Thi tran Xuan Loc nhung chang duong dau tranh cach mang ve vang

Thi tran Xuan Loc nhung chang duong dau tranh cach mang ve vang

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top
BAN TUYÊN GIÁO TӌNH ӪY ĈӖNG NAI
PHÒNG NGHIÊN CӬU LӎCH SӰ ĈҦNG
THӎ TRҨN XUÂN LӜC
NHӲNG CHҺNG ĈѬӠNG ĈҨU TRANH
CÁCH MҤNG VҾ VANG

1.3 Page 3

▲back to top
NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI
1984

1.4 Page 4

▲back to top
CHӌ ĈҤO THӴC HIӊN:
BAN TUYÊN GIÁO TӌNH ӪY ĈӖNG NAI
VÀ HUYӊN ӪY XUÂN LӜC
NGѬӠI VIӂT: TRҪN TOҦN
HIӊU ĈÍNH: PHAN NGӐC DANH
LӠI GIӞI THIӊU
T h͓ tr̭n Xuân L͡c (tr˱ͣc ÿây là th͓ xã Long Khánh) là m͡t trong
nhͷng ÿ͓a ph˱˯ng có truy͉n th͙ng ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa huy͏n Xuân
L͡c, t͑nh Ĉ͛ng Nai.
Tháng 2-1937 t͝ chͱc Ĉ̫ng C͡ng s̫n Vi͏t Nam ÿ̯u tiên cͯa Xuân
L͡c ÿã ÿ˱ͫc hình thành ͧ th͓ tr̭n. Tͳ ÿây phong trào cách m̩ng d˱ͣi s͹
lãnh ÿ̩o tr͹c ti͇p cͯa Ĉ̫ng ÿ˱ͫc nhen nhóm và ngày càng phát tri͋n.
Su͙t m̭y chͭc năm ròng rã ÿ̭u tranh kiên c˱ͥng ch͙ng hai ÿ͇ qu͙c
to là Pháp và MͿ, th͓ tr̭n Xuân L͡c là n˯i có phong trào ÿ̭u tranh cách
m̩ng phát tri͋n m̩nh mͅ. Là trung tâm ÿi͋m khͧi nghƭa giành chính
quy͉n trong cách m̩ng tháng Tám/1945 cͯa toàn huy͏n Xuân L͡c, ÿ͛ng
thͥi cNJng là ÿ͓a ph˱˯ng ÿóng góp nhi͉u sͱc ng˱ͥi sͱc cͯa cho công
cu͡c kháng chi͇n ch͙ng th͹c dân Pháp xâm l˱ͫc. Ĉ̿c bi͏t trong kháng
chi͇n ch͙ng MͿ cͱu n˱ͣc, th͓ xã Long Khánh là m͡t trong nhͷng th͓ xã
có phong trào ÿ̭u tranh cách m̩ng cao, là lá cͥ ÿ̯u v͉ phong trào cách
m̩ng ÿô th͓ cͯa các t͑nh mi͉n Ĉông Nam B͡. Quân và dân th͓ xã ÿã l̵p
nên nhͷng chi͇n công xṷt s̷c trên các m̿t tr̵n ÿ̭u tranh quân s͹,
chính tr͓ và binh v̵n. Ĉ͡i trinh sát vNJ trang, ÿ͡i bi͏t ÿ͡ng th͓ xã, nͷ li͏t
sƭ H͛ Th͓ H˱˯ng ÿã ÿ˱ͫc Qu͙c h͡i và Chính phͯ tuyên d˱˯ng anh hùng.
Chi͇n th̷ng Xuân L͡c tháng 4-1975 vang d͡i ÿã ÿ̵p tan tuy͇n phòng
thͯ cu͙i cùng cͯa MͿ ngͭy ͧ phái ÿông b̷c Sài Gòn, mͧ màn cho chi͇n
d͓ch H͛ Chí Minh ÿ̩i th̷ng.
Truy͉n th͙ng ÿ̭u tranh cách m̩ng v̓ vang cͯa nhân dân th͓ tr̭n
Xuân L͡c là ni͉m t͹ hào, là tài s̫n vô giá cͯa nhân dân ÿ͓a ph˱˯ng. Ghi
l̩i truy͉n th͙ng ÿó và rút ra nhͷng bài h͕c kinh nghi͏m trong kháng
chi͇n là nhi͏m vͭ quan tr͕ng cͯa Ĉ̫ng b͡ và nhân dân th͓ tr̭n Xuân
L͡c nói riêng và toàn huy͏n Xuân L͡c nói chung, nh̹m nâng cao lòng
yêu m͇n t͹ hào ÿ͙i vͣi quê h˱˯ng, ÿ͛ng thͥi giáo dͭc truy͉n th͙ng cách
m̩ng cho các th͇ h͏ ti͇p theo.
Ngày nay, d˱ͣi s͹ lãnh ÿ̩o cͯa Ĉ̫ng b͡ th͓ tr̭n và Ĉ̫ng b͡ huy͏n
Xuân L͡c, ti͇p tͭc phát huy truy͉n th͙ng t͙t ÿ́p trong kháng chi͇n nh̭t
ÿ͓nh nhân dân th͓ tr̭n Xuân L͡c sͅ giành nhi͉u th̷ng lͫi to lͣn h˯n nͷa

1.5 Page 5

▲back to top
trong s͹ nghi͏p xây d͹ng quê h˱˯ng giàu m̩nh, góp ph̯n xͱng ÿáng
cͯa mình vào công cu͡c xây d͹ng và b̫o v͏ T͝ qu͙c Vi͏t Nam xã h͡i chͯ
nghƭa.
Th͹c hi͏n Ch͑ th͓ cͯa Th˱ͥng vͭ T͑nh ͯy Ĉ͛ng Nai, Ngh͓ quy͇t ÿ̩i
h͡i Ĉ̫ng b͡ huy͏n l̯n thͱ 3, huy͏n ͯy Xuân L͡c và Ĉ̫ng b͡ th͓ tr̭n vͣi
s͹ giúp ÿͩ tích c͹c cͯa phòng nghiên cͱu l͓ch s͵ Ĉ̫ng, Ban Tuyên giáo
T͑nh ͯy Ĉ͛ng Nai và s͹ ÿóng góp s͹ ki͏n t˱ li͏u quí cͯa nhi͉u ÿ͛ng chí
cán b͡ và nhân dân ÿã giúp cho vi͏c hoàn thành th̷ng lͫi t̵p sách :
“Th͓ tr̭n Xuân L͡c – Nhͷng ch̿ng ÿ˱ͥng ÿ̭u tranh cách m̩ng v̓
vang”.
Thay m̿t Ban ch̭p hành Ĉ̫ng b͡ huy͏n Xuân L͡c, tôi xin chân thành
c̫m ˯n các ÿ͛ng chí và ÿ͛ng bào ÿã ÿóng góp công sͱc cͯa mình trong
vi͏c s˱u t̯m và biên so̩n t̵p sách quí báu này. Thành tích chi͇n công là
to lͣn và tr̫i qua nhi͉u thͥi kǤ,vi͏c biên so̩n không th͋ tránh kh͗i
nhͷng thi͇u sót. R̭t mong ÿ˱ͫc s͹ ÿóng góp ý ki͇n cͯa các ÿ͛ng chí,
ÿ͛ng bào ÿ͋ sách ÿ˱ͫc s͵a chͷa hòan ch͑nh h˯n cho l̯n in sau.
Xuân L͡c, ngày 20 tháng 12 năm 1983
TRҪN VĂN THI
BÍ THѬ HUYӊN ӪY HUYӊN XUÂN LӜC

1.6 Page 6

▲back to top
CHѬѪNG MӢ ĈҪU
THӎ TRҨN XUÂN LӜC
THӎ trҩn Xuân Lӝc nҵm trên quӕc lӝ sӕ 1 và ÿѭӡng sҳt Thӕng Nhҩt cách
thành phӕ Hӗ Chí Minh 80km vӅ phía ÿông bҳc.
Tӯ năm 1976 thӏ xã Long Khánh (nay là thӏ trҩn Xuân Lӝc) ÿѭӧc tә
chӭc lҥi trӣ thành trung tâm chính trӏ, kinh tӃ, văn hoá cӫa huyӋn Xuân
Lӝc, tӍnh Ĉӗng Nai.
DiӋn tích tӵ nhiên cӫa thӏ trҩn là 1.787 km2, bҳc giáp xã Xuân Bình,
nam giáp xã Xuân Ĉӏnh, ÿông giáp xã Xuân Phú và tây giáp xã Xuân
Lұp.
Là vùng ÿҩt bán trung du, ÿҩt ÿӓ badan rҩt thích hӧp cho các loҥi cây
công nghiӋp (cao su, cà phê, hӗ tiêu…). Cây ăn trái (chôm chôm, sҫu
riêng, mãng cҫu, ÿu ÿӫ, chuӕi…). Vùng ven thӏ trҩn là nhӳng cánh rӯng
cao su bҥt ngàn, nhӳng vѭӡn cây trƭu quҧ.
Nhӳng con suӕi nhӓ nhѭ suӕi Cҧi, suӕi RӃt, suӕi Gia Liêu vӟi nguӗn
nѭӟc mát lành là bҫu sӳa dѭӥng sinh cho nhӳng vѭӡn cây trƭu quҧ vùng

