Lich su Dang bo thanh pho Bien Hoa

Lich su Dang bo thanh pho Bien Hoa



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


1.2 Page 2

▲back to top


BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ THÀNH PHӔ BIÊN HÒA
LӎCH SӰ ĈҦNG BӜ THÀNH PHӔ BIÊN HÒA
NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI
HӜI KHOA HӐC LӎCH SӰ TӌNH ĈӖNG NAI
1999

1.3 Page 3

▲back to top


Ch͑ ÿ̩o n͡i dung:
Ban Thѭӡng vө Thành ӫy Biên Hòa
Tr˱ͧng ban ch͑ ÿ̩o tái b̫n:
Hӗ Văn Sѫn, Phó Bí thѭ thѭӡng trӵc Thành ӫy
Biên so̩n tái b̫n:
- Lê Ánh Vân, Trѭӣng ban Tuyên giáo Thành ӫy
- Trҫn Quang Toҥi
- Trҫn Toҧn
- Trҫn Hӗng Tú
- Phҥm Ngӑc Thành
- NguyӉn Kim Long

1.4 Page 4

▲back to top


LӠI NÓI ĈҪU
Thành ph͙ Biên Hòa là ÿô th͓ lo̩i hai, trung tâm chính tr͓,
kinh t͇, văn hóa, xã h͡i cͯa t͑nh Ĉ͛ng Nai. Cu͡c ÿ̭u tranh cͯa
Ĉ̫ng b͡ và nhân dân thành ph͙ Biên Hòa trong ti͇n trình cách
m̩ng gi̫i phóng dân t͡c và giành ÿ͡c l̵p, th͙ng nh̭t T͝ qu͙c,
luôn luôn là m͡t b͡ ph̵n không tách rͥi kh͗i cu͡c ÿ̭u tranh cͯa
toàn dân t͡c d˱ͣi s͹ lãnh ÿ̩o cͯa Ĉ̫ng C͡ng s̫n Vi͏t Nam
quang vinh.
Ghi l̩i l͓ch s͵ ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa Ĉ̫ng b͡ và nhân
dân thành ph͙ Biên Hòa vͳa là nhi͏m vͭ, vͳa là yêu c̯u c̭p thi͇t
nh̹m ÿáp ͱng nguy͏n v͕ng cͯa cán b͡, ÿ̫ng viên, chi͇n sƭ và
nhân dân thành ph͙ mu͙n ÿ˱ͫc hi͋u bi͇t và nâng thêm t͹ hào vͣi
truy͉n th͙ng ÿ̭u tranh kiên c˱ͥng cͯa ÿ͓a ph˱˯ng mình, ÿ͋ ra sͱc
ph̭n ÿ̭u v˱ͫt m͕i khó khăn, gian kh͝, ti͇p tͭc xây d͹ng quê
h˱˯ng ngày thêm giàu ÿ́p, văn minh.
Vͣi mͭc ÿích ÿó, Ban Th˱ͥng vͭ Thành ͯy chͯ tr˱˯ng cho
biên so̩n quy͋n l͓ch s͵ Ĉ̫ng b͡ thành ph͙ Biên Hòa. Quy͋n sách
d͹a trên c˯ sͧ quy͋n “55 năm thành ph͙ Biên Hòa” ÿ˱ͫc phát
hành năm l988, ÿ͛ng thͥi có ch͑nh lý, b͝ sung thêm nhi͉u t˱ li͏u
thành văn cùng các h͛i ký, ký ͱc cͯa nhi͉u cán b͡ lão thành cách
m̩ng và các c˯ sͧ qu̯n chúng tͳng ham gia hai thͥi kǤ kháng
chi͇n trên chi͇n tr˱ͥng Biên Hòa.
Quy͋n sách g͛m có 4 ph̯n: ph̯n mͧ ÿ̯u; ph̯n I : Nêu lên
quá trình tnành l̵p Ĉ̫ng và Cách m̩ng Tháng Tám; ph̯n II :
Cu͡c kháng chi͇n ch͙ng Pháp; ph̯n III : Cu͡c kháng chi͇n ch͙ng
MͿ ph̯n IV : Thͥi kǤ xây d͹ng và b̫o l͏ T͙ qu͙c; k͇t lu̵n và phͭ
lͭc. Toàn b͡ quy͋n sách ÿ˱ͫc t͝ chͱc làm 9 ch˱˯ng vi͇t theo ti͇n
trình l͓ch s͵ cͯa thành ph͙.
Ĉ͋ có th͋ tái b̫n ÿ˱ͫc quy͋n sách, chúng tôi ÿ˱ͫc s͹ giúp ÿͩ
tích c͹c cͯa H͡i Khoa h͕c l͓ch s͵ t͑nh Ĉ͛ng Nai, nhà xṷt b̫n
Ĉ͛ng Nai, các ÿ͛ng chí nguyên là thành viên trong Ban Ch̭p
hành Ĉ̫ng b͡ thành ph͙ Biên Hòa qua các thͥi kǤ cùng ÿông ÿ̫o
cán b͡, ÿ̫ng viên, chi͇n sƭ và c˯ sͧ qu̯n chúng cách m̩ng tͳng
chi͇n ÿ̭u, hy sinh trong su͙t 30 năm chi͇n tranh gi̫i phóng dân
t͡c.

1.5 Page 5

▲back to top


Quy͋n sách ÿã c͙ g̷ng tái hi͏n l̩i quá trình hình thành và
phát tri͋n cͯa Ĉ̫ng b͡ thành ph͙ trong s͹ nghi͏p ÿ̭u tranh giành
ÿ͡c l̵p và th͙ng nh̭t ÿ̭t n˱ͣc; nhͷng s͹ ki͏n l͓ch s͵, nhͷng ṱm
g˱˯ng tiêu bi͋u cho tinh th̯n t͹ l͹c t͹ c˱ͥng và chͯ nghƭa anh
hùng cách m̩ng trong chi͇n ÿ̭u ch͙ng gi̿c ngo̩i xâm, ÿ͛ng thͥi
cNJng th͋ hi͏n nhͷng n͟ l͹c và thành qu̫ ÿ̩t ÿ˱ͫc cͯa Ĉ̫ng b͡ và
nhân dân thành ph͙ trong công cu͡c xây d˱ng là b̫o v͏ t͝ qu͙c tͳ
sau mùa xuân ÿ̩i th̷ng l975; b˱ͣc ÿ̯u nêu nhͷng bài h͕c c̯n
thi͇t cho quá trình phát tri͋n ÿi lên cͯa thành ph͙ Biên Hòa.
Vi͇t l͓ch s͵ là m͡t quá trình ti͇p c̵n vͣi chân lý. Ban biên
so̩n ÿã có nhi͉u c͙ g̷ng th͋ hi͏n m͡t cách trung th͹c, khách
quan nhͷng s͹ ki͏n, nhân v̵t l͓ch s͵ cͯa thành ph͙. Tuy nhiên do
nhͷng h̩n ch͇ v͉ trình ÿ͡, t˱ li͏u b͓ th̭t thoát, vi͏c l˱u trͷ không
còn ÿ̯y ÿͯ, nên quy͋n sách sͅ không tránh kh͗i nhͷng thi͇u sót
nh̭t ÿính. Chúng tôi r̭t mong ÿ˱ͫc ÿón nh̵n nhͷng ý ki͇n ÿóng
góp xây d͹ng cͯa cán b͡ và nhân dân thành ph͙ cNJng nh˱ ͧ t͑nh
nhà ÿ͋ nhͷng l̯n tái b̫n sau, quy͋n s͵ sͅ ÿ˱ͫc th͋ hi͏n hoàn
ch͑nh h˯n.
Vͣi tinh th̯n ÿó, thay m̿t Ban Th˱ͥng vͭ Thành uͽ Biên
Hòa, chúng tôi xin chân thành cám ˯n các c˯ quan, các ÿ͛ng chí
ÿã giúp ÿͩ chúng tôi trong quá trình ch͑nh ÿ͙n, b͝ sung, ÿ͋ tác
pẖm ÿ˱ͫc tái b̫n, và xin trân tr͕ng giͣi thi͏u quy͋n sách “L͓CH
Sʹ Ĉ̪NG B͠ THÀNH PH͘ BIÊN HÒA” vͣi quý ÿ͡c gi̫
T.M BAN THѬӠNG VӨ THÀNH UӸ BIÊN HÒA
Bí THѬ
TRҪN TÙNG KHѬѪNG
PHҪN MӢ ĈҪU

1.6 Page 6

▲back to top


THÀNH PHӔ BIÊN HÒA
Thành phӕ Biên Hoà là tӍnh lӷ cӫa tӍnh Ĉӗng Nai, cách thành
phӕ Hӗ Chí Minh 30 km vӅ phía ÿông; là trung tâm chính trӏ, kinh
tӃ, văn hóa, xã hӝi và khoa hӑc kӻ thuұt cӫa tӍnh. Tháng 5-1993,
thành phӕ ÿѭӧc Nhà nѭӟc công nhұn là ÿô thӏ loҥi II, có cѫ cҩu
kinh tӃ công nghiӋp - thѭѫng mҥi - dӏch vө và du lӏch; cùng thành
phӕ Hӗ Chí Minh - Bà Rӏa - VNJng Tàu ÿѭӧc xác ÿӏnh là khu vӵc
trӑng ÿiӇm kinh tӃ ӣ phía Nam Tә quӕc
Phía bҳc thành phӕ giáp vӟi huyӋn Vƭnh Cӱu; nam và tây nam
giáp huyӋn Long Thành và huyӋn Thӫ Ĉӭc thành phӕ Hӗ Chí
Minh; ÿông giáp huyӋn Thӕng Nhҩt; tây giáp huyӋn Thuұn An và
huyӋn Tân Uyên (tӍnh Bình Dѭѫng)
Thành phӕ Biên Hòa hiӋn có diӋn tích 154,73 km2 vӟi dân sӕ
45 vҥn ngѭӡi, ngѭӡi Kinh chiӃm 95%, còn lҥi là các dân tӝc Hoa,
Nùng Thành phӕ có 26 ÿѫn vӏ hành chính cҩp cѫ sӣ gӗm 23
phѭӡng và 3 xã:
Các ph˱ͥng: An Bình, Bình Ĉa, Bӱu Hòa, Bӱu long, Hòa
Bình, Hӕ Nai, long Bình, long Bình Tân, Quang Vinh, QuyӃt
Thҳng, Tam HiӋp, Tam Hòa, Tân Biên, Tân HiӋp, Tân Hòa, Tân
Mai, Tân Phong, Tân TiӃn, Tân Vҥn, Thanh Bình Thӕng Nhҩt,
Trҧng Dài, Trung DNJng
Các xã: HiӋp Hòa, Hóa An, Tân Hҥnh Thành phӕ Biên Hòa
thuӝc khu vӵc nhiӋt ÿӟi gió mùa, mӛi năm có hai mùa: mùa mѭa
tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 11, mùa nҳng tӯ tháng 12 ÿӃn tháng 4 năm
sau; nhiӋt ÿӝ bình quân hàng năm 27oC, ҭm ÿӝ bình quân 79
%năm.
Thành phӕ là cӱa ngõ phía ÿông Sài Gòn, nҵm trên nhӳng
giao lӝ quan trӑng nӕi liӅn thành phӕ Hӗ Chí Minh ra cӵc Nam
Trung bӝ, lên Tây nguyên nhѭ quӕc lӝ sӕ 1, quӕc lӝ 51, xa lӝ Hà
Nӝi, ÿѭӡng sҳt Bҳc - Nam, ÿѭӡng sông Ĉӗng Nai; các liên tӍnh lӝ
sӕ 16, 24…
Thành phӕ có trên 80 cѫ quan, ÿѫn vӏ, ban ngành cӫa Trung
ѭѫng, quân khu 7 và ÿӏa phѭѫng cùng ÿӭng chân hoҥt ÿӝng. Trong
tiӃn trình ÿi lên công nghiӋp hóa, hiӋn ÿҥi hóa, thành phӕ Biên Hòa
có các khu công nghiӋp lӟn thu hút ÿông ÿҧo các nhà ÿҫu tѭ trong

1.7 Page 7

▲back to top


và ngoài nѭӟc ÿӃn xây dӵng các cѫ sӣ sҧn xuҩt chӃ biӃn tҥi khu
công nghiӋp Biên Hòa I, khu công nghiӋp Biên Hòa II, Amata,
Loteco, Hӕ Nai…
Vӟi nhӳng di chӍ khҧo cә hӑc ÿã ÿѭӧc phát hiӋn, khai quұt ӣ
Bình Ĉa (1979), Gò Me phѭӡng Thӕng Nhҩt (1982)… các nhà
khҧo cә bѭӟc ÿҫu xác ÿӏnh thành phӕ Biên Hòa ÿã tӯng là ÿiӇm
quҫn cѭ cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai xѭa ӣ vào thӡi ÿҥi ÿӗ ÿá mài chuyӇn
sang thӡi ÿҥi ÿӗ ÿӗng cách nay tӯ 2.500 ÿӃn 3.000 năm
Các hӕ thám sát ӣ Bình Ĉa, Gò Me vӟi nhӳng công cө bҵng
ÿá ÿӁo, nhӳng mҧnh xѭѫng thú, nhӳng mҧnh gӕm nung…cho biӃt
ngѭӡi xѭa ӣ vùng ÿҩt này ÿã biӃt chӃ tác công cө lao ÿӝng, làm ra
nhӳng công cө bҵng ÿҩt nung ÿӇ phөc vө ÿӡi sӕng. Ĉһc biӋt ÿàn ÿá
Bình Ĉa lҫn ÿҫu tiên ÿѭӧc phát hiӋn ngay trong tҫng văn hóa khҧo
cә, cho thҩy cѭ dân cә ӣ ÿây có ÿӡi sӕng tinh thҫn khá phong phú
bҵng cách tҥo ra tӯ ÿá basalte nhӳng dөng cө phát ra âm thanh.
Nhӡ vào di chӍ ÿàn ÿá Bình Ĉa, vӟi niên ÿҥi tӯ 2.500 - 3.000 năm
nҵm trong tҫng văn hóa, các nhà khҧo cә, nghiên cӭu âm nhҥc có
thӇ ÿoán ÿӏnh ÿѭӧc tuәi cӫa các bӝ ÿàn ÿá khác nhѭ Khánh Sѫn,
Phú Yên…
Trҧi qua nhӳng biӃn thiên cӫa lӏch sӱ tӵ nhiên, vào thӃ kӹ 16,
17, thành phӕ Biên Hòa vүn là vùng ÿҩt hoang vu, rӯng rұm, sình
lҫy. Có thӇ nói ÿó là vùng ÿҩt mӟi, chѭa hҷn thuӝc quyӅn quҧn lý
cӫa mӝt bӝ tӝc hay vѭѫng quӕc nào. Trong tác phҭm Phͯ Biên t̩p
lͭc do nhà sӱ hӑc Lê Quý Ĉôn viӃt vào thӃ kӹ 18 ÿã ghi rõ: “ͦ
phͯ Gia Ĉ͓nh, ÿ̭t Ĉ͛ng Nai tͳ c͵a bi͋n C̯n Giͥ, Soai R̩p, C͵a
Ĉ̩i, C͵a ti͋u trͧ vào là rͳng r̵m hàng ngàn d̿m…”
ThӃ kӹ 16, 17, lѭu dân ViӋt tӯ Ĉàng Ngoài ÿã vào ÿây sinh
sӕng. Hӑ là nhӳng nông dân chӕng ÿӕi chӃ ÿӝ bóc lӝt cӫa các triӅu
ÿҥi vua quan phong kiӃn; nhӳng ngѭӡi chӕng ÿӕi cuӝc chiӃn tranh
cát cӭ cӫa hai tұp ÿoàn phong kiӃn Trӏnh - NguyӉn…
Năm 1679, Trҫn Thҳng Tài (tӭc Trҫn Thѭӧng Xuyên) mӝt di
thҫn nhà Minh (Trung Quӕc), sau khi thҩt bҥi trong mѭu ÿӗ “bài
Mãn phөc Minh” ÿã ÿѭa 3.000 bӝ tѭӟng và gia ÿình theo ÿѭӡng
biӇn xuôi vӅ phѭѫng Nam. Nhóm ngѭӡi Hoa này ÿã ÿѭӧc chúa
NguyӉn Phúc Tҫn cho phép ÿӏnh cѭ ӣ xӭ Ĉӗng Nai. Hӑ vào Cù lao
Phӕ cùng vӟi ngѭӡi ViӋt ÿã sinh sӕng ӣ ÿây tӯ trѭӟc, chung tay

