Hao khi Dong Nai 2-3 :: Books 2010 :: My Greenstone Library

Expand document

Collapse document

Hao khi Dong Nai 2-3

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Hao khi Dong Nai 2-3

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

Nó thӵc sӵ là mӝt con thú mang lӕt ngѭӡi.

Dӭt tiӃng cѭӡi, Rây-na lҥi ÿӭng dұy, bѭӟc nhӳng bѭӟc dài, vӯa nói vӯa

quan sát thái ÿӝ cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp.

- Sӵ biӃt ÿiӅu bây giӡ là ông phҧi trҧ lӡi rõ ràng, chính xác và nhanh chóng

nhӳng câu hӓi cӫa tôi.

Hҳm khӋnh khҥng ngӗi xuӕng. Cùng lúc ҩy ngѭӡi thѭ ký xuҩt hiӋn...

«Giӕng mӝt màn kӏch vұy». Hӗ Huҩn NghiӋp nghƭ.

- Tên mày là gì ? Hӗ Huҩn NghiӋp hҧ. Rӗi y hҩt hàm phía tên thѭ ký: Ghi

ÿi, Hӗ Huҩn NghiӋp ! Quê quán ӣ làng Bình Dѭѫng hҧ ? Hҳn ngѭӟc nhìn khuôn

mһt lһng nhѭ tӡ cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp và lҥi quay sang tên thѭ ký hҩt hàm: ghi

tiӃp, làng Bình Dѭѫng !

Nhìn ÿiӋu bӝ khӋnh khҥng, hӕng hách, nóng nҧy ÿӃn thô lӛ cӫa Rây-na, Hӗ

Huҩn NghiӋp thҩy buӗn cѭӡi.

Vì thӃ, ÿáng ra ông có thӇ trҧ lӡi y nhӳng câu vô hҥi ҩy, nhѭng ông ÿã

không nói.

Còn ÿӕi vӟi ÿҥi úy Rây-na, sӵ im lһng cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp lҥi làm hҳn tӭc

giұn. Hѫn xѭa, hҳn nhìn thҩy rҩt rõ trong ÿôi mҳt ÿen sâu thҷm cӫa ngѭӡi tù,

ngӗi ÿӕi diӋn sӯng sӳng trѭӟc mһt, có vҿ bӥn cӧt, sӵ khinh bӍ hҳn. Trong ÿôi

mҳt ҩy, nө cѭӡi nӱa miӋng và cái dáng ngѭӡi sӯng sӳng ҩy, có mӝt cái gì ÿó

làm hҳn không thӇ nào khҳc phөc ÿѭӧc cái cҧm giác vӅ sӵ thҩp hèn cӫa hҳn. Là

mӝt kҿ mà trѭӟc khi trӣ thành ÿҥi úy quân ÿӝi Pháp ӣ ViӉn Ĉông, hҳn ÿã tӯng

sӕng mӝt cuӝc ÿӡi du ÿãng vӟi nhӳng thành tích bҩt hҧo. Hҳn ÿã tӯng vào tù, bӏ

ÿӕi xӱ nhѭ súc vұt, và vì thӃ, mһc dù giӡ ÿây ÿѭӡng ÿѭӡng là mӝt ÿҥi úy, hҳn

vүn có mһc cҧm tӵ ti sâu sҳc vӅ phҭm giá cӫa hҳn. KӇ ra trong quân ÿӝi viӉn

chinh Pháp ӣ ÿây không thiӃu gì nhӳng kҿ nhѭ hҳn, thұm chí còn hѫn hҳn,

nhѭng không có ai ÿã nhҧy lên cái chӭc ÿҥi úy bҵng sӵ liӅu lƭnh, tàn bҥo, nhanh

nhҥy nhѭ hҳn. Tӯ mӝt thҵng ÿàng ÿiӃm ngoi lên ngang hàng vӟi nhӳng kҿ

thuӡng là còn ông cháu cha, trong thâm tâm, hҳn vүn thҩy hҳn là kҿ hèn kém.

Ĉó chính là mӝt mâu thuүn trong con ngѭӡi hҳn có lӁ hҳn và hҳn càng trӣ nên

man rӧ... Trѭӟc sӵ im lһng cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp, hҳn lҥi thҩy nәi khùng lên, và

cái cҧm giác ngӭa ngáy, ngӭa phát ÿiên lên ÿѭӧc mà hҳn thѭӡng có trѭӟc khi là

viӋc gì tàn bҥo, lҥi bҳt ÿҫu dày vò hҳn. Không còn tӵ chӫ ÿѭӧc, Rây-na chӗm

dұy và tát thҷng vào mһt Hӗ Huҩn NghiӋp, miӋng xә ra mӝt tràng toàn nhӳng

tiӃng tөc tƭu.

-Ĉ.mҽ mày, ÿӗ bҭn thӍu, ÿӗ dӗi bӑ !

Cái tát ÿӝt ngӝt, tàn nhүn cӫa tên Pháp làm Hӗ Huҩn NghiӋp tӭc giұn ÿӃn

nghҽn thӣ. Cái xác tái xám cӫa ngѭӡi hӑc trò, vӟi bӝ mһt nhăn nhúm nhӳng

vӃt thѭѫng mӣ hoác ra sau lѭng, ÿám cӓ hoen máu nhàu nát, và tiӃng khóc

thӕng thiӃt cӫa ngѭӡi mҽ mҩt con, ngѭӡi vӧ khóc chӗng mà ông ÿã thҩy, ÿã

nghe, chӧt thoáng qua. Chұm rãi, ông ÿӭng dұy, rӗi nhanh nhѭ cҳt, ông vӟ cái

ghӃ mình vӯa ngӗi, lҩy hӃt sӭc quұt vào ÿҫu Rây-na. Hҷn là không ngӡ, tên

1.2 Page 2

▲back to top

quan ba không kӏp tránh. MiӋn hҳn há ra, ÿôi mҳt trӕ lên tuyӋt vӑng. Cái ghӃ

giáng trúng ÿҫu hҳn vӟi tҩt cҧ lòng căm giұn sôi sөc cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp, làm

hҳn ÿә xuӕng nhѭ mӝt khúc gӛ, cҧ thân hình cӫa hҳn giұt nҧy lên mҩy cái rӗi im

lһng, thҷng ÿѫ ra... Mãi sau khi Hӗ Huҩn NghiӋp buông ghӃ xuӕng, bӑn tay

chân mӟi hoàn hӗn xông tӟi... Buәi «hӝi kiӃn» ÿҫu tiên ÿã kӃt thúc nhѭ vұy.

Nghƭ tӟi ngѭӡi hӑc trò, ông thҫm bҧo vӟi anh: dù sao thҫy cǊng ÿã trҧ thù ÿѭӧc

cho con...

Sau ÿó ông chӡ ÿӧi chúng ÿѭa ÿi bҳn. Ông sӁ chӃt nhѭ ngѭӡi hӑc trò cӫa

ông, nhѭ nhӳng nghƭa dân, nghƭa sƭ khác ÿã chӃt mҩy năm nay trong cuӝc ÿҩu

tranh mӝt mҩt mӝt còn chӕng lҥi sӵ hiӋn diӋn vӟi tѭ cách chӫ nhân bӑn xâm

lѭӧc Tây Dѭѫng. Ông cҧm thҩy bình tƭnh hѫn, và thӵc ra không phҧi lúc này

ông mӟi nghƭ tӟi nó – nghƭ tӟi cái chӃt. Không, kӇ tӯ khi ông nhұn lӡi Trѭѫng

Ĉӏnh, ÿӭng ra lo liӋu, tә chӭc viӋc tiӃp tӃ cho nghƭa quân, ông ÿã nghƭ tӟi cái

chӃt ÿang chӡ mình. ThӃ nhѭng giӡ ÿây, khi cái chӃt ÿã hiӋn ra mӝt cách cө thӇ,

tuy rҩt bình tƭnh, ông vүn cҧm thҩy ÿau lòng. Thѭѫng mҽ, nghƭ tӟi vӧ và ÿѭa

con sҳp ra ÿӡi, ông thҩy xót xa... Mҩy ngày chӡ ÿӧi nһng nӅ, ông ÿã ÿӭng ÿây

hàng giӡ liӅn nhìn mҧnh vѭӡn hoang, vì khao khát lҳng nghe tiӃng ÿӝng phát ra

tӯ gian nhà có khung cӱa sә ÿӕi diӋn kia. Cho ÿӃn lúc ông thҩy hai ÿѭa bé hiӋn

ra sau khung cӱa ÿѭa bàn tay vүy vүy nói chuyӋn vӟi ông, ông mӟi ÿӥ bӗi hӗi.

Nhѭng ông chѭa bӏ ÿѭa ÿi bҳn ngay. Ba ngày chӡ ÿӧi hӗi hӝp trôi qua. Cho

ÿӃn ngày thӭ tѭ, ông lҥi bӏ dүn lên căn phòng hôm trѭӟc. Ngѭӡi tiӃp ông hôm

nay không phҧi là Rây-na mà là mӝt tên khác. Tên Pháp này mһc thѭӡng phөc.

Mҳt hҳn lҩp lánh mӝt cһp kính trҳng. Vӯa mӟi thông thҩy ông, hҳn ÿã vӝi vàng

ÿӭng dұy, tѭѫi cѭӡi, dáng ÿiӋu lӏch thiӋp. Hҳn ra tұn cӱa ÿón ông.

- Chào ông Tri Phӫ, tôi lҩy làm hân hҥnh ÿѭӧc gһp ông !

Rӗi nhѭ mӝt thói quen, hҳn giѫ tay ÿӏnh bҳt tay Hӗ Huҩn NghiӋp. Có lӁ hҳn

quên mҩt rҵng mӝt ngѭӡi nhѭ Hӗ Huҩn NghiӋp thì chѭa thӇ hiӇu ÿѭӧc cӱ chӍ

«văn minh» ҩy, nên hҳn cҧm thҩy lúng túng khi Hӗ Huҩn NghiӋp thu tay lҥi, vҿ

mһt lҥnh lùng trѭӟc sӵ chào mӡi ân cҫn cӫa hҳn. Ông ÿi thҷng vào, ngӗi xuӕng

chiӃc ghӃ ÿһt ӣ phía ngoài chiӃc bàn lӟn, quay lѭng ra cӱa... Khi ÿã ngӗi ÿӕi

diӋn vӟi Hӗ Huҩn NghiӋp, bên cҥnh ngѭӡi thông ngôn, hҳn bҳt ÿҫu làm viӋc...

- Xin ÿѭӧc tӵ giӟi thiӋu vӟi Ngài tri phӫ ÿӇ chúng ta làm quen. Tôi là trung

tá Pôn Bon-nѫ-tanh, cӕ vҩn cӫa Ĉô ÿӕc toàn quyӅn Bô-na. Tӯ Sài Gòn, ngài Ĉô

Ĉӕc Bô-na rҩt vui mӯng khi nghe tin ÿӇ mӡi ÿѭӧc Ngài vӅ lӷ sӣ ÿúng vӟi ÿӏa vӏ

xӭng ÿáng cӫa Ngài. Hҳn dӯng lҥi, chӡ cho viên thông ngôn dӏch xong và thăm

dò phҧn ӭng cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp. Hình nhѭ không ÿӑc thҩy gì cҧ trên mӑi

ÿѭӡng nét cӫa khuôn mһt ҩy, hҳn nói tiӃp. - Vâng, mһc dù vӯa rӗi vì biӃt tin

chұm nên ÿã ÿӇ xҧy ra nhӳng thҩt thiӋt ÿáng tiӃc cho cҧ hai bên... À vâng, cho

cҧ Ngài lүn cho chúng tôi... tôi báo ÿӇ Ngài biӃt, ÿҥi úy Rây-na ÿã bӏ tӱ thѭѫng

trѭa hôm qua. VӃt thѭѫng ӣ ÿҫu quá sâu ÿã gây nên chҩn thѭѫng nһng sӑ não.

Tuy vұy, chúng tôi không trách Ngài, ông Rây-na ÿã hành ÿӝng ngѭӧc lҥi vӟi

truyӅn thӕng cӫa nѭӟc Pháp nhân ÿҥo.

1.3 Page 3

▲back to top

Không hiӇu sao lҫn này tên thông ngôn lҥi không dӏch ngay. Hӗ Huҩn

nghiӋp quay sang hӓi hҳn:

- Này chú mày, thҵng ҩy nó ÿang hót cái gì ÿó hҧ ?

Ngѭӡi thông ngôn dӏch lҥi, trong lúc P. Bon-nѫ-tanh vүn tiӃp tөc:

- Tôi hân hҥnh báo ÿӇ Ngài biӃt, Ngài ÿã ÿѭӧc chính Ĉô ÿӕc toàn quyӅn

Bô-na phong chӭc tri phӫ Tân Bình

Nghe tin Rây-na ÿã chӃt, Hӗ Huҩn NghiӋp hҧ dҥ, nhìn nét mһt cӫa Hӗ Huҩn

NghiӋp, P. Bon-nѫ-tanh lҥi tѭӣng lҫm ÿҳc chí nghƭ rҵng miӃng mӗi mà y vӯa

buông ra ÿã lұp tӭc câu ÿѭӧc con ngѭӡi ngӗi trѭӟc mһt, mӝt kҿ có ҧnh hѭӣng

rӝng lӟn trong nhӳng ngѭӡi bҧn xӭ. Chính y ÿѭӧc lӋnh vӅ ÿây ÿӇ thuyӃt phөc

con ngѭӡi này và nhҩt ÿӏnh y sӁ thành công. KӇ ra cǊng là mҥnh bҥo lҳm mӟi

dám biӃn mӝt kҿ chӕng ÿәi thành ông tri phӫ... Con ngѭӡi ngӗi ÿӕi diӋn vӟi y

kia, trong bӝ quҫn áo màu ÿҩt ÿã bҥc phӃch ra, trong búi tóc cӫ hành ngҩt

ngѭӣng, khuôn mһt tuy có vҿ trҫm tƭnh, cѭѫng nghӏ nhѭng nét tiӅu tөy, bѫ phӡ

kia... Mӝt con ngѭӡi quê kӋch, ÿҫu óc bӏ nhҩn chìm ÿi trong nhӳng giáo lý

không hӗn cӫa Á Ĉông kia làm sao có thӇ chӑi nәi y. – mӝt cӕ vҩn sҳc sҧo

ÿѭӧc tin cұy cӫa Ĉô ÿӕc Bô-na... Y có biӃt ÿâu niӅm vui lӝ ra trên khuôn mһt ÿó

chính là vì nghe nói ÿӃn cái chӃt cӫa Rây-na. Mӝt cái chӃt mà chính ngài Bô-na

ÿã phҧi lҩy làm ÿau ÿӟn.

- Hҳn bҧo ta sӁ ÿѭӧc nhұn chӭc tri phӫ hҧ ? Hӗ Huҩn NghiӋp hӓi lҥi tên

thông ngôn.

P. Bon-nѫ-tanh hiӇu ngay ra câu hӓi, vì y cǊng có hӑc bұp bҽ ÿѭӧc mӝt vài

tiӃng ViӋt. Y vӝi nói ngay, cӕ khҷng ÿӏnh thêm ÿӇ Hӗ huҩn NghiӋp tin hѫn.

- Vâng, chính Ngài sӁ giӳ chӭc tri phӫ nӃu nhѭ Ngài muӕn. Ngѭӡi Pháp

vӕn ÿӝ lѭӧng và có ÿҫu óc thӵc tiӉn. Mӝt ngѭӡi ÿѭӧc dân chúng bҧn xӭ mӃn

phөc nhѭ Ngài sӁ ÿѭӧc ÿãi ngӝ thích ÿáng. NӃu Ngài nhұn lӡi nhѭ vұy tӭc là

hӧp ý chúng tôi mà vүn không ngѭӧc lҥi lòng trung nghƭa vӟi ÿӭc vau An-nam,

mà chúng tôi biӃt ÿѭӧc các ngài coi là tiêu chuҭn cѫ bҧn nhҩt vӅ ÿҥo ÿӭc làm

ngѭӡi. Ngài ÿi theo Ĉӏnh, chӕng lҥi chúng tôi, phá hoҥi trӏ an và sӵ yên әn cӫa

dân chúng chҷng phҧi là ÿã trái vӟi lòng trung nghƭa ÿó sao ? Nhѭng ÿó là viӋc

ÿã qua, chúng tôi sҹn sàng quên ÿi quá khӭ ÿó.

Thӵc ra, Hӗ Huҩn NghiӋp không muӕn tranh cãi vӟi chúng, nhѭng nhӳng

ÿiӅu mà P. Bon-nѫ-tanh nói ÿã làm ông buӗn cѭӡi. Nó nhân danh ai mà dám

bàn tӟi lòng trung nghƭa mà ông vӕn coi là thiên liêng là nghƭa sӕng cӫa ông ?

Ông quay sang bҧo vӟi tên thông ngôn:

- Chú bҧo vӟi hҳn hӝ ta: hҳn chӍ là mӝt con vҽt ngu si, giҧ dӕi ! Cái thҵng

Bô-na nào ÿó lҩy quyӅn gì mà phong cho ta làm tri phӫ ? Hҳn bҧo bӑn ta phá rӕi

trӏ an và sӵ yên әn cӫa dân chúng, nhѭng ai cho chúng cái quyӅn ÿѭӧc sang ÿây

ÿi ăn cѭӟp nѭӟc ngѭӡi ?Nhӳng tӝi ác trӡi thҫn ÿӅu giұn cӫa chúng là nhӳng gì,

chúng có thҩy không ?...

Càng nói càng thҩy giұn, Hӗ Huҩn NghiӋp ÿã ÿҥt ra mӝt loҥt các câu hӓi.

1.4 Page 4

▲back to top

Và dƭ nhiên, ngài cӕ vҩn P. Bon-nѫ-tanh thҩy không thӇ trҧ lӡi. Tӕt nhҩt là né

tránh. Y nói bҵng mӝt giӑng thҩt vӑng.

- Tôi không có ÿiӅu kiӋn bàn luұn vӟi Ngài nhӳng vҩn ÿӅ Ngài nêu ra. Cái

ÿó rҩt phӭc tҥp và phҧi có thӡi gian. ChӍ có ÿiӅu là sӵ có mһt cӫa chúng tôi ӣ

ÿây ÿã ÿѭӧc ÿҥi diӋn cao nhҩt cӫa các Ngài – Vua An-nam, xác nhұn bҵng viӋc

ký hòa ѭӟc Nhâm Tuҩt. Ĉó là cѫ sӣ hӧp pháp cӫa vҩn ÿӅ. Chӕng lҥi chúng tôi,

vì thӃ cǊng có nghƭa là chӕng lҥi nhà vua, chӕng lҥi ÿҥo ÿӭc truyӅn thӕng cӫa

chính các ông ! Hѫn nӳa sӵ hӧp tác vӟi chúng tôi là có lӧi cho hai bên. Tôi nghƭ

là Ngài sӁ hiӇu ra ÿiӅu ÿó.

- Nói vӟi hҳn là hҳn biӃt mӝt nhѭng không biӃt mѭӡi. Ta không có gì ÿӇ nói

vӟi hҳn nӳa !

Hӗ Huҩn NghiӋp ÿӭng dұy, thҩy thӃ P. Bon-nѫ-tanh cǊng vӝi vàng ÿӭng

lên. Y buông ra lӡi hăm dӑa cuӕi cùng.

- Ông NghiӋp ҥ, chúng tôi buӝc phҧi dùng nhӳng biӋn pháp cӭng rҳn hѫn ÿӇ

nói chuyӋn vӟi ông. ĈӃn lúc ÿó chҳc ông sӁ không thҩy thú vӏ gì ÿâu ?

Ĉúng là không thú vӏ thұt. Hӗ Huҩn NghiӋp nhӟ lҥi nhӳng trұn ÿòn tàn

khӕc mà ông ÿã phҧi chӏu hѫn mӝt tuҫn nay. Giӡ ÿây không phҧi bàn luұn nӳa

mà tra hӓi thұt sӵ. ChӍ quanh quҭn mҩy câu hӓi vӅ Trѭѫng Ĉӏnh, vӅ nѫi ӣ cӫa

nhӳng nghƭa quân, nhӳng ngѭӡi ÿã giúp ÿӥ thóc gҥo, tiӅn bҥc... Hӗ Huҩn

NghiӋp chӍ còn mӝt cách chӕng trҧ là im lһng. Còn chúng, nhѭ nhӳng con vұt

say máu, vӯa hӓi vӯa ÿánh, càng ngày càng khӫng khiӃp, ÿiên cuӗng hѫn. Ông

ÿã chӃt ÿi sӕng lҥi bao lҫn...

Giӡ ÿây, nhìn xuӕng bàn tay cӫa mình, nѫi nhӳng cѫn ÿau cӭ dӝi lên tӯng

ÿӧt dӳ dӝi, ông cҧm thҩy thѭѫng cho thân thӇ mình và chӧt nhӟ tӟi Trѭѫng

Ĉӏnh. Không hiӇu vì sao tӯ nhӳng hôm vào ÿây, mҩy ngày ÿҫu ông ít nhӟ lӡi

Trѭѫng Ĉӏnh. Cuӝc ÿӡi và sӕ phұn hai ngѭӡi vӕn rҩt khác nhau, do nҥn nѭӟc, tӵ

thҩy vì nghƭa phҧi làm, hӑ ÿã gҳn bó vӟi nhau chһt chӁ, thҳm bҵng mӝt tình cҧm

ÿҵm thҳm sâu xa, cùng sӕng cùng chӃt có nhau. Mӛi lҫn nhӟ tӟi Trѭѫng Ĉӏnh,

ông lҥi thҩy mình ÿѭӧc an ӫi, mҥnh mӁ lên. Trѭѫng Ĉӏnh có mӝt phҭm chҩt mà

theo ông, hѫn ngѭӡi ӣ chӛ trong bҩt cӭ hoàn cҧnh nào cǊng không tӓ ra bi lөy,

buӗn nҧn. Gҫn ÿây, trong mӝt trұn bao và ÿӝt ngӝt cӫa bӑn Pháp, Trѭѫng Ĉӏnh

ÿã phҧi dùng dao ngҳn ÿӇ giӃt chӃt nhӳng tên giһc ÿӃn gҫn mình, rӗi mӣ ÿѭӡng

máu thoát ra ngoài. Ông ÿã buӝc phҧi ÿӇ vӧ và con gái lҥi cho giһc bҳt. Nghe

tin, Hӗ Huҩn nghiӋp ÿã tìm ÿӃn chia buӗn. Trѭѫng Ĉӏnh ÿã nói vӟi ông:

- Tôi cǊng ân hұn là thoát ra mӝt mình ÿӇ mһc vӧ con. Nhѭng nghƭ lúc ҩy

cӭ lҭn quҭn tìm cách cӭu vӧ con thì có thӇ mình cǊng chӃt uәng và cuӕi cùng

không có ích gì. Tôi sӕng thì tôi sӁ trҧ ÿѭӧc thù ÿó và cho cҧ nhӳng ngѭӡi

khác... im lһng mӝt lát, Trѭѫng Ĉӏnh nói thêm. – Chҳc vӧ con tôi cǊng hiӇu ÿiӅu

ÿó thôi.

Chính hành ÿӝng và tâm sӵ ÿó ÿã dҥy ông mӝt bài hӑc xӱ thӃ «Bát cѫm

manh áo ӣ ÿӡi». Là mӝt con ngѭӡi, ông phҧi trҧ, thӃ thì viӋc gì phҧi lo lҳng, dҵn

1.5 Page 5

▲back to top

vһt...

Vӯa lúc ҩy ông nghe tiӃng khóa rít lên, cӱa buӗng giam mӣ ra, hai tên lính

ngѭӡi ViӋt ÿi vào. Lҥi ÿӃn giӡ chúng ÿѭa mình ÿi tra khҧo. Phҧi bình tƭnh cho

chúng hiӇu rҵng dù có thӇ giӃt ông, nhѭng chúng không thӇ khuҩt phөc ÿѭӧc

ông. Ông sӱa lҥi quҫn áo, sҹn sàng.

- Thѭa Ngài, có bà cө ÿӃn gһp, mӡi Ngài ra.

Nghe tên lính nói xong, Hӗ Huҩn nghiӋp bàng hoàng. Theo mӝt phҧn ӭng

tӵ nhiên, ông thu bàn tay ÿã tàn tұt lҥi... «ĈӇ mҽ thҩy, mҽ sӁ ÿau lòng» - Ông tӵ

nghƭ và theo hai tên lính ÿi ra, lòng lo lҳng, băn khoăn.

CǊng chính ӣ ngôi nhà cách ÿây mѭӡi mҩy ngày P. Bo-nѫ tanh ÿã tiӃp kiӃn

ông. Mҽ ông ÿѭѫng ngӗi trên mӝt chiӃc ghӃ ÿӕi diӋn vӟi P. Bon-nѫ-tanh, quay

lѭng ra ngoài cӱa. Ông nhұn ra mҽ, nhӡ dáng ngӗi, mái tóc bҥc phѫ và bӝ quҫn

áo nâu ÿã bҥc màu mà bà thѭӡng mһc. Bӝ mһt ÿҫu tiên mà ông thông thҩy khi

theo hai tên lính bѭӟc vào là P. Bon-nѫ-tanh và ngѭӡi thông ngôn chӭ không

phҧi là khuôn mһt thân yêu cӫa ngѭӡi mҽ. Hình nhѭ P. Bon-nѫ-tanh ÿang nói

ÿiӅu gì ÿó vӟi bà. Trên khuôn mһt cӫa hҳn, vүn là nө cѭӡi giҧ dӕi mà ông ÿã

biӃt. ThӃ nhѭng, khi nghe tiӃng bѭӟc chân, mҽ ông quay lҥi ngay. Bà chӧt sӳng

lҥi mӝt chút rӗi lao vӅ phía ông, hai cánh tay dang rӝng. Bà vuӕt nhè nhҽ tӯ vai

xuӕng lѭng, nhìn ông ÿăm ÿҳm bҵng ÿôi mҳt mӑng ÿҫy nѭӟc, ông nhҳm mҳt lҥi

run lên trong cánh tay cӫa mҽ, cánh tay ÿã ôm ҹm ông tӯ nhӳng ngày còn thѫ

bé... Mãi sau, bà mӟi lҳp bҳp:

- Con, con có ÿѭӧc khӓe không ?.