1.7 Page 7

▲back to top
ven thӏ trҩn. Chính nѫi ÿây trong nhӳng năm tháng ÿánh Mӻ là chӛ ÿӭng
chân, là ÿӏa bàn bám trө cӫa cán bӝ, chiӃn sƭ thӏ xã Long Khánh kiên
cѭӡng.
Nҵm trong khu vӵc gió mùa, mѭa thuұn nҳng hoà, nhiӋt ÿӝ trung bình
tӯ 25-30 ÿӝ C. Mӛi năm có 2 mùa rõ rӋt, mùa nҳng bҳt ÿҫu tӯ tháng 11
tӟi cuӕi tháng 5, mùa mѭa tӯ tháng 6 ÿӃn tháng 10. Thӡi tiӃt cӫa thӏ trҩn
Xuân Lӝc rҩt thuұn lӧi cho sӵ tăng trѭӣng cӫa cây trӗng. Nhҩt là cây
công nghiӋp và cây ăn trái. Ĉây là vùng ÿҩt lý tѭӣng cӫa ngѭӡi nông dân
ViӋt Nam.
Ngoài ÿѭӡng sҳt Thӕng Nhҩt và quӕc lӝ sӕ 1 chҥy ngang, mҥng lѭӟi
giao thông cӫa thӏ trҩn Xuân Lӝc và các vùng phө cұn rҩt thuұn lӧi và ÿa
dҥng (ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng trҧi nhӵa, ÿѭӡng lát ÿá, ÿѭӡng ÿҩt ÿӓ….).
Quӕc lӝ sӕ 20 tӯ ngã ba Dҫu Giây chҥy dài tӟi Tân Phú, Lâm Ĉӗng,
Ĉà Lҥt là tuyӃn ÿѭӡng, chiӃn lѭӧc vô cùng quan trӑng cҧ vӅ mһt quân sӵ
lүn kinh tӃ. Liên tӍnh lӝ sӕ 2 tӯ ngã ba Tân Phong nӕi liӅn vӟi Bà Rӏa và
tӯ ÿó qua quӕc lӝ 15 ÿi VNJng Tàu. TӍnh lӝ sӕ 3 nҵm vӅ phía ÿông cӫa thӏ
trҩn, chҥy qua huyӋn Tánh Linh (Thuұn Hҧi) nӕi liӅn nhӳng cánh rӯng
bҥt ngàn cӫa lѭu vӵc sông Ĉӗng Nai.
Do ÿó thӏ trҩn Xuân Lӝc là nѫi hӝi tө tҩt cҧ nhӳng ÿһc sҧn cӫa Tây
Nguyên, miӅn Trung, miӅn Ĉông Nam Bӝ nhѭ: chè, su hoà, bҳp cҧi (Ĉà
Lҥt), cá, nѭӟc mҳm (Phan ThiӃt), gaӑo (các tӍnh miӅn tây Nam Bӝ),
muӕi, cá, tôm (Bà Rӏa – VNJng Tàu).
Vӟi ÿӏa thӃ thuұn lӧi và tài nguyên phong phú, trѭӟc ÿây cNJng nhѭ
hiӋn nay, thӏ trҩn Xuân Lӝc và vùng ven là nѫi thu hút nhiӅu ÿӗng bào
khҳp ba miӅn Trung, Nam, Bҳc ÿӃn ÿây lұp nghiӋp.
XUÂN Lӝc là vùng ÿҩt có dҩu vӃt con ngѭӡi sinh sӕng rҩt sӟm. Vӟi các
hiӋn vұt phong phú mà các nhà khҧo cә hӑc ÿã phát hiӋn và khai quұt
trѭӟc ÿây cNJng nhѭ hiӋn nay ӣ Hàng Gòn, Dҫu Giây, Suӕi Chӗn ÿã
chӭng minh ÿiӅu ÿó 1.
Mãi cho ÿӃn nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ XX Xuân Lӝc vүn là vùng ÿҩt
hoang vu vӟi nhӳng cánh rӯng bҥt ngàn ÿҫy muông thú. Ĉó ÿây chӍ có
vài buôn sóc cӫa ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro, Sê Tiêng sӕng rҧi rác bên
các khe suӕi nhӓ nên Xuân Lӝc thӡi bҩy giӡ ÿѭӧc mӋnh danh là vùng
“Ma thiêng nѭӟc ÿӝc” cӫa miӅn Ĉông Nam Bӝ 2.
VӅ mһt hành chính: Năm Minh Mҥng thӭ 18 (1837) mӝt phҫn lãnh thә
giӳa 2 tӍnh Biên Hoà và Bình Thuұn ÿѭӧc tách ra hình thành huyӋn Long
Khánh, thuӝc phӫ Phѭӟc Tuy tӍnh Biên Hoà. Vùng ÿҩt này dѭӟi thӡi
ThiӋu Trӏ và Tӵ Ĉӭc vүn chѭa khai phá, ÿӃn năm 1851 huyӋn Long
Khánh bӏ giҧi tán và sát nhұp vào phӫ Phѭӟc Tuy.
1 Theo nhӳng tài liӋu khҧo cә hӑc gҫn ÿây ÿã ÿѭӧc công bӕ các di chӍ ӣ Xuân Lӝc có niên ÿҥi cách
ngày nay tӯ 2.500 năm ÿӃn 4.000 năm.
2 Vùng này ÿѭӧc mӋnh danh là vùng Ma Thiên Lãnh.

1.8 Page 8

▲back to top
Bѭӟc vào nhӳng năm ÿҫu cӫa thӃ kӹ XX vӟi chính sách khai thác
thuӝc ÿӏa lҫn thӭ 2 cӫa thӵc dân Pháp, tuyӃn ÿѭӡng sҳt Sài Gòn - Mѭӡng
Mán – Nha Trang và mӝt sӕ ga nhѭ: Xuân Lӝc, Dҫu Giây, Bҧo Chánh...
ÿѭӧc hình thành. Mһt khác trong thӡi gian này bӑn tѭ sҧn thӵc dân Pháp
bҳt ÿҫu mӝ phu khai phá ÿҩt trӗng cao su. Công ty SIHP (Societé
indochinoise de plantations d’Hévéas) thành lұp năm 1906 ÿóng trө sӣ tҥi
Suӕi Tre (An Lӝc), công ty Cao su Xuân Lӝc ÿóng trө sӣ tҥi Hàng Gòn.
Năm 1905 thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu thành lұp quұn núi Chӭa Chan sau
ÿәi tên là quұn Võ Ĉҳc và ÿӃn năm 1912 bãi bӓ quұn Võ Ĉҳc lұp quұn
Xuân Lӝc, gӗm 3 tәng (18 xã)1.
Khoҧng thӡi gian tӯ năm 1906 ÿӃn năm 1920 vӟi chính sách mӝ phu ӣ
các vùng khác và bҳt phu tҥi chӛ (chӫ yӃu là ÿӗng bào dân tӝc) cӫa bӑn
chӫ tѭ bҧn Pháp, hang ngàn ÿӗng bào ta tӯ khҳp các tӍnh miӅn Bҳc, miӅn
Trung bӏ cѭӥng ép vào ÿây khai phá thành lұp các ÿӗn ÿiӅn cao su Dҫu
Giây, Ông QuӃ, An Lӝc, Bình Lӝc, Hàng Gòn...
CNJng chính trong thӡi gian này thӏ trҩn Xuân Lӝc bҳt ÿҫu hình thành.
Ngoài sӕ công nhân ÿѭӡng sҳt ÿã ÿӃn ÿây tӯ trѭӟc, thѭѫng buôn tӯ Biên
Hoà, Bà Rӏa, Long Thành lên ÿây buôn bán trao ÿәi hàng hoá vӟi ÿӗng
bào dân tӝc và công nhân cao su ngày mӝt ÿông. Dҫn dҫn mӝt vài tiӋm
buôn nhӓ cӫa ngѭӡi Hoa kiӅu, ngѭӡi ViӋt mӑc lên2. Mһt khác mӝt sӕ chӫ
be ngѭӡi ViӋt tӯ các nѫi khác vӅ ÿây sӕng và khai thác lâm sҧn. Tӯ ÿó
dân cѭ ngày mӝt tăng lên.
Sӕ dân huyӋn Xuân Lӝc tính ÿӃn năm 1945 có khoҧng 30.000 ngѭӡi3
trong ÿó có khoҧng 5.000 ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro, Sê Tiêng. Sӕ dân ӣ
các sӣ cao su chiӃm hѫn 20.000 ngѭӡi. Thӏ trҩn Xuân Lӝc tính ÿӃn năm
1954 có khoҧng 9.000 ngѭӡi.
Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ dân sӕ Xuân Lӝc tăng lên mӝt cách
nhanh chóng. Sau năm 1954 Mӻ DiӋm cѭӥng ép hàng vҥn ÿӗng bào thiên
chúa giáo và ÿӗng bào Hoa Nùng di cѭ vào ÿây.
Tӯ năm 1972 trӣ ÿi ÿӏch tiӃn hành nhiӅu biӋn pháp thâm ÿӝc ÿӇ kìm
kҽp nhân dân, trong ÿó có viӋc tát dân tӯ nѫi này sang nѫi khác. Ĉѭa hѫn
40.000 dân tӯ Quҧng Trӏ, Quҧng Nam, Quҧng Ngãi vào lұp các khu di
dân Ĉӗng Tâm 1, 2, 3, 4 và khu ViӋt kiӅu ӣ Suӕi Cát. Thành lұp các chi
khu lѭu vong Lӝc Ninh và Ĉӗng Khánh.
1 3 tәng là: a) Tәng Bình Lâm Thѭӧng gӗm 6 xã: Xuân Lӝc, Tân Phong, Hѭng Lӝc, Túc Trѭng, Bình
An, Lý Lӏch.
b) Tәng Phѭӟc Thành gӗm 6 xã: Võ Dõng, Gia Cҩp, Võ Ĉӏnh, Ĉông Thành, Bàu Hàm, Võ Quang.
c) Tәng An ViӉn gӗm 6 xã: Cҭm Tiêm, Cҭm Mӻ, Bҧo My, Thӟi Giao, Cҭm Ngôn, Cҭm Ĉѭӡng.
Xã Xuân Lӝc bao gӗm thӏ trҩn Xuân Lӝc, An Lӝc và mӝt phҫn cӫa Xuân Bình ngày nay.
2 Sӕ tiӋm buôn này chӍ là nhӳng gian nhà lӧp lá, thҩp lè tè dӵng tҥm quanh khu vӵc ga xe lӱa. Mãi ÿӃn
nhӳng năm sau này mӟi có mӝt gian nhà sѭӡn sҳt (nhà mӫ cӫa ÿӗn ÿiӅn cao su) ÿѭӧc dӵng lên ӣ khu
vӵc chӧ cNJ bây giӡ ÿӇ làm nѫi buôn bán.
3 Dân sӕ huyӋn Xuân Lӝc bҩy giӡ kӇ cҧ huyӋn Tân Phú vӅ mӝt phҫn lӟn huyӋn Thӕng Nhҩt ngày nay.