1.8 Page 8

▲back to top


khai phá, xây dӵng nên làng xóm, biӃn nѫi ÿây thành mӝt phӕ cҧng
sҫm uҩt, trên bӃn dѭӟi thuyӅn, tàu bè trong và ngoài nѭӟc ÿӃn trao
ÿәi hàng hóa, mua bán tҩp nұp. Trong gҫn mӝt thӃ kӹ, Cù lao Phӕ
là mӝt thѭѫng cҧng, mӝt ÿҫu mӕi giao lѭu hàng hóa quan trӑng bұc
nhҩt ӣ xӭ Ĉàng Trong. Sách Gia Ĉӏnh thành thông chí cӫa Trӏnh
Hoài Ĉӭc ghi: (…Ph͙ xá ÿ˱ͫc ki͇n thi͇t, mái ngói t˱ͥng vôi, l̯u
cao quá ÿôi t̯ng d͕c theo bͥ sông liên l̩c dài 5 d̵m, chia và v̩ch
làm 3 ÿ˱ͥng ph͙, ph͙ lͣn lót ÿá tr̷ng, ÿ˱ͥng ph͙ ngang lót ÿá
ong, ÿ˱ͥng nh͗ lót g̩ch xanh; ÿ˱ͥng r͡ng b̹ng ph̻ng, k̓ buôn tͭ
t̵p, ghe thuy͉n lͣn ͧ bi͋n và ͧ sông ÿ͇n ÿ̵u có nhͷng xà lan, ̭y
là ch͟ ÿ̩i ÿô h͡i, nhͷng nhà buôn bán to, duy ͧ ÿây là nhi͉u
h˯n”.
Năm Mұu Dҫn 1698, chúa NguyӉn Phúc Chu cӱ chѭӣng cѫ lӉ
Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lѭӧc xӭ Ĉàng Trong. Ông
lұp bҧn doanh tҥi Cù lao Phӕ và tiӃn hành viӋc tә chӭc bӝ máy
hành chánh, phân ÿӏnh làng, xã, lұp sә ÿinh… chính thӭc ÿѭa xӭ
Ĉàng Trong vào bҧn ÿӗ nѭӟc Ĉҥi ViӋt. Ĉông ÿҧo ngѭӡi ViӋt tӯ
NgNJ Quҧng tӭc 5 tӍnh Quҧng Nam, Quҧng Ngãi, Quҧng Bình,
Quҧng Trӏ, Quҧng Ĉӭc - tӭc Thӯa Thiên HuӃ, nhiӅu ngѭӡi có tài,
vұt lӵc ÿѭӧc kêu gӑi vào vùng ÿҩt mӟi khai khҭn, sinh sӕng. Ĉây
là ÿӧt di dân có tә chӭc ÿҫu tiên quy mô lӟn tӯ các tӍnh trên vào
khai phá và xây dӵng cuӝc sӕng, ÿӏnh cѭ trên ÿҩt Ĉӗng Nai.
Xӭ Ĉӗng Nai ÿѭӧc lұp thành phӫ Gia Ĉӏnh gӗm hai huyӋn
Tân Bình (nay là Sài Gòn) và huyӋn Phѭӟc long (nay là Biên Hòa -
Ĉӗng Nai). VӅ quân sӵ, NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp hai dinh: Dinh Trҩn
Biên ӣ huyӋn Phѭӟc Long và Dinh Phiên Trҩn ӣ huyӋn Tân Bình.
Các chúa NguyӉn ÿã ban hành chính sách khҭn hoang rӝng
rãi, tҥo ÿiӅu kiӋn ÿӇ nhân dân tӯ các nѫi vào vùng ÿҩt mӟi khai
phá, góp phҫn làm vùng ÿҩt này ngày càng phát triӇn.
Năm 1788, NguyӉn Ánh chia ÿҩt Gia Ĉӏnh làm 4 trҩn gӗm:
Trҩn Biên, Phiên Trҩn, Vƭnh Trҩn, Trҩn Dinh. Năm 1808, Trҩn
Biên ÿәi thành trҩn Biên Hòa, huyӋn Phѭӟc Long nâng lên thành
phӫ Phѭӟc Long gӗm 4 tәng: Phѭӟc Chánh, Bình An, long Thành,
Phѭӟc An. Thành phӕ Biên Hòa bҩy giӡ là mӝt phҫn cӫa tәng
Phѭӟc Chánh - trung tâm cӫa trҩn Biên Hòa.

1.9 Page 9

▲back to top


Năm 1832, vua Minh Mҥng thӕng nhҩt viӋc tә chӭc ÿѫn vӏ
hành chính trong cҧ nѭӟc Trҩn Biên Hòa ÿәi tên thành tӍnh Biên
Hòa gӗm 1 phӫ, 4 huyӋn (gӗm toàn bӝ phӫ Phѭӟc Long vӟi huyӋn
nhѭ năm 1808). Thành phӕ Biên Hòa lúc ҩy nҵm trong huyӋn
Phѭӟc Chánh sau khi nâng tәng lên thành huyӋn.
Tӯ năm 1863, sau khi ÿánh chiӃm ba tӍnh miӅn Ĉông, thӵc
dân Pháp vүn giӳ nguyên tә chӭc hành chính tӍnh Biên Hòa nhѭ
năm 1832.
Theo tài liӋu Tòa bӕ Biên Hòa năm 1923, thành phӕ Biên Hòa
ngày nay gӗm ÿӏa lý hành chính gӗm cӫa các làng thuӝc 4 tәng
nhѭ sau :
* T͝ng Ph˱ͣc Vƭnh Th˱ͫng:
- Làng Bình Trѭӟc có 8 ҩp : Tân Lân, Tân Thành, Lân Thӏ,
Phѭӟc Lѭ, Vƭnh Thanh, Bàu Hang, Ĉӗng Lách, Sông Mây.
- Làng Bình An có hai ҩp : Bình Ĉa, An Hҧo
- Làng Nhӏ Hòa có 3 ҩp : Bình Kính, Tân Mӻ, Thành Hѭng
- Làng Tam Hòa có 4 ҩp : Bình Hòa, Bình Quan, Hòa Quӟi,
Long Quӟi
- Làng Nhӭt Hòa có 4 ҩp : Bình Tӵ, Bình Xѭѫng, Tân Giám,
Hѭng Phú (vӅ sau, 3 làng Nhҩt Hòa, Nhӏ Hòa, Tam Hòa sáp nhұp
lҥi thành làng HiӋp Hòa - tӭc trӑn vùng Cù Lao Phӕ)
- Làng Tân lҥi:
- Làng Vƭnh Cӱu
* T͝ng Ph˱ͣc Vƭnh Trung :
- Làng Bӱu Long có hai ҩp : Bình ĈiӋn, Bҥch Khôi
- Làng Tân Phong
* T͝ng Long Vƭnh Th˱ͫng :
- Làng An Hòa (BӃn Gӛ), làng Long Bình, làng Long Hѭng.
* T͝ng Chánh MͿ Th˱ͫng :
- Làng Mӻ Khánh
- Làng Tân Hҥnh, làng Tân Vҥn.

1.10 Page 10

▲back to top


Cách mҥng Tháng Tám 1945 thành công, chính quyӅn nhân
dân tҥi Biên Hòa ÿѭӧc xây dӵng tӯ tӍnh ÿӃn cѫ sӣ, ÿӗng loҥt thay
thӃ bӝ máy cai trӏ do thӵc dân Pháp ÿӇ lҥi. Khi ҩy các cѫ quan lãnh
ÿҥo tӍnh Biên Hòa và quұn Châu Thành vүn ÿһt tҥi xã Bình Trѭӟc
(trung tâm tӍnh lӷ). Thӵc dân Pháp chiӃm Biên Hòa (24-10- 1945),
chúng giӳ nguyên tә chӭc hành chính, xã Bình Trѭӟc gӗm có 5
khu, 8 ҩp.
Ĉӕi vӟi cách mҥng, giӳa năm 1948, nhұn thҩy nӝi ô tӍnh Biên
Hòa là nѫi tұp trung nhiӅu cѫ quan, ÿѫn vӏ chӍ huy ÿҫu sӓ cùng rҩt
nhiӅu kho tàng cӫa ÿӏch, cҫn bӕ trí lҥi ÿӏa bàn chiӃn ÿҩu thích hӧp
ÿӇ phát huy khҧ năng tác chiӃn cӫa lӵc lѭѫng tҥi chӛ, TӍnh ӫy, Ӫy
ban kháng chiӃn hành chánh tӍnh Biên Hòa chӫ trѭѫng cho tách
khu vӵc nӝi ô tӍnh lӷ, thuӝc quұn Châu Thành (tӭc xã Bình Trѭӟc
và mӝt sӕ ҩp, xã lân cұn) ÿӇ thành lұp thӏ xã Biên Hòa - tѭѫng
ÿѭѫng cҩp huyӋn, và chӏu sӵ chӍ ÿҥo trӵc tiӃp cӫa tӍnh. Các xã còn
lҥi thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu
Tháng 5-1951, khi tӍnh Thӫ Biên thành lұp, thӏ xã Biên Hòa
ÿѭӧc tӍnh giao thêm mӝt sӕ xã thuӝc huyӋn Vƭnh Cӯu ÿӇ làm bàn
ÿҥp ÿӭng chân hoҥt ÿӝng nhѭ Tam HiӋp, HiӋp Hòa, Tân Thành
cho ÿӃn kӃt thúc cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp (tháng 7-1954).
Trong thӡi kǤ kháng chiӃn chӕng Mӻ, năm 1957, chính quyӅn
Sàì Gòn tә chӭc tӍnh Biên Hòa gӗm có 4 quұn : Châu Thành, Long
Thành, Tân Uyên, Dƭ An, có 11 tәng, gҫn giӕng tә chӭc trѭӟc ÿó
cӫa thӵc dân Pháp.
Năm 1963, chính quyӅn Sài Gòn lұp quұn Công Thanh (gӗm
các xã thuӝc quұn Châu Thành và Tân Uyên). Ngày 22-3-1963, tә
chӭc quұn Châu Thành thành quұn Ĉӭc Tu gӗm các xã : Bình
Trѭӟc, Tam HiӋp, Bùi TiӃng (Tân Mai), HiӋp Hòa, Tân Vҥn, Bӱu
Long, Tân Hҥnh, Tân Ba, Long Bình và giӳ ÿӃn tháng 4-1975.
Ĉӕi vӟi cách mҥng, tӯ 1954-1975, thӏ xã Biên Hòa là mӝt ÿѫn
vӏ chiӃn trѭӡng tѭѫng ÿѭѫng huyӋn. Tháng 9-1965, thӏ xã Biên
Hòa ÿѭӧc Trung ѭѫng Cөc tә chӭc lҥi thành ÿѫn vӏ ngang cҩp tӍnh
lҩy phiên hiӋu là U1 (U mӝt) bao gӗm ÿӏa bàn thӏ xã Biên Hòa và
huyӋn Vƭnh Cӱu. ĈӃn tháng 10-1967, chuҭn bӏ cho cuӝc tiӃn công
và nәi ÿұy xuân Mұu Thân l968, U1 ÿѭӧc giao thêm huyӋn Trҧng
Bom nay là huyӋn Thӕng Nhҩt, tӍnh Ĉӗng Nai).

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


Tӯ tháng 5-1971 ÿӃn tháng 10-1972, thӏ xã Biên Hòa trӵc
thuӝc phân khu 5 (phân khu Thӫ Biên). Tháng 10-1972 Khu ӫy
miӅn Ĉông ÿѭӧc lұp lҥi, các phân khu giҧi thӇ ÿӇ lұp lҥi các tӍnh.
Thӏ xã Biên Hòa là mӝt ÿѫn vӏ trӵc thuӝc tӍnh Biên Hòa.
ĈӃn tháng 6-1973, do tính chҩt quan trӑng cӫa vùng ÿô thӏ,
Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam quyӃt ÿӏnh tách tӍnh Biên Hòa thành
hai ÿӏa bàn chiӃn lѭӧc: Biên Hòa ÿô thӏ (gӗm thӏ xã Biên Hòa và
mӝt sӕ vùng phө cұn); các huyӋn còn lҥi trong tӍnh thuӝc Biên Hòa
nông thôn. CNJng tӯ ÿó, thӏ xã Biên Hòa ÿѭӧc nâng lên thành thành
phӕ Biên Hòa cho ÿӃn ngày nay.
Nhѭ vұy tӯ mӝt làng, mӝt xã ӣ vӏ trí trung tâm tӍnh lӷ, xã
Bình Trѭӟc ÿѭӧc kӃt hӧp vӟi mӝt sӕ xã ҩp liӅn ranh hình thành
nên thӏ xã, rӗi tiӃn dҫn lên thành phӕ ÿô thӏ loҥi II nhѭ ngày nay,
thӇ hiӋn sӭc sӕng và sӵ phát triӇn không ngӯng cӫa thành phӕ Biên
Hòa. TiӃn trình ÿó cNJng cho thҩy vai trò vӏ trí quan trӑng cӫa thành
phӕ này trong thӡi kǤ kháng chiӃn cNJng nhѭ trong xây dӵng hòa
bình và ÿang bѭӟc vào thӡi kǤ công nghiӋp hóa - hiӋn ÿҥi hóa ÿҩt
nѭӟc.
**
*
Trong tiӃn trình lӏch sӱ, thành phӕ Biên Hòa luôn có mӝt vӏ trí
quan trӑng vӅ kinh tӃ, chính trӏ. ThӃ kӹ 17, 18, Biên Hòa có Cù lao
Phӕ (xã HiӋp Hòa ngày nay) tӯng là mӝt trung tâm kinh tӃ, phát
triӇn ӣ phía Nam nѭӟc ta.
Dӵa vào nhân - tài - vұt lӵc nѫi ÿây, các chúa NguyӉn xây
dӵhg thӃ ÿӭng chân lâu dài ÿӇ chӕng lҥi thӃ lӵc cӫa chúa Trӏnh ӣ
phía Bҳc. Tӯ cuӕi thӃ kӹ 18, ÿây cNJng là vùng tranh chҩp quyӃt liӋt
giӳa quân cӫa chúa NguyӉn vӟi nghƭa quân Tây Sѫn.
Năm 1861, ÿҥi ÿӗn Chí Hòa (Sài Gòn) thҩt thӫ, NguyӉn Tri
Phѭѫng rút quân vӅ thành Biên Hòa cӕ thӫ và chӕng nhau vӟi quân
Pháp xâm lѭӧc.
Cuӕi thӃ kӹ 19, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu công cuӝc khai thác
thuӝc ÿӏa. Tҥi Biên Hòa, chúng mӣ ÿѭӡng sҳt Sài Gòn - Nha Trang
ngang qua thành phӕ Biên Hòa (1901); quӕc lӝ l5 (1902); xây cҫu
Rҥch Cát, cҫu Gành qua sông Ĉӗng Nai (1903), lұp trҥm bѭu