Bà hӓi ÿӇ mà hӓi, rӗi bà buông ông ra, lùi lҥi nhìn ông tӯ ÿҫu ÿӃn chân. Mҳt

bà dӯng lҥi trên bàn tay phҧi ÿã cháy quҳt mҩt hai ngón ÿѭѫng thõng xuӕng.

Ông thҩy bà ÿѭa tay lau mҳt và quay ngoҳt lҥi. Lúc này, P. Bon-nѫ-tanh ÿã

ÿӭng dұy, bѭӟc lҥi gҫn hai mҽ con bà tӯ lúc nào, vүn vӟi nө cѭӡi giҧ dӕi trên

môi. Chҳc là y ÿӏnh nói ÿiӅu gì ÿó. Nhѭng khi bҳt gһp ÿôi mҳt cӫa mҽ ông, nө

cѭӡi ҩy lұp tӭc tҳt ngay và ÿôi mҳt cӫa hҳn bӛng trӣ nên dҥi ÿӡ ÿi sau cһp kính.

Hҳn lùi lҥi, ngѭӡi tӵ dѭng khòng xuӕng. Khi khoҧng cách giӳa bà và hҳn ÿã ÿӫ

xa, hҳn thҩy yên tâm hѫn và nói lҳp bҳp:

- Ĉҩy, ÿiӅu tôi ÿã nói vӟi bà là cách duy nhҩt ÿӇ cӭu con bà khӓi chӃt. Bà

hãy khuyên ông ta nhӳng ÿiӅu cҫn thiӃt.

Nói rӗi hҳn bѭӟc ra khӓi phòng bҵng cánh cӱa sau. Thҩy vұy ngѭӡi thông

ngôn cǊng ÿӭng dұy ÿi theo hҳn. Trong phòng giӡ chӍ còn lҥi hai mҽ con ông.

Hai ngѭӡi lính ÿã ÿӭng ra phía ngoài cӱa chéo, có ý trong chӯng ÿӇ ông khӓi

trӕn. Lúc ÿó, ngѭӡi mҽ mӟi quay lҥi, ÿôi mҳt lҥi rѭng rѭng. Giӑng bà ngұp ÿi

trong nѭӟc mҳt:

- Chúng hành thân thӇ con ÿӃn mӭc này ѭ ? Bà cҫm lҩy bàn tay phҧi ông,

nҩc lên tӯng ÿӧt.

- Mҽ ѫi, mҽ ÿӯng khóc.

Ông nói vӟi mҽ nhѭng cǊng là nói vӟi mình, bӣi mҳt ông cǊng ÿã cay xè.

1.6 Page 6

▲back to top

Ông dìu mҽ ngӗi xuӕng ghӃ và sau khi bình tƭnh trӣ lҥi, ông mӟi nhìn kӻ mҽ.

ChӍ mӟi cách ÿây ba tháng, so vӟi lҫn gһp trѭӟc, khuôn mһt mҽ ÿã tiӅu tөy hҷn

ÿi. Chҳc chҳn trong mѭӡi mҩy ngày qua, khi nghe tin ông bӏ bҳt, lòng bà hҷn

ÿau ÿӟn lҳm.

- Mҽ không ÿѭӧc khӓe lҳm phҧi không ?

Bà cѭӡi, nө cѭӡi trõng nhѭ mӃu:

- Không, mҽ vүn thѭӡng. Nhà con cǊng vұy. Mҽ không ÿӇ nó ÿi vì ÿѭѫng

thai nghén nhѭ vұy...

- Vâng, mҽ không cho nhà con ÿi là phҧi !

- Ông Ĉӏnh có ÿӃn thăm mҽ và giөc mҽ lên thăm con. Mҽ phҧi làm ÿӫ cách

mӟi tìm ÿѭӧc ÿӃn ÿây. Con tiӅu tөy thӃ này thì sӕng sao nәi?

Ông không muӕn mҽ nói ÿӃn mình, bà có thӇ nào chӏu ÿӵng ÿѭӧc khi biӃt

rҵng mӝt cái chӃt chҳc chҳn ÿang chӡ ông. Ông lҧng sang chuyӋn khác.

- Ông Ĉӏnh có khӓe không mҽ. Ông có nhҳn gì cho con không ?

- Ông ҩy khӓe. Ông ҩy bҧo con cӕ gҳng chӏu ÿӵng - Rӗi bà nói nhӓ hѫn chӍ

vӯa ÿӫ ông nghe. Ông ҩy bҧo con vӁ lҥi hӑa ÿӗ khu trҥi giam và nhà cӱa xung

quanh. Cùng ÿi vӟi mҽ hôm nay có mҩy ngѭӡi nghƭa binh. Hӑ ÿѭѫng chӡ mҽ

ngoài chӧ. Dӵ phòng mҽ chѭa vӅ ÿѭӧc ngay thì tìm cách chuyӇn hӑa ÿӗ ÿó cho

hӑ.

Nghe mҽ nói, trong lòng Hӗ Huҩn NghiӋp nhѭ thҩy sáng hҷn lên. Nhѭ vұy

là Trѭѫng Ĉӏnh dӵ tính cӭu ông ! Nhѭng Trѭѫng Ĉӏnh làm có kӏp nӳa không ?

Nhҩt là sau khi gһp mҽ, thҩy không có gì hy vӑng, chҳc chҳn chúng hành quyӃt

ông sӟm hѫn. Thҵng cӕ vҩn này mà còn nҵm ÿây chính là vì chúng còn có hy

vӑng dùng tra khҧo ÿӇ buӝc ông khuҩt phөc. ViӋc mҽ ông lên gһp ông ÿã làm

chúng nҧy ra ý ÿӏnh lӧi dөng tình cҧm mҽ con ÿӇ lung lҥc ông ! Hay là tìm cách

hoãn binh ÿӇ có thӡi gian cho Trѭѫng Ĉӏnh chuҭn bӏ ? Ӗ, nhѭng không thӇ

ÿѭӧc ! Thôi, ÿӯng vì nhӳng hy vӑng ҩy mà trӣ nên sa sút. Sӕ phұn ông ÿã ÿѭӧc

quӃt ÿӏnh rӗi. ông bҧo mҽ:

- Mҽ vӅ, gһp ông Ĉӏnh nói lҥi là chúng canh phòng rҩt cҭn mұt. Ĉӯng vì con

mà hao tәn sӭc lӵc, xѭѫng máu. Con chӍ mong ông Ĉӏnh khoҿ mҥnh và thành

ÿҥt trong công viӋc. Chung cөc cuӕi cǊng chӍ còn trõng mong ӣ ông... Còn mҽ,

mҽ cӕ gҳng giúp con, chăm sóc nhà con và cháu, vҥn nhҩt có mӋnh hӋ gì thì con

cǊng ÿѭӧc yên tâm.

Không thӇ nào nói khác ÿѭӧc bӣi vì nhìn mҳt mҽ, ông biӃt bà ÿã nghƭ ÿӃn

ÿiӅu ÿó. ThӃ nhѭng ÿôi mҳt ҩy vүn dҥi ÿi khi nghe ông nói nhѭ vұy. Thұt là ÿau

lòng cho ông khi chính ông phҧi nói lên sӵ thұt quá tàn nhүn ҩy. Bà ngó ông

trân trân. Giӑng bà run lên:

- Thҵng gì ÿó vӯa bҧo mҽ, nӃu con bҵng lòng làm viӋc...

- Thôi mҽ ҥ, con biӃt ÿiӅu chúng mong muӕn. Nhѭng mҽ nghƭ xem, có nên

làm ÿiӅu mà bӑn chúng mong muӕn không ?

1.7 Page 7

▲back to top

Câu hӓi ông ÿһt ra cho mҽ cǊng là ÿӇ tӵ hӓi mình mӝt lҫn cuӕi cùng nӳa.

Nhѭng cǊng ngay tӭc khҳc, ông gҥt ÿi. Có phҧi ÿâu bây giӡ khi cái chӃt ÿã cҫm

chҳc trong tay, lòng ông mӟi day dӭt ÿһt ra câu hӓi ҩy ÿӇ tӵ trҧ lӡi. Nó ÿã ÿѭӧc

ÿһt ra và trҧ lӡi ngay tӯ khi ông ÿӗng ý nhұn lӡi Trѭѫng Ĉӏnh.

- Ĉó là mҽ nói lҥi vұy thôi. Mӑi viӋc tùy con. Con thҩy thӃ nào cho phҧi thì

con làm !

Bà mҽ nói trong tiӃng nҩc ngnҽn ngào và mái ÿҫu bҥc phѫ rung lên tӯng ÿӧt

theo tiӃng nҩc ҩy.

- Mҽ ѫi, mҽ hãy tha thӭ cho con...

Tҩm cӱa phía sau bұt mӣ. Ngѭӟc lên Hӗ Huҩn NghiӋp thҩy tên thông ngôn

xuҩt hiӋn. Trên nét mһt ngѭӧng ngùng lúng túng cӫa hҳn, chҳc hҳn ÿang bӏ dày

vò vì chính ÿiӅu hҳn sҳp nói. Ngѭӡi mҽ cǊng ngҭng lên. TiӃng nҩc cӫa bà tҳt

lһng ngay. Hӗ Huҩn NghiӋp lҥi thҩy trong ÿôi mҳt còn mӑng nѭӟc cӫa mҽ ÿӝt

nhiên gҫn nhѭ ráo hoҧnh. Nó lóe lên cái tia sáng cӫa lòng thù hұn ghê gӟm ban

nãy. - Tên thông ngôn nói vӝi vàng nhѭ cѭӟp lӡi:

- HӃt giӡ gһp rӗi. Cho bà gһp không phҧi ÿӇ bà khóc vӟi con bà ! Thôi, ÿi ra

ngay ! Nói rӗi, hҳn gӑi hai ngѭӡi lính vào hҩt hàm bҧo:

- Dүn thҵng này ÿi.

Hӗ Huҩn NghiӋp ÿӭng dұy. Mҽ ông cǊng ÿӭng dұy theo. Ông nói vӟi mҽ:

- Thôi, mҽ vӅ. Mҽ cho con gӱi lӡi thăm tҩt cҧ.

Ông theo hai tên lính bѭӟc ra. Khi ngoҧnh lҥi, ông vүn thҩy chӍ còn lҥi mӝt

mình mҽ, ÿӭng lһng ÿi nhѭ ÿã hóa ÿá. Nhѭng bây giӡ, ÿôi mҳt cӫa bà nhѭ cháy

lên trong cái nhìn cӕ níu lҩy ông...

TiӃng trӕng cҫm canh trên lҫu gác ngoài cәng thành ÿã ÿiӇm hӃt canh ba.

Nhѭ vұy, chӍ còn vài khҳc nӳa, Hӗ Huҩn NghiӋp ÿã phҧi ra ÿi, vƭnh viӉn...

Cách ÿây ba hôm mӝt tòa án binh cӫa chúng ÿã ÿѭӧc lұp ra ÿӇ xӱ ông.

Trong mӝt phiên tòa chiӃu lӋ, chúng ÿã kӃt án tӱ hình ông, ông nghe lӡi kӃt án

ҩy mӝt cách hӯ hӳng bӣi vì ÿó là ÿiӅu ông ÿã ÿoán chҳc tӯ lâu. Vҧ chăng nhӳng

mӋt mӓi vӅ thӇ xác cӝng vӟi nӛi dҵn vһt trong lòng ÿã vҳt kiӋt sӭc ông. Ông chӍ

còn sӵ tӍnh táo vӯa ÿӫ ÿӇ kìm giӳ mình trong sӵ bình tƭnh có khí phách trѭӟc

mӝt bӑn ngѭӡi ăn cѭӟp ÿê tiӋn mà ông khinh bӍ, căm ghét ÿӃn tұn xѭѫng tӫy

mһc dù giӡ ÿây, ông ÿang ngӗi ghӃ tӝi nhân và chúng ÿang ngӗi ghӃ quan tòa…

Sau ÿó chúng lҥi trҧ ông vӅ ÿây. Ba ngày qua, ông ÿã trҧi qua mӝt cuӝc

sӕng sôi sөc suy nghƭ. Vӯa ÿau khә, vӯa tӵ hào, vӯa tiӃc nuӕi, vӯa thӓa mãn.

Lҥi mӝt lҫn nӳa Hӗ Huҩn NghiӋp tӵ xét lҥi mình. Nhӳng kӹ niӋm vui buӗn

cӫa mӝt cuӝc ÿӡi 36 tuәi cӫa ông lҫn lѭӧt hiӋn lên trong trí nhӟ, mҥnh mӁ, rõ

ràng. Nhӳng ngày ҩu thѫ trong sáng, vô tѭ. Nhӳng năm miӋt mài ÿèn sách vӟi

nhӳng ѭӟc vӑng. Rӗi cha mҩt, hình nhѭ ÿӇ cho ông cҧm thҩy mӝt cách sâu xa

1.8 Page 8

▲back to top

hѫn, ÿҵm thҳm hѫn tình thѭѫng khôn xiӃt cӫa mӝt ngѭӡi mҽ góa bөa nhѭ ngѭӡi

mҽ cӫa ông. Nhӳng ngѭӡi hӑc trò, bӑn Tây Dѭѫng và cuӝc sӕng vҩt vҧ nhѭng

hào hӭng cӫa ông tӯ ngày ҩy. Ngѭӡi vӧ mӟ cѭӟi và ÿӭa con sҳp sӱa ra ÿӡi,

Trѭѫng Ĉӏnh và nhӳng bҥn bҫu cǊ. .. Trong biӃt bao nhiêu kӹ niӋm mӟi, cǊ lүn

lӝn nhѭng còn tѭѫi rói ҩy ông bҵng lòng tӵ nghƭ rҵng trong cuӝc ÿӡi ҩy, ông ÿã

sӕng không ÿӃn nӛi nào. ThӃ nhѭng, tiӃc nuӕi biӃt bao cho ông, nhӳng cӕ gҳng

trong mҩy năm qua, vӟi bao ÿau thѭѫng tang tóc cӫa quê hѭѫng, ÿҩt nѭӟc, cӫa

bao nhiêu con dân Lөc TӍnh, cho ÿӃn hôm nay, vүn còn là mӡ mӏt, thăm

thҷm…

Tӵ nhұn lҩy cái chӃt riêng cho mình, ông tha thiӃt cҫu mong cho Trѭѫng

Ĉӏnh và nghƭa dân, nghƭa sƭ cӕ gҳng ÿӇ có mӝt ngày ÿҽp trong niӅm vui chiӃn

thҳng cuӕi cùng. ViӋc riêng tѭ, ông chӍ còn ân hұn khi nhӟ lҥi cái nhìn cháy lên

lҫn cuӕi cùng cӫa mҽ hôm nào vӟi mái tóc bҥc phѫ. Thôi, mҽ hãy tha thӭ cho

con. Hôm nay là ngày 12 tháng 3 năm Giáp Tý, ông ra ÿi vƭnh viӉn.

Hӗ Huҩn NghiӋp ÿӭng dұy tӵa vào tѭӡng và thәn thӭc nghe trái tim mình

ÿұp. Tӵ dѭng có tiӃng chân bѭӟc cӫa nhiӅu ngѭӡi ÿi vӅ phía cӱa nhà giam làm

ông chú ý. Chҧ nhӁ ÿã ÿӃn giӡ rӗi ѭ ? ông vӝi vàng ÿi lҥi phía giѭӡng nҵm, lҩy

bӝ quҫn áo sҥch sӁ mһc vào. Trѭӟc cái chӃt, ông thҩy phҧi ÿàng hoàng.

Quҧ có tiӃng khóa cӱa lách cách rӗi kêu rít lên, ánh sáng chói chang cӫa

ngӑn ÿèn ÿҩt chiӃu vào làm ông lóa mҳt. Cӕ ÿӏnh thҫn, ông nghƭ rҵng dù ÿӃn lúc

này nӳa, chúng mày cǊng không thӇ tìm thҩy ӣ ta mӝt nӛi sӧ hãi nào, nhѭng

thұt bҩt ngӡ cho ông, khi ông nhìn thҩy mӝt ngѭӡi mһc áo dài ÿen bѭӟc vào

cùng vӟi hai tên lính. Ông nhұn ra chiӃc thánh giá lӫng lҷng trên ngӵc y. À, thì

ra mӝt tên cha ÿҥo. Chúng còn ÿӏnh giӣ trò gì ÿây ?

- Thѭa tiên sinh, tôi muӕn ÿѭӧc nói chuyӋn cùng Ngài. Rӗi lão quay lҥi bҧo

hai ngѭӡi lính, giӑng bӅ trên. Thôi, hai con ra ngoài kia chӡ ta. Nhӟ khép cӱa

lҥi.

A, hҳn lҥi còn biӃt nói tiӃng ViӋt. Quҧ là bҩt ngӡ ÿӕi vӟi ông.

- Bây giӡ chӍ còn lҥi hai ngѭӡi, tôi và tiên sinh. Tôi muӕn ÿѭӧc nói chuyӋn

vӟi tiên sinh nhѭ mӝt ngѭӡi bình thѭӡng vұy. Vì lòng yêu mӃn ÿӕi vӟi tiên sinh,

tôi ÿã tìm ÿӃn và nghƭ rҵng, ngaycҧ giӡ này tôi vүn còn có thӇ cӭu Ngài nӃu

Ngài muӕn...

- Tôi không có gì ÿӇ nói vӟi ông cҧ.

Tӵ dѭng ông thҩy bӵc bӝi. ĈӃn lúc này mà chúng còn hy vӑng thuyӃt phөc

ông ѭ ? KӇ ra chúng cǊng là nhӳng thҵng gian hiӇm. Khi cái chӃt ÿã ÿӃn sát sҥt

vӟi ông, chҳc chúng nghƭ rҵng ông sӁ quǤ gӕi chăng? “Chúng mày lҫm to rӗi” -

ông tӵ nghƭ.

- CǊng có thӇ nhѭ vұy, khi trong lòng tiên sinh ÿã không còn hy vӑng ÿѭӧc

sӕng. Sӵ cam chӏu ÿã làm cho ngѭӡi ta quen vӟi cҧ nhӳng ý nghƭ tuyӋt vӑng.

Nhѭng thѭa tiên sinh, Ngài vүn còn hy vӑng ! Hѫn nӳa, tôi biӃt vӟi mӝt ngѭӡi

nhѭ Ngài, chҳc Ngài phҧi tha thiӃt vӟi cuӝc sӕng mӟi phҧi chӭ. Trҿ trung thӃ

1.9 Page 9

▲back to top

kia. Tôi ÿã hѫn 60 tuәi mà vүn úy tӱ thêm sinh, nhҩt là nӃu phҧi chӃt “bҩt ÿҳc

kǤ tӱ” nhѭ Ngài. Dù rҵng chúa trӡi ÿã dҥy: cái sӕng ӣ trҫn gian chӍ là tҥm bӧ.

Nho hӑc cӫa các ngài dҥy mӝt ÿiӅu chí lý: “Kӹ sӣ bҩt dөc, vұt thi ѭ nhân”5. Tôi

không muӕn chӃt nên cǊng không muӕn Ngài chӃt uәng. Là mӝt ngѭӡi vì công

viӋc mӣ mang nѭӟc Chúa. Tôi ÿã lһn lӝi ӣ Nam kì hàng chөc năm nay. Tôi coi

Ngài cǊng nhѭ mӝt con chiên lành cӫa chúa, vì lҫm lӛi mà mang lòng sinh dӳ.

Tôi cǊng không ÿang tâm thҩy mӝt ngѭӡi ÿѭӧc dân chúng bҧn xӭ ái mӝ nhѭ

Ngài phҧi chӃt uәng. Ngài nghƭ sao ?

Hӗ Huҩn NghiӋp vӯa nghe hҳn nói vӯa suy nghƭ: KӇ ra chúng cǊng kǤ công

khi chӑn mӝt tên cha ÿҥo vӯa nói ÿѭӧc tiӃng ViӋt vӯa biӃt chӳ Hán nhѭ hҳn,

ÿӃn ÿây vào giӡ này. Mӝt giӑng nói cҧm thѭѫng, mӝt bӝ mһt buӗn rҫu, ân hұn...

KӇ ra hҳn cǊng có thӇ làm cho ngѭӡi ngây thѫ dӉ hiӇu lҫm. Hѫn nӳa, giӑng nói

hҳn có mӝt âm hѭӣng tôi cuӕn lҥ thѭӡng. Thӱ xem thҵng này sӁ dүn ông tӟi

ÿâu?

- Ông bҧo ông muӕn cӭu tôi thoát chӃt vұy cái ÿó có kèm theo mӝt ÿiӅu

kiӋn gì không ?

Giӑng nói có vҿ nhã nhһn, nghiêm chӍnh cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp làm tên cha

ÿҥo phҩp phӓng hy vӑng. Y nói mӝt cách hӗ hӣi hѫn:

- Không, thѭa tiên sinh. Không cҫn có mӝt ÿiӅu kiӋn nào kèm theo cҧ (!)

Nhѭng... nӃu nhѭ tiên sinh có mӝt bҧo ÿҧm nào ÿó chӭng tӓ rҵng ngài không

chӕng lҥi ngѭӡi Pháp chúng tôi sau khi ÿã ÿѭӧc trӣ vӅ ÿӇ tôi ÿӋ trình các nhà

chӭc trách thì cǊng rҩt tӕt.

- Ông có thӇ nói rõ hѫn không ? Hӗ Huҩn NghiӋp vүn có vҿ nghiêm chӍnh.

Suy nghƭ mӝt chӕc, tên cha ÿҥo bҧo:

- Có thӇ là mӝt cam kӃt tinh thҫn, tӹ nhѭ…Ông có thӇ lҥy ngay trên cây

thánh giá này vұy!

- Ngoài cái ÿó ra còn gì nӳa không ?

- Không, thѭa tiên sinh. Giáo lý Thiên chúa chúng tôi kêu gӑi con ngѭӡi sӵ

an phұn và lòng vâng phөc. Kêu gӑi con ngѭӡi hãy thѭѫng yêu lҩy con ngѭӡi.

Ôi, mӝt giáo lý, ÿҫy tình nhân ÿҥo mà tinh thҫn chính yӃu cӫa nó cǊng chính là

tinh thҫn mà Nho giáo cӫa các ngài hѭng phҩn ÿҩu dù dѭӟi mӝt hình thӭc biӇu

lӝ khác nhau chút ít. Ngài lҥy thӅ trên cây thánh giá cao cҧ là nѫi ÿӭc chúa Trӡi

chӏu nҥn, tӭc là Ngài ÿã vâng phөc lòng lành, sӵ an phұn. Vұy thì tôi còn muӕn

gì hѫn ?... Tôi chӍ muӕn có vұy ! Nhӳng nhà cai trӏ ngѭӡi Pháp chúng tôi cǊng

chӍ muӕn có vұy !

Y nói xong và giѫ cây thánh giá lên. Hӗ Huҩn NghiӋp gҥt tay hҳn ra và cѭӡi

to:

- ĈiӅu kiӋn cӫa ông kӇ ra cǊng dӉ dàng nhӍ ? ... – Mҳt ông bӛng nҧy lӱa,

ông quát to. Thôi, ông hãy cút ÿi vai cây thánh giá khӕn nҥn cӫa ông. Hãy nói

5 Ĉi͉u mình không mu͙n ÿͳng làm cho ng˱ͥi

1.10 Page 10

▲back to top

vӟi bӑn Pháp khát máu cӫa ông rҵng: Ta ÿã sҹn sàng.

Tình thӃ quҧ thұt ÿã biӃn chuyӇn không ngӡ trong ý nghƭ cӫa tên cha ÿҥo.

Hҳn ngҥc nhiên, lùi lҥi rӗi buӝt phҧi hiӋn nguyên hình:

- Thôi ÿѭӧc, mày ÿã muӕn chӃt lҥi sӁ ÿѭӧc nhѭ ý.

- Ta sӁ chӃt nhѭng chúng mày ÿӯng mong lung lҥc ÿѭӧc ta bҵng nhӳng viӋc

làm giҧ dӕi, trҿ ranh. Thôi cút!

Ông quay gót và nghe tên cha ÿҥo bӵc bӝi gõ cây thánh giá vào tѭӡng. Hai

tên lính bѭӟc vào. Y ra hiӋu cҳt ÿèn và cҧ lǊ kéo nhau cuӕn theo, ông quay ra và

thú vӏ nhìn thҩy ÿôi mҳt Ӎu xìu cӫa tên cha ÿҥo ÿѭѫng lҩm lét nhìn ông. Cánh

cӱa khép lҥi và cҧ gian nhà lҥi chìm trong bóng tӕi.