1.9 Page 9

▲back to top
Dân sӕ tӍnh Long Khánh tính ÿӃn tháng 6 năm 1974 có khӓang
206.000 ngѭӡi gӗm có nhiӅu dân tӝc: Kinh, Hoa, Nùng, Châu Ro, Sê
Tiêng… Nӝi ô thӏ xã gӗm 6 ҩp1 hѫn 28.000 dân vӟi thành phҫn xã hӝi
khá phӭc tҥp, nguӗn dân cѭ khҳp mӑi miӅn ÿҩt nѭӟc dӗn vӅ ÿây sinh
sӕng.
Vӟi ta: trong kháng chiӃn chӕng Pháp và nhӳng năm ÿҫu kháng chiӃn
chӕng Mӻ huyӋn Xuân Lӝc thuӝc tӍnh Biên Hòa (tӯ 1951 trӣ ÿi là tӍnh
Thӫ Biên). Cuӕi năm 1961 Ban cán sӵ tӍnh Long Khánh ÿѭӧc thành lұp
trên cѫ sӣ vùng ÿҩt cӫa huyӋn Xuân Lӝc và Ĉӏnh Quán. Tӯ năm 1963 cho
ÿӃn ngày miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng, Xuân Lӝc cѫ bҧn trӵc thuӝc
tӍnh Bà Rӏa – Long Khánh.
Riêng thӏ trҩn Xuân Lӝc tӯ năm 1961 trӣ ÿi trӵc thuӝc huyӋn Xuân
Lӝc. ĈӃn năm 1971 tách thӏ xã Long Khánh trӵc thuӝc tӍnh2.
Tӯ năm 1976 thӏ trҩn Xuân Lӝc ÿѭӧc tә chӭc lҥi thành 5 khu: Xuân
An, Xuân Bình, Xuân Tung, Xuân Thanh và Xuân Hòa vӟi dân sӕ 27.547
ngѭӡi, dân tӝc Kinh chiӃm tӹ lӋ 90%, sӕ còn lҥi là các dân tӝc: Hoa,
Nùng, Châu Ro…
Là trung tâm cӫa huyӋn Xuân Lӝc, nѫi tұp trung hҫu hӃt các cѫ quan
dân chính Ĉҧng cӫa huyӋn, do ÿó mұt ÿӝ dân sӕ khá cao, có nѫi tұp trung
180 ngѭӡi/km2. Hҫu hӃt nhân dân ӣ ÿây sӕng chӫ yӃu bҵng nghӅ thӫ
công, công nhân trong các xí nghiӋp, buôn bán và làm rүy ӣ vùng ven thӏ
trҩn và các xã xung quanh.
VӅ tôn giáo: Trѭӟc ÿây thiên chúa giáo tұp trung ӣ các sӣ cao su, mӛi
sӣ ÿӅu có nhà thӡ và linh mөc, phұt giáo sӕ lѭӧng ÿông hѫn nhѭng phҫn
lӟn sӕng rӡi rҥc, ít chùa chiӅn, sѭ sãi. Ĉҥo Cao Ĉài ÿã có tín ÿӗ ӣ Xuân
Lӝc trѭӟc năm 1945.
Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ sӕ tín ÿӗ thiên chúa giáo tăng lên nhanh
chóng ӣ thӏ trҩn và các vùng ven. HӋ thӕng nhà thӡ phát triӇn mҥnh. Tòa
tәng giám mөc ӣ thӏ xã Long Khánh là trung tâm lãnh ÿҥo thiên chúa giáo
cӫa các tӍnh Biên Hòa – Bà Rӏa – Long Khánh.
Thành phҫn xã hӝi: Trѭӟc ÿây ngoài mӝt sӕ ít tiӇu thѭѫng tiӇu chӫ ӣ
thӏ trҩn và các vùng ven, ӣ Xuân Lӝc nәi lên hai giai cҩp ÿӕi lұp: giai cҩp
bóc lӝt gӗm có chӫ ÿӗn ÿiӅn và sӕ tay sai: cai, xu, xӃp, chӫ be, chӫ rүy…
và giai cҩp bӏ bóc lӝt gӗm có công nhân cao su, nông dân, thӧ rӯng và
mӝt sӕ ngѭӡi làm thuê khác. Ngoài ÿӗn ÿiӅn cao su, Xuân Lӝc rҩt ít
ruӝng, cҧ huyӋn có khoҧng 1000 ha ӣ Bҧo Vinh, Bҧo Chánh, Thӑ Vӵc,
Võ Ĉҳc, Bình Lӝc… Sӕ ruӝng này tұp trung trong mӝt sӕ tên ÿҥi chӫ
cѭӡng hào nhѭ: Ĉӛ Cao Lөa (Cҧ Lөa), hӝi ÿӗng Mai, Xã Hӳu, Tәng
Thuҫn, Tәng Lҥc…
16 ҩp cӫa nӝi ô thӏ xã LongKhánh là: Phú Lӝc, Phú Mӻ, Phú Xuân, Phú Thanh, Tân Phú và Tân Xuân.
Ngoài ra còn có mӝt khu gia ÿình binh lính ngөy gӑi là khu gia binh.
2 Lúc bҩy giӡ là phân khu Bà Rӏa.