2.2 Page 12

▲back to top


chính, nhà máy cҩp nѭӟc, tӍnh lӷ. Biên Hòa ngày càng ÿѭӧc mӣ
rӝng và có vӏ trí quan trӑng vӅ kinh tӃ, chính trӏ trong khu vӵc.
Trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp và ÿӃ quӕc
Mӻ, thӏ xã Biên Hòa là cӱa ngõ vào Sài Gòn, lҥi cách căn cӭ ÿӏa
chiӃn khu Ĉ chӍ 5 km ÿѭӡng chim bay nên bӏ kҿ thù kìm kҽp rҩt
chһt. Thӏ xã Biên Hòa ÿѭӧc chúng lҩy làm nѫi ÿһt các cѫ quan chӍ
huy, các căn cӭ quân sӵ, kho tàng phөc vө cho viӋc ÿánh phá
phong trào cách mҥng ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ. Ĉһc biӋt trong chӕng
Mӻ, ÿӏch xây dӵng, phát triӇn mӣ rӝng thӏ xã Biên Hòa ÿһt nhiӅu
cѫ quan chӍ huy quan trӑng nhѭ Bӝ tѭ lӋnh quân ÿoàn 3, Nha cҧnh
sát miӅn Ĉông, Bӝ tѭ lӋnh hұu cҫn sӕ 1 Mӻ, Bӝ tѭ lӋnh 2 dã chiӃn
Mӻ (Long Bình), các căn cӭ quân sӵ lӟn nhѭ sân bay Biên Hòa,
tәng kho liên hӧp Long Bình, căn cӭ sѭ ÿoàn 101 “Anh cҧ ÿӓ” Mӻ
tҥi Hóc Bà Thӭc (nay thuӝc phѭӡng Trҧng Dài).
Vӟi cách mҥng, thӏ xã Biên Hòa là vùng ÿô thӏ bӏ ÿӏch tҥm
chiӃm. Ĉánh vào các cѫ quan, căn cӭ ÿӏch trong thӏ xã là mӝt
nhiӋm vө rҩt quan trӑng nhҵm làm cho ÿӏch luôn luôn bӏ ÿӝng ÿӕi
phó và không còn coi nѫi nào là chӛ ÿóng quân an toàn cӫa chúng.
Khi thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Biên Hòa, TӍnh ӫy Biên Hòa ÿã chӍ
ÿҥo lӵc lѭӧng bám vùng ven, mӣ các lӟp huҩn luyӋn quân sӵ,
chính trӏ tҥi Trҥi du kích Vƭnh Cӱu, xây dӵng các căn cӭ du kích ӣ
Bình Ĉa, Hӕ Cҥn… làm nѫi ÿӭng chân ÿӇ tiӃn công ÿӏch trong nӝi
ô và giӳ hành lang giao liên vӅ chiӃn khu Ĉ, xuӕng tuyӃn biӇn Bà
Rӏa - VNJng Tàu.
Trong chӕng Mӻ, tӯ năm 1965, Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam
ÿã chuyӇn thӏ xã Biên Hòa thành mӝt ÿѫn vӏ chiӃn trѭӡng tѭѫng
ÿѭѫng cҩp tӍnh, xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang và phong trào quҫn
chúng mҥnh tҥo thành vành ÿai ÿánh Mӻ, tiӃn công vào các cѫ
quan chӍ huy, căn cӭ, kho tàng quân sӵ, diӋt sinh lӵc và phѭѫng
tiӋn chiӃn tranh cӫa Mӻ - ngөy, hӛ trӧ ÿҳc lӵc cho chiӃn trѭӡng
toàn miӅn Nam.
**
*
Ĉӝi ngNJ giai cҩp công nhân thành phӕ Biên Hòa xuҩt hiӋn khá
sӟm ÿi ÿôi vӟi viӋc thӵc dân Pháp tiӃn hành công cuӝc khai thác

2.3 Page 13

▲back to top


tài nguyên thiên nhiên ӣ xӭ thuӝc ÿӏa, và trӣ thành giai cҩp tiên
phong trong các phong trào ÿҩu tranh cách mҥng khi có sӵ lãnh
ÿҥo cӫa Ĉҧng.
Ĉҫu thӃ kӹ 20, khi thӵc dân Pháp xây dӵng các tuyӃn ÿѭӡng
bӝ, ÿѭӡng sҳt, bҳc cҫu qua các sông rҥch trên tuyӃn sông Ĉӗng
Nai, thì ÿã có mӝt tҫng lӟp công nhân ngành giao thông ra ÿӡi tҥi
Biên Hòa.
Năm 1907, trên cѫ sӣ nhà máy cѭa xҿ gӛ do Blondel xây
dӵng ӣ làng Tân Mai năm 1898, Công ty kӻ nghӋ rӯng và lâm sҧn
Biên Hòa (Exploitation forestière de la Biên Hoa industrielle ét
forestière) ra ÿӡi thu hút hàng trăm công nhân vào lao ÿӝng. Sau
ÿó, nhà máy ÿәi tên thành ''Công ty Biên Hòa kӻ nghӋ lâm sҧn''
(Biên Hòa Industrillee forestière) gӑi tҳt là BIF chuyên sҧn xuҩt
ván sàn, ÿӗ mӝc; là cѫ sӣ công nghiӋp ÿҫu tiên có quy mô lӟn
ÿѭӧc xây dӵng ӣ Biên Hòa.
Sau hiӋp ÿӏnh Genève (20-7-1954), chính quyӅn Sài Gòn xây
dӵng nhiӅu nhà máy sҧn xuҩt công nghiӋp, nên ÿӝi ngNJ giai cҩp
công nhân ӣ thành phӕ Biên Hòa càng phát triӇn. Năm 1959, hai
cѫ sӣ công nghiӋp ÿѭӧc xây dӵng là nhà máy giҩy Cogido ӣ ҩp An
Hҧo (Tam HiӋp), nhà máy giҩy Tân Mai (Cogivina) ӣ cҥnh nhà
máy cѭa Tân Mai. Sau ÿó là hàng loҥt nhà máy ÿѭӧc tiӃp tөc xây
dӵng ÿӇ hình thành khu kӻ nghӋ Biên Hòa.
Tháng 5-1963, chính quyӅn Sài Gòn thành lұp Công ty quӕc
gia khuyӃch trѭѫng khu kӻ nghӋ (Sonadezi) ÿӇ quy hoҥch và quҧn
lý khu kӻ nghӋ Biên Hòa. Tӯ năm 1959 ÿӃn 1975, khu kӻ nghӋ
Biên Hòa có 42 nhà máy lӟn, nhӓ ÿѭӧc xây dӵng, hoҥt ÿӝng.
Trѭӟc năm 1954, trên ÿӏa bàn thành phӕ Biên Hòa còn có ÿӝi
ngNJ công nhân cao su ӣ các ÿӗn ÿiӅn nhѭ Sӣ Ông Phӫ (tӭc Võ Hà
Thanh), sӣ trѭӣng Tòa (tӭc Trҫn Quang Nghiêm), sӣ Espinade
(cӫa mӝt tѭ sҧn ngѭӡi Pháp)...
Biên Hòa xѭa ÿã có nhӳng ngành nghӅ thӫ công ÿѭӧc nhiӅu
nѫi biӃt ÿӃn nhѭ mía ÿѭӡng, ÿá xây dӵng, ÿá mӻ nghӋ, gӕm dân
dөng và mӻ nghӋ ӣ Tân Vҥn, Hóa An, Bӱu Long, Bӱu Hòa...
Ĉӝi ngNJ công nhân công nghiӋp, công nhân ÿӗn ÿiӅn cao su,
lao ÿӝng tiӇu và thӫ công nghiӋp vӕn xuҩt thân tӯ nông dân và tә

2.4 Page 14

▲back to top


tiên hӑ ÿã ÿӃn Biên Hòa lұp nghiӋp tӯ thӃ kӹ 17, 18, vӕn có truyӅn
thӕng lao ÿӝng cҫn cù, ÿҩu tranh chӕng xâm lѭӧc và chӕng áp bӭc
bóc lӝt. Ĉây cNJng là ÿӝi quân chӫ lӵc ÿӭng lên giành chính quyӅn
trong Cách mҥng Tháng Tám 1945 ӣ Biên Hòa. Trong hai cuӝc
kháng chiӃn, ÿây là lӵc lѭӧng ÿóng góp nhiӅu sӭc ngѭӡi, sӭc cӫa
cho các lӵc lѭӧng cách mҥng ÿӃn ngày thҳng lӧi.
Thành phӕ Biên Hòa là vùng ÿҩt có truyӅn thӕng văn hóa khá
ÿһc sҳc, dung hòa ÿѭӧc nét ÿҽp văn hóa truyӅn thӕng cӫa dân tӝc
tӯ nhӳng lӟp cѭ dân ViӋt tӯ vùng NgNJ Quҧng và Ĉàng Ngoài, kӃt
hӧp vӟi văn hóa dân tӝc Hoa và các dân tӝc bҧn ÿӏa... tҥo nên mӝt
sҳc thái văn hóa mӣ chӭ không khép kín.
Văn miӃu Trҩn Biên ÿѭӧc chúa NguyӉn Phúc Chu xây dӵng
tӯ năm Ҩt Mùi 1715 ӣ thôn Tân Lҥi, Bҥch Khôi (nay thuӝc
phѭӡng Bӱu Long), mӝt trong nhӳng văn miӃu xây dӵng sӟm nhҩt
ӣ Nam bӝ. Ĉó là nѫi ÿào tҥo nhân tài, ÿӗng thӡi là nѫi giӳ gìn
giӅng mӕi văn hóa dân tӝc. Hàng năm các chúa NguyӉn, các vӏ
quan lҥi ӣ Trҩn Biên ÿӅu ÿӃn Văn miӃu tӃ cáo trӡi ÿҩt, cҫu mѭa
thuұn gió hòa, quӕc thái dân an. Khi thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm
Biên Hòa (tháng 12-1861), chúng ÿã phá hӫy Văn miӃu. Ngày nay,
tӍnh và thành phӕ ÿang có kӃ hoҥch khôi phөc lҥi Văn miӃu ÿӇ ÿӅ
cao truyӅn thӕng hiӃu hӑc, truyӅn thӕng “u͙ng n˱ͣc nhͣ ngu͛n'',
''tôn s˱ tr͕ng ÿ̩o” cӫa dân tӝc ta.
Tӯ 1813 ÿӃn 1864, trong các khoa thi Hѭѫng do triӅu ÿình
HuӃ cho tә chӭc ӣ Gia Ĉӏnh, trên ÿҩt Biên Hòa ÿã có 23 sƭ tӱ ÿӛ cӱ
nhân, tú tài và ÿѭӧc triӅu ÿình trӑng dөng. Ĉһc biӋt trong sӕ này có
Trӏnh Hoài Ĉӭc (1765-1825), ngѭӡi sinh ra và lӟn lên ӣ láng Bình
Trѭӟc (Biên Hòa). Ông là mӝt vӏ quan nәi tiӃng thanh liêm, ÿӗng
thӡi là mӝt nhà văn hóa lӟn, cùng vӟi Ngô Nhѫn Tӏnh, Lê Quang
Ĉӏnh ÿѭӧc xѭng tөng là ''Gia Ĉ͓nh tam gia''. Tác phҭm văn hóa,
lӏch sӱ ''Gia Ĉ͓nh thành thông chí'' cӫa ông là mӝt trѭӟc tác có vӏ
trí lӟn trong văn hӑc, sӱ hӑc nѭӟc ta. Nhӡ nó mà các thӃ hӋ sau
này hiӇu biӃt ÿѭӧc vùng ÿҩt Gia Ĉӏnh-Ĉӗng Nai xѭa và là mӝt tác
phҭm không thӇ thiӃu cho nhӳng ai muӕn tìm hiӇu, nghiên cӭu vӅ
vùng ÿҩt Nam bӝ. Khi ông mҩt, linh cӳu ÿѭӧc ÿѭa vӅ chôn cҩt ӣ
quê nhà. Lăng mӝ ông hiӋn ӣ phѭӡng Trung DNJng (thành phӕ Biên
Hòa), ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng di tích quӕc gia.

2.5 Page 15

▲back to top


Trѭӡng Mӻ nghӋ thӵc hành Biên Hòa (École d'Art Appliqué)
ÿѭӧc xây dӵng ӣ xã Bình Trѭӟc năm 1903, là nѫi ÿào tҥo rҩt nhiӅu
nghӋ nhân gӕm, ÿiêu khҳc... ӣ Biên Hòa và các tӍnh miӅn Ĉông
Nam bӝ. Trѭӡng tiӇu hӑc tӍnh lӷ (sau ÿәi thành trѭӡng tiӇu hӑc
NguyӉn Du ) ÿѭӧc xây dӵng ӣ xã Bình Trѭӟc khoҧng cuӕi thӃ kӹ
19 ÿҫu thӃ kӹ 20. Năm hӑc 1901-1902, trѭӡng có 182 hӑc sinh.
Cùng vӟi sӵ phát triӇn kinh tӃ, văn hóa, tín ngѭӥng cӝng
ÿӗng, tín ngѭӥng tâm linh ӣ thành phӕ cNJng phát triӇn. Nhӳng di
tích thҳng cҧnh, ÿình, chùa ӣ thành phӕ Biên Hòa là mӝt biӇu hiӋn
sinh ÿӝng khҷng ÿӏnh sӵ có mһt và vai trò cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi
ViӋt ӣ mҧnh ÿҩt này. NhiӅu di tích ÿã ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng di
tích quӕc gia.
Chùa Ĉ̩i Giác ӣ làng Tân Hѭng, huyӋn Phѭӟc Chánh (nay là
xã HiӋp Hòa, thành phӕ Biên Hòa) do nhà sѭ Thành Ĉҷng khai sѫn
khoҧng năm 1658 và ÿã qua nhiӅu lҫn trùng tu. Tҥi chùa có mӝt
pho tѭӧng Phұt bҵng gӛ cao 2,5 mét tѭѫng truyӅn cӫa vua Gia long
phong cúng và tҩm biӇn ÿӅ ba chӳ ''Ĉҥi Giác Tӵ'' treo trѭӟc mái
hiên chùa, theo tѭѫng truyӅn do công chúa Ngӑc Anh (em gái vua
Gia Long) dâng cúng.
Chùa Long Thi͉n ӣ phѭӡng Bӱu Hòa do nhà sѭ Thành Nhҥc
(ÿӡi thӭ 32 phái Lâm TӃ ) khai sѫn năm 1664. Chùa có ba lҫn
trùng tu vào các năm 1748, 1842, 1952.
Chùa B͵u Phong tӑa lҥc trên ngӑn núi cùng tên, do nhà sѭ
Thành Chí khai sѫn vào khoҧng thӃ kӹ 17. ''Gia Ĉӏnh thành thông
chí'' mô tҧ : ''Núi B͵u Long phía tây ngó xu͙ng Ĉ̩i giang, h͡ v͏
phía sau núi Long ̱n, su͙i hàn ṯm nhu̵n, d̳n t˱ͣi ru͡ng n˱˯ng.
Trên núi có chùa B͵u Phong, phía t̫ có ÿá Long Ĉ̯u ÿͱng sͷng,
phía hͷu có ÿá thi͉n sàng la li͏t, khói mây man mác, cây c͙i xúm
xuê. Văn nhân nghiêng b̯u v͓nh giai ti͇t, mͿ nͷ n͙i gót ÿ͇n hành
h˱˯ng, th̵t là ÿ͏ nh̭t th̷ng c̫nh cͯa tr̭n thành v̵y''.
Chùa H͡ qu͙c quan ӣ phѭӡng Tân Vҥn do Chánh suҩt thӕng
NguyӉn Cӱu Vân xây dӵng năm 1734. Dҩu tích xѭa hiӋn còn tҩm
biӇn ngҥch ''S̷c tͱ H͡ qu͙c t͹'' do chúa NguyӉn Phúc Trú ( 1725-
1738) ban tһng.

