Long Thanh nhung chang duong lich su 1-6 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Long Thanh nhung chang duong lich su 1-6

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

5 Pages 41-50

5.1 Page 41

5.2 Page 42

5.3 Page 43

5.4 Page 44

5.5 Page 45

5.6 Page 46

5.7 Page 47

5.8 Page 48

5.9 Page 49

5.10 Page 50

6 Pages 51-60

6.1 Page 51

6.2 Page 52

6.3 Page 53

6.4 Page 54

6.5 Page 55

6.6 Page 56

6.7 Page 57

6.8 Page 58

6.9 Page 59

6.10 Page 60

7 Pages 61-70

7.1 Page 61

7.2 Page 62

7.3 Page 63

7.4 Page 64

7.5 Page 65

7.6 Page 66

7.7 Page 67

7.8 Page 68

7.9 Page 69

7.10 Page 70

Long Thanh nhung chang duong lich su 1-6

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

LӠI GIӞI THIӊU

Long Thành, mӝt huyӋn thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai, là huyӋn có diӋn tích lúa nѭӟc

nhiӅu nhҩt trong tӍnh, có tiӅm năng lӟn vӅ phát triӇn nông, công, lâm, ngѭ nghiӋp.

1.2 Page 2

▲back to top

Mӝt huyӋn ӣ vào trung tâm cӫa khu tam giác chiӃn lѭӧc, Sài Gòn – Biên Hòa – VǊng

Tàu; và ӣ vӅ phía ÿông nam áp sát thành phӕ Hӗ Chí Minh.

Là huyӋn có chiӅu dày vӅ lӏch sӱ, qua khai thác, khҧo sát cӫa ngành khҧo cә, ÿã

tìm thҩy nhӳng dөng cө bҵng ÿá cӫa ngѭӡi tiӅn sӱ, chӭng tӓ, trên mҧnh ÿҩt này, hѫn

3000 năm trѭӟc ÿây, ÿã có cѭ dân sinh sӕng.

Là huyӋn mà ngѭӡi dân vӕn có truyӅn thӕng yêu nѭӟc. Ngay tӯ cuӕi thӃ kӹ thӭ

19, khi thҥc dân Pháp ÿһt chân xâm lѭӧc, thì Long Thành ÿã ÿѭӧc chӑn làm căn cӭ

cӫa nhӳng nhà ái quӕc nhѭ Trѭѫng Ĉӏnh, Trѭѫng QuyӅn. Ĉҫu thӃ kӹ thӭ XX, Long

Thành ÿã có phong trào Thiên Ĉӏa Hӝi, và hoҥt ÿӝng sôi nәi.

Là huyӋn có ÿông công nhân cao su, nên khi có ánh sáng cӫa Ĉҧng, giai cҩp

công nhân, nông dân, sӟm liên minh và trӣ thành nòng cӕt cӫa cách mҥng. Tӯ truyӅn

thӕng yêu nѭӟc sҹn có cӫa ngѭӡi dân Long Thành, nên khi có Ĉҧng lãnh ÿҥo, thì tinh

thҫn yêu nѭӟc ҩy ÿѭӧc nâng lên thành tình yêu cách mҥng, yêu chӫ nghƭa xã hӝi và

phát huy cao ÿӝ trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng ÿӅ quӕc Pháp, ÿӃ quӕc Mӻ; và ÿã

làm nên nhӳng chiӃn công vang dӝi.

Thӡi chӕng Pháp, nhӳng trұn ÿiӇn hành nhѭ Cҫu Lò Rèn, trұn ngã ba trên sông

Long ĈiӅn, trұn phá sân bay Siph.

Thӡi chӕng Mӻ ÿã 4 lҫn phá kho bom Thành Tuy Hҥ, trұn tiêu diӋt cҧ tiӇu ÿoàn

ÿӏch trên lӝ 25, chӕt Vѭӡn ĈiӅu, trұn phá sân bay Bình Sѫn và căn cӭ Nѭӟc Trong,

san bҵng hàng trăm ÿӗn bӕt ÿӏch, phá vӥ hàng ngàn ҩp chiӃn lѭӧc, làm cho ÿӏch thҩt

bҥi trong âm mѭu giành dân, cѭӟp ÿҩt. Bҵng tinh thҫn dǊng cҧm, ÿҫy mѭu trí, quân

dân Long Thành liên tөc tҩn công, tiêu diӋt ÿӏch. Cùng vӟi bӝ ÿӝi chӫ lӵc cӫa trên,

quân dân Long Thành ÿã cҧ phá ÿӏch, quét sҥch chúng vào nhӳng ngày 27, 28 và 29 –

04 – 1975; giҧi phóng quê hѭѫng.