1.10 Page 10

▲back to top
Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ mӝt sӕ tên có thӃ lӵc trong hàng ngNJ
ngөy quân, ngөy quyӅn dӵa vào bӑn chӫ Mӻ chiӃm ÿҩt lұp ÿӗn ÿiӅn, bóc
lӝt nhân dân ta vӟi nhӳng hình thӭc tinh vi hѫn trѭӟc.
*
**
DO tҫm quan trӑng cӫa thӏ trҩn Xuân Lӝc vӅ mһt quân sӵ và kinh tӃ,
ngay trong thӡi gian ÿҫu (1912) khi thành lұp quұn Xuân Lӝc, thӵc dân
Pháp ÿã ÿóng trө sӣ quұn lӷ tҥi thӏ trҩn, ÿӭng ÿҫu là tên quұn trѭӣng
ngѭӡi Pháp.
Ngoài dinh quұn, ga xe lӱa, ÿӗn lính ӣ Xuân Lӝc nәi lên cѫ quan kinh
tӃ quan trӑng ÿó là các sӣ cao su do thӵc dân Pháp ÿӝc quyӅn khai thác.
Nhìn chung trѭӟc năm 1945 thӏ trҩn Xuân Lӝc là mӝt quұn lӷ nhӓ, dân
cѭ thѭa thӟt. VӅ kinh tӃ, văn hóa chѭa phát triӇn.
Khi phát xít Nhұt lұt ÿә thӵc dân Pháp ӣ Ĉông Dѭѫng (tháng 3 năm
1945), chúng ÿѭa hàng ngàn quân vӅ ÿóng nhiӅu ÿӗn bӕt trên ÿҥi bàn
huyӋn Xuân Lӝc tұp trung ӣ khu vӵc Suӕi Tre và thӏ trҩn vӟi ý ÿӗ là xây
dӵng nѫi ÿây thành mӝt cӭ ÿiӇm quân sӵ mҥnh ÿӇ chӕng trҧ vӟi ÿӗng
minh, bҧo vӋ cӱa ngõ cӫa Sài Gòn và các tӍnh Nam Bӝ.
Khi tái chiӃm Xuân Lӝc lҫn thӭ hai (tháng 2-1946), thӵc dân Pháp bҳt
ÿҫu tұp trung quân xây dӵng Xuân Lӝc thành mӝt cӭ ÿiӇm quân sӵ mҥnh
so vӟi nhiӅu nѫi khác ӣ tӍnh Biên Hòa. Ĉӗng thӡi ráo riӃt tә chӭc mҥng
lѭӟi tӅ ngөy, ác ôn tҥi chӛ nhҵm ÿánh phá ác liӋt phong trào cách mҥng,
ÿӇ bҧo vӋ cao su, nguӗn kinh tӃ trӑng yӃu cӫa chúng ӣ Ĉông Dѭѫng.
Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ nhҩt là tӯ năm 1957 trӣ ÿi1 ÿӏch tӯng
bѭӟc xây dӵng thӏ xã Long Khánh thành mӝt trӑng ÿiӇm quân sӵ vӟi
nhiӅu căn cӭ, hұu cӭ nhѭ: TiӇu khu tӍnh Long Khánh, hұu cӭ sѭ ÿoàn 18
ngөy, căn cӭ pháo binh Mӻ Hoàng DiӋu, khu 33 chiӃn thuұt, cѫ quan cӕ
vҩn Mӻ, sân bay quân sӵ.
Ngoài ra chúng mӣ rӝng nhӳng con ÿѭӡng hành lang xuang quanh thӏ
xã tiӃp giáp vӟi vùng ven ÿӇ cѫ ÿӝng phòng thӫ, biӃn thӏ xã Long Khánh
thành mӝt tiӅn ÿӗn vӳng chҳc bҧo vӋ Sài Gòn vӅ phía ÿông bҳc2 .
Vӟi ta: Xuân Lӝc nҵm trên tuyӃn hành lang chiӃn lѭӧc nӕi liӅn Bà Rӏa
– VNJng Tàu vӟi chiӃn khu Ĉ – căn cӭ cách mҥng cӫa miӅn Ĉông Nam
Bӝ. Là nѫi cung cҩp nhiӅu sӭc ngѭӡi sӭc cӫa cho cách mҥng. Ĉһc biӋt
lӵc lѭӧng công nhân cao su là nguӗn bә sung nhân lӵc rҩt lӟn cho các cѫ
quan dân, chính, Ĉҧng cӫa huyӋn, tӍnh, khu và các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi ÿӏa
1 TӍnh Long Khánh ÿѭӧc thành lұp tӯ tháng 4-1957 gӗm hai quұn Xuân Lӝc và Ĉӏnh Quán, sau này có
thêm quұn KiӋm Tân theo sҳc lӋnh sӕ 143/NV do tên tәng thӕng bán nѭӟc Ngô Ĉình DiӋm ký ngày 22-
10-1956.
2 Sau năm 1968 Xuân Lӝc cNJng là nѫi chân thang rút quân cӫa Mӻ, nên có lúc tҥi ÿây tұp trung hѫn
100.000 quân Mӻ, ngөy ÿánh phá phong trào cách mҥng ӣ thӏ xã và các vùng ven cho ÿӃn năm 1972.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top
phѭѫng, bӝ ÿӝi chӫ lӵc. Ĉӝi ngNJ cán bӝ công ÿoàn Xuân Lӝc trong kháng
chiӃn chӕng Pháp và nhӳng năm ÿҫu kháng chiӃn chӕng Mӻ ÿѭӧc tӓa ra
bә sung cho các tӍnh và huyӋn bҥn nhѭ: Hӟn Quҧn, Lӝc Ninh, Thӫ Dҫu
Mӝt…
Xuân Lӝc cNJng là nѫi diӉn ra nhiӅu trұn chiӃn ÿҩu ác liӋt giӳa ta và
ÿӏch. Nhӳng chiӃn thҳng vang dӝi trên chiӃn trѭӡng Xuân Lӝc nhѭ trұn
ÿánh giao thông La Ngà (lӝ 20) tháng 3-1948, trұn ÿánh 12 ngày ÿêm ӣ
thӏ xã Long Khánh tháng 4-1975, ÿã ÿi vào lӏch sӱ dân tӝc.
*
**
SUӔT nhӳng năm dài sӕng dѭӟi gông cùm cӫa bӑn thӵc dân ÿӃ quӕc
nhân dân Xuân Lӝc bӏ bóc lӝt ÿӃn tұn cùng xѭѫng tӫy, nhҩt là công nhân
trong các ÿӗn ÿiӅn cao su. Mӛi bát mӫ cao su mà bӑn thӵc dân bòn rút
trên mҧnh ÿҩt này ÿѭӧc chӭa ÿҫy máu, mӗ hôi, nѭӟc mҳt cӫa biӃt bao
ngѭӡi dân công tra1.
“KiӃp phu ÿә lҳm máu ÿào
Máu loang mһt ÿҩt, máu trào mӫ cây.
Trҫn gian ÿӏa ngөc là ÿây
Ĉӗn ÿiӅn ÿҩt ÿӓ nѫi Tây giӃt ngѭӡi”.
Ĉӡi ÿau thѭѫng quҵn quҥi kéo dài hӃt năm này qua năm khác.
“Áo rách giұt gҩu vá vai
Ĉít teo vì bӣi bөng dài bҵng lѭng”
“Ai ÿem em ÿӃn chӕn này
Bên kia thҫy ký, bên này thҫy xu”.
Hàng ngàn xác ÿӗng bào thân yêu cӫa chúng ta ÿã bӏ vùi chôn làm
phân bón cho nhӳng cánh rӯng cao su cӫa bӑn chӫ tѭ sҧn thӵc dân. Cӵc
khә hѫn nӳa là ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro, Sê Tiêng buӝc phҧi lìa bӓ
mҧnh ÿҩt yêu dҩu cӫa mình ÿӇ bӑn tѭ sҧn thӵc dân khai phá lұp ÿӗn ÿiӅn,
lang thang ÿӃn nhӳng vùng ÿҩt bҥc màu xa xôi làm ăn sinh sӕng.
Cҩu kӃt vӟi bӑn thӵc dân xâm lѭӧc Pháp, mӝt sӕ tên tay sai ngѭӡi
ViӋt, ngѭӡi Hoa cNJng bóc lӝt nhân dân ta thұm tӋ2 chúng làm giàu trên
xѭѫng máu, mӗ hôi cӫa ÿӗng bào dân tӝc bҵng cách cho nông dân vay
tiӅn lúa non, ÿұu non ÿӃn mùa phҧi trҧ vӟi lãi suҩt nһng nӅ. NӃu không có
tiӅn trҧ thì chúng chiӃm ÿoҥt luôn ruӝng ÿҩt, ai chӕng lҥi chúng bҳt giam
ÿánh ÿұp tàn nhүn hoһc buӝc sau xe ngӵa kéo lê trên ÿѭӡng cho ÿӃn chӃt.
Cuӝc sӕng cӫa nhân dân ta vô cùng gian khә.
*
**
1 Nguyên văn là Contrat, có nghƭa là hӧp ÿӗng giao kèo.
2 Nhӳng tên cѭӡng hào ác bá ӣ Xuân Lӝc nhѭ: Cҧ Lөa, Hӝi ÿӗng Mai, Tәng Thҫun, Tәng Lҥc.