Còn lҥi mӝt mình, Hӗ Huҩn NghiӋp ra chӛ lon nѭӟc còn lҥi lúc chiӅu. Ông

vӕc nѭӟc lên mһt và thҩy ngѭӡi tӍnh táo hҷn ra. Chít khăn cҭn thұn rӗi bѭӟc lҥi

phía lӛ thӫng nhìn ra mҧnh vѭӡn hoang, ông áp mһt vào ÿó, nhìn ra ngoài. Bên

ngoài trăng 12 ÿã chӃch vӅ phía tây. Ngôi nhà trùm bong tӕi ÿen thүm lên nӱa

mҧnh vѭӡn và cҧ cây vú sӳa giӡ ÿây chӍ còn lҥi là mӝt bөi cây um tùm khó nhìn

rõ ÿѭѫng rì rào trong gió ÿêm. Còn lҥi nӱa mҧnh vѭӡn tràn ngұp ánh trăng lӝng

lүy.

Trӯ tiӃng gió rì rào, thәi qua cây vú sӳa ra, còn cҧ trӡi ÿêm mênh mang

ÿang ÿҳm mình trong yên lһng...

Trong ngôi nhà có khung cӱa sә mà hai ÿӭa bé vүn thѭӡng chѫi hàng ngày,

vүn nói chuyӋn vӟi ông bҵng cách vүy tay, giӡ ÿây cǊng im ҳng nhѭ tӡ. Chҳc

chҳn chúng còn ngӫ và hҷn là mӝt giҩc ngӫ bình yên. Ngày mai, chҳc chúng sӁ

ngҥc nhiên khi không thҩy bàn tay ông vүy trҧ lҥi nhѭ mӑi khi. Nhѭng rӗi chúng

sӁ hiӇu ra. Và cái chӃt cӫa ông, tuy ông không muӕn vұy chҳc cǊng sӁ gӧi lên

trong tҩm lòng ҩu thѫ, trҳng trong, vô tѭ lӵ cӫa chúng nhӳng dҩu hӓi, mà khi

lӟn lên, chúng sӁ tìm ÿѭӧc cách trҧ lӡi... Vào giӡ này, nѫi phía vҫng trăng kia,

mҽ và vӧ ông hҷn còn thӭc, có thӇ cҧ Trѭѫng Ĉӏnh nӳa cǊng sӁ còn thӭc và

nghƭ tӟi ông... Thôi, mӑi ngѭӡi hãy yên tâm và tha thӭ cho ông, vì cho tӟi phút

cuӕi cùng, ông ÿã ra ÿi trong mӝt tѭ thái bҩt khuҩt ÿáng tӵ hào...

Nhѭ có phép màu, lúc vҫng trăng sà xuӕng thҩp hѫn ӣ chân trӡi phía tây thì

ánh trăng ÿӝt nhiên tràn qua lӛ thӫng nѫi ông ÿѭѫng nhìn ra. CǊng nhѭ trӡi ÿҩt

bên ngoài, thân thӇ ông chan hòa vӟi ánh sáng cӫa vҫng trăng ÿҩt nѭӟc.

Tháng 8 năm 1977

M̨C CHÂU

ĈӚ CѪ QUANG

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

- Các ngѭӡi có biӃt quan Thӕng Tѭӟng ӣ ÿâu không ?

- Dҥ thѭa Ngài, cách ÿҩy khoҧng chӯng mӝt khҳc, chúng con vӯa gһp

cáng cӫa ngài Thӕng Tѭӟng ӣ Rҥch Tra.

Ĉӛ Cѫ Quang chào mҩy ngѭӡi lính rӗi lҥi vӝi vàng vѭӧt lên phía trѭӟc

ÿoàn quân ÿѭѫng rҧi dài trên ÿѭӡng, tiӃp tөc kéo nhau lên phía Bҳc. Ĉi ÿѭӧc

mӝt quãng, ông còn nghe mҩy ngѭӡi lính hӓi nhau:

- Ai thӃ, bác cai nhӍ ?

- Chú mày không biӃt ai à ! Quan Tuҫn Ĉӛ ÿҩy !

- À, thì ra là quan Tuҫn phӫ Gia Ĉӏnh ?

- Ĉúng rӗi ÿҩy. Nhѭng không biӃt ngài tìm gһp quan Thӕng tѭӟng có viӋc

gì ?

Mӝt giӑng nói trӑ trҽ, nghe nҵng nһng cӫa mӝt ngѭӡi lính khác, có lӁ là

lính NghӋ, vang lên, không hӅ muӕn dҩu diӃm vҿ giӉu cӧt mà hình nhѭ cӕt ÿӇ

cho cҧ Cѫ Quang nghe nӳa thì phҧi...

- Bây giӡ thì có viӋc gì nӳa mà hӓi ? Chҷng qua lão ҩy làm ra vҿ thӃ thôi.

chӭ cǊng chҥy nhѭ cánh ta cҧ thôi mà. Này, chӫ mày, ăn nói cho con thұn ÿҩy

nhé.

- Giӑng ngѭӡi cai có vҿ ÿe nҽt.

- Dҥ, nhѭng bác cai ѫi, tôi nói thӃ chҧ ÿúng à ?

TiӃng ngѭӡi cai trҧ lӡi gì ÿó bӏ gió thoҧng ÿi làm Ĉӛ Cѫ Quang không

nghe rõ. Nhѭng sau câu trҧ lӡi ҩy là tiӃng cѭӡi rӝ lên... Ĉúng là nhөc nhã quá

cho nhӳng ngѭӡi mang áo mǊ nhѭ ông trong lúc này. Không, hӑ lҫm, ông

không chҥy nhѭ hӑ, mһc dҫu giӡ ÿây ông ÿѭѫng hҩp tҩp vѭӧt nhanh lên phía

trѭӟc...

Suӕt tӯ hôm qua ÿӃn giӡ, tӯ khi nghe tin ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ, Tán Lý

NguyӉn Duy tӱ trұn và quan Thӕng tѭӟng NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ thѭѫng nһng,

không biӃt sӕng chӃt ra sao, lòng Ĉӛ Cѫ Quang ngәn ngang trăm mӕi, thҩt

vӑng, buӗn bã. Cây ÿҥi thө duy nhҩt còn lҥi ҩy cӫa triӅu ÿình mà ÿә thì không

hiӇu cѫ sӵ sӁ ra sao... Suӕt ÿêm qua, không hӅ chӧp mҳt, chӍ nhӳng mong trӡi

sáng ÿӇ ông ÿӃn thăm quan Thӕng tѭӟng xem sӭc khӓe ra sao. Nhѭng thұt là bҩt

ngӡ, khi trӡi gҫn sáng, ông lҥi nhұn ÿѭӧc chính lӋnh cӫa quan Thӕng tѭӟng báo

ông rút lui vӅ miӋt Biên Hòa. Tҥi sao ông lҥi phҧi rút lui ? Và nhiӋm sӣ, rӗi bao

nhiêu công viӋc khác, tӯ quân lѭѫng ÿӃn viӋc an ӫi vӛ vӅ sƭ tӕt, dân chúng cӫa

mӝt tuҫn phӫ sӣ tҥi nhѭ ông thì ai lo, nhҩt là sau nhӳng tәn thҩt cӫa trұn Chí

Hòa ? Ông vӝi vàng ÿi tìm quan Thӕng tѭӟng mong ÿӇ hӓi kӻ lҥi thì, lҥi biӃt

thêm không phҧi chӍ có lӋnh cho ông, mà NguyӉn Tri Phѭѫng còn ra lӋnh cho

toàn bӝ quân sƭ, quan lҥi cӫa triӅu ÿình rút lui lên Biên Hòa. Thұt là không

2.2 Page 12

▲back to top

ngӡ... Phҧi gһp ông ta ÿӇ hӓi cho ra nhӁ ! NӃu có thӇ, bàn lҥi vӟi ông ta hӫy

ngay cái lӋnh nguy hҥi ÿó. Có mӝt cái gì ҩy nhѭ là phҧn bӝi trong viӋc rút toàn

bӝ quân sƭ, quan lҥi ÿӇ ÿҩt không lҥi cho bӑn cӯu ÿӏch?...

Quҧ thұt Ĉӛ Cѫ Quang hoàn toàn bӏ bҩt ngӡ khi tұn mҳt mình thҩy ÿám

lính rách rѭӟi, bҭn thӍu, lӝn xӝn, rút lui. Trên nét mһt hӑ, ông ÿӑc thҩy nӛi mӋt

mӓi, u uҩt ÿӃn ÿáng thѭѫng.

NhiӅu ngѭӡi bӏ thѭѫng nһng ÿѭӧc nҵm trên cáng vҧi hay ÿan bҵng tre, tӃt

bӋn bҵng dây dӯa. Hӑ rên rӍ, kêu la. Nhӳng ngѭӡi khác, nhҽ hѫn thì lӃt ÿi vӟi sӵ

dìu ÿӥ cӫa các bҥn ÿӗng ngǊ. Tӯng ÿám mӝt, kéo ÿi chұm chұp trong mѭa phùn

nhè nhҽ cӫa mӝt ngày xuân trong sáng. Thiên nhiên ÿѭѫng vào ÿӝ lӝng lүy nhҩt

cӫa nó nhѭng nhѭ bӏ ám tӕi cҧ ÿi khi ÿoàn ngѭӡi kéo qua! Ĉӛ Cѫ Quang thҩy

lòng mình ngày mӝt thêm chán ngán. Phía trѭӟc thҩp thoáng có vài chiӃc lӑng.

Có thӇ là quan Thӕng tѭӟng ÿang ӣ trong ÿám ngѭӡi ҩy chăng ? Ông cӕ ÿi

nhanh hѫn...

Ĉúng nhѭ Ĉӛ Cѫ Quang dӵ ÿoán, tӯ xa, ông ÿã thҩy Tôn Thҩt Cáp cùng

ÿúm bӝ hҥ cӫa mình dӯng chân nghӍ tҥi mӝt cái ÿiӃm canh cӫa làng nào ÿó,

thҩy ông tӟi nѫi, Tôn Thҩt Cáp ÿӭng dұy, hai ngѭӡi lҥy chào nhau, Tôn Thҩt

Cáp hӓi ông:

- Thѭa quan lӟn, bây giӡ ngài mӟi tӟi ÿây. Ngài ÿi vӝi hay sao mà xem ra

có vҿ mӋt mӓi ?

Mӝt câu hӓi không phҧi không có hàm ý sâu xa bên trong ! Làm nhѭ

không hiӇu ÿiӅu ÿó, Ĉӛ Cѫ quang trҧ lӡi:

- Vâng, thѭa ngài Tham tán, tôi ÿi rҩt vӝi. Không biӃt hiӋn giӡ quan

Thӕng Tѭӟng NguyӉn Công ӣ ÿâu ?

- À, thì ra ngài tìm quan Thӕng tѭӟng ? Tôn Thҩt Cáp vүn cѭӡi cӧt. - ThӃ

thì mӡi ngài vào trong làng. HiӋn quan Thӕng Tѭӟng còn ӣ trong nhà cӫa tên lý

trѭӣng sӣ tҥi !

- Vâng, thӃ thì cám ѫn Ngài ! Thѭa, không biӃt sӭc khӓe cӫa thӕng

Tѭӟng hiӋn ra sao ?

- Dҥ, ngài bӏ thѭѫng khá nһng nhѭng vүn tӍnh táo. Hҷn là ngài lҥi tìm gһp

quan Thӕng tѭӟng ÿӇ trách cӭ ông ta vӅ viӋc cho phép quân sƭ và cҧ ngài nӱa

rút lui ?

- Vâng, cǊng có thӇ lҳm. Thѭa ngài Tham Tán... Thôi, xin ÿѭӧc phép

Ngài...!

Ĉӛ Cѫ Quang ÿi nhanh vӅ phía làng sau khi kӏp nhìn thҩy trên khuôn mһt

cӫa Tôn Thҩt Cáp vҿ khó chӏu, mai mӍa hiӋn lên rҩt rõ nét. Nhѭng ông, ông có

sá gì con ngѭӡi ÿó ! KӇ tӯ sau lҫn ÿөng ÿӝ vӟi ông ta cách ÿây hai năm, Ĉӛ Cѫ

Quang biӃt rҵng con ngѭӡi có tâm ÿӏa hҽp hòi và mӝt nhân cách ÿӗi bҥi nhѭ

Cáp, ông ta chѭa thӇ quên. Nhӳng câu hӓi tiӇu khí vӯa rӗi cǊng nhѭ nhӳng lҫn

Tôn Thҩt Cáp giáp mһt Ĉӛ Cѫ Quang trong nhӳng khi không thӇ ÿӯng ÿѭӧc.

Chҷng phҧi ÿã xác nhұn nhӳng ÿiӅu ÿó hay sao ? Nhѭng thôi, bây giӡ không

2.3 Page 13

▲back to top

phҧi là lúc thanh toán nhӳng ÿiӅu ÿó ! Bây giӡ là lúc ông ÿѭѫng phҧi làm mӝt

viӋc khó khăn hѫn nhiӅu: gһp NguyӉn Tri Phѭѫng, ngѭӡi mà ông vүn coi nhѭ

mӝt bұc chí tôn chí kính cӫa triӅu ÿình. Cái con ngѭӡi ÿó giӡ ÿây vӯa có mӝt

quyӃt ÿӏnh giӕng nhѭ mӝt sӵ phҧn bӝi...

Ông phҧi gһp ÿӇ nói vӟi NguyӉn Tri Phѭѫng rҵng ÿҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt

thӫ không có nghƭa là mҩt tҩt cҧ và thuyӃt phөc ông ta thay ÿәi cái quyӃt ÿӏnh

tai hҥi ÿó khi còn có thӇ thay ÿәi ÿѭӧc! Thұt hoàn toàn không phҧi là mӝt viӋc

dӉ dàng.

Là mӝt ngѭӡi thi ÿұu khá sӟm, ông bѭӟc vào quan trѭӡng lúc tuәi mӟi

ngoài hai kӹ6 vӟi tҩt cҧ cái ngѭӧng ngұp cӫa mӝt ngѭӡi chѭa tӯng trҧi. Trong

lúc ÿó, NguyӉn Tri Phѭѫng ÿã là mӝt ngѭӡi có danh vӑng và có bao nhiêu công

tích vҿ vang, tăm tiӃng vang lӯng trong triӅu, ngoài nӝi. Hѫn nӳa, qua nhiӅu lҫn

tiӃp xúc, khi còn làm quan trong triӅu, ông ÿã ÿem lòng kính trӑng và rҩt mӵc

yêu mӃn quan Thӕng tѭӟng. Con ngѭӡi ÿó, nhân cách tӕt ÿҽp, ÿҧm lѭӧc hѫn

ngѭӡi và trí lӵc sáng suӕt, ÿã khѫi dұy trong ông hy vӑng vӅ mӝt thҳng lӧi

nhanh chóng ÿӕi vӟi bӑn Tây Dѭѫng khi hay tin ông ta ÿѭӧc cӱ làm thӕng

tѭӟng quân vө ÿҥi thҫn quân thӭ Gia Ĉӏnh. Và viӋc NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc

cӱ vào Gia Ĉӏnh thay Tôn Thҩt Cáp, cǊng ÿã nâng sƭ khí cӫa binh lính, sƭ phu

và dân chúng Gia Ĉӏnh lên rҩt nhiӅu. ThӃ mà bây giӡ ông ta lҥi có mӝt quyӃt

ÿӏnh kǤ lҥ ÿӃn thӭ ѭ ? Hay khi quyӃt ÿӏnh viӋc ÿó, ông không ÿѭӧc sáng suӕt

chăng ?... Xung quanh ông, còn có nhӳng ngѭӡi nhѭ Tôn Thҩt Cáp, và bao

nhiêu phѭӡng giá áo túi cѫm khác. Nhҩt là Tôn Thҩt Cáp, mӝt vӏ trӑng thҫn ÿã

tӯng có uy quyӅn rҩt lӟn mà chӍ có nói ÿӃn hòa nghӏ... Có thì quyӃt ÿӏnh ÿó bӏ

chi phӕi bӣi nhӳng ҧnh hѭӣng xҩu và tâm lý hèn nhát cӫa nhӳng ngѭӡi kiӇu

Tôn Thҩt Cáp chăng ? Và ông nhӟ lҥi lҫn ÿөng ÿӝ vӟi Tôn Thҩt Cáp cách ÿây

hai năm, khi bӑn Tây Dѭѫng bҳt ÿҫu tҩn công Gia Ĉӏnh...

Ngày ҩy khi nghe súng ÿӏch bҳn vào pháo ÿài Phúc Thҳng, Ĉӛ Cѫ Quang

lұp tӭc dӕc toàn bӝ lӵc lѭӧng ra cӵ ÿӏch. Và nhӡ sӭc chiӃn ÿҩu dҿo dai cӫa

quân lính thuӝc quyӅn cǊng nhѭ dân binh cӫa cӵu tri huyӋn Trҫn ThiӋn Chinh

và cӵu suҩt ÿӝi Lê Huy, ông ÿã cҫm cӵ suӕt mҩy ngày làm quân ÿӏch không tiӃn

lên ÿѭӧc theo lòng sông nhѭ ý ÿӏnh cӫa chúng. Ông nóng ruӝt chӡ viӋn binh cӫa

triӅu ÿình do Tôn Thҩt Cáp chӍ huy ÿóng ӣ Thuұn KiӅu, cách ÿó không xa.

Nhѭng cho tӟi ngày thӭ tѭ cӫa trұn ÿánh, ông vүn không thҩy có tin tӭc gì cӫa

Tôn Thҩt Cáp. Vӯa hoang mang vӯa tӭc giұn. ông viӃt thѭ cho Tôn Thҩt Cáp,

tѭӡng trình sӵ thӇ và ÿӅ nghӏ ông ta lұp tӭc ÿѭa quân cӭu viӋn ÿӃn. Khi ngѭӡi

ÿѭa thѭ trӣ vӅ, ông nhұn ÿѭӧc mӝt bӭc thѭ trҧ lӡi cӫa Tôn Thҩt Cáp báo rҵng

ông ta không thӇ ÿѭa quân ÿӃn ÿѭӧc vì lӁ hiӋn nay các ÿӝi quân dѭӟi quyӅn ông

ta ÿѭѫng chҽn giӳ các nѫi hiӇm yӃu và viӋc ÿiӅu quân nhѭ vұy sӁ làm rӕi loҥn

mӑi tính toán mà binh pháp ÿã dҥy (!). Thұt là mѫ hӗ và vô trách nhiӋm ! Và

ông ta án binh bҩt ÿӝng... Cho ÿӃn ngày thӭ sáu, khi lӵc lѭӧng cӫa ông ÿã bӏ

hao tәn khá nhiӅu, thành Gia Ĉӏnh bӏ vӥ, ông ÿã ÿӃn gһp Tôn thҩt cáp thì mӟi

6 Mӝt kӹ là 12 năm

2.4 Page 14

▲back to top

hay là không nhӳng Cáp không tiӃn binh, lҥi còn cho lui vӅ sau, Khi Ĉӛ Cѫ

Quang ÿòi Cáp giҧi thích viӋc ÿó thì Cáp trҳng trӧn tuyên bӕ:

- Thѭa ngài, tôi không thӇ làm gì khác ngoài ÿiӅu tôi ÿã làm (!) - Không

nhӳng thӃ, Cáp còn tìm cách dҩu diӃm, không tâu bày ÿҫy ÿӫ tình hình khó

khăn ӣ ÿây lên nhà vua và triӅu ÿình. Ông ta cho rҵng viӋc ÿem mӝt ÿӝi quân

yӃu ӟt, nhѭ ÿӝi quân cӫa ta ÿӇ chӕng lҥi bӑn Tây Dѭѫng là mӝt viӋc làm không

nhӳng «bҩt cұp» mà còn «ngu ngӝ». Lҫn ҩy, giұn dӳ không kìm ÿѭӧc, Ĉӛ Cѫ

Quang ÿã nói thҵng vào mһt Cáp lúc tӯ biӋt:

- Thѭa ngài Thӕng tѭӟng quân vө, tôi không biӃt «ngu ngӝ» hay «bҩt

cұp» là gì cҧ. Là kҿ ÿѭӧc Vua cha giao cho trӑng trҩn mӝt phѭѫng, thì chӍ có

mӝt ÿiӅu là làm sao cho khӓi tӫi hә vӟi áo cѫm mà thôi. Còn nhѭ ngài, ngài có

thӇ an tâm vӟi mǊ áo và bӛng lӝc cӫa mình (!).

Sau ÿó, y ÿã bӏ huyӅn chӭc và NguyӉn Tri Phѭѫng sung vào chӭc ÿó.

BiӃt ÿâu trong quyӃt ÿӏnh rút quân lҫn này, lҥi không có sӵ tác ÿӝng cӫa con

ngѭӡi ҩy ?

Ĉã vào ÿӃn giӳa làng và nhӡ có lính chӍ ÿѭӡng. Ĉӛ Cѫ Quang ÿã tìm

ÿѭӧc nhà viên lý trѭӣng. Vào tӟi nѫi, ông thҩy NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭѫng nҵm

quay mһt vào phía trong trên mӝt chiӃc phҧn kê cao giӳa nhà. Bàn tay bӏ thѭѫng

cӫa ông ÿѭӧc bó vҧi sù lên. Khi có ngѭӡi bҭm, NguyӉn Tri Phѭѫng bҧo ÿӥ ông

dұy. Ĉӛ Cѫ Quang lҥy chào...

- ViӋc Gia Ĉӏnh có cѫ hông mҩt, phҧi không ông Tuҫn Phӫ ? - NguyӉn

Tri Phѭѫng buӗn bҧ hӓi:

- Thѭa quan Thӕng tѭӟng, quý thӇ ra sao ҥ ?

- Cám ѫn ông, lúc này hӓi thăm sӭc khӓe mà làm gì ? ChӃt có tӕt hѫn

không ? - Ông rên lên mӝt tiӃng rӗi mӋt mӓi gӑi ngѭӡi ÿӥ ông nҵm xuӕng. Mҳt

ông ta ngó trân trân lên mái nhà.

- Thѭa Ngài, cѫ sӵ chѭa ÿӃn nӛi nhѭ Ngài nghƭ. Và hҥ chӭc ÿӃn ÿây cǊng

chính muӕn trình bҭm vӟi Ngài ÿiӅu ÿó !

- Còn gì mà báo vӟi bҭm ? NguyӉn Tri Phѭѫng vүn hӡ hӳng.

«Ĉúng là ông ta không ÿѭӧc sáng suӕt nӳa rӗi... ». Ĉӛ Cѫ Quang tӵ nghƭ.

Vӯa lúc ҩy, Tôn Thҩt Cáp bѭӟc vào. Nhìn Ĉӛ Cѫ Quang mӝt cách bӵc tӭc, ông

ta quay sang vái chào và hӓi thăm sӭc khӓe NguyӉn Tri Phѭѫng. NguyӉn Tri

Phѭѫng không nói gì chӍ rên khe khӁ... Tôn Thҩt Cáp quay sang Ĉӛ Cѫ Quang:

- Thѭa ông, ngài Thӕng tѭӟng ÿѭѫng mӋt. Có thӇ ông hӝi kiӃn vào lúc

khác ÿѭӧc chăng ?

NguyӉn Tri Phѭѫng quay ra, bӵc hӝi, nói gҫn nhѭ gҳt:

- Ông Tham tán, ông có thӇ lui ra...

Tôn Thҩt Cáp nһng nӅ nhìn NguyӉn rӗi ÿi ra lúng túng ÿөng ÿә cҧ chiӃc

ÿòn cáng ÿӇ tӵa cây cӝt. Thұt là thҧm hҥi, Ĉӛ Cѫ Quang nhìn theo dáng ngѭӡi

to ÿұm, thô kӋch cӫa Tôn Thҩt Cáp khuҩt sau hàng tre ngoài cәng, rӗi nói tiӃp

2.5 Page 15

▲back to top

vӟi NguyӉn Tri Phѭѫng:

- Thѭa ngài Thӕng tѭӟng, tôi nghƭ cѫ sӵ chѭa ÿӃn nӛi hông...

- Vâng, xin ông cӭ nói tiӃp – NguyӉn Tri Phѭѫng chen vào.

- Vâng, hҥ chӭc nghƭ rҵng cѫ sӵ chѭa ÿӃn nӛi hông. Vì thӃ, viӋc ngài cho

lӋnh rút toàn bӝ sƭ tӕt là... xin phép Ngài, là mӝt ÿiӅu thҩt sách ! Ông dӯng lҥi

mӝt lát vì thҩy NguyӉn Tri Phѭѫng nhăn mһt khó chӏu, nói tiӃp:

- Ĉúng là thҩt sách, thѭa ngài. Ĉҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ nhѭng cho ÿӃn

nay, hҫu hӃt trӏ sӣ các huyӋn, các phӫ, ta vүn còn nҳm giӳ. Binh lính cӫa ta và

dân binh cӫa các sƭ phu, nghƭa hào nhѭ Trѭѫng Ĉӏnh, Ĉӛ Ĉình Thoҥi, Thӫ Khoa

Huân... vүn còn giӳ nhiӅu nѫi hiӇm yӃu. Ta rút quân tӭc là giao ÿҩt trӕng cho

bӑn bҥch quӹ tӵ do rõng rӥ.

- Vâng, tôi biӃt vұy, nhѭng nhѭ ông biӃt ÿҩy, mҩy hôm nay quân ta thiӋt

hҥi quá nhiӅu. Trong phép dùng binh, không tiӃn ÿѭӧc thì chӍ có thӫ, bҩt khҧ

thӫ là thoái...

