫy cӫa rӯng Sác Phѭӟc An, còn
có hàng chөc bãi phù sa bӗi theo thӃ liên hoàn, có bãi rӝng hàng mҩy các héc-ta, cһp
theo các nhánh sông Ba Gioi, và sông Ĉӗng Kho.
Ĉһc biӋt hѫn nӳa, ӣ phía nam Bào Bông ÿó mӝt doi ÿҩt lӟn ăn sâu vào rӯng Sác
tӟi hѫn 4 km. Dҧi ÿҩt phèn lӧ ÿó rҩt phù hӧp vӟi cây dӯa. Vì thӃ vào nhӳng năm 20
cӫa thӃ kӹ này, tên thӵc dân Pê-ra (ngѭӡi Pháp) ÿã lұp tҥi ÿây mӝt sӣ dӯa gҫn 400
héc-ta thuê nhân công tӯ các nѫi tӟi làm. Nhѭng do kӻ thuұt chӕng ngұp mһn lúc ÿó
còn non kém, nhӳng ngѭӡi làm thuê lҥi không muӕn bҧo vӋ cây trái, nên năng suҩt
dӯa không cao. Mѭu ÿӗ làm giàu cӫa Pê-ra thҩt bҥi. Sӣ dӯa bӏ bӓ hoang năm 1940.
Trѭӟc ÿó, khoҧng 1906, thӵc dân Pháp lұp mӝt sӣ khai thác ÿá ӣ trên Giӗng, khai
thác ÿѭӧc nhiӅu ÿá Gia Quy là loҥi ÿá dùng ÿӇ xây dӵng hoһc ÿә ÿѭӡng. Khai thác
ÿѭӧc bao nhiêu chúng ÿӅu chӣ ÿi hӃt. Năm 1910, chúng lҩp hҫm ÿá. Tӟi nay, không
còn biӃt dҩu vӃt nѫi khai thác ӣ chӛ nào nӳa.
Ӣ VNJng Gҩm, có mӝt hҫm sҥn (sӓi) toàn mӝt loҥi sҥn tròn trҳng dùng ÿӇ trӝn làm
bê tông rҩt tӕt. Trѭӟc cách mҥng tháng Tám và cҧ trong thӡi gian kháng chiӃn chӕng
Pháp, mӝt sӕ nhà thҫu ӣ Sài Gòn vүn mua cát ӣ ÿây ÿem vӅ xây cҩt.
Trong nhӳng thӱa ruӝng lúa ӣ Bà Trѭӡng, Bào Bông, chen trong ÿám rӉ bҫn,
ÿѭӟc chi chít giӳa sình lҫy ÿôi khi tìm thҩy mӝt gӕc sӃn, chò hoһc sao lӟn tӟi hai, ba
ngѭӡi ôm, có gӕc sӃn mһt lӟn gҫn bҵng mһt bàn tròn (ÿѭӡng kính 1,2m). Ĉó là nhӳng
giӕng cây chӍ có thӇ mӑc ӣ rӯng Giӗng ÿҩt cӭng.
Nhӳng di tích ÿó cho ta mӝt giҧ thuyӃt, xѭa kia rӯng Giӗng Phѭӟc An còn ăn sâu
vӅ phía nam hѫn hây giӡ và trong vùng ÿҩt Giӗng ÿó có cҧ mҥnh ÿá. Sau ÿó vì nhӳng
chҩn ÿӝng ÿӏa chҩt, vùng ÿҩt này sҥt xuӕng, nѭӟc mһn tràn vào, biӃn nѫi ÿҩt thҩp
thành sình lҫy. Dҫn dҫn mҳm, bҫn, ÿѭӟc mӑc lên. ThӃ là, trong cuӝc ÿҩu tranh không
ngӯng giӳa ÿҩt liӅn và biӇn cҧ, rӯng Giӗng ÿã phҧi nhѭӧng bӝ mӝt phҫn ÿҩt ÿai cӫa
mình cho rӯng Sác rӗi mӟi giӳ ÿѭӧc thӃ әn ÿӏnh tѭѫng ÿӕi nhѭ ngày nay.
Nhìn trên bҧn ÿӗ, Phѭӟc An giӕng hình mӝt con ӕc vӟi cái vӓ là phҫn rӯng
Giӗng, ÿang bò trên vùng sình lҫy ÿҫy sông rҥch cӫa rӯng Sác. Dҧi ÿҩt hҽp nhѭ thân

1.7 Page 7

▲back to top


con ӕc trên bҧn ÿӗ chính là phҫn ÿҩt mà ngѭӡi dân Phѭӟc An ÿӡi này nӕi tiӃp ÿӡi kia
khai phá, gìn giӳ và xây dӵng. Ӣ ÿó mӛi tên thôn ҩp ÿӅu
mang mӝt truyӅn thӕng ÿҽp ÿӁ vӅ cҧnh sҳc thiên nhiên và thҳm ÿѭӧm tình ngѭӡi.
Các cө phө lão ӣ Bà Trѭӡng kӇ rҵng: mӝt năm rҩt xa xѭa, không may trӡi lөt lӝi,
lҥi thêm dӏch bӋnh hoành hành. Ngѭӡi chӃt dõi, chӃt bӋnh la liӋt. Bҩy giӡ ӣ gҫn cҫu
Suӕi Dҽp có mӝt ngѭӡi ÿàn bà tên là Trѭӡng, vӯa giӓi làm ruӝng, vӯa giӓi nghӅ
thuӕc. Thҩy tình cҧnh làng xóm nhѭ vұy, Bà Trѭӡng liӅn ÿem hӃt sӕ lúa, gҥo dӵ trӳ
trong nhà phân phát cho bà con, rӗi sҹn tài làm thuӕc, bà lҥi ÿi tӯng nhà chӳa trӏ, cӭu
nhiӅu ngѭӡi bӋnh thoát cѫn hiӇm nghèo. Sau khi bà mҩt, ÿӇ nhӟ ѫn con ngѭӡi giàu
lòng nhân ái ҩy, dân ӣ ÿây lұp miӃu thӡ Bà và ÿһt tên ҩp là ҩp Bà Trѭӡng.
Ӣ phía nam Bà Trѭӡng ngày nay có mӝt cái bӃn tên là Mѭѫng ĈiӅu. Ĉó là tên
gӑi trӋch cӫa bӃn “Mѭѫng Ĉào”, xóm “Mѭѫng Ĉào” xѭa. Vì không có nѭӟc ngӑt,
nên nhӳng ngѭӡi dân ӣ ÿây phҧi ÿào mӝt con mѭѫng tӯ ven Sác tӟi ngӑn rҥch Cóc
dài chӯng 2 km ÿӇ lҩy nѭӟc lѭu trӳ làm ruӝng và ÿi ghe theo mѭѫng ÿào vào rҥch
Cóc lên bӃn chӧ chӣ nѭӟc vӅ uӕng. Tên Mѭѫng Ĉào ÿã ra ÿӡi nhѭ thӃ.
VNJng Gҩm là tên cӫa mӝt vùng nѭӟc lҩp lánh màu sҳc thay ÿәi theo ánh sáng
mһt trӡi ÿҽp nhѭ hoa gҩm, mà trong “Gia Ĉӏnh thành thông chí”, cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc
ÿã nhҳc tӟi và xӃp ngang vӟi các thҳng cҧnh nәi tiӃng ÿҩt Ĉӗng Nai xa xѭa : Nhà Bè,
gò Cây Mai, rӯng Trҧng Bàng, bӃn Cá Biên Hòa...
Ӣ VNJng Gҩm, Bào Bông và Bác Rӯng ÿӅu có nhӳng mҥch nѭӟc ngӑt, nѭӟc chҧy
quanh năm, trong vҳt. Mҥch VNJng Gҩm ӣ ngang bӡ rҥch, chҧy rҩt mҥnh. Khi nѭӟc