2.6 Page 16

▲back to top


Ĉình Bình Kính ӣ xã HiӋp Hòa, thӡ thѭӧng ÿҷng thҫn NguyӉn
Hӳu Cҧnh. Ĉình ÿѭӧc xây ÿӵng khoҧng cuӕi thӃ kӹ 18, nhiӅu lҫn
ÿѭӧc trùng tu. Ĉây là nѫi thҫn dân Biên Hòa lұp ra ÿӇ tѭӣng nhӟ
công ѫn bұc ''khai quӕc công thҫn '' có công khai mӣ vùng ÿҩt mӟi
phѭѫng Nam Tә quӕc. Ĉình hiӋn còn lѭu giӳ bӝ áo mão, tѭѫng
truyӅn là cӫa Ĉӭc Ông lúc sinh thӡi.
Ĉình Tân Lân ӣ phѭӡng Hòa Bình. Nguyên trӭӟc là ngôi
miӃu nhӓ, sau trùng tu thành ngôi ÿình lӟn ÿӇ ngѭӥng vӑng Ĉô ÿӕc
tѭӟng quân Trҫn Thѭӧng Xuyên, ngѭӡi có công trong viӋc mӣ
mang Cù lao Phӕ thӃ kӹ 17, 18. KiӃn trúc ÿình uy nghiêm, bên
trong chҥm trә tinh vi, nóc ÿình gӗm nhӳng tѭӧng gӕm thӇ hiӋn
ÿѭӧc sӵ tài hoa cӫa nhӳng nghӋ nhân ÿҩt Biên Hòa.
Ĉình MͿ Khánh ӣ phѭӡng Bӱu Hòa. Nguyên trѭӟc là miӃu
thӡ ''thành hoàng bәn cҧnh''. Khi danh tѭӟng NguyӉn Tri Phѭѫng
hy sinh, nhân dân ÿã tҥc tѭӧng ÿѭa vào thӡ tҥi ÿình và ÿѭӧc gӑi là
ÿình thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng.
Ngoài nhӳng ÿình, chùa ÿѭӧc nhiӅu ngѭӡi biӃt ÿӃn, thành phӕ
Biên Hòa còn nhiӅu di tích văn hóa, di tích lӏch sӱ, cách mҥng
ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng cҩp quӕc gia:
Di tích lăng m͡ Tr͓nh Hoài Ĉͱc ӣ phѭӡng Trung ĈNJng, là nѫi
yên nghӍ cӫa danh nhân văn hóa Trӏnh Hoài Ĉӭc. Lăng mӝ ÿѭӧc
xây dӵng theo lӕi kiӃn trúc cә, có bӡ thành bao bӑc xung
quanh, cӱa vào có trө búp sen, ÿһt bình phong án.
Di tích m͡, ÿ͉n thͥ Ĉoàn Văn C͹ (ӣ phѭӡng Long Bình Tân
và Tam HiӋp) ÿӇ ngѭӥng vӑng ông Ĉoàn Văn Cӵ, ngѭӡi lãnh ÿҥo
hӝi kín chӕng Pháp ӣ Biên Hòa trong nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ 20, ÿã
cùng 16 nghƭa binh hy sinh ӣ Bѭng KiӋu năm 1905.
Di tích Ĉài Kͽ ni͏m ӣ phѭӡng Trung DNJng. Ĉài do thӵc dân
Pháp xây dӵng năm 1923 vӟi tên gӑi ''Ĉài kӹ niӋm ngѭӡi ViӋt trұn
vong''. Trong tác phҭm ''B̫n án ch͇ ÿ͡ th͹c dân Pháp'', NguyӉn
Ái Quӕc ÿã tӕ cáo tӝi ác và chính sách mӏ dân cӫa thӵc dân Pháp
khi ÿѭa thanh niên bҧn xӭ sang Pháp ÿӇ chӃt thay cho chúng trong
chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ nhҩt (1914-1918). Ĉây là di tích tӕ cáo
tӝi ác cӫa thӵc dân Pháp ӣ Biên Hòa. Di tích là mӝt công trình ÿӝc
ÿáo vӟi nhӳng tѭӧng gӕm ''long lân chào tӭ phѭѫng'' hài hòa do

2.7 Page 17

▲back to top


nghӋ nhân Biên Hòa sáng tҥo nên. Ngày nay, di tích ÿѭӧc trùng tu,
trӣ thành mӝt công viên văn hóa cӫa thành phӕ.
Thành Biên Hòa ÿѭӧc xây dӵng vào thӡi vua Gia Long thӭ 15
(1816) ӣ hҥt Tân Lân, huyӋn Phѭӟc Chánh, nay thuӝc phѭӡng Hòa
Bình vӟi tên gӑi ''thành Cӵu''. Gia Ĉ͓nh thành thông chí cho biӃt :
''Chu vi thành dài 388 tr˱ͫng, cao 8 th˱ͣc 5 ṱc, dày 1 tr˱ͫng.
Xung quanh thành có hào r͡ng 4 tr˱ͫng, sâu 6 th˱ͣc. Thành có 4
c͵a và m͡t kǤ ÿài, ͧ m͟i c͵a ÿ͉u có m͡t c̯u ÿá b̷c qua ÿ͋ ÿi
l̩i...''. Năm 1837, vua Minh Mҥng cho xây lҥi bҵng ÿá ong và ÿәi
tên là thành Biên Hòa. Thành là nѫi NguyӉn Tri Phѭѫng ÿóng
quân ÿӇ chӕng quân Pháp khi chúng tiӃn ÿánh Biên Hòa. Ngày 16-
12-1861, giһc chiӃm thành, chúng tu bә và thu hҽp lҥi so vӟi trѭӟc.
Di tích còn lҥi chӍ là nhӳng bӭc tѭӡng thành ÿá ong ÿӓ mà nhân
dân gӑi là ''thành Cӵu'', ''thành Kèn'' hay ''thành Săng ÿá".
Các di tích cách mҥng ӣ thành phӕ Biên Hòa nhѭ: Tòa b͙
(nay là trө sӣ ӫy ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai), nѫi nhân dân Biên
Hòa ÿѭӧc Ĉҧng bӝ Ĉҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo giành chính quyӅn
trong ngày 26-8-1945. Qu̫ng tr˱ͥng Sông Ph͙, nѫi diӉn ra cuӝc
mít tinh lӟn cӫa nhân dân Biên Hòa chào mӯng chính quyӅn tӍnh
ngày 27-8-1945. B͵u H˱ng t͹, nguyên là ngôi miӃu thӡ 9 vӏ hào
kiӋt lãnh ÿҥo “Lâm Trung trҥi '', bӏ thӵc
dân Pháp bҳt ÿem ra tӱ hình năm 1916, nѫi hӝi hӑp cӫa nhiӅu
ÿҧng viên cӝng sҧn Biên Hòa chuҭn bӏ giành chính quyӅn trong
Cách mҥng Tháng Tám 1945. Nhà h͡i Bình Tr˱ͣc, nѫi tә chӭc
cuӝc hӝi nghӏ thành lұp TӍnh ӫy lâm thӡi Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam
tӍnh Biên Hòa vào cuӕi tháng 9-1945 (nay là Nhà TruyӅn thӕng
thành phӕ Biên Hòa)...
**
*
Nhân dân thành phӕ Biên Hoà có truyӅn thӕng ÿҩu tranh
chӕng áp bӭc bóc lӝt, và sҹn sàng chiӃn ÿҩu, hy sinh vì sӵ nghiӋp
giҧi phóng dân tӝc.
Khi thӵc dân Pháp chiӃm ÿóng Biên Hoà, triӅu ÿình NguyӉn
ÿҫu hàng giһc ÿӇ cҫu hoà, nhѭng nhân dân ÿӏa phѭѫng ÿã hѭӣng

2.8 Page 18

▲back to top


ӭng theo ngӑn cӡ khӣi nghƭa cӫa Trѭѫng Ĉӏnh kháng chiӃn lien tөc
tӯ 1861-1865.
Nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ 20, nhiӅu phong trào hӝi kín xuҩt hiӋn
ӣ Biên Hòa. Tiêu biӇu nhѭ hӝi kín do cө Ĉoàn Văn Cӵ lãnh ÿҥo,
quy tө hàng trăm nghƭa binh chuҭn bӏ khӣi nghƭa. ViӋc không
thành, ông và 16 nghƭa binh anh dNJng hy sinh ӣ căn cӭ Bѭng KiӋu
năm 1905.
Trҥi Lâm Trung cNJng là mӝt tә chӭc hӝi kín cӫa nhân dân
chӕng Pháp ӣ Biên Hòa do nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc, vNJ dNJng lãnh
ÿҥo. Trҥi tұp hӧp ÿѭӧc ÿông ÿҧo quҫn chúng có vNJ trang. Năm
1916, Trҥi tә chӭc ÿánh mӝt sӕ nhà làng (trө sӣ tӅ xã), giҧi thoát
nhiӅu thanh niên bӏ thӵc dân Pháp bҳt ÿi lính; tҩn công khám
ÿѭӡng Biên Hòa, tòa bӕ Biên Hòa. Giһc Pháp cho mұt thám theo
dõi, lҫn lѭӧt bҳt 9 ngѭӡi lãnh ÿҥo cӫa Trҥi, ÿѭa ra xӱ bҳn tҥi Dӕc
Sӓi. Nhân dân Biên Hòa khâm phөc trѭӟc khí khái bҩt khuҩt cӫa
chín ngѭӡi hào kiӋt nên ÿã lұp miӃu thӡ tҥi nѫi các vӏ bӏ kҿ thù sát
hҥi. Ngôi miӃu ҩy ÿѭӧc nhân dân gӑi là miӃu Cô hӗn, vӅ sau ÿәi
lҥi thành “Bӱu Hѭng Tӵ'' (ӣ phѭӡng Quang Vinh).
Trong suӕt 30 năm chiӃn tranh giҧi phóng, nhân dân thành
phӕ Biên Hòa tuy sӕng trong vùng ÿӏch kiӇm soát, bӏ kìm kҽp
nһng, vүn mӝt lòng hѭӟng vӅ cách mҥng. Tӯ trong nӝi thành, nhân
dân thành phӕ ÿã vұn ÿӝng quyên góp nhiӅu lѭѫng thӵc, thuӕc
men, hàng hóa cҫn thiӃt ÿӇ chuyӇn ra các căn cӭ kháng chiӃn Bình
Ĉa, Hӕ Cҥn, chiӃn khu Ĉ cho lӵc lѭӧng kháng chiӃn. Bên trong
nӝi ô, nhiӅu cѫ sӣ cách mҥng ÿã theo dõi nҳm tình hình ÿӏch, phөc
vө cho lӵc lѭӧng vNJ trang giҧi phóng ÿánh vào các cѫ quan chӍ
huy, căn cӭ, kho tàng quân sӵ cӫa ÿӏch. Trұn tiӃn công tӍnh lӷ Biên
Hòa ÿêm 1 rҥng sáng 2- 1-1946, là trұn ÿҫu tiên ta tұp kích vào
mӝt tӍnh lӷ ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ. Trұn La Ngà (1-3-1948), cѫ sӣ
quân báo trong thӏ xã cung cҩp nhiӅu tin tӭc vӅ ÿӏch, góp phҫn làm
nên thҳng lӧi.
Trong thӡi kǤ chӕng Mӻ, quân dân thành phӕ Biên Hoà ÿã
làm nên nhӳng dҩu son trong lӏch sӱ vӟi nhӳng sӵ kiӋn tiêu biӇu:
Cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp (2-12-1956); trұn diӋt Mӻ ÿҫu
tiên ӣ Nhà Xanh (7-7-1959); trұn pháo kích ÿҫu tiên vào sân bay
quân sӵ cӫa ÿӏch ӣ Biên Hoà (31-10-1964); xây dӵng “vành ÿai

2.9 Page 19

▲back to top


ÿánh Mӻ” ÿӇ bám trө và liên tөc tҩn công các cѫ quan chӍ huy, căn
cӭ, kho tàng quân sӵ nhѭ: Sân bay Biên Hoà, tәng kho Long Bình
(tӯ 1965-1975); thӵc hiӋn hai cuӝc tiӃn công nәi dұy xuân Mұu
Thân 1968, xuân Kӹ Dұu 1969, và cuӕi cùng tham gia chiӃn dӏch
Hӗ Chí Minh lӏch sӱ giҧi phóng thành phӕ, giҧi phóng miӅn Nam,
cùng cҧ nѭӟc giành thҳng lӧi hoàn toàn, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.

2.10 Page 20

▲back to top


PHҪN I
CÁCH MҤNG THÁNG TÁM
(1930-1945)

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


CHѬѪNG I
TӮ CѪ SӢ ĈҦNG CӜNG SҦN ĈҪU TIÊN, PHONG
TRÀO CÁCH MҤNG ĈѬӦC NHEN NHÓM VÀ PHÁT
TRIӆN Ӣ THӎ XÃ BIÊN HÒA
(1930 - 1939)
I. NHӲNG NĂM ĈҪU GIEO MҪM CÁCH MҤNG - CÁC
TӘ CHӬC CѪ SӢ ĈҦNG, CѪ SӢ CÁCH MҤNG RA ĈӠI.
Tӯ nhӳng năm cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX, ÿҩt nѭӟc ta
hoàn toàn rѫi vào tay thӵc dân Pháp xâm lѭӧc. Không cam chӏu
nӛi nhөc mҩt nѭӟc và kiӃp ÿӡi nô lӋ, cùng vӟi cҧ nѭӟc, nhân dân
thành phӕ Biên Hòa (bҩy giӡ là quұn Châu Thành) ÿã liên tөc nәi
dұy ÿҩu tranh chӕng bӑn thӵc dân cѭӟp nѭӟc và bè lNJ tay sai bán
nѭӟc. ThӃ nhѭng, nhӳng cuӝc khӣi nghƭa, các phong trào ÿҩu tranh
cӫa nhân dân ta tӯ nhӳng năm 20 (thӃ kӹ XX) trӣ vӅ trѭӟc ÿӅu lҫn
lѭӧt thҩt bҥi, bӏ dìm trong máu và nѭӟc mҳt. Cҧ dân tӝc ta vүn ÿҳm
chìm trong màn ÿêm tăm tӕi. Con ÿѭӡng cách mҥng vүn mӡ mӏt
chѭa có lӕi ÿi.
Trong bӕi cҧnh lӏch sӱ ÿó, ngày 5 tháng 6 năm 1911, tӯ bӃn
cҧng Nhà Rӗng (Sài Gòn) ngѭӡi thanh niên yêu nѭӟc NguyӉn Tҩt
Thành (vӟi tên là anh Ba) làm phө bӃp trên tàu La Tút-sѫ Tӡ-rê-
vin (laTouche Tréville) ÿã giã tӯ ÿҩt nѭӟc thân yêu, ra ÿi tìm
ÿѭӡng cӭu nѭӟc.
Bҵng ý chí, nghӏ lӵc, lý tѭӣng giҧi phóng dân tӝc và thiên tài
trí tuӋ cӫa mình, NguyӉn Tҩt Thành tӭc là NguyӉn Ái Quӕc, là Bác
Hӗ kính yêu cӫa chúng ta ÿã vѭӧt qua muôn ngàn khó khăn gian
khә ÿӇ thӵc hiӋn hoài bão cӫa mình.
Ngày 16-7-1920, lҫn ÿҫu tiên trên ÿҩt Pháp, Ngѭӡi ÿã ÿӑc bҧn
luұn cѭѫng cӫa Lênin vӅ vҩn ÿӅ dân tӝc và thuӝc ÿӏa “...Tôi vui
mͳng ÿ͇n phát khóc lên. Ng͛i m͡t mình trong bu͛ng mà tôi nói to
nh˱ ÿang nói tr˱ͣc qu̯n chúng ÿông ÿ̫o: “Hͩi ÿ͛ng bào b͓ ÿày
ÿ͕a ÿau kh͝: Ĉây là các c̯n thi͇t cho chúng ta, ÿây là con ÿ˱ͥng
gi̫i phóng chúng ta...(1)
1 H͛ Chí Minh tuy͋n t̵p. NXB. S͹ Th̵t, Hà N͡i 1960, trang 704

