Nhung chang duong dau tranh cach mang cua CNCSDN

Nhung chang duong dau tranh cach mang cua CNCSDN



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


1.2 Page 2

▲back to top


NHӲNG CHҺNG ĈѬӠNG ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG
CӪA CÔNG NHÂN CAO SU ĈӖNG NAI
CÔNG TY CAO SU ĈӖNG NAI XUҨT BҦN
- 1985 -

1.3 Page 3

▲back to top


ChӍ ÿҥo nӝi dung: Ban Thѭӡng vө Ĉҧng uӹ Công ty Cao Su Ĉӗng Nai
Chӫ biên:
NGUYӈN VIӊT TRÂN
PHҤM SѪN TÒNG
Biên soҥn:
LÊ VĂN KHҦI
TRҪN TOҦN
TRҪN VĂN THӎNH
NGÔ VĂN NHÃ
NGUYӈN TҨN TӴ

1.4 Page 4

▲back to top


“…Trong cuӝc kháng chiӃn và kiӃn quӕc, trong sӵ nghiӋp xây dӵng nӅn dân chӫ mӟi, giai cҩp
công nhân phҧi là ngѭӡi lãnh ÿҥo. Vì vұy mӑi nam nӳ công nhân phҧi cӕ gҳng hӑc hӓi, tiӃn bӝ,
phҧi cӕ gҳng xung phong làm kiӇu mүu trong mӑi công viӋc ÿӇ làm tròn nhiӋm vө vҿ vang cӫa
giai cҩp mình…”
“…Phҧi xây dӵng và giӳ gìn truyӅn thӕng cӫa cônfg nhân cao su, làm sao thӃ hӋ các ÿӗng chí
hôm nay và lӟp con cháu ngày mai ai ai cNJng có cuӝc sӕng bҧo ÿҧm có ÿӫ trình ÿӝ, ÿӫ ý chí kӃ
tөc sӵ ngiӋp vҿ vang cӫa giai cҩp cong nhân trong ngành cao su ViӋt Nam…”
LÊ DUҬN
(Trích bài phát bi͋u t̩i Ĉ̩i h͡i Ĉ̫ng b͡ Công ty Cao su Ĉ͛ng Nai l̯n thͱ 11 ngày
01/12/1982)

1.5 Page 5

▲back to top


LӠI GIӞI THIӊU
Hѫn nӳa thӃ kӹ ÿҩu tranh dNJng cҧm, kiên cѭӡng, bӅn bӍ chӕng thӵc dân Pháp, phát xít
Nhұt và ÿӃ quӕc Mӻ xâm lѭӧc, công nhân cao su Ĉӗng Nai dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng
Sҧn ViӋt Nam quang vinh luôn luôn ÿӭng hàng ÿҫu ӣ mNJi nhӑn cӫa các cuӝc ÿҩu tranh cách
mҥng, liên tөc tҩn công nhҵm thҵng vào kҿ thù giai cҩp và dân tӝc mà chiӃn ÿҩu cùng vӟi giai
cҩp công nhân và nhân dân cҧ nѭӟc viӃt nên nhӳng trang vҿ vang nhҩt trong lӏch chӕng ngoҥi
xâm cӫa dân tӝc.
Qua nhӳng chһng ÿѭӡng dҩu tranh anh dNJng, ngoan cѭӡng ÿҫy gian khә hy sinh, ÿӝi ngNJ
công nhân cao su Ĉӗng Nai ngày mӝt trѭӣng thành và lӟn mҥnh, luôn xӭng ÿáng là lӵc lѭӧng
tiӅn phong, là ÿӝi quân chӫ lӵc cӫa cách mҥng ӣ chiӃn trѭӡng “miӅn Ĉông gian lao mà anh
dNJng”
Là mӝt bӝ phұn cӫa giai cҩp công nhân ViӋt Nam, cӫa công nhân cao su miӅn Ĉông Nam
bӝ, công nhân cao su Ĉӗng Nai sinh ra và lӟn lên trong hoàn cҧnh ÿҩt nѭӟc bӏ ngoҥi xâm, sӕng
quҵn quҥi rên xiӃt dѭӟi 3 tҫng áp bӭc bóc lӝt cӫa thӵc dân, tѭ sҧn và ÿӏa chӫ phong kiӃn. Hѫn
ai hӃt hӑ là nhӳng ngѭӡi rҩt chí cӕt cách mҥng, mӝt lòng mӝt dҥ sҳt son vӟi Ĉҧng. Tӯ ngày có
Ĉҧng, công nhân cao su ÿi theo Ĉҧng làm cách mҥng ÿӃn cùng ÿӇ giҧi phóng giai cҩp, giҧi
phóng dân tӝc.
Nhӳng trang sӱ ÿҩu tranh vҿ vang cӫa công nhân cao su Ĉӗng Nai là xѭѫng máu, là sӵ
gian khә hy sinh cӫa biӃt bao cán bӝ; ÿҧng viên và công nhân xây dӵng vun ÿҳp nên. Ĉó là tài
sҧn vô cùng quý báu.
Bác Hӗ nói : “Dân ta phҧi biӃt sӱ ta
Cho tѭӡng gӕc tích nѭӟc nhà ViӋt Nam”
Lê Nin, lãnh tө vƭ ÿҥi cӫa giai cҩp công nhân thӃ giӟi cNJng ÿã tӯng chӍ rõ : “Ĉӕi vӟi ngѭӡi
công nhân giác ngӝ, không có nhiӋm vө nào quan trӑng hѫn nhiӋm vө hiӇu biӃt phong trào cӫa
chính giai cҩp mình, hiӇu biӃt bҧn chҩt, mөc ÿích, nhiӋm vө, ÿiӅu kiӋn và nhӳng hình thӭc hoҥt
ÿӝng thӵc tiӉn cӫa phong trào ÿó”.
Ghi lҥi truyӅn thӕng và rút ra nhӳng bài hӑc kinh nghiӋm trong ÿҩu tranh cách mҥng là
trách nhiӋm cӫa ÿҧng bӝ và cán bӝ công nhân viên chӭc trong toàn Công ty, nhҵm nâng cao
lòng tin tѭӣng, tӵ hào cho cán bӝ, ÿҧng viên và công nhân, ÿӗng thӡi giáo dөc truyӅn thӕng
cách mҥng cho các thӃ hӋ tiӃp theo.
Thӵc hiӋn chӍ thӏ sӕ 09 cӫa Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy Ĉӗng Nai, ÿҧng bӝ Công ty cao su
Ĉӗng Nai vӟi sӵ giúp ÿӥ cӫa Ban nghiên cӭu lӏch sӱ Ĉҧng tӍnh ӫy Ĉӗng Nai, cӫa các cѫ quan
và cán bӝ nghiên cӭu ӣ Trung ѭѫng, ÿӏa phѭѫng và sӵ ÿóng góp nhiӅu ý kiӃn, tѭ liӋu quý báu
cӫa ÿông ÿҧo cán bӝ, ÿҧng viên và công nhân ÿã giúp cho viӋc hoàn hành tâp:
“Nhͷng ch̿ng ÿ˱ͥng ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa công nhân cao su Ĉ͛ng Nai”
Quá trình ÿҩu tranh cách mҥng cӫa công nhân cao su Ĉӗng Nai vô cùng gian khә, ác liӋt
nhѭng rҩt anh dNJng và quang vinh. ViӋc làm sӕng lҥi quá trình lӏch sӱ ÿó là mӝt viӋc ÿòi hӓi

1.6 Page 6

▲back to top


nhiӅu thӡi gian và nhiӅu công phu cӫa tұp thӇ. Cho nên chҳc chҹn viӋc biên soҥn chѭa phҧn ánh
ÿҫy ÿӫ nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ diӉn ra và còn nhiӅu thiӃu sót.
ĈӇ tiӃp tөc bә sung chӍnh lý, chúng tôi mong nhұn ÿѭӧc nhiӅu ý kiӃn ÿóng góp cӫa các
Ĉӗng chí và bҥn ÿӑc.
Nhân dӏp này, thay mһt Ban Thѭӡng vө Ĉҧng ӫy và Ban Giám ÿӕc Công ty cao su Ĉӗng
Nai, chúng tôi xin chân thành cám ѫn các cѫ quan, các ÿӗng chí và ÿӗng bào ÿã ÿóng góp công
sӭc cӫa mình trong viӋc sѭu tҫm, biên soҥn tұp sѫ thҧo lӏch sӱ truyӅn thӕng này.
An L͡c, ngày 2 tháng 6 năm 1985
BAN THѬӠNG VӨ ĈҦNG UӸ VÀ BAN GIÁM ĈӔC
CÔNG TY CAO SU ĈӖNG NAI

1.7 Page 7

▲back to top


1.8 Page 8

▲back to top


CHѬѪNG I
SӴ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIӆN
ĈӜI NGlj CÔNG NHÂN CAO SU ĈӖNG NAI
Năm 1858, chiӃn thuyӅn cӫa thӵc dân Pháp nhҧ ÿҥn vào cӱa biӇn Ĉà Nҹng, mӣ ÿҫu cho
cuӝc xâm lѭӧc ViӋt Nam. Ngày 17-12-1861 Biên Hòa thҩt thӫ(1). ĈӃn năm 1884 bӑn vua quan
phong kiӃn nhà NguyӉn ký hàng ѭӟc Pa-tѫ-nӕt, ViӋt Nam trӣ thành mӝt nѭӟc thuӝc ÿӏa và nӱa
phong kiӃn.
Cùng vӟi sӵ xâm lѭӧc và quá trình khai thác thuӝc ÿӏa, vѫ vét, bóc lӝt nhân tài, vұt lӵc cӫa
thӵc dân tѭ bҧn Pháp ӣ nѭӟc ta, giai cҩp công nhân ViӋt Nam ra ÿӡi. ĈӃn nhӳng năm ÿҫu thӃ
kӹ 20 ÿӝi ngNJ công nhân cao su ViӋt Nam bҳt ÿҫu hình thành.
**
*
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH
VÀ PHÁT TRIӆN ĈӜI NGlj
CÔNG NHÂN CAO SU
Ĉҫu thӃ kӹ 20, Sau khi trӗng thành công cây cao su ӣ ÿӗn ÿiӅn Ben Lăng (Phú Nhuұn - Sài
Gòn) ÿѭӧc 45ha, bӑn tѭ bҧn Pháp bҳt ÿҫu trӗng thêm ӣ các nѫi khác.
Tҥi Biên Hòa, cây cao su ÿѭӧc trӗng ÿҫu tiên vào năm 1906, ӣ ÿӗn ÿiӅn Suy-da-na (Dҫu
Giây) (2).
Trong thӡi gian ÿó (tháng 2-1906) 40 nông dân xã Trí Bѭu, huyӋn TriӋu Phong, tӍnh
Quҧng Trӏ là nhӳng ngѭӡi ÿҫu tiên ÿӃn làm công nhân cao su ӣ sӣ Dҫu Giây và tháng 7 năm ҩy
bҳt ÿҫu trӗng cao su.
ĈӃn nhӳng năm trѭӟc chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ nhҩt (19114 - 1918), sӕ lѭӧng công
nhân cao su thuӝc các ÿӗn ÿiӅn tѭ bҧn Pháp ӣ Ĉӗng Nai (Biên Hòa và Bà Rӏa) có khoҧng gҫn
2.000 ngѭӡi
Lúc này trên ÿҩt Ĉӗng Nai cNJng ÿã hình thành nhiӅu Công ty, ÿӗn ÿiӅn.
- Công ty nhӳng ÿӗn ÿiӅn Ĉҩt Ĉӓ (Société des plantations- des Tenes Bouges, viӃt lҳt là
SPTR) thành lұp năm 1910, trung tâm ÿһt lҥi Quҧng Iӧi. Công ty này có 2 ÿӗn ÿiӅn ӣ Ĉӗng Nai
(1) Lãnh thә Biên Hòa lúc bҩy giӡ bao gӗm các tӍnh Biên Hòa, mӝt phҫn tӍnh Gia ÿӏnh, Bình Dѭѫng, Bình Long, Phѭӟc
Long, Long Khánh, Bình Tuy, Phѭӟc Tuy, VNJng Tàu. Theo ÿӏa phѭѫng chí tӍnh Biên Hòa
(2) HiӋn nay có 8 ha ӣ lô thuӝc nông trѭӡng Dҫu Giây.

1.9 Page 9

▲back to top


là ÿӗn ÿiӅn Long Thành (gӗm Bình Sѫn và An ViӉn) thuӝc huyӋn Long thành và ÿӗn ÿiӅn
Cuӝc-tѫ-nay (Cҭm Mӻ) thuӝc huyӋn Xuân Lӝc.
- Công ty ÿӗn ÿiӅn cao su Xuân Lӝc (Société des planta- tions d’ Héveas Xuân Lӝc, viӃt
tҳt SPH. XL) thành lұp năm 1911. Công ty này chӍ có 1 ÿӗn ÿiӅn ӣ Hàng Gòn (Xuân Iӝc). -
Công ty Cao su Ĉӗng Nai (Les Caoutchoucs du DoNai viӃt tҳt LCD) thành lұp năm 1908 có
ÿӗn ÿiӅn cao su : ÿӗn ÿiӅn Trҧng Bom, ÿӗn ÿiӅn Cây Gáo (thuӝc huyӋn Thӕng Nhҩt bây giӡ) và
ÿӗn ÿiӅn Túc Trѭng (thuӝc huyӋn Tân Phú bây giӡ).
Tӯ năm 1920 trӣ ÿi, bӑn tѭ bҧn Pháp ÿua nhau bӓ vӕn ÿҫu tѭ ӗ ҥt vào viӋc lұp các ÿӗn
ÿiӅn cao su. Cho ÿӃn nhӳng năm trѭӟc chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ hai ÿã hình thành 2 tұp ÿoàn
cao su lӟn : Tұp ÿoàn Ri vô (3) và tұp ÿoàn các Công ty
năm 1935; Công ty ÿӗn ÿiӅn cao su Ĉông Dѭѫng (Société indo chinoise des plantations d’
Hévéas viӃt tҳt là S. I. P. H) ÿѭӧc thành lұp do hӧp nhҩt các Công ty nhӓ lҥi vӟi nhau.
Trө sӣ cӫa Công ty ÿһt ӣ tҥi Suӕi Tre (thuӝc huyӋn Xuân Lӝc).
Ӣ Ĉӗng Nai Công ty SIPH Có 6 ÿӗn ÿiӅn:
Ĉӗn ÿiӅn SIPH (còn gӑi là sӣ Bà Ĉҫm) thuӝc huyӋn Long Thành.
- Ĉӗn ÿiӅn Bình Ba (còn gӑi là ÿӗn ÿiӅn Gallia) thuӝc huyӋn Châu Thành
- Ĉӗn ÿiӅn Dҫu Giây, An Iӝc, Bình Lӝc, Ông QuӃ thuӝc huyӋn Xuân Lӝc
Theo sӕ liӋu thӕng kê cӫa các Công ty tѭ bҧn Pháp, diӋn tích trӗng cao su ӣ các ÿӗn ÿiӅn
trong tӍnh Biên Hòa - Bà Rӏa là : 1906 có 8,28 ha ; 1930 có 5,360ha, 1935 có 8.388ha ; 1940 có
11.177ha ; 1945 có 12.869ha.
Sӕ lѭӧng công nhân cao su ӣ Biên Hòa - Bà Rӏa có vào năm 1930 khoҧng trên 15.000
ngѭӡi. Tӯ năm 1940 - 1945, do tình hình chiӃn tranh, tѭ bҧn Pháp hҥn chӃ mӣ rӝng ÿӗn ÿiӅn,
hѫn nӳa nhiӅu diӋn tích cây trӗng ÿã chuyӇn sang khai thác nên sӕ lѭӧng công nhân còn khoҧng
8.000 ngѭӡi. TӍ lӋ nӳ công nhân chiӃm 10% trong tәng sә công nhân.
Nhѭ vұy, so vӟi thӡi kǤ 1925 - 1930, sӕ lѭӧng công nhân cao su vào thӡi kǤ 1940 - 1945
có giҧm xuӕng. Nhѭng cѫ cҩu giӳa các bӝ phұn tҥo thành ÿӝi ngNJ công nhân cao su ÿã có
nhӳng biӃn ÿәi lӟn, vì hoҥt ÿӝng cӫa các ÿӗn ÿiӅn cao su vào khoҧng năm 1935 trӣ ÿi không
chӍ khai hoang trӗng cây nhѭ trѭӟc nӳa mà ÿã ÿѭa vào khai thác thu hoҥch mӫ vӟi diӋn tích
ngày càng lӟn. TӍ lӋ công nhân cҥo mӫ ngày càng tăng trong tәng sӗ công nhân. Ĉi theo vҩn ÿӅ
khai thác là viӋc sѫ chӃ cao su tҥi chӛ, do ÿó yêu cҫu phҧi có mӝt sӕ lѭӧng công nhân cѫ khí,
hóa chҩt, vұn tҧi v.v... Bӝ phұn công nhân ӣ nhà mày chӃ biӃn và các ngành kӻ thuұt hӛ trӧ
khác ÿѭӧc hình thành, vӅ sau quy mô khai thác càng lӟn thì bӝ phұn công nhân có trình ÿӝ kӻ
thuұt và công nhân cҥo mӫ lành nghӅ càng tăng.
(3) Ri vô là ngѭӡi ÿҫu tiӃn thành lұp công ty Ĉҩt Ĉӓ.