1.8 Page 8

▲back to top


xuӕng, ghe lѭӡn (chӣ 300 ÿôi nѭӟc) ghé lҩy nѭӟc chӍ chӯng 1 giӡ là ÿҫy. Mҥch nѭӟc
Bào Bông ӣ giӳa xóm, ÿѭӧc ngăn ra làm ÿôi nên thѭӡng gӑi là “GiӃng Ĉôi”. Mҥch
này rҩt lӟn, ngѭӡi chui lӑt, không biӃt bҳt nguӗn tӯ nѫi nào, nhѭng trѭӟc ÿây, ÿôi lúc
ngѭӡi ta thҩy nhӳng chiӃc lá dҫu trôi ra. Mҥch Bác Rӯng ӣ ven rӯng Sác, gҫn Rҥch
Lá phía ÿông nam ҩp Bà Trѭӡng, nên còn ÿѭӧc gӑi là Rҥch Lá là mӝt nѫi rҩt quen
thuӝc cӫa nhiӅu ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi trong kháng chiӃn.
Ĉӕi vӟi ngѭӡi dân ӣ rӯng Sác, mҥch VNJng Gҩm, giӃng Ĉôi, Bác Rӯng có thӇ coi
là nhӳng dòng sӳa mҽ quyӃt ÿӏnh sӵ sӕng còn cӫa hӑ, vì thӃ trong cuӝc ÿҩu tranh
quyӃt liӋt vӟi thiên nhiên, vӟi kҿ thù ÿӇ có nѭӟc, ÿӗng bào và bӝ ÿӝi rӯng Sác ÿã
phҧi ÿә không ít công sӭc và xѭѫng máu.
Ngoài nhӳng mҥch nѭӟc kӇ trên, ÿһc biӋt ӣ cù lao ông Quҳn, giӳa mӝt vùng rӯng
Sác mênh mông ngұp mһn cách ÿҩt liӅn hѫn 5km, còn có mӝt mҥch nѭӟc ngӑt nhӓ,
ÿѭӡng kính chӯng vài phân. Sӵ phát hiӋn ra mҥnh nѭӟc này ÿã ÿѭӧc anh em cán bӝ,
bӝ ÿӝi huyӋn thӡi kǤ chӕng Mӻ kӇ lҥi kǤ lҥ nhѭ mӝt chuyӋn thҫn thoҥi. Lúc ÿó vào
khoҧng mùa khô năm 1969, ÿӏch ÿang ӫi phá rӯng Giӗng. BiӋt kích hoҥt ÿӝng khҳp
nѫi. Tình hình rҩt căng thҷng. Mùa khô ÿӃn, nhu cҫu vӅ nѭӟc có lúc cҫn hѫn gҥo.
Mӛi lҫn tә chӭc ÿӝt ҩp, cӭ 5 ngѭӡi phҧi có 3 ngѭӡi tҧi nѭӟc, còn 2 tҧi gҥo. Nhѭng
vào ÿҩt liӅn lҩy nѭӟc rҩt nguy hiӇm. NhiӅu ÿӗng chí ÿã hy sinh bên nhӳng mҥch
VNJng Gҩm, Bác Rӯng, giӃng Ĉôi.
Mӝt hôm khi nѭӟc xuӕng, mӝt ÿӗng chí trong căn cӭ Cù Lao nhìn ra bӛng thҩy
mӝt con chim nhӓ bay tӟi ÿұu bên mӝt vNJng nѭӟc giӳa sình. Con chim uӕng nѭӟc và
tҳm bҵng nѭӟc trong vNJng ÿó mӝt lúc rӗi bay ÿi. Thҩy lҥ, ÿӗng chi liӅn ÿi tӟi nѫi coi
chim xuӕng và thҩy có mӝt mҥch nѭӟc nhӓ ÿùn lên, ÿӗng chí múc uӕng mӟi biӃt là
nѭӟc ngӑt. Ngҥc nhiên và mӯng rӥ, ÿӗng chí vӅ báo cho ÿѫn vӏ biӃt. Anh em liӅn tìm
mӝt chiӃc mNJ sҳt, ÿөc thӫng ÿáy, vét bùn ra, ҩn xuӕng làm nhѭ cái chұu ÿӵng nѭӟc
ngӑt. Nhӡ mҥch nѭӟc nhӓ bé ӣ Cù Lao Ông Quҳn, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi, cѫ quan cӫa ta
ӣ quanh vùng ÿã tránh ÿѭӧc nhiӅu tәn thҩt trong nhӳng năm tháng ác liӋt ÿó.
Thiên nhiên phong phú cӫa Phѭӟc An ÿã xác ÿӏnh nghӅ nghiӋp cho nhӳng ngѭӡi
dân sӕng trên ÿҩt này. Dân ӣ ÿây có hai nghӅ chính : nghӅ ruӝng rүy và nghӅ hҥ bҥc.
NghӅ “hҥ bҥc” là tên chӍ chung nghӅ ÿánh cá và làm cӫi. Ngoài ra, ngѭӡi ta còn lҩy
mұt ong, ÿӇ bүy bҳt thú, bҳn chim... Dân thuӝc vùng Giӗng thì chӫ yӃu sӕng bҵng
nghӅ ruӝng rүy, vѭӡn tѭӧc. ChӍ có mӝt sӕ sӕng bҵng ngѭ nghiӋp tұp trung thành xóm
Mѭѫng ĈiӅu ӣ ven rӯng Sác. Còn dân rӯng Sác thì chuyên sӕng bҵng nghӅ ÿánh cá
và làm cӫi sác. Vҩt vҧ là ngѭӡi làm ruӝng rүy.
“Bào Bông ăn ͧ lùi xùi,
Ĉi ÿâu cNJng có cái gùi sau l˱ng”.
DӉ sӕng hѫn là ÿánh cá và làm cӫi, vì thӃ mà có câu:
“Ba Gioi ăn cá b͗ ÿ̯u”
Do sӕng trên sông nѭӟc, nên tӯ xѭa, dân Ba Gioi ÿã có trò chѫi truyӅn thӕng là
ÿua thuyӅn. Ӣ ÿây, hӝi ÿua thuyӅn thѭӡng ÿѭӧc tә chӭc vào tháng 6. Khi xuân vӅ,
vào mùng hai mùng ba tӃt, xóm nào, ҩp nào cNJng trong dóng, cӡ mӣ ÿua thuyӅn vӟi

1.9 Page 9

▲back to top


nhau. Tài ÿua thuyӅn cӫa ngѭӡi Phѭӟc An cách ÿây hѫn mӝt trăm năm mѭѫi năm ÿã
vang tiӃng Ĉӗng Nai. Năm 1832, nhân dӏp tӃt nguyên ÿán, tuҫn phӫ Võ Quýnh tә
chӭc mӝt cuӝc ÿua thuyӅn trên sông Ĉӗng Nai. Hai phӫ Phѭӟc Tuy và Phѭӟc Long
gӱi bӕn mѭѫi ghe thuyӅn cӫa các huyӋn tham dӵ... thuyӅn dài bӕn mѭѫi thѭӟc mӝc,
rӝng bӕn thѭӟc, bҵng gӛ chò, ÿóng hoһc bӡi lӡi móc ruӝt hoһc ghép bҧn: Thân
thuyӅn quét dҫu trong, nҽp hai bên bo. Phía trѭӟc gҳn tѭӧng ÿҫu rӗng, lân, phѭӧng,
nai, cá... tùy thích tӯng nѫi. Phía dѭӟi hai bên ÿҳp hai mҳt lӗi, cong, mang ÿuôi con
thú có ÿҫu phía trѭӟc. Trên cҳm cӡ vàng, viӅn tua, giӳa ÿӅ danh hiӋu xã thôn.
Mӛi thuyӅn hai mѭѫi ba ngѭӡi bѫi chia làm hai hàng, ngӗi song song trên bӝ
ÿà ngang.
… KӃt quҧ thuyӅn Ba Gioi (Phѭӟc An) vӅ ÿích trѭӟc nhҩt chiӃm giҧi ngao ÿҫu
(Biên Hòa sӱ lѭӧc toàn biên - Lѭѫng Văn Lӵc).
CNJng trong các dӏp tӃt, lӉ, ngoài các trò chѫi bҳt heo, bҳt vӏt, ÿi cҫn vӑt, kéo
chèo bҿo, chӗng giӗng Phѭӟc An còn có mӝt trò chѫi nәi tiӃng không kém ÿua
thuyӅn, ÿó là múa lân “Lân râu bҥc”.
Trѭӟc kia ӣ Phѭӟc An không có lân, ÿӃn khoҧng năm 1900, dân Ba Gioi lên
Sài Gòn rѭӟc thҫy ӣ Cҫu Muӕi vӅ dҥy. Sau ÿó, trong cuӝc thi múa, “Lân râu bҥc”
luôn ÿӭng nhҩt, vì dân ӣ ÿây là dân ÿӕn cӫi, chèo ghe, có sӭc hѫn, lҥi sáng tҥo thêm
nhiӅu ÿӝng tác hay hѫn, ÿҽp hѫn, khҳp vùng Long Thành ÿӅu biӃt tiӃng.
Tháng 3, cúng miӉu, dân Ba Gioi xӃp ghe thành cҫu qua luôn bên kia sông cho
lân múa qua cҫu, trông thұt ngoҥn mөc.
Có thӇ nói, nhӳng truyӅn thuyӃt, nhӳng phong tөc ÿҽp và trò chѫi ҩy cӫa
Phѭӟc An ÿã sҧn sinh và phát triӇn không chӍ bӣi sӵ ÿa dҥng cӫa thiên nhiên mà cái
chính là bӣi có cҧ mӝt quá trình lӏch sӱ lao ÿӝng và sáng tҥo lâu dài cӫa con ngѭӡi
trên vùng ÿҩt ÿó kӇ tӯ buәi hoang sѫ.
Vұy con ngѭӡi có mһt ӣ vùng ÿҩt Phѭӟc An tӵ bao giӡ ? Ĉó là ÿiӅu mà các
nhà khoa hӑc ÿang tӯng bѭӟc nghiên cӭu ÿӇ có thӇ ÿi tӟi mӝt kӃt luұn “VӅ nӅn văn
minh tiӅn sӱ vùng rӯng Sác”.
Cuӕi năm 1976 tҥi di chӍ Cái Vҥn, Cái Lăng (xã Phѭӟc Thӑ) cách Phѭӟc An 4
km, các nhà khҧo cә ÿã khai quұt và tìm thҩy hàng trăm hiӋn vұt bҵng ÿá nhѭ vòng
ÿeo tay, rìu có vai; rìu không vai, dao ÿá, bàn mài, nhӳng ӕng gӕm làm bҵng bàn
xoay có ÿӝ nung khoҧng 500 ÿӝ C. Các nhà khҧo cә ÿã xӃp nhӳng hiӋn vұt này cùng
thӡi các di chӍ ӣ Cҫu Sҳt, Hàng Gòn (Xuân Lӝc), ѭӟc lính có niên ÿҥi khoҧng 3500
năm ÿӃn 5.000 năm trѭӟc ÿây. Ĉó là thӡi kǤ con ngѭӡi chuyӇn tӯ ÿӗ ÿá mӟi bѭӟc
sang thӡi kǤ ÿӗng thau.
Tҥi Phѭӟc An, trong khi sҧn xuҩt, nhiӅu ngѭӡi ÿã nhһt ÿѭӧc nhӳng hiӋn vұt
tѭѫng tӵ, phҫn nhiӅu là rìu ÿá có vai, không vai. ĈiӅu ÿó cho phép khҷng ÿӏnh rҵng
con ngѭӡi ÿã có ӣ Phѭӟc An tӯ thiên niên kӹ thӭ hai, trѭӟc công nguyên.
Vào khoҧng thӃ kӹ thӭ 17, nhӳng dân cѭ ngѭӡi ViӋt ÿҫu tiên ÿã tӟi Phѭӟc An.
Hai nѫi cѭ trú ÿҫu tiên cӫa nhӳng ngѭӡi ÿi mӣ ÿҩt ҩy là Hang Nai và Ba Gioi.
Hang Nai là mӝt ÿӏa ÿiӇm nҵm sâu trong rӯng Giӗng cách trung tâm Phѭӟc An