2.2 Page 12

▲back to top
VӔN có truyӅn thӕng yêu nѭӟc nӗng nàn, tinh thҫn dân tӝc bҩt khuҩt,
nhân dân Xuân Lӝc ÿã bao lҫn ÿӭng dұy chӕng bӑn tѭ sҧn thӵc dân khát
máu. Vùng Giao Loan (Rӯng Lá – giáp Bình Thuұn) giӳa cuӕi thӃ kӹ
XIX là mӝt trong nhӳng căn cӭ cӫa nghƭa quân Trѭѫng Công Ĉӏnh. Năm
1862 bӑn vua quan nhà NguyӉn nhөc nhã ký thӓa ѭӟc ÿҫu hàng, bán
ÿӭng ba tӍnh miӅn Ĉông Nam Bӝ cho Pháp, nhân dân Xuân Lӝc ÿã ÿӭng
lên dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các sƭ phu yêu nѭӟc xây dӵng hӋ thӕng tiӅn ÿӗn
ӣ làng Giao, Suӕi Sâu, Suӕi RӃt – kiên quyӃt chӕng lҥi bӑn thӵc dân xâm
lѭӧc bҧo vӋ quê hѭѫng.
Trong nhӳng năm ÿҫu cӫa thӃ kӹ XX, dѭӟi ách áp bӭc bóc lӝt vô cùng
tàn bҥo cӫa bӑn thӵc dân, nhân dân Xuân Lӝc ÿã ÿoàn kӃt mӝt lòng,
nhѭӡng cѫm xҿ áo cho nhau, không ngӯng nәi dұy ÿҩu tranh.
Khoҧng năm 1936 ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro ӣ Suӕi Tre (An Lӝc) ÿã
nәi dұy ÿҩu tranh, bҳt chém mӝt tên Pháp ác ôn ÿӃn cѭӟp ÿҩt ÿuәi dân
mӣ rӝng ÿӗn ÿiӅn cao su An Lӝc1. Ӣ các sӣ cao su khác nhiӅu cuӝc ÿҩu
tranh ÿòi dân sinh dân chӫ, chӕng cúp phҥt, ÿánh ÿұp… cNJng liên tөc nә
ra.
Nhѭng nhӳng cuӝc ÿҩu tranh tӵ phát ÿó nhѭ tin sҩm chӟp cӫa nhӳng
cѫn mѭa rào tháng bҧy, nó lóe lên rӗi vөt tҳt mӝt cách nhanh chóng.
Bóng tӕi cӫa nhӳng ÿêm dài nô lӋ vүn phӫ dày trên bҫu trӡi Xuân Lӝc.
Cuӝc sӕng tӫi cӵc ÿau thѭѫng ÿè nһng lên ÿҫu lên cә nhân dân ta, mӕi
thù giai cҩp, mӕi thù dân tӝc quyӋn chһt vӟi nhau, nӛi khát khao ánh sáng
cách mҥng vӅ vӟi ÿӗng bào Xuân Lӝc ngày càng cháy bӓng.
1 HiӋn nay có mӝt ngӑn núi ӣ Suӕi Tre nhân dân ta thѭӡng gӑi là núi Ĉҫu Tây. Chính nѫi ÿây ÿҫu tên
Tây ác ôn bӏ nhân dân ta chém chӃt ÿѭӧc bêu lên ÿӇ cҧnh cáo bӑn giһc.

2.3 Page 13

▲back to top
CHѬѪNG MӜT
ÁNH SÁNG CӪA ĈҦNG VÀO XUÂN LӜC VÀ KHӢI
NGHƬA GIÀNH CHÍNH QUYӄN TRONG CÁCH MҤNG
THÁNG TÁM NĂM 1945
ÁNH SÁNG CӪA ĈҦNG ĈӂN VӞI NHÂN DÂN
XUÂN LӜC
NGÀY 03-02-1930 Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿѭӧc thành lұp. Ĉây là mӝt
bѭӟc ngoһt quyӃt ÿӏnh cӫa lӏch sӱ cách mҥng nѭӟc ta, nó chҩm dӭt thӡi
kǤ bӃ tҳc, khӫng hoҧng ÿѭӡng lӕi cách mҥng, thӡi kǤ mà Bác Hӗ kính
yêu cӫa chúng ta ÿã ví nhѭ: “Ĉêm dài ÿen tӕi không có ÿѭӡng ra”.
Tҥi Biên Hoà nhiӅu ÿҧng viên cӝng sҧn ÿѭӧc xӭ uӹ Nam Bӝ cӱ vӅ ÿây
hoҥt ÿӝng, xây dӵng cѫ sӣ trong các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn, trѭӡng hӑc….
(ÿӗn ÿiӅn Cao su Phú RiӅng, Cҭm Tiêm, nhà máy cѭa BIF…). NhiӅu
cuӝc ÿҩu tranh nә ra trong tӍnh, tiêu biӇu là cuӝc ÿҩu tranh cӫa hàng ngàn
công nhân cao su Phú RiӅng ngày 3-2-1930 ÿa có tác ÿӝng lӟn ÿӕi vӟi

2.4 Page 14

▲back to top
phong trào ÿҩu tranh cách mҥng trong toàn quӕc trӵc tiӃp là các ÿӗn ÿiӅn
cao su ӣ miӅn Ĉông Nam Bӝ.
Xuân Lӝc là mӝt trong nhӳng ÿӏa phѭѫng có phong trào cách mҥng
khá sӟm. Tӯ nhӳng năm 1926 ÿã có mӝt sӕ chiӃn sƭ cách mҥng tӯ các nѫi
vӅ ÿây hoҥt ÿӝng, xây dӵng cѫ sӣ ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su Cҭm Tiêm, An
Lӝc… và lҿ tҿ có nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân nә ra ӣ mӝt vài
nѫi khác.
Ĉһc biӋt ngày 20-9-1928 diӉn ra cuӝc ÿҩu tranh cӫa 500 công nhân
cao su ӣ ÿӗn ÿiӅn Cҭm Tiêm. “Ĉó là mӝt trong nhӳng cuӝc ÿҩu tranh lӟn
cӫa công nhân nông nghiӋp Nam Bӝ (Mӻ Cѫ, Cҭm Tiêm, Phú RiӅng, Phú
Mӻ…) trong thӡi gian này chính quyӅn thӵc dân cho binh lính ÿӃn ÿàn áp
làm cho nhiӅu ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng, nhiӅu ngѭӡi khác phҧi tҧn vào
rӯng. Cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân Cҭm Tiêm ÿã làm xôn xao dѭ luұn
nѭӟc Pháp.
Tәng liên ÿoàn lao ÿӝng ÿã lên tiӃng phҧn ÿӕi sӵ ÿàn áp cӫa bӑn thӵc
dân ÿӕi vӟi công nhân ӣ ÿӗn ÿiӅn này và tӓ ÿӗng tình ӫng hӝ cuӝc ÿҩu
tranh cӫa giai cҩp công nhân ViӋt Nam nói chung và công nhân Cҭm
Tiêm nói riêng”1.
Ĉӗng chí B. Becnacÿôni (B. Berardoni) Uӹ viên Ban chҩp hành Tәng
liên ÿoàn lao ÿӝng Pháp viӃt: “Hӥi các ngѭӡi công nhân cao su! Anh có
biӃt chăng rҵng giá cao su bây giӡ hҥ lҳm, thӃ mà bӑn nghiӋp chӫ ngày
càng giàu không? Anh làm lөng vҩt vҧ suӕt ngày nhѭ thӃ mà tiӅn công có
ÿӫ ăn không? Anh ѫi! Anh bӏ bóc lӝt thұm tӋ! Nhӳng sӵ nghiӋp tiӅn cӫa
lӟn lao hãi hùng kia chính là mӗ hôi nѭӟc mҳt cӫa hàng nghìn ngѭӡi lao
ÿӝng nhѭ anh vұy… Anh em hãy ÿoàn kӃt nhau lҥi! Chѭa muӝn ÿâu!”2.
Phong trào cách mҥng ӣ Xuân Lӝc ÿѭӧc nhen nhóm và bѭӟc ÿҫu ÿҧng
ÿã có nhӳng hoҥt ÿӝng tích cӵc, ÿi sâu giác ngӝ các tҫng lӟp nhân dân
nhҩt là công nhân cao su, thӧ thuyӅn và mӝt sӕ công chӭc, tri thӭc tiӃn bӝ
ӣ thӏ trҩn.
Tháng 6-1936 Mһt trұn Nhân dân Pháp mà nòng cӕt là Ĉҧng Cӝng sҧn
lên cҫm quyӅn ӣ Pháp. Sӵ kiӋn này ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn tình hình
chính trӏ ӣ ba nѭӟc Ĉông Dѭѫng. Ĉҧng ta chӫ trѭѫng hoҥt ÿӝng công
khai.
Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang (Ba Bang) ÿã ÿӃn Xuân Lӝc hoҥt ÿӝng và
xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ ӣ thӏ trҩn và các sӣ cao su3
1 Ban nghiên cӭu lӏch sӱ ÿҧng Trung ѭѫng - Nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ Ĉҧng tұp I (1920-1945). Nhà xuҩt
bҧn Sӵ Thұt, Hà Nӝi 1976 trang 137-138.
2 Trích: “Giai cҩp công nhân ViӋt Nam nhӳng năm trѭӟc khi thành lұp ÿҧng” cӫa Ngô Văn Hoà và
Dѭѫng Kinh Quӕc. NXB. Khoa hӑc xã hӝi, Hà Nӝi 1970, trang 341-342.
3 Mӝt sӕ cѫ sӣ là:
- Ӣ sӣ cao su Cҭm Tiêm có ÿӗng chí NghӋ (Lҳm) công nhân thӧ máy.
- Ӣ sӣ cao su hàng Gòn có ÿӗng chí Xê công nhân cҥo mӫ.
- Ӣ thӏ trҩn có ÿӗng chí Năm Vұn, Hѭѫng quҧn Bé...
- Ӣ vùng ven thӏ trҩn có ÿӗng chí XiӉn, Ĉoàn, Hұu (dân tӝc Châu ro,), ÿӗng chí Chín Mót...