1.10 Page 10

▲back to top


ChuyӃn xe lӱa ÿҫu tiên cӫa thӵc dân Pháp ÿӃn Biên Hoà phөc vө cho mөc ÿích xâm lѭӧc và
khai thác thuӝc ÿӏa
Thҿ công tra – mӝt hình thӭc trói buӝc ngѭӡi công nhân vào kiӃp làm thuê cho thӵc dân Pháp

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


TÌNH CҦNH CÔNG NHÂN CAO SU
NHӲNG NĂM TRѬӞC CÁCH MҤNG
THÁNG TÁM 1945
Ngày xѭa, ÿҩt Biên Hòa - Bà Rӏa chѭa ÿѭӧc khai phá, rӯng rұm bao phӫ dày ÿһc, âm u,
hoang lҥnh. Khí hұu hӃt sӭc ÿӝc hҥi, ác thú rҳn ÿӝc, muӛi, mӗng, ve vҳt nhiӅu vô kӇ. Ĉѭӡng sá
giao thông ÿi lҥi mӟi xây dӵng ÿѭӧc vài con lӝ nhӓ hҽp, gұp ghӅnh. Cѭ dân vùng ÿҩt ÿӓ hҫu hӃt
là Ĉӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi. Hӑ sӕng rҧi rác, bên cҥnh khe suӕi. Ĉó ÿây có nhӳng buôn sóc
cӫa ngѭӡi Châu Ro, nhӳng xóm ngѭӡi Chàm sinh sӕng vӟi nghӅ nѭѫng rүy và trӗng lúa nѭӟc.
ĈӃn nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ 20, nhӳng tên thӵc dân tѭ bҧn ÿua nhau ÿi khҧo sát ÿҩt ÿai,
thҩy ÿҩt ÿӓ màu mӥ, khí hұu lҥi thích hӧp cho viӋc trӗng cây cao su và các cây công nghiӋp
khác, chúng ÿã dӵa vào bӑn quan thӵc dân thӕng trӏ, xua ÿuәi nhân dân sinh sӕng trong vùng,
cѭӟp ÿoҥt ÿҩt ÿai, thuê nhân công phá rӯng khai khҭn lұp ÿӗn ÿiӅn.
**
*
Ӣ vùng Xuân Lӝc, quá trình chiӃm ÿҩt mӣ rӝng ÿòn ÿiӅn bӑn thӵc dân tѭ bҧn còn kӃt hӧp
chһt chӁ vӟi 4 tên ÿӏa chӫ hӃt sӭc gian ác ÿó là Ĉӛ Cao Lөa (HuyӋn hàm), Xã Hӳu, Tәng Lҥc,
TәngThuҫn. Thông qua 4 tên này mà ÿuәi ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi ÿӇ chiӃm ÿҩt và bҳt phu.
Cѭ dân ӣ ÿây sӕ lѭӧng ít, không ÿáp ӭng ÿѭӧc nhu cҫu vӅ nhân công, vì vұy thӵc dân Pháp
phҧi mӝ phu tӯ các tӍnh miӅn Bҳc, miӅn Trung ÿӃn khai phá rӯng già, trӗng cao su
Hҫu hӃt nhӳng ngѭӡi vào làm công nhân cao su là nông dàn nghèo khә, vì sѭu cao thuӃ
nһng, vì nҥn cѭӡng hào ác bá. Hӑ làm viӋc quҫn quұt suӕt ngày ÿêm “mӝt nҳng hai sѭѫng” mà
vүn không ÿӫ ăn. Thêm vào ÿó nҥn vӥ ÿê xҧy ra hàng năm. Năm nào cNJng có ÿê vӥ lҿ tҿ, vài
năm xҧy ra vӥ ÿê to mӝt lҫn. ThӃ mà thái ÿӝ cӫa bӑn cҫm quyӅn hӃt sӭc thӡ ѫ trong viӋc khҳc
phөc nhӳng hұu quҧ thiên tai. Ĉӡi sӕng ngѭӡi nông dân ÿã khә lҥi càng khә thêm và trӣ thành
nhӳng ngѭӡi cùng kiӋt, xác xѫ không có mҧnh ÿҩt cҳm dùi, lâm vào cҧnh bҫn cùng, buӝc phҧi
tӯ bӓ xóm làng, quê hѭѫng thân yêu ra ÿi tha phѭѫng cҫu thӵc.
Trong canh khӕn cùng ÿó, hӑ phҧi ÿem thân vào nhӳng ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Nam KǤ, thông
qua viӋc tuyӇn mӝ cӫa nhӳng tên “buôn ngѭӡi” ÿѭӧc chӫ ÿӗn ÿiӅn thuê mѭӟn.
Bӑn cai cӭ mӝ ÿѭӧc mӝt phu thì chӫ ÿӗn ÿiӅn thѭӣng 5 ÿӗng (bҵng sӕ tiӅn chӫ ÿӗn ÿiӅn
cho ngѭӡi phu ӭng trѭӟc ban ÿҫu). Vào năm 1927, hoa hӗng mӝ phu lén tӟi 10 - 12 ÿӗng. Làm
nghӅ mӝ phu là mӝt nghӅ béo bӣ, cho nên chúng không cҫn biӃt ÿӃn cuӝc sӕng ngѭӡi công
nhân ra sao khi vào ÿӗn ÿiӅn. Chúng cNJng không cҫn biӃt bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn ÿӕi xӱ vӟi nhӳng
ngѭӡi công nhân mà chúng ÿã tuyӇn chӑn ÿó nhѭ thӃ nào? Bӑn buôn ngѭӡi giӣ ÿӫ mӑi thӫ
ÿoҥn gian manh, miӉn sao có ÿӫ nhân công cung cҩp theo yêu cҫu cӫa chӫ ÿӗn ÿiӅn và thu
nhiӅu tiӅn là ÿѭӧc.
Hàng năm, vào khoҧng tháng 3 là thӡi gian mà ÿa sӕ nông dân ta vô cùng ÿói khә, thiӃu
thӕn, nhҩt là vào nhӳng năm mҩt mùa vì hҥn hán bão lөt. Ĉó là lúc bӑn cai mӝ tӓa vӅ các tӍnh
dân cѭ ÿông ÿúc, ÿi sâu vào các làng quê tìm kiӃm nhӳng cӕ nông nghèo khә cùng ÿinh, nhӳng

2.2 Page 12

▲back to top


ngѭӡi mà thӵc dân và phong kiӃn ÿày hӑ vào bѭӟc ÿѭӡng cùng. Bӑn cai mӝ ÿã phӍnh gҥt dө dӛ
hӑ ÿi phu. Bӑn chúng không ngӟt ca ngӧi vӅ nhӳng ÿӗn ÿiӅn cao su, nào là : “Vào Nam kǤ làm
cao su sӕng rҩt sung sѭӟng, cӭ 7 ngày cҩp phát lѭѫng thӵc 1 lҫn, 15 ngày ÿѭӧc phát lѭѫng 1
lҫn, lҥi có cá khô, thӏt tѭѫi, nѭӟc mҳm. Chӫ sӁ làm nhà cӱa cho các cu ly ӣ tӱ tӃ, cu ly ӕm ÿau
thì có thuӕc thang, mӛi ngày chӍ làm 10 giӡ thôi. Khí hұu sӣ cao su rҩt tӕt vӟi nhӳng vѭӡn cây
xanh mát trӗng ngay hàng thҷng lӕi. Ӣ ÿây khә, vào ÿó rҩt sѭӟng, có dѭ tiӅn gӱi vӅ quê, có
nhiӅu ngѭӡi vào trong ÿó rӗi không muӕn vӅ nӳa (4)
Chúng còn trѭng bày nhiӅu hình ҧnh sinh hoҥt ӣ các ÿӗn ÿiӅn vӟi nhӳng căn nhà cho công
nhân ӣ, hình ҧnh nhӳng công nhân ÿang cҥo mӫ khoҿ mҥnh, áo quҫn lành lһt, gӑn gàng, nào là
ҧnh nhӳng nhà thӡ, ÿình chùa ÿӇ công nhân lӉ bái .v.v....
Cӭ thӃ hàng ngày, tӯ tӍnh này qua tӍnh nӑ, tӯ làng này qua làng khác, ÿӃn ÿâu bӑn cai mӝ
cNJng luôn mӗm uӕn lѭӥi ca ngӧi không ngҥi miӋng vӅ cái “Thiên ÿàng hҥ giӟi” cao su. Ngoài
ra, bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn còn dӵa vào mӝt sӕ cӕ ÿҥo, lӧi dөng thҫn quyӅn và sӵ mê tín cӫa ngѭӡi
dân ÿӇ mê hoһc. Ngѭӡi nông dân nghèo chҩt phác miӅn Bҳc, miӅn Trung chӍ mong sao ӣ nѫi
nào có cuӝc sӕng cѫ cӵc hѫn so vӟi cuӝc sӕng quá kiӋt quӋ ӣ quê nhà. Do ÿó, tӯng ÿӧt ngѭӡi
liên tiӃp vào Nam ÿi phu.
Thӵc tӃ có ÿúng nhѭ bӑn mӝ phu ÿã rao truyӅn không? Ĉây là bӭc thѭ cӫa mӝt công nhân
ÿăng trên báo Echo Annamite ngày 19-9-1928 :
… Hӑ phát trѭӟc cho chúng tôi mӛi ngѭӡi 5 ÿӗng, chúng tôi lên xe ngӗi, xe chҥy thì hӑ trӣ
mһt ngay, ÿӝng mӝt tí là hӑ chӱi, hӑ ÿánh, gҫn ÿӃn Phan ThiӃt thì 2 cu ly ÿánh liӅu nhҧy
xuӕng, không biӃt sӕng chӃt ra sao. ĈӃn nѫi chúng tôi còn nhiӅu ÿiӅu thҩt vӑng nӳa.
TiӅn công mӛi ngày chӍ trҧ 0,30ÿ thay vì 0,50ÿ nhѭ hӑ ÿã nói, ÿӝng mӝt tí thì phҥt lѭѫng,
gҥo chӍ phát vӯa ÿӫ ăn, nѭӟc, mҳm thì hôi thӕi không ăn ÿѭӧc, cá khô và thӏt thì ÿӯng mong
ÿӃn mà rҫy..."
Ký giao kèo (Contrat) ÿi phu thӡi hҥn thѭӡng là 3 năm hӃt hҥn. Nӝi dung ký giao kèo có
nhiӅu ÿiӅu khoҧn nhѭ : Công nhân có quyӅn vӅ xӭ, ÿi nѫi khác làm hoһc tiӃp tөc ký lҥi công tra
v.v...Có nhӳng ÿiӅu chúng chӍ hӭa hҽn mà không ÿѭa vào giao kèo, ngѭӡi nào không biӃt ký
tên thì lăn tay vào tӡ giao kèo
Trong thӡi gian giao kèo, ngѭӡi công nhân không ÿѭӧc tӵ do ÿi lao ÿӝng cho chӫ khác,
không ÿѭӧc thôi viӋc khi chѭa hӃt hҥn giao kèo dù có lý do chính ÿáng... Tóm lҥi, trong thӡi
gian giao kèo, ngѭӡi phu ÿã bán mình cho chӫ ÿӗn ÿiӅn có thӡi hҥn. Nói có thӡi hҥn nhѭng ÿa
sӕ dân công tra ít ngѭӡi vӅ ÿѭӧc quê hѭѫng
ViӋc mӝ phu vào các ÿӗn ÿiӅn cao su. ÿӕi vӟi nhӳng công nhân công tra lâu năm còn sӕng
hiӋn nay vүn còn ҩn tѭӧng kinh hoàng. Vì vұy, trên báo chí công khai thӡi ҩy, ngѭӡi ta phүn nӝ
dùng ÿӃn danh tӯ “bӑn buôn nô lӋ da vàng” ÿӇ chӍ bӑn mӝ phu này. Nhà báo Pháp Lu-I Ru Bô
thì viӃt : “Dù danh tӯ này chҷng làm cho ngѭӡi ta bҵng lòng, nhѭng ngѭӡi ta cNJng vүn phҧi viӃt
: ngѭӡi công nhân An Nam ÿã ký mӝt hӧp ÿӗng nô lӋ trong vòng 3 năm”
(4) Báo Tѭ sҧn “Echo Annamite” ngày 19-9-1928