1.10 Page 10

▲back to top


chӯng 5 cây sӕ theo ÿѭӡng chim bay. Ngày nay, nӃu tӯ cҫu VNJng Gҩm trên lӝ 19 ÿi
vào theo ÿѭӡng ӫi nӕi liӅn Phѭӟc An, Phѭӟc Lai; vӅ phía bҳc ÿông bҳc chӯng hai ba
cây sӕ ta sӁ gһp vùng ÿҩt ҩy. Tөc truyӅn rҵng, thuӣ xѭa ngѭӡi ta thҩy trong rӯng chӛ
ÿó có mӝt cái hang lӟn, nai thѭӡng vӅ ӣ rҩt nhiӅu, vì thӃ mà ÿһt tên ÿҩt là Hang Nai.
Ӣ Hang Nai có mӝt mҥch nѭӟc ngӑt không ngӯng phun tҥo thành mӝt mҥch suӕi
chҧy ra rҥch VNJng Gҩm. Dân Phѭӟc An gӑi ÿó là Mҥch Bà và có thӇ ÿó là lý do ÿӇ
giӳ chân nhӳng ngѭӡi ÿi tìm ÿҩt sӕng giӳa mӝt vùng xa lҥ ÿҫy hѫi thӣ cӫa muӕi mһn
biӇn cҧ.
Còn Ba Gioi là ba doi ÿҩt ÿѭӧc tҥo thành bӣi ba ÿѭӡng nѭӟc ӣ giӳa rӯng Sác
mênh mông, trong ÿó có mӝt doi ÿҩt lӟn dài chӯng 1.000 mét, có mé hұu là mӝt rӯng
ÿѭӟc rұm rҥp, cây cao hàng hai chөc mét. Nhӳng ngѭӡi dân nghèo khә hoһc trӕn
tránh sӵ truy nã cӫa triӅu ÿình phong kiӃn, qua cӱa Cҫn Giӡ, theo sông rҥch rӯng Sác
tìm chӕn nѭѫng thân ÿã gһp doi ÿҩt giӳa rӯng ÿѭӟc, bҫn hҿo lánh này và biӃn nó
thành nѫi trú ҭn cӫa mình, mһc dҫu phҧi ÿóng cӑc, dӵng sàn, moi ÿҩt, vҳt nѭӟc mà ӣ,
mà sӕng.
Có mӝt truyӅn thuyӃt là sau khӣi nghƭa Lê Văn Khôi (1832-1835) thҩt bҥi,
nghƭa quân cӫa ông ÿã chҥy vӅ ҭn náu rҩt nhiӅu ӣ Ba Gioi, Hang Nai, trong ÿó có hai
ngѭӡi con trai cӫa ông. Vì sӧ ӣ chung thì lӝ tung tích, nên hai anh em phҧi tách ra ÿӇ
sӕng mӛi ngѭӡi mӝt nѫi.
Khi mұt ÿӝ dân sӕ ÿã cao, mӝt sӕ ngѭӡi ӣ Hang Nai cNJng nhѭ Ba Gioi lҥi tiӃp
tөc cuӝc hành hѭѫng mӣ ÿҩt cӫa ông cha. Hӑ ÿã tìm ÿѭӧc mӝt dҧi ÿҩt nӳa Sác và
Giӗng, nѫi có nhӳng vҥt ruӝng sình lҫy thuұn lӧi cho viӋc cҩy trӗng. Hai gia ÿình ÿҫu
tiên ÿӃn ÿó là hӑ Bҥch và hӑ Lê. Rӗi theo sau ngѭӡi tӟi ÿông thêm. Tҩt cҧ chung sӭc
nhau khai phá ÿҩt ÿai, ruӝng rүy hình thành dҫn các ҩp Bà Trѭӡng, Bào Bông, VNJng
Gҩm, Quӟi Thҥnh. Mӝt sӕ ngѭӡi khác ÿã tìm thҩy thêm nhӳng doi ÿҩt mӟi có thӇ
sӕng ÿѭӧc trong rӯng Sác, lұp nên các ҩp Bà Hào, Bà Liêm...
Rӗi sau nӳa, khoҧng nhӳng năm 70 cӫa thӃ kӹ 19, có thêm mӝt sӕ dân tӯ miӅn
Tây theo ÿѭӡng sông vào lұp xóm ӣ Rҥch Mӟi, mӝt doi ÿҩt tӯ ÿҩt liӅn ăn sâu vào Sác
chӯng gҫn cây sӕ, phía nam ҩp Bào Bông. Phҫn lӟn nhӳng ngѭӡi dân miӅn Tây ÿó là
nghƭa quân Trѭѫng Công Ĉӏnh hoһc hӑ hàng cӫa hӑ ÿӃn ÿây ÿӇ trӕn tránh sӵ truy nã,
tàn sát cӫa thӵc dân Pháp sau khi cuӝc khӣi nghƭa vang ÿӝng lòng ngѭӡi cӫa ông thҩt
bҥi. Chính vì thӃ mà ÿình Rҥch Mӟi sau này thӡ ông NguyӉn Trung Thành, mӝt thӫ
lƭnh cӫa nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh ÿã hy sinh anh dNJng trong chiӃn ÿҩu. Ngѭӡi Rҥch
Mӟi nói rҵng, ông ÿã ÿҥp ÿӗng lên ÿҩt này ÿӇ phù hӝ cho con cháu nên lұp ÿình thӡ
ông.
Năm 1878, huyӋn Long Thành ÿѭӧc thành lұp vӟi hai tәng : Thành Tuy
Thѭӧng và Thành Tuy Hҥ. Làng Phѭӟc An thuӝc Thành Tuy Hҥ, lúc bҩy giӡ gӑi là
Rҥch Cóc, gӗm sáu ҩp Bào Bông (Hang Nai), An Cҫn, Bình Quӟi, Quӟi Thҥnh, Ba
Gioi và Tân Lұp (Bà Hào). VӅ viӋc hình thành xã Phѭӟc An có mӝt truyӅn thuyӃt
rҵng: hӗi ҩy Phѭӟc An chӍ là mӝt lân cӫa Phѭӟc Lai. Phѭӟc Lai là xã cӵu. Dân Phѭӟc
Lai ÿã ÿông, muӕn xin tách làng nhѭng hӝi tӅ Phѭӟc Lai không chӏu. Ĉi lҥi xin giҩy
tӡ thì xa xôi, thuӃ má Phѭӟc An do hӝi tӅ Phѭӟc Lai thu sӱ dөng thӃ nào không ai
biӃt. Lúc bҩy giӡ ӣ Phѭӟc An có mӝt ông già rҩt giӓi chӳ và uy tín trong dân, gӑi là

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


thҫy Chín Nhƭ. Ông Chín coi các văn tӵ cӫa Phѭӟc Lai gӣi vӅ và bҳt chѭӟc ÿѭӧc chӳ
cӫa mѭӡi hai hӝi tӅ Phѭӟc Lai. Sau ÿó ông làm ÿѫn xin tách làng, bҳt chѭӟc chӳ ký
in hӋt mѭӡi hai chӳ ký cӫa hӝi tӅ Phѭӟc Lai rӗi ÿem trình quұn. Quұn Long Thành
ÿӗng ý cho tách làng. Khi Phѭӟc Lai lên kiӋn, quұn ÿѭa giҩy tӡ có ÿӫ chӳ ký hӝi tӅ
Phѭӟc Lai, nên Phѭӟc Lai ÿành chӏu và làng Phѭӟc An tách khӓi xã cӵu Phѭӟc Lai
tӯ ÿó.
Trѭӟc năm 1945, Phѭӟc An gӑi là làng gӗm sáu lân. Trên Giӗng có lân Bà
Trѭӡng, lân Bào Bông: lân VNJng Gҩm, lân Quӟi Thҥnh và hai xóm : xóm Ngӑn và
xóm Rҥch Mӟi. Ĉѭӟc Sác có lân Ba Gioi, lân Bà Hào và các xóm : Bà Liêm, Ông
Trùm, Rҥch Tràm. Ĉӏa phұn cӫa Phѭӟc An bҩy giӡ kéo dài tӯ cҫu Suӕi Dҽp tӟi cҫu
Suӕi Trai là mѭӡi ba cây sӕ, giáp ranh vӟi xã Ông Kèo.
Trong chín năm chӕng Pháp; làng Phѭӟc An gӑi là xã và các lân gӑi là ҩp.
Theo yêu cҫu nhiӋm vө và tình hình kháng chiӃn, xã Phѭӟc An ÿã nhiӅu lҫn tách ra
rӗi hӧp vào. Năm 1946, Phѭӟc An tách ra ba xã :
- Xã Phѭӟc An gӗm ba ҩp : ҩp Bà Trѭӡng, ҩp Bào Bông, ҩp Chӧ và xóm
Ngӑn, xóm Rҥch Mӟi.
- Tӯ cây sӕ 18 tӟi cҫu Suӕi Trai lұp xã Bình Thҥnh.
- Các ҩp rӯng Sác thành lұp xã Phѭӟc Ĉӭc gӗm: Ba Gioi, Bà Hào, Bà Liêm,
Vҥn Phѭӟc, Phѭӟc Bài và xóm Giӗng Chùa.
Tӟi năm 1950, Phѭӟc An và Phѭӟc Ĉӭc hӧp lҥi thành xã An Ĉӭc. Bình Thҥnh
vүn giӳ nguyên nhѭ cNJ.
Sau năm 1954, xã Vƭnh Thanh ÿѭӧc thành lұp, ranh giӟi cӫa xã Phѭӟc An ÿã
ÿѭӧc әn ÿӏnh trong suӕt nhӳng năm chӕng Mӻ tӟi nay.
Ngày nay, Phѭӟc An gӗm bӕn ҩp nҵm trҧi dài theo lӝ 19, vӟi 836 gia ÿình gӗm
4.581 ngѭӡi.
Tӯ cҫu Suӕi Dҽp ÿi vào ta lҫn lѭӧt sӁ gһp ҩp Bà Trѭӡng, ҩp Bào Bông, ҩp
VNJng Gҩm và cuӕi cùng là ҩp Quӟi Thҥnh. Sâu trong phía nam lӝ, giӳa Bà Trѭӡng
và Bào Bông là xóm Rҥch Mӟi. Phía bҳc lӝ, giӳa Bào Bông và VNJng Gҩm là xóm
Ngӑn.
Giӳa Ba Gioi, Bà Hào, Ba Liêm... ChӍ còn là nhӳng ÿӏa danh ÿã ÿi vào lӏch sӱ
gҳn liӅn vӟi mӝt thӡi kǤ vô cùng gian khә và anh hùng cӫa nhân dân Phѭӟc An. Trҧi
qua khӫng bӕ và hӫy diӋt cӫa kҿ thù, trên vùng rӯng Sác Phѭӟc An bây giӡ không
còn mӝt xóm ҩp nào nӳa. Nhѭng nhӳng ngѭӡi dân Phѭӟc An không bao giӡ quên
nhѭng mҧnh ÿҩt, tên làng mà ông cha cӫa hӑ, nhӳng con ngѭӡi không chӕn dung
thân, dѭӟi chӃ ÿӝ thӵc dân, phong kiӃn, ÿã ÿһt chân tӟi, ÿã ÿһt thành danh, tӯ buәi
ÿҫu dҫy gian lao vҩt vҧ, qua bao thăng trҫm cӫa lӏch sӱ cho tӟi hôm nay có ÿѭӧc dҧi
ÿҩt tӵ do mà hӑ ÿang sӕng.
Ý chí phҧn kháng chӕng ÿӕi áp bӭc, bҩt công và cuӝc sӕng luôn phҧi ÿҩu tranh
vӟi thiên nhiên khҳc nghiӋt ÿã tҥo nên bҧn sҳc riêng biӋt cӫa ngѭӡi dân Phѭӟc An.
Ĉó cNJng chính là nguӗn gӕc cӫa tinh thҫn ÿoàn kӃt, sôi nәi và hăng hái cách mҥng
cӫa ngѭӡi Phѭӟc An, cӫa ý thӭc “trӑng nghƭa khinh tài” và yêu tӵ do, sҹn sàng vì