2.5 Page 15

▲back to top
Ngoài ra ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, Hӗng Hҧi cNJng thѭӡng xuyên
lên xuӕng Xuân Lӝc ÿӇ tuyên truyӅn các chӫ trѭѫng cӫa ÿҧng và Mһt trұn
dân chӫ Ĉông Dѭѫng.
Giӳa năm 1936 Uӹ ban hành ÿӝng cӫa Xuân Lӝc ÿѭӧc thành lұp tҥi
thӏ trҩn do ÿӗng chí Hӗng Hҧi phө trách thѭ ký Uӹ ban. NhiӅu tә chӭc hӝi
ÿoàn hӧp pháp do ÿҧng bí mұt lãnh ÿҥo cNJng ÿѭӧc hình thành nhѭ: Hӝi
bóng ÿá, hӝi thӧ mӝc, thӧ may, thӧ hӟt tóc…
Thông qua các tә chӭc này Ĉҧng ÿã tuyên truyӅn giác ngӝ nhân dân,
xây dӵng khӕi ÿoàn kӃt, chӕng chính sách chia rӁ ÿӗng bào Kinh và ÿӗng
bào dân tӝc, chia rӁ tôn giáo… cӫa bӑn chӫ tѭ sҧn nhҩt trong các ÿӗn
ÿiӅn cao su.
Uӹ ban hành ÿӝng ÿã tә chӭc ÿѭӧc mӝt hiӋu sách ӣ thӏ trҩn (chӧ cNJ
ngày nay) ÿӇ phә biӃn nhӳng sách báo tiӃn bӝ. Tӡ báo “Dân chúng” cѫ
quan ngôn luұn cӫa Ĉҧng lúc bҩy giӡ ÿѭӧc rӝng rãi nhân dân Xuân Lӝc
chuyӅn tay nhau ÿӑc. Chính hiӋu sách này ÿã góp phҫn ÿҳc lӵc vào công
viӋc tuyên truyӅn các ÿѭӡng lӕi và chính sách cӫa Ĉҧng.
Tháng 2-1937 lӧi dөng thӡi gian nhân dân ta cúng rүy ÿҫu năm, các
ÿӗng chí ӣ Xuân Lӝc ÿã tә chӭc mӝt cuӝc hӝi nghӏ bí mұt ӣ Bàu Tràm
(ven thӏ trҩn) ÿӇ kiӇm ÿiӇm công tác và kiӋn toàn tә chӭc cách mҥng ӣ
ÿӏa phѭѫng1.
Hӝi nghӏ ÿã bàn mӝt sӕ công tác trѭӟc mҳt, tұp trung xây dӵng cѫ sӣ
cách mҥng trong công nhân, nông dân và các tҫng lӟp trí thӭc tiӃn bӝ. Ra
sӭc phát triӇn các tә chӭc hӧp pháp. Thông qua ÿó giác ngӝ nhұn thӭc
cách mҥng cho nhân dân.
Hӝi nghӏ cNJng ÿã phân công mӛi ÿӗng chí chӏu trách nhiӋm tә chӭc
mҥng lѭӟi cѫ sӣ trên mӝt sӕ ÿӏa bàn nhҩt ÿӏnh và ÿӭng ra lãnh ÿҥo các
hӝi ÿoàn hӧp pháp2.
Sau cuӝc hӝi nghӏ này, phong trào cách mҥng Xuân Lӝc dҩy lên sôi
nәi, nhiӅu truyӅn ÿѫn in bҵng xu xoa vӟi các nӝi dung: Ĉòi dân sinh dân
chӫ, chӕng cѭӡng hào ác bá, chӕng áp bӭc bóc lӝt ÿѭӧc rҧi nhiӅu lҫn nhҩt
là trong khu vӵc thӏ trҩn và các sӣ cao su. Tҥi thӏ trҩn các ÿӗng chí tә
chӭc ÿӕt nhà bà Tao, vӧ mӝt tên cѭӡng hào ác bá ÿӏa phѭѫng, hҳn ÿҫu cѫ
tích trӳ lúa gҥo và cho nhân dân vay vӟi lãi suҩt cҳt cә. Sau vө này dân
nghèo ӣ thӏ trҩn các vùng ven vô cùng hҧ dҥ, các tên gian thѭѫng cѭӡng
hào khác bӏ tác ÿӝng mҥnh lo sӧ không dám lӝng hành bóc lӝt nhân dân
ta nhѭ trѭӟc nӳa.
1 Tham gia hӝi nghӏ có khoҧng 15 ÿӗng chí (sáu Mѭӡi Mүu, Lê Văn Vұn, NguyӉn Thành danh, XiӉn,
Ĉoàn, Hұu, NghӋ, Xê...). Theo mӝt sӕ ÿӗng chí kӇ lҥi ÿây là hӝi nghӏ thành lұp chi bӝ Ĉҧng ÿҫu tiên ӣ
Xuân Lӝc, hӝi nghӏ ÿã cӱ Bí thѭ và phó Bí thѭ chi bӝ. Qua nghiên cӭu chúng tôi thҩy rҵng : cùng vӟi
phong trào cách mҥng ӣ các vùng xung quanh nhҩt là các vùng cao su ӣ Biên Hoà và Bà Rӏa, chi bӝ
Ĉҧng ӣ Xuân Lӝc thӡi gian này cNJng ÿѭӧc các ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang (Ba Bang), Sáu Mѭӡi
Mүu... tә chӭc.
2 Các ÿӗng chí Năm Vұn, Hӗng Hҧi phө trách chung, ÿӗng chí Lҳm, Xê phө trách khu vӵc các ÿӗn
ÿiӅn cao su, ÿӗng chí XiӉn phө trách khu vӵc Võ Dõng, ÿӗng chí NguyӉn Thành Danh (Chín Mót) phө
trách khu vӵc Gia Cҩp, Võ Quҧng, Bình Lӝc.

2.6 Page 16

▲back to top
Ӣ các sӣ cao su công nhân ÿoàn kӃt ÿҩu tranh chӕng bӑn chӫ, cai, xu,
xӃp, ÿòi các quyӅn lӧi thiӃt than cho mình. Tӯ năm 1936-1939 nhiӅu cuӝc
ÿҩu tranh cӫa công nhân các sӣ cao su: An Lӝc, Bình Lӝc, Cuӝc-tѫ-nay…
liên tөc nә ra vӟi nhiӅu hình thӭc phong phú nhѭ: Ĉình công, biӇu tình,
ÿѭa yêu sách ÿòi bӑn chӫ huӹ bӓ viӋc ÿánh ÿұp công nhân vô tӝi vҥ, ÿòi
ÿѭӧc phát gҥo trҳng, mùng mӅm… Mӝt sӕ nét mӟi trong các cuӝc ÿҩu
tranh này là có sӵ tә chӭc chu ÿáo, có yêu sách rõ ràng, huy ÿӝng ÿѭӧc
nhiӅu ngѭӡi tham gia kӇ cҧ mӝt sӕ cai xu tiӃn bӝ. Mһt khác cNJng ÿã hình
thành ÿѭӧc khӕi liên kӃt giӳa các sӣ này vӟi sӣ khác, khӕi liên kӃt giӳa
công nhân cao su và nhân dân lao ÿӝng ӣ các vùng chung quanh. Có cuӝc
ÿҩu tranh ÿã huy ÿӝng hang nghìn công nhân tham gia nhѭ cuӝc ÿҩu
tranh cӫa công nhân ÿӗn ÿiӅn cao su Bình Lӝc (1937), ÿӗn ÿiӅn Cҭm
Tiêm (1938) ÿã buӝc bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn phҧi giҧi quyӃt mӝt sӕ yêu sách
do công nhân ÿӅ ra nhѭ: Phát gҥo trҳng, hҥn chӃ cúp phát, ÿәi mӝt sӕ cai
xu ác ôn ÿi nѫi khác… Qua các cuӝc ÿҩu tranh này công nhân càng thêm
tin cách mҥng, tin ÿҧng. Các ÿӗng chí cán bӝ cách mҥng ÿѭӧc nhân dân
hӃt lòng thѭѫng yêu ÿùm bӑc.
Trong mӝt thӡi gian ngҳn, lӧi dөng phong trào hoҥt ÿӝng công khai,
các ÿӗng chí ÿҧng viên ӣ Xuân Lӝc ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt mҥng lѭӟi cѫ
sӣ rӝng khҳp nhҩt là thӏ trҩn và các sӣ cao su. Ngoài ra các ÿӗng chí còn
tә chӭc liên lҥc, móc nӕi vӟi các ÿӗng chí ӣ Bà Rӏa, Biên Hoà ÿӇ phӕi
hӧp hoҥt ÿӝng1.
Tӯ năm 1939 nhҩt là sau Nam KǤ khӣi nghƭa (11-1940) thӵc dân Pháp
bҳt ÿҫu ÿàn áp khӕc liӋt phong trào cách mҥng. NhiӅu ÿӗng chí ÿҧng
viên, cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Biên Hoà, Bà Rӏa và các nѫi khác bӏ giһc bҳt ÿѭa ÿi
giam giӳ ӣ các nhà tù Bà Rá, Tà Lài… Tҥi Xuân Lӝc ÿѭӧc cѫ sӣ nӝi
tuyӃn thông báo kӏp thӡi, các ÿӗng chí ÿã tҥm lánh ÿi các nѫi khác. Ĉӗng
chí Năm Vұn lên Võ Dõng cùng vӟi mӝt sӕ ÿӗng chí khác tiӃp tөc hoҥt
ÿӝng trong các sӣ cao su.
Thӵc dân Pháp ban bӕ sҳc lӋnh tәng ÿӝng viên, ra sӭc bҳt ngѭӡi cѭӟp
cӫa tҥi chӛ ÿӇ cung cҩp cho chiӃn tranh ÿӃ quӕc cӫa chúng. Nhân cѫ hӝi
này bӑn chӫ sӣ cao su rҩt lӝng hành. Chúng bҳt bӟ, chém giӃt, ÿánh ÿұp
công nhân vô cùng dã man.
Trѭӟc tình hình ÿó, các ÿӗng chí ÿҧng viên cѫ sӣ ÿҧng ÿã hӑp bàn và
quyӃt ÿӏnh là tiӃp tөc vұn ÿӝng hѭӟng dүn công nhân ÿҩu tranh vӟi các
nӝi dung chӫ yӃu: Chӕng ÿánh ÿұp, cúp phҥt, chӕng viӋc bӑn chӫ cho
công nhân ăn cá mөc, gҥo mөc, ÿòi ÿѭӧc phát mùng mӅn… Mһt khác tә
chӭc cѫ sӣ diӋt nhӳng tên khét tiӃng gian ác nhѭ tên em vӧ BaDê, tên
Ĉѫtasên… và viӃt thѭ khӕng chӃ các tên ác ôn khác có nhiӅu nӧ máu ÿӕi
vӟi công nhân và nhân dân lao ÿӝng. Qua ÿó ÿã gây tác ÿӝng tâm lý sӧ
hãi trong ÿӝi ngNJ cai, xu, xӃp. Bӑn này co lҥi, có phҫn nào hҥn chӃ sӵ tàn
1 Các ÿӗng chí ӣ Xuân Lӝc còn trӵc tiӃp liên lҥc vӟi các ÿӗngchí Ba Lê, ÿӗng chí Bích ӣ Long ĈiӅn,
ÿҩt Ĉӓ (Bà Rӏa), ÿӗng chí sáu Mѭӡi Mүu ӣ sӣ cao su Láng Lӟn…