3.2 Page 22

▲back to top


Ngày 29-12-1920 tҥi thành phӕ Tua (nѭӟc Pháp), NguyӉn Ái
Quӕc, ngѭӡi ViӋt Nam ÿҫu tiên tham gia Ĉҥi hӝi thành lұp Ĉҧng
Cӝng sҧn Pháp.
Tӯ ÿây, Ngѭӡi ráo riӃt hoҥt ÿӝng truyӅn bá chӫ nghƭa Mác -
Lênin vào ViӋt Nam, tích cӵc chuҭn bӏ thành lұp các tә chӭc tiӅn
thân cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ÿӇ lãnh ÿҥo Cách mҥng ViӋt Nam ÿҩu
tranh giành ÿӝc lұp tӵ do dân tӝc.
Tháng 11-1924, NguyӉn Ái Quӕc bí mұt trӣ vӅ Quҧng Châu
(Trung Quӕc). Tҥi ÿây, Ngѭӡi ÿã vұn ÿӝng, tұp hӧp thiӅu thanh
niên tiӃn bӝ tӯ trong nѭӟc sang, mӣ lӟp ÿào tҥo cán bӝ cho cách
mҥng ViӋt Nam. Giӳa năm 1925, tә chӭc “H͡i Vi͏t Nam cách
m̩ng thanh niên'' ÿѭӧc thành lұp. Hàng chөc chiӃn sƭ cách mҥng
hӝi viên “H͡i Vi͏t Nam cách mang thanh niên'' sau khi dӵ các
khóa huҩn luyӋn ÿã trӣ vӅ nѭӟc hoҥt ÿӝng, trӵc tiӃp truyӅn bá chӫ
nghƭa Mác - Lênin vào các tҫng lӟp nhân dân, ÿһc biӋt là khӕi công
nông, xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng khҳp 3 miӅn Bҳc - Trung - Nam.
Tháng 10-1926, NguyӉn Ái Quӕc cӱ các ÿӗng chí Phan Trӑng
Bình và NguyӉn Văn Lӧi bí mұt vӅ Sài Gòn gây dӵng cѫ sӣ, tә
chӭc ''H͡i Vi͏t Nam cách m̩ng thanh niên '' ӣ Nam bӝ. Trѭӟc ÿó
ÿӗng chí Tôn Ĉӵc Thҳng, mӝt chiӃn sƭ cách mҥng kiên cѭӡng,
ngѭӡi ÿã kéo lá cӡ ÿӓ búa liӅm trên chiӃn hҥm Pháp thuӝc hҥm ÿӝi
Hҳc Hҧi (năm 1919) phҧn ÿӕi liên quân các nѭӟc ÿӃ quӕc bao vây
tiêu diӋt Liên Xô, nhà nѭӟc công nông ÿҫu tiên trên thӃ giӟi. ÿã bí
mұt thành lұp tә chӭc Công hӝi ÿӓ tҥi mӝt sӕ nhà máy, xí nghiӋp ӣ
Sài Gòn - Chӧ lӟn, hҥt nhân cӫa phong trào và tә chӭc cách mҥng.
Sau khi bҳt liên lҥc và nhұn tә chӭc Công hӝi ÿӓ vào tә chӭc
Hӝi ViӋt Nam cách mҥng thanh niên, KǤ bӝ ViӋt Nam cách mҥng
thanh niên Nam kǤ ÿѭӧc thành lұp. Mҥng lѭӟi cѫ sӣ phát triӇn
nhanh chóng ӣ hҫu khҳp các tӍnh Nam bӝ. ĈӃn ÿҫu năm 1928 ÿã
kӃt nҥp ÿѭӧc hѫn 500 hӝi viên.
TӍnh Biên Hòa nói chung và tӍnh lӷ (nay là thành phӕ Biên
Hòa) nói riêng là mӝt trong nhӳng khu vӵc mà ngay tӯ ÿҫu các
ÿӗng chí ÿҹ quan tâm xây dӵng cѫ sӣ bí mұt gieo mҫm cách mҥng.
Nѫi ÿây tұp trung khá nhiӅu nhà máy, xí rlghiӋp và ÿӗn ÿiӅn
cao su. Nhà máy cѭa BlF. ĈӅ pô xe lӭa Dƭ An, ÿӗn ÿiӅn cao su Phú

3.3 Page 23

▲back to top


RiӅng, Cam Tiêm, An Lӝc... lúa bҩy giӡ là nhӳng cѫ sӣ công nông
nghiӋp quy mô khá lӟn vӟi mӝt ÿӝi ngNJ công nhân ÿông ÿҧo, có
nѫi lên ÿӃn hàng ngàn ngѭӡi.
Tӯ Sài Gòn, mӝt sӕ ÿӗng chí ÿѭӧc cӱ vӅ Biên Hòa tuyên
truyӅn vұn ÿӝng cách mҥng, xây dӵng cѫ sӣ trong các tҫng lӟp
nhân dân, ÿһc biӋt là trong công nhân và thanh niên hӑc sinh.
Tӯ năm 1928 trӣ ÿi. phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa nhân
dân Biên Hòa ÿã có nhӳng bѭӟc chuyӇn biӃn mҥnh mӁ. Sôi nәi
nhҩt là phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân. Ngày 20-9-1928, hàng
trăm công nhân cao su ÿӗn ÿiӅn Cam Tiêm ÿã ÿӗng loҥt bãi công,
ÿѭa yêu sách ÿòi bӑn chӫ tѭ bҧn thӵc dân phҧi thӵc hiӋn ÿҫy ÿӫ
nhӳng ÿiӅu trong các khӃ ѭӟc giao kèo (công tra) mà hӑ ÿã ký vӟi
chӫ sӣ khi mӟi ÿӃn làm viӋc ӣ ÿӗn ÿiӅn. Cuӝc ÿҩu tranh ÿã làm
xôn xao dѭ luұn trong và ngoài nѭӟc, ÿã tác ÿӝng trӵc tiӃp ÿӝi ngNJ
công nhân lao ÿӝng ӣ Biên Hòa. Năm 1929, các ÿӗng chí Ngô Gia
Tӵ, Châu Văn Liêm, NguyӉn Xuân Cӯ, NguyӉn Ĉӭc Văn, Trҫn
Thӏ Ĉҫy, Lê Quang Sung... bí mұt vӅ hoҥt ÿӝng, tә chӭc mҥng lѭӟi
cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Biên Hòa. Ngày 28-10-1929, chi bӝ Ĉông Dѭѫng
cӝng sҧn Ĉҧng ÿѭӧc thành lұp ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su Phú RiӅng, Ĉây
là chi bӝ Ĉҧng ÿҫu tiên ӣ Biên Hòa (Phú RiӅng bày giӡ thuӝc tӍnh
Biên Hòa).
Cùng vӟi Phú RiӅng, mӝt sӕ cѫ sӣ Ĉҧng ӣ các nѫi khác trong
tӍnh cNJng ÿѭӧc tә chӭc thành lұp trong nhӳng tháng cuӕi năm 1929
ÿҫu năm 1930 nhѭ nhà máy cѭa BIF, ĈӅ pô xe lӭa Dƭ An.
Ngày 3-2-1930, tҥi Hѭѫng Cҧng (Trung Quӕc), ÿӗng chí
NguyӋn Ái Quӕc vӟi tѭ cách là ÿҥi diӋn quӕc tӃ công sҧn ÿã chӫ trì
Hӝi nghӏ hӧp nhҩt 3 tә chӭc cӝng sҧn trong nѭӟc là Ĉông Dѭѫng
cӝng sҧn Ĉҧng, An Nam cӝng sҧn Ĉҧng và Ĉông Dѭѫng cӝng
sҧn liên ÿoàn, thành lұp Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam.
Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ra ÿӡi ÿã ÿánh dҩu mӝt bѭӟc ngoһt
vƭ ÿҥi cӫa lӏch sӱ cách mҥng ViӋt Nam.
Các tә chӭc cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Nam bӝ cNJng nhanh chóng ÿѭӧc
hӧp nhҩt. Ban lâm thӡi chҩp ӫy cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam tҥi
Nam kǤ ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí Ngô Gia Tӵ làm Bí thѭ.

3.4 Page 24

▲back to top


Ngay trong ngày thành lұp Ĉҧng 3-2-1930, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo
cӫa chi bӝ Ĉông Dѭѫng cӝng sҧn Ĉҧng, hѫn 5.000 công nhân ÿӗn
ÿiӅn cao su Phú RiӅng (Biên Hòa) ÿã nәi dұy bҥo ÿӝng ÿҩu tranh.
Ĉây là mӝt trong nhӳng cuӝc ÿҩu tranh lӟn cӫa giai cҩp công nhân
ViӋt Nam dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, mӣ ÿҫu cho cao trào cách
mҥng 1930-1931 cӫa nhân dân ta khҳp 3 miӅn Bҳc - Trung - Nam.
Do chѭa có kinh nghiӋm hoҥt ÿӝng bí mұt, quá say sѭa vӟi thҳng
lӧi bѭӟc ÿҫu, bӑn mұt thám ÿã nҳm ÿѭӧc danh sách hҫu hӃt nhӳng
cán bӝ công nhân cӕt cán cӫa phong trào và lҫn lѭӧt bӕ ráp bҳt hѫn
100 ngѭӡi, trong ÿó có cҧ các ÿӗng chí ÿҧng viên nhѭ ÿӗng chí
Bình, Tҥ, Hӗng, Hòa ÿѭa vӅ ÿӅ lao Biên Hòa giam giӳ. Cuӝc ÿҩu
tranh cӫa công nhân cao su lҥi tiӃp tөc diӉn ra sôi ÿӝng ӣ ÿӅ lao và
tòa án Biên Hòa
Ӣ nhà lao, anh em ÿã tuyӋt thӵc, hò hét, phҧn ÿӕi, vҥch trҫn
tӝi ác cӫa bӑn thӵc dân ÿӃ quӕc làm náo ÿӝng cҧ thӏ xã Biên Hòa.
Sau mӝt thӡi gian giam giӳ tra tҩn dã man, thӵc dân Pháp mӣ
phiên tòa xét xӱ nhӳng ngѭӡi tham gia ÿҩu tranh. Các ÿӗng chí
ÿҧng viên cӝng sҧn: Trҫn Tӱ Bình. NguyӉn Mҥnh Hӗng, ÿӗng chí
Tҥ, ÿӗng chí Doanh... ÿã dNJng cҧm tӕ cáo nhӳng âm mѭu, thӫ
ÿoҥn ÿàn áp bóc lӝt công nhân cӫa bӑn chӫ tѭ bҧn ÿӗn ÿiӅn và thӵc
dân xâm lѭӧc vӟi nhӳng lý lӁ ÿanh thép, hùng hӗn. Tѭ thӃ vӳng
vàng bҩt khuҩt cӫa hӑ ÿã tҥo ÿѭӧc uy tín và tiӃng vang lӟn, tác
ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân và các tҫng
lӟp nhân dân, lao ÿӝng ӣ thӏ xã Biên Hòa và nhiӅu nѫi khác, nhҩt
là các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ.
Ӣ thӏ xã Biên Hòa, trong cao trào cách mҥng chung cӫa cҧ
nѭӟc, nhiӅu thanh niên trí thӭc tiӃn bӝ ÿã nhanh chóng tiӃp thu tѭ
tѭӣng mӟi, ánh sáng cách mҥng cӫa chӫ nghƭa Mác - Lênin. Mӝt
sӕ sӟm giác ngӝ ÿã ÿӭng vào hàng ngNJ cӫa Ĉҧng, làm ngѭӡi chiӃn
sƭ tiên phong ÿҩu tranh giҧi phóng giai cҩp, giҧi phóng dân tӝc nhѭ
các ÿӗng chí: NguyӉn Văn Nghƭa (tӵ Xѭӧc), Lѭu Văn ViӃt (Tѭ
Chà), Phҥm Văn Khoai, Quách Tӹ, Quách Sanh Trҫn Bùi...
Ĉһc biӋt ӣ 2 cѫ sӣ công nghiӋp lӟn lúc bҩy giӡ là nhà máy cѭa
BIF ӣ nӝi ô thӏ xã Biên Hòa và ĈӅ pô xe lӱa Dƭ An cách thӏ xã
Biên Hòa không xa (khoҧng 4 km), mҥng lѭӟi cѫ sӣ Ĉҧng và
phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa công nhân phát triӇn mҥnh.

3.5 Page 25

▲back to top


Các ÿӗng chí Châu Văn Liêm, Phҥm Hӳu Lҫu, NguyӉn Trӑng Nhã
ÿѭӧc Ĉҧng bӕ trí vào làm công nhân ӣ các nѫi này ÿӇ xây dӵng tә
chӭc cѫ sӣ Ĉҧng, lãnh ÿҥo công nhân ÿҩu tranh.
Tҥi nhà máy cѭa BlF, tә chӭc Công hӝi ÿӓ ÿѭӧc thành lұp, kӃt
nҥp ÿѭӧc hàng chөc công nhân cӕt cán. Các ÿӗng chí NguyӉn
Trӑng Nhã, NguyӉn Văn Hӧp (quê NghӋ Tƭnh, thѭ ký hãng cѭa)...
bҵng nhiӅu hình thӭc ÿã bí mұt tuyên truyӅn giác ngӝ cho anh em
công nhân nhà máy cNJng nhѭ mӝt sӕ thanh niên lao ÿӝng, nông
dân ӣ các xóm ҩp lân cұn nhѭ Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thi...
CNJng xuҩt phát tӯ các cѫ sӣ công nghiӋp này, mӝt sӕ cuӝc ÿҩu
tranh cӫa công nhân và nhân dân lao ÿӝng ӣ thӏ xã Biên Hòa diӉn
ra khá sôi ÿӝng trong nhӳng tháng ÿҫu năm 1930.
Ĉêm 28-4-1930, hàng trăm tӡ truyӅn ÿѫn ÿѭӧc ÿánh máy và
in thҥch (xu xoa) vӟi nӝi dung kêu gӑi thӧ thuyӅn và dân cày ÿoàn
kӃt ÿӭng dұy ÿҩu tranh chӕng các chính sách bóc lӝt, ÿàn áp cӫa
thӵc dân Pháp và bè lNJ tay sai nhѭ ÿòi bãi bӓ chӃ ÿӝ bҳt dân ÿi làm
xâu, ÿòi giҧm bӟt sѭu cao thuӃ nһng, ÿѭӧc rҧi ӣ nhiӅu khu vӵc
trong thӏ xã Biên Hòa, nhiӅu nhҩt là tuyӃn ÿѭӡng tӯ ҩp Tân Mai
ÿӃn cӱa hãng cѭa BIF và ga xe lӱa Biên Hòa. Các anh NguyӉn
Văn Hӧp, NguyӉn Văn Hҥt... (công nhân BIF), anh Tѭ Giáp (nông
dân ҩp Tân Mai) ÿã bí mұt vұn ÿӝng quyên góp tiӅn bҥc trong công
nhân và nhân dân quanh vùng ÿӇ mua giҩy, mӵc in truyӅn ÿѫn,
ÿӗng thӡi tә chӭc thăm viӃng, giúp ÿӥ nhӳng gia ÿình công nhân,
nhân dân lao ÿӝng gһp khó khăn hoҥn nҥn. Nhӳng nghƭa cӱ ÿó ÿã
tҥo ÿѭӧc mӕi quan hӋ giӳa anh chӏ em công nhân trong nhà máy,
cNJng nhѭ nhân dân lao ÿӝng các xóm ҩp lân cұn ngày càng thâm
tình, cҧm thông nhau nhiӅu hѫn. Uy tín cӫa các ÿӗng chí cán bӝ cѫ
sӣ cách mҥng cNJng ÿѭӧc nâng lên.
Nhân ngày Quӕc tӃ lao ÿӝng 1-5-1930, toàn bӝ công nhân
hãng cѭa BIF và ĈӅ pô xe lӱa Dƭ An ÿã nhҩt loát ÿình công vӟi các
yêu sách: Ngày làm 8 giӡ, không ÿѭӧc cúp phҥt, ÿánh ÿұp công
nhân, không ÿѭӧc bҳt công nhân làm viӋc ngày chӫ nhұt. Cuӝc ÿҩu
tranh cӫa công nhân tuy không ÿҥt ÿѭӧc kӃt quҧ hoàn toàn nhѭ nӝi
dung yêu sách ÿã ÿӅ ra nhѭng bӑn chӫ không dám ÿàn áp. Chúng
hӭa hҽn không ÿӇ cho bӑn tay chân ÿánh ÿұp hành hҥ anh chӏ em,
ÿӗng thӡi hҥn chӃ bҳt công nhân làm viӋc trong ngày chӫ nhұt.