2.3 Page 13

▲back to top


Ĉѫ-mông-si-pa ÿã viӃt vӅ tình hình mӝ phu : Ĉó là sӵ tái bҧn trong thӃ kӹ 20 này cӫa cái
chӧ buôn nô lӋ”. (5)
ViӋc mӝ phu lúc ÿҫu chӍ tuyӇn mӝ ÿàn ông ÿӝc thân khӓe mҥnh, tuәi tӯ 18 ÿӃn 25. Sau
chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ I là thӡi kǤ chúng chiӃm nhiӅu ÿҩt ӣ Nam KǤ ÿӇ lұp ÿӗn ÿiӅn trӗng các
loҥi cây công nghiӋp, nhҩt là cao su. ViӋc khai phá rӯng, trӗng cây, chăm sóc, thu hoҥch mӫ…
ÿòi hӓi phҧi dùng nhiӅu nhân công, cho nên ngoài viӋc mӝ phu gӑi là phu “giao kèo tình
nguyӋn”. (Contrat Volontaire) làm viӋc có thӡi hҥn luân phiên là 3 năm, chúng còn mӣ rӝng
viӋc mӝ phu “giao kèo tӵ do” (Contrat Libre) nhӳng ngѭӡi phu công tra líp này tӵ tìm ÿӃn ÿӗn
ÿiӅn trӵc tiӃp ký giao kèo vӟi chӫ không thông qua bӑn cai mӝ phu và hoàn toàn tӵ túc phí tәn
ÿi vӅ, quyӅn lӧi ÿӕi vӟi “dàn líp” có phҫn nào ÿӥ hѫn so vӟi ( dân công tra). Ngoài viӋc tuyӇn
mӝ ÿàn ông ÿӝc thân, chúng còn mӝ cҧ ÿàn bà ÿӝc thân. Thӡi kǤ này tuy có ÿѭӧc “tӵ do” bán
sӭc lao ÿӝng nhѭng ÿiӅu kiӋn sinh hoҥt cӫa ngѭӡi công nhân cao su cNJng còn rҩt khҳc nghiӋt,
không ÿѭӧc cҧi thiӋn là bao, cho nên dân công tra lұp nghiӋp ӣ ÿӗn ÿiӅn không nhiӅu, hӑ luôn
ҩp ӫ ngày hӃt hҥn chuӝc công trҧ vӅ xӭ.
Trong thӡi kǤ ÿӗn ÿiӅn còn khai hoang trӗng mӟi thì, tình trҥng không әn ÿӏnh lao ÿӝng
vүn còn phù hӧp và có lӧi cho chӫ tѭ bҧn. Nhѭng trong thӡi kǤ khai thác thu hoҥch và chӃ biӃn
mӫ thì sӁ bҩt lӧi cho chӫ sӣ. Do ÿó vҩn ÿӅ cҩp thiӃt ÿһt ra ÿӕi vӟi chӫ ÿӗn ÿiӅn là әn ÿӏnh lӵc
lѭӧng lao ÿӝng, nhҩt là ÿӝi ngNJ công nhân cҥo chuyên môn và kӻ thuұt. Cho nên chúng chuyӇn
mӝ phu nam nӳ ÿӝc thân sang mӝ cҧ gia ÿình. Giao kèo không nhҩt thiӃt 3 năm mà ai ÿăng ký
thêm còn ÿѭӧc thѭӣng, ӣ lҥi suӕt ÿӡi càng tӕt. ViӋc әn ÿӏnh này còn nhҵm giҧi quyӃt hҥn khó
khăn vӅ nguӗn lao ÿӝng tҥi chӛ cho bӑn chúng. ĈӇ phөc vө cho yêu cҫu әn ÿӏnh lao ÿӝng,
chúng còn cӕ tҥo ra nhӳng ÿiӅu kiӋn cҫn thiӃt ÿӇ ÿӏnh cѭ ÿѭӧc công nhân nhѭ quy hoҥch xây
dӵng lҥi chӛ ӣ cho công nhân, giҧm thӡi gian lao ÿӝng và giҧi quyӃt mӝt sӕ quyӅn lӧi khác
v.v...
**
*
Các ÿӗn ÿiӅn cao su cӫa tѭbҧn Pháp là ÿҩt thuӝc quyӅn chiӃm hӳu trӵc tiӃp cӫa bӑn chӫ
ÿӗn ÿiӅn. Mӛi ÿӗn ÿiӅn là “vѭѫng quӕc” riêng cӫa chúng ÿѭӧc Thӕng ÿӕc Nam kǤ coi nhѭ là
nhѭӧng ÿӏa.
Ӣ ÿӗn ÿiӅn, bӑn chӫ xӃp ngѭӡi Pháp là lãnh chúa. Nѫi ÿây không có luұt lӋ nào cҧ mà chӍ
có cúp phҥt ÿánh ÿұp, giam cҫm, hãm hiӃp công nhân, thұm chí cҧ quyӅn ÿѭӧc ÿánh chӃt
ngѭӡi.
ĈӇ quҧn lý không cho “dân phu” bӓ trӕn, trong ÿӗn ÿiӅn ÿã lұp ra mӝt loҥi thҿ riêng biӋt
ÿӕi vӟi công nhân cao su, thay thӃ tên ngѭӡi bҵng sӕ. Ngay tӯ khi bѭӟc chân vào ÿӗn ÿiӅn công
nhân phҧi gӑi nhau bҵng sӕ.
Chúng còn thiӃt lұp bӝ máy quҧn lý và cai trӏ gӗm chӫ, xӃp, xu cai, ký. Ngoài ra còn có
lính tuҫn tra gӑi là Gҥc- sàm-bӃt.
(5) Báo Tѭ sҧn “Lavolonté Indochinoie” sӕ ra ngày 10-8-1927

2.4 Page 14

▲back to top


Chúng ÿã chia nhӳng ngѭӡi làm viӋc ӣ ÿӗn ÿiӅn lҧ 4 hҥng : - Hҥng chӫ xӃp : loҥi này hoàn
toàn ngѭӡi Pháp, bӑn này chính là nhӳng hung thҫn nҳm trӑn quyӅn sinh sát trong tay. - Hҥng
thҫy : loҥi này gӗm xu, xӃp, ký, cai chiӃm khoҧng 10% trong tәng sӕ công nhân viên ÿӗn ÿiӅn.
Nhӳng ngѭӡi này ÿѭӧc chӫ Tây ѭu ÿãi hѫn, (ÿһc biӋt là xu, xӃp, ký). Hӑ là nhӳng ngѭӡi thay
mһt chӫ xӃp, trӵc tiӃp ÿiӅu khiӇn công nhân. Nhӳng ngѭӡi này cNJng phҧi bán sӭc lao ÿӝng
kiӃm tiӅn lѭѫng. Dù rҵng mӛi ngày hӑ gҫn gNJi vӟi công nhân nhѭng viӋc làm và sinh hoҥt cӫa
hӑ rҩt cách biӋt. Hӑ là tҫng lӟp trên cӫa ÿӗn ÿiӅn ÿѭӧc công nhân gán cho là hҥng “khҥc ra lӱa,
mӱa ra tiӅn”. Thông qua bӝ máy xu, ký, cai này mà bӑn chӫ tѭ bҧn kiӇm soát và bóc lӝt công
nhân. Sӱ dөng hҥng thҫy này nhӳng nhà tѭ bҧn Pháp ÿã làm cho ngѭӡi công nhân khó thҩy
ÿѭӧc nhӳng thӫ ÿoҥn bóc lӝt tàn bҥo cӫa chúng. ngѭӡi công nhân khi chѭa ÿѭӧc giác ngӝ cách
mҥng, thѭӡng dӉ nhұn thҩy ÿӕi tѭӧng căm ghét chính cӫa mình lá loҥi này hѫn là chӫ xӃp Tây.
Cho nên, có khi công nhân nói : “Thҵng Tây không ác bҵng ngѭӡi ViӋt”.
- Hҥng thӧ : gӗm thӧ mӝc, rèn, hӗ, ÿiӋn, cѫ khí, tài xӃ... lѭѫng thӧ thҩp hѫn thҫy nhѭng
khá hѫn “dân phu”, chiӃm ÿӝ 5% tәng sӕ công nhân.
- Hҥng phu : gӗm có phu cҥo mӫ, phu linh tinh, phu thӡi vө, phu làm thѭӡng xuyên. Sӕ
này chiӃm khoҧng. 85% tәng sӕ công nhân trong sӣ. Công nhân cҥo mӫ chiӃm tӹ lӋ ngày càng
cao trong quá trình vѭӡn cây ÿѭa vào khai thác ngày càng nhiӅu.
Trong ÿӗn ÿiӅn, công nhân cҥo mӫ chiӃm vai trò trӑng yӃu nhҩt trong viӋc sҧn xuҩt cao su.
Chính hӑ là nhӳng ngѭӡi khѫi mҥch cho dòng nhӵa trҳng chҧy ra, nhѭng hӑ lҥi là nhӳng ngѭӡi
bӏ bҥc ÿãi, bӏ bóc lӝt, ÿánh ÿұp tàn tӋ nhҩt. Công nhân cao su là nhѭng ngѭӡi cùng khә ÿã bѭӟc
vào thӃ cùng, nhѭng nhӳng ngѭӡi cҥo mӫ lҥi là nhӳng ngѭӡi khә nhҩt trong nhӳng ngѭӡi cùng
khә
Rӡi quê hѭѫng thân yêu, bѭӟc chân vào ÿӗn ÿiӅn, nhìn cҧnh tѭӧng u buӗn thê lѭѫng mà
lòng “ngѭӡi phu” cҧm thҩy não lòng, nghҽn ngào tuôn trào nѭӟc mҳt. Lao ÿӝng hӃt sӭc nһng
nhӑc ÿӇ khai phá rӯng già, làm viӋc không giӡ giҩc, không có ngày chӫ nhұt
Theo nghӏ ÿӏnh ngày 25–10-1927 cӫa toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng, nhân công giao kèo mӛi
ngѭӡi làm viӋc nhiӅu nhҩt 10 tiӃng ÿӗng hӗ, kӇ cҧ ÿi và vӅ... Nhѭng, làm gì có chuyӋn bӑn chӫ
ÿӗn ÿiӅn thѭѫng ÿӃn thân phұn ngѭӡi phu mà làm ÿúng nhѭ vұy. Viên thanh tra các vҩn ÿӅ
chính trӏ Ĉӡ-la-ma có viӃt : “Tuy nhiên tҩt cҧ nhӳng lӡi khai cӫa nhӳng ngѭӡi phu mà tôi thu
thұp ÿѭӧc ÿӅu nhҩt là rҵng, giӡ lao ÿӝng là nhѭ sau: 3 giӡ sáng thӭc dұy, 4 giӡ tұp hӑp, nhѭng
vì có hàng ngàn phu phҧi ÿӃn nên chҳc chҳn giӡ khӣi hành không thӇ trѭӟc 4 giӡ30, giӳa ngày
ÿѭӧc nghӍ mӝt giӡ rѭӥi, nhѭng tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi phu ÿӅu ÿoán chҳc rҵng chӍ ÿӃn tӕi mӏt thì
hӑ mӟi ÿѭӧc trӣ vӅ nhà” (6):
Nhѭ vұy, tính ra mӛi ngày ngѭӡi công nhân phҧi làm tӯ 13 giӡ ÿӃn 14 giӡ ÿӗng hӗ. Bҳt
ÿҫu 1 ngày làm viӋc khi trӡi còn tӕi, công nhân ÿã phҧi ra lô, con hӑ chѭa thӭc dұy. ĈӃn tӕi khi
vӅ nhà thì con ÿã ngӫ rӗi. Cho nên, ӣ các ÿӗn ÿiӅn ngѭӡi công nhân thѭӡng nói :
“Con không biӃt mһt cha
Chó không biӃt mһt chӫ nhà”
(6) Báo Phөc sinh” (Laresurecton) xuҩt bҧn ӣ Pháp sӕ tháng 02-1928

2.5 Page 15

▲back to top


Vào nhӳng năm khai phá rӯng già ÿӇ trӗng cao su, vӟi công cө hӃt sӭc thô sѫ lҥi cùn lөt,
và do chѭa có kinh nghiӋm chһt hҥ cây nên rҩt nhiӅu ngѭӡi bӏ cây ÿè chӃt. Ӣ Láng Lӟn (sӣ
cuӝc-tѫ-nay) vào nhӳng năm ÿҫu phá rӯng trӗng cao su, có ngày hàng chөc công nhân bӏ gãy
chân, gãy tay. Có ngѭӡi khi cây sҳp ÿә còn không biӃt cây ÿә hѭӟng nào, chҥy không kӏp bӏ
cây ÿè chӃt. nhӳng ngѭӡi bӏ chӃt ÿѭӧc chҩt lên xe bò chӣ ra chôn ngoài nghƭa ÿӏa Láng Lӟn.
Công cө lao ÿӝng, chúng nghiên cӭu cҧi tiӃn nhѭ cán cuӕc chúng cҳt cho ngҳn, tra vào
lѭӥi cuӕc to ÿӇ buӝc công nhân làm viӋc lúc nào cNJng phҧi khum và cuӕc ÿѭӧc nhiӅu ÿҩt.
Khoán viӋc thì rҩt nһng Ӣ An Lӝc, ÿӕn cây mӟi ÿҫu khoán 8 ngѭӡi chһt mӝt cây thұt to
bҵng thӫ công vӟi con dao rӵa ÿúc sҹn, chһt không xong sáng ngày sau chúng rút bӟt ÿi ngѭӡi
và bҳt phҧi làm cho xong, nӃu không chúng ÿánh ÿұp, vì cho là công nhân lѭӡi biӃng. Mùa
mѭa, tranh nhiӅu phҧi cày bҵng bò. Tranh quá nhiӅu bò không vào ÿѭӧc, chúng bҳt 5, 7 ngѭӡi
phu giăng tay nhau chҥy ÿè tranh xuӕng, không giày dép, tӕi và phҧi ÿӕt lӱa hѫ ÿӥ ngӭa và
khӅu gai.
Ӣ Bình Lӝc, chúng khoán viӋc ÿào hӕ trӗng cao su rҩt cao, công nhân phҧi ÿào tӯ sáng
sӟm ÿӃn tӗi mӏt mӟi xong, có ngѭӡi ngã xӍu ngoài ÿӗng. Ӣ Suӕi Tre, vào năm 1940, ngoài viӋc
cҥo mӫ chúng còn bҳt công nhân ÿi cuӕc rӉ cây ÿѫn hùng tín, giao khoán mӝt buәi chiӅu phҧi
cuӕc ÿѭӧc 7kg rӉ, nhiӅu ngѭӡi cuӕc ÿӃn trӡi tӕi vүn chѭa xong, phҧi ÿӕt ÿuӕc mà cuӝc tӟi
khuya mӟi vӅ ÿѭӧc ÿӃn nhà.
Mùa mѭa, ӣ miӅn cao su ÿҩt ÿӓ “ngѭӡi phu” lҥi càng bӏ ÿày ÿoҥ nhiӅu hѫn. Hӑ phҧi dҫm
mѭa, áo quҫn ѭӟt át mà vүn phҧi ÿӇ nguyên làm. Ĉѭӡng ÿi trѫn trӧt mһc tình cho muӕi mӗng,
vҳt ÿeo bám hút máu ÿӃn no tròn mӟi nhҧ, máu tѭѫi chҧy ÿӓ cҧ chân. Càng mѭa, bӑn hung thҫn
bҳt “ngѭӡi phu” làm viӋc càng nhiӅu. Chúng nói : “Làm nhiӅu cho ÿӥ lҥnh”
Ĉӕi vӟi công nhân nӳ lҥi càng khә sӣ vô ngҫn. Khi có thai gҫn ngày sinh ÿҿ cNJng phҧi ÿi
làm. Nghӏ ÿӏnh ngày 25-10- 1927 cӫa toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng quy ÿӏnh : “Phө nӳ ÿѭӧc nghӍ 1
tháng có lѭѫng sau khi ÿҿ…". Nhѭ vұy, sau khi ÿҿ công nhân nӳ mӟi ÿѭӧc nghӍ 1 tháng có
lѭѫng, còn trѭӟc khi ÿҿ mà nghӍ sӁ không có lѭѫng. Và còn nhiӅu tai hӑa khác nӳa thѭӡng
xuyên ÿe dӑa ngѭӡi công nhân nӳ nhѭ bӏ hãm hiӃp, bӏnh ÿau cӫa nӳ…
Lao ÿӝng khә sai nhѭng ÿӗng lѭѫng thұt qua ít ӣi, năm 1928-1930, công nhân cҥo mӫ là
30 xu, sau tăng 35 xu/ngày, công nhân ÿi ve (làm viӋc linh tinh” 20 xu/ngày. Lѭѫng ÿã ít mà
ÿӝng mӝt tý là cúp phҥt. Ngày phát lѭѫng rҩt nhiӅu công nhân lo sӧ, hӑ biӃt rҵng lѭѫng hӑ còn
chҷng là bao, có khi còn thiӃu lҥi nӳa. Ĉã vұy còn bӏ hành tӝi ÿӫ ÿiӅu, thұt là nhөc nhã.
Thӫ ÿoҥn cúp phҥt ÿánh vào tiӅn lѭѫng cӫa công nhân là mӝt thӫ ÿoҥn thâm ÿӝc cӫa lӟp tѭ
bҧn ÿã ÿѭӧc chúng tích cӵc thӵc hiӋn. Chúng làm cho công nhân không còn ÿӗng xu dinh túi
ÿӇ không có ÿӫ tiӅn trӣ vӅ quê hѭѫng khi mãn hҥn công tra.
Ngày lãnh lѭѫng cNJng còn là ngày nhӳng chӫ nӧ, vӧ thҫy xu, xӃp, bám công nhân ÿòi nӧ
nhѭ ÿӍa ÿói. TiӃng chӱi rӫa cӫa nhӳng chӫ nӧ vang lên om sòm, túm ngѭӡi công nhân cҩu xé vì
công nhân không còn tiӅn ÿӇ trҧ. Chúng còn khuyӃn khích nҥn cӡ bҥc cho công nhân sát phҥt
lүn nhau, không còn tiӅn dành dөm ÿӇ rӗi càng dính sâu vào kiӃp công tra.