2.7 Page 17

▲back to top
bҥo cӫa chúng ÿӕi vӟi công nhân. Trên cѫ sӣ ÿó ta tiӃp tөc vұn ÿӝng công
nhân ÿҩu tranh lên mӝt bѭӟc cao hѫn là ÿòi bӟt giӡ làm, ÿѭӧc nghӍ ngѫi
chӫ nhұt… KӃt quҧ ÿã giành ÿѭӧc mӝt sӕ thҳng lӧi nhҩt ÿӏnh nhѭ trѭӟc
ÿây công nhân phҧi ra sân ÿiӇm trѭӟc 3 giӡ sáng, nay buӝc bӑn chӫ phҧi
chҩp nhұn yêu sách cӫa công nhân là ÿiӇm lúc 4 giӡ sáng.
Sau năm 1940, bӏ ÿӭt liên lҥc vӟi trên, phong trào cách mҥng ӣ Xuân
Lӝc lҳng xuӕng. Tuy vұy ӣ các sӣ cao su dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các cѫ sӣ
Ĉҧng, trên mӝt mӭc ÿӝ nhҩt ÿӏnh công nhân vүn tiӃp tөc ÿҩu tranh, và nó
bùng lên mҥnh mӁ trong cách mҥng tháng Tám năm 1945.
*
**
VӞI KHÍ THӂ CÁCH MҤNG SӨC SÔI, NHÂN DÂN
XUÂN LӜC ĈÃ VÙNG DҰY LÀM CHӪ QUÊ HѬѪNG –
CÁCH MҤNG THÁNG TÁM NĂM 1945
NGÀY 9-3-1945 Nhұt ÿҧo chánh Pháp, chúng ÿѭa quân vӅ ÿóng ӣ Suӕi
Tre (An Lӝc) và thӏ trҩn Xuân Lӝc, ÿuәi và bҳt nhӕt bӑn chӫ sӣ và lính
Tây chiӃm hӃt các công sӣ ÿӗn ÿiӅn ÿӇ ÿóng quân. Thâm ÿӝc nhҩt là
chúng ra lӋnh ngѭng sҧn xuҩt cao su, quҧn lý các kho gҥo, bҳt công nhân
và nhân dân lao ÿӝng ÿi âu ÿӇ ÿào công sӵ, vұn chuyӇn vNJ khí, xây dӵng
ÿӗn bӕt… ViӋc ngѭng sҧn xuҩt cao su ÿã làm cho hàng ngàn công nhân
thҩt nghiӋp, cҧnh ÿói khát chӃt chóc diӉn ra nhiӅu nѫi.
Tҥi Xuân Lӝc phát xít Nhұt ÿѭa tên tay sai Lê Thành Tѭӡng làm quұn
trѭӣng, lôi kéo mӝt sӕ tên tay sai khác hӧp tác vӟi chúng. Ĉӗng thӡi ra
sӭc tuyên truyӅn cho các chӫ thuyӃt bӏp bӧm (thuyӃt ÿҥi Ĉông Á, thuyӃt
Ĉӗng văn Ĉӗng chӫng…) tuyên truyӅn cho chính phӫ bù nhìn Trҫn
Trӑng Kim. Ngay tӯ lúc ÿҫu, vӟi nhӳng hành ÿӝng vô cùng dã man nhѭ
bҳt ngѭӡi chém giӃt vô tӝi vҥ, cѭӟp bóc trҳng trӧn tài sҧn nhân dân,
chúng ÿã lӝ nguyên hình là mӝt tên phát xít tàn bҥo.
Tháng 8-1945 khí thӃ cѭӟp chính quyӅn diӉn ra sôi nәi khҳp toàn
quӕc, nhҩt là phong trào Thanh niên TiӅn Phong hoҥt ÿӝng rҫm rӝ ӣ Sài
Gòn ÿã có tác ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn Xuân Lӝc.
Tә chӭc Thanh niên TiӅn Phong cNJng ÿѭӧc hình thành ӣ thӏ trҩn, thu
hút hàng ngàn thanh niên và các tҫng lӟp nhân dân tham gia1.
Các ÿӗng chí ÿҧng viên và cѫ sӣ cách mҥng ÿã lӗng vào lãnh ÿҥo tә
chӭc này.
Ngày 13-8-1945, Nhұt ÿҫu hàng ÿӗng minh, khí thӃ cách mҥng dâng
lên nhѭ nѭӟc vӥ bӡ ӣ khҳp nѫi trong toàn quӕc.
Ngày 25-8-1945 dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa mӝt sӕ cѫ sӣ cách mҥng trong
các sӣ cao su, hàng ngàn công nhân ӣ các sӣ An Lӝc, Cӕc Rang, 97, Bình
1 Thanh niên TiӅn Phong ӣ Xuân Lӝc do HuǤnh Văn Huҩn công chӭc sӣ Ĉoàn làm thӫ lƭnh

2.8 Page 18

▲back to top
Lӝc, v.v… vӟi giáo mác, tҫm vông, dao cҥo mӫ… ÿã kéo vӅ Sài Gòn
(bҵng xe than cӫa sӣ) cùng vӟi công nhân và nhân dân lao ÿӝng thành
phӕ Sài Gòn giành chính quyӅn vӅ tay nhân dân.
Sau khi cѭӟp chính quyӅn ӣ Biên Hoà và Long Thành ngày 27-8-1945
các ÿӗng chí cán bӝ và cѫ sӣ cách mҥng ӣ Xuân Lӝc tә chӭc mӝt cuӝc
hӑp ӣ thӏ trҩn (gҫn cѫ sӣ trѭӡng chính trӏ thӏ trҩn bây giӡ) chuҭn bӏ tә
chӭc cѭӟp chính quyӅn ӣ Xuân Lӝc.
Sáng ngày 28-8-1945 các ÿӗng chí tә chӭc lӵc lѭӧng chia làm hai
ÿoàn chính. Mӝt ÿoàn do ÿӗng chí Lê Văn Vұn dүn ÿҫu vào dinh quұn bҳt
tên quұn trѭӣng bù nhìn Lê Thành Tѭӡng giao tҩt cҧ hӗ sѫ ҩn mӝc cho
cách mҥng. Mӝt ÿoàn khác do ÿӗng chí HuǤnh Công Tâm (Tѭ Ѭӟc) kéo
vào tѭӟc vNJ khí bӑn nguӷ binh Nhұt ӣ ÿӗn lính mã tà. Sau ÿó phân công
lӵc lѭӧng chiӃm ÿóng và quҧn lý các công sӣ khác ӣ trong khu vӵc thӏ
trҩn.
Trѭӟc khí thӃ cách mҥng sөc sôi cӫa nhân dân bӑn lính Nhұt và nguӷ
binh không dám phҧn ӭng. ĈӃn 10 giӡ sáng ngày 28-9-1945 cách mҥng
hoàn toàn làm chӫ quұn lӷ. 2 giӡ chiӅu hàng ngàn ÿӗng bào thӏ trұn và
các nѫi khác cùng công nhân ӣ các sӣ cao su rҫm rұp kéo vӅ thӏ trҩn tә
chӭc mӝt cuӝc mít tinh lӟn tҥi ÿây1.
Cҧ thӏ trҩn Xuân Lӝc rӧp trӡi cӡ ÿӓ sao vàng, nhân dân hô vang các
khҭu hiӋu “chính quyӅn vӅ tay nhân dân”, “Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh muôn
năm”.
Thay mһt bӝ phұn lãnh ÿҥo cѭӟp chính quyӅn ÿӗng chí Lҳm (NghӋ)
ÿã ÿӑc diӉn văn tuyên bӕ chính quyӅn vӅ tay nhân dân và công bӕ danh
sách Uӹ ban Nhân dân huyӋn Xuân Lӝc.
Sau ÿó quҫn chúng toҧ ra tuҫn hành, tiӃng hô khҭu hiӋu, tiӃng trӕng
hoà nhӏp vӟi tiӃng nhҥc âm vang khҳp các nҿo ÿѭӡng thӏ trҩn.
Cách mҥng tháng tám thành công, mӝt cuӝc ÿәi ÿӡi, tӯ thân phұn cӫa
ngѭӡi dân nô lӋ, nhân dân ta ÿã vùng lên làm chӫ ÿҩt nѭӟc, làm chӫ quê
hѭѫng yêu dҩu cӫa mình.
1 Ĉӏa ÿiӇm mít tinh tҥi nhà Văn hoá huyӋn ngày nay.