3.6 Page 26

▲back to top


Tӯ tháng 5 ÿӃn tháng 9 năm 1930, cѫ sӣ Ĉҧng ӣ nhà máy cѭa
BlF tiӃp tөc tә chӭc mӝt sӕ cuӝc ÿình công rҧi truyӅn ÿѫn kêu gӑi
công nhân, nông dân ÿoàn kӃt ÿҩu tranh, kêu gӑi nhân dân ӫng hӝ
phong trào Xô ViӃt NghӋ Tƭnh. Ĉêm 2-7-1930, công nhân tә chӭc
rҧi truyӅn ÿѫn và treo cӡ ÿӓ búa liӅm trên tháp nѭӟc BlF ÿӇ chào
mӯng sӵ ra ÿӡi cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam. ÿӗng thӡi ӫng hӝ
ÿòi trҧ tӵ do cho hѫn 100 công nhân ÿӗn ÿiӅn cao su Phú RiӅng
sau cuӝc ÿҩu tranh ngày 3-2-1930 bӏ giһc Pháp bҳt vӅ giam giӳ ӣ
ÿӅ lao Biên Hòa. Cuӝc ÿҩu tranh này ÿã tác ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn các
tҫng lӟp nhân dân thӏ xã Biên Hòa, nhҩt là công nhân ga xe lӱa,
công nhân cao su ÿӗn ÿiӅn Phӫ Thanh ӣ Tân Phong, nông dân các
ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ... Bà con ngày càng nhұn thӭc
rõ hѫn là không thӇ mãi hoài cam chӏu cuӝc ÿӡi nô lӋ cӫa ngѭӡi
dân mҩt nѭӟc, mà phҧi vùng dұy ÿҩu tranh. Mһt khác, hӑ cNJng tұn
mҳt chӭng kiӃn cách mҥng ÿã ÿӃn vӟi nhân dân Biên Hòa, nó ÿã
không còn là chuyӋn bên Nga, bên Tàu, hoһc ӣ miӅn Bҳc, miӅn
Trung xa xôi nӳa. Phong trào cách mҥng do Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt
Nam lãnh ÿҥo ÿã ÿѭӧc nhen nhóm và phát triӇn ngay trên mҧnh ÿҩt
quê hѭѫng mình.
Hoҧng sӧ trѭӟc làn sóng cách mҥng ÿang dâng lên ngày càng
mҥnh mӁ khҳp nѫi trong toàn quӕc, thӵc dân Pháp và bè lNJ tay sai
ÿã ÿiên cuӗng tұp trung mӑi lӵc lѭӧng khӫng bӕ, ÿàn áp phong
trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa nhân dân ta. Chúng thҷng tay tàn sát
dã man nhӳng chiӃn sƭ cӝng sҧn và ÿӗng bào yêu nѭӟc. Tӯ tháng
10-1930, nhiӅu cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Nam bӝ bӏ vӥ, nhiӅu ÿҧng viên ѭu tú
bӏ giһc giӃt hҥi, tù ÿày.
ĈӃn tháng 5-1931, hҫu hӃt các ÿӗng chí trong Ban Thѭӡng vө
Trung ѭѫng Ĉҧng, kӇ cҧ ÿӗng chí Tәng Bí thѭ Trҫn Phú ÿӅu bӏ
giһc bҳt, Xӭ ӫy Nam kǤ cNJng không còn.
Tҥi Biên Hòa, giһc Pháp ÿã tung bӑn mұt thám ngày ÿêm ráo
riӃt dò la, bám sát các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn cao su, các xóm ҩp ÿӇ
truy tìm, lùng bҳt cán bӝ cách mҥng. Do chѭa có kinh nghiӋm hoҥt
ÿӝng bí mұt, ÿӃn cuӕi tháng 10-1930, sӕ cѫ sӣ Ĉҧng cӕt cán ӣ nhà
máy cѭa BIF ÿӅu bӏ giһc bҳt ÿày ÿi Côn Ĉҧo. Các ÿӗng chí ÿҧng
viên còn lҥi ӣ thӏ xã Biên Hòa hoàn toàn mҩt liên lҥc vӟi cҩp trên,
phҧi lánh ÿi nhiӅu nѫi khác ÿӇ tránh sӵ truy tìm, khӫng bӕ cӫa kҿ

3.7 Page 27

▲back to top


thù. Phong trào cách mҥng ӣ thӏ xã Biên Hòa bѭӟc vào giai ÿoҥn
“thoái trào'', tҥm thӡi lҳng xuӕng suӕt trong mӝt thӡi gian dài.
Tӯ cuӕi năm 1931 ÿӃn giӳa năm 1933, Xӭ ӫy Nam kǤ ÿѭӧc
lұp ÿi lұp lҥi nhiӅu lҫn, nhѭng tӗn tҥi không ÿѭӧc bao lâu chѭa
móc nӕi hoҥt ÿӝng vӟi các ÿӏa phѭѫng thì ÿã bӏ tan vӥ. ĈӃn tháng
5-1933, ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang (Ba Bang) ÿѭӧc cӱ làm Bí thѭ
Xӭ ӫy và cӱ cán bӝ vӅ các tӍnh móc nӕi vӟi các ÿӗng chí ÿҧng viên
và cѫ sӣ Ĉҧng còn lҥi ÿӇ khôi phөc phong trào.
Ӣ Biên Hòa, sau mӝt thӡi gian tҥm lánh ÿi nѫi khác ÿӇ tránh
ÿӏch lùng bҳt, năm 1933, ÿӗng chí Lѭu Văn ViӃt (Tѭ Chà) trӣ lҥi
quê hѭѫng tiӃp tөc xây dӵng cѫ sӣ, vұn ÿӝng cách mҥng. Vӟi chiӃc
xe ÿҥp cNJ kӻ, dѭӟi lӟp áo cӫa ngѭӡi ÿi bán hàng rong, bán bánh mì
dҥo, ÿӗng chí ÿã ÿi nhiӅu nѫi trong tӍnh ÿӇ bí mұt tuyên truyӅn chӫ
nghƭa cӝng sҧn, ÿѭӡng lӕi chӫ trѭѫng giҧi phóng dân tӝc, giҧi
phóng giai cҩp cӫa Ĉҧng, tұp hӧp quҫn chúng công nông ÿoàn kӃt
ÿҩu tranh. Tҥi nhà thѭѫng ÿiên (BӋnh viên Tâm thҫn Biên Hòa),
ÿӗng chí ÿã giác ngӝ và kӃt nҥp ngѭӡi em trai cӫa mình là Lѭu
Văn Văn (Chín Văn) vào Ĉҧng. Qua ÿӗng chí Chín Văn, mӝt sӕ
nhân viên khác ӣ bӋnh viӋn Tâm thҫn cNJng ÿѭӧc tә chӭc, xây dӵng
trӣ thành nhӳng cѫ sӣ cҧm tình cӫa Ĉҧng. Tҥi BӃn Cá (quұn Châu
Thành), ÿӗng chí cNJng ÿã tuyên truyӅn vұn ÿӝng tә chӭc ÿѭӧc mӝt
sӕ cѫ sӣ cách mҥng trong thanh niên hӑc sinh, trong ÿó có ÿӗng
chí HuǤnh Văn Phan (Tѭ Phan) ÿã ÿѭӧc kӃt nҥp vào Ĉҧng.
Ĉҫu năm 1935, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu ÿѭӧc liên TӍnh ӫy
miӅn Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿông ӣ Biên Hòa. Ĉӗng chí ÿã xin vào làm
thӧ ӣ nhà máy cѫ khí Trѭӡng TiӅn (thӏ xã Biên Hòa). Tӯ ÿây ÿӗng
chí ÿã bѭӟc ÿҫu xây ÿӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ trong nhà máy, ÿӗng
thӡi thăm dò liên lҥc vӟi nhóm cѫ sӣ Ĉҧng do ÿӗng chí Lѭu Văn
ViӃt ÿã tә chӭc xây dӵng trѭӟc ÿó. Sau khi ÿã móc nӕi và thӕng
nhҩt lҥi vӟi nhau, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu ÿã vұn ÿӝng thành
lұp chi bӝ Ĉҧng lҩy tên là chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu vào tháng
2-1935. Chi bӝ do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm Bí thѭ, ÿӗng
chí HuǤnh Văn Phan (Tѭ Phan) Phó Bí thѭ và các ÿҧng viên là :
Lѭu Văn ViӃt, Lѭu Văn Văn, Quách Tӹ, Quách Sanh, Trҫn Minh
TriӃt. Ĉӏa bàn hoҥt ÿӝng chӫ yӃu là khu vӵc thӏ xã và mӝt sӕ xã
thuӝc quұn Châu Thành (huyӋn Vƭnh Cӱu ngày nay).

3.8 Page 28

▲back to top


ĈӇ phát triӇn phong trào, mӣ rӝng hình thӭc tuyên truyӅn giác
ngӝ cách mҥng trong tҫng lӟp thanh niên hӑc sinh, chi bӝ ÿã bí mұt
vұn ÿӝng thành lұp ''liên ÿoàn h͕c sinh'' ӣ trѭӡng tiӇu hӑc Bình
Hòa (quұn Châu Thành) thu hút ÿѭӧc hàng chөc hӑc sinh tham gia.
Thông qua hoҥt ÿӝng cӫa tә chӭc này, mӝt sӕ thanh niên hӑc sinh
ѭu tú ÿã giác ngӝ cách mҥng và ÿѭӧc kӃt nҥp vào Ĉҧng nhѭ các
ÿӗng chí: Phҥm Văn Thuұn, HuǤnh Dân Sanh, HuǤnh Văn LNJy.
Sӵ ra ÿӡi cӫa chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc - Tân TriӅu và các tә
chӭc cách mҥng cӫa Ĉҧng trên ÿӏa bàn quұn Châu Thành, tӍrth
Biên Hòa giӳa năm 1935 ÿánh dҩu mӝt mӕc lӏch sӱ quan trӑng,
mӝt bѭӟc phát triӇn mӟi cӫa phong trào cách mҥng ӣ thӏ xã Biên
Hòa nói riêng và tӍnh Biên Hòa nói chung.
II. PHONG TRÀO ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG SÔI
NӘI CӪA NHÂN DÂN THӎ Xã BIÊN HÒA TRONG THӠI
Kǣ MҺT TRҰN DÂN CHӪ ĈÔNG DѬѪNG (1936 - 1939)
Tháng 4-1936, Mһt trұn Bình dân Pháp, trong ÿó có Ĉҧng
Cӝng sҧn là thành viên nòng cӕt ÿã giành thҳng lӧi lӟn trong cuӝc
tәng tuyӇn cӱ bҫu Quӕc hӝi nѭӟc Pháp. Trên cѫ sӣ ÿó, Chính phӫ
Mһt trұn Bình dân Pháp ÿѭӧc thành lұp và ÿӅ ra mӝt sӕ chӫ trѭѫng
tiӃn bӝ ÿӕi vӟi các nѭӟc thuӝc ÿӏa. DiӉn biӃn chính trӏ ӣ nѭӟc Pháp
ÿã trӵc tiӃp ҧnh hѭӣng tác ÿӝng ÿӃn phong trào cách mҥng ӣ nѭӟc
ta.
Ngày 26-7-1936, Trung ѭѫng Ĉҧng hӑp hӝi nghӏ ӣ Thѭӧng
Hҧi (Trung Quӕc). Hӝi nghӏ ÿӅ ra sách lѭӧc chuyӇn hѭӟng phѭѫng
pháp, phѭѫng thӭc ÿҩu tranh cách mҥng trong thӡi kǤ mӟi, quyӃt
ÿӏnh tҥm thӡi không nêu khҭu hiӋu ''Ĉánh ÿ͝ ÿ͇ qu͙c Pháp'',
''T͓ch thu ru͡ng ÿ̭t cͯa ÿ͓a chͯ chia cho dân cày''. Ĉҧng chӫ
trѭѫng thành lұp Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng ÿӇ tұp hӧp mӑi
lӵc lѭӧng dân chӫ tiӃn bӝ ÿҩu tranh chӕng kҿ thù chӫ yӃu trѭӟc
mҳt là bӑn phát xít Pháp và bӑn phҧn ÿӝng thuӝc ÿӏa, ÿҩu tranh ÿòi
tӵ do dân chӫ, cҧi thiӋn dân sinh.
Phѭѫng thӭc tә chӭc ÿҩu tranh có linh hoҥt hѫn là kӃt hӧp
giӳa hình thӭc bí mұt, công khai và bán công khai, phát huy mҥnh
mӁ các tә chӭc hӧp pháp nhҵm tұp hӧp ÿông ÿҧo quҫn chúng nhân
dân ÿӇ tuyên truyӅn vұn ÿӝng, phát triӇn lӵc lѭӧng cách mҥng.