2.6 Page 16

▲back to top


Bӳa ăn cӫa công nhân cao su Xuân Lӝc trѭӟc cách mҥng tháng tám

2.7 Page 17

▲back to top


Lѫ-phe-vѫ-rѫ (ký giҧ ngѭӡi Pháp), mô tҧ ngày lƭnh lѭѫng cӫa công nhân cao su nhѭ sau :
“Hôm nay là ngày phát tiӅn, 2 giӡ chiӅu cu-ly tràn tӟi buӗng phát... Nhӳng thân hình gҫy còm
ÿi tӟi ÿi lui, mӝt tiӃng xào lҥc cӫa chân không dүm lên lá khô, mӝt cái cӵa quұy cӫa nhӳng
xѭѫng bҧ vai nәi hҷn ra ngoài, cӫa nhӳng bӝ ngӵc lòi xѭѫng sѭӡn và cӫa nhӳng sӧi gân sҫn sùi,
ngӗi chӗm hәm, không nhúc nhích nhѭng căng thҷng nhѭ nhӳng con ve...”(7).
Ĉӡi “ngѭӡi phu cao su”, vӯa phҧi vұt lӝn vӟi nhѭng công viӋc nһng nhӑc ngoài ÿӗng, vӅ
ÿӃn nhà hӑ lҥi phҧi vұt lӝn vӟi cҧ cái ăn, cái ӣ, cái mһc.
Vào ÿӃn ÿӗn ÿiӅn, nhӳng ngѭӡi phu ÿѭӧc ÿѭa vào nhӳng lán trҥi bҵng tranh tre cҩt ӣ
nhӳng chӛ ÿҩt trNJng, ҭm ѭӟt, ven sông, ven suӕi, nѫi mà mùa mѭa, tҩt cҧ nguӗn nѭӟc sӁ tràn vӅ
ngұp ӭ ÿӑng. Bên trong dãy nhà ÿѭӧc xӃp ÿһt 2 bên 2 dãy giѭӡng vҥt tre cho ÿӝ 15, 20 ngѭӡi ӣ.
Ӣ giӳa có 1 bàn dài bҵng tre ÿӇ vұt dөng tѭ trang, có 4 cӱa ra vào, 2 cӱa trѭӟc và 2 cӱa ÿҫu hӗi.
BӃp núc nҩu nѭӟng trong nhà, trông thұt tӕi tăm, nhѫ nhӟp. Muӛi, rӋp, bӑ chét rҩt nhiӅu.
Mô tҧ cҧnh ăn ӣ cӫa công nhân cao su thӡi ÿó, báo Echo Annamite ngày 19-9-1928 viӃt :
“Chӫ Tây không có làm nhà, chӍ dӵng cho mҩy dãy lӅu tranh, giӡi mѭa thì nѭӟc xuӕng tӭ bӅ,
nhiӅu khi cu ly phҧi ngӗi suӕt ÿêm, ÿèn lӱa không có, lҥnh run cҫm cұp...”. Báo “Ĉuӕc nhà
Nam" sӕ 45 ngày 15-1-1929 viӃt : “Phu cao su 4, 5 ngѭӡi ӣ chung 1 buӗng, buӗng rӝng ÿӝ 16
m2. Trong ÿó, nào là ӣ, nào ăn, nӗi dƭa, lӱa cӫi ÿӅu chҩt chӭa ÿó cҧ. Nhà lӧp kӁm nóng, phên
vách chăng kín, mùa hè nӵc nӝi, mùa ÿông lҥnh giá...”
Trong bҧn “công tra” ngѭӡi phu ÿһt tay vào ký hoһc lăn tay có ghi : “Ngoài tiӅn lѭѫng
hàng ngày, ngѭӡi phu công tra ÿѭӧc hѭӣng gҥo loҥi tӕt 800gr/ngày, trong tháng, có 200gr thӏt
tѭѫi, 400gr cá tѭѫi, 300gr rau xanh, 20gr mӥ, 5gr trà, 20gr muӕi, 15gr nѭӟc mҳm, ”
Nhѭng khi ÿӃn ÿӗn ÿiӅn, gҥo tӕt ÿâu không thҩy, chӍ thҩy ăn toàn gҥo lӭc, ҭm mӕc, mùi
chua xông lên nӗng nһc
Nѭӟc ÿӇ công nhân sinh hoҥt, ăn uӕng rҩt là thiӃu thӕn. Sau mӝt ngày làm viӋc, tӯ ngoài lô
ngѭӡi công nhân uӇ oҧi trӣ vӅ trҥi, hӑ phҧi lê chân tӯng bѭӟc ÿӃn bên nhѭng vNJng nѭӟc ÿөc
ngҫu ÿӇ rӱa mһt, rӱa tay và múc nѭӟc nҩu ăn.
Ӣ quê hѭѫng, nhӳng ngѭӡi nông dân nghèo ÿã phҧi mһc quҫn ÿөp áo manh. Vào ÿӗn ÿiӅn
cao su, ngѭӡi phu cNJng suӕt ÿӡi “mһc áo ÿӕi vai, quҫn ÿӕi ӕng”. TiӅn không ÿӫ ăn lҩy ÿâu mһc
lành. NhiӅu ngѭӡi chӍ có mӝt bӝ ÿӇ ÿi làm không có cái thay, ӣ nhà quҩn manh áo rách, ban
ÿêm giһt giNJ chѭa kӏp khô, hôm sau vүn phҧi mһc ÿӗ ѭӟt ÿi làm. Có ngѭӡi ÿi làm chӍ mһc quҫn
cөt, cӣi trҫn ÿӇ trѫ bӝ xѭѫng gҫy, có nhӳng ÿêm lҥnh lӁo, chăn không có phҧi ÿӕt lӱa hѫ hoһc
nhiӅu ngѭӡi nҵm sát nhau ÿӇ lҩy hѫi ngѭӡi sѭӣi ҩm. Ӣ nhà máy An Lӝc, vào mùa lҥnh, chӫ sӣ
có “xâm" cho mӛi ngѭӡi mӝt cái áo bҵng mӫ Crep ÿӇ chӕng lҥnh. Mӛi lҫn vào nhà máy chúng
bҳt công nhân phҧi ÿem áo quҫn vào lò xông mӫ ÿӇ xông cho chӃt chҩy rұn. NhiӅu nѫi trѭӟc
khi mһc áo quҫn, công nhân phҧi trҧi ÿӗ ra, lҩy chai lăn giӃt bӟt chҩy rұn chui vào kӁ vҧi
ChӃ ÿӝ làm viӋc khә sai, ÿӡi sӕng ăn ӣ tӗi tàn, áo quҫn rách nát không ÿӫ che thân, lҥi bӏ
ÿánh ÿұp thѭӡng xuyên làm cho ngѭӡi công nhân cao su không bӏ ÿau ӕm triӅn miên vӟi ÿӫ thӭ
bӏnh : ghҿ lӣ, lao phәi, sӕt rét, phù thӫng, sâu quҧng, dӏch hҥch, dӏch tҧ…
(7) NguyӉn Hҧi Trӯng biên soҥn. Tài liӋu lѭu trӳ tҥi thѭ viӋn Quӕc gia – Hà Nӝi

2.8 Page 18

▲back to top


Khi mӝ dân phu, chúng lӵa nhӳng ngѭӡi lӵc lѭӥng khӓe mҥnh, ÿѭӧc thҫy thuӕc khám sӭc
khӓe trѭӟc, nhѭng khi ÿӃn ÿӕn ÿiӅn, dân phө ÿѭӧc “chăm sóc sӭc khoҿ” bҵng ÿòn roi, bҵng sӵ
ÿҫy ÿӑa thân xác vô cùng khҳc nghiӋt. BӋnh sӕt rét thѭӡng có cѫn chӭ không phҧi lúc nào cNJng
sӕt. Khi công nhân khai bӋnh, vì chѭa tӟi cӳ sӕt, chúng khám cһp nhiӋt kӃ thҩy bình thѭӡng,
chúng cho là công nhân làm biӃng, bҳt ÿánh và bҳt ÿi làm. Có ngѭӡi ÿi làm, trѭa lên cѫn sӕt, ÿi
không ÿѭӧc ngã quӷ xuӕng chӃt ӣ ngoài lô. ĈӇ chӕng bӋnh phù thӫng, chúng nҩu cám bҳt công
nhân ăn, hàng tuҫn mӝt lҫn bҳt công nhân ÿӭng xӃp hàng uӕng ký ninh hòa nѭӟc tҥi sân ÿiӇm.
Ngѭӡi bӏ bӋnh ÿѭӧc khiêng ÿi hoһc chӣ bҵng xe bò ÿӃn nhà thѭѫng. Có nhӳng nhà thѭѫng
giѭӡng làm bҵng gҥch nhѭ các bӋ xi măng. Nhӳng ÿêm lҥnh, nҵm trên nӅn ÿá không mӅn,
không chiӃu, ngѭӡi bӋnh lҥnh thҩu xѭѫng, cҳt manh bӗ rách dӵng gҥo thay mӅn. Ăn uӕng thì
rҩt kham khә muӕn có thuӕc trӏ phҧi ÿút lót ông thҫy. Cái chӃt dҫn vӟi ngѭӡi phu cao su dӉ
dàng nhѭ sӵ nghèo ÿói ÿӃn vӟi hӑ.
Căn cӭ vào các bҧn thӕng kê vӅ các bӋnh tұt hàng năm tҥi các ÿӗn ÿiӅn, con sӕ ngѭӡi chӃt
vì tai nҥn lao ÿӝng, vӅ ӕm ÿau bӋnh tұt thұt là kinh hoàng.
Vào năm 1927, khi mà thành lұp ÿӗn ÿiӅn An ViӉn (Biên Hòa), ngѭӡi ta nhұn thҩy con sӕ
502 công nhân vӟi tӹ lӋ khӫng khiӃp là 27,4% ngѭӡi ӕm và 26,7% ngѭӡi chӃt. Công ty Ĉҩt Ĉӓ,
tӯ năm 1917 ÿӃn năm 1945 ÿã chiêu mӝ ÿѭӧc 197.809 dân phu, tính ÿӃn cuӕi tháng 11-1944 ÿã
có 21.485 dân phu chӃt ӣ khҳp các ÿӗn ÿiӅn trong Công ty
Ӣ An Lӝc, có ngày sӕ ngѭӡi chӃt lên tӟi 5,6 ngѭӡi. Tҥi nghƭa ÿӏa 97 Dҫu Giây, Núi Ĉӓ
(An Lӝc) hàng ngày có 2 ngѭӡi chuyên ÿào huyӋt, vұy mà có lúc vүn không kӏp chôn ngѭӡi
chӃt. Nhӳng mӗ mҧ ӣ nghƭa ÿӏa 97 ÿã bӏ quұt lên chôn xuӕng 4,5 lҫn nhѭ vұy. Nhӳng xѭѫng
cӕt trҳng ÿөc cӫa ngѭӡi phu chôn ӣ ÿây ngәn ngang ÿҫy nghƭa ÿӏa.
Ӣ ÿӗn ÿiӅn Ông QuӃ trѭӟc kia có tên là Cam Tiêm, nhӳng dân phu ӣ ÿó chӃt thұt nhiӅu,
chӃt nhѭ rҥ, có trұn dӏch tҧ chӃt hàng trăm ngѭӡi, nên dân phu gӑi thêm cái tên là Cà Rҥ. Ĉӗn
ÿiӅn Cây Gáo nѫi mà rӯng thiêng nѭӟc ÿӝc ngày xѭa là trҥi giam cҫm nhӳng chiӃn sƭ cách
mҥng, nhӳng ngѭӡi phu ӣ các ÿӗn ÿiӅn mà chúng cho là ÿӭng ÿҫu chӕng ÿӕi. Vì vұy, dân phu
còn gӑi ÿó là “Ma thiên lãnh”. Ĉӏa danh này gҳn liӅn vӟi sӵ ÿày ҧi chӃt chóc mà nhân dân ӣ
Nam bӝ ít ngѭӡi không biӃt ÿӃn.
Thӫ ÿoҥn ÿánh ÿұp, cúp phҥt, hãm hiӃp là chuyӋn xҧy ra thѭӡng xuyên. Chӫ ÿӗn ÿiӅn ÿã
bày ra không biӃt bao nhiêu thӭ phҥt ÿӇ hành hҥ, ÿày ÿӑa ngѭӡi phu. Ĉoҥ ÿày ngay tӯ khi mӟi
bѭӟc chân lên xe vào ÿӗn ÿiӅn.
“Chúng tôi lên xe ngӗi, xe nә máy thì hӑ trӣ mһt ngay, ÿӝng mӝt tý thì hӑ ÿánh, hӑ chӱi”.
“Mӟi ÿӃn ÿӗn ÿiӅn, bѭӟc chân xuӕng xe ÿã có ông thҫn Ba-toong tiӃp rѭӟc và hӑ chăm
tiӃp bҵng ma trҳc”.(8)
Trên ÿѭӡng ÿi ÿã bӏ ÿánh. ĈӃn ÿӗn ÿiӅn mӟi xuӕng xe tұp trung ӣ nhà ÿiӇm lҥi bӏ mӝt trұn
ÿòn ÿánh phӫ ÿҫu ngay.
“Vào thҧng 10-1932. Trong chuyӃn dân khoҧng 400 ngѭӡi, bӕ, chú, bác cӫa tôi vào Nam
kǤ ÿi phu, lúc ÿó 2 anh em cӫa tôi còn nhӓ. Sau 3 ngày ÿêm tàu lӱa ÿӃn ga Xuân Lӝc dӯng
(8) Thѭ tӕ cáo cӫa 1 ngѭӡi công nhân ÿăng trên báo Echo Annamite ngày 19/9/1928