Hình nhѭ NguyӉn ÿã bҳt ÿҫu chú ý ÿӃn nhӳng ÿiӅu bàn bҥc cӫa Ĉӛ Cѫ

Quang. Tán Lý NguyӉn Duy là em ruӝt NguyӉn Tri Phѭѫng vӯa mҩt, bҧn thân

ông bӏ trӑng thѭѫng, cuӝc ÿӡi ông ÿã hiӃn dâng, cúc cung tұn tөy vӟi vua, vӟi

nѭӟc. Và cho ÿӃn bây giӡ, tuәi tác ÿã dành cho ông cái quyӅn ÿѭӧc nghӍ ngѫi,

thӃ mà ông vүn phҧi bôn tҭu khҳp nѫi. Ӣ ÿâu gay go nhҩt, mһt trұn nào nóng

bông nhҩt, ông lҥi ÿѭӧc ÿѭa ÿӃn vӟi sӭ mӋnh biӃn nguy thành yên, chuyӇn bҥi

thành thҳng. Có thӇ thӇ tính cho mӝt con ngѭӡi nhѭ vұy nӃu trong mӝt lҫn quyӃt

ÿӏnh, ông ta có lҫm lӥ chăng ?... Nhѭng mӝt sӭ mӋnh to lӟn hѫn nhiӅu buӝc Ĉӛ

Cѫ Quang phҧi nói. Ông tiӃp lӡi:

- Hѫn nӳa, viӋc Ngài sung vào quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿã nâng thêm hào khí

cӫa dân chúng, sƭ phu, sƭ tӕt rҩt nhiӅu. NhiӅu ÿӝi dân binh ÿông ÿҧo chӕng giһc

rҩt quyӃt liӋt. ViӋc Ngài cho lӋnh lui quân hҷn sӁ làm hӑ thҩt vӑng. ĈiӅu ÿó ÿem

lҥi mӝt hұu quҧ bҩt lӧi ÿӃn chung cөc sau này... Thѭa Ngài Thӕng tѭӟng, tôi

hoàn toàn không nghi ngӡ gì lòng trung ái và ÿҧm lѭӧc cӫa Ngài, nhѭng tôi sӧ

rҵng Ngài ÿã quyӃt ÿӏnh vì sӭc ép cӫa nhӳng ngѭӡi không hiӇu quân cѫ, không

biӃt thѭѫng dân và chӍ biӃt cҫu hòa ÿӇ an phұn mà thôi. Tôi là ngѭӡi nhӡ quanh

quҭn vӟi dân chúng mà hiӇu ÿѭӧc Ĉӗng Nai là ÿҩt chuӝng nghƭa khí. Nhӳng

năm qua, hàng ngàn ngѭӡi ÿã vì nghƭa cҧ cӭu nѭӟc mà coi cái chӃt nhҽ nhѭ

lông hӗng. Tôi nghƭ Ngài không lӁ nào nӥ ÿӇ cho nghƭa dân, nghƭa sƭ phҧi mҩt

ÿiӅu sӣ vӑng, sӣ tín...

Nhӳng ÿiӅu Ĉӛ Cѫ Quang nói ra ÿã thӵc sӵ lay tӍnh ÿѭӧc NguyӉn Tri

Phѭѫng. Tӯ trѭa hôm qua ÿӃn nay, sau khi NguyӉn Duy tӱ trұn rӗi bҧn thân

mình bӏ thѭѫng, nhìn thҩy Chí Hòa thҩt thӫ, ông không khӓi hoang nang thҩt

vӑng. ViӋc ÿҳp ÿҥi ÿӗn Chí Hòa là cӕ gҳng lӟn nhҩt cӫa NguyӉn kӇ tӯ sau khi

vào nҳm quyӅn quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿӇ mong әn ÿӏnh lҥi mӝt tình thӃ hӃt sӭc xҩu

do hұu quҧ án binh bҩt ÿӝng kéo dài cӫa Tôn Thҩt Cáp gây ra. Ĉó là mӝt kinh

nghiӋm, theo ông, ÿã ÿѭӧc xác nhұn ӣ trұn ÿӏa Quҧng Nam - Ĉã Nҹng. Trong sӵ

2.6 Page 16

▲back to top

phân tranh sâu sҳc cӫa TriӅu ÿình, giӳa nhӳng ngѭӡi chӫ chiӃn và nhӳng ngѭӡi

chӫ hòa, lý ÿѭѫng nhiên, NguyӉn ÿӭng vӅ phía nhӳng ngѭӡi chӫ chiӃn, nhѭng

trong phѭѫng lѭӧc hành ÿӝng, NguyӉn không khӓi không chӏu ҧnh hѭӣng cӫa

chính kiӃn nhӳng kҿ chӫ hòa. «Thӫ» và chӡ lúc có thӡi cѫ mӟi «công».

Chính vì thӃ, ÿҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ thì ÿѭѫng nhiên, chӍ còn biӃt

«thoái». QuyӃt ÿӏnh cӫa ông rút quân ra Biên Hòa nҵm trong cái «lý» ҩy. Nhѭng

có ÿúng nhѭ ông Tuҫn Ĉӛ nói không ? Ĉúng là ông chѭa tính ÿӃn lӵc lѭӧng

khác cӫa các sƭ phu, các nghƭa hào, có thӇ trӧ giúp cho ông ÿѭӧc không ? Hӑ có

thӇ cҫm chân quân ÿӏch ÿӇ ông có thì giӡ chҩn chӍnh lҥi cѫ ÿӝi ѭ ? Nhӳng ngѭӡi

dân binh ҩy, cho dù nghƭa khí có thӯa, nhѭng làm sao lҥi có thӇ chӕng lҥi ÿѭӧc

vӟi tàu to, súng lӟn cӫa bӑn Tây Dѭѫng ? Và cho dù có cҫm chân chúng ÿѭӧc

vài ba tháng, nhѭng trong lúc ông ÿau thӃ này, ai có thӇ liӋu giúp hӝ ông ÿӇ bә

sung quân sӕ ? Sӕ súng lӟn mà ông ÿӅ nghӏ ÿúc trѭӟc khi vào Gia Ĉӏnh làm ÿӃn

ÿâu, mà bây giӡ chѭa thҩy tăm hѫi gì cҧ ? Có mӝt ÿiӅu ông biӃt là vҥn bҩt ÿҳc dƭ

ông mӟi ra lӋnh rút quân. Trѭӟc lúc ra mӋnh lӋnh ҩy, lòng ông cǊng thҩy xót xa.

Trong cuӝc ÿӡi làm Tѭӟng cӫa ông, tӯ nhӳng chiӃn trѭӡng heo hút phía Tây

ÿӃn vùng ÿҩt ÿai phía Bҳc,.... ông ÿӅu chѭa bao giӡ ÿӇ cho mình phҧi thúc thӫ.

Ngay cҧ ӣ trұn ÿӏa Quҧng Nam vӯa qua, chҷng phҧi sӵ có mһt cӫa ông ÿã mӣ ra

mӝt thӡi kǤ mӟi và ÿҭy quân ÿӏch vào thӃ tiӃn thoái lѭӥng nan sao ? Ông cǊng

cҧm thҩy quyӃt ÿӏnh này có mӝt ÿiӅu gì ÿó thұt sӵ là không bình thѭӡng. Nhѭng

rӗi ông vүn ra lӋnh rút lui. Bây giӡ, khi nghe Ĉӛ Cѫ Quang nói, ông mӟi hiӇu ra

rҵng ÿúng là ông chѭa dӵ liӋu hӃt mӑi tình thӃ vӟi mӑi biӃn thái cӫa nó ! Tҩt

nhiên ông cǊng chѭa tin ngay vào nhӳng ngѭӡi dân binh ÿѭӧc nhѭ ông Ĉӛ nói,

nhѭng quҧ thұt, rút lui là nguy hiӇm, NguyӉn Tri Phѭѫng thҩy lúng túng... Ông

quay sang Ĉӛ Cѫ Quang:

- Vұy theo ông, bây giӡ ta nên xӱ sӵ ra sao ?

- Thѭa Ngài Thӕng tѭӟng, tôi thӍnh cҫu Ngài hãy hӫy lӋnh rút quân ! Các

cѫ, các ÿӝi phҧi trӣ lҥi và chiӃm giӳ lҥch sông, nhӳng nѫi tө hӝi, các trҩn lӷ...

Mҩy năm nay ӣ vӟi dân, tôi nghiӋm thҩy nӃu làm ÿѭӧc nhѭ vұy ҳt có thӇ giӳ

ÿѭӧc ÿҩt. Hӑ thѭӡng tránh nhӳng nѫi mҥnh mà chӑn nhӳng nѫi yӃu cӫa ÿӏch

quân...

- KӃ sách ҩy có thӇ là hay, nhѭng bây giӡ thì ÿã quá muӝn, biӃt làm sao

hѫn ?

- Thѭa Ngài thӕng tѭӟng, hҥ chӭc không hiӇu ?

- Có gì ÿâu mà không hiӇu. Trên ÿѭӡng ÿi ÿӃn ÿây, hҷn ông ÿã gһp nhiӅu

binh sƭ chӭ ?

- Vâng, tôi gһp khá nhiӅu.

- Ĉҩy, vұy thì vӟi nhӳng sƭ tӕt ҩy, ông bҧo tôi có thӇ làm gì ? Vҧ chăng,

cҧ dân binh và nghƭa dân, nghƭa sƭ ÿҩt Gia Ĉӏnh cӫa ông nӳa, liӋu có thӇ làm

ÿѭӧc gì trѭӟc bӑn giһc Tây Dѭѫng thiӋn chiӃn nhѭ vұy ? Tôi chѭa tin ӣ lӵc

lѭӧng dân binh cӫa ông và cǊng không thӇ hiӇu nәi rҵng ӣ lҥi thì sӁ có thӇ làm

2.7 Page 17

▲back to top

ÿѭӧc gì ? ViӋc rút lui, giao ÿҩt không cho ÿӏch là mӝt tӝi lӟn, ÿiӅu ÿó ông nói

ÿúng. NguyӉn Tri Phѭѫng im lһng mӝt lát rӗi mӟi nói tiӃp, giӑng nhѭ ÿӑng

nhiӅu nѭӟc mҳt. - Tӯ hôm qua ÿӃn nay, ÿiӅu tӫi nhөc cӫa tôi là chӛ ÿó. Nhѭng

tôi không tӵ làm khác ÿѭӧc !

- Chính viӋc ra lӋnh rút khӓi Gia Ĉӏnh ÿã làm cho binh lính thҩt vӑng và

sƭ khí bӏ giҧm sút. Nhӳng sƭ tӕt tôi gһp trên ÿѭӡng ÿi, ÿӅu mang vҿ tӫi hә, u

uҩt... Ĉҥi ÿӗn thҩt thӫ và tiӃp theo là lӋnh rút quân ÿã làm suy sөp hҷn lòng hăng

hái cӫa hӑ.

- Ĉúng, ông nói ÿúng. Tôi hiӇu nhӳng gì trong tâm cѫ cӫa sƭ tӕt dѭӟi

quyӅn. ThӃ ÿã yӃu, lӵc ÿã suy thì không thӇ nào khác ÿѭӧc.

- Xin thѭa ngài, hҥ chӭc tӟi ÿây không phҧi ÿӇ ÿàn hһc7 tӝi lӛi cӫa ai cҧ,

nhҩt là ngài, mӝt ngѭӡi mà hҥ chӭc vүn hҵng kính trӑng. Cái ÿó là viӋc cӫa nhà

vua, cӫa ÿình thҫn và công luұn muôn dân, - giӑng Ĉӛ Cѫ Quang trӣ nên tha

thiӃt - Hҥ chӭc chӍ muӕn bàn rõ lӧi hҥi và mong mӓi Ngài thay ÿәi kӃ sách khi

ÿang còn có thӇ thay ÿәi ÿѭӧc... Theo hҥ chӭc, kӃ sách lui quân là sai lҫm và

mһc dù vô cùng cҩp bách vүn còn có thӇ cӭu vãn ÿѭӧc. Hҥ chӭc thӍnh cҫu ngài

xét ÿӏnh lҥi và cho quân sƭ trӣ lҥi ÿóng giӳ nhӳng vùng ÿҩt hiӇm yӃu, ít ra là ÿӇ

trӧ lӵc và giӳ vӳng sƭ khí cho chúng dân Gia Ĉӏnh. Chӡ sau này, có thӡi cѫ ta sӁ

thu lҥi nhӳng ÿҩt ÿai ÿã mҩt. Còn rút tӭc là bӓ ÿi.

Mãi mӝt chӕc sau, NguyӉn Tri Phѭѫng mӟi mӋt mӓi nói:

- Tôi có thӇ sai lҫm nhѭng hiӋn nay, mӑi quyӃt ÿӏnh ngѭӧc lҥi ÿӅu ÿã

muӝn. ông thӇ tình và lѭӧng hiӇu cho tôi...

Câu nói gҫn nhѭ mӝt lӡi cҫu xin tӝi nghiӋp ! Ĉúng là không phҧi ông ta

cҫu xin mình - Ĉӛ Cѫ Quang nghƭ: «Ĉó chính là nói dҵn vһt, ân hұn ÿã dày vò

ông ta tӯ hôm qua ÿӃn giӡ». Ĉúng là trên chӛ ÿӭng cӫa mình, ông ta không thӇ

nào làm khác ÿѭӧc, và tӵ nhiên Ĉӛ Cѫ Quang cҧm thҩy thѭѫng xót cho NguyӉn

Thӕng tѭӟng. TiӃp tөc bàn bҥc lúc này không nhӳng là vô ích mà còn là ÿiӅu

nhүn tâm. Ông thӣ dài, nói tiӃp:

- Thѭa Thӕng tѭӟng, xin ngài cho biӃt phѭѫng lѭӧc tӟi rӗi ÿây ra sao ?

- Ông hӓi phѭѫng lѭӧc tӟi hҧ: Ĉánh nhau ӣ Quҧng Nam tôi ÿã hiӇu ra cái

lӧi hҥi cӫa nhӳng súng thҫn cѫ và nhӳng thành, hào vӳng chҳc. Trѭӟc khi vào

Gia Ĉӏnh, tôi ÿã ÿӋ tâu lên Hoàng thѭӧng và triӅu ÿình cho ÿúc thêm súng lӟn

và chӣ bҵng ÿѭӡng biӇn vào Nam KǤ. ThӃ nhѭng cho ÿӃn nay vүn chѭa có gì.

Hôm qua, ta ÿành ÿӇ thҩt thӫ Chí Hòa cǊng là vì ta không có ÿӫ súng lӟn, có ÿӫ

súng lӟn ÿӇ ÿӕi chӑi vӟi bӑn Tây Dѭѫng... Lҫn này, sau khi hӝi quân ӣ BiӇn

Hòa; tôi dӵ tính sӁ phiên chӃ lҥi các cѫ ÿӝi, sӱa soҥn lѭѫng thҧo, sҳm binh khí,

ÿúc súng ÿҥn nhiӅu hѫn ÿһng chӡ thӡi tiӃn binh trӣ lҥi.

KӇ ra bây giӡ ÿòi hӓi NguyӉn triӋt lӋnh lui quân là ÿiӅu khó ! Riêng ông,

ông không thӇ cùng làm. «Mình không thӇ bӓ ÿҩt Gia Ĉӏnh, không thӇ bӓ nghƭa

dân, nghƭa sƭ ӣ ÿó ÿӉ mѭu an nhàn cho cuӝc sӕng riêng cӫa mình. Hѫn nӳa,

7 Có nghƭa là kӇ tӝi, lên án ÿánh ÿә

2.8 Page 18

▲back to top

chung cөc chѭa thӇ gӑi là quá cùng ! mình sӁ ӣ lҥi» - Ĉӛ suy nghƭ.

- Thѭa ngài, tôi hiӇu Ngài. Vì thӃ, cǊng mong Ngài hiӇu cho hҥ chӭc. Hҥ

chӭc không thӇ ÿi khӓi Gia Ĉӏnh, bӓ mһc con dân cho bӑn Bҥch quӹ. Bao năm

trӡi Hoàng Thѭӧng giao cho trӏ nhұm ӣ ÿây, hҥ chӭc ÿã ÿӇ mҩt thành, dân

chúng nѭӟc lӱa... NӃu lҫn này, hҥ chӭc cǊng bӓ ra ÿi thì trên thҽn vӟi Hoàng

Thѭӧng, vӟi xã tҳc chѭa chút báo ÿӅn, dѭӟi nhөc cǊng sƭ dân...

NguyӉn Tri Phѭѫng chăm chăm nhìn khuôn mһt cӫa Ĉӛ Cѫ Quang. Con

mҳt sҳc sҧo, lӏch lãm cӫa mӝt ngѭӡi tӯng trҧi viӋc ÿӡi, viӋc ngѭӡi cӫa NguyӉn

nhìn thҩy ӣ mһt quan Tuҫn Phӫ lòng ѭu ái chân thӵc, sâu xa. Ông rҩt cҧm ÿӝng.

- Thѭa quan Thӕng tѭӟng, áo mǊ nhà nho, ѫn vua lӝc nѭӟc, tôi hѭӣng ÿã

nhiӅu. Ít ra, tôi không muӕn mình nhѭ loài cҫm thú. Vì thӃ, tôi mong ÿѭӧc Ngài

hӫy lӋnh rút lui cho riêng tôi.

- Tôi xin nhѭӡng quyӅn ÿӇ ông tӵ xӱ. Và niӅm trung ái cӫa ông, dù có

chӃt, tôi cǊng sӁ xin biӋn bҥch thҩu cùng hoàng Thѭӧng.

- Hѫn nӳa, các lӵc lѭӧng bҧn bӝ cӫa hҥ chӭc cǊng mong ÿѭӧc Ngài cho

phép tùy nghi sӱ dөng.

- Thôi ÿѭӧc. Nhѭng thành ÿã mҩt, ông ÿӏnh tiӃp tөc binh kӃ ra sao ?

- Thành mҩt nhѭng ÿҩt ÿai chѭa hӃt. Vài năm nay, nhӡ ÿi lҥi nhiӅu, quen

biӃt lҳm, tôi sӁ vӅ hӧp quân vӟi nhӳng nghƭa dân nghƭa sƭ khác ÿӇ chӕng giһc.

- Thôi ÿѭӧc, viӋc xuҩt xӱ xin tùy ông ÿӏnh liӋu.

- Vâng, muôn ÿӝi ѫn Ngài. Tôi cӭ nghƭ ít ra ta không ÿӇ cho con dân Gia

Ĉӏnh - Ĉӗng Nai lҫm tѭӣng rҵng triӅu ÿình bӓ mһc hӑ trong cѫn binh cách.

ĈiӅu ÿó có thӇ làm cho lòng ngѭӡi ÿӥ ly tán .

- Ĉѭӧc thӃ, thұt rҩt ѫn ông ! Hѫn nӳa, nӃu làm ÿѭӧc ÿiӅu ông tѭӣng

nguyӋn sau này khi triӅu ÿình ÿã có ÿӫ sӭc ÿӇ tiӃn binh, sƭ tӕt cӫa ông chҳc sӁ

trӧ giúp ÿҳc lӵc... À, thӃ thì xin ông cho biӃt tôi còn có thӇ giúp ÿӥ gì chăng ?

- Dҥ có, nhѭng bây giӡ tôi chѭa thӇ có ngay mӝt phѭѫng nghӏ thiӃt thӵc

ÿѭӧc. Nhӳng gì cҫn thiӃt và quan trӑng nhҩt tôi sӁ cӕ lo liӋu và xin sӁ có ngѭӡi

tìm cách mұt báo cùng Ngài sau.

- Thôi cǊng ÿѭӧc ! Sau này, quân vө cҫn gì, xin ông cho biӃt. Và xin hӓi

thêm ông, Quҧn Ĉӏnh là ngѭӡi tâm huyӃt ra sao nhӍ ?

- Thѭa Ngài, chính lҫn này tôi vӅ sӁ hӧp quân cùng ông ta chӕng giһc.

Trѭѫng Công là ngѭӡi dǊng lѭӧc, có trí lӵc. Ông là ngѭӡi nҳm vӳng binh pháp,

có phѭѫng lѭӧc rõ ràng. Con ngѭӡi ҩy rҩt cҫn ÿѭӧc triӅu ÿình chú ý.

- Tôi cǊng nghƭ vұy. Tӯ khi vào quҫn thӭ ӣ ÿây tôi nghe nói nhiӅu vӅ

ông ta. Qua nhѭng lҫn gһp gӥ tôi cǊng thҩy quҧ là mӝt ngѭӡi cѫ mѭu.

-Vâng, thѭa ngài, ÿúng nhѭ vұy. Vӯa rӗi, tôi ÿã viӃt biӇu dâng lên Hoàng

Thѭӧng tiӃn nghӏ phong chӭc phó Lãnh Binh cho ông ta.

- Tôi sӁ hӝ lӵc tiӃn cӱ Trѭѫng Ĉӏnh. Thôi ông ÿi, mӑi viӋc lúc này ÿѭѫng

gҩp gáp. Ông nhӟ nhӳng ÿiӅu tôi nói, thӇ tình và lѭӧng hiӇu cho tôi.

2.9 Page 19

▲back to top

- Vâng, thѭa Ngài ! Mong cho quý thӇ chóng bình phөc. Con dân các hҥt

ÿѭѫng trông cұy ӣ Ngài nhiӅu.

Ĉӛ Cѫ Quang ÿӭng dұy, lҥy chào NguyӉn Tri Phѭѫng và bѭӟc ra ngoài.

Nhìn theo bóng dáng xa dҫn cӫa mӝt tӍnh thҫn có tâm huyӃt, xѭa nay nәi tiӃng

thanh liêm, NguyӉn Tri Phѭѫng không nhӳng thҩy không giұn vӅ nhӳng ÿiӅu

ông ta hҥch tӝi mình mà lҥi còn thҩy cҧm mӃn hѫn...

Kinh thành HuӃ thѫ mӝng ÿѭѫng sӕng nhӳng ngày hӗi hӝp, lo âu nhѭng

cǊng xa hoa, phù phiӃm lҥ lùng. Ĉi bҩt cӭ ÿâu trên nhӳng con ÿѭӡng các bӃn

ÿò, bãi chӧ vào bҩt cӭ quán hàng nào, cho dù anh là mӝt du khách hӡ hӳng nhҩt

ÿi nӳa cǊng sӁ bӏ dҵn vһt bӣi cҧnh tѭӧng trái ngѭӧc nhau mӝt cách thái quá.

Bên cҥnh sӵ nghèo túng, cùng khӕn là sӵ giàu sang, xa phí ÿӃn tұn cùng; bên

cҥnh sӵ quy lӷ van xin ÿӃn thҧm hҥi là sӵ ÿѭӡng bӋ, ÿƭnh ÿҥc ÿӃn kiêu sa....

Nhӳng ông quan ҩy rӡi bӓ quê hѭѫng bҧn quán cӫa mình, tӯ khҳp nѫi, tӯ tӍnh,

thành Hà Nӝi xa xôi ӣ phía Bҳc hay tӯ Hà Tiên heo hút ӣ phía Nam, tө tұp vӅ

ÿây ÿi tìm giàu sang, vinh hiӇn; ngѭӧc lҥi, nhӳng ngѭӡi ăn mày ÿau khә buӝc

phҧi xa mҧnh ÿҩt quê hѭѫng cӫa mình mà ít khi trong nhӳng lúc bình thѭӡng hӑ

ÿi ra khӓi cánh ÿӗng làng, làm mӝt cuӝc viӉn du lênh ÿênh mà xa xôi lҫn ÿҫu

trong ÿӡi, tӯ Quҧng Bình, Quҧng Trӏ hoһc xa hѫn vӅ phía Bҳc hay tӯ Quҧng

Nam, Quҧng Ngãi, Bình Thuұn hoһc tít mù hѫn nӳa trong kia vӅ phía Nam, tө

vӅ ÿây tìm bҩt cӭ cái gì có thӇ nhét ÿѭӧc vào cái dҥ dày ÿѭѫng sôi sөc gào thét

lên vì ÿói. Ĉҩt lành chim ÿұu, ÿҩt Thѭӧng Kinh, nѫi gҫn vӟi vua cha, gҫn vӟi

mһt trӡi hѫn cҧ, phҧi là nѫi mà cái bөng cӫa hӑ sӁ ÿѭӧc ҩm áp trӣ lҥi (!) ...

Cùng vӟi ÿám ngѭӡi rách rѭӟi tҧ tѫi, xanh bӫng và gҫy guӝc ҩy tӯ khҳp

nѫi kéo vӅ, kinh thành HuӃ tràn ngұp nhӳng tin ÿӗn ÿҫy huyӉn hoһc, kǤ dӏ và

khӫng khiӃp. Quҧng Nam ÿói, NghӋ An ÿói, cái ÿó ÿã hҷn rӗi; nhѭng giһc Ngô

Côn hҥ tӍnh thành Cao Bҵng, Giһc Huҩn chiӃm Quҧng Yên; Thә PhӍ ÿánh phá

phӫ Phú Bình, Lâm Thao... Sao Thái Bҥch xuҩt hiӋn giӳa ban ngày và mӝt ngӑn

núi kia tӵ dѭng sөt lӣ và vùi kín cҧ mӝt làng ? Rӗi bão lөt hҥn hán... Dѭӡng

nhѭ, cùng vӟi nhӳng ÿám ngѭӡi ҩy, cùng vӟi nhѭng tiӃng van vӍ quӷ lөy xin bӕ

thí cӫa hӑ, cùng vӟi nhӳng khuôn mһt gҫy ÿen hay bӫng beo cӫa hӑ, mӝt nӛi

kinh hoàng ngày càng khӫng khiӃp cӭ lan ra, trùm lên... Nó nhѭ ÿiӅm gӣ báo

hiӋu ngày tұn thӃ cӫa dѭѫng gian này, sҳp xҧy ra nay mai, tӕi nay; không, chӕc

nӳa thôi !...