3.9 Page 29

▲back to top


Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, phong trào ÿҩu tranh cách mҥng
cӫa quҫn chúng nhân dân khҳp 3 miӅn Bҳc - Trung - Nam ÿѭӧc
phөc hӗi nhanh chóng và dâng lên ngày càng mҥnh mӁ, mӣ ÿҫu
bҵng phong trào vұn ÿӝng tә chӭc Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi.
Ngày 26-7-1936, trên tӡ báo Ĉҩu tranh (La Lutte) phát hành
tҥi Sài Gòn, ông NguyӉn An Ninh, mӝt trí thӭc yêu nѭӟc nәi tiӃng
lúc bҩy giӡ: ÿã ÿăng lӡi kêu gӑi cә ÿӝng thành lұp ӫy ban trù bӏ
tiӃn tӟi triӋu tұp Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi. Lӡi kêu gӑi ÿѭӧc các tҫng
lӟp quҫn chúng nhân dân và tә chӭc chính trӏ xã hӝi nhiӋt liӋt
hѭӣng ӭng.
Ngày 13-8-1936, Ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi ÿѭӧc
thành lұp tҥi Sài Gòn và các ӫy ban hành ÿӝng cNJng lҫn lѭӧt ÿѭӧc
tә chӭc ӣ khҳp các tӍnh Nam kǤ.
Xӭ ӫy Nam kǤ và ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi cӱ các
ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai và NguyӉn Văn Nghƭa vӅ Biên Hòa trӵc
tiӃp tә chӭc và chӍ ÿҥo phong trào cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng.
Trӣ vӅ Biên Hòa, ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa ÿã móc nӕi
liên lҥc ngay vӟi các ÿӗng chí trong chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu
và mӝt sӕ ÿӗng chí thân quen nhѭ: HuǤnh Văn lNJy, NguyӉn Văn
Ký, Phҥm Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn, Hӗ Văn Ĉҥi, Hai Ĉһng,
Chín Văn... ÿӇ tә chӭc phát ÿӝng phong trào ÿҩu tranh cách mҥng
trong toàn tӍnh, trӑng ÿiӇm là thӏ xã Biên Hòa và quұn Châu
Thành.
Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí
NguyӉn Văn Nghƭa làm Chӫ tӏch. Trө sӣ ӫy ban ÿһt tҥi khách sҥn
Thanh Phong(2). Ӫy ban hành ÿӝng quұn Châu Thành và mӝt sӕ cѫ
sӣ nhà máy, làng xã nhѭ nhà máy cѭa BIF, làng Tân Phong, xã
Bình Trѭӟc cNJng ÿѭӧc thành lұp và hoҥt ÿӝng công khai.
Tӯ tháng 9 năm 1936, phong trào cách mҥng dҩy tên ÿӅu khҳp
các nѫi trong tӍnh, mҥnh mӁ nhҩt là ӣ thӏ xã Biên Hòa (xã Bình
Trѭӟc) và mӝt sӕ xã lân cұn thuӝc quұn Châu Thành nhѭ Bình
Phѭӟc, Bình Ý, Bình Thҥnh... Các ӫy ban hành ÿӝng cӫa nhà máy
cѭa BIF, vӟi xe lô, giӟi giáo chӭc... có nhiӅu hoҥt ÿӝng sôi nәi.
Hàng ngàn truyӅn ÿѫn, lӡi hiӋu triӋu, cѭѫng lƭnh hành ÿӝng ÿѭӧc
2 Nay thu͡c ph˱ͥng Hoà Bình, thành ph͙ Biên Hoà

3.10 Page 30

▲back to top


in ҩn ÿӇ tuyên truyӅn sâu rӝng trong các tҫng lӟp nhân dân. Cѫ sӣ
Ĉҧng ӣ nhà máy cѭa BIF ÿã bí mұt tә chӭc in hàng trăm truyӅn
ÿѫn vӟi nӝi dung tӕ cáo tӝi ác và hành ÿӝng bóc lӝt cӫa chӫ hãng,
ÿòi lұp nghiӋp ÿoàn, ÿòi tăng lѭѫng, giҧm giӡ làm, kêu gӑi công
nhân ÿoàn kӃt ÿҩu tranh. NhiӅu cuӝc mít tinh ÿѭӧc tә chӭc do các
ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai, NguyӉn Văn Nghƭa trӵc tiӃp diӉn
thuyӃt. Tҥi rҥp hát Trҫn ĈiӇn (thӏ xã Biên Hòa) trѭӟc hàng trăm
quҫn chúng nhân dân, ÿa phҫn là nhân dân và thanh niên hӑc sinh,
ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa ÿã trình bày mөc ÿích, ý nghƭa cӫa
phong trào Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi, ÿӗng thӡi phát ÿӝng quҫn chúng
tham gia các hoҥt ÿӝng ÿҩu tranh, gia nhұp các hӝi ÿoàn, soҥn thҧo
các bҧn ''dân nguyӋn'', nêu lên nhӳng kiӃn nghӏ, nhӳng yêu cҫu bӭc
xúc vӅ các quyӅn lӧi dân sinh dân chӫ cӫa mӛi ngành, mӛi giӟi ÿӇ
tұp hӧp gӣi cho phái ÿoàn thanh tra cӫa chính phӫ Pháp.
Ĉӗng thӡi vӟi các hoҥt ÿӝng mít tinh, tuyên truyӅn, hang chөc
hӝi ÿoàn phә biӃn là các Hӝi Ái hӳu, Hӝi tѭѫng tӃ, Hӝi nhà vàng,
Hӝi chùa, Hӝi miӉu, Hӝi ÿá bóng, Hӝi lân, Hӝi cày, Hӝi cҩy...
ÿѭӧc tә chӭc nhiӅu nѫi ӣ quұn Châu Thành, thu hút hàng ngàn
ngѭӡi tham gia. Ӣ làng Tân Phong, các ông NguyӉn Văn Do (Năm
Võ), Tѭ Mӑi, Ba Niên, Tám Lӝc, Ba Sen và mӝt sӕ thanh niên tích
cӵc nhѭ : Trҫn Văn Nghƭa, Ba Bò, Tѭ Hóa, Năm Hoҥch, Sáu
Xang..., ÿã ÿӭng ra tұp hӧp quҫn chúng nhân dân vào tә chӭc hӝi
tѭѫng tӃ nhѭ Hӝi cúng miӉu, Hӝi cúng chùa, Hӝi vҫn công cày
cҩy, vұn ÿӝng cҧ làng ký tên vào bҧn kiӃn nghӏ gӣi chánh tham
biӋn tӍnh Biên Hòa, yêu cҫu giҧm mӝt sӕ thuӃ và bӓ hҷn nhӳng thӭ
thuӃ vô lý. Cùng vӟi làng Tân Phong, mӝt sӕ xã khác thuӝc quұn
Châu Thành nhѭ: BӃn Gӛ, Bình Hòa, Bình ý... cNJng nhҩt loҥt làm
ÿѫn ÿҩu tranh ÿòi giҧm sѭu, giҧm thuӃ. Do vұy, ít lâu sau, nhà cҫm
quyӅn thӵc dân sӭc giҩy gӣi vӅ hѭѫng chӭc các làng bãi bӓ bӟt
thuӃ nhà, thuӃ trâu bò, thuӃ xe bò.. . là nhӳng thӭ thuӃ bҩt hӧp lý.
Chúng vүn giӳ nguyên mӭc thuӃ thân và thuӃ ÿiӅn thә.
Ӣ trung tâm thӏ xã Biên Hòa, nhiӅu hӝi ÿoàn cӫa các tҫng lӟp
lao ÿӝng cNJng nhanh chóng ÿѭӧc thành lұp nhѭ Hӝi ái hӳu các
ngành: thӧ mӝc, thӧ hӗ, thӧ hӟt tóc, chӏ em tiӇu thѭѫng... Ĉһc biӋt,
hoҥt ÿӝng mҥnh mӁ nhҩt là Hӝi ái hӳu giáo chӭc do ông Hӗ Văn
ThӇ làm hӝi trѭӣng, Hӝi ái hӳu công nhân hãng BIF, Hӝi ái hӳu
công nhân ga xe lӱa Biên Hòa... thu hút ÿѭӧc hàng trăm hӝi viên

4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


tham gia. Thông qua nhӳng tә chӭc công khai hӧp pháp này, Ĉҧng
ÿã tұp hӧp ÿѭӧc hàng ngàn quҫn chúng ӣ thӏ xã, xây dӵng ÿѭӧc
mӝt ÿӝi quân chính trӏ khá Ĉông ÿҧo. Mһt khác, tӯ các hoҥt ÿӝng
cӫa phong trào ÿҩu tranh, Ĉҧng cNJng ÿã bӗi dѭӥng phát triӇn ÿѭӧc
nhiӅu cѫ sӣ cӕt cán, nhҩt là trong tҫng lӟp công nhân lao Ĉông và
thanh niên hӑc sinh.
ĈӇ tăng cѭӡng sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, khôi phөc cӫng cӕ cѫ sӣ
tә chӭc Ĉҧng ӣ các tӍnh, các nhà máy, xí nghiӋp, ÿӗn ÿiӅn cao su,
cuӕi năm 1936, Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Trѭѫng Văn
Bang (Ba Bang), nguyên Bí thѭ Xӭ ӫy Nam kǤ (1933 - 1935) và
ÿӗng chí Cao Hӗng Lãnh vӅ Biên Hòa hoҥt ÿӝng, trӵc tiӃp vұn
ÿӝng thành lұp Ban cán sӵ Ĉҧng tӍnh Biên Hòa và xây dӵng tә
chӭc mӝt sӕ chi bӝ Ĉҧng ӣ các ÿӏa phѭѫng trong tӍnh.
Ĉҫu năm 1937, TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành
lұp do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang trӵc tiӃp làm Bí thѭ. Các ÿӗng
chí TӍnh ӫy viên gӗm Trҫn Minh TriӃt. Hành Văn Phan, Lê Văn
Tôn, HuǤnh Văn LiӉn. NguyӉn Hӗng KǤ ...
Tӯ ÿây, nhiӅu ÿӗng chí ÿҧng viên khác ӣ các nѫi cNJng lҫn lѭӧt
vӅ Biên Hoà móc nӕi liên lҥc hoҥt ÿӝng, tә chӭc các chi bӝ Ĉҧng
cѫ sӣ. Tҥi nhà máy cѭa BIF, 2 chi bӝ Ĉҧng ÿѭӧc xây dӵng. Mӛi
chi bӝ có 3 ÿҧng viên. Chi bӝ khӕi thӧ máy do ÿӗng chí Trҫn Hӗng
Ĉҥo làm Bí thѭ và chi bӝ lao ÿӝng giҧn ÿѫn do ÿӗng chí Tѭ Ngàn
làm Bí thѭ. Ӣ xã Bӱu Long cNJng hình thành ÿѭӧc mӝt chi bӝ do
ÿӗng chí Tѭ Xí làm Bí thѭ. Chi bӝ liên xã Tân Phong và Bình Ý
cNJng ÿѭӧc thành lұp. Phong trào cách mҥng ӣ thӏ xã Biên Hòa,
quұn Châu Thành phát triӇn mҥnh cҧ chiӅu rӝng lүn chiӅu sâu. Các
mһt hoҥt ÿӝng bí mұt, công khai hӧp pháp và bán hӧp pháp có sӵ
gҳn kӃt khá ÿӗng bӝ.
Trѭӟc tình hình phong trào ÿҩu tranh cӫa. quҫn chúng ngày
càng mҥnh mӁ và ҧnh hѭӣng uy tín cӫa Ĉҧng ngày càng lan rӝng
khҳp nѫi trong nѭӟc, bӑn phҧn ÿӝng trong giӟi cҫm quyӅn cӫa
thӵc dân Pháp ÿã nhanh chóng ra mһt chӕng phá phong trào Ĉông
Dѭѫng Ĉҥi hӝi, phá phong trào cách mҥng. Ngày 15-9-1936,
chúng ra lӋnh giҧi tán các ӫy ban hành ÿӝng, cҩm tҩt cҧ các cuӝc
hӝi hӑp. mít tinh cӫa nhân dân. Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi bӏ cҩm,
nhѭng phòng trào ÿҩu tranh ÿòi dân sinh, dân chӫ, phong trào cách

4.2 Page 32

▲back to top


mҥng không vì thӃ mà giҧm sút, ngѭӧc lҥi, vүn phát triӇn ngày
càng mҥnh mӁ vӟi nhiӅu hình thӭc phong phú, quy mô các cuӝc
ÿҩu tranh rӝng lӟn hѫn.
Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các chi bӝ Ĉҧng, các ÿӗng chí ÿҧng viên
và cѫ sӣ cӕt cán, phong trào ÿҩu tranh ÿòi dân sinh. dân chӫ cӫa
các tҫng lӟp nhân dân lao ÿӝng ӣ Biên Hòa nә ra liên tөc mҥnh mӁ,
nhҩt là phong trào ÿҩu tranh cӫa giai cҩp công nhân, ÿiӇm tұp trung
sôi ÿӝng là nhà máy cѭa BlF và ga xe lӱa Biên Hòa. Các cuӝc ÿҩu
tranh cӫa công nhân nhà máy cѭa BIF ÿӅu xoay quanh 10 yêu cҫu
do ӫy ban hành ÿӝng cӫa nhà máy ÿӅ ra trѭӟc ÿó :
- Ĉòi quyӅn ÿѭӧc thành lұp nghiӋp ÿoàn và hӝi ái hӳu.
- Ĉòi thi hành luұt bҧo hiӇm xã hӝi.
- Ĉòi thi hành tuҫn lӉ làm 40 giӡ và tăng lѭѫng. - Ĉòi lұp giao
kèo công cӝng.
- Ĉòi trҧ sӕ lѭѫng bӏ sөt tӯ 3 năm nay.
- Mӛi năm nghӍ 15 ngày phép ÿѭӧc hѭӣng lѭѫng.
- Cҩt nhà, bҧo ÿҧm ÿiӅu kiӋn ăn ӣ và vӋ sinh ӣ các khu vӵc
rӯng núi cho sӕ công nhân khai thác nguyên liӋu và trҧ tiӅn xúp
(tӭc tiӅn làm thêm giӡ) phҧi gҩp ÿôi tiӅn lѭѫng.
- Thay chӃ ÿӝ trҧ lѭѫng ngày bҵng trҧ lѭѫng hàng tháng
- Trӯng phҥt bӑn gác dan, cһp rҵng, xu, xӃp... hung ác.
- Phát lѭѫng ÿúng kǤ và yêu cҫu chҩm dӭt ÿánh ÿұp, ÿӕi xӱ
thô bҥo vӟi công nhân.
Trong 10 yêu cҫu nêu trên, vҩn ÿӅ ÿòi ÿѭӧc thành lұp tә chӭc
nghiӋp ÿoàn nhà máy ÿѭӧc ÿһt lên hàng ÿҫu ÿӇ tҥo ÿiӅu kiӋn tұp
hӧp, phát huy sӭc mҥnh ÿoàn kӃt ÿҩu tranh cӫa công nhân.
Ngày 18-9-1936, hѫn 300 thӧ máy cѭa BIF nhҩt loҥt ÿình
công ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi cai, xӃp không ÿѭӧc ÿánh ÿұp thӧ thuyӅn.
Gҫn 2 tháng sau ÿó, ngày 15-11-1936 hѫn 400 công nhân thuӝc
công ty Kӻ nghӋ và lâm nghiӋp Biên Hòa bao gӗm các cѫ sӣ ӣ
Trҧng Bom, Xuân Lӝc ÿӗng loҥt bãi công phҧn ÿӕi chӫ công ty bҳt
công nhân làm viӋc quá sӭc ÿӇ bù vào nhӳng giӡ bӏ giҧm theo
Nghӏ ÿӏnh ngày 11-10-1936, ÿӗng thӡi yêu cҫu tăng lѭѫng 30 xu