2.9 Page 19

▲back to top


bánh cho dân phu xuӕng, và sáng hôm sau xe ô tô cӫa sӣ An Lӝc ra chӣ dân phu vào các làng.
Ӣ ÿây có tên xӃp Ba Cӵ, mӝt tên ác ÿӝc khét tiӃng nhҩt vùng, hҳn tұp trung dân phu lҥi nói
chuyӋn. Hҳn ÿã ÿánh mӝt anh thanh niên ngѭӡi Hà Tƭnh mӝt trұn nhӯ tӱ hӝc máu mӗm, máu
mNJi mӟi thôi, chӍ vìaҧnh dám nói lên sӵ bҥc ÿãi cӫa ÿӗn ÿiӅn khi dân phu mӟi ÿӃn”.(9)
Chӫ, xӃp, xu gӑi mà ngѭӡi dân phu trҧ lӡi chұm, không “bҭm, thѭa”, không xѭng bҵng
“con” là bӏ ÿánh. Gһp chúng cúi ÿҫu chào mà không chҳp hai tay lҥi, cúi gұp ngѭӡi xuӕng là bӏ
ÿánh. Ӣ ÿӗn ÿiӅn Bình Sѫn, Cuӝc-tѫ-nay thuӝc công ty Ĉҩt Ĉӓ, công nhân phҧi gӑi tên bҵng
sӕ, nӃu chúng gӑi 3 lҫn mà không nhӟ sӕ cӫa mình là bӏ ÿánh.
Ĉӕi vӟi công nhân công tra vào mӛi buәi sáng, tiӃng kҿng báo thӭc và tiӃng kҿng tұp trung
ra sân ÿiӇm ÿã trӣ thành nӛi lo âu, phұp phӗng khӫng khiӃp. TiӃng chӫ mҳng, tiӃng la thét,
tiӃng roi kêu vun vút ÿӃn rӧn ngѭӡi nѫi sân ÿiӇm.
Ӣ ÿӗn ÿiӅn Cây Gáo, vào năm 1938 có mӝt nӳ công nhân cҥo mӫ tên NguyӉn Thӏ Hòa
mang thai gҫn ngày sinh còn phҧi ÿi cҥo, sӭc khӓe yӃu không thu nhһt hӃt mӫ bèo, mӫ ÿҩt, chӫ
sӣ ÿã ÿánh chӏ chӃt tҥi gӕc cao su. Ӣ Bình Lӝc, Chӏ Liên mang thai, vì mӋt nên trӕn làm “cӓ
vê” mӝt tiӃng ÿӗng hӗ, bҳt ÿѭӧc chúng ÿào lӛ bҳt chӏ nҵm úp ÿӇ vӯa cái thai xuӕng, ÿánh cho
20 roi mây vào gan bàn chân, chӏ ÿã chӃt giҩc và sau này bӏ hѭ thai. Lӕi ÿánh này chúng gӑi là
ÿánh “úp thúng” dành riêng cho nӳ công nhân có thai.
Ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su còn có lҳm thӭ cӵc hình quái lҥ, ÿѭӧc “phát minh” ÿӇ hành hҥ công
nhân. Cách ÿánh bҵng quҩt roi vào mông, lҩy cù hèo nӋn bôm bӕp lên ÿҫu, ÿҩm ÿá, lên gӕi,
móc quai hàm v.v..., chúng cho là nhӳng cách ÿánh thѭӡng. Ӣ ÿӗn ÿiӅn An ViӉn, vào nhӳng
năm 20 có thҵng chӫ Ba Rây khét tiӃng vӅ nhӳng thӫ ÿoҥn ÿánh dân phu. Mӛi buәi sáng nó bҳt
nhӳng ngѭӡi phu vҳng mһt hôm qua, hoһc phҥm lӛi kӻ thuұt, nҵm sҩp trên nӅn ÿá dăm, ÿánh
vào hai mu bàn tay và hai gan bàn chân, ÿӃn khi máu túa ra thâm bҫm da thӏt, nó bҳt ÿӭng dұy
nhҧy trên ÿá sӣi, nhҧy không nәi nó sai ngѭӡi kéo ngѭӡi bӏ ÿánh lӃt trên nӅn sӓi. Lӕi ÿánh này
ÿám hung thҫn ÿҩt ÿӓ gӑi là lӕi ÿánh “nhҧy cà tӱng”.
Ӣ sӣ Cuӝc-tѫ-nay, ai vào làm sӣ này ÿӅu ghê sӧ khi nghe ÿӃn tên chӫ sӣ Bu-du. Hҳn ÿánh
phu cҥo rҩt ác, ngày nào ra lô nô mһc quҫn dài thì thôi, còn thҩy nó mһc quҫn “soӑc” ÿi vào lô
là ngày ÿó nó ÿánh ngѭӡi rҩt dӳ. Tên Rô-ba-trê méo miӋng chҧy máu ngѭӡi phu ÿӃn mӭc ÿánh
mà chѭa thҩy ÿã máu, nó nhào ÿӃn cҳn vào ngѭӡi cho ÿә máu ra mӟi chӏu thôi. Ӣ ÿây còn có
thҵng xӃp Bô-lanh mà công nhân quen gӑi là xӃp “mNJi lõ” hoһc tây “ѭӟt lѭng”, nó rҩt siêng ÿi
lô ÿӇ ÿánh phu. Mӝt hôm vào mùa ÿông, ÿã hѫn 9 giӡ sáng rӗi mà rӯng cao su Láng Lӟn vүn
còn âm u, sѭѫng lҥnh dày ÿһc, anh 68 hát chèo ÿang ngon tay cҥo ӣ hàng cây ÿҫu ÿѭӡng, anh
tұp trung tâm lӵc vào viӋc cho ÿӇ tránh nhӳng lӛi kӻ thuұt nhѭ cҥo vô xѭѫng, hay cҥo ÿҫy dăm,
nên thҵng xӃp Bô-lanh ÿӃn bên anh lúc nào anh không hay biӃt. Anh còn thanh niên có sӭc
khӓe, cҥo rҩt nhanh, thѭӡng ngày anh cҥo mӝt mҥch ÿӃn khi nào gҫn hӃt phҫn cây mà còn rӝng
thӡi giӡ anh mӟi nghӍ cҥo mӝt chút cho khӓe rӗi mӟi cҥo tiӃp. Hôm ҩy vì không ÿӇ ý thҵng xӃp
ÿӃn ӣ bên cҥnh, anh vӯa ngӗi phӏch xuӗng ÿҩt thӣ phì khoan khoái, bҩt ngӡ thҵng Bӗ-lanh ÿi
ÿӃn ÿá vào mһt, vào ngѭӡi anh nhiӅu cái nҧy lӱa. Anh chӍ biӃt kêu lên thҩt thanh và ngã xuӕng
ÿҩt bҩt tӍnh, máu me ÿҫy mһt. Mӝt lúc lâu, anh 68 tӍnh lҥi, nó nҳm tay lôi anh ÿӭng dұy và nói
“giӓi cho mày lѫi công viӋc, mày làm mà chҷng có mӗ hôi thҩm lѭng”, rӗi tiӃp tөc ÿánh. Không
ÿѭӧc chăm sóc thuӕc thang, ba hôm sau anh tҳt thӣ. Tên xӃp tây này, hàng ngày còn bҳt cai
ÿánh cu-ly cho nó coi, ai có “tӝi” bҳt ÿánh 50 roi vào mông, cai ÿánh cu-ly nhҽ, nó bҳt cai nҵm
(9) Ĉҩt ÿӓ miӅn Ĉông. Hӗi ký cӫa Lê Sҳc Nghi, trang 15.

2.10 Page 20

▲back to top


xuӕng cho cu-ly ÿánh lҥi. Thҩy gái ÿѭӧc mҳt, nó hӓi và ghi sӕ, tӕi ÿӃn sai “gác dan” xuӕng bҳt
lên cho nó hãm. Nó ÿӃn kíp “ÿi ve” cӫa ÿàn bà, cai không biӃt ý bӓ ÿi mà còn luҭn quҭn ӣ ÿó
thӃ nào cNJng bӏ nó ÿánh.
Chҷng riêng gì ӣ sӣ Cuӝc-tѫ-nay, có tên hung thҫn ÿҩt ÿӓ vӟi biӋt hiӋu là “tây ѭӟt lѭng”
mà khҳp các ÿӗn ÿiӅn thuӝc nhiӅu Côngtly khác, nѫi nào cNJng có nhӳng tên chӫ, xӃp bҳt công
nhân phҧi làm sao cho lѭng ѭӟt ÿүm mӗ hôi, kӅ cҧ vào mùa ÿông giá buӕt.
Ӣ ÿӗn ÿiӅn Hàng Gòn có tên Ba-dê (William Bajé) chӫ ÿӗn ÿiӅn và cNJng là tên trùm thӵc
dân rҩt khét tiӃng tàn ác ӣ vùng Xuân Lӝc. Hҳn là cha nuôi vua Bҧo Ĉҥi, ÿѭӧc Bҧo Ĉҥi, tһng
cho 4 con voi dùng ÿӇ ÿi săn bҳn và hành hҥ công nhân.
Nói ÿӃn nhӳng tên tay sai ngѭӡi ViӋt khét tiӃng ác ôn, công nhân An Lӝc ai cNJng còn biӃt
ÿӃn tên xӃp Ba Cӵ. Hҳn vӕn là tên chúa ngөc ӣ Côn Ĉҧo, tay sai rҩt ÿҳc lӵc cӫa bӑn chӫ Tây,
theo ÿҥo Phұt, sau bӓ ÿҥo Phұt theo ÿҥo Thiên Chúa ÿӇ tӓ lòng thành vӟi chӫ Tây. MNJi nó bӏ vi
trùng cam ăn sӭt mNJi, hay khӏt khӏt, giӑng nói khàn khàn rҩt khó nghe. Hҷn ÿi giày ÿinh,
thѭӡng mang bàn tay sҳt và 1 gұy sҳt dài có ngҥnh, có võ giӓi nên hҳn ÿánh ngѭӡi rҩt ÿӝc vӟi
nhiӅu kiӇu ÿánh. Công nhân bӋnh khai “ma lách” (10). hҳn lҩy ӕng thӫy kҽp vào chân trái và kêu
ngѭӡi bӋnh cúi xuӕng lҩy ӕng thӫy lên cһp, ngѭӡi bӋnh vӯa cúi xuӕng ngang tҫm giày, bӏ hҳn
ÿá phӕc cho mӝt cái, ngѭӡi bӋnh ngã lăn ra, lӗm cӗm bò dұy và ráng ÿi làm không dán xin
nghӍ. Có ngѭӡi ӕm không dám nghӍ, cӕ bò ra lô mà làm nên té xӍu và chӃt ngoài lô.
Công nhân thѭӡng bҧo : “Ĉòn Ba Cӵ hѫn xu Thanh” Xu Thanh, Sáu Bӝ cNJng khét tiӃng
ÿánh công nhân ӣ vùng An Lӝc, nhѭng vүn chѭa bҵng Ba Cӵ. Sau khi Pháp tái chiӃm ÿӗn ÿiӅn
1946, hҳn lҥi bӏ chính chӫ Pháp bҳt và giӃt chӃt.
ĈӃn ÿӗn ÿiӅn Cuӝc-tѫ-nay, ÿѭӧc nghe công nhân nhҳc ÿӃn cái chӃt cӫa anh 70 trong mùa
mѭa ÿҫm tháng 6/1941 thұt là thê thҧm. Anh bӏ sӕt rét nһng, sáng ÿi ÿiӇm danh, anh có xin xu
Lu ӣ Láng Lӟn cho anh khai “ma lách”. Nhѭng xu Lu không cho, buӝc anh phҧi ra lô cҥo nhѭ
mӑi ngày. Vӧ anh 70 thҩy vұy, chҥy vӅ nhҧ bҳt con gà mái tѫ chҥy lên nhà xu Lu. Hҳn nhìn con
gà mái tѫ, mһt lҥnh nhѭ tiӅn, rӗi lҳc ÿҫu : “ÿem gà vӅ ÿi, vӧ chӗng mày có ÿôi, mày ÿem gà lên
chi mà lҿ loi vұy” Chӏ 70 hiӇu ý xu Lu, nhѭng khó nӛi ÿào ÿâu ra con gà nӳa. Anh 70 phҧi ráng
lӃt ra phҫn cây cӫa mình ÿӇ cҥo.
ThӃ rӗi, trӡi vҫn vNJ sҳp ÿә mѭa. TiӃng ÿұp thùng rҫm lên bҧo hiӋu lӋnh trút mӫ gҩp. Anh
70 mӋt lҧ, nhѭng cNJng ráng xách thùng ÿi trút mӫ và anh ÿã xӍu tҥi gӕc cao su. Vӯa khi ҩy xu
Lu tӟi, thҩy vұy hҳn xáp tӟi không cҫn hӓi han, ÿá tӟi tҩp vào ngѭӡi anh. Rӗi cѫn mѭa ào ÿӃn,
hҳn mһc vӝi áo mѭa, nhҧy lên xe ÿҥp, ÿҥp mӝt mҥch vӅ hѭӟng nhà mӫ. Tҥnh mѭa, bác cai
3.000 ÿiӇm dân trong kíp thҩy thiӃu anh 70, cho ngѭӡi ÿi tìm và gһp anh nҵm xoài trên ÿҩt ÿӓ,
máu tѭѫi rӍ bên mép, tay chân lҥnh ngҳt cһp mҳt nhҳm nghiӅn. Anh em trong kíp thay phiên
nhau bӃ anh vӅ nhà. tӕi ÿó anh 70 ÿã tҳt thӣ.
Ӣ Dҫu Giây có tên xӃp Chín Vinh, vӯa ÿӝc ác, vӯa có tính dâm ÿãng. Ѭng ý chӏ nào là
hҳn bҳt chӏ ҩy làm riêng ra mӝt chӛ ÿӅ dӉ bè hãm hiӃp.
Vào năm 1941, sӣ Dҫu Giây có 2 vӧ chӗng anh Tình tӯ ngoài Quҧng Trӏ vào sӣ làm và
ÿѭӧc xӃp Chín Vinh cho ӣ mӝt căn nhà tranh ӣ bìa lô. Chӏ Tình cNJng nhұn mӝt phҫn cây cҥo.
(10) Khai bӋnh

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


Vào thӡi ÿó, phө nӳ ӣ ÿӗn ÿiӅn rҩt hiӃm, mà phө nӳ ÿi cҥo lҥi càng hiӃm. ĈӃn sӣ làm chѭa ÿҫy
mӝt tuҫn lӉ, vào mӝt tӕi thӭ bҧy trong lúc hai vӧ chӗng son ÿang ngӗi uӕng nѭӟc chè tѭѫi vӟi
ngӑn ÿèn dҫu leo lét trong nhà. Bӛng tӯ ngoài cӱa 4 tên lӵc lѭӥng, tay chân Chín Vinh bѭӟc
vào, tên ÿi ÿҫu ÿһt lên bàn con trѭӟc mһt 2 vӧ chӗng anh mӝt cái mâm, trên ÿó ÿһt món lӉ cѭӟi,
có trҫu cau, trái cây và mӝt con dao phay, bҳt anh chӑn mӝt trong hai thӭ. Nhӳng tên trong bӑn
ÿã lҩy dao phay kӅ vào ngӵc anh ÿe dӑa ÿӇ cho ÿӗng bӑn vác xӕc vӧ anh lên vai chҥy thҷng ra
ngoài.
Trѭӟc cách mҥng tháng 8/1945 nӳ công nhân rҩt ít, cho nên không biӃt bao nhiêu chuyӋn
ÿau lòng ÿӃn vӟi ngѭӡi phө nӳ trong các ÿӗn ÿiӅn.
Ngoài nhӳng thӫ ÿoҥn ÿánh ÿұp, cúp phát, bҳn giӃt... bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn luôn tìm cách chia
rӁ trong nӝi bӝ công nhân nhѭ sҳp xӃp dân theo ÿҥo Phұt ӣ riêng, theo ÿҥo Thiên chúa ӣ riêng,
kích ÿӝng hai bên ÿánh ÿұp, ÿâm chém nhau. Chúng tìm ÿӫ mӑi cách ÿӇ chia rӁ dân Bҳc-
Trung-Nam, chia rӁ giӳa ngѭӡi Kinh và ngѭӡi dân tӝc. Hҫu hӃt dân phu ÿӅu mù chӳ, nҥn cӡ
bҥc, rѭӧu chè trong các ÿӗn ÿiӅn ÿѭӧc bӑn chӫ khuyӃn khích, trӣ thành phӕ biӃn ÿӇ rӗi dân phu
không còn tiӅn dành dөm mà trӣ vӅ quê hѭѫng khi ÿӃn ngày mãn hҥn công tra và lâm vào cҧnh
:
“Ra ÿi bӓ xác Nam kǤ
Thân anh bón cӓ xanh rì ngoài nѭѫng”
(Ca dao công nhân Cao su)
Bҵng sӵ bӑc lӝt hӃt sӭc tàn bҥo sӭc lao ÿӝng cӫa ngѭӡi phu cao su, bӑn tѭ bҧn thӵc dân
Pháp ÿã tҥo ra nhӳng món tiӅn lãi kӃch xù:
* Ӣ Công ty SIPH vӕn ban ÿҫu
29.600.000fr
Năm 1937 lãi
4.945.000fr
Năm 1951 lãi
1.300.000.000fr
* Công ty SPH-XL, vӕn ban ÿҫu
360.000fr
Năm 1937 lãi
4.193.000 fr
Năm 1939 lãi
8.830.000fr
* Công ty Ĉҩt Ĉӓ, vӕn ban ÿҫu
2.300.000fr
Năm 1939 lãi
75.070.000fr
Năm 1953 lãi
1.071.000.000.fr
TiӅn lãi mà chúng thu ÿѭӧc gҩp mҩy chөc lҫn so vӟi tiӅn lѭѫng trҧ cho công nhân. Ӣ Công
ly Ĉҩt Ĉӓ, năm 1936 mӛi lao ÿӝng cӫa công nhân tҥo ra tӯ 12.000 ÿӃn 13.000 fr nhѭng chӍ trҧ
lѭѫng khoҧng 1.000 fr. Theo tài liӋu cӫa tѭ bҧn Pháp ÿӇ lҥi cho biӃt, vào năm 1939 có 19 Công