Trong lúc ÿó thì vua Tӵ Ĉӭc vүn làm thѫ và hiӇu dө liên miên, ÿӫ

chuyӋn, tӯ chuyӋn trên trӡi dѭӟi ÿҩt ÿӃn chuyӋn thҫn, chuyӋn ngѭӡi, chuyӋn

ma, chuyӋn quӹ. Cҧ ÿӃn viӋc giӳ lҥi hѫn 200 mүu ÿҩt ӣ ba tӍnh Nam KǤ ÿã cҳt

ÿӭt cho Tây Dѭѫng dùng làm ruӝng tӵ ÿiӅn cho bên ngoҥi nhà vua... Trong mӝt

bӳa tiӋc hҷn là có ÿӫ nem công chҧ phѭӧng thӃt Ĉô Ĉӕc Bô-na và ÿҥi tá Pa-

lăng-ca, ÿҥi diӋn cӫa vua nѭӟc Pháp và vua Tâv Ban Nha, Tӵ Ĉӭc ÿã bày tӓ sӵ

«Thông cҧm sâu sҳc» vӅ nhӳng vҩt vҧ mà hai ngài ҩy phҧi chӏu ÿӵng qua cuӝc

2.10 Page 20

▲back to top

hành trình tӯ trong Gia Ĉӏnh ra tiӃp kiӃn Nhà vua (!)... Các quan chӫ quҧn bӝ

LӉ ÿã vҳt óc ÿӋ trình lên Hoàng thѭӧng 47 chӳ kӷ húy có liên quan ÿӃn mӗ mҧ,

tә tiên, phҫn mӝ và nhӳng gì gì nӳa cӫa bà Tӯ Hұu... Các quan vүn tiӃp tөc

tranh cãi nhau, ÿánh hay hòa. Cҧ mӝt triӅu ÿình bҩn lên vì tҩt cҧ nhӳng ÿiӅu ҩy.

Còn Ĉӛ Cѫ Quang, lҫn này lҥi ÿѭӧc gӑi trӣ vӅ Kinh ÿô lҫn thӭ hai kӇ tӯ

tháng 8 năm ngoái. Hӗi ÿó, vӯa vӅ tӟi kinh, ông vӝi xin Hoàng Thѭӧng cho

nghӍ phép vӅ thăm mҽ, thăm quê. Và cǊng mãi cho tӟi khi ҩy, ông mӟi biӃt rҵng

làng quê ông bӏ giһc cӓ tàn phá và ngѭӡi mҽ già hѫn 70 tuәi cӫa ông ÿã phҧi

cùng vӟi con cháu phiêu bҥt sang Nam Ĉӏnh tӯ năm ngoái. Hai lҫn lai kinh, ông

ÿã ÿi hҫu khҳp cҧ chiӅu dài cӫa ÿҩt nѭӟc... Giӡ ÿây, khi ÿã tӟi kinh ÿô, lòng ông

thҩy giá lҥnh, mӋt mӓi và buӗn chán lҥ lùng. Nó khác biӃt bao so vӟi chuyӃn ÿi

lҫn trѭӟc cӫa ông cǊng dӑc theo cҧ mӝt chiӅu dài ÿҩt nѭӟc. Lúc này, nhӳng ÿau

khә ҩy ÿã tiêu tan vì lòng ông ÿã tê dҥi, chai sҥn ÿi, vӃt thѭѫng ngҩm vào sâu,

nӛi ÿau khә chӍ còn giӳ lҥi ӣ sӵ chán nҧn. Bӣi vұy, chѭa bao giӡ ông thҩy mình

xa lҥ vӟi nhӳng bҥn ÿӗng liêu, vӟi triӅu ÿình này ÿӃn là thӃ...

Bӣi vì, trên con ÿѭӡng thiên lý xa xôi ÿó, nhӳng cҧnh tѭӧng ÿau thѭѫng

cӫa trăm hӑ ÿã bày ra khҳp nѫi trên mӛi bѭӟc ÿѭӡng ông ÿã ÿi qua, suӕt tӯ Nam

chí Bҳc. CǊng bӣi vì, chѭa bao giӡ ông thҩy mình trӣ nên bҩt lӵc trѭӟc nhӳng

ÿau khә ҩy nhѭ lúc này... Cҧ mӝt thӡi kǤ loҥn lҥc, ÿҫy nhӳng biӃn cӕ khôn

lѭӡng bao trùm lên khҳp ÿҩt nѭӟc, chi phӕi mӛi mӝt con ngѭӡi, mӛi mӝt sӕ

phұn cӫa cái ÿám dân chúng cùng khә ҩy. Ĉâu ÿâu cǊng chҥy giһc: giһc Tây

Dѭѫng nhѭ ӣ ÿҩt Nam KǤ ; giһc cӓ nhѭ mҽ và vӧ con ông ÿã phҧi chӏu; giһc ÿói

nhѭ ӣ nghӋ An, Quҧng Nam... Trong lúc ÿó, nhìn lҥi bҥn bè ÿӗng liêu, nhӳng lo

toan, ÿau khә vұt vã cӫa thҫn dân trăm hӑ hay cӫa nhӳng ngѭӡi còn có chút ѭu

ái vӟi ÿӡi nhѭng có nghƭa lý gì ÿӕi vӟi hӑ ? Hӑ ÿã quen sӕng trong phù phiӃm

xa hoa ! Thôi, ÿành vұy, lҫn này ông sӁ xin vӅ quê. Tuy là ÿã muӝn so vӟi cái

tuәi hѫn ngǊ tuҫn, nhѭng mình cǊng ÿã nhұn ra tҩt cҧ. Trong cái lӁ xuҩt xӱ cӫa

nhӳng kҿ ÿӝi mǊ nhà nho nhѭ ông, lui vӅ vѭӡn ruӝng cǊng là mӝt cái ÿҥo ÿӇ

giӳ mình trong sӵ bҫn bҥc, an phұn. Và tӯ trѭӟc tӟi nay, ÿâu có phҧi ông là

ngѭӡi ÿҫu tiên phҧi dùng tӟi cái ÿҥo ҩy! Ông bӛng thҩy buӗn cѭӡi cho cái mӝng

vӅ mӝt thӡi bình trӏ, vua sáng tôi hiӅn mà ông ÿã tӯng có lúc khao khát, thұm

chí có lúc tѭӣng mình ÿang sӕng trong cҧnh ÿó... Nhӳng ѭӟc mѫ ÿҽp cӫa mӝt

ngѭӡi hӑc trò ngây ngô giӡ ÿây ÿã tan vӥ hoàn toàn. «Nӧ áo cѫm phҧi trҧ ÿӃn

hình hài». Ông chӧt nhӟ ÿӃn câu trong bài văn tӃ cӫa mӝt nhà thѫ xѭa mà thҩy

chua xót. Thôi, may ra lҫn này thoát nӧ ÿѭӧc chҳc?

- Dҥ, bҭm quan, con ÿã ÿem nѭӟc vào hҫu quan ҥ. Ĉѭӧc, anh ra sӱa soҥn

khăn áo rӗi theo ta.

- Dҥ vâng, nhѭng thѭa Ngài, Ngài ÿi ÿâu ҥ ?

- Ta vào thành. Hôm nay có buәi thiӃt triӅu cӫa Hoàng Thѭӧng !

- ThӃ thì xin quan lӟn hãy nghƭ lҥi. Ĉi rӗi lҥi bӵc bӝi khә sӣ nhѭ lҫn năm

ngoái thôi ҥ !

Ĉӛ Cѫ Quang phì cѭӡi vì sӵ thành thұt ngây thѫ cӫa ngѭӡi lính hҫu. Ĉây

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

là mӝt ngѭӡi lính mӟi theo ông tӯ năm ngoái sau khi ông có lӋnh vӅ kinh. Anh

ta không biӃt rҵng, muӕn hay không thì ông cǊng phҧi ÿi. Tuy vұy cұu nói vô

tình cӫa ngѭӡi lính lҥi nhҳc ÿӃn ÿiӅu khó chӏu năm ngoái. Lҫn ҩy, ông vӯa vӅ

ÿѭӧc mҩy hôm, nҵm chӡ ngӵ lӋnh thì có buәi thiӃt triӅu và ông phҧi vào dӵ.

Buәi ҩy, sau khi triӅu thҫn và nhà vua bàn bҥc xong mӝt sӕ viӋc quan yӃu thì

nhà vua dө ông rҵng:

- Nhà ngѭѫi mӟi ӣ Gia Ĉӏnh ra, vұy hãy tâu bày thұt kӻ lѭӥng cho trүm

và ÿình thҫn cùng nghe xem tình thӃ mӑi mһt trong ҩy ra sao!

Thұt là ÿúng lúc, ông ÿѭѫng mong mӓi ÿiӅu ÿó. Nhìn thҩy sӵ phүn nӝ, tӫi

cӵc và ÿau khә cӫa chúng dân Gia Ĉӏnh, ông mong muӕn ÿѭӧc tâu bày lên

Hoàng Thѭӧng và ÿình thҫn thҩu rõ. Ông kӇ lҥi tình thӃ mà theo ông là còn có

ÿiӅu kǤ vӑng ÿѭӧc nhѭ viӋc do hoҥt ÿӝng tích cӵc cӫa nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh,

bӑn Tây Dѭѫng buӝc ÿã phҧi rút lui khӓi hàng chөc ÿӗn trҥi. - Ông tѭӡng trình

khá rҥch ròi sӵ mҩt lòng tin cӫa dân chúng, và sƭ phu khi nghe tin ký kӃt hòa

ѭӟc vӟi Tây Dѭѫng, lòng căm phүn oán giұn cӫa hӑ khi biӃt Phan Thanh Giҧn

ÿã ÿӗng ý cҳt nhѭӡng ba tӍnh Nam KǤ cho Pháp... ông kӏch liӋt lên án kӃ sách

«hòa nghӏ» và ÿòi trӏ tӝi Phan Thanh Giҧn cùng Lâm Duy HiӋp ÿӇ yên lòng dân,

ÿòi không ÿѭӧc chuҭn y hiӋp ѭӟc ÿã ký vӟi bӑn Tây Dѭѫng, ÿòi cӱ ngѭӡi ÿҧm

lѭӧc ra lo viӋc thu lҥi ÿҩt Nam KǤ. Ông nói xong, cҧ ÿình thҫn lһng ÿi. Mãi sau

- và ông hoàn dân không ngӡ ÿiӅu ÿó, mӝt vӏ tham tri lên tiӃng:

- Vұy thѭa ông Tuҫn phӫ, theo cách nói cӫa ông, chҳc ông không phҧn

ÿӕi viӋc làm trái quân mӋnh cӫa Trѭѫng Lãnh Binh ?

Ông biӃt ÿó là câu hӓi khá hiӇm ÿӝc, nhҩt là ÿѭӧc ÿһt ra ngay trѭӟc bӋ

rӗng. QuyӃt bҧo vӋ Trѭѫng Ĉӏnh, ông ÿáp lҥi:

- ViӋc làm cӫa Trѭѫng Lãnh Binh không thӇ gӑi là trái quân mӋnh.

Tѭӟng cҫm quân nѫi biên viӉn có lúc vì tình thӃ mҩt còn mà phҧi nhҩt thӡi trái

mӋnh vua, huӕng chi viӋc Trѭѫng Lãnh Binh tӯ chӕi không ÿi nhұm chӭc ӣ An

Giang là do chúng dân trăm hӑ ӣ ÿó muӕn vұy. Ta không ÿѭӧc hiӇu lҫm lòng

trung nghƭa ra viӋc làm phҧn nghӏch. Có thҩy ÿѭӧc nӛi bi phүn cӫa thҫn dân ӣ

ÿó mӟi hiӇu ÿѭӧc tâm can và viӋc làm cӫa Trѭѫng Tѭӟng Quân.

Hai hàng văn võ bá quan xôn xao hҷn lên. Ngѭӡi ӫng hӝ ÿã nhiӅu, nhѭng

kҿ phҧn ÿӕi không phҧi là ít. Vӏ Tham Tri kia, sau mӝt hӗi biӋn thuyӃt hùng

hӗn, ÿã cho ông là mҳc tӝi phҥm thѭӧng vì dám ҩy ý riêng cӫa mình mà ÿàn

hһc8 ngông ngҥo. Ông ta nói: «Công, tӝi cӫa Phan và Lâm ÿã ÿѭӧc ÿình thҫn

nghӏ bàn; chҷng nhӁ còn thiӃt sáng suӕt hay sao?». Không thӇ dҵn lòng ÿѭӧc,

ông bұt dұy ngay:

- Thѭa Ngài, viӋc nѭӟc là viӋc chung, không phҧi là viӋc riêng cӫa mӝt

nhà. Hѫn nӳa, nhӳng ÿiӅu tôi ÿã tâu bày chính là lòng mong muӕn cӫa ӭc vҥn

con dân ÿҩt Ĉӗng Nai chӭ ÿâu là riêng cӫa kҿ hҥ thҫn này!

Cuӝc tranh cãi có thӇ trӣ nên gay gҳt hѫn nӃu nhѭ lúc ҩy không có tiӃng

8 Nhѭ là bҳt bҿ, tӕ cáo

3.2 Page 22

▲back to top

nói truyӅn phán cӫa nhà vua cҩt lên. Trong lӡi dө cӫa Ngài Ngӵ, không có ý kӃt

tӝi ông là phҥm thѭӧng, nhѭng Hoàng Thѭӧng cǊng coi nhӳng ÿiӅu ông nói nhѭ

chuyӋn bӗng bӝt, cҥn nghƭ nhҩt thӡi. Ông thҩy ÿau lòng trѭӟc nhӳng lӡi dө ҩy,

thӃ mà khi ra vӅ mӝt vӏ trӑng thҫn ÿã ӫng hӝ ông còn mӯng cho ông là «may».

Chua chát biӃt nhѭӡng nào là ngay sau ÿó, mӝt loҥt triӅu thҫn ÿã cùng ÿӗng

khҭu tâu lên nhà vua, nghӏ tӝi ông. Ông ngҥc nhiên và bây giӡ mӟi hiӇu ra cái

«may» mà vӏ trӑng thҫn kia ÿã nói... Mӑi viӋc cuӕi cùng rӗi cǊng yên nhѭng

thӵc ra sau ÿó ông càng thҩy không còn gì ÿӇ kì vӑng vào triӅu ÿình nӳa. Nhân

nghe tin mҽ, ông ÿã xin vӅ quê nghӍ... Lҫn này, không biӃt sӁ còn có cái gì có

thӇ xҧy ra ?

Ngѭӡi lính hҫu ÿã ÿѭa triӅu phөc ra, anh ta nói:

- Thѭa quan lӟn, Ngài có thѭ ҥ.

- Thѭ ai ÿѭa ÿӃn ? Lúc nào ?

- Dҥ, con không biӃt thѭ cӫa ai cҧ. Có mӝt ngѭӡi lính cѫ vӯa ÿѭa ÿӃn ÿҩy

ҥ.

Ĉӛ Cѫ Quang cҫm lҩy bӭc thѭ và giұt mình. «À, VǊ Quân...». Ông hӗi

hӝp bóc thѭ. Ӗ, còn có cҧ thѫ nӳa... Bӭc thѭ cӫa VǊ Phҥm Khҧi viӃt:

«Năm ngoái, vì có viӋc ÿi kinh lý trong tӍnh nên lúc huynh ông ÿoái tӟi tӋ

xá, ÿӋ lҥi không có nhà. ĈӃn khi trӣ vӅ, nghe nói và ÿӑc thѭ ÿӇ lҥi, ÿӋ khôn xiӃt

ân hұn...».

Ĉӑc thѭ, biӃt huynh ông ÿѭѫng băn khoăn trong cái lӁ xuҩt xӱ cӫa ngѭӡi

quân tӱ. TiӃn thì bҩt khҧ dƭ, lùi thì không muӕn, ÿó vүn là cái nӧ xѭa nay cӫa

nhiӅu ngѭӡi. Huӕng chi, huynh ông là mӝt ngѭӡi, mҩy năm nay sӕng chӃt vӟi

giһc, chí và khí vì vұy mà trӣ nên mҥnh mӁ, không thӇ lùi ÿѭӧc, vì lùi sӁ tӵ

thҽn, không an. Vұy theo ngu ý, xuҩt chính vүn là con ÿѭӡng phҧi ÿi cӫa ngѭӡi

ÿã thҩy, không thӇ khác ÿӇ tӵ giӳ mình.

Riêng ÿӋ, mҩy năm nay cung yӃu ÿau luôn, con ÿѭӡng bôn tҭu mҩy chөc

năm qua xem ra rút cөc cǊng chӍ còn mӝt mái ÿҫu bҥc, bӡ phӡ trѭӟc gió. Nghƭ

lҥi ngày ÿѭӧc cùng huynh ông chung bҧng, thâu ÿêm tâm sӵ, hoài bão bao ÿiӅu,

nay chҷng khác chi giҩc mӝng kê vàng. Hұn thay, hұn thay!

Nay có bài thѫ tһng huynh ông và sao lөc mҩy bài làm tӯ ngày huynh ông

ÿi Gia Ĉӏnh, ÿӇ huynh ông xem và phӫ chính cho; mong ÿѭӧc ÿón huynh ông

tҥi tӋ xá lҫn nӳa:

Chinh xa phong vǊ bӭc ÿông hàn

Ĉҳc lӝ nhѭ công thoái diӋc nan

Tam phong vӏ giҧi nhung thҫn giáp

Nhұt thӵc ninh vong chiӃn sƭ xan

Bҥch phát tӯ thân mâu ám lӋ

Thanh sѫn phòng cӵu thӫ lѭu hàn

Thiên chѭѫng nhѭӧc luұn bình nhung sách

3.3 Page 23

▲back to top

Ĉҥi vǊ thi ѭng tөc tҩu Hoàn

Cuӕi bài thѫ, VǊ Phҥm Khҧi có lӡi chú “Tôi vүn tӵ thҽn mình là ngѭӡi vô

dөng. Mҩy năm nay biӃt huynh ông gian lao nѫi biên viӉn, tôi vүn vui vì nghƭ

rҵng trong chӛ cùng thanh khi, có lӁ ông là ngѭӡi không phҧi tӵ thҽn vӟi mình.

Nay xem thѭ huynh ông ÿӇ lҥi, tình xúc ÿӝng mà nҧy thành lӡi”

D͓ch th˯:

Chinh sa m˱a gió rét v͉ r͛i

G̿p b˱ͣc nh˱ ông cǊng d͍ lui

Manh áo nhung th̯n minh v̳n khoác

Bát c˯m chi͇n sƭ d̩ khôn nguôi

Tͳ thân tóc b̩c r˯i hàng l͏

Thăm b̩n non xanh ÿ͋ m̭y lͥi

K͇ sách binh nhung trên có h͗i

Tr˱ͣc sau quy͇t chi͇n m͡t ni͉m thôi.

Ngoài ra còn hѫn hai chөc bài thѫ khác. Ông xem qua mӝt lҫn và thҩy

trong sӕ nhӳng bài thѫ ҩy nhiӅu bài làm ông thích thú. Rõ ràng là trong mҩy

năm qua, ngòi bút cӫa bҥn ông ÿã trӣ nên cӭng cáp hѫn, tâm tri ÿã thay ÿәi,

lòng thiӃt tha lӝ ra lӡi nói làm cҧm ÿӝng ÿѭӧc lòng kҿ khác. Nhѭng có lӁ bài thѫ

mà ông thҩy nói rõ nhҩt tâm sӵ cӫa bҥn mình là bài VǊ Phҥm Khҧi mӟi làm gҫn

ÿây nhân ÿѭӧc bә vào Quӕc Sӱ quán. Nó cǊng là tâm sӵ cӫa nhӳng ngѭӡi nhѭ

ông, cҧm thҩy mình bҩt lӵc trѭӟc thӡi thӃ.

Nhӏ thұp niên tiӅn cӝng thӱ quan

Thăng Vân trҫm và kӹ bi hoan

Cӕ nhân dƭ khӭ danh nhѭng tҥi

Cӵu thҧo do tӗn mһc vӏ can.

NgǊ dҥ quân vѭѫng nam bҳc cӕ

Tam biên Tѭӟng sƭ hҧi sѫn hàn

Ngô tào bҥch chiӃn, phi ÿao thiӃt

Thi tӕ vô năng tiӃu “phҥt ÿàn”

D͓ch th˯:

Hai m˱˯i năm tr˱ͣc cǊng quan này

Mây n͝i m˱a chìm m̭y ng͕t cay

Ng˱ͥi cǊ ÿi r͛i tên v̳n ÿó

M͹c x˱a ch˱a ráo chͷ còn ÿây

3.4 Page 24

▲back to top

Vua mong Nam B̷c năm canh v̷ng

Quân rét non sông b͙n cõi gay

B̩ch chi͇n b͕n ta không ṱc s̷t

Vô tài h˱ͧng s̽n h͝ ng˱ͥi thay !

Câu cuӕi cùng dòng ÿiӅn tích: “Bài thѫ Phҥt ÿàn” (chһt gӛ ÿàn) ӣ thiên

Ngͭy phong trong Kinh thi nói: Kҿ cao khiӃt tӵ ÿi chһt gӛ ÿàn, kiӃm cӫi làm kӃ

sinh nhai, chê kҿ giӳ ngôi không có công trҥng gì mà chӍ ngӗi ăn không.

Ĉҩy, triӅu ÿình bӣi các vӏ trӑng thҫn, nhà vua có hiӋu chăng tâm sӵ buӗn

bã, ÿau ÿӟn cӫa hҫu hӃt sƭ phu trong nѭӟc ÿã thҩy mình bҩt lӵc trѭӟc tình thӃ

mҩt còn cӫa Tә quӕc và sӵ kêu than cӫa thҫn dân trăm hӑ? Có lӁ tӯ thӡi lұp

quӕc, trӯ nhӳng khi sӕng dѭӟi ách giһc ngoài, trăm hӑ chѭa bao giӡ chӏu nhӳng

ÿau khә nhѭ hiӋn nay ? Có cách gì ÿӇ cӕ kӃt nhân tâm cӫa thҫn dân, cӫa quan

lҥi trong triӅu ngoài nӝi, cӫa sƭ tӕt ? Bao nhiêu lâu nay, lòng tӵ hӓi lòng ÿiӅu ÿó

vì Ĉӛ Cѫ Quang nhұn ra mӝt cách rõ rӋt thӱ thách vô cùng nguy hiӇm ÿѭѫng ÿè

lên vұn mӋnh ÿҩt nѭӟc. Ĉúng, cҧ ÿҩt nѭӟc chӭ không phҧi chӍ có Nam KǤ...

Ông buӗn rҫu nhұn ra sӵ thoái lui cӫa mình rút cөc cǊng chӍ là mӝt cách

chҥy trӕn ! Nhѭng dù phҧi chҥy trӕn thì ít ra lѭѫng tâm cǊng bӟt tӫi hә trѭӟc

nói ÿau cӫa ӭc vҥn con dân ÿҩt Ĉӗng Nai mà mình ÿã chӭng kiӃn. ông ÿӭng dұy

ÿem cҩt mҩy bài thѫ cӫa VǊ. Ĉҩy, ông ta cǊng ÿӗng ý vӟi mình...

Năm ngoái, trên con ÿѭӡng vӅ thăm mҽ, ông ÿã tҥt vào thăm VǊ Phҥm

Khҧi, mӝt ngѭӡi bҥn ÿӗng tuӃ lҥi ÿӗng khoa, ÿã bao năm trӡi vì bôn tҭu viӋc

quan mà chѭa mӝt lҫn gһp mһt. Buӗn thay cho ông là lúc ÿó VǊ lҥi ÿang ÿi kinh

lý trong tӍnh, ngѭӡi nhà, chҷng biӃt lúc nào vӅ. Lòng ông vӕn ÿang nóng nhѭ

lӱa ÿӕt vì tin tӭc mҽ già, quê quán nên không thӇ ӣ lâu. Ông viӃt thѭ ÿӇ lҥi cho

VǊ. Trong thѭ Ĉӛ Cѫ Quang ÿã nói kӻ tâm trҥng thҩt vӑng cӫa mình, nӛi buӗn

chán và ý ÿӏnh xin vӅ hѭu dѭӥng, vui vӟi ruӝng vѭӡn, có ý thăm dò lòng bҥn...

Mãi cho tӟi giӡ, ông mӟi nhұn ÿѭӧc thѭ trҧ lӡi cӫa VǊ. Thôi, viӋc ÿã quyӃt rӗi

!... Ông thҩy yên tâm hѫn khi mӝt ÿiӅu day dӭt ông bҩy lâu nay ÿã ÿѭӧc giҧi

quyӃt dӭt khoát. ĈiӅu ÿó chҷng vui vҿ gì, nhѭng cǊng có thӇ gӑi là thѭӧng sách

trong cái thӃ chung ÿã hoàn toàn bҩt lӧi. Ӣ lҥi chӍ có thӇ thay ÿәi thiên tính trӡi

ÿã tӯng phú bҭm cho mình, cúi tai gài trӕc làm ngѫ... Nhѭng khә thay ông lҥi

không thӇ nhѭ thӃ ÿѭӧc. Ĉành phҧi tìm cách thoái lui ! Thôi ÿã ÿӃn giӡ phҧi

chҫu triӅu, ông ÿӭng dұy gӑi ngѭӡi lính vào...