Suӕt 30 năm kiên trì ÿҩu tranh vӟi ÿӏch, biӃt bao khó khăn nguy hiӇm; nhân dân

Long Thành ÿã ÿóng góp rҩt lӟn vӅ sӭc ngѭӡi, sӭc cӫa, cho cách mҥng, mӝt lòng, mӝt

dҥ trung thành vӟi Ĉҧng, tin theo Ĉҧng ÿӃn ngày thҳng lӧi hoàn toàn.

Ngày nay, chiӃn tranh ÿã chҩm dӭt, ÿҩt nѭӟc ÿã hoàn toàn giҧi phóng, viӋc viӃt

1.3 Page 3

▲back to top

lӏch sӱ truyӅn thӕng ÿӏa phѭѫng rҩt cҫn thiӃt, ÿӇ giáo dөc toàn Ĉҧng, toàn dân trong

huyӋn.

Thӵc hiӋn sӵ chӍ ÿҥo cӫa trên, và lòng mong mӓi cӫa ÿӗng chí, ÿӗng bào,

HuyӋn ӫy Long Thành ÿã chӍ ÿҥo, thành lұp Ban viӃt lӏch sӱ huyӋn. Yêu cҫu viӃt và

làm sӕng lҥi nhӳng năm, tháng, ngày, giӡ ÿҩu tranh quyӃt liӋt cӫa hai thӡi kǤ chӕng

ÿӃ quӕc Pháp – ÿӃ quӕc Mӻ.

Vӟi mөc ÿích viӃt cho nhân dân ÿӑc, nên Thѭӡng vө HuyӋn ӫy chӍ ÿҥo viӃt

sinh ÿӝng dӵng lҥi nhӳng tình tiӃt sӵ kiӋn ÿúng nhѭ lӏch sӱ ÿã diӉn ra. Vì vұy,

phѭѫng pháp thӇ hiӋn trong cuӕn sách này là: ký sӵ lӏch sӱ.

Cuӕn “Long Thành nhӳng chһng ÿѭӡng lӏch sӱ” mà ÿӝ dày trên 500 trang, là

mӝt thiên anh hùng ca cách mҥng. Ca ngӧi sӵ lãnh ÿҥo ÿúng ÿҳn, tài tình cӫa Ĉҧng ta.

Ca ngӧi cuӝc chiӃn tranh toàn dân, toàn diӋn, mà nәi bұt nhҩt là ca ngӧi sӵ hy sinh vô

bӡ bӃn cӫa nhӳng bà mҽ, ÿã hiӃn dâng cho Tә quӕc nhӳng ngѭӡi con thân yêu. Ca

ngӧi tinh thҫn dǊng cҧm, chiӃn ÿҩu ngoan cѭӡng cӫa cán bӝ ÿҧng viên, các lӵc lѭӧng

vǊ trang và quҫn chúng cách mҥng. Ca ngӧi sӵ hy sinh cӫa hàng ngàn chiӃn sƭ khҳp

ba miӅn cӫa ÿҩt nѭӟc ÿã chiӃn ÿҩu và hy sinh trên mҧnh ÿҩt này.

Long Thành nhӳng chһng ÿѭӡng lӏch sӱ. Ĉã ghi lҥi nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ quan

trӑng, tҥo ÿiӅu kiӋn cho nhӳng ngѭӡi cҫm bút sau này, viӃt nhӳng tác phҭm lӟn hѫn.

Long Thành nhӳng chһng ÿѭӡng lӏch sӱ là cuӕn giáo khoa vӅ lӏch sӱ ÿӏa

phѭѫng, ÿӇ nhà trѭӡng dùng làm tài liӋu giҧng dҥy.

Mai ÿây khi công cuӝc khai thác dҫu khi cӫa ÿҩt nѭӟc ÿã hoàn thành, Long

Thành trӣ thành “Thành phӕ dҫu khí”, thì viӋc tìm hiӇu vӅ ÿӏa phѭѫng lҥi càng cҫn

ÿӃn cuӕn lӏch sӱ này.

Là mӝt công trình khoa hӑc: Khoa hӑc lӏch sӱ, nên nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ ÿã

ÿѭӧc Ĉҧng ӫy và chính quyӅn ÿӏa phѭѫng xác nhұn vӅ ÿӝ chính xác, nhѭng chҳc

chҳn, không khӓi nhӳng thiӃu sót.