3.2 Page 22

▲back to top


ty Cao su thu ÿѭӧc 309 triӋu frăng lãi, trong khi ÿó tәng sӗ tiӅn lѭѫng cӫa công nhân trong 19
Công ty ÿó không ÿӃn 40 triӋu.
Nhӡ vào nhӳng món tiӅn lӡi lӟn, rút ra tӯ xѭӟng máu cӫa ngѭӡi phu mà bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn
sӕng mӝt cuӝc ÿӡi rҩt ÿӃ vѭѫng, ăn chѫi vô cùng xa hoa, trөy lҥc. Mӛi chӫ xӃp Tây ÿӅu ӣ trong
nhӳng biӋt thӵ nguy nga, tráng lӋ.
Vào ÿҫu nhӳng năm 1940, tӯ Biên Hòa ÿi vӅ vùng Xuân Lӝc, trên ÿѭӡng sӕ 1 (tӭc Quӕc
lӝ 1), qua khӣi ngã ba Dҫu Giây ÿӝ 6km là ÿӗn ÿiӅn An Lӝc, có Suӕi Tre là trung tâm cӫa Công
ty Cao su SIPH. Nѫi ÿây có nhiӅu ngôi biӋt thӵ nguy nga, lӝng lүy nҵm chӉm trӋ trên nhӳng
ngӑn ÿӗi con, có sân quҫn vӧt, có hӗ bѫi, chӛ tҳm nҳng, có sàn nhҧy ÿҫm. Xung quanh có
nhӳng vѭӡn hoa, cây kiӇng, có nhӳng sân cӓ xanh mѭӧt, rӝng thênh ÿѭӧc cҳt bҵng phҷng ÿӇ
quҫn ngӵa dҥo cҧnh. Trên nhӳng ÿӗi con ÿѭӧc trӗng nhӳng loҥi cây thân to, cao, tán lá rӝng,
nhӳng cây dѭѫng cao vút vi vu trong gió. Bên kia Suӕi Tre là núi Thӏ, trên ngӑn núi ÿѭӧc cҩt
mӝt tòa lâu ÿài nguy nga, cao chót vót. Bên trái lâu ÿài này, có mӝt ÿӗi dѭѫng cao vút, xanh
mѭӧt quanh năm.
Suӕi Tre, An Lӝc thұt là mӝt cҧnh hӳu tình, ÿҽp ÿӁ, giàu sang, nәi bұt giӳa rӯng cao su
bao la xanh tӕt mà xѭa kia ÿѭӧc bӑn thӵc dân mӋnh danh là “Ĉà Iҥt miӅn Ĉông”. Nѫi ÿây, công
nhân cao su không bao giѫ ÿѭӧc ÿӃn, chӍ dành riêng cho nhӳng tên chӫ ÿӗn ÿiӅn, nhӳng tên
hung thҫn ÿҩt ÿӓ miӅn Ĉông.
Máu, mӗ hôi, nѭӟc mҳt nhiӅu thӃ hӋ công nhân ÿә xuӕng ÿã bón cho nhѭng cánh rӯng cao
su bҥt ngàn cӫa bӑn tѭ bҧn thӵc dân ngày càng mѭӧt mà, xanh tӕt.
“…Bán thân ÿәi mҩy ÿӗng xu
Thӏt xѭѫng vùi góc cao su mҩy lҫn” (Tӕ Hӳu)
Cuӝc sӕng tӫi cӵc, ÿau thѭѫng ÿè nһng lên ÿҫu, lên cә ngѭӡi công nhân cao su. Mӕi thù
giai cҩp, mӕi thù dân tӝc quyӋn chһt vào nhau. Muӕn thoát khӓi ÿӡi nô lӋ, không có con ÿѭӡng
nào khác là vùng dұy ÿҩu tranh cách mҥng phá vӥ xích xiӅng, giành lҩy tӵ do, ÿӝc lұp.

3.3 Page 23

▲back to top


CHѬѪNG II
PHONG TRÀO ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG CӪA
CÔNG NHÂN CAO SU ĈӖNG NAI (1930 - 1945)
VÙNG DҰY ĈҨU TRANH DѬӞI NGӐN
CӠ QUANG VINH CӪA ĈҦNG
Ngay tӯ buәi ÿҫu, bӑn thӵc dân tѭ bҧn Pháp ÿһt chân ÿӃn vùng ÿҩt ÿӓ, ÿã diӉn ra nhiӅu
cuӝc nәi dұy ÿҩu tranh cӫa Ĉӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi, chӕng lҥi chính sách cѭӟp ÿҩt lұp ÿӗn
ÿiӅn cӫa chúng. Tiêu biӇu cuӝc ÿҩu tranh cӫa Ĉӗng bào Châu Ro, xã Lѭѫng Tài (Xuân Lӝc -
Biên Hòa). Vào năm 1918, do ông ĈiӇu Xích cҫm ÿҫu. KӃt quҧ ÿã bҳt và chһt ÿҫu tên xӃp Tây
gian ác Ĉӡ-lăng-Xoa. Ĉӗng bào ÿã ÿem ÿҫu tên Tây này lên cҳm bên trên mӝt ngӑn núi nhӓ sau
làng Cҩp Rang. Tӯ ÿó ÿӃn nay ngӑn núi này ÿѭӧc nhân dân trong vùng gӑi là núi Ĉҫu Tây
Trҧ thù cho ÿӗng bӑn, thӵc dân Pháp ÿã ÿѭa lính lên ÿàn áp cuӝc ÿҩu tranh, tàn sát dã man
ÿӗng bào Châu Ro. Chúng xóa luôn xã Lѭѫng Tài. Ӣ ÿó, xѭa kia có mӝt cái bàu, ÿӇ nhӟ mãi
mӕi thù ÿҳng cay ҩy, ÿӗng bào ÿһt tên cho cái bàu ҩy là Bàu Ĉҳng.
CNJng vào nhӳng năm 20 này, nhiӅu cuӝc ÿҩu tranh tӵ phát cӫa công nhân cao su liên tiӃp
nә ra ӣ khҳp các ÿӗn ÿiӅn vӟi hình thӭc phә biӃn là trӕn sӣ. ĈӇ thoát khӣi “kiӃp công tra”,
ngѭӡi phu cao su không có con ÿѭӡng nào khác là lӯa cách trӕn khӓi ÿӗn ÿiӅn. Nhѭng trӕn ÿi
cNJng không dӉ dàng. Lúc ÿó, quanh ÿӗn ÿiӅn là rӯng già, nhiӅu thú dӳ, không ít công nhân bӏ
bӓ xác ngoài rӯng khi chҥy trӕn, vì hӑ chҷng biӃt ÿѭӡng ÿi, phѭѫng hѭӟng nào cҧ. Trong
nhӳng năm khai phá rӯng già ÿӇ trӗng thêm cao su ӣ ÿӗn ÿiӅn Cam Tiêm, An ViӉn, Cuӝc tѫ-
nay, Cây Gáo v.v... công nhân ÿã gһp nhӳng bӝ xѭѫng cӫa nhӳng ngѭӡi trӕn sӣ bӏ lҥc trong
rӯng không biӃt ÿѭӡng ra.
Có nhӳng ngѭӡi không bӏ lҥc trong rӯng, may mҳn ra ÿѭӧc thì cNJng khó thoát, vì vӟi thân
hình bөng ӓng, da tái xanh, nhìn vào ai cNJng biӃt là phu cao su, nên rҩt dӉ bӏ bӑn hѭѫng lý, hӝi
tӅ phát giác, bҳt nҥp cho chӫ sӣ, ÿӇ rӗi bӏ ÿánh ÿұp bӏ tù ÿày và lúc mãn tù ra lҥi tiӃp tөc kiӃp
công tra. Có ngѭӡi trӕn sӣ này, chҥy qua sӣ khác, tuy không bӏ cҧnh tù ÿày ÿánh ÿұp vì tӝi trӕi
sӣ, nhѭng lҥi phҧi làm viӋc khә sai chҷng khác sӣ cNJ chút nào.
Phong trào trӕn sӣ ngày càng nhiӅu, khiӃn cho bӑn chӫ sӣ rҩt lo ngҥi, mһc dù bӑn hѭѫng
lý bӫa lѭӟi bao quanh các ÿӗn ÿiӅn rҩt ÿҳc lӵc. NhiӅu sӣ bӑn chӫ còn tung tiӅn cӫa ra dө dӛ
mua chuӝc ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi, tích cӵc lùng bҳt nhӳng ngѭӡi trӕn sӣ. Chúng thѭӣng rҩt
hұu : 5ÿ cho ai bҳt ÿѭӧc mӝt dân phu trӕn sӣ ÿem vӅ nӝp cho chӫ. 3ÿ cho ai báo tin nhӳng phu
âm mѭu trӕn sӣ hoһc nѫi chӭa chҩp dân trӕn. Ĉӕi vӟi ngѭӡi dân tӝc, chӫ sӣ còn thѭӣng rѭӧu,
muӕi, nhӳng thӭ mà ngѭӡi dân tӝc rҩt ѭa thích. Có nѫi chӫ sӣ còn treo thѭӣng vӟi dân ӣ các
“sóc” chӍ cҫn cҳt ÿѭӧc lӛ tai cӫa dân phu trӕn sӣ ÿem vӅ nӝp cNJng ÿѭӧc thѭӣng.

3.4 Page 24

▲back to top


Bӓ sӣ trӕn, nhѭng tránh “vӓ dѭa, ÿҥp vӓ dӯa". Trӕn sӣ này nӃu không bӏ bҳt lҥi, cNJng vào
sӣ khác, khә vүn cҧng thêm khә. Cùng quҩn quá, nhiӅu ngѭӡi tìm lӕi thoát bҵng cách tӵ t,ӱ kӃt
liӉu ÿӡi mình
Căm thù chӗng chҩt, có nhӳng ngѭӡi sinh ra manh ÿӝng, chém giӃt bӑn chӫ xӃp, xu, cai
tàn ác, nhӳng kҿ hàng ngày, hàng giӡ hành hҥ mình và rӗi ÿӭng nӝp mình cho chúng bҳt, ÿánh
ÿұp, tra tҩn, tù ÿày
Ӣ ÿӗn ÿiӅn Cuӝc-tѫ-nay, công nhân ÿã trùm bao bӕ tên xӃp Bҧy Lung và ÿánh cho hѫn
mӝt trұn nhӯ tӱ. Dân phu ӣ làng A (Láng Lӟn) quá căm tӭc tên xu trên nên ÿã rình ÿâm hҳn
trên ÿѭӡng tӯ làng Suӕi Sóc vӅ. Ӣ Bình Ĉa, có anh dân phu bӏ sӕt rét nһng, sáng ÿiӇm danh anh
có xin xu Thông cho anh khai “ma lách” nhѭng xu Thông không cho, buӝc anh phҧi ra lô cҥo
mӫ nhѭ mӑi ngѭӡi, vì không có ngѭӡi cҥo thay phҫn cây cӫa anh. Anh cӕ gҳng cҥo, nhѭng cѫn
sӕt ÿã hành hҥ, ÿã làm cho anh xӍu xuӕng gӕc cao su. Tên xu Thông ÿӃn thҩy vұy, quát tháo,
chӱi rӫa, cho anh là kҿ “lѭӡi biӃng” và ÿҩm ÿá túi bөi vào ngѭӡi anh cho ÿӃn chӃt. Nhìn thҩy
cҧnh lѭӧng ÿau lòng ҩy, công nhân ӣ 3 kíp cҥo kӃ bên quá uҩt ӭc, rѭӧt ÿánh tên xu Thông tҥi lô
15, hҳn sӧ quá chҥy băng qua 3 lô vӅ làng, chui vào gҫm ván trong nhà thӡ trӕn. Ĉѭӧc ngѭӡi
gác chuông cho biӃt, công nhân ÿã tìm ra hҳn và lҩy nhӳng tҩm ván ÿó ÿè lên ngѭӡi hҳn rӗi
dùng gұy ÿұp cho tên này mӝt trұn ÿӃn chӃt giҩc mӟi thôi.
Tӯ nhӳng hành ÿӝng bӓ trӕn, phҧn kháng lҿ tҿ cӫa tӯng cá nhân, ÿӃn sӵ phҧn kháng cӫa
nhiӅu ngѭӡi trong mӝt vө, và tiӃn dҫn lên ÿã xuҩt hiӋn nhӳng cuӝc bãi công, ÿҩu tranh trӵc diӋn
có tính chҩt toàn thӇ trong ÿӗn ÿiӅn. ĈiӅn hình là cuӝc ÿҩu tranh cӫa 500 công nhân ӣ ÿӗn ÿiӅn
Cam Tiêm vào tháng 12-1926, bӣi vì hӑ quá uҩt ӭc vì sӵ lӯa gҥt cӫa nhӳng kҿ mӝ phu, nhiӅu
quyӅn lӧi trong bҧn giao kèo hӑ không ÿѭӧc hѭӣng, lҥi bӏ chӫ sӣ ÿӕi xӱ nhѭ nhӳng con vұt.
Cuӝc ÿҩu tranh này bӏ ÿàn áp dұp tҳt ngay và tiӃng vang chѭa rӝng.
Tháng 9-1927, ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su Phú RiӅng cNJng ÿã nә ra cuӝc ÿҩu tranh ÿѭӧc toàn thӇ
công nhân trong ÿӗn ÿiӅn hѭӣng ӭng, nәi lên giӃt tây Mông-téc-lô (Monterlo).
Tuy ÿã có nhӳng cuӝc ÿҩu tranh trӵc diӋn vӟi tính chҩt và qui mô có lӟn hѫn so vӟi nhӳng
hành ÿӝng tiêu diӋt nhӳng cá nhân ác ôn. Nhѭng ÿó chӍ là sӵ phҧn kháng không lӕi thoát, hҫu
hӃt nhѭng cuӝc ÿҩu tranh ÿó ÿӅu bӏ dìm trong máu.
**
*
Tháng 6-1925, lúc NguyӉn Ái Quӕc ÿã lұp ra tә chӭc ViӋt Nam Thanh niên cách mҥng
Ĉӗng chí hӝi
ChӍ trong mҩy năm (tӯ năm 1926 ÿӃn năm 1929). ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng
chí hӝi ÿã xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ ӣ nhiӅu trung tâm kinh tӃ, chính trӏ quan trӑng trong cҧ nѭӟc.
Năm 1928, ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí hӝi chӫ trѭѫng “vô sҧn hóa” ÿѭa
hӝi viên cӫa mình vào các nhà máy, hҫm mӣ, ÿӗn ÿiӅn và các xí nghiӋp, cùng làm, cùng ăn,
cùng ӣ vӟi công nhân, giác ngӝ cách mҥng cho công nhân. Phong trào “vô sҧn hoá” ÿã có tác
dөng lӟn, góp phҫn thúc ÿҫy phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân tiӃn nhanh tӯ tӵ phát lên tӵ
giác.