Ĉӛ Cѫ Quang ÿѭѫng ngӗi ÿӑc sách trong nhà thì nghe có tiӃng ӗn ào

ngoài sân. Ông khó chӏu ÿӏnh ÿi ra hӓi xem vì sao thì ngѭӡi lính bѭӟc vào.

Thoáng thҩy nét mһt khó chӏu cӫa ông, anh lính vӝi thѭa:

- Dҥ thѭa quan lӟn, có các quan ÿӃn thăm Ngài ҥ.

3.5 Page 25

▲back to top

Ĉӛ Cѫ Quang ngҥc nhiên:

- Nhӳng ai ?

- Dҥ, bҭm ngài, con không biӃt nhѭng ÿông lҳm ҥ. Các vӏ ҩy ÿѭѫng chӡ

Ngài ӣ ngoài kia !

- Thôi ÿѭӧc, ÿӇ ta ra.

Ĉӛ Cѫ Quang ÿӭng dұy sӱa lҥi xӕng áo. Ông thӵc sӵ ngҥc nhiên chӭ

không vui mӯng gì. Ĉã nhiӅu năm làm quan ӣ ngoài, ông ít có dӏp giao thiӋp vӟi

quan lҥi ӣ các bӝ, các ty. Tӯ khi vӅ ÿây chӡ lӋnh, ông chӍ ÿóng cӱa nҵm nhà chӭ

không thăm viӃng ai. ThӃ là tӵ dѭng hôm nay hӑ lҥi rӫ nhau ÿӃn thăm mình

cùng lúc nhѭ thӃ này thì lҥ thұt. Có chuyӋn gì chăng ?

- Chào các Ngài.

Có ÿӃn mѭӡi mҩy ngѭӡi ÿѭѫng ÿӭng chӡ ӣ sân. Hӑ cҩt tiӃng ÿӗng thanh:

- Vâng, xin chào quan lӟn, chúng tôi xin ÿӃn chúc mӯng ngài.

- Dҥ không dám, mӡi các ngài vào.

Và khi ÿã phân ngôi chӫ, khách, Ĉӛ Cѫ Quang hӓi lҥi:

- Xin mҥn phép, cho tôi ÿѭӧc hӓi rõ, không hiӇu các ngài chúc mӯng tôi

vӅ viӋc gì ҥ?

Mӝt ông lang trung lӉ phép:

- Dҥ, bҭm... Nghe ngài ÿѭӧc bә tham tri bên bӝ Hӝ, chúng tôi xin ÿӃn có

lӡi chúc mӯng ngài trѭӟc.

- Thұt là ѫn vua sáng suӕt. Công lao ngài vҩt vҧ mҩy năm nay ӣ biên

viӉn...

À, ra thӃ, thì ra hӑ ÿӃn chúc mӯng mình ÿѭӧc bә tham tri. Thұt là mӍa

mai. Hӑ có biӃt ÿâu rҵng ông ÿѭѫng muӕn vӅ, ông ÿã khѭӟc tӯ sӵ bә nhiӋm ҩy,

ѫn huӋ ҩy. Nhà vua chѭa có y kiӃn nhѭng chí ông ÿã quyӃt...

- À, cҧm ѫn các Ngài, nhѭng hҷn các Ngài chѭa biӃt rҵng hҥ chӭc ÿã tӯ

chӕi xin nhà vua xét lҥi?

Mӑi ngѭӡi trӕ mҳt nhìn nhau, nghi ngӡ. Phҥm Tân, mӝt ngѭӡi cùng quê

vӟi ông, hӓi lҥi:

- Thѭa, quan lӟn không ÿùa ÿҩy chӭ ?

Hӑ không tin là ÿúng... Ĉӛ Cѫ Quang nghƭ nhanh và trҧ lӡi:

- Vâng, hҥ chӭc thҩy mình ÿӭc mông, không nên giӳ ngôi cao. Mҩy năm

qua công ít, tӝi nhiӅu, nhà vua ÿã tha cho tӝi chӃt là may, ÿâu còn dám lҥm

quyӅn ӣ nѫi triӅu nӝi.

Ĉúng nhѭ vұy, cách ÿây ba hôm, bӝ Lҥi ÿã y sao chӍ dө cӫa nhà vua

3.6 Page 26

▲back to top

thăng Tham tri cho ông trong chӍ, ngài ngӵ ÿã ân cҫn yên ӫy ông: «Trүm biӃt,

mҩy năm qua, nhà ngѭѫi gian lao vҩt vҧ, hao tәn tâm cѫ vì công viӋc ӣ ÿҩt Gia

Ĉӏnh. Vұy nay, bә chӭc tham tri bӝ Hӝ, nhà ngѭѫi phҧi thҩy rõ lòng cҧm mӃn

cӫa Trүm, ÿӯng ÿӇ ta không vui lòng...». Nhѭng quҧ thұt lúc này, ông không

còn mӝt chút hào hӭng nào nӳa...

Vӯa lúc ҩy, lҥi có ngѭӡi xuҩt hiӋn. Ngѭӡi ҩy vái chào các quan rӗi quay

sang Ĉӛ Cѫ Quang:

- Bҭm quan lӟn, con là thuӝc lҥi bên dinh cө Thѭӧng Hoàng, Vâng lӋnh

mӡi ngài sang phӫ có viӋc cѫ mұt.

- Nghe thҩy nói nhѭ vұy, các quan ÿӅu lөc tөc ÿӭng dұy kéo nhau ra vӅ.

Ĉӛ Cѫ Quang cǊng vӝi vàng ÿi theo ngѭӡi thѭ lҥi sang phӫ cӫa Hoàng Thѭӧng

Thѭ.

Tӟi nѫi, ông thҩy quan Thѭӧng ÿang ngӗi chӡ. Ông bѭӟc vào, quan

Thѭӧng ÿӭng dұy. Ĉӛ Cѫ Quang vӝi hӓi:

- Thѭa Ngài, không biӃt Ngài cho ÿòi hҥ chӭc có viӋc gì ?

- Tôi tѭӣng hҷn là Ngài biӃt rӗi? ViӋc ngài khѭӟc tӯ không nhұn chӭc ÿã

ÿѭӧc ÿӋ trình lên và Hoàng thѭӧng ÿã y ý cӫa ngài.

- ThӃ thì muôn ÿӝi ѫn Ngài và Hoàng thѭӧng.

- Khoan, xin ngài chӟ vӝi cҧm tҥ. Nhà Vua vì yêu mӃn Ngài nên ÿã thӇ

tình y ý cӫa Ngài. Nhѭng Ngài Ngӵ cho rҵng lâu ngày ÿi làm quan tұn phía

Nam, Ngài có tình quyӃn luyӃn gia hѭѫng. Ngài lҥi còn có tӯ mүu, tuәi ÿã cao,

sӕng ӣ tӍnh Nam. HiӋn nay, hҥt ҩy lҥi ÿѭѫng khuyӃt ngѭӡi trông coi, nhà vua dө

bә ông vào chӭc ҩy cho vҽn công tѭ, ÿoái chiӃu ÿӃn gia cҧnh Ngài còn nhiӅu

nӛi ѭu tѭ thѭӡng tình. ông nên cӕ gҳng ÿӯng ÿӇ nhà vua phҧi phұt ý. Xin nói

riêng ÿӇ ông hiӇu ngө ý cҩt nhҳc nhѭ vұy là chí ân chí nghƭa vұy.

Thұt là khó nghƭ và khó nói. Thôi, bây giӡ phҧi tìm cách cáo lui cái ÿã,

mӑi viӋc rӗi sӁ liӋu sau.

- Dҥ, bҭm Ngài, muôn ѫn lѭӧng hҧi hà cӫa Hoàng Thѭӧng và cӫa Ngài.

Tôi chӍ mong Ngài thѭ dãn lҥi cho ít ngày. Hҥ quan sӁ tâu bày sau.

Trên ÿѭӡng vӅ, Ĉӛ Cѫ Quang vӯa ÿi vӯa suy nghƭ. Ĉâu có phҧi vì ông

quyӃn luyӃn gia hѭѫng, ÿâu có phҧi vì mҽ già ÿã hѫn 70 tuәi cӫa ông mà ông

xin vӅ, mà ông không chӏu nhұm chӭc. Cái lӁ sâu xa là tiӃng kêu thӕng thiӃt cӫa

nhӳng ngѭӡi dân Gia Ĉӏnh năm ngoái giӳa nhӳng ngày ông lai kinh, vâng chӍ

lӋnh cӫa nhà vua.

Ngày nhұn lӋnh ÿi nhұm chӭc thӵ tri Phӫ ӣ Gia Ĉӏnh là mӝt ngày không

vùi trong cuӝc ÿӡi ông. Mҧnh ÿҩt xa xôi Cӵc Nam ҩy, ông chѭa mӝt lҫn ÿһt

chân ÿӃn, lҥi bӏ loҥn lҥc. Dân tình theo ngѭӡi ta nói là tính khí hung bҥo, dӳ tӧn,

chѭa ÿѭӧc giáo hóa bao nhiêu. Ĉҩt ҩy, ngѭӡi ҩy quá ÿӛi bӥ ngӥ so vӟi mӝt

3.7 Page 27

▲back to top

ngѭӡi sinh trѭӣng ӣ Bҳc Hà nhѭ ông. Tâm sӵ u hoài chӍ biӃt gӱi theo nhӳng vҫn

thѫ cӫa Lý Ĉӛ. .. ThӃ nhѭng càng sӕng ӣ ÿҩy ông càng thҩy yêu mҧnh ÿҩt ҩy.

Yêu nhӳng con ngѭӡi chân thӵc, ÿҫy nghƭa khí - hào khí Ĉӗng Nai. Nhӳng sƭ

phu, có lӁ không nhiӅu chӳ nghƭa nhѭ ӣ quê ông nhѭng ai cǊng giàu lòng cѭѫng

trӵc, khҷng khái. Thì ra ÿâu cǊng là ÿҩt nѭӟc tә tiên ÿӇ lҥi. Thiên nhiên ҩy, con

ngѭӡi ҩy không biӃt tӵ lúc nào ÿã ÿi dҫn vào tình cҧm cӫa ông, sâu xa, ÿҵm

thҳm. Rӗi Tây Dѭѫng chiӃm cӱa Cҫn Giӡ, chiӃn cuӝc bùng nә. Chính nhӡ tình

yêu sâu xa ÿҵm thҳm ҩy mà ông có ÿӫ can ÿҧm, nghӏ lӵc ÿӇ lăn lӝn sӕng chӃt

cùng vӟi chúng dân, nghƭa sƭ. Cùng chung sӕng vӟi hӑ, nhӳng ÿau thѭѫng ghê

gӟm, lòng tұn tөy, hy sinh cӫa sƭ phu, cӫa nghƭa dân, nghƭa sƭ ÿã thay ÿәi hҷn

cách nhìn có thӇ còn sách vӣ cӫa ông... Ông yêu quý mҧnh ÿҩt ҩy chҷng khác gì

nѫi chôn rau cҳt rӕn cӫa mình, ông ÿã tӯng ÿem máu xѭѫng cӫa mình ra gìn giӳ

nó. Chính vì thӃ ông ÿã tӯ chӕi, không rút lui theo lӋnh cӫa NguyӉn Tri Phѭѫng

sau khi ÿҥi ÿӗn Chí Hòa bӏ thҩt thӫ. Ngày nhұn ÿѭӧc chӍ dө lai kinh vì thӃ ÿӕi

vӟi ông cǊng là mӝt ngày tang tóc...

Mang nӛi ÿau lâm biӋt, ông chuҭn bӏ ra ÿi trong cҧnh chӏu ÿӵng âm thҫm.

ông không muӕn báo cho ai, không muӕn cho ai biӃt. Nhѭng thұt không ngӡ,

lúc ông cҩt bѭӟc, dân chúng lҥi ÿón chұt ÿѭӡng chұt ngõ.

Cҫm tay ông, mӝt cө già khóc mà nói rҵng: «Ngài ÿi cho mҥnh khӓe, cӕ

nhӟ ÿӃn chúng tôi. Và nhӡ Ngài thѭa lên nhà vua, lên triӅu ÿình nhӳng gì Ngài

ÿã thҩy, ÿã hiӇu... ». Và khi nhìn thҩy nhѭng giӑt nѭӟc nhѭ không cҫm ÿѭӧc ӭa

ra trong khóe mҳt cӫa ông, ông cө thәn thӭc nói tiӃp: «Tӯ nay cha bӓ con, quan

bӓ dân. Quan lҥi vӅ làm quan, dân thì không ÿѭӧc làm dân chúng nӳa». Mӑi

ngѭӡi khóc òa lên... ThӃ mà giӡ ÿây, ngѭӡi ta lҥi bә ông ÿi nhұm chӭc ӣ Nam

Ĉӏnh... Không, ông không thӇ làm ÿiӅu ÿó ÿѭӧc. Vҧ chăng ÿâu có phҧi chӍ có

tiӃng khóc, nӛi ÿau cӫa thҫn dân ӣ mӝt vùng Gia Ĉӏnh. Trong cѫn nѭӟc lӱa, tӯ

Nam chí Bҳc suӕt dӑc ÿѭӡng ông ÿã ÿi qua, lҫm than là cho tҩt cҧ mӑi ngѭӡi...

trong lúc ÿó, ӣ ÿây, hình nhѭ không ai hiӇu ÿѭӧc. Ngày ngày, tháng tháng... hӑ

vүn sӕng nhѭ vұy, vô dөng và phù phiӃm. Không, ông không thӇ nhѭ vұy ÿѭӧc.

«Ta là mӝt kҿ có tâm cѫ - ông nhѭ tӵ tranh biӋn vӟi mình - Ta không có quyӅn

sӕng nhѭ vұy. Bҩt lӵc vì nhӳng tiӃng khóc và nӛi ÿau ҩy, ta không có quyӅn

làm cho nó thӕng thiӃt hѫn». VӅ tӟi nhà, Ĉӛ Cѫ Quang lҩy giҩy bút và viӃt ngay

lӡi biӇu dâng vua. Vӯa viӃt, Ĉӛ Cѫ Quang vӯa ӭa nѭӟc mҳt nghƭ rҵng: thôi, thӡi

thӃ buӝc mình vào cҧnh ngӝ nhѭ vұy, mӑi ngѭӡi sӁ hiӇu cho mình. Ӣ ÿây không

ai biӃt cho thì ít ra con dân ÿҩt Ĉӗng Nai rӗi sӁ hiӇu, hұu thӃ muôn ÿӡi hҷn sӁ

công minh nhìn lҥi mà lѭӧng thӭ cho nhӳng ngѭӡi nhѭ ta...

Vӯa thiӃp ÿi ÿѭӧc mӝt lúc, Ĉӛ Cѫ Quang chӧt giұt mình thӭc dұy vì tiӃng

trӕng ngǊ liên hoҧng loҥn ÿánh dӗn dұp, hӕi hҧ và tiӃng ngѭӡi kêu, tiӃng chó

sӫa ҫm ƭ. Có biӃn !... ông bұt dұy, chҥy ra sân. Ӣ ÿây, tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi trong

nhà ông ÿã ÿӭng lӕ nhӕ, ngѭӡi nào cǊng ÿӅu lo sӧ, ngѫ ngác...

- Có viӋc gì thӃ ?

3.8 Page 28

▲back to top

Mӝt ngѭӡi con trҧ lӡi ông:

- Dҥ, thѭa thҫy, các con cǊng chѭa rõ !

TiӃng trӕng ngǊ liên vүn dӗn dұp, lan truyӅn tӯ làng này sang làng khác,

náo ÿӝng cҧ mӝt vùng rӝng lӟn. Vҷng trong tiӃng trӕng khҭn thiӃt ÿó, hình nhѭ

có tiӃng ngѭӡi kêu cӭu vang lên tӯ phía Bҳc. Ĉӛ Cѫ quang bӗn chӗn.

- Các con chú ý xem, hình nhѭ có tiӃng kêu bên làng Ĉһng.

Gҫn nhѭ ÿӇ ÿáp lҥi câu hӓi cӫa ông, tӯ làng Ĉһng, mӝt ngӑn lӱa bùng lên.

ChӍ mӝt chӕc sau, ngӑn lӱa ҩy ÿã lan rӝng ra nhanh chóng và bӕc cao cùng vӟi

nhѭng tiӃng nә dӳ dӝi cӫa tre nӭa bӏ ÿӕt cháy soi sáng ÿӃn tұn chӛ sân nѫi ông

ÿѭѫng ÿӭng. Tàn tro rѫi xuӕng lҧ tҧ quanh ông... TiӃng mӝt ngѭӡi nào ÿó lҥc ÿi.

- Thѭa thҫy, ÿúng là làng Ĉһng bӏ cѭӟp rӗi thҫy ҥ !

Hình nhѭ tҩt cҧ nhӳng nhà trong làng cǊng ÿã dұy hӃt. TiӃng trҿ khóc,

tiӃng gӑi hӓi lo âu và tiӃng nhӳng ngѭӡi ÿàn bà than oán... «Làng Ĉһng bӏ cѭӟp,

làng Ĉһng bӏ cѭӟp». TiӃng ҩy lan truyӅn ÿi và mӑi ngѭӡi ÿӅu nhӟ lҥi vө cѭӟp

phá tàn hҥi cách ÿây ba bӕn năm ӣ chính làng này. Giӡ ÿây, lҫn nӳa, làng Ĉһng

ÿѭѫng chӏu cái tai hӑa khӫng khiӃp ҩy... Phác qua rҩt nhanh mӝt kӃ hoҥch hành

ÿӝng, Ĉӛ Cѫ Quang quay lҥi bҧo các con:

- Bây giӡ, các con chia nhau ÿӃn các làng quanh ÿây, bҧo lý trѭӣng tұp

hӧp ngay tuҫn ÿinh và trai tráng ÿӃn giúp làng Ĉһng ÿánh lҥi lǊ cѭӟp. Mӛi làng

chӍ ÿѭӧc giӳ lҥi 8 tuҫn ÿinh ӣ các ÿiӃm canh cӫa làng mình, còn lҥi phҧi ÿi hӃt,

ÿi ngay do lý trѭӣng thân dүn. Phҧi chia nhau ra chһn giӳ ngay các ngã ÿѭӡng

vào ra làng Ĉһng. Bҧo ÿó là lӋnh cӫa ta - Tham tán quân thӭ Hҧi-Yên.

Tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi ÿàn ông có mһt ra ÿi ngay. Ĉӛ Cѫ Quang quay sang

ngѭӡi con dâu thӭ ba: Con chҥy sang nhà ông Lý KiӃn cho gӑi tuҫn ÿinh làng ta

ngay. Bҧo vӟi ông ҩy ta chӡ ӣ ÿiӃm canh phía Bҳc. Bҧo mҩy chú lính bên ҩy

cùng ra cҧ ngoài ÿó.

Chӡ cho ngѭӡi con dâu ÿi rӗi, ông bҧo mӑi ngѭӡi vào nhà nghӍ rӗi vӝi vã

ÿi ra ÿiӃm canh phía Bҳc, cái ÿiӃm gҫn vӅ làng Ĉһng nhҩt. Ông dӵ tính rҵng,

sau khi cho tuҫn ÿinh các làng chһn giӳ các ngã ÿѭӡng vào ra làng Ĉһng, ông sӁ

thân dүn tuҫn ÿinh và trai tráng làng ông cùng mҩy ngѭӡi lính ông ÿem theo

trong cuӝc kinh lý lҫn này ÿánh vào làng Ĉһng truy bҳt bӑn cѭӟp. Nhҩt ÿӏnh

phҧi quét mӝt mҿ thұt gӑn ÿӇ chӃ ngӵ bӟt nhӳng ÿám cѭӟp còn lҥi trong vùng.

Ĉã bao lâu nay, chúng rông rӥ quá lҳm và gây ra không biӃt bao nhiêu thҧm

cҧnh cho dân chúng suӕt mҩy tӍnh ngoài Bҳc này. Ngay làng Hҥ ĈiӃm cӫa ông

cǊng vұy, sau vө cѭӟp phá mҩy năm gҫn ÿây cӫa chúng, cǊng nhѭ nhà ông phҧi

lѭu tán sang tұn Nam Ĉӏnh, nhiӅu gia ÿình trong làng ÿã phҧi chҥy ÿi tha

phѭѫng cҫu thӵc. Làng xóm hiӋn còn tiêu ÿiӅu, xѫ xác...

Tӯ năm ngoái, sau khi xin vӅ không ÿѭӧc, ông buӝc lòng phҧi ӣ lҥi Kinh

nhұn chӭc. Nhѭng ÿúng nhѭ ông nghƭ, ông ÿã không làm ÿѭӧc mӝt viӋc gì có

3.9 Page 29

▲back to top

ích. Sau mҩy tháng ӣ kinh, ông xin vӅ Bҳc Ninh trӏ nhұm... Dù sao, vӟi cѭѫng

vӏ ÿӭng ÿҫu mӝt hҥt, ông cǊng có thӇ làm ÿѭӧc mӝt ÿiӅu gì ÿó có ích lӧi thiӃt

thӵc hѫn cho dân chúng ӣ nѫi ông trӏ nhұm... Vӯa ra tӟi nѫi, ông bҳt tay vào

viӋc cӭu ÿӡi cho dân chúng tӍnh Bҳc và sau khi thҩy rõ thӵc trҥng trong hҥt, ông

ÿiӅu trҫn xin nhà vua giҧm thuӃ khóa. Ĉӭc ÿӝ thanh liêm và nhӳng viӋc làm ÿó

cӫa ông ÿã ÿѭӧc dân chúng trong hҥt biӃt ѫn. Nhѭng cǊng chính lúc ÿó, ông

nhұn ÿѭӧc nhӳng tin tӭc ÿҫy lo sӧ vӅ sӵ hoành hành cӫa bӑn giһc cӓ, giһc biӇn

ӣ hҫu khҳp các tӍnh ngoài này và công viӋc tiӇu phҥt cӫa quan quân gҫn nhѭ

chҷng khҳc phөc ÿѭӧc gì. Và ông nhұn ra, ÿҵng sau nhӳng hoҥt ÿӝng càn bұy

cӫa giһc cӓ là nhӳng âm mѭu quӹ quyӋt, thâm ÿӝc cӫa kҿ thù, cӫa bӑn Tây

Dѭѫng... NhiӅu ÿám ÿã nhұn sӵ xúi giөc và giúp ÿӥ vӅ nhiӅu mһt cӫa bӑn Tây

Dѭѫng, ông hiӇu ngay ra sӵ nguy hiӇm cӫa tình thӃ nӃu không dҽp yên bӑn này.

Nhѭng muӕn dҽp yên, không thӇ chӍ ÿѫn thuҫn dùng hành ÿӝng thҧo phҥt.

NhiӅu ngѭӡi trong ÿám cѭӟp ҩy là nhӳng dân làng bӏ thӃ cùng ÿҭy vào bӃ tҳc...

Cùng vӟi nhӳng hoҥt ÿӝng gián ÿiӋp ngày mӝt trҳng trӧn cӫa bӑn cӕ ÿҥo ngѭӡi

Tây, viӋc khám phá ra mӕi quan hӋ giӳa chúng vӟi các ÿám giһc cӓ làm cho Ĉӛ

Cѫ Quang lo có thӇ tái diӉn lҥi tҩm thҧm kӏch ӣ lөc tӍnh mà ông là mӝt nhân

chӭng ÿau khә. Gҫn ÿây, nhӳng ÿám giһc cӓ, giһc biӇn ҩy ÿһc biӋt bành trѭӟng

ӣ Hҧi Dѭѫng, Quҧng Yên. Ông ÿã vui lòng nhұn chӭc tham tán quân thӭ Hҧi-

Yên vӟi hi vӑng yên ÿӏnh tình thӃ trong hai tӍnh này, mһc dҫu ông biӃt ÿó là mӝt

công viӋc nguy hiӇm mà nhiӅu ngѭӡi trong ÿám quan lҥi tìm cách trӕn tránh...

Hôm qua, nhân ÿi kinh lý trong vùng, ông ÿã tҥt vӅ nhà...

Ra gҫn tӟi ÿҫu làng, nѫi có ÿiӃm canh, ông thҩy lҥnh. Lúc nãy, vì quá vӝi

vàng, ông không kӏp mһc áo. Ĉêm thҳng 10, cái rét chѭa ÿӃn nӛi ghê gӟm

nhѭng thҩm thía và gӧi nhӟ lҥ lùng. Làng quê ông, vӟi nhӳng khuôn mһt thân

quen hay lҥ lүm vì lâu ngày ÿi xa mà ông gһp trên ÿѭӡng ÿӅu nhӟn nhác, sӧ sӋt.

Và cҧnh vұt do ánh lӱa cӫa ÿám cháy bây giӡ dӳ dӝi hѫn bên làng Ĉһng soi

sáng, hiӋn lên vҿ nghèo khó, tiêu ÿiӅu vӟi cѫn gió rét ÿҫu mùa.