Là mӝt công trình khoa hӑc, mà bӝ phұn biên tұp ÿӅu là cán bӝ huyӋn, chѭa có

nghiӋp vө, mһc dù ÿã có cӕ gҳng sѭu tҫm tѭ liӋu trong mӝt thӡi gian khá dài; nhѭng

1.4 Page 4

▲back to top

vӟi 30 năm ÿҩu tranh cӵc kǤ gian khә cӫa toàn Ĉҧng, toàn dân, khi thăng, khi trҫm,

diӉn ra muôn màu, muôn vҿ, mà tѭ liӋu thành văn ÿӇ lҥi rҩt ít, hҫu hӃt mӟi khai thác,

sѭu tҫm và ÿӕi chiӃu, nên chҳc chҳn là chѭa ÿӫ, và còn thiӃu sót.

Vì vұy mong các ÿӗng chí, ÿӗng bào ÿã tӯng sӕng và chiӃn ÿҩu trong nhӳng

thӡi kǤ ҩy, góp ý kiӃn bә sung, ÿӇ khi tái bҧn, cuӕn sách ÿѭӧc hoàn chӍnh hѫn.

Thay mһt Ban thѭӡng vө HuyӋn ӫy Long Thành, tôi xin chân thành cҧm ѫn

toàn thӇ các ÿӗng chí, ÿӗng bào, ÿã trӵc tiӃp cung cҩp tѭ liӋu, ÿӇ Ban lӏch sӱ Ĉҧng

huyӋn, hoàn thành nhiӋm vө. Xin cҧm ѫn sӵ hѭӟng dүn, giúp ÿӥ, cӫa ViӋn lӏch sӱ

quân sӵ ViӋt Nam, Phòng lӏch sӱ quân sӵ quân khu 7, Phòng lӏch sӱ quân sӵ tӍnh

Ĉӗng Nai, Ban nghiên cӭu lӏch sӱ Ĉҧng tӍnh, Nhà xuҩt bҧn Ĉӗng Nai ÿӇ cuӕn “Long

Thành nhӳng chһng ÿѭӡng lӏch sӱ”, ra mҳt ÿӗng bào và các ÿӗng chí.

Long Thành, ngày 30 tháng 4 năm 1986

T/M BAN THѬӠNG VӨ HUYӊN ӪY LONG THÀNH

Bí thѭ: NguyӉn Hҧi.

CHѬѪNG MӢ ĈҪU

Quê hѭѫng

VÀI NÉT Vӄ ĈҨT VÀ NGѬӠI

Ӣ phía nam thành phӕ Biên Hòa, dӑc theo quӕc lӝ 51 tӯ ngã ba VǊng Tàu ÿӃn

xã Phѭӟc Thái, là mӝt vùng ÿҩt mѭӧt mà, cӓ màu xanh non cӫa ÿӗng ruӝng bao la,

màu xanh thҹm cӫa rӯng cây bҥt ngàn, màu xanh biӃc cӫa nhӳng dòng sông hiӅn hòa,

ÿó là huyӋn Long Thành.

Long Thành là mӝt huyӋn thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai, có diӋn tích 911 km2, dân sӕ

hai trăm hai mѭѫi ngàn ngѭӡi : phía ÿông giáp huyӋn Xuân Lӝc; phía Tây giáp thành

phӕ Hӗ Chí Minh; phía nam giáp huyӋn Duyên Hҧi; phía bҳc giáp thành phӕ Biên

Hòa.

1.5 Page 5

▲back to top

Theo Ĉҥi Nam Nhҩt Thӕng Chí: năm Mұu Dҫn 1698 chúa NguyӉn Phác Chu

sai ông NguyӉn Hӳu Kinh (tӭc Cҧnh) vào làm kinh lѭӧc sӱ ÿҩt phía nam. Ông Kính

ÿã sҳp xӃp lҥi bӝ máy cai trӏ tӯ xã, huyӋn ÿӃn phiên trҩn. Lҩy ÿҩt Ĉӗng Nai thành lұp

huyӋn Phѭӟc Long. HuyӋn Phѭӟc Long gӗm 4 tәng: Phѭӟc Chính, Bình An, Long

Thành và Phѭӟc An. Ĉһt trҩn Biên (tӭc trҩn Biên Hùng) dinh tҥi huyӋn Phѭӟc Long.