2.2 Page 12

▲back to top


nhân nghƭa và tӵ do mà hy sinh tҩt cҧ tính mҥng và tài sҧn cӫa mình.
Bҧn sҳc ҩy, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, ÿã ÿѭӧc kӃt tinh lҥi và phát triӇn rӵc rӥ
hѫn bao giӡ hӃt trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp và ÿӃ quӕc Mӻ,
cNJng nhѭ trong công cuӝc xây dӵng và bҧo vӋ tә quӕc xã hӝi chӫ nghƭa hiӋn nay.
PHҪN THӬ HAI
I. GIÀNH VÀ GIӲ CHÍNH QUYӄN
Nhӳng ngѭӡi ÿi mӣ ÿҩt Phѭӟc An chҳc chҳn ÿã có mӝt thӡi cҧm thҩy hҥnh
phúc khi cҫm con dao phát hay tҩm lѭӟi ÿӭng giӳa mӝt vùng “Rӯng vàng, biӇn bҥc”
vӟi niӅm tin vào sӕ phұn may mҳn cӫa con cháu hӑ sau này: Nhѭng chҷng bao lâu,
sau ÿó và cho mãi tӟi trѭӟc tháng Tám năm 1945, sӵ thұt ÿӃn vӟi ngѭӡi lao trên
mҧnh ÿҩt tiӅm năng giàu có này lҥi chӍ là mӝt tҩn bi kӏch.
Sau khi làng Phѭӟc An hình thành, tách khӓi xã cӵu Phѭӟc Lai, chính quyӅn
thӵc dân nӱa phong kiӃn ÿã thiӃt lұp ӣ ÿây mӝt cѫ cҩu hành chính thѭ lҥi, cӗng kӅnh,
quan liêu gӗm năm ban và gҫn năm mѭѫi ngѭӡi. Sau ông ÿ̩i là 12 hӝi tӅ chuyên lo
trӏ an, thuӃ khóa, 12 thôn hӝi và 12 nhҥc lӉ, lo cúng tӃ, 12 bàn tuҫn chӏu sӵ sai khiӃn
cӫa hӝi tӅ và mӝt biӋn giáp ÿӇ biên chép. Nhӳng ông ÿ̩i, ông c̫, ông lân, t͝ng hào,
h˱˯ng qu̫n, h˱˯ng thôn, bi͏n giáp chӍ biӃt thu thuӃ ÿè nén dân chúng và thi nhau
làm giàu.
Ĉҫu thӃ kӹ 20, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu chú ý tӟi vùng ven phía nam Long
Thành, xúc tiӃn viӋc mӣ ÿѭӡng 19. Năm 1906, gҫn 1.000 ngѭӡi Phѭӟc An cùng hàng
ngàn dân Phѭӟc ThiӅn, Phѭӟc Lai, Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ... bӏ bҳt ÿi xâu làm
ÿѭӡng, gӑi là “xâu cà cө”, luân phiên nhau bҧy ngày mӝt lҫn, làm ròng rã nhiӅu tháng
trӡi chӍ bҵng dөng cө thô sѫ : phát rӯng bҵng dao, ÿұp ÿá rҧi bҵng tay, nӋn ÿѭӡng
bҵng ÿҫm cây, cán kéo do ngѭӡi kéo hai bên, mӛi bên mѭӡi ngѭӡi: Kҿ có tiӅn thì ÿѭa
búa nhҽ, ngѭӡi không tiӅn thì vác búa nһng. Ngѭӡi làm xâu bӏ phҥt vҥ, bӏ cai ÿӝi
trông giӳ, bӏ chính quyӅn thúc ép, giӕng nhѭ tù khә sai.
Lao dӏch khә sӣ, thuӃ mà lҥi nһng nӅ. Hàng năm mӛi ngѭӡi dân trong xã tӯ 18
tuәi trӣ lên phҧi ÿóng thuӃ thân. Ngѭӡi có ruӝng ÿóng 6,30ÿӗng, ngѭӡi không tài sҧn
ÿóng 5,10 ÿӗng (giá mӛi ÿӗng lúc ҩy tѭѫng ÿѭѫng vӟi 30-40 lít gҥo)... lên rӯng
Giӗng ÿӕn cӫi chөm cNJng phҧi ÿóng tiӅn hàng năm gӑi là “tiӅn lâm phҫn”.
Cùng vӟi sӵ áp bӭc cӫa thӵc dân là sӵ bóc lӝt không kém nһng nӅ và tinh vi
cӫa bӑn ÿӏa chӫ. Tӟi Phѭӟc An, nhҳc ÿӃn Mѭӡi Ĉҭu, Chánh ThiӃt, Quҧn Lãm, không
ai không biӃt. Ĉó là nhӳng tên ÿӏa chӫ kiêm tѭ sҧn vӯa có hàng chөc héc-ta ruӝng ÿҩt
ӣ các xã xung quanh, vӯa là ÿҫu nұu cá, ÿҫu nұu cӫi. Bên cҥnh nhӳng căn nhà chҵm
lá dӯa nѭӟc xѫ xác cӫa ngѭӡi lao ÿӝng là nhӳng ngôi nhà ngói sang trӑng cӫa bӑn ÿӏa

2.3 Page 13

▲back to top


chӫ vӟi nhӳng vӵa cӫi, vӵa cá cNJng to lӟn không kém.
Tôm cá cӫa biӇn, cӫi ÿѭӟc cӫa rӯng, nhѭng ngѭӡi lao ÿӝng ÿánh bҳt ÿѭӧc cá,
làm ÿѭӧc cӫi phҧi ÿem vӅ bán cho ÿҫu nұu, không ÿѭӧc bán cho ai khác. Rӗi tiӅn vүn
phҧi vay ÿӇ sӕng, nӧ vүn ÿҿ tӯ lãi mҽ sang lãi con và tiӃp tөc làm thuê.
Ba Gioi là mӝt ҩp giàu cӫi, giàu cá, nhӳng ngѭӡi nghèo cNJng rҩt nhiӅu. Cҧ ҩp
có chӯng 500 nóc nhà vӟi khoҧng 2.000 dân, nhѭng riêng làm thuê cho Chánh ThiӃt
hàng ngày có tӟi 40-50 ngѭӡi, có hôm tӟi cҧ trăm ngѭӡi. Không ÿánh cá, làm cӫi
thuê cho chӫ vӵa thì phҧi xoay ÿӫ nghӅ : ÿi lѭӟi thuê, ÿұp cӫi mѭӟn, chèo ghe mѭӟn,
gài bүy bҳt chim... Ӣ giӳa nѫi “tiӅn rӯng, bҥc biӇn” ngѭӡi dân lao ÿӝng vҩt vҧ, nhѭng
nhiӅu nhà không ÿӫ ăn. Năm thѭӟc cӫi than bán ÿѭӧc mӝt cҳc. Mӝt thiên cӫi ÿòn
cung mӟi ÿѭӧc mӝt cҳc. Mӝt ngày mӝt ngѭӡi ÿұp giӓi ÿѭӧc chӯng hѫn thѭӟc cӫi
than hay 300 - 400 cӫi ÿòn. Làm vài ba ngày mӟi ÿѭӧc mӝt cҳc 1. Ĉӗng chí Tѭ Ĉӏnh
nhӟ lҥi : “Tôi ÿұp cӫi mѭӟn cho Quҧn Lãm tӯ nhӓ, làm mѭӟn cNJng nhѭ thân phұn
thҵng ÿi ӣ. Ngày làm không nәi mӝt cҳc. Quҫn áo thì may bҵng bao hӕ, rұn ÿҫy. Ĉi
làm vӅ, tӕi cӣi áo ra, lҩy cái chai ÿһt nҵm ngang cho nó bôm bӕp. Ông già tôi cNJng
nhѭ nhiӅu ngѭӡi khác hút thuӕc rê nhiӅu khi không có tiӅn mua giҩy phҧi vô Bào
Bông lҩy mo cau lӝt lөa làm giҩy hút thuӕc”.
So vӟi các xã nҵm trên trөc lӝ 19, Phѭӟc An là nѫi có nhiӅu ÿiӅn chӫ Pháp,
Tàu, ViӋt chú ý hѫn cҧ. Tӯ nhӳng năm 20, ӣ ÿây ÿã hình thành năm sӣ cao su : sӣ
Balăngxi, sӣ Thҫy Ba, sӣ Bào Bông (cӫa Pháp), sӣ Trҫn Kim Ki (Tàu), sӣ NguyӉn
Dѭӥng (ViӋt) có sӣ lӟn tӟi 300-400 hec ta nhѭ sӣ Bào Bông. Ngoài ra còn sӣ dӯa
Pê-ra (Pháp) khoҧng 400 héc ta. Năm 1942, ӣ Hang Nai bӑn pháp lұp thêm sӣ ngӵa,
nuôi hàng mҩy trăm ngӵa chiӃn. Công nhân cӫa nhӳng sӣ này hҫu hӃt là ngѭӡi ÿѭӧc
thuê tӯ các nѫi khác vӅ vӟi giá rҿ mҥt. Nhѭng không ít ngѭӡi Phѭӟc An cùng ÿѭӡng
sӕng cNJng phҧi chӏu chung thân phұn nhѭ thӃ.
Ĉӡi sӕng càng khә cӵc, thì nhӳng hӫ tөc lҥc hұu ÿѭӧc thӵc dân, phong kiӃn
khuyӃn khích càng phát triӇn. Trѭӟc năm 1945, ӣ Phѭӟc An có khoҧng 7.000 dân,
nhѭng ӣ ba ҩp Giӗng chӍ có mӝt trѭӡng tiӇu hӑc vӟi mӝt giáo viên và hai lӟp (mӝt
lӟp mӝt, mӝt lӟp hai) có trên ba mѭѫi hӑc trò. Các lӟp ӣ Sác chӍ có hai lӟp vӟi hai
giáo viên. Hӑc sinh ÿӅu là con em các gia ÿinh khá giҧ. “Trҥm y tӃ”, “Nhà hӝ sinh” là
nhӳng tӯ hoàn toàn xa lҥ. Tính mӋnh ngѭӡi bӋnh, ngѭӡi sinh ÿҿ hoàn toàn phө thuӝc
vào các thҫy lang, bà mө, thҫy cúng, thҫn phù thӫy và cuӕi cùng là “nhӡ trӡi”. Trong
khi ÿó, trên ÿӏa phұn xã có tӟi ba chùa, hai ÿình, chín miӉu, mӝt nhà thӡ, và năm
1926, lҥi thêm ÿҥo Cao Ĉài xâm nhұp vào Phѭӟc An.
Làm không ÿӫ ăn, nhѭng viӋc cúng ÿình, chùa, miӉu mҥo không thӇ bӓ. Cúng
thҫn, cúng ngNJ hành, cúng ba bà, bӕn bà chúa tiên, chúa xӭ, chúa ngӑc, cúng ông
cӑp... NhiӅu khi cúng thҫn gì, bà gì không biӃt, chӍ biӃt là ÿi cúng. Khi có chút tiӅn
thì tө tұp nhұu nhҽt, ÿұu tiӅn rѭӟc bҥn hát vӟi các tích tàu cә xѭa nhѭ “TiӃt Giao ÿoҥt
ngӑc”, “Võ Tòng sát tҭu”… ÿӇ mua vui cho nhҽ bӟt phҫn nào gánh nһng cӫa cuӝc
ÿӡi vҩt vҧ ám ҧnh hҵng ngày. Ngѭӡi ta làm ăn và sӕng không biӃt có ngày mai và
1 Ĉѫn vӏ tính tѭѫng ÿѭѫng 1 hào.
1