Ngoài ÿiӃm, mӝt ÿám ÿông ÿѭѫng tө tұp hѭӟng mһt vӅ làng Ĉһng. Trong

ánh mҳt cӫa hӑ, Ĉӛ Cѫ Quang ÿӑc thҩy nӛi bӗn chӗn, thҩp thӓm. Lý HiӇu cǊng

có mһt trong ÿám ngѭӡi ҩy cùng vӟi mҩy ngѭӡi lính cӫa ông. Mӑi ngѭӡi giұt

mình khi nghe tiӃng ông:

- Ông Lý ÿã cҳt gác ba ÿiӃm kia chѭa ?

- Dҥ, bҭm quan lӟn, rӗi ÿҩy ҥ !

Ĉӭng trѭӟc ÿám ngѭӡi ÿѭѫng e dè, khép nép trѭӟc mһt, Ĉӛ Cѫ Quang

hӓi:

- Ông Lý nhӍ, làng ta có bao nhiêu ngѭӡi ?

Lý HiӇu nhҭm tính rӗi thѭa:

- Dҥ, có 40 tuҫn ÿinh, trai tráng ÿҩy ҥ !

3.10 Page 30

▲back to top

Ĉӛ Cѫ Quang suy tính: «Nhѭ vұy, cӝng vӟi 6 ngѭӡi lính là có thӇ ÿӕi

chӑi ÿѭӧc vӟi ÿám cѭӟp này»...

Ông nói to lên:

- Thôi, bây giӡ mӑi ngѭӡi chú ý: tôi ÿã y lӋnh cho mҩy làng xung quanh

chһn giӳ các ngҧ ÿѭӡng ra, vào làng Ĉһng rӗi. Riêng anh em chúng ta và mҩy

chú lính thì theo tôi ÿánh vào làng Ĉһng ÿӇ truy bҳt bӑn cѭӟp. Theo tôi biӃt,

chúng thѭӡng ÿi tӯng ÿám 15 ÿӃn 20 ngѭӡi là cùng. Vұy ta phҧi cӕ bҳt cho gӑn.

Bây giӡ, ta phҧi băng cánh ÿӗng này mà sang cho nhanh... Tӯ nay, tôi ÿã có

lӋnh mӛi khi có biӃn ӣ mӝt làng nào ÿó, mҩy làng xung quanh phҧi có trách

nhiӋm hӧp lӵc ÿánh lǊ cѭӟp.

Rӗi ông quay sang Lý HiӇu:

- Riêng ông Lý, ông cho ngѭӡi ÿi giao hҽn vӟi các cánh tuҫn ÿinh ӣ các

làng vây quanh làng Ĉһng và báo các ông lý khác sáng mai ÿӃn hӝi ӣ nhà tôi ÿӇ

bàn cách quyên góp, giúp ÿӥ làng Ĉһng...

7-1977

MҺC CHÂU

NGUYӈN HӲU HUÂN

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

NguyӉn Hӳu Huân ra ÿӃn cánh ÿӗng thì trӡi ÿã sáng rõ. Mһt trӡi chѭa

mӑc nhѭng chân trӡi phía ÿông ÿã ӱng dҫn mһt màu hӗng. Bҫu trӡi cao vút,

không vҭn mӝt gӧn mây, trên cánh ÿӗng bát ngát, nhӳng làn sѭѫng mӓng mҧnh

bay. Bàn chân dүm ÿҩt se se lҥnh và lòng ông thҩm ÿҫy mӝt cҧm giác ҩm cúng,

thҫn yêu.

CǊng vүn là giҧi ÿѭӡng này, thӱa ruӝng nӑ, nhӳng mái nhà tranh hiӅn

lành giҧn dӏ mà ông ÿã tӯng biӃt... Ĉҩt ÿai quê hѭѫng thân thiӃt, quen thuӝc

ÿѭѫng mӣ ra, dӏu dàng và bao la nhѭ tҩm lòng cӫa mӝt ngѭӡi mҽ, ÿón mӝt ÿӭa

con xa cách trӣ vӅ.

Gҫn tám năm ÿã qua kӇ tӯ ngày ông cә cùm, tay xích nһng nӅ, bѭӟc

xuӕng chiӃc tàu nhұn cái án lѭu ÿày chung thân cӫa kҿ thù tӟi ÿáo Rê-uy-ni-

ông. Cho tӟi hôm nay, ông mӟi thӵc sӵ cҧm thҩy mình ÿѭӧc sӕng tӵ do, hít thӣ

mӝt không khí trong sҥch cӫa trӡi rӝng ÿҩt dài. Ĉúng ra, ngѭӡi Pháp ÿã «tha

bәng» cho ông tӯ hѫn 3 năm nay rӗi kia, nhѭng vì lòng «nhân nghƭa», «ÿӝ

lѭӧng» nhѭ «trӡi bӇ cӫa ngѭӡi Tây Dѭѫng», nên ông ÿѭӧc Ĉӛ Hӳu Phѭѫng

«bҧo lãnh», tiӃn cӱ làm giáo thө ! Nhѭng ba năm qua, kӇ tӯ ngày ÿѭӧc tha bәng

ÿó, ông chѭa bao giӡ ÿѭӧc hѭӣng nhӳng ÿiӅu kiӋn tӕi thiӇu nhҩt cӫa sӵ «tha

bәng», cӫa mӝt con ngѭӡi tӵ do. Vì quá «ân cҫn» vӟi ông, ngài Ĉӛ Hӳu

Phѭѫng ÿã theo ông tӯng bѭӟc, kiӇm soát chһt chӁ tӯng lӡi ăn tiӃng nói cӫa

ông. Không nhӳng thӃ, y còn muӕn qua ông ÿӇ chiêu dө và theo dõi nhѭng bҥn

bҫu cӫa ông... Nhѭng vѭӧt qua tҩt cҧ nhӳng ràng buӝc ngһt nghèo ÿó, lӧi dөng

ÿӏa vӏ mӝt ông Giáo thө Chӧ Lӟn, NguyӉn Hӳu Huân ÿã liên lҥc ÿѭӧc vӟi các

bҥn bҫu, văn thân lөc tӍnh, ÿһc biӋt vӟi Quҧn ÿҥo Võ Duy Dѭѫng là ngѭӡi ÿã

cùng ông khӣi nghƭa chӕng bӑn Tây Dѭѫng cách ÿây hѫn mѭӡi năm. Không

nhӳng thӃ, ông còn liên lҥc ÿѭӧc vӟi nhӳng ngѭӡi Hoa kiӅu trong nhóm Thiên

Ĉӏa Hӝi ÿӇ nhen nhóm lҥi phong trào chӕng bӑn Tây Dѭѫng. Cho ÿӃn nay, tình

thӃ ÿã có nhiӅu hy vӑng, cho nên ông chӫ trѭѫng trӕn khӓi nhà tên Phӫ Phѭѫng.

Tӕi hôm qua, lӧi dөng lúc vҳng vҿ, ông ÿã ÿӇ lҥi cho Phѭѫng mӝt bài thѫ:

Khó gӑi thâm nghiêm cӱa chín trùng

Ngày nào «cha mҽ» cӭu «con» cùng

Bӕn mùa man mác tình nhà cӱa

Trăm dһm ÿau buӗn cҧnh núi sông

Mây trҳng ÿã giăng trӡi BӃn nghé

Nҳng chiӅu dѭӡng cháy ÿҩt Gò Công

Ngӑn cӡ phá lӛ bao giӡ thҩy

4.2 Page 32

▲back to top

Thiên hҥ ngѭӡi ÿӅu ngóng cә trông.

Chҳc là bây giӡ thì hҳn ÿã biӃt nhѭng quá muӝn rӗi. NguyӉn Hӳu Huân

mӍm cѭӡi tӵ nghƭ và thҩy thích thú khi hình dung vҿ hӕt hoҧng ÿӃn xanh xám

mһt mày cӫa Phѭѫng. Cho hҳn hѭӣng mҩy cái tát tai cӫa bӑn quan thҫy cǊng là

ÿiӅu xӭng ÿáng...Còn ông, bây giӡ ông ÿã là mӝt ngѭӡi tӵ do, mӝt con chim

trong bҫu trӡi rӝng rãi mӣ ra bát ngát trѭӟc mҳt. NiӅm ѭӟc mѫ bao nhiêu năm

trӡi kӇ tӯ ngày ҩy giӡ ÿây ÿã ÿѭӧc thӓa nguyӋn. Giӳa mӝt buәi sáng trong lһng,

ÿҽp ÿӁ thӃ này cӫa trӡi ÿҩt quê hѭѫng, ông bѭӟc ÿi, mҳt mӣ rӝng nhìn ngҳm

thoҧ thuê, tai lҳng nghe ÿón nhұn mӑi hӗi âm náo nӭc cӫa ÿҩt trӡi và cҧ tiӃng

tim mình ÿұp gҩp gҩp, máu chҧy rҫn rұt trong huyӃt quҧn... Ông ÿi nhѭ mê nhѭ

say trong trӡi ÿҩt cӫa quê hѭѫng.

Lӟn lao thay niӅm vui cӫa mӝt con ngѭӡi tӵ do !

... Ngày ҩy, sau khi thҩt bҥi trong cuӝc tҩn công vào Mӻ Tho, theo lӡi

khuyên cӫa bҫu bҥn, ông ÿã lánh sang An Giang, lúc này còn là ÿҩt cӫa triӅu

ÿình, ngѭӡi bҥn khuyên ông ÿi ÿã nói:

- Bác phҧi ÿi ngay vì bác ÿã bӏ chúng bҳt mӝt lҫn rӗi. NӃu lҫn này bӏ bҳt

trӣ lҥi thì thӵc khó toàn. Bác cӭ sang bên ҩy và chӡ ÿӧi. Lúc nào tình thӃ ÿã yên

hàn, bác lҥi trӣ vӅ...

Nhѭng rӗi chính viên Tәng Ĉӕc An Giang lúc ҩy lҥi bҳt ông trao cho bӑn

Tây Dѭѫng ÿӇ chӭng tӓ thӵc tâm «hòa nghӏ» cӫa y. Ngӗi trong nhà ngөc ӣ Sài

Gòn; ông vүn còn bàng hoàng ÿau ÿӟn ÿӃn tê tái trѭӟc sӵ thұt ÿê tiӋn ÿó... Ĉӕi

vӟi ông, hành vi bӝi phҧn ÿó là mӝt sӵ ÿoҥn tuyӋt niӅm tin còn sót lҥi trong ông

ÿӕi vӟi quan lҥi triӅu ÿình lúc này. Cho nên, tuy thѭѫng cҧm và xúc ÿӝng,

nhѭng ông vүn không bҵng lòng khi nghe tin vӧ ông ÿã lһn lӝi sang tұn An

Giang ÿӇ xin tha cho ông. Bài thѫ ông gӱi cho vӧ lúc ҩy viӃt:

... Ĉѫn bҭm cúi luӗn loài bҥch quӹ

Sân quǤ vҩt vҧ phұn hӗng nhan

Bán mình ÿâu ngҥi phiӅn lòng sҳt

Chuӝc tӝi thà xin trӑn nghƭa vàng...

Ông không bҵng lòng vӅ sӵ van xin ÿó vì ÿã tӯ lâu ông hiӇu viӋc mình

làm. Hành ÿӝng cӫa ông nào có tӝi lӛi gì mà phҧi van xin, nhҩt là van xin ngay

nhӳng kҿ nhѭ vұy. Trѭӟc lúc ra ÿi, ông ÿã khuyên vӧ bҵng mӝt bài thѫ khác:

Ĉã sinh làm gái vҽn theo chӗng

Hóa ÿá kìa ai cǊng ÿӭng trông

Vұn rӕt kӇ gì cѫn gió bөi

Ĉҥo hҵng hãy vӳng vӟi non sông

Cӱa gai hiu hҳt sѭѫng im bһt

4.3 Page 33

▲back to top

Trѭӟng vҧi lôi thôi (!) nguyӋt tӓ lòng

Tan hӧp dүu rҵng cѫ tҥo hóa

LiӉu bӗ ѭӟm thӱ lúc trӡi ÿông.

Rӗi ông bѭӟc xuӕng tàu, nhұn cái án ÿày biӋt xӭ suӕt ÿӡi trong nӛi buӗn

tuyӋt vӑng vì nghƭ không còn ngày trӣ lҥi. Không có mӝt ai trong sӕ bҥn bҫu,

gia ÿình, hӑc trò ÿѭa tiӉn. Cho tӟi phút cuӕi cùng khi bӏ ÿày xuӕng mӝt hҫm tàu

tăm tӕi, ông chӍ còn kӏp nhìn là lҫn cuӕi cùng hình ҧnh cӫa bӡ bãi quê hѭѫng

ÿѭѫng chìm ÿi trong nҳng lӱa. Chúng ÿѭa ông ra ÿҧo rê-uy-ni-ông và tӯ ÿó, ông

sӕng cuӝc ÿӡi lao lӵc cӵc nhөc cӫa mӝt ngѭӡi tù. Nhӳng cǊng trong nhӳng

ngày ÿen tӕi ÿó, dҫn dҫn ông tìm lҥi ÿѭӧc hy vӑng và ý chí quyӃt sӕng trӣ vӅ:

Thôi, thôi, thôi

Gҳng mà rau cháo

Duy có bách tùng chӏu lҥnh dҿo dai.

Hoһc giҧ trӡi kia

Cӕ tình thӱ thách

Ĉӫ mӑi khúc nôi

Rӗi biӃt ÿâu anh

Chҷng sӕng trӣ vӅ.

(H͛ Khoan)

Rӗi tӵ quyӃt:

Văn võ bao nhiêu ôm ÿӇ ÿó

Chӡ khi nҩu nѭӟc sӁ ÿem ra.

(B͵a cͯi)

Tӯ ngày ҩy, ông ÿã tӵ hҽn cho mӝt ngày hôm nay. Ba năm qua tuy phҧi

sӕng ҭn nhүn ӣ nhà hӑ Ĉӛ, ông ÿã làm ÿѭӧc biӃt bao nhiêu viӋc. Tӯ nay ông sӁ

trҧ lӡi cho chúng biӃt ÿiӅu chúng muӕn dò tìm ӣ ông...

NguyӉn Hӳu Huân ÿã ÿӃn giòng sông Bҧo Ĉӏnh, giòng sông quê hѭѫng

vӟi nhӳng kӹ niӋm cӫa tuәi thѫ. Giòng nѭӟc xanh trong mҧi miӃt ÿә vӅ xuôi

giӳa hai bӡ sum suê cây trái. Ông thҩy lòng mình xao ÿӝng lҥ lùng. ĈӇ trӣ lҥi

ÿѭӧc vӟi nó, cuӝc ÿӡi ông ÿã mҩt ÿi nhӳng tám năm vӟi nhӳng biӃn cӕ không

ngӡ...

Mӝt chiӃc xuӗng hiӋn ra ӣ chӛ ngoһt cӫa khúc sông và ông vui sѭӟng

nhұn ra Sáu Hҧi, ngѭӡi thân tín cǊ, mӝt ngѭӡi trong nhiӅu năm qua, kӇ tӯ ngày

ÿѭӧc ông giác ngӝ, ÿã mӝt sӕng mӝt chӃt ÿi theo ông chӕng lҥi ngѭӡi Tây. Khi

ӣ nhà Ĉӛ Hӳu Phѭѫng, ông cǊng ÿѭӧc bҫu bҥn báo cho biӃt Sáu Hҧi vүn tӕt. Có

lӁ anh ta ÿi ÿón ông. Thұt là sung sѭӟng biӃt bao, kӇ tӯ bây giӡ, ông lҥi ÿѭӧc

4.4 Page 34

▲back to top

sӕng giӳa nhӳng con ngѭӡi ÿó. Sáu Hҧi là hình ҧnh mӝt sӵ tái sinh cӫa mӝt con

ngѭӡi khi ÿѭӧc nghƭa cҧ cӫa công cuӝc cӭu nѭӟc kích thích.

Anh ta xѭa kia vӕn có tên là Sáu Tӳng và tӯng mӝt thӡi khét tiӃng là mӝt

tѭӟng cѭӟp ӣ vùng An Hóa. Suӕt cҧ mӝt vùng Ĉӏnh Tѭӡng lúc ҩy, không ai

nghe tin anh ta mà không khiӃp sӧ. Mӝt lҫn, sau khi dò biӃt ÿѭӧc sào huyӋt cӫa

anh ta, NguyӉn Hӳu Huân ÿã mҥo hiӇm mӝt mình ÿӃn gһp Sáu Tӳng. Mӣ ÿҫu

câu chuyӋn, ông hӓi:

- Tҥi sao trong lúc ÿҩt nѭӟc tӗn vong, nghƭa dân lҫm than nhѭ thӃ này mà

các anh còn nӥ cѭӟp cӫa giӃt ngѭӡi quá lҳm làm vұy ? Anh không ÿem lính

tráng cӫa anh ÿi theo chúng tôi cùng giӃt bӑn Bҥch quӹ có phҧi hѫn không ?

Ban ÿҫu anh ta còn tranh cãi vӟi ông, nói rҵng anh ta ÿi cѭӟp cӫa nhà giàu;

nhӳng bӑn ngѭӡi tham lam, hút xѭѫng tӫy cӫa dân nghèo. Nhѭng rӗi, qua lӡi

khuyên cӫa ông, anh ta ÿã hiӇu ra và tình nguyӋn ÿi theo ông, trӣ nên mӝt ngѭӡi

rҩt tӕt. Dҫn dà ông mӟi hiӇu ra cuӝc ÿӡi ÿҫy ÿau khә cӫa con ngѭӡi ҩy.

Anh ta vӕn là mӝt thanh niên nhà nghèo ÿi ӣ ÿӧ cho mӝt nhà giàu. Cuӝc

ÿӡi cӫa mӝt ngѭӡi ӣ ÿӧ vӕn ÿã ÿӫ ÿiӅu tӫi nhөc nhѭng rӗi khi lҩy vӧ, mӝt ngѭӡi

ÿàn bà có nhan sҳc, anh ta cǊng bӏ tên chӫ này cѭӟp mҩt. Uҩt ӭc không chӏu nәi,

anh ta ra ÿi và tө tұp nhӳng ngѭӡi cùng cҧnh thành mӝt ÿám cѭӟp. Ĉӕi tѭӧng

ÿҫu tiên cӫa anh chính là tên chӫ cǊ... Tӯ khi ÿi theo ông, Sáu Tӳng ÿã ÿѭӧc

ông ÿәi cho mӝt cái tên mӟi: Sáu Hҧi - NguyӉn Hӳu Hҧi. Coi ông nhѭ mӝt

ngѭӡi cha, ÿã bao lҫn giúp ông thoát khӓi cái chӃt mѭӡi mѭѫi. Sau khi ông bӏ

bҳt lҫn thӭ hai, anh ta tiӃp tөc ÿi theo VǊ Duy Dѭѫng, Hai QuyӅn... ÿánh lҥi bӑn

Tây Dѭѫng. Ông cҩt tiӃng gӑi, Sáu Hҧi nhìn lên nhұn ra ông, vӝi vàng áp xuӗng

vào bӡ và nhҧy lên. Hai thҫy trò ôm lҩy nhau và cҧ hai ÿӅu ӭa nѭӟc mҳt, lһng ÿi

vì xúc ÿӝng. Mãi sau, Sáu Hҧi mӟi lҳp bҳp nói vӟi ông:

- Thѭa thҫy, hôm qua, có ngѭӡi ÿӃn bҧo thҫy sӁ vӅ con mӯng quá ! Sáng

nay HuyӋn Lân, ông bҧo còn ÿi ÿón, con ÿi mà cӭ không tin. Ai ngӡ thҫy vӅ

thұt...

- Bác HuyӋn Lân hiӋn ӣ ÿâu con ?

- Dҥ, әng ÿѭѫng ӣ Bình Cách ҥ.

Rӗi anh ta lui lҥi. hình nhѭ ÿӇ nhìn kӻ hѫn ngѭӡi thҫy cӫa mình.

NguyӉn Hӳu Huân mӍm cѭӡi hӓi Sáu Hҧi:

- Con có thҩy thҫy khác ÿi lҳm không ?

- Dҥ có, thѭa thҫy. Thҫy có già hѫn chút ít nhѭng lҥi cӭng cáp, khӓe ra

hѫn xѭa.

NguyӉn Hӳu Huân thҩy vui trong lòng. Có lӁ Sáu Hҧi nói ÿúng, bӣi vì

quҧ thӵc chѭa bao giӡ nhѭ lúc này, ông thҩy mình khӓe mҥnh cѭӡng tráng. Ông

cѭӡi to bҧo vӟi Sáu Hҧi:

4.5 Page 35

▲back to top

- Phҧi khoҿ con ҥ. phҧi khӓe ÿӇ còn chӑi nhau vӟi bӑn Tây Dѭѫng chӭ.

Cҧ hai thҫy trò cùng cѭӡi sung sѭӟng và bѭӟc xuӕng chiӃc xuӗng. Khi ÿã

ra giӳa dòng sông, NguyӉn Hӳu Huân mӟi quay lҥi bҧo Sáu Hҧi:

- Con ÿѭa thҫy vӅ chӛ bác HuyӋn Lân ӣ Bình Cách.

- Dҥ vâng, әng ÿѭѫng sӕt ruӝt chӡ thҫy. Sáng nay, әng ÿã ÿi bҳt mӝt con

cҭu rӗi.

- À thӃ ra әng vүn nhӟ tính ta hҧ ? - Ông cѭӡi sҧng khoái rӗi nói tiӃp -

Này, tӯ ngày thҫy bӏ bҳt, con ÿã ÿi nhӳng ÿâu ?

- Dҥ thѭa thҫy, sau khi theo cô ÿi An Giang trӣ vӅ, con tìm vӅ vӟi Trѭѫng

Tѭӟng Quân. Khi Trѭѫng tѭӟng Quân mҩt, con lҥi ÿi theo Hai QuyӅn, võ quҧn

ÿҥo... Trôi dҥt bao năm; rút cөc chѭa có kӃt quҧ gì. Hұn lҳm ! Lҫn này, thҫy vӅ,

ý thҫy ÿӏnh sao ҥ ?

- Còn gì nӳa mà ÿӏnh ? Thҫy ÿã chuҭn bӏ cҧ rӗi. Thҫy ÿã có ѭӟc hҽn vӟi

các nghƭa sƭ, nghƭa phu ӣ Vƭnh Long, Châu Ĉӕc, Hà Tiên, cҧ Sài Gòn và Chӧ

Lӟn ÿӇ cùng ӭng nghƭa. ViӋc trѭӟc mҳt bây giӡ là phҧi có tiӅn ÿӇ sҳm vǊ khí ÿӫ

dùng. Ĉã có ngѭӡi nhұn mua dùm hӝ thҫy.

- Thѭa thҫy, thӃ thì còn gì bҵng ! nhѭng con nghƭ. trѭӟc hӃt phҧi triӋt bӑn

cҭu trӋ chim mӗi cӫa bӑn Tây Dѭѫng trong vùng cái ÿã. Bӑn này mҩy năm nay

làm quá lҳm thҫy ҥ.

NguyӉn Hӳu Huân ngүm nghƭ, nhӳng ÿiӅu Sáu Hҧi nói thҩy ÿúng. Trҧi

qua bao năm trӡi lăn lӝn khҳp nѫi, anh ta ÿã tӓ ta chín chҳn, sâu sҳc hѫn.

- Ӯ, con nói ÿúng ÿҩy. Nhѭng có ÿiӅu phҧi cҭn thұn và cӕ gҳng giúp

chúng tӵ cҧi hóa. Dҫu sao cǊng ÿҫu ÿen máu ÿӓ cҧ. Bҩt ÿҳc dƭ lҳm mӟi phҧi

trӯng phҥt chӭ hay ho gì ?

- Dҥ vâng, nhѭng thѭa thҫy, mҩy năm qua, chúng lӝng hành quá lҳm và

nhiӅu ÿӭa không tӯ mӝt viӋc gì không làm. Thѭa thҫy, thҫy còn nhӟ Ba Bӕng

nӳa không ?

- Có phҧi con nӕi Ba Bӕng ngѭӡi Sài Gòn chӭ gì ?

- Dҥ, ÿúng ҧnh ÿҩy. Ҧnh mӟi chӃt ÿҫu năm nay !

- Trӡi, sao ?... Sao lҥi chӃt ?

- Thѭa thҫy, chӃt cҧ nhà thҫy ҥ - Giӑng Sáu Hҧi trҫm xuӕng xúc ÿӝng -

Thѭa thҫy, cách ÿây ba năm, khi chúng dò ÿѭӧc tin Ba Bӕng có mһt trong ÿám

quân cӫa bác HuyӋn Lân, chúng ÿã cho ngѭӡi ÿӃn bҳt tía ҧnh vӅ làm con tin và

hҽn cho trong ba tháng, gia ÿình phҧi gӑi cho kǤ ÿѭӧc Ba Bӕng vӅ, nӃu không

chúng sӁ giӃt tía ҧnh. Bӣi vì chúng biӃt Ba Bӕng là ngѭӡi kiӋt hiӋt nhҩt trong tҩt

cҧ mҩy lò võ ӣ khҳp mҩy tӍnh bên Ĉông. Khi có ngѭӡi báo tin cho biӃt, Ba

Bӕng ÿã trӣ vӅ giӃt lính canh, cӭu ÿѭӧc tía ҧnh ÿem cҧ gia ÿình xuӕng chӧ Gҥo.