Năm 1808, chúa NguyӉn lҥi cho ÿәi trҩn Biên Hùng thành trҩn Biên Hòa. Nàng

huyӋn Phѭӟc Long lên thành phӫ Phѭӟc Long. Nâng 4 tәng cӫa Phѭӟc Long lên

thành huyӋn và ÿәi tên. Duy nhҩt có huyӋn Long Thành là tên vүn ÿѭӧc tӗn tҥi ÿӃn

ngày nay. HuyӋn Long Thành lúc ҩy gӗm 4 tәng Long Vƭnh Thѭӧng, Long Vƭnh Hҥ,

(tӭc tәng Binh Lâm), Thành Tuy Thѭӧng, Thành Tuy Hҥ (l)

HuyӋn Long Thành có diӋn tích canh tác chiӃm tӍ lӋ 25% còn lҥi là rӯng. Rӯng

là nguӗn lӧi lӟn cӫa huyӋn Loug Thành. Ӣ nhӳng xã ven sông Ĉӗng Môn, tӍnh lӝ 17,

tӍnh lӝ 19, quӕc lӝ 51, tӟi nay vүn còn dҩu vӃt cӫa rӯng già xѭa. Ĉó là nhӳng cây to

ÿã mөc, nҵm sâu trong lòng ÿҩt. Trong cuӝc chiӃn tranh chӕng Mӻ cӭu nѭӟc, rӯng

Long thành bӏ bom ÿҥn và thuӕc khai quang cӫa Mӻ hӫy diӋt, ÿӃn nay không còn nӳa,

nhѭng ӣ Xóm Chùa thuӝc xã Phѭӟc Tân còn sót lҥi trên 50 cây dҫu cao to, xen giӳa

nhӳng cây dҫu là mӝt cây sao, cao 35 mét, tӯ mһt ÿҩt ÿo lên 2 mét, thân cây ӣ ÿoҥn

này có ÿѭӡng kinh tӟi 1,8 mét.

Rӯng Long Thành là nѫi có nhiӅu thú. Ӣ xã Phѭӟc An còn dҩu vӃt cӫa voi rӯng

là con ÿѭӡng Tѭӧng, rҥch Tѭӧng. Ӣ các xác Bình Sѫn, Long An, Long Phѭӟc, Tân

Thành, còn dҩu vӃt cӫa hang voi. ĈӃn năm 1945 ӣ Long Thành vүn cӓn thҩy voi thinh

thoҧng tràn vӅ phá hoa màu cӫa dân. Mӝt lҫn các chiӃn sƭ thuӝc chi ÿӝi 25, chi ÿӝi 4

ÿã phөc kích và bҳn chӃt ÿѭӧc 2 con voi. Không nhӳng có voi mà còn có cҧ cӑp. Ӣ xã

Phѭӟc Thӑ ÿӗng bào kӇ lҥi cǊng vào thӡi kǤ này thinh thoҧng còn thҩy cӑp tӯ phía

rӯng VǊng Gҩm vӅ. Ӣ khu vӵc Bàu Cҥn, Tân HiӋp, Suӕi Trҫu, Cҭm Ĉѭӡng còn nhiӅu

heo rӯng. Ĉһc biӋt khu Lòng Chҧo có nhiӅu hѭѫu nai. Ӣ xã Phѭӟc An có mӝt hang

cӫa nai ӣ ÿѭӧc gӑi là Hang Nai.

Bên cҥnh rӯng già bҥt ngàn là khu rӯng Sác vӟi diӋn tích mӝt trăm năm mѭѫi

1.6 Page 6

▲back to top

km2. Rӯng Sác Long Thành có nhiӅu thú vұt, tôm cá, ÿһc biӋt là loài cá sҩu. Ӣ các

ngӑn sông Ông Kèo, sông Thӏ Vҧi, sông Ĉӗng Môn, Ĉӗng Tranh, rҥch VǊng Gҩm,

rҥch Chà Là, rҥch Vӑp, rҥch Muӛi ÿӅu có cá sҩu. Hӗi chiӃn tranh chӕng Mӻ vào

nhӳng năm 1966-1967, cá sҩu ÿã gҳp chӃt 2 chiӃn sƭ ÿһc công thӫy cӫa ta. ĈӃn ngày

nay vүn còn thҩy có cá sҩu.