2.4 Page 14

▲back to top


không cҫn biӃt tѭѫng lai nhѭ thӃ nào. Nhӳng trò chѫi truyӅn thӕng phai nhҥt dҫn. Tӟi
nhӳng năm 1930, ӣ Phѭӟc An không còn chѫi ÿua thuyӅn. Hӝi lân hҫu nhѭ tan rã.
Sau khi Nhұt ÿҧo chính Pháp, dân Phѭӟc An phҧi ÿi phu nhiӅu hѫn, xa hѫn.
Làm sân bay cho Nhұt ӣ Bàu Năng, Siph, Tam An, mӛi ÿӧt ÿi hàng trăm ngѭӡi ÿi
liên tөc 15 ngày, lѭѫng thӵc tӵ túc. Làm phu cho Nhұt cNJng khә cӵc và bӏ ÿánh ÿұp
chҷng khác gì làm xâu cho Pháp.
Chính trong cuӝc sӕng ÿҫy bi kӏch, ҧnh hѭӣng cӫa các phong trào cách mҥng
ÿӕi vӟi Phѭӟc An ÿѭӧc nhân lên rҩt mҥnh mӁ. Ngay tӯ cuӕi thӃ kӹ 19, ӣ ÿây ÿã có
các tә chӭc cӫa Thiên Ĉӏa Hӝi. Hàng trăm ngѭӡi ӣ Ba Gioi ÿã dong thuyӅn theo
ÿѭӡng sông vӅ VNJng Tàu tham gia cuӝc bҥo ÿӝng cӫa Thiên Ĉӏa Hӝi. Nhӳng năm 40,
tin tӭc vӅ cuӝc khӣi nghƭa Nam KǤ, vӅ hoҥt ÿӝng cӫa nhӳng ngѭӡi Cӝng Sҧn, vӅ các
cuӝc biӇu tình ӣ Sài Gòn, vӅ sӵ ÿàn áp dã man cӫa thӵc dân Pháp... do nhӳng ngѭӡi
lên Sài Gòn buôn bán cá, tôm, cӫi... ÿem vӅ ÿѭӧc lѭu truyӅn, bàn tán rҩt nhiӅu trong
mӑi tҫng lӟp quҫn chúng Phѭӟc An.
Ĉҫu năm 1942, có mӝt ngѭӡi ÿàn ông trên ba mѭѫi tuәi tên là Hӗ Văn Giàu,
ngѭӡi Sóc Trăng, không biӃt tӯ ÿâu vӅ ҩp Bà Trѭӡng cѭ trú. Ĉó là ngѭӡi ÿҧng viên
cӝng sҧn ÿҫu tiên có mһt trên ÿҩt Phѭӟc An 1. Sau khi vӅ ÿây mӝt thӡi gian, ÿӗng chí
Giàu ÿã xây dӵng dѭӧc hai cѫ sӣ tuyên truyӅn sách báo Cӝng sҧn : mӝt là cӱa hàng
thuӕc bҳc cӫa ông Hӗ Văn Thҧo (thѭӡng gӑi là thҫy Mѭӡi Thҧo) ӣ tҥi chӧ Phѭӟc An
và mӝt là lò rèn ông Tӕng ӣ cách miӉu Bà Trѭӡng khoҧng 500 mét trên ÿѭӡng Bà
Trѭӡng ÿi Ông Trúc.
… “Anh Thҧo có mӝt ngѭӡi bҥn thân là anh Tám Nhòng, anh Tám lui tӟi chѫi
vӟi anh Thҧo thì thѭӡng gһp anh Thҧo và anh Giàu trò chuyӋn vӟi nhau. Có mӝt lҫn
anh Tám hӓi : “Hai anh bàn gì, sao không cho tôi biӃt vӟi!” Cách hai tuҫn sau, anh
Thҧo cho anh Tám coi mӝt tài liӋu in cӫa Ĉҧng Cӝng Sҧn Ĉông Dѭѫng nói vӅ chӫ
trѭѫng ÿánh Pháp, ÿuәi Nhұt và hành ÿӝng cӫa Ĉӭc - Ý - Nhұt. Sau khi sinh hoҥt tài
liӋu ÿó anh Thҧo bàn vӟi anh Tám tìm thêm ngѭӡi ÿӇ tuyên truyӅn...” (Tӵ sӵ cӫa
ÿӗng chí Tám Nhòng tӭc Trҫn Công Lý, mӝt trong nhӳng ÿҧng viên ÿҫu tiên cӫa chi
bӝ Phѭӟc An).
Ông Mѭӡi Quang, cұu chӏ Hai Thì (vӧ ÿӗng chí Giàu), kӇ “anh Giàu có ÿѭa
cho tôi coi mӝt cuӕn sách nhӓ cӫa ông Mác và ông Ăng - Ghen, rӗi giҧi thích cho tôi
nghe tình hình Pháp - Nhұt. Lúc bҩy giӡ, qua anh Giàu, tôi mӟi bҳt ÿҫu hiӇu ÿѭӧc thӃ
1 CNJng trong năm 1942, Ban cán sӵ miӅn Ĉông ÿѭa ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc vӅ xây dӵng phong trào cách mҥng ӣ
Long Thành. Ĉӗng chí Dөc Liên hӋ trӵc tiӃp vӟi tә chӭc Ĉҧng ӣ Sài Gòn. Ĉӗng chí Hӗ Văn Giàu thì không có liên hӋ
gì vӟi nhóm ÿӗng chí Dөc mà trӵc tiӃp liên hӋ vӟi tә chӭc ÿҧng ӣ Biên Hòa.
Khoҧng 20-8-1945, ÿӗng chi Giàu tӟi Phѭӟc An vӅ Biên Hòa tham gia lãnh ÿҥo viӋc tә chӭc cѭӟp chính quyӅn
tӍnh. Sau khi chính quyӅn lâm thӡi ra ÿӡi ÿӗng chí ÿѭӧc giao nhiӋm vө ӫy viên tài chính tӍnh. Khi Biên Hòa bӏ Pháp
chiӃm (11-1945) ÿӗng chi Giàu bӏ giһc bҳt tra tҩn rҩt dã man, sau ÿó chúng ÿѭa ÿӗng chí ra giam ӣ miӅn Trung và ÿӗng
chí bӏ chúng bҳn chӃt ӣ ÿó trong năm 1946.

2.5 Page 15

▲back to top


nào là cách mҥng”.
Tӯng bѭӟc tuyên truyӅn và tұp hӧp lӵc lѭӧng, giӳa năm 1943, ÿӗng chí Giàu
ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt tә chӭc ÿҫu tiên cӫa Ĉҧng ӣ Phѭӟc An gӑi là “Mһt trұn ViӋt
Minh” gӗm 5 ngѭӡi do Hӗ Văn Thҧo làm chӫ tӏch, hoҥt ÿӝng bí mұt trong toàn xã
vӟi nӝi dung tuyên truyӅn chӫ nghƭa Cӝng Sҧn, sách báo, tài liӋu cӫa ViӋt Minh và
gây thêm cѫ sӣ ÿӇ chuҭn bӏ thành lұp các ÿoàn thӇ quҫn chúng.
CNJng trong năm 1940, ӣ Ba Gioi và các ҩp rӯng Sác Phѭӟc An còn có mӝt
phong trào yêu nѭӟc núp dѭӟi danh nghƭa tôn giáo. Ngѭӡi trӵc tiӃp tuyên truyӅn cho
phong trào này là Mѭӡi Câu, mӝt ngѭӡi khoҧng sáu mѭѫi tuәi, không rõ tӯ ÿâu tӟi,
lұp am sӕng ÿѫn ÿӝc ӣ mӝt mé núi cӫa Giӗng Chùa. Ngѭӡi ta không biӃt tên thұt cӫa
ông và gӑi ông là “Mѭӡi Câu” vì ông chuyên môn ÿi ghe câu quanh năm. Vӟi mӝt
mình mӝt ghe, ông ÿӃn tҩt cҧ các xóm ҩp rӯng Sác tuyên truyӅn tinh thҫn yêu nѭӟc,
ÿӗng thӡi tұp hӧp lӵc lѭӧng. Sau ÿҧo chính Nhұt - Pháp, 9-3-1945 phong trào này nәi
lên rҩt mҥnh. Hҫu hӃt dân các ҩp rӯng Sác Phѭӟc An ÿӅu theo Mѭӡì Câu.
Ĉҫu tháng 8-1945, phong trào Thanh niên TiӅn Phong ӣ huyӋn Long Thành
phát triӇn mҥnh. Ӣ Phѭӟc An ÿã thành lұp ÿѭӧc mӝt ÿӝi Thanh niên TiӅn Phong trên
100 ngѭӡi, mӝt ÿӝi ná trên 30 ngѭӡi và mӝt ÿӝi dao găm. Các tә chӭc này ÿӅu ÿѭӧc
nòng cӕt cách mҥng nҳm giӳ, ngày ngày tұp luyӋn, canh gác, bҧo vӋ an ninh xóm, ҩp
chӡ thӡi cѫ.
CNJng trong nhӳng ngày tháng tám, tình hình biӃn ÿӝng Nhұt-Pháp nhӳng cuӝc
mít tinh, diӉn thuyӃt, rҧi truyӅn ÿѫn cӫa ViӋt Minh ӣ Sài gòn và các vùng lân cұn nhѭ
Ĉҥi Phѭӟc, Phú Hӝi... ÿѭӧc tuyên truyӅn rӝng rãi trong dân, làm cҧ Phѭӟc An xôn
xao.
Ngày 24-8-1945, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng 1 nhân dân Long Thành vùng lên
cѭӟp chính quyӅn ӣ huyӋn tӯ tay Nhұt-Pháp thҳng lӧi. Mӝt cuӝc mít tinh biӇu dѭѫng
lӵc lѭӧng to lӟn cӫa hàng ngàn công nhân, nông dân, trí thӭc, tiӇu thѭѫng, tiӇu chӫ…
ÿѭӧc tә chӭc tҥi chӧ thӏ trҩn Long Thành. Trong cuӝc mít tinh, nhân dân ÿã bҫu ra
nhӳng ngѭӡi lãnh ÿҥo cách mҥng cӫa mình, ÿӭng ÿҫu là ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc - Bí
thѭ Ĉҧng ÿҫu tiên cӫa huyӋn. Ngay sau ÿó, huyӋn ÿã cӱ cán bӝ tӓa vӅ ҩp xã lãnh ÿҥo
và tә chӭc viӋc cѭӟp chính quyӅn ӣ cѫ sӣ.
CNJng trong ngày 24 ӣ Phѭӟc An, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa nhóm Hӗ Văn Giàu,
nhân dân, vӟi lӵc lѭӧng chӫ lӵc là thanh niên TiӅn phong, ÿã nhanh chóng giҧi tán vӅ
xã thành lұp chính quyӅn cách mҥng, hӝi tӅ Phѭӟc An tӵ tan rã.
Sáng ngày 25 dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa Hӗ Văn Thҧo, gҫn 100 nam nӳ thanh niên ӣ
Bà Trѭӡng, Bào Bông, VNJng Gҩm, trên ngӵc gҳn huy hiӋu búa liӅm vàng trên nӅn ÿӓ
(tӵ làm bҵng vҧi, bҵng giҩy) mang theo cӡ ÿӓ sao vàng, tұp trung trѭӟc chӧ biӇu
dѭѫng khí thӃ rӗi lên xe hѫi vӅ Biên Hòa tham gia cѭӟp chính quyӅn ӣ tӍnh.
CNJng hôm ÿó, gҫn năm trăm ngѭӡi ӣ Ba Gioi và các ҩp rӯng Sác, Phѭӟc An,
dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa ông Sáu Tӱu, trѭӣng ÿoàn thanh niên TiӅn phong, và ông Mѭӡi
Câu, phҩt cao cӡ ÿӓ trên nhӳng chiӃc ghe lòng lӟn, chèo thҷng lên Sài Gòn tham gia
1 Chi bӝ ÿҫu tiên cӫa Long Thành do ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc tә chӭc lãnh ÿҥo.