2.9 Page 19

▲back to top
CHѬѪNG HAI
CUӜC KHÁNG CHIӂN CHӔNG THӴC DÂN PHÁP
XÂM LѬӦC VÔ CÙNG GIAN KHӘ VÀ ANH DljNG
CӪA NHÂN DÂN THӎ TRҨN XUÂN LӜC
NHӲNG NGÀY ĈӜC LҰP TӴ DO ĈҪU TIÊN CӪA
NHÂN DÂN THӎ TRҨN XUÂN LӜC
(9-1945 – 2-1945)
SAU khi giành chính quyӅn ÿѭӧc 3 ngày, tӍnh cӱ mӝt phái ÿoàn do ÿӗng
chí Lê Ngӑc LiӋu phө trách vӅ Xuân Lӝc1. Cùng vӟi sӕ cán bӝ tҥi chӛ,
các ÿӗng chí bҳt ÿҫu tә chӭc mӑi mһt hoҥt ÿӝng cӫa chính quyӅn, әn ÿӏnh
ÿӡi sӕng nhân dân. ChӍ mӝt thӡi gian ngҳn, các xã và các sӣ cao su ӣ
Xuân Lӝc ÿã thành lұp ÿѭӧc chính quyӅn cách mҥng.
Tҥi huyӋn ngoài Uӹ ban hành chính ÿóng tҥi thӏ trҩn chӍ có mӝt cѫ
quan trӵc thuӝc là Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc.
1 Ĉoàn gӗm có ÿӗng chí Lê Ngӑc LiӋu, NguyӉn Văn Mөc, Hӗ Tҩn Trai và các nӳ ÿӗngchí Dung, Ngӑc,
Nhҥn, Thӏnh…

2.10 Page 20

▲back to top
Tháng 11 năm 1945 tӍnh cӱ ÿӗng chí Hӗ Hoà và NguyӉn Văn Nghƭa
vӅ Xuân Lӝc xây dӵng và cӫng cӕ các tә chӭc. TӍnh tăng cѭӡng thêm 5
cán bӝ cho huyӋn, ÿѭa ÿӗng chí Lҳm (NghӋ) ÿҧng viên, cѫ sӣ cách mҥng
ӣ Xuân Lӝc trѭӟc cách mҥng tháng Tám lên làm chӫ nhiӋm Mһt trұn ViӋt
Minh huyӋn.
Sau ÿӧt cӫng cӕ này, các mһt công tác cӫa chính quyӅn và Mһt trұn
ViӋt Minh tiӃn triӇn tӕt hѫn. Tuy nhiên vүn chѭa hình thành Ban chҩp
hành các ÿoàn thӇ. Mһt trұn chӍ bӕ trí mӛi giӟi, mӛi ÿoàn thӇ tӯ 2 ÿӃn 3
cán bӝ phө trách.
Mһc dù cán bӝ ít và chѭa có kinh nghiӋm, nhѭng vӟi nhiӋt tình cao,
khí thӃ cách mҥng sôi sөc, chính quyӅn và nhân dân Xuân Lӝc ÿã thӵc
hiӋn ÿѭӧc mӝt sӕ mһt công tác quan trӑng nhѭ giҧi quyӃt lѭѫng thӵc cho
nhân dân, phát ÿӝng phong trào sҧn xuҩt hoa màu. Nhӳng lô ÿҩt hoang
hoá trѭӟc ÿây trong thӏ trҩn và các vùng ven nhanh chóng biӃn thành
nhӳng rүy ngô, vѭӡn rau, khoai tӕt tѭѫi. Uӹ ban hành chính huyӋn chӫ
trѭѫng trích mӝt phҫn gҥo ӣ các ÿӗn ÿiӅn cӭu trӧ cho mӝt sӕ ÿӗng bào
nghèo, thiӃu ăn. Do ÿó ÿã tӯng bѭӟc әn ÿӏnh ÿѭӧc ÿӡi sӕng cӫa nhân dân.
Mӝt nét nәi bұt ӣ ÿây là tӯ huyӋn ÿӃn xã và các ÿӗn ÿiӅn ÿӅu xây
dӵng ÿѭӧc các trҥm, ban tiӃp tӃ. Hàng ngàn nҳm cѫm chiӃc bánh ÿѭӧc
cung cҩp cho các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi Nam tiӃn và các ÿoàn cán bӝ công tác qua
huyӋn Xuân Lӝc ÿã thӇ hiӋn nghƭa tình cӫa ÿӗng bào Xuân Lӝc ÿӕi vӟi
cách mҥng, ÿӕi vӟi các chiӃn sƭ vӋ quӕc quân.
ĈӇ chia sҿ nӛi thӕng khә cӫa ÿӗngbào miӅn Bҳc ÿang lâm vào nҥn ÿói
trҫm trӑng, vӟi tinh thҫn “nhѭӡng cѫm xҿ áo” nhân dân thӏ trҩn Xuân Lӝc
và công nhân cao su ÿã san sҿ bӳa ăn ít ӓi cӫa mình, quyên góp ÿѭӧc
hàng trăm tҩn gҥo. Trong buәi lӉ tiӉn ÿѭa ÿoàn tàu chӣ gҥo cӭu trӧ ra
Bҳc, sân ga Xuân Lӝc rӧp trӡi cӡ ÿӓ sao vàng, hàng trăm công nhân cao
su và nhân dân lao ÿӝng thӏ trҩn tҩp nұp chuyӇn tӯng túi gҥo lên tàu. Ai
cNJng muӕn gӱi gҳm tҩt cҧ tҩm lòng ѭu ái cӫa mình vӅ vӟi ÿӗng bào miӅn
Bҳc ruӝt thӏt.
Tuҫn lӉ vàng ÿѭӧc nhân dân hѭӣng ӭng nhiӋt liӋt. Có nhiӅu bà má,
ngѭӡi chӏ ÿã mang cҧ hoa tai, nhүn cѭӟi, vұt kӹ niӋm thiêng liêng cӫa
mình, ÿӇ ӫng hӝ cho công quӻ.
Ӣ Xuân Lӝc sau khi cѭӟp chính quyӅn, các lӵc lѭӧng vNJ trang tӵ vӋ
nhѭ: Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc, dân quân tӵ vӋ trong các sӣ cao su, hҫu hӃt chӍ
vNJ trang bҵng giáo mác, tҫm vông vҥt nhӑn, dao cҥo mӫ, cuӕc, xҿng…
Vӟi lòng hăng hái cách mҥng cӫa tuәi trҿ các ÿӗng chí ÿã mѭu trí táo bҥo
tҩn công vào các ÿám tàn quân Nhұt, cѭӟp vNJ khí, trang bӏ cho mình.
Ĉӗng bào thӏ trҩn vӟi nhiӅu hình thӭc sáng tҥo ÿã trao ÿәi lҩy súng bӑn
Nhұt chuyӇn cho cách mҥng. Nhӡ vұy chӍ sau mӝt thӡi gian ngҳn lӵc
lѭӧng vNJ trang ӣ Xuân Lӝc ÿã có hàng chөc khҭu súng các loҥi.
Hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi cӫa Uӹ ban kháng chiӃn Nam bӝ, cuӕi tháng 9-
1945 các ÿӗng chí XiӉn, Ĉoàn, hұu tә chӭc mӝt lӵc lѭӧng hѫn 30 thanh