Ngoài thú rӯng ra, rӯng cây bҥt ngàn cӫa huyӋn Long Thành là nѫi sinh sôi nҭy

nӣ cӫa nhiӅu loài chim. Vào mùa lҥnh, trên vùng sông rҥch có le le, vӏt trӡi, có bҫy tӟi

ba bӕn trăm con. Thú rӯng, chim muông nhiӅu, nên nghӅ săn bҳn rҩt thӏnh hành. Có

ngѭӡi ÿi săn mӝt ngày ÿѭӧc tӟi ba bӕn năm chөc con chim. Xã Phѭӟc Thái có mӝt ÿӏa

danh gӑi là Quán Chim. Nѫi ÿây nhӳng ngѭӡi tӟi bҳt ÿѭӧc chim ÿem bán cho khách

qua ÿѭӡng trên quӕc lӝ 15. Quán chim trӣ thành nѫi nәi tiӃng cӫa huyӋn Long Thành.

Rӯng Giӗng, rӯng Sác Long Thành còn có nguӗn lӧi mұt ong rҩt lӟn. Mұt ong

có thӇ lҩy ÿѭӧc quanh năm, nhѭng chính vө xuân hè ÿi lҩy mұt ong trong rӯng Giӗng.

Mùa thu ÿông ÿi lҩy mұt ong ӣ rӯng Sác. NhiӅu gia ÿình coi viӋc ÿi lҩy mұt ong là

nguӗn thu nhұp quan trӑng. Có tә ong cho tӟi mѭӡi lăm lít mұt.

Long Thành lҥi là mӝt huyӋn có nhiӅu sông, rҥch. Phía ÿông lӝ 15, ngoài dòng

suӕi Cҧ, sông Buông, sông Nhҥn ra, còn hàng chөc con suӕi lӟn nhӓ, chҧy qua các xã,

cҳt qua lӝ 15 chҧy vӅ phía tây. Sông, rҥch huyӋn Long Thành phҫn lӟn tӯ trung phía

tây lӝ. Nhӳng con sông nәi tiӃng nhѭ sông Lòng Tàu, sông Ĉӗng Nai, Ĉӗng Môn,

Ĉӗng Tranh, sông Ông Kèo, vӟi hàng trăm rҥch, tҳc chҵng chӏt là mӝt mҥng lѭӟi giao

thông quan trӑng, ÿӗng thӡi là mӝt nguӗn thӫy sҧn vô tұn. Nhӳng ÿһc sҧn nәi tiӃng

phҧi kӇ ÿӃn bong bóng cá ÿѭӡng, tôm, là nhӳng loҥi hàng xuҩt khҭu có giá trӏ, thu

nhұp cao. NhiӅu xã vùng ven sông, ÿӗng bào ÿã lҩy nghӅ chài lѭӟi, ÿăng câu, là nghӅ

thu nhұp chính, ÿiӇn hình nhѭ các xã phú Hӳu, Phѭӟc Khánh.

Ngoài ÿһc sҧn thú rӯng, chim muông, tôm cá, Long Thành còn nәi tiӃng vӅ

vѭӡn cây ăn trái. Vѭӡn cây Long Thành có diӋn tích 100km2 vӟi nhiӅu loҥi cây ăn

quҧ nәi tiӃng nhҩt là sҫu riêng, chôm chôm, bѭӣi. Bên cҥnh nhӳng mҧnh vѭӡn xum

xuê hoa trái trƭu quҧ là nhӳng cánh ÿӗng lúa xanh nhѭ mӝt tҩm thҧm, bao bӑc xóm

1.7 Page 7

▲back to top

làng. Trên cao tӍa lúa hҥt, dѭӟi trǊng trӗng lúa nѭӟc. Vӟi diӋn tích 230km2, toàn

huyӋn xã nào cǊng có ruӝng ÿӇ cҩy lúa. Nhӳng xã có nhiӅu diӋn tích cҩy lúa là Long

Phѭӟc, Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh, Tam An.

Vùng Bình Sѫn, An ViӉng, Cҭm Ĉѭӡng, Suӕi Trҫu, Lӝc An có ÿҩt ÿӓ ba gian

vӟi diӋn tích 131km2. Tӯ năm 1917 thӵc dân Pháp ÿã tiӃn hành trӗng cao su.