2.6 Page 16

▲back to top


khӣi nghƭa 1. Có ҩp nhӳng ngѭӡi tӯ 45 tuәi trӣ xuӕng ÿӅu ÿi hӃt, chӍ còn ÿӇ lҥi ông
già, trҿ em và phө nӳ canh giӳ hӝi quán. Khí thӃ cách mҥng hào hùng cӫa quҫn chúng
khiӃn bӑn ÿӏa chӫ và ÿҫu nұu hoҧng sӧ, phҧi xin lo cung cҩp ghe, thuyӅn, gҥo, nѭӟc
phөc vө ÿҫy ÿӫ cho nhӳng “ÿҥo quân” ҩy.
Chính quyӅn cách mҥng tuyên bӕ tӏch thu sӣ ngӵa, sӣ dӯa, các sӣ cao su và
giao cho thanh niên TiӅn phong canh giӳ. Bӑn chӫ hoang mang bӓ chҥy.
Mӝt không khí sôi ÿӝng, náo nӭc bao trùm Phѭӟc An trong nhӳng ngày ÿҫu
cách mҥng. Cӡ ÿӓ sao vàng phҩt phӟi tung bay khҳp các âp trong Giӗng, ngoài Sác.
Trө sӣ hӝi tӅ cNJ trӣ thành nѫi làm viӋc cӫa ӫy ban cách mҥng lâm thӡi xã, ÿѭӧc trang
hoàng ÿҽp ÿӁ nhѭ trong nhӳng ngày hӝi lӟn vӟi cӡ ÿӓ sao vàng, cӡ búa liӅm rӵc rӥ.
Ban ÿêm ngѭӡi ÿi lҥi rұm rӏch tӟi khuya, tӟi sáng, ÿӕt ÿuӕc, tө tұp, hò hát, trông giӳ
xóm ҩp. Các trө sӣ, hӝi quán ÿӅu có thanh niên TiӅn phong thay nhau canh gác ngày
ÿêm. Ĉӝi ná, ÿӝi dao, ÿӝi Thanh niên TiӅn phong tăng cѭӡng tұp luyӋn. Mһc dù chѭa
hiӇu nhiӅu vӅ ViӋt Minh, cӝng sҧn nhѭng mӑi ngѭӡi dân lao ÿӝng Phѭӟc An ÿӅu tin
cuӝc ÿӡi cӫa hӑ tӯ nay sӁ thұt sӵ ÿәi mӟi.
Cuӕi tháng 8-1945, nhӳng ngѭӡi trong ÿoàn ÿi tham gia cѭӟp chính quyӅn
Biên Hòa, trӣ vӅ xã, và sau hѫn mӝt tháng vұn ÿӝng quҫn chúng, ÿҫu tháng 10-1945
mӝt Ӫy ban cách mҥng mӟi ÿѭӧc thành lұp do ông Hӗ Văn Thҧo làm chӫ tӏch vӟi cѫ
cҩu phҫn lӟn là ngѭӡi cӫa Mһt trұn ViӋt Minh do ÿӗng chí Giàu tә chӭc trѭӟc cách
mҥng. NguyӉn Văn Kính - chӫ tӏch cNJ - là con hӝi tӅ Son cùng nhӳng ngѭӡi là con
cháu hӝi tӅ, ÿӏa chӫ tham gia trong Ӫy ban xã lҫn ÿҫu, ÿѭӧc ÿѭa ra.
Trung tuҫn tháng 10-1945, tҥi thӏ trҩn Long Thành, ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc
(bí thѭ HuyӋn ӫy) và ÿӗng chí Ĉӛ Hӳu Phú (trѭӣng quӕc gia tӵ vӋ cuӝc) bӏ Nhұt bҳt
cóc. Tin này ÿӗn vӅ Phѭӟc An làm ÿӗng bào sôi sөc. Ngay sáng hôm sau, hѫn 1.000
ngѭӡi dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa ӫy viên quân sӵ xã, trѭng cӡ, khҭu hiӋu, kéo lên huyӋn
tham gia cuӝc biӇu tình lӟn chѭa tӯng có cӫa hai mѭѫi ngàn dân Long Thành ÿòi
Nhұt phҧi trҧ hai ÿӗng chí Dөc, Phú.
Cuӕi tháng 10, hѭӣng ӭng lӋnh tìm bҳt nhӳng tên Pháp lҭn trӕn trong rӯng,
hѫn hai trăm dân tráng kiӋn cùng Thanh niên TiӅn phong vӟi gұy tҫm vông làm vNJ
khí, lҥi rҫm rӝ truy lùng trong ba ngày liӅn khҳp các nҿo rӯng Giӗng, rӯng Sác, VNJng
Gҩm, Bào Bông, Bà Trѭӡng, ÿӗng Ông Trúc.
Ӣ Ba Gioi, hѫn ba trăm thanh niên, mӝt lҫn nӳa, lên ghe kéo vӅ Sài Gòn tham
gia tòng quân, ӭng chiӃn. Tӟi cҫu Ông Thìn, gһp ĈӋ Tam sѭ ÿoàn, hӑ nói : “Các anh
cӭ thӫng thҷng ÿi năm, ba ngѭӡi mӝt lѭӧt thôi, chӭ ÿi thӃ này thì Tây nó ÿӃn, ông
già; con nít làm sao giӳ làng, còn ai sҧn xuҩt”. Nhѭng rӗi, sau ÿó chӍ có mӝt sӕ ít
ngѭӡi, còn phҫn lӟn ӣ lҥi luôn tham gia chiӃn ÿҩu ngăn chһn bѭӟc tiӃn cӫa giһc Pháp.
Vài ngày sau tӯ mһt trұn sӕ 4 Sài Gòn, nhӳng ÿѫn vӏ ÿҫu tiên cӫa lӵc lѭӧng vNJ
trang cách mҥng Bình Xuyên rút vӅ tӟi Phѭӟc An. Ĉѭӧc sӵ giúp ÿӥ tұn tình cӫa
1Lӵc lѭӧng này tұp trung tҥi rҥch Cát, sau ÿó lên Chӧ Lӟn tham gia cѭӟp chính quyӅn.

2.7 Page 17

▲back to top


chính quyӅn và nhân dân trong xã, chӍ trong mӝt thӡi gian ngҳn, gҫn hai ngàn cán bӝ,
chiӃn sƭ và mӝt khӕi lѭӧng lӟn vNJ khí, máy móc trang bӏ cӫa bӝ ÿӝi Bình Xuyên ÿã
ÿѭӧc sҳp xӃp әn ÿӏnh.
CNJng trong tháng 11-1945, thӵc dân Pháp ÿã chiӃm ÿѭӧc Biên Hòa và tӯng
bѭӟc thӵc hiӋn âm mѭu mӣ rӝng vùng chiӃm ÿóng. Ngày 23 tháng chҥp năm Ҩt Dұu
(tӭc ngày 20-l-1946) chúng nә súng tҩn công Long Thành, ÿánh chiӃm hai ÿiӇm
trӑng yӃu cӫa huyӋn là thӏ trҩn và Thành Tuy Hҥ.
Lúc này, sau hai tháng ÿóng quân, ÿѭӧc lӋnh cӫa khu bӝ khu 7, ÿҥi bӝ phұn bӝ
ÿӝi Bình Xuyên, dѭӟi sӵ chӍ huӹ cӫa tѭ lӋnh Dѭѫng Văn Dѭѫng, rӡi khӓi Phѭӟc An
hành quân chi viӋn cho mһt trұn An Hóa- Gia Hòa (BӃn Tre) chӍ còn mӝt sӕ ít dӡi
vào rӯng Sác.
Bӝ ÿӝi lên ÿѭӡng vào lúc tiӃng súng ÿҫy ÿe dӑa cӫa bӑn xâm lѭӧc Pháp, tӯ
Thành Tuy Hҥ ngày ngày vӑng tӟi, nhӳng ÿiӅu ÿó không làm cho nhân dân Phѭӟc
An dao ÿӝng, mһc dù trong tay hӑ không có ÿѭӧc mӝt khҭu súng ÿӇ tӵ vӋ. Thӵc hiӋn
mӋnh lӋnh cӫa HuyӋn “Tiêu thә kháng chiӃn”, Phѭӟc An ÿã bҳt ÿҫu nhӳng ngày
chӕng Pháp vӟi mӝt khí thӃ hӗ hӣi và kiên quyӃt. Trong tiӃng reo hò cӫa thanh niên
nam, nӳ và nhӳng ngѭӡi dân tình nguyӋn, chӍ mӝt ÿêm, toàn bӝ các cѫ sӣ công cӝng
nhѭ trө sӣ, hӝi quán, chӧ, trѭӡng hӑc và tҩt cҧ các ÿình, chùa, miӉu nѫi thӡ cúng
thiêng liêng bao ÿӡi cӫa ngѭӡi Phѭӟc An - ÿӅu ÿѭӧc phá sұp, ÿӕt sҥch. Tҩt cҧ các căn
nhà trong xã, trӯ nhà xây, ÿӅu ÿѭӧc gӥ vách cҩt dҩu chӍ ÿӇ lҥi hai mái tҥm che mѭa
nҳng.
Trung tuҫn tháng 2-1946, sau mӝt trұn phөc kích tiêu diӋt trung ÿӝi Pháp tҥi
cҫu Suӕi Cҥn (Phѭӟc Thӑ) mӝt sӕ ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi tham gia trұn ÿánh vӅ tұp kӃt ӣ Bà
Hào. Cay cú trѭӟc thҩt bҥi, ngay ngày hôm sau, giһc Pháp ÿã gây ra mӝt tӝi ác không
thӇ nào quên ÿӕi vӟi Phѭӟc An.
Ba giӡ chiӅu, tӯ hѭӟng Sài Gòn, mӝt ÿoàn bӕn chiӃc máy bay lao thҷng tӟi
rӯng Sác, Phѭӟc An. ChӍ sau vài vòng lѭӧn ÿӇ quan sát mөc tiêu, chúng bә nhào
xuӕng gây tӝi ác. Nhӳng trái bom xăng ÿһc và bom sát thѭѫng nә liên tөc kèm theo là
nhӳng loҥt ÿҥn lӱa trên máy bay bҳn xuӕng tӯ Bà Hào, sang Ba Gioi rӗi lan tӟi cҧ Bà
Liêm. Lӱa khói cuӗn cuӝn ÿen mӝt khoҧng trӡi rӯng Sác, nhѭng máy bay giһc vүn
không thôi quҫn ÿҧo, dӝi bom, bҳn phá. Tӟi năm giӡ chiӅu, khi nhӳng chiӃc máy bay
cuӕi cùng rӡi khӓi bҫu trӡi Phѭӟc An thì Bà Hào, Ba Gioi ÿã biӃn thành mӝt vùng
hoang tàn vӟi hàng trăm ngôi nhà vүn còn bӕc khói. Ba Gioi hoàn toàn bӏ hӫy diӋt,
gҫn 100 ngѭӡi vӯa dân, vӯa bӝ ÿӝi bӏ chӃt, hàng chөc ngѭӡi khác bӏ thѭѫng.
Ba ngày sau, tӯ Thành Tuy Hҥ, mӝt cánh quân Pháp theo ÿѭӡng 19 tràn vào
Phѭӟc An ÿӕt phá. Hѫn 50 nhà lá, nhà tranh ven lӝ 19 ÿӅu bӏ cháy trөi, nhѭng nhân
dân ÿã kӏp thӡi rút vào rӯng nên không bӏ thiӋt hҥi tính mҥng.
TiӃp ÿó là nhӳng cuӝc càn quét liên tөc cӫa ÿӏch. Ӣ nhӳng ҩp Giӗng chúng
dùng bӝ binh, cѫ giӟi, mӛi trұn càn ÿӕt ít nhҩt cNJng gҫn 100 nóc nhà. Ӣ nhӳng ҩp
ngoài Sác chúng dùng tàu thӫy ruӗng bӕ lҫn lѭӧt ÿӕt hӃt nhà cӱa còn lҥi cӫa ÿӗng
bào ӣ Bà Hào, Ba Gioi, Bà Liêm, Ông Trùm... Tҩt cҧ nhӳng gì ÿã gҫy dӵng hàng
trăm năm bҵng mӗ hôi, nѭӟc mҳt cӫa cha ông trên vùng rӯng Sác ÿӅu bӏ kҿ thù phá