4.3 Page 33

▲back to top


mӛi ngày. Ӣ nhà máy cѭa (cѫ sӣ ӣ Biên Hòa) anh chӏ em công
nhân kéo ÿӃn văn phòng ÿѭa yêu sách thì nhân viên ӣ ÿây báo rҵng
ráng ÿӧi ÿӃn ngày thӭ hai chӫ sӣ ÿi Hà Nӝi vӅ sӁ giҧi quyӃt. Anh
chӏ em ÿӗng lòng nhҩt loҥt ÿình công, không làm viӋc, ӣ lҥi nhà
máy và nhҳn ngѭӡi nhà mang cѫm nѭӟc vào. Mҩy ngày liӅn, cәng
nhà máy rӝn rӏp ngѭӡi lui tӟi ÿѭa cѫm, thăm hӓi, ÿӝng viên. Mӝt
sӕ báo chí ӣ Sài Gòn nhanh chóng ÿѭa tin 'thͫ thuy͉n nhà máy c˱a
BIF làm reo''. Nhà chӭc trách Pháp ÿánh giá ÿây là ''cu͡c bãi công
chi͇m x˱ͧng''. Chӫ sӣ tӯ Hà Nӝi vӅ hoҧng sӧ trѭӟc sӵ ÿoàn kӃt
nhҩt trí cӫa anh chӏ em thӧ thuyӅn, vӝi nhân nhѭӧng tăng lѭѫng 10
xu/ ngày. Thӕng ÿӕc Nam kǤ Pa-giét (Pagès) ÿánh giá sӵ kiӋn bãi
công cӫa thӧ máy cѭa BIF là vô cùng nguy hiӇm và có thӇ kích
ÿӝng các ÿӗn ÿiӅn, xѭӣng máy khác ӣ các nѫi noi theo.
CNJng trong thӡi gian này, hòa nhӏp vӟi phong trào ÿҩu tranh
cӫa ÿӝi ngNJ công nhân cao su trong tӍnh, công nhân sӣ cao su Phӫ
Thanh ӣ Tân Phong cNJng tә chӭc ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi chӫ
không ÿѭӧc trҧ công bҵng gҥo mөc, cá thӕi, buӝc chӫ sӣ (Ĉӕc phӫ
sӭ Ĉӛ Cao Thanh) phҧi nâng công cҥo mӫ mӛi ngày lên 4 cҳc và
trҧ hoàn toàn bҵng tiӅn.
Cùng vӟi nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân các nhà máy,
các ÿӗn ÿiӅn cao su, nông dân các xã thuӝc quұn Châu Thành,
quanh khu vӵc thӏ xã Biên Hòa (Tân Phong, Bӱu Long, Tân Mai,
Bӱu Hòa...) cNJng liên tөc ÿҩu tranh ÿòi bãi bӓ thuӃ thân, giҧm thuӃ
ÿiӅn, ÿòi bãi bӓ lӋ làng khҳc nghiӋt, chӕng áp bӭc cӫa bӑn ÿӏa chӫ,
cѭӡng hào ác bá ӣ ÿӏa phѭѫng.
Qua phong trào ÿҩu tranh, mӝt sӕ quҫn chúng nông dân tích
cӵc giác ngӝ ÿѭӧc bí mұt tұp hӧp trong các tiӇu tә Nông hӝi ÿӓ,
mӝt sӕ thanh niên nông dân ѭu tú ÿѭӧc kӃt nҥp vào Ĉҧng. ӣ Tân
Phong, các anh Sáu Xang, Tѭ Ngài ÿѭӧc ÿӗng chí Lѭu Văn Văn
(Chín Văn) tuyên truyӅn giáo dөc và kӃt nҥp vào Ĉҧng cùng mӝt
lѭӧt vӟi các anh Tѭ Mѫ, Tѭ Cu, Năm Nhӏ ӣ xã Bình Ý, hình thành
liên chi bӝ Ĉҧng Bình Ý - Tân Phong.
Các tҫng lӟp lao ÿӝng khác nhѭ giӟi lái xe lô, chӏ em tiӇu
thѭѫng cNJng có nhiӅu hoҥt ÿӝng, ÿҩu tranh ÿòi quyӅn lӧi thiӃt thӵc
cho ngành, giӟi cӫa mình. Chӏ em buôn bán nhӓ ӣ chӧ Biên Hòa

4.4 Page 34

▲back to top


tұp hӧp làm ÿѫn kiӃn nghӏ ÿòi giҧm thuӃ hoa chi, phҧn ÿӕi nhӳng
hành ÿӝng thô bҥo cӫa mӝt sӕ cai thҫu chӧ.
Mӝt trong nhӳng hoҥt ÿӝng sôi nәi nhҩt ӣ thӏ xã Biên Hòa
phҧi kӇ ÿӃn lƭnh vӵc báo chí. Các loҥi (sách báo tiӃn bӝ bҵng tiӃng
Pháp và tiӃng ViӋt nhѭ các tӡ: La-văng gac (Lavant garde), Lѫ pӟp
(Le peuple), Lao ÿӝng, Bҥn dân, Nhành lúa, Tin tӭc, Thӡi thӃ...
ÿѭӧc phát hành công khai và rӝng rãi ӣ nhiӅu nѫi. Ĉһc biӋt, tӯ khi
tӡ báo Dân chúng cӫa Ĉҧng ra ÿӡi ÿã tҥo ÿѭӧc tiӃng vang lӟn, thu
hút ÿѭӧc hàng ngàn ÿӝc giҧ nhҩt là công nhân, thanh niên hӑc sinh
ӣ thӏ xã Biên Hòa tìm ÿӑc. Anh chӏ em công nhân dành mӝt phҫn
tiӅn lѭѫng ít ӓi cӫa mình, các hӝi ái hӳu trích mӝt phҫn hӝi phí ÿӇ
mua báo, ÿӗng thӡi ӫng hӝ tài chánh cho Ĉҧng. Báo chí thӵc sӵ là
món ăn tinh thҫn mà bao năm qua nhân dân ta khát khao chӡ ÿӧi.
NhiӅu ngѭӡi không biӃt chӳ cNJng bӓ tiӅn ra mua rӗi nhӡ ngѭӡi
khác ÿӑc giúp, giӳ gìn cҭn thұn, chuyӅn tay nhau ÿӇ nhiӅu ngѭӡi
cùng ÿӑc. TӃt năm 1937, theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa các ÿӗng chí trong ӫy
ban hành ÿӝng cӫa tӍnh, mӝt quҫy báo Xuân ÿѭӧc mӣ ra ӣ chӧ
Biên Hòa. Ông Tѭ Lành và mӝt sӕ tài xӃ trong Hӝi ái hӳu xe lô
ӫng hӝ tiӅn vӕn ban ÿҫu. Quҫy báo do các chӏ Sáu Hұu, chӏ Kim,
anh Trҫn Bùi, Tѭ LNJy, Tѭ Tân, Sáu Xang, anh ViӋn... thay nhau
ÿӭng bán. Nѫi ÿây ÿã nhanh chóng trӣ thành ÿiӇm hӝi tө hàng
ngày cӫa hàng trăm ÿӗng bào các giӟi ÿӃn mua báo và mҥn ÿàm,
trao ÿәi nhӳng vҩn ÿӅ ''quӕc sӵ”. CNJng chính tӯ ÿây, ÿѭӡng lӕi,
chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng ÿѭӧc phә biӃn, tuyên truyӅn trong các tҫng
lӟp nhân dân.
Cuӕi năm 1937, Ĉҧng chӫ trѭѫng phát ÿӝng phong trào truyӅn
bá chӳ quӕc ngӳ nhҵm góp phҫn nâng cao dân trí cho ÿӗng bào,
nhҩt là các tҫng lӟp nhân dân lao ÿӝng. Phong trào ÿѭӧc nhân dân
thӏ xã Biên Hòa hѭӣng ӭng nhiӋt liӋt. ChӍ trong vòng chѭa ÿҫy mӝt
tháng sau ngày phát ÿӝng, hàng chөc lӟp “bình dân hӑc vө '' ÿã
ÿѭӧc mӣ ra khҳp các xóm ҩp trong thӏ xã, thu hút hàng trăm ngѭӡi
tham gia ÿӫ mӑi thành phҫn, mӑi lӭa tuәi. Ĉêm ÿêm, dѭӟi ánh ÿèn
dҫu, xen lүn bên nhӳng mái ÿҫu xanh còn có nhӳng mái ÿҫu bҥc,
ngӗi chen chúc quanh nhӳng bӝ bàn ghӃ ÿӫ cӡ, kê tҥm trong các
gian nhà, chăm chú ÿánh vҫn, tұp viӃt. Sau mӝt thӡi gian ngҳn 3, 4
tháng, nhiӅu ngѭӡi ÿã biӃt ÿӑc, biӃt viӃt. Hӑ ÿã tӵ mình ÿӑc ÿѭӧc
sách báo, ÿã ngâm nga ÿѭӧc TruyӋn KiӅu, Lөc Vân Tiên, Thoҥi

4.5 Page 35

▲back to top


Khanh Châu Tuҩn... Các nhà giáo tiӃn bӝ ӣ Biên Hòa nhѭ thҫy Hӗ
Văn ThӇ, Hӗ Văn Tam, NguyӉn Văn Nӣ, thҫy giáo Toҧi... là
nhӳng ngѭӡi ÿóng góp nhiӅu công sӭc cho phong trào. Các thҫy ÿã
không quҧn gian khә mang hӃt tâm sӭc trí lӵc cӫa mình phөc vө
nhân dân, ÿѭӧc bà con hӃt lòng tin yêu kính phөc. Mһt khác, thông
qua viӋc giҧng dҥy hӑc tұp, các thҫy ÿã khѫi gӧi lòng yêu nѭӟc,
truyӅn thӕng anh hùng bҩt khuҩt cӫa dân tӝc.
Nhӳng hoҥt ÿӝng cө thӇ này phù hӧp vӟi tâm tѭ nguyӋn vӑng
cӫa quҫn chúng nhân dân ÿã mang lҥi nhӳng hiӋu quҧ thiӃt thӵc.
Ĉҧng ÿã tұp hӧp và xây dӵng ÿѭӧc mӝt ÿӝi quân chính trӏ khá
Ĉông ÿҧo ӣ thӏ xã Biên Hòa, uy tín cӫa Ĉҧng ngày càng ÿѭӧc nâng
cao.
Trong các năm 1937, 1938, 1939, nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa
ÿӝi ngNJ công nhân ӣ thӏ xã Biên Hòa vүn tiӃp tөc diӉn ra sôi ÿӝng.
Ngày 28-5-1937, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa chi bӝ Ĉҧng, toàn thӇ
nam nӳ công nhân nhà máy cѭa BIF nhҩt loҥt ÿҩu tranh ÿӇ phҧn
ÿӕi cai, xu ÿánh ÿұp thô bҥo công nhân.
Ngày 18-11-1938, cNJng tҥi thà máy cѭa BIF, hѫn 300 thӧ ÿình
công phҧn ÿӕi bӑn chӫ hãng giҧm giá khoán cѭa gӛ tӯ 1ÿӗng/m3
xuӕng 0,60 ÿӗng/m3. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi tҥo ÿѭӧc niӅm tin
và khí thӃ phҩn khӣi không chӍ công nhân trong nhà máy, mà còn
tác ÿӝng ÿӃn các cѫ sӣ khác trong toàn tӍnh nhѭ: Ga xe lӱa Biên
Hòa, cѫ sӣ khai thác gӛ Trҧng Bom, ĈӅ pô xe lӱa Dƭ An.
ĈӇ ӫng hӝ phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân xѭӣng ÿóng
tàu Ba Son sài Gòn), ngày 24 - 8 - 1939 (tӭc là ngày rҵm tháng 7
âm lӏch) lӧi dөng dӏp cúng cô hӗn, các ÿӗng chí ÿҧng viên trong
chi bӝ nhà máy cѭa BIF (Ĉҥo, Thăng, Ҧnh...) bí mұt tә chӭc mӝt
cuӝc hӑp tҥi trҥm bѫm nhà máy gӗm hѫn 30 công nhân cӕt cán vӟi
sӵ tham gia cӫa ÿӗng chí Ĉào Sѫn Tây, ÿҥi diӋn Công hӝi ÿӓ
xѭӣng Ba Son. Trong cuӝc hӑp này, anh em ÿã bàn bҥc phӕi hӧp
ÿҩu tranh và tә chӭc quyên góp tiӅn ÿӇ ӫng hӝ các cuӝc ÿҩu tranh
cӫa công nhân xѭӣng Ba Son nói riêng và công nhân Sài Gòn -
Chӧ Lӟn nói chung. Sau cuӝc hӑp, anh chӏ em công nhân nhà máy
ÿã tӵ nguyӋn kҿ ít ngѭӡi nhiӅu, gom góp ÿѭӧc mӝt sӕ tiӅn và bí
mұt chuyӇn vӅ ӫng hӝ công nhân Ba Son ÿang bãi công, ÿҩu tranh
vӟi chӫ hãng, ÿòi các quyӅn lӧi dân sinh, dân chӫ. Tuy sӕ tiӅn

4.6 Page 36

▲back to top


quyên góp ÿѭӧc không lӟn nhѭng ÿây là viӋc làm thiӃt thӵc biӇu
thӏ tình hӳu ái giai cҩp, tinh thҫn ÿoàn kӃt tѭѫng trӧ trong ÿҩu
tranh giӳa ngѭӡi anh em cùng chung cҧnh ngӝ, cùng chung lý
tѭӣng.
Ngoài các cuӝc ÿҩu tranh bҵng hình thӭc ÿình công, bãi công
trong các ngày lӉ Quӕc tӃ Lao ÿӝng 1 tháng 5, ngày kӹ niӋm Cách
mҥng Tháng Mѭӡi Nga 7-11... công nhân nhà máy cѭa BIF, ga xe
lӱa Biên Hòa, ĈӅ pô xe lӱa Dƭ An, hӑc sinh trѭӡng Bá nghӋ Biên
Hòa... ÿӅu tә chӭc bí mұt căng biӇu ngӳ, rҧi truyӅn ÿѫn vӟi các nӝi
dung:
- Công nông binh liên hiӋp ÿoàn kӃt ÿҩu tranh chӕng áp bӭc
cѭӡng quyӅn.
- Công nhân các nhà máy, xí nghiӋp, ÿӗn ÿiӅn ÿình công ÿòi
các quyӅn lӧi thiӃt thân cho giai cҩp mình.
- Hoan nghênh Cách mҥng Tháng Mѭӡi Nga, ӫng hӝ Liên
bang Xô ViӃt.
***
Phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa nhân dân thӏ xã Biên Hòa
trong nhӳng năm 1936 - 1939 diӉn ra sôi ÿӝng, rӝng khҳp và giành
ÿѭӧc nhӳng thҳng lӧi vô cùng to lӟn.
Qua phong trào, Ĉҧng ÿã khѫi dұy ÿѭӧc tinh thҫn cách mҥng.
lòng yêu nѭӟc nӗng nàn cӫa các tҫng lӟp nhân dân. Tӯ ÿó, Ĉҧng
mӣ rӝng tuyên truyӅn chӫ nghƭa cӝng sҧn, ÿѭӡng lӕi cách mҥng
cӫa Ĉҧng, xây dӵng ÿѭӧc mӝt ÿӝi quân chính trӏ lӟn mҥnh trong
công nhân, nông dân, trí thӭc, hӑc sinh ӣ thӏ xã.
Bҵng các hình thӭc hoҥt ÿӝng linh hoҥt, phong phú, ÿa dҥng,
ÿáp ӭng ÿѭӧc nhӳng lӧi ích, yêu cҫu thiӃt thӵc cӫa ÿҥi bӝ phұn
quҫn chúng nhân dân, Ĉҧng ÿã tҥo ÿѭӧc niӅm tin, tҥo ÿѭӧc thӃ
ÿӭng trong lòng quҫn chúng.
Qua thӵc tiӉn hoҥt ÿӝng, trình ÿӝ. chính trӏ và năng lӵc công
tác cӫa cán bӝ, ÿҧng viên không ngӯng ÿѭӧc nâng lên, ÿào tҥo cho

4.7 Page 37

▲back to top


Ĉҧng mӝt ÿӝi ngNJ cán bӝ trung kiên, giàu nghӏ lӵc, trong sáng vӅ
phҭm chҩt cách mҥng, mӝt lòng vì lӧi ích cӫa nhân dân lao ÿӝng.
Các ÿӗng chí ÿҧng viên nhѭ: NguyӉn Văn Nghƭa, Trѭѫng Văn
Bang, HuǤnh Văn Phan, HuǤnh Văn LNJy, Phҥm Văn Thuұn, Hӗ
Văn Ĉҥi, Lѭu Văn ViӃt, Lѭu Văn Văn..., mӝt sӕ cán bӝ phong trào
nhѭ: Trҫn Bùi, thҫy giáo ThӇ, thҫy giáo Tam, thҫy giáo Nӣ... ÿѭӧc
quҫn chúng nhân dân thӏ xã Biên Hòa tin yêu mӃn phөc.
Nhӳng thành quҧ giành ÿѭӧc trong cao trào cách mҥng 1936 -
1939 cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân thӏ xã Biên Hòa ÿánh dҩu mӝt bѭӟc
phát triӇn quan trӑng, tҥo cѫ sӣ vӳng chҳc cho phong trào ÿҩu
tranh cách mҥng trong nhӳng năm kӃ tiӃp, nhҩt là cao trào Tәng
khӣi nghƭa giành chính quyӅn tháng 8 năm 1945.

4.8 Page 38

▲back to top


4.9 Page 39

▲back to top


4.10 Page 40

▲back to top