3.5 Page 25

▲back to top


Năm 1928, ÿ/c NguyӉn Văn Cӯ, tӵ Vƭnh ÿã lên Phú RiӅng (11) hoҥt ÿӝng trong phong trào
công nhân cao su, xây ÿӵng cѫ sӣ Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí hӝi. Trong sӕ công nhân
ÿѭӧc Ĉӗng chí giác ngӝ có ÿ/c Trҫn Tӱ Bình là ngѭӡi tích cӵc nhҩt. Ĉó cNJng là mӝt công nhân
ÿѭӧc ÿ/c Cӯ bҳt rӉ ÿҫu tiên. Ít lâu sau, sӕ ngѭӡi ÿѭӧc kӃt nҥp vào Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng
chí hӝi lên tӟi 4 ngѭӡi, gӗm có ÿ/c Trҫn Tӱ Bình, NguyӉn Mҥnh Hӗng và các Ĉӗng chí Tҥ,
Hòa. Ngoài viӋc tuyên truyӅn ÿѭӡng lӕi cách mҥng, ÿ/c Cӯ còn phә biӃn rҩt nhiӅu kinh nghiӋm
và phѭѫng pháp ÿҩu tranh cө thӇ. Tӯ ÿҩy phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su phát triӇn
lên mӝt bѭӟc mӟi.
Ngày 20-9-1928, ӣ ÿӗn ÿiӅn Cam Tiêm ÿã nә ra mӝt cuӝc ÿҩu tranh lӟn cӫa 400 công
nhân. Hӑ Ĉӗng loҥt nghӍ viӋc, kéo nhau ra sân ÿiӇm biӇu tình, phҧn ÿӕi chӫ sӣ ÿѭa yêu sách ÿòi
thӵc hiӋn ÿúng nhӳng ÿiӅu khoҧn trong bҧn “công tra” mà hӑ ÿã ký trѭӟc khi bѭӟc chân ÿӃn
ÿӗn ÿiӅn.
Cuӝc bãi công này kéo dài tӯ sáng sӟm ÿӃn chiӅu, ÿã làm bӑn chӫ hoҧng sӧ. Tên Giám
ÿӕc ÿӗn ÿiӅn phҧi cҩp tӕc cӱ tên phө tá ÿӃn sӣ hiӃn binh Xuân Lӝc vào lúc 14 giӡ ngày 20-9 ÿӇ
xin hiӃn binh và lính ÿӃn can thiӋp. TӍnh trѭӣng Biên Hòa ÿӅ cӱ 20 lính và 3 hiӃn binh ÿi bҵng
ô tô ÿӃn ÿàn áp, làm nhiӅu ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng nhiӅu ngѭӡi khác phҧi tҧn vào rӯng. Tên
chӫ sӣ và bӑn xӃp phҧi chҥy qua Dҫu Giây trӕn, ÿӃn hôm sau hiӃn binh và lính ӣ Cam Tiêm
ÿӃn ÿѭa vӅ.
Trong bҧn ÿiӅu trӏ tra cӫa văn phòng tên TӍnh trѭӣng Biên Hòa, ngày 20 tháng 9 có ghi :
“Sӵ viӋc nӃu trên cho thҩy hiӃn binh Xuân Lӝc khiӃp vía nên phҧi ÿánh diӋn cho tòa bӕ Biên
Hòa yêu cҫu gӣi gҩp lӵc lѭӧng hiӃn binh và ÿiӅu tra viên ÿӇ lұp lҥi trұt tӵ…”
Vì sao ÿӗn ÿiӅn Cam Tiêm, công nhân bãi công lҫn thӭ 2 ? Dѭӟi ÿҫu ÿӅ : “Ai và cái gì mà
các công nhân gây ra cuӝc nәi loҥn”. Báo Echo Annamìte ngày 20-9-1928 ÿã viӃt : “400 công
nhân gӕc Bҳc KǤ ӣ ÿӗn ÿiӅn Cam Tiêm vӯa nәi loҥn, trұt tӵ trӣ lҥi mau chóng sau ÿó khi có sӵ
can thiӋp quyӃt liӋt. Ĉây là cuӝc nәi loҥn lҫn thӭ 2 xҧy ra trên ÿӗn ÿiӅn này. Lҫn thӭ nhҩt xҧy ra
vào tháng 12 năm 1926 cNJng do 500 công nhân này dӵ phҫn...”.
Thay vì quy trách nhiӋm cho các viên chӭc ÿҥi diӋn chánh quyӅn và các viên chӭc trong
ÿӗn ÿiӅn, chӫ ÿӗn ÿiӅn lҥi xoay qua phía công nhân ÿӇ tìm nguyên do gây rӕi mà hӑ có ý tӵ phө
là hӑ sӁ chӃ ngӵ ÿѭӧc các công nhân gӕc Bҳc KǤ này. Báo chí An Nam bài bác các cung cách
cӫa ngѭӡi mӝ dân. NhiӅu hӭa hҽn ÿҽp ÿӁ ra phӍnh gҥt nhӳng ngѭӡi nghèo khә, kӇ cҧ viӋc cho
mѭӧn tiӅn trѭӟc và bҵng mӑi cách ÿӇ cho hӑ ký tên vào bҧn công tra mà chính hӑ chҷng biӃt
ÿӅu khoҧn thӭ I nói gì. VӅ phía các phө nӳ, thiӃu nӳ, ngѭӡi mӝ dân còn nhүn tâm tѭӟc ÿoҥt hӃt
mӝt sӕ quyӅn lӧi mà ÿáng lý ra ngѭӡi dân sҳp làm công tra phҧi ÿѭӧc hѭӣng.
Ngày mà bҧn công tra bҳt ÿҫu có hiӋu lӵc, ngѭӡi dân công tra mӟi nhұn thҩy rҵng mình bӏ
ÿһt dѭӟi quyӅn lӵc cӫa chӫ nhân, bӏ ÿày ÿӑa khә sai ӣ các vѭӡn cao su, mà cҧm thҩy mìh bӏ lӯa
mӝt cách ÿӕn mҥt. Tӯ nӛi thát vӑng này mӟi nҧy sinh ra mӕi bҩt bình dүn ÿӃn viӋc gâv rӕi...".
Ĉây là cuӝc ÿҩu tranh ÿҫu tiên nә ra trong thӡi kǤ vұn ÿӝng thành lұp Ĉҧng.
Cuӝc ÿҩu tranh này cӫa công nhân Cam Tiêm và sӵ ÿàn áp bҵng bao lӵc cӫa thӵc dân
Pháp ÿã làm xôn xao và gây xúc ÿӝng dѭ luұn quҫn chúng trong nѭӟc và ӣ Pháp. Tәng liên
11 Ĉӗn ÿiӅn Phú RiӅng lúc ÿó thuӝc tӍnh Biên Hoà

3.6 Page 26

▲back to top


ÿoàn lao ÿӝng Pháp ÿã lên tiӃng phҧn ÿӕi sӵ ÿàn áp cӫa bӑn thӵc dân Pháp ÿӕi vӟi công nhân ӣ
ÿӗn ÿiӅn này và bày tӓ sӵ ÿӗng tình ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa giai cҩp công nhân ViӋt Nam
nói chung, và công nhân Cam Tiêm nói riêng.
Ĉӗng chí Béc-nác-ÿô-ni, ӫy viên ban chҩp hành Tәng liên ÿoàn lao ÿӝng Pháp, ÿã vҥch
trҫn tӝi ác cӫa bӑn tѭ bҧn thӵc dân : “Hӥi ngѭӡi thӧ thuyӅn ӣ sӣ cao su. Anh có biӃt giá cao su
bây giӡ hҥ lҳm, thӃ mà bӑn nghiӋp chӫ ngày càng giàu không ? Anh làm lөng vҩt vҧ suӕt ngày
nhѭ thӃ mà tiӅn công có ÿӫ ăn không ? Anh bӏ bóc lӝt rӗi anh ҥ ; Nhӳng sӵ nghiӋp lӟn lao làm
cho ngѭӡi ta phҧi kinh hãi ÿó, tӭc là mӗ hôi, nѭӟc mҳt cӫa hàng nghìn ngѭӡi lao ÿӝng nhѭ anh
vұy” Và ÿ/c còn kêu gӑi :
“Hӥi các anh em cu-ly trong các sӣ cao su. NӃu anh em muӕn bӑn nghiӋp chӫ phҧi thӯa
nhұn nhӳng lӡi yêu cҫu chính ÿáng cӫa anh em, thì anh em nên ÿoàn kӃt nhau lҥi cho thành mӝt
Công ÿoàn có thӃ lӵc...
Các anh hãy ÿoàn kӃt nhau lҥi, chѭa muӝn ÿâu”(12)
Lӡi kêu gӑi cӫa Ĉӗng chí ÿã tiӃp thêm sӭc mҥnh ÿoàn kӃt cӫa giai cҩp công nhân và nhân
dân lao ÿӝng Pháp, cho công nhân cao su trong cuӝc ÿҩu tranh chӕng ÿӃ quӕc, thӵc dân và tѭ
sҧn.
**
*
Năm 1929, Ban chҩp hành Trung ѭѫng lâm thӡi cӫa “Ĉông dѭѫng Cӝng nҧn Ĉҧng” ÿã cӱ
Ĉӗng chí Ngô Gia Tӵ vào Nam hoҥt ÿӝng, gây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng trong quҫn chúng công nhân ӣ
các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn…
Ĉӗng chí NguyӉn Ĉӭc Văn (tӵ NguyӉn Tam) ÿѭӧc Ĉӗng chí Ngô Gia Tӵ cӱ vӅ nhӳng
ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa, Bà Rӏa ÿӇ vұn ÿӝng cách mҥng, xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng, lãnh ÿҥo
công nhân ÿҩu tranh
Ngày 26-10-1929, Chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng ÿѭӧc thành lұp ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su
Phú RiӅng. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Cӯ ÿѭӧc bҫu làm Bí thѭ Chi bӝ.
Các tә chӭc bí mұt cӫa Ĉҧng cNJng ÿѭӧc thành lұp nhѭ : Xích vӋ ÿӝi, Công hӝi ÿӓ... Các
Ĉӗng chí còn tә chӭc ra nhӳng hӝi ÿoàn công khai nhѭ : Hӝi tѭѫng tӃ, Ĉӝi văn nghӋ, thӇ dөc
thӇ thao, ÿӇ tұp hӧp giác ngӝ cách mҥng cho quҫn chúng công nhân.
ChӍ trong vòng mҩy tháng cuӕi năm 1929 ÿҫu 1930, cѫ sӣ cách mҥng ÿã phát triӇn khá sâu
rӝng trong các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa - Bà Rӏa.
Ngày 03-02-1930 Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿѭӧc thành lұp.
Sӵ xuҩt hiӋn Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam trên vNJ ÿài chính trӏ là mӝt bѭӟc ngoһt vƭ ÿҥi trong
lӏch sӱ cách mҥng nѭӟc ta. Nó chҩm dӭt thӡi kǤ cách mҥng ViӋt Nam ӣ trong tình trҥng ÿen
12 Báo TiӃng dân sӕ ra ngày 13-11-1928

3.7 Page 27

▲back to top


tӕi, không có ÿѭӡng ra, chҩm dӭt thӡi kǤ bӃ tҳc. khӫng hoҧng vӅ ÿѭӡng lӕi hѫn 2/3 thӃ kӹ, kӇ
tӯ khi nѭӟc ta bӏ ÿӃ quӕc Pháp xâm lѭӧc.
Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su ӣ Biên Hòa ÿѭӧc
dҩy lên. Ĉһc biӋt, tӯ khi Chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng ӣ Phú RiӅng ÿѭӧc thành lұp,
phong trào ÿҩu tranh chӕng lҥi bӑn chӫ, ÿӕc công ngѭӡi Pháp ngày càng lên cao và lӟn hѫn vӅ
qui mô và mөc ÿích. Ӣ ÿӗn ÿiӅn Phú RiӅng, ÿѭӧc chuҭn bӏ tӯ ngày 31-1-1930 và sau nhӳng
ngày nghӍ tӃt Canh Ngӑ, ngày 3-2-1930 toàn thӇ 5.000 công nhân ÿã vùng dұy bãi công, dѭӟi
sӵ lãnh ÿҥo cӫa Chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng. Hai lá cӡ ÿӓ búa liӅm ÿѭӧc kéo lên. Chӫ
sӣ Su-ma-nhҳc sӧ quá phҧi chҩp nhұn nhӳng yêu sách cӫa công nhân ÿѭa ra nhѭ :
- Ĉòi bãi bӓ thuӃ thân.
- Ĉuәi hӃt nhӳng ÿӕc công ngѭӡi Tây ra ngoài.
- Mӛi ngày làm viӋc 8 giӡ.
- Cҩp gҥo cho nӳ công nhân trong thӡi kǤ sanh ÿҿ.
- Bӓ ÿánh ÿұp, cúp phҥt.
- Thҧ nhӳng công nhân bӏ bҳt...
Nhѭng sau ÿó tên chӫ sӣ gӑi lính ӣ ÿӗn binh Phú RiӅng ÿӃn ÿàn áp. Ĉӝi tӵ vӋ công nhân
có mӝt toán phө nӳ ÿi ÿҫu ÿã dNJng cҧm chӕng lҥi và tѭӟc ÿѭӧc 7 súng, bҳt sӕng 5 tên lính, sӕ
còn lҥi hoҧng sӧ bӣ chҥy vӅ ÿӗn. Bӑn chӫ sӣ và xӃp ngѭӡi Pháp cNJng chҥy trӕn, công nhân ÿã
làm chӫ ÿӗn ÿiӅn ÿӃn ngày 5-2. Trѭӟc tình hình ÿó, Chi bӝ nhұn thҩy nӃu nәi dұy giành chính
quyӅn riêng lҿ nhѭ vұy ÿӏch sӁ tұp trung lӵc lѭӧng liêu diӋt, Chi bӝ nhanh chóng chӫ trѭѫng
lãnh ÿҥo công nhân chuyӇn sang ÿҩu tranh dѭӟi hình thӭc hӧp pháp ÿӇ tránh bӟt tәn thҩt. Cuӝc
ÿҩu tranh tiӃp tөc bҵng bãi công và ÿѭa yêu sách. Tên Thӕng ÿӕc Nam kǤ Cѫ-Rô-Hây-Me
(Krauheimer), chӫ tӍnh Biên Hoà Mác-Ty (Marty), phó tham biӋn Vin-Mông (Vilmont) phҧi
thân hành dүn 300 lính lê dѭѫng và 500 lính khӕ ÿӓ ÿӃn Phú RiӅng ÿàn áp công nhân rҩt tàn
bҥo.
“Rҩt nhiӅu ngѭӡi chӃt, 100 ngѭӡi cu-ly bӏ bҳt giҧi ÿi Biên Hòa, tình nghi là bӑn chӫ
xѭӟng, có 800 cu-ly làng sӕ 9 bӓ làng vào rӯng (13).
Các Ĉӗng chí trong Chi bӝ ÿӅu bӏ bҳt, sau mӝt thӡi gian giam giӳ, khӫng bӕ, tra tҩn,
chúng ÿѭa các ÿӗng chí ra tòa xét xӱ. Các Ĉӗng chí ÿã biӃn phiên tòa xӱ nhӳng ngѭӡi cӝng sҧn
thành nѫi buӝc tӝi quan tòa và vҥch trҫn tӝi ác bӑn thӵc dân. Quҫn chúng dӵ phiên tòa hôm ҩy
ÿӅu trҫm trӗ khâm phөc.
Cuӝc ÿҩu tranh cӫa 9.000 công nhân ÿӗn ÿiӅn Phú RiӅng là cuӝc ÿҫu tranh lӟn nhҩt, có
tiӃng vang trong cҧ nѭӟc vào nhӳng ngày Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿѭӧc thành lұp. Sau ÿó có
cuӝc bãi công lӟn cӫa 4.000 công nhân nhà máy sӧi Nam Ĉӏnh kéo dài 3 tuҫn lӉ tӯ 25-3 ÿӃn
16-4 do TӍnh ӫy Nam Ĉӏnh và Chi bӝ nhà máy sӧi tә chӭc. Ĉó là nhӳng phát pháo hiӋu mӣ ÿҫu
13 Báo “Phө nӳ