2.8 Page 18

▲back to top


hӫy.
Trung tuҫn tháng 3-1946, mӝt ÿҥi ÿӝi ÿӏch chia làm hai cánh tӯ Long Thành
xuӕng, tӯ Thành Tuy Hҥ lên, hӧp quân tҥi Phѭӟc An và ÿóng bót tҥi ngôi ÿình gҫn
chӧ, ta ÿӕt chѭa cháy hӃt trong lúc “Tiêu thә kháng chiӃn”. Sau ÿó chúng ruӗng khҳp
xã, gom dân vӅ xây ÿӗn bót, lұp lҥi bӝ máy cai trӏ ÿӏa phѭѫng gӗm nhӳng hӝi tӅ cNJ.
Xây bót và lұp tӅ xong, ÿӏch ÿӇ lҥi hai trung ÿӝi Pҳc-ti-giăng trong sӕ này có tên
trung sƭ Tѭ Lê rҩt ác ôn chuyên làm tiӅn dân, bҳt bӟ, ÿánh ÿұp rҩt nhiӅu ngѭӡi không
cҫn biӃt lý do. ChӍ cҫn ai bӏ nghi ngӡ có hoҥt ÿӝng ViӋt Minh là chúng giӃt ngay.
Anh Võ Văn Lѭӧm và NguyӉn Văn Cѭѫng ÿã bӏ chúng bҳn trong trѭӡng hӧp ÿó.
Mһc dù ÿӏch khӫng bӕ, càn quét thѭӡng xuyên, nhѭng nhân dân Phѭӟc An vүn
không nao núng. Trӯ mӝt sӕ ít bӏ ÿӏch bҳt gom vӅ sau nhӳng trұn càn, còn hҫu hӃt
ÿӗng bào các ҩp Giӗng ÿӅu tҧn cѭ vào rӯng Ông Trúc, Mѭѫng ĈiӅu, Cây Gõ, Rҥch
Dӯa, Rҥch Mӟi... sinh sӕng, không chӏu sӵ kiӇm soát cӫa ÿӏch. Ĉӗng bào Ba Gioi, Bà
Hào..., lui sâu vào rӯng Sác, cҳm sào, dӵng sàn ÿӇ ӣ, bҳc cҫu ÿѭӟc ÿi lҥi. Ӣ Ba Gioi,
sau trұn máy bay bҳn phá, còn sót lҥi mӝt ngôi miӃu, bà con cNJng trӣ vӅ kéo sұp
không cho Pháp có chӛ ÿóng quân.
Giӳa thӡi gian này, trong tháng 2-1946, tҥi Phѭӟc Lai có mӝt cuӝc hӑp cӫa
huyӋn, chӫ trѭѫng chia huyӋn thành bӕn khu phân công cán bӝ phө trách và thành lұp
Khu Ӫy tӯng khu ÿӇ lãnh ÿҥo kháng chiӃn cho phù hӧp vӟi tình hình mӟi. Ĉӗng chí
Trӏnh Minh Kính Nguyên là Ӫy viên tuyên truyӅn huyӋn, cùng mӝt sӕ cán bӝ ÿѭӧc
phân công phө trách khu ba gӗm các xã Phѭӟc An, Phú Hӳu, Phѭӟc Thành.
VӅ Phѭӟc An giӳa nhӳng ngày sóng gió, ÿӏch ÿang càn quét mҥnh, nhѭng
ÿѭӧc sӵ ӫng hӝ nhiӋt tình cӫa ÿӗng bào và chính quyӅn xã, Khu Ӫy khu ba ÿã nhanh
chóng ÿӭng vӳng chân, chӍ ÿҥo hoҥt ÿӝng kháng chiӃn toàn khu. Ngay cҧ khi ÿӏch
chiӃm ÿóng, mӕi quan hӋ giӳa khu và xã vүn ÿѭӧc giӳ vӳng. Chính quyӅn xã thѭӡng
xuyên xin ý kiӃn cӫa khu ÿӇ chӍ ÿҥo phong trào ÿӏa phѭѫng, mӑi mӋnh lӋnh chӍ thӏ
cӫa khu ÿӕi vӟi xã ÿӅu ÿѭӧc nӛ lӵc thӵc hiӋn.
Tuy chѭa xây dӵng ÿѭӧc lӵc lѭӧng vNJ trang trӵc tiӃp ÿӕi mһt vӟi Pháp, trӯ mӝt
vài ngѭӡi bӓ xã lҭn tránh kháng chiӃn, các cán bӝ còn lҥi cӫa Phѭӟc An vүn kiên trì
bám trө ÿӇ giӳ vӳng niӅm tin trong nhân dân và ÿӝng viên nhân dân thӵc hiӋn các
nhiӋm vө cách mҥng.
Nhӡ vұy, trong hoàn cҧnh khó khăn ÿó, khi thӃ kháng chiӃn cӫa ÿӗng bào vүn
không giҧm sút.
Trong khi ÿó, khoҧng cuӕi tháng 4 năm 1945, các ÿѫn vӏ thuӝc chi ÿӝi 2 và 3
lҫn lѭӧt trӣ lҥi ÿӭng chân trên các khu vӵc rӯng Sác, gҫn ÿҩt liӅn Phѭӟc An. Ĉҥi ÿӝi
1, chi ÿӝi 3 vӅ Gò Vàng, ÿҥi ÿӝi 3 chi ÿӝi 3 vӅ ÿҫu tác Chà Là, ÿҥi ÿӝi 4 chi ÿӝi 2 vӅ
ÿҫu tác Chà Là, ÿҥi ÿӝi 1 chi ÿӝi 2 vӅ Bҳc Rӯng. Ĉѭӧc sӵ giúp ÿӥ cӫa cán bӝ và ÿӗng
bào, tӟi giӳa tháng 5, hҫu hӃt các ÿӝi trinh sát cӫa các ÿѫn vӏ ÿӅu ÿã qua lӝ 19 sang
hoҥt ÿӝng trên rӯng Giӗng, nҳm tình hình ÿӏch, nghiên cӭu kӃ hoҥch ÿánh ÿӗn Gò
Cát và chһn ÿánh các cuӝc hành quân lùng sөc cӫa chúng.
Trѭӟc phong trào ÿҩu tranh cӫa quҫn chúng và sӭc ép mҥnh mӁ cӫa các lӵc
lѭӧng võ trang trên ÿӭng chân ӣ xã, ngày 20/6 ÿӏch buӝc phҧi rút quân ra khӓi Phѭӟc