Mãi hӗi ÿҫu năm, không hiӇu ÿӭa nào báo, thҵng Trҫn Bá Lӝc ÿѭa quân vӅ vây

4.6 Page 36

▲back to top

bҳt. Ba Bӕng hôm ҩy cǊng có nhà. Sau khi giӃt ÿѭӧc ba thҵng bҵng dao, ҧnh bӏ

bҳn trӑng thѭѫng. Chúng ÿã phóng hӓa ÿӕt nhà và giӃt toàn bӝ gia ÿình ҧnh... -

Giӑng Sáu Hҧi nghҽn lҥi trong nhӳng tiӃng nӭc - Ĉӕi vӟi riêng con, Ba Bӕng

cǊng có tình nghƭa nhѭ thҩy. Thҫy là ngѭӡi ÿã tái sinh con, còn ҧnh, ҧnh ÿã cӭu

sӕng con trong mӝt lҫn con bӏ chúng bҳt. Khi nghe tin, con ÿӃn thì bà con lӕi

xóm ÿã chôn cҩt giùm. Nhѭng nghƭ ÿӃn ҧnh, nhҩt là mҩy ÿӭa con cӫa ҧnh cǊng

bӏ chém chӃt, con không chӏu ÿѭӧc ! Con ÿã thҳp hѭѫng thӅ trѭӟc vong hӗn ҧnh

hӭa tìm ra ÿӭa ÿã báo giһc, giӃt hҳn ÿӇ thӓa vong linh cho ҧnh... Nhѭng cho tӟi

bây giӡ còn vүn chѭa làm ÿѭӧc. Cái bӑn chó ҩy nó tai hҥi ÿӃn vұy, thѭa thҫy.

Ngӗi nghe, NguyӉn Hӳu Huân cǊng lһng ngѭӡi ÿi Trong ký ӭc cӫa ông,

dҫn dҫn hӗi phөc lҥi mӝt khuôn mһt chӳ ÿiӅn vuông vҳn, mӝt ÿôi mҳt sáng rӵc

lên, quҧ quyӃt, cѭѫng nghӏ và tràn ÿҫy nhiӋt tâm cӫa Ba Bәng, mӝt trong nhӳng

ngѭӡi vӅ tө nghƭa cùng ông tӯ nhӳng ngày ÿҫu. Anh ta vӕn là mӝt vӋ sƭ cӫa Ĉӛ

Trình Thoҥi. Khi Ĉӛ Trình Thoҥi tӱ tiӃt, anh tìm ÿӃn vӟi ông, cùng vӟi mӝt sӕ

ngѭӡi nӳa. Ĉӝi quân nhӓ cӫa Ba Bӕng nәi bұt lên trong hàng ngàn nghƭa quân

cӫa ông bҵng mӝt lӕi ÿánh táo bҥo, quyӃt liӋt vì hӑ ÿӅu là nhӳng ngѭӡi giӓi võ.

Trong hai lҫn tө nghƭa trѭӟc ÿây cӫa ông, anh ta ÿã giúp ông bao nhiêu viӋc !

Suӕt mѭӡi mҩy năm qua, tӯ ngày Nam KǤ gһp cѫn bƭ cӵc, Ba Bӕng ÿã ÿánh

giһc không nghӍ. ThӃ mà giӡ ÿây, anh ta ÿã chӃt mӝt cách thҧm khӕc nhѭ vұy...

TiӃng Sáu Hҧi vүn trҫm trҫm:

- Ĉã mҩy tháng nay, con và các ÿàn em cӫa ҧnh ÿã ÿi dò hӓi nhiӅu nѫi.

Chѭa có chӭng cӭ rõ ràng nhѭng nhiӅu ngѭӡi ÿӅu bҧo rҵng thҵng Chánh Hào

chính là ÿӭa ÿi báo cho thҵng Lӝc. Con ÿѭѫng cho tìm thêm. Lҫn này, nӃu ÿúng

thì con sӁ giӳ ÿѭӧc lӡi hӭa vӟi ҧnh.

«Bao nhiêu hұn thù, ÿau khә ÿã gieo tang tóc trên ÿҩt nѭӟc, quê hѭѫng.

BiӃt bao nhiêu máu ÿã chҧy. NguyӉn Hӳu Huân nhѭ tӵ nói vӟi mình. Ĉi bҩt cӭ

ÿâu trên ÿҩt nѭӟc, ông cǊng nghe nói ÿӃn chӃt chóc và thù hұn. Và tai hҥi thay,

nhӳng kҿ ÿӗng bào ÿӗng chӫng vӟi nhau lҥi vì miӃng cѫm, manh áo, mà nӥ làm

nhѭ vұy... Nhѭng tҩt cҧ nhӳng ÿau khә ÿó chӍ xҧy ra, ngày mӝt tàn khӕc tӯ khi

bӑn Tây Dѭѫng tӟi ÿây. Không phҧi không ÿúng khi phҧi ÿi tìm và giӃt cho kǤ

ÿѭӧc nhӳng kҿ nhѭ chánh Hào, nhѭng dù sao cǊng chѭa phҧi là viӋc chính.

Không, phҧi diӋt trӯ tӝi ác tӯ chính nhӳng cӝi nguӗn sâu xa cӫa nó».

- Thҫy không ngăn cҧn gì các con, nhѭng nӃu các con bӓ tҩt cҧ tâm cѫ

vào viӋc ÿi tìm ÿӇ trҧ thù cho riêng mình nhѭ vұy thì không ÿѭӧc. Bӑn chúng

phҧi chӃt... ông ngӯng lҥi, thӣ hҳt lên nhѭ dӗn nén mӝt cái gì sҳp bùng lên, rӗi

nói tiӃp - nhѭng viӋc chính yӃu bây giӡ là phҧi giӃt bӑn Tây Dѭѫng ÿã. Lҫn này

thҫy vӅ, chính là ÿӇ cùng các con làm viӋc ÿó. Thҫy ÿã tӯng thӅ vӟi vong linh

không phҧi cӫa mӝt Ba Bӕng mà cӫa tҩt cҧ mӑi ngѭӡi ÿã chӃt cho ÿҩt này, rҵng,

còn sӕng ngày nào, thҫy nguyӋn trҧ ÿѭӧc thù này. Các con ÿӯng lo... Tӯ nay

cho ÿӃn khi khӣi sӵ, các con không ÿѭӧc có mӝt hành ÿӝng khinh suҩt gì hӃt cҧ.

ViӋc thҫy ra khӓi nhà Phѭѫng ÿã làm chúng hӕt hoҧng rӗi. Vì ÿҥi nghƭa, ta phҧi

4.7 Page 37

▲back to top

biӃt kiӅm chӃ cái tính riêng tѭ, dù ÿó là tình nghƭa sӕng chӃt. Hұn thù không

riêng cӫa ai mà là cӫa cҧ ÿҩt nѭӟc !...

- Thѭa thҫy, con biӃt vұy, nhѭng mӛi lҫn ÿi qua chӧ Gҥo. Con không thӇ

không vào thăm 12 nҩm mӝ cӫa nhà ҧnh. Và...

- Thҫy hiӇu các con, nhѭng rӗi sӁ có lúc tính toán ÿӃn cái ÿó. Bây giӡ

thҫy nhӡ con thӃ này: Sau khi ÿѭa thҫy vӅ Bình Cách, con trӣ lên Tӏnh Hà ÿón

cô con xuӕng ÿây. Nhѭng phҧi hӃt sӭc kín ÿáo, không cho cô con biӃt vӝi, sӧ lҥi

kinh ÿӝng. Bây giӡ, sau khi biӃt thҫy trӕn thoát, nhҩt ÿӏnh chúng ÿѭѫng tӓa ra

ÿánh hѫi, sѫ suҩt chút gì ÿó sӁ dүn tӟi nhѭng ÿә vӥ khó lѭӡng...

Tӯ xa, mӝt chiӃc xuӗng ÿѭѫng chèo ngѭӧc lên. Sau Hҧi dӯng. cheo ÿӭng

thҷng lên nhìn mӝt chӕc, rӗi quay lҥi.

- Thѭa thҫy, có mӝt chiӃc xuӗng lҥ. Có lӁ thҫy tránh lên bӡ mӝt chӕc vұy.

NguyӉn Hӳu Huân gұt ÿҫu và lên bӡ ÿi lҭn vào mӝt vѭӡn cây ngay ÿó.

Thӕt nhiên, ông nhұn ra tҩt cҧ vҿ quen thuӝc cӫa khu vѭӡn này. Hình nhѭ, có

mӝt lҫn nào ÿó, ông ÿã vào ÿây. A, ÿúng rӗi ÿây chính là vѭӡn cây cӫa Tám

Danh, mӝt bҥn ÿӗng môn thuӣ nhӓ. Ký ӭc cӫa ông gӧi lҥi cҧ mӝt quãng ÿӡi thѫ

ҩu vui tѭѫi mà hình nhѭ trong nhӳng năm tháng căng thҷng vӯa qua, ông ÿã

quên hҷn ÿi. Không biӃt Tám Danh bây giӡ ra sao...

Vӯa lúc ҩy, ông chӧt nghe tiӃng Sáu Hҧi reo lên dѭӟi ÿҫu dӕc. Và mӝt

chӕc sau, HuyӋn Lân cùng vӟi hai ba ngѭӡi nӳa bҩt ngӡ hiӋn ra... Hӑ ӗm chҫm

lҩy nhau, rӕi rít chào hӓi, ҫm ƭ cҧ mӝt góc vѭӡn. HuyӋn Lân bҧo:

- Nghe tin bác vӅ, tôi cho Sáu Hҧi ÿi ÿón mà vүn sӕt ruӝt quá nên lҥi tӵ

ÿi. Thôi, vào ÿây ! NguyӉn Hӳu Huân ngҥc nhiên:

- Sao lҥi vào ÿây ?

- A, ÿây là nhà Tám Danh, mӝt ngѭӡi quen cǊ cӫa bác cѫ mà.

- Vâng, nhѭng bây giӡ Tám Danh thӃ nào ?

HuyӋn Lân cѭӡi vang, rӗi giөc ông.

- Thôi, vào ÿi. Bác ҩy còn khӓe và nhҳc nhӣ tӟi bác luôn.

Vӯa lúc ҩy, Tám Danh hiӋn ra.

- A, bác HuyӋn. Cҧ... cҧ bác Thӫ Khoa nӳa cѫ à !

Và ông chҥy ào tӟi... NiӅm vui to lӟn ÿӃn ngӥ ngàng làm cho ông quýnh

cҧ lên.

Vào ÿây, vào nhà tôi chút...ThӃ là cuӕi cùng, bác cǊng ÿã trӣ vӅ.

Ban ÿҫu còn hѫi ngҫn ngҥi, nhѭng khi thҩy HuyӋn Lân và Tám Danh

thân mұt nhѭ vұy, ông cǊng yên tâm ÿi theo bҥn. Qua câu chuyӋn cӫa hai ngѭӡi,

NguyӉn Hӳu Huân biӃt ngay Tám Danh là mӝt trong nhӳng khâu liên lҥc quan

yӃu cӫa HuyӋn Lân. Ông thҩy vui mӯng khi nghƭ rҵng mình sӁ ÿѭӧc sӕng ÿánh

4.8 Page 38

▲back to top

giһc giӳa nhӳng ngѭӡi bҥn, ngѭӡi hӑc trò chung thӫy này...

Cho ÿӃn khi quay xuӕng xuӗng, HuyӋn Lân mӟi hӓi ÿӃn công viӋc và

nhӳng dӵ tính hoҥt ÿӝng cӫa ông. Nghe bҥn hӓi, NguyӉn Hӳu Huân bҧo:

- Tôi ÿã suy nghƭ, trù liӋu bao năm nay cho lҫn ӭng nghƭa này. KӃ sách gì

cǊng không ngoài sӵ nhҩt tâm, ÿӗng dҥ cӫa nhiӅu ngѭӡi. Cho ÿӃn hiӋn nay, tôi

ÿã cho liên lҥc vӟi sƭ phu và nghƭa dân ӣ hҫu khҳp lөc tӍnh ÿӇ cùng nәi dұy.

Không nhӳng thӃ chúng ta phҧi tìm cách liên lҥc cҧ vӟi nhӳng quan lҥi còn chӫ

chiӃn ӣ trong triӅu ngoài nӝi ÿӇ có sӵ hѭӣng ӭng, giúp ÿӥ tӯ trên, tӯ ngoài. Nhҩt

là khi khӣi xѭӟng, phҧi tìm cách liên lҥc vӟi các quan lҥi ӣ Bình thuұn. Ӣ ÿҩy,

rҩt nhiӅu ngѭӡi Nam KǤ lѭu tán, tha phѭѫng, ÿѭѫng tha thiӃt trӣ vӅ bҧn quán

và nhiӅu quan lҥi có tâm huyӃt cǊng ÿѭѫng sӕt ruӝt chӡ mong. Trong ӭng ngoài

hӧp nhѭ vұy mӟi mong xoay chuyӇn thӃ cӡ...

HuyӋn Lân sӕt ruӝt:

- Bác bҧo thӃ thì ÿӃn báo giӡ mӟi khӣi sӵ ÿѭӧc ? Và nhҩt là có hy vӑng gì

không ? Bình Thuұn thì tӕt và cái ÿó ÿã rõ rӗi, nhѭng còn HuӃ và các vӏ trӑng

thҫn thì nghe ra vu khoát quá.

- Sao lҥi vu khoát ? NhiӅu vӏ trӑng thҫn có tinh thҫn ÿánh giһc nhѭng bӏ

bӑn xҩu khuynh loát. Bác không nhӟ vө cùng mѭu giӃt «bӑn quyӅn thҫn làm lӥ

viӋc nѭӟc năm Giáp Tý hay sao ?»... Tҩt nhiên hӑ chӍ có thӇ giúp ta khi thӵc lӵc

cӫa ta mҥnh. Nhѭng dҫu sao ÿó cǊng là công chuyӋn lâu dài. Trѭӟc mҳt, tôi

nghƭ có mҩy viӋc phҧi làm ngay.

1 - Có danh nghƭa ÿӇ tұp hӧp sƭ dân.

2 - Có tiӅn bҥc ÿӇ sҳm sӱa lѭѫng thҧo, vǊ khí.

3 - Liên lҥc và hҽn ѭӟc vӟi các nѫi ÿӇ cùng cӱ sӵ.

Ông im lһng mӝt chӕc rӗi nói tiӃp: Tӯ nay, tôi ÿã dӵ tính mang danh

nghƭa Thӕng ÿӕc Nam KǤ ÿӇ hành ÿӝng và thӕng nhҩt mӑi lӵc lѭӧng. Rút kinh

nghiӋm cӫa Trѭѫng Tѭӟng công, ta cǊng phҧi có triӋn, có dҩu ÿӇ minh chính

cho công viӋc, tҥo lұp danh nghƭa cho kҿ dѭӟi quyӅn, giúp hӑ xѭӟng xuҩt công

viӋc ӣ tӯng ÿӏa phѭѫng...

HuyӋn Lân chen vào:

- Ӗ, thӃ thì ÿúng quá. Có ÿiӅu ҩy mà anh em chúng tôi không nghƭ ra...

NguyӉn Hӳu Huân nói tiӃp:

- Ngoài ra, tôi cǊng ÿã liên lҥc ÿѭӧc vӟi mӝt sӕ ngѭӡi kiӋt hiӋt ӣ các nѫi

hҽn cùng ӭng nghƭa. Nhѭng nói thӃ thôi, vùng mình phҧi nhóm lên rӗi mӟi thu

hút ÿѭӧc mӑi ngѭӡi, cái ÿó ÿã có chӫ trѭѫng. ChӍ còn viӋc khó nhҩt hiӋn nay là

tiӅn bҥc, thóc gҥo ÿӇ mua khí cө ÿánh giһc. Có ngѭӡi ÿã nhұn mua vǊ khí cho

ta, nhѭng hiӋn chѭa có tiӅn...

ĈӃn lúc ҩy, Sáu Hҧi mӟi chen vào:

4.9 Page 39

▲back to top

- Thѭa thҫy, con nghƭ là cӭ ÿem quân ÿӃn tróc mҩy nhà giàu có và bӑn

khuyӃn mã hҥi ngѭӡi.

HuyӋn Lân cǊng tán ÿӗng:

- Anh Sáu Hҧi nói ÿúng ! Nhҩt ÿӏnh phҧi tính tӟi bӑn ÿó.

NguyӉn Hӳu Huân trҫm ngâm:

- Ĉó cǊng là mӝt mһt nhѭng phҧi thұn trӑng, nӃu không tӵ chuӕc lҩy

tiӃng bҩt nghƭa rӗi chҷng nên cѫm cháo gì. Ông quay sang Sáu Hҧi nói tiӃp

- Thҫy ÿӏnh nhӡ con tӕi nay ÿѭa cô lên gһp thҫy là vì lӁ ÿó. Phҧi bàn vӟi

bà ҩy thu góp tiӅn bҥc, gia tѭ xem ÿѭӧc bao nhiêu ÿӇ có ngay mӝt món tiêu. Khí

cө là thӭ phҧi lo trѭӟc nhҩt...

Hai chiӃc xuӗng ÿã trôi ÿӃn ngã ba giáp Nѭӟc Cai Lұy: Tӯ ÿây vӅ làng

Tӏnh Hà, quê ông chӍ còn mӝt thôi ngҳn. Nѫi ÿây, nhӳng ngày còn nhӓ, ông

thѭӡng theo mҽ vӅ bên ngoҥi. Giӡ ÿây, cҧnh vұt dѭӡng nhѭ vүn không chút ÿәi

thay. Sung sѭӟng xiӃt bao nӃu bây giӡ ông ÿѭӧc ÿi theo dòng sông mà trӣ vӅ

trong niӅm vui ÿӃn ngӥ ngàng cӫa vӧ con. Nhѭng thôi, chѭa thӇ ÿѭӧc - ông tӵ

nhҳc mình, và quay sang Sáu Hҧi.

- Thôi, bây giӡ con vӅ Tӏnh Hà hӝ thҫy. Nhӟ kín ÿáo không ÿѭӧc kinh

ÿӝng nghe con.

Sáu Hҧi vâng lӡi và chiӃc xuӗng cӫa anh ta tách ra. Còn chiӃc xuӗng chӣ

HuyӋn Lân và NguyӉn Hӳu Huân thì xuôi vào con kênh trӣ vӅ Bình Cách.

Ĉѭѫng mê mӋt trong mӝt giҩc ngӫ nhѭ chӃt, Ĉӛ Hӳu Phѭѫng giұt mình

choàng dұy vì tiӃng quát tháo cӫa ngѭӡi vӧ ÿѭѫng làm ҫm ƭ ӣ gian nhà phía

trong. «Chѭa sáng mһt ngѭӡi, ÿã chӱi mào ÿánh chó, thұt là nһc nô». Y lҭm

bҭm và ÿӏnh quay vào ngӫ tiӃp. Xѭa nay, ÿӕi vӟi ngѭӡi vӧ lăng loàn quá quҳt

này, y chӍ mӝt mӵc «thúc thӫ» lһng im. Nó cұy khi vӅ vӟi y, ÿã ÿem theo mӝt

món tiӅn lӟn. Nó lҥi gian ngoan, xҧo quyӋt nên ÿã biӃt dùng sӕ tiӅn ҩy ÿӇ làm

nên cái lӧi g6áp trăm, gҩp nghìn lҫn «vӁ mày vӁ mһt» cho y nhѭ có lҫn chính nó

ÿã phӍ vào mһt y. ĈӃn mӝt ngѭӡi nhѭ Phѭѫng mà còn sӧ y thì còn nói gì ! –

Xѭa nay, ÿӕi vӟi con ӣ, ÿҫy tӟ trong nhà, ngѭӡi vӧ cӫa y vӕn tàn nhүn, nghiӋt

ngã là vұy, có gì mà phҧi quan tâm. Nhѭng bӛng y giұt mình khi nghe tiӃng

ngѭӡi vӧ rít lên:

«Trӡi ÿҩt quӹ thҫn ѫi, cái thҵng thӫ khoa gàn bѭӟng ҩy mà trӕn thұt rӗi

thì bà xé xác mày ra...». Ĉӛ Hӳu Phѭѫng nghe chѭa hӃt câu ÿã vӝi chӗm dұy.

Không lӁ ÿӃn nѭӟc ҩy... Mӝt ý nghƭ thoáng qua rҩt nhanh trong óc y. Không kӏp

xӓ chân vào dép, y chҥy vào nhà trong. Trong nhà, trѭӟc mһt ngѭӡi vӧ tóc xә

ra, áo quҫn xӝc xӋch, hai ngѭӡi lính ÿѭѫng quǤ, mһt mày xanh xám. Vӧ y thì

4.10 Page 40

▲back to top

dùng hӃt sӭc bình sinh tát, ÿҩm... ChӍ kӏp nhìn có vұy, Phѭѫng giұt giӑng:

- ThӃ nào, có phҧi thҵng Huân trӕn rӗi không?

Cho ÿӃn lúc ҩy ngѭӡi ÿàn bà mӟi ngӯng tay. Nó thӣ hӵc lên, rӗi oà ra

khóc rǊ rѭӧi:

- Ĉi mà ÿàn ÿúm suӕt ÿêm rӗi vӅ ngӫ cho sѭӟng mҳt, bây giӡ thì trҳng

mҳt ra chѭa ? Cái thҵng ҩy nó cút rӗi ! Mѭu vӟi mҽo... cái gì mà thoát tay bà thì

chӍ có ăn C... !

Câu nói chì chiӃt tөc tҵn cӫa mө vӧ ÿã xác nhұn cái sӵ thӵc ghê gӟm ÿӕi

vӟi Phѭѫng. Không kӏp tính toán gì, y chҥy sang ngôi nhà trѭӟc mһt, nѫi dành

riêng cho NguyӉn Hӳu Huân. Thҩy y sang, mҩy ngѭӡi lính ÿѭѫng ÿӭng tөm

năm tөm ba vӝi tҧn ÿi. Phѭѫng bѭӟc vào nhà. Trên chiӃc giѭӡng mà NguyӉn

Hӳu Huân vүn nҵm, chӍ thҩy có mӝt tӡ giҩy. A, mӝt bӭc thѭ, y cҫm lên, thì ra

không phҧi mӝt bӭc thѭ mà là mӝt bài thѫ: Y ÿӑc thoáng qua rӗi cҭn thұn gҩp

bӓ vào túi. Trong nhà vҳng lһng nhѭ tӡ, mӑi ÿӗ ÿһc y sҳm cho NguyӉn Hӳu

Huân vүn nguyên vҽn.

Y quay ra, thân thӇ bҧi hoҧi ÿӃn không muӕn bѭӟc. Không ngӡ rҵng mӝt

ngѭӡi nhѭ y mà lҥi phҧi chӏu mӝt thҩt bҥi nhөc nhã thӃ này. Mӝt mѭu kӃ cao

sâu, ÿѭӧc tính toán cҭn thұn nhѭ vұy mà kӃt cөc nhѭ thӃ này thì quҧ thұt là quá

ÿau ÿӟn.

Cách ÿҩy hѫn 3 năm, vào quãng tháng giêng năm Kӹ Ty, y ÿѭӧc tên giám

ÿӕc nӝi vө ngѭӡi Tây, vӕn là chӛ quan thҫy thân thiӃt cӫa y, cho gӑi y lên và

cho biӃt rҵng NguyӉn Hӳu Huân vӯa ÿѭӧc tha và ÿѭѫng trên ÿѭӡng tӯ Rê-uy-

ni-ông trӣ vӅ. Hҳn muӕn Phѭѫng ÿӭng ra «bҧo lãnh» cho Huân. Hình nhѭ dùng

chӳ «bҧo lãnh», y thҩy quá mӍa mai nên nói thêm:

- Theo hӗ sѫ mà tôi nҳm ÿѭӧc, mҩy năm nay Huân tӓ ra cam chӏu. Nhѭng

rút kinh nghiӋm nhӳng lҫn trѭӟc, ta không muӕn cho y vӅ quê nѫi ÿѭѫng có

phong trào chӕng lҥi ngѭӡi Pháp. Tôi muӕn ông ÿӭng ra «bҧo lãnh» cho y,

nhѭng thӵc chҩt là kiӅm chӃ y.

Lúc ҩy, chѭa biӃt lӧi hҥi ra sao cҧ, y chӍ trҧ lӡi lҩp lӱng:

- Nhѭng vӕn không quen biӃt nhau, không biӃt ông ta có chӏu không.

Tên giám ÿӕc thҩy y băn khoăn bèn nói:

- Tôi cǊng ÿã nghƭ ÿӃn ÿiӅu ÿó. Vҧ chăng, NguyӉn Hӳu Huân không phҧi

là mӝt kҿ tҫm thѭӡng. ViӋc ông ta liên tөc hai lҫn chӕng lҥi chúng ta, xác nhұn

nghӏ lӵc cӫa ông ta. Chính vì thӃ, tôi nghƭ phҧi rút kinh nghiӋm lҫn thҩt bҥi

trѭӟc ÿây cӫa ông Phӫ Tѭӡng ÿӕi vӟi ÿӕc hӑc Phan HiӇn Ĉҥo; Tôi nghƭ chӍ có

mӝt cách: ông còn trҿ lҥi ít hӑc - y cѭӡi làm cho Phѭѫng ÿӓ cҧ mһt – cho nên

ban ÿҫu cӭ ÿón vӅ, lҩy lӉ thҫy trò mà ÿãi... Tôi biӃt ông là mӝt ngѭӡi có trí tuӋ,

quyӅn biӃn. NӃu kìm giӳ ÿѭӧc Huân, lung lҥc ÿѭӧc Huân, ông sӁ rҩt có công và

chúng tôi không quên ÿiӅu ÿó. Ông nghƭ sao ?