3.8 Page 28

▲back to top


cho cao trào cách mҥng mӟi ӣ ViӋt Nam và cӫa phong trào ÿҩu tranh cách mҥnh cӫa công nhân
cao su.
Sau cao trào cách mҥng 1930-1931 và Xô viӃt NghӋ tƭnh, ÿӃ quӕc Pháp ÿã dim phong trào
cách mҥng trong biӇn máu bҵng cuӝc khӫng bӕ trҳng ӣ khҳp cҧ 3 miӅn.
Trong năm 1931, xӭ ӫy Nam kǤ phҧi 3 lҫn xây dӵng lҥi. Mӛi lҫn xây dӵng là mӛi lҫn lҥi
bӏ ÿӏch phá vӥ. Tӯ ÿó ÿӃn năm 1932 ӣ miӅn nam hҫu nhѭ không còn tә chӭc nào cӫa Ĉҧng
ĈӃn dҫu năm 1933, xӭ ӫy Nam kǤ mӟi ÿѭӧc tә chӭc lҥi.
Tuy vұy phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su Biên Hòa - Bà Rӏa vүn tiӃp tөc phát
triӇn.
Ӣ làng Ĉҩt Ĉӓ, ÿӗn ÿiӅn Bình Sѫn vào năm 1932, nә ra mӝt cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân
vӟi 2 khҭu hiӋu “Chӕng ÿánh ÿұp, chӕng cúp phҥt”. Tháng 5-1934, công nhân ÿӗn ÿiӅn các
Công ty cao su ӣ Biên Hoà ÿã bãi công 2 ngày chӕng hҥ thҩp tiӅn lѭѫng, chӫ sӣ phҧi nhѭӧng
bӝ.
Ӣ Bà-Rӏa, ngày 13-7-1931, ÿӗng chí Hӗ Tri Tân ngѭӡi tӍnh Quҧng Trӏ, ÿӭng dҫu nhóm
“Châu viên kӃt nghƭa” ÿã tә chӭc treo cӡ búa liӅm ÿҫu tiên trên hòn núi Chóp Mao, cӡ búa liӅm
còn ÿѭӧc treo ӣ 5 ÿӏa ÿiӇm khác nhau trong tӍnh Bà Rӏa.
Năm 1934, Chi bӝ Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ÿҫu tiên ÿѭӧc thành lұp tҥi Phѭӟc Hҧi. Tӯ
ÿây, nhӳng Ĉҧng viên trong Chi bӝ ÿã ÿӃn các ÿӗn ÿiӅn cao su Bình ÿa, Xà Bang, Láng lӟn ÿӇ
hoҥt ÿӝng, xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng trong quҫn chúng công nhân.
Thông qua phong trào ÿҩt tranh cách mҥng cӫa công nhân cao su, mà các Ĉӗng chí ÿã lӵa
chӑn nhӳng hӝi viên ѭu tú ÿӇ kӃt nҥp vào Ĉҧng nhѭ Ĉӗng chí NguyӉn Thӏ Sanh (Sáu Mѭӡi
Mүu) ӣ sӣ cao su Láng Lӟn, Ĉӗng chí NguyӉn Văn Lҳm (Ba NghӋ) công nhân thӧ máy ӣ sӣ
Cam Tiêm, Ĉӗng chí Xê công nhân cҥo mӫ sӣ Hàng Gòn... Cho ÿӏa năm 1937, các Ĉӗng chí ÿã
xây dӵng ÿѭӧc 3 Chi bӝ trong các sӣ cao su trên.
Tháng 6-1936, mһt trұn nhân dân Pháp giành thҳng lӧi lӟn trong cuӝc tәng tuyӇn cӱ ӣ
Pháp.
TriӋt ÿӇ lӧi dөng tình hình chính trӏ có nhӳng ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi diӉn ra ӣ nѭӟc Pháp,
Ĉҧnd ta chӫ trѭѫng chuyӇn hình thӭc hoҥt ÿӝng bí mұt, không hӧp pháp sang hoҥt ÿӝng công
khai hӧp pháp và nӱa hӧp pháp, nhҵm tұp hӑp và hѭӟng dүn ÿông ÿҧo quҫn chúng ÿҩu tranh tӯ
thҩp ÿӃn cao, thông qua ÿó giáo dөc, phát triӇn ÿӝi ngNJ cách mҥng. Phong trào Ĉông Dѭѫng
ÿҥi hӝi ÿã dҩy lên sôi nәi trong cҧ nѭӟc. Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang, Lê Quang Sô, Trҫn Văn
Cӯ, NguyӉn Văn Nghƭa (tӵ Xѭӧc) và nhiӅu cán bӝ khác vӅ vùng Xuân Lӝc và các ÿӗn ÿiӅn cao
su lұp ra các Ӫy ban hành ÿӝng ÿӇ tұp hӧp, lãnh ÿҥo công nhân ÿҩu tranh. Các tài liӋu cӫa Ĉҧng
nhѭ : “Lӡi hiӋu triӋu cӫa các Ӫy ban hành ÿӝng”, báo “Lao ÿӝng”… ÿѭӧc phә biӃn khá rӝng rãi
trong các ÿӗn ÿiӅn cao su. Qua ÿó, ÿã tұp hӧp rҩt nhiӅu trí thӭc, kӇ cҧ mӝt sӕ cai, xu, tiӃn bӝ
trong các sӣ cao su tham ra phong trào cách mҥng

3.9 Page 29

▲back to top


Thӡi gian này, nhiӅu tә chӭc quҫn chúng công khai và bán công khai ÿѭӧc phát triӇn
nhanh khҳp các ÿӗn ÿiӅn cao su nhѭ: Hӝi ái hӳu, tѭѫng tӃ,v.v.. nhҵm ÿӇ ÿoàn kӃt và bҧo vӋ
quyӅn lӧi công nhân
Vào năm1936, ӣ Suӕi Tre có ông NguyӉn Văn Bát, dân công tra khi nói chuyӋn vӟi bà
con công nhân, ông có thái ÿӝ rҩt chân tình, cӣi mӣ, ông tә chӭc ra hӝi ÿá banh, cӱ anh Trҫn
Văn KiӇu làm chӫ hӝi.
Ngày 15-9-1936, Chính phӫ Pháp ÿã ra lӏnh giҧi tán các Ӫy ban hành ÿӝng,cҩm tҩt cҧ các
cuӝc hӝi hӑp cӫa nhân dân, bҳt và xét nhӳng ngѭӡi ÿӭng ÿҫu các Uӹ ban hành ÿӝng, tӏch thu
các báo cә ÿӝng cho Ĉҥi hӝi Ĉông Dѭѫng. Bӑn thӵc dân ӣ thuӝc ÿӏa ÿѭӧc lӏnh cӫa Mu-Tê, Bӝ
trѭӣng Bӝ thuӝc ÿӏa, cho phép dùng mӑi biӋn pháp ÿích ÿáng nhѭ truy nã, ÿàn áp ÿè chһn ÿӭng
cuӝc vұn ÿӝng.
Trѭӟc tình hình ÿó, các Ĉӗng chí tә chӭc hӝi “Nhӳng ngѭӡi công nhân nghèo” ÿӇ tiӃp tөc
cuӝc vұn ÿӝng cách mҥng trong công nhân cao su.
Ngày 1-1-1939, toàn thӇ công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su Biên Hòa ÿã bҧi công ÿòi tăng
lѭѫng, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng, ÿòi thҧ nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt, không ÿѭӧc ÿuәi thӧ vô cӟ v.v..
Ngày 14-7-1939, hàng ngàn công nhân ӣ 3 sӣ Láng Lӟn, Xà Bang Nam, Xà Bang Bҳc,
dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các Chi bӝ Ĉҧng ÿã bãi công, biӇu tình phҧn ÿӕi chӫ và xu cai ÿánh ÿұp
cúp phҥt vô cѫ và uӕng ký ninh nѭӟc khi ÿau ӕm. Trong cuӝc ÿҩu tranh này, tên thanh tra lao
ÿӝng Nam kǤ ÿã phҧi ÿӃn tұn chӛ giҧi quyӃt yêu cҫu cӫa cuӝc ÿҩu tranh.
Công nhân Biên Hòa bãi công năm 1934

3.10 Page 30

▲back to top


Tháng 9-1939, chiӃn tranh thӃ giӟi bùng nә. Thӭc dân Pháp chӫ trѭѫng “tұp trung lӵc
lѭӧng ÿánh vào Ĉҧng Cӝng sҧn mӝt cách toàn diӋn và mau lҽ”, ÿӇ rҧnh tay ÿói phó vӟi Ĉӭc.
Mһt khác, tăng cѭӡng bóc lӝt, khoét ÿӁo nhân dân ta nһng nӅ hѫn lúc nào hӃt, ÿӇ chuҭn bӏ chiӃn
tranh. Thҧng 5-1940 Pháp ÿҫu hàng phát xít Ĉӭc. Ngày 22-9-1940, Nhұt ÿѭa 600 quân lính
chiӃm Lҥng Sѫn, mӣ ÿҫu sӵ xung ÿӝt Pháp - Nhұt, tình thӃ Ĉông Dѭѫng bѭӟc sang mӑt khúc
ngoһt mӟi.
ngày 23-11-1940, khӣi nghƭa Nam kǤ nә ra ӣ mӝt sӕ ÿӏa phѭѫng. Do thӡi cѫ cách mҥng
chѭa chín mùi, nên khӣi nghƭa Nam kǤ bӏ dìm trong biӃn máu. NhiӅu nѫi ÿӏch khӫng bӕ rҩt ác
liӋt, phong trào lҳng xuӕng, tә chӭc tan vӥ. Cán bӝ mӝt sӕ lӟn bӏ bҳt, bӏ ÿày, mӝt sӕ phҧi
chuyӇn vùng lánh ÿi nѫi khác. Trong lúc ÿó các ÿӗn ÿiӅn cao su Biên Hòa phong trào cách
mҥng tiӃp tөc phát triӇn. Ĉѭӧc sӵ bҧo vӋ cӫa công nhân, ÿây là nѫi ҭn náu tӕt và là chӛ rҩt
thuұn lӧi cho cán bӝ lánh vào tiӃp tөc hoҥt ÿӝng.
Cuӕi năm 1940, ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi (Sáu Ĉҥi) ÿã vӅ làng Cҩp Rang (sӣ An Lӝc), Ĉӗng
chí NguyӉn Văn Long vӅ sӣ Dҫu Giây, Bình Lӝc và mӝt sӕ Ĉӗng chí nӳa cNJng vӅ các sӣ Cuӝc-
tѫ-nay, Cam Tiêm, Hàng Gòn, Túc Trѭng, Cây Gáo... hoҥt ÿӝng, xây dӵng và phҧi triӇn cѫ sӣ
cách mҥnh trong phong trào công nhân cao su.
Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿӗng chí Ĉҧng viên Cӝng sҧn, trӵc tiӃp là Ĉӗng chí NguyӉn Văn
Bát và Ĉӗng chí Lê Quy, tháng 9-1940 ӣ làng Suӕi Tre, An Lӝc hѫn 400 công nhân ÿình công
ÿҩu tranh chӕng viӋc khoán ÿào rӉ cây ÿѫn hùng tín quá nһng, chӫ sӣ Ĉӡ-vô-lăng ÿã kêu cӭu
hiӃn binh Xuân Lӝc vào ÿàn áp, bҳt ÿi tù 40 ngѭӡi, ÿӗng chí Bát và Ĉӗng chí Quy chúng ÿày ÿi
Côn Ĉҧo.
Tháng 12-1940 hàng ngàn công nhân sӣ Dҫu Giây, An Lӝc, Bình Lӝc, Túc Trѭng, Cây
Gáo.., ÿӗng loҥt ÿҩu tranh ÿòi chӫ sӣ không ÿѭӧc ÿánh ÿұp, cúp phҥt công nhân, phҧi thӵc hiӋn
ÿúng giao kèo, trҧ công nhân mãn hҥn vӅ xӭ, không ÿѭӧc phát gҥo mөc, cá thӕi…
Ngày 29-12-1940, hѫn 2.000 công nhân ӣ các sӣ Cuӝc-tѫ- nay, Cam Tiêm tiӃp tөc ÿình
công, ÿҩu tranh ÿòi ngày làm 8 giӡ, ÿѭӧc nghӍ ngày chӫ nhұt, hӫy bӓ chӃ ÿӝ là “cӓ vê” chiӅu
thӭ bҧy hàng tuҫn. Thӵc ÿàn Pháp ÿiӅu 1 trung ÿӝi lính do tên thanh tra Công ty Ĉҩt Ĉӓ mà
công nhân quen gӑi là “Tây ÿұu Ĉӓ” dүn xuӕng ÿàn áp. Chúng xҧ súng bҳn vào ÿoàn ngѭӡi
công nhân trong tay không tҩc sҳt, làm chӃt, bӏ thѭѫng và bҳt ÿi hѫn 100 ngѭӡi. Chӫ sӣ Cam
Tiêm không giҧi quyӃt yêu sách, công nhân liên tөc kéo vӅ An Lӝc (trung tâm Công ty SIPH)
ÿҩu tranh ÿòi chӫ Công ty giҧi quyӃt. Trѭӟc khí thӃ ÿҩu tranh quyӃt liӋt và ÿoàn kӃt chһt chӁ
cӫa công nhân, bӑn chӫ Tây phҧi nhân nhѭӧng, giҧi quӃt mӝt sӕ yêu sách cho công nhân.
Năm 1941, ӣ sӣ Cuӝc-tѫ-nay, nhân viӋc tên xu Lu ÿánh chӃt anh công nhân cҥo sӕ 70 ӣ
Láng lӟn, nhӳng cán bӝ cách mҥng ÿã làm bài thӡ khêu gӧi căm thù bӑn chӫ xӃp tàn nhүn và
kêu gӑi công nhân ÿoàn kӃt dҩu tranh :
“Ӟ này anh em ta ѫi ! này anh em ta ѫi !
Cӟ làm sao ta lҥi phҧi buӗn lo
Anh 70 chӃt không phҧi chӍ do xu Lu ÿánh
Mà chҷng phҧi do ӣ ông trӡi