2.9 Page 19

▲back to top


An. Chúng vӯa rút lúc 12 giӡ trѭa thì hai giӡ chiӅu cán bӝ, ÿӗng bào trong xã ÿã trӣ
vӅ ÿông ÿӫ trên ÿҩt cӫa mình và bҳt tay ngay vào viӋc phá ÿӗn bӕt cùng các cѫ sӣ
công cӝng cӫa ÿӏch. TӅ xã tӵ tan rã nhanh chóng.
Ngày 22-6, hӝi nghӏ chính quyӅn lâm thӡi xã ÿѭӧc tә chӭc tҥi ҩp Bà Trѭӡng.
Ӫy ban hành chính kháng chiӃn, Mһt trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ thanh niên, phө
nӳ cӭu quӕc, Công an... ÿѭӧc bә sung, cӫng cӕ hoàn chӍnh vӟi thành phҫn là các
ÿӗng chí trung kiên ra bám trө và tích cӵc hoҥt ÿӝng trong thӡi gian xã bӏ ÿӏch chiӃm
ÿóng 1. Hӝi nghӏ ÿã ÿánh giá tình hình ÿӗng thӡi ÿӅ ra chѭѫng trình hoҥt ÿӝng cӫa xã
gӗm mӝt sӕ mһt chính nhѭ : tә chӭc lҥi sҧn xuҩt, phá cҫu ÿѭӡng ngăn bѭӟc tiӃn cӫa
ÿӏch, xây dӵng lӵc lѭӧng dân quân, du kích vNJ trang, xây dӵng khu chiӃn, sҹn sàng
ÿánh Pháp nӃu chúng còn âm mѭu chiӃm ÿóng mӝt lҫn nӳa.
Cuӕi tháng 6 và suӕt tháng 7 sau ÿó, hҫu nhѭ ngày nào cNJng có hàng trăm
thanh niên trai tráng ÿào cuӕc trên lӝ 19. Phө lão, phө nӳ, thiӃu nhi tұp trung lo cѫm
nѭӟc cho ngѭӡi phá ÿѭӡng. Ĉӏch ÿӃn thì tҧn ra ҭn nҩp, ÿӏch ÿi, lҥi hò nhau lên ÿѭӡng.
Tӯ sӣ NguyӉn Dѭӥng ÿӃn ҩp Bà Trѭӡng, tӯ cәng Mѭӡi Lѭӥng qua tӟi VNJng Gҩm,
mһt lӝ bӏ băm nát bӣi nhiӅu ÿѭӡng hào rӝng hai mét, sâu hѫn mӝt mét chҥy ngoҵn
ngoèo ngang dӑc. Cҫu Suӕi Dҽp, cҫu VNJng Gҩm bӏ phá sұp. Khҳp nѫi hiӇm yӃu, ngày
cNJng nhѭ ÿêm ÿӅu có dân quân canh giӳ vӟi gұy tҫm vông và mõ tre, sҹn sàng báo
ÿӝng khi ÿӏch tӟi. Bán ÿӝi du kích xã mӟi ÿѭӧc thành lұp, tuy vNJ khí chӫ yӃu vүn là
tҫm vông vҥt nhӑn nhѭng rҩt tích cӵc hoҥt ÿӝng bҧo vӋ an ninh và giúp ÿӥ Ӫy ban
làm viӋc.
Cҧ Phѭӟc An tӵ do bӯng bӯng khí thӃ chӕng Pháp. Khí thӃ ÿó ÿã tác ÿӝng
mҥnh mӁ ÿӕi vӟi phong trào chung trong toàn huyӋn và ÿó cNJng là yӃu tӕ quyӃt ÿӏnh
ÿӇ tӯ tháng năm này “ChiӃn khu Phѭӟc An” ra ÿӡi và mãi mãi ÿѭӧc ghi vào lӏch sӱ
cӫa Long Thành kháng chiӃn.
II. VÙNG CĂN CӬ
Tháng 10-1945, giһc Pháp ÿã chiӃm ÿѭӧc nhiӅu vùng trӑng yӃu ӣ ngoҥi thành
Sài Gòn và uy hiӃp nghiêm trӑng mһt trұn ÿông nam thành phӕ. Vào mӝt ngày cuӕi
tháng, Tѭ lӋnh mһt trұn sӕ 4 Sài Gòn Dѭѫng Văn Dѭѫng ra lӋnh cho các ÿѫn vӏ bӝ
ÿӝi Bình Xuyên “mang theo toàn bӝ vNJ khí máy móc… tҥm rút vӅ ÿóng quân trên
làng Phѭӟc An huyӋn Long Thành”.
Năm 1945, chҳc chҳn không phҧi ngүu nhiên khi, ÿӇ bҧo vӋ vӕn quý cӫa lӵc
lѭӧng vNJ trang, chuҭn bӏ cho kháng chiӃn lâu dài, Tѭ lӋnh mһt trұn sӕ 4, Ba Dѭѫng
ÿã chӑn Phѭӟc An làm nѫi ÿӭng chân cho bӝ ÿӝi cӫa mình. Có thӇ trong cuӝc ÿӡi
“Mã thѭӧng giang hӗ” trѭӟc kia có lҫn ông ÿã qua mҧnh ÿҩt này. Nhѭng nӃu không
chӍ cҫn nghiên cӭu trên bҧn ÿӗ, vӟi con mҳt cӫa mӝt nhà quân sӵ, ông ÿã có thӇ hoàn
toàn tin vào quyӃt ÿӏnh cӫa mình.
Trên vòng cung rӯng Sác còn chӭa ÿҫy bí ҭn ӣ Ĉông Nam Sài Gòn thӡi ҩy,
Phѭӟc An là doi ÿҩt lҩn sâu hѫn cҧ vào vùng ÿҩt sình lҫy ÿó. Vӟi mӝt ÿӏa hình phӭc
tҥp, vӯa có rӯng Giӗng, ruӝng vѭӡn, vӯa có rӯng Sác lҥi thêm sӣ dӯa Pê-ra rұm rҥp ӣ
1 1 y ban hành chính kháng chiӃn Phѭӟc An do ông Phҥm Chѫn Nhѫn làm chӫ tӏch. Hӗ Văn Thҧo ÿã ÿi khӓi xã theo lӵc
lѭӧng Bình Xuyên tӯ tháng 1-1946.

2.10 Page 20

▲back to top


phía nam và ÿӗng Ông Trúc ÿҫy nhӳng cөm rӯng um tùm trên vùng cát trҳng phía
ÿông, Phѭӟc An là nѫi trú quân và cѫ ÿӝng rҩt thuұn lӧi cho nhӳng lӵc lѭӧng lӟn,
ÿӏch khó có thӇ phát hiӋn. Ĉӗng thӡi cNJng có ÿӫ ÿiӅu kiӋn ÿӇ nuôi quân, xây dӵng
căn cӭ lâu dài vӟi ÿҩt ÿai ruӝng vѭӡn rӯng Giӗng và tôm cá, cây cӫi rӯng Sác.
Xuyên giӳa Phѭӟc An là liên tӍnh lӝ 19, theo ÿó vӅ phía bҳc – tây bҳc sӁ ÿӃn
vùng vӵa lúa Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh, rӗi qua sông Ĉӗng Nai bҵng bӃn Cát Lái ÿӇ tӟi
Thӫ Ĉӭc, Sài Gòn. CNJng theo lӝ 19 vӅ phía bҳc sӁ gһp lӝ 15 tӯ ÿó có thӇ ÿi Biên Hòa
hoһc ngѭӧc lҥi vӅ VNJng Tàu. Ĉѭӡng thuӹ có thӇ tӯ rӯng Sác theo sông Ĉӗng Tranh
vӅ Nhà Bè, Sài Gòn hoһc sông Gò Già, Thӏ Vҧi vӅ VNJng Tàu rҩt dӉ dàng.
Nhѭng ngoài con ÿѭӡng công khai ÿó, trong rӯng Giӗng phía bҳc Phѭӟc An,
tiӃp giáp vӟi vùng rӯng Lòng Chҧo rӝng lӟn giӳa lӝ 17 và lӝ 19, còn có hàng trăm
con ÿѭӡng mòn, ÿѭӡng ÿҩt, ÿѭӡng khai khҭn lӟn; nhӓ, nӕi liӅn vӟi nhӳng con ÿѭӡng
khác vѭѫn dài ra mãi, theo ÿó, có thӇ bí mұt vѭӧt qua các trҥm gác các trөc lӝ ÿӇ ÿi
tӟi Biên Hòa, chiӃn khu Ĉ vѭӧt lӝ 1 vӅ khu năm (Vùng Tây Nguyên). Tӯ Bà Trѭӡng,
trung tâm xã, còn có nhiӅu ÿѭӡng tӟi ÿӗng Ông Trúc, rӗi tӯ ÿó theo ÿѭӡng sông,
ÿѭӡng bӝ vѭӧt qua lӝ 15 vӅ Phú Mӻ, Phѭӟc Thái, và sang vùng rӯng già bao la cӫa
và Bà Rӏa, Long Khánh.
Ӣ phía nam, theo nhӳng ngӑn, rҥch, tác, chҵng chӏt nhѭ nhӳng con ÿѭӡng trăm
lӕi dѭӟi các tҫng lá rұm rҥp cӫa bҫn, ÿѭӟc, rӯng Sác có thӇ chuyӇn quân tӯ Phѭӟc An
vӅ Cҫn Giuӝc, Cҫn Ĉѭӟc hay Gò Công, BӃn Tre cӫa khu 8 khu 9 (miӅn Trung và Tây
nam Bӝ) hoһc ngѭӧc lҥi ÿӇ vӅ Bà Rӏa, VNJng Tàu.
Trong khi ÿó, ÿoҥn lӝ 19 cӫa Phѭӟc An, bӏ kҽp rҩt gҫn hai bên bӣi rӯng Giӗng
và rӯng Sác, lҥi rҩt không thuұn lӧi cho nhӳng cuӝc hành quân càn quét cӫa ÿӏch
bҵng cѫ giӟi, vì bҩt kǤ chӛ nào cNJng có thӇ bӏ tҩn công tӯ nhiӅu phía. Ngày cҧ khi
chúng ÿóng ÿѭӧc bót ӣ ÿây thì phҥm vi kiӇm soát vNJng rҩt hҽp và khó mӣ rӝng thêm
ÿѭӧc.
Ngoài nhӳng lӧi thӃ vӅ giao thông và ÿӏa hình Phѭӟc An còn hѫn hҷn nhiӅu
nѫi khác ӣ chӛ, vùng ÿҩt hҿo lánh này lҥi không cách xa nhӳng căn cӭ và nhӳng
ÿѭӡng giao thông chiӃn lѭӧc quan trӑng cӫa ÿӏch. Ĉánh bӝ có thӇ tiӃn công Thành
Tuy Hҥ, kho ÿҥn lӟn nhҩt Ĉông Dѭѫng thӡi Pháp và sau này cNJng là kho bom ÿҥn
lӟn thӭ hai miӅn Nam cӫa Mӻ ; có thӇ ÿánh lӝ 15, con ÿѭӡng huyӃt mҥch Sài Gòn,
Biên Hòa, VNJng Tàu. Ĉánh thӫy cӓ thӇ chһn tàu trên sông Lòng Tàu, cә hӑng Sài
Gòn và vӟi nhӳng ÿѫn vӏ có sӭc cѫ ÿӝng lӟn, có thӇ tӯ Phѭӟc An mӣ rӝng hoҥt ÿӝng
tӟi Long Thành, Biên Hòa, Nhà Bè…
Tҫm quan trӑng cӫa vӏ trí Phѭӟc An ngay tӯ trѭӟc cách mҥng tháng 8 ÿã ÿѭӧc
nhiӅu cán bӝ hoҥt ÿӝng bí mұt ӣ Long Thành chú ý tӟi.
Năm 1942, ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc, ngѭӡi ÿҧng viên ÿҫu tiên ÿѭӧc Ĉҧng phái
vӅ Long Thành xây dӵng phong trào cách mҥng ÿã ÿӃn Phѭӟc An nhiӅu lҫn vӟi ý
ÿӏnh thành lұp mӣ trҥm giao thông cho ÿѭӡng dây Sài Gòn - Long Thành - Biên Hoà
- Xuân Lӝc cӫa Ĉҧng.
Tӟi ÿҫu tháng 11, tҩt cҧ các ÿѫn vӏ Bình Xuyên theo nhiӅu ÿѭӡng, nhiӅu hѭӟng
thӫy, bӝ ÿã hӝi quân ÿҫy ÿӫ ӣ Phѭӟc An. Bӝ ÿӝi chiӃn ÿҩu ÿóng rҧi trên các ҩp Giӗng