Long Thành còn nәi tiӃng vӅ nguӗn nѭӟc ngӑt, Khu rӯng Giӗng kҽp giӳa tӍnh

lӝ 19 và tӍnh lӝ 17 có dáng ÿҩt ӣ giӳa cao, chung quan thҩp, ngѭӡi ta hình dung vùng

ÿҩt này nhѭ mӝt cái chҧo úp hѫi nghiêng, do ÿó mà có tên gӑi là khu Lòng Chҧo. Bao

bӑc khu Lòng Chҧo vӅ hѭӟng tây bҳc, tây nam và mӝt phҫn hѭӟng ÿông là vùng nѭӟc

mһn. Vùng nѭӟc mһn nhѭ mӝt vòng cung ôm lҩy khu Lòng Chҧo, nên nѭӟc ngӑt ÿӕi

vӟi ngѭӡi dân và sinh vұt ӣ ÿây trӣ thành bӭc thiӃt. Nhѭng cҧnh chiӅu ngѭӡi, thiên

nhiên ѭu ÿãi, ÿã tҥo ra trong lòng ÿҩt ӣ khu vӵc này nhӳng mҥch nѭӟc ngүm trong và

ngӑt. Xã Phѭӟc Lai có giӃng Mҥch Bà, Xã Phú Hӝi có mҥch Trào, Xã Phѭӟc Thӑ có

giӃng Bӑng. Xã Phѭӟc An có giӃng Ĉôi, Xã Phѭӟc ThiӅn có mҥch Nѭӟc Nhƭ. Gҫn

khu Cҫu Xéo thuӝc thӏ trҩn Long Thành có giӃng Hӑc, mҥch nѭӟc phun lên bҵng mһt

giӃng.

Theo “Biên Hòa sӱ lѭӧc”: “Long Thành có mӓ sҳt ӣ khu vӵc Nӛng ThiӃt Sѫn,

ӣ vӅ phía tây bҳc cách trung tâm huyӋn 19 dһm”. Ven theo tӍnh lӝ 17 ӣ mӝt sӕ xã có

loҥi ÿá sӓi ÿӓ, dùng rҧi ÿѭӡng rҩt tӕt. Ӣ xã Bình Sѫn, thuӝc khu vӵc cҫu ông Trӳ, có

loҥi ÿá rӱa dùng tô nhà.

Long Thành giàu ÿҽp ÿã khҳc sâu vào lòng mӑi ngѭӡi bҵng nhӳng câu ca dao.

Su͙i M̩ch Bà, trà Phú H͡i

Su͙i riêng An Lͫi, chu͙i già Long Tân

Cá Buôi, sò huy͇t Ph˱ͣc An

G̩o th˯m Ph˱ͣc Kanhs, tôm càng Tam An.

Long Thành không nhӳng giàu ÿҽp, mà còn là mӝt vӏ trí chiӃn lѭӧc quan trӑng.

Tӯ xa xѭa còn ÿӇ lҥi dҩu vӃt trên quӕc lӝ 15, cách thӏ trҩn Long Thành khoҧng mӝt ki

lô mét, mӝt ÿӗn lǊy (lǊy Phѭӟc Tӭ (2) nҵm ӣ ҩp Quán Tre thuӝc xã Long An. Cách

1.8 Page 8

▲back to top

lǊy Phѭӟc Tӭ khoҧng sáu ki lô mét ӣ ҩp Bѭng Nghê thuӝc xã Long phѭӟc còn dҫu vӃt

cӫa Bàu Thành xѭa, vӟi mӝt nӅn ÿá rӝng, có trұn ÿӗ xӃp bҵng ÿá, năm cӱa (NgǊ trұn

ÿӗ). Nhӳng ÿӗn lǊy này nhҵm án ngӳ tӯ phía biӇn vào, tӯ phía Bà Rӏa lên. Theo tӍnh

lӝ 17, nѫi vàm Ĉӗng Môn còn có lǊy Ĉӗng Môn.

Xét vӅ mһt quân sӵ, huyӋn Long Thành nҵm vào giӳa khu tam giác VǊng Tàu,

Biên Hòa, Sài Gòn là vӏ trí quan trӑng cӫa miӅn Ĉông Nam Bӝ. VӅ phía tay có sông

Nhà Bè làm giӟi hҥn. Ĉoҥn sông liên quan ÿӃn phҫn ÿҩt cӫa huyӋn Long Thành, có

chiӅu dài 18km. NӃu tính tӯ bӡ sông bên này thuӝc xã Phѭӟc Khánh, chӍ cách khu

Nhà Bè, Phú Xuân 1200m. Tӯ bӃn phà Cát Lái thuӝc xã Phú Hӳu, tính theo ÿѭӡng

chim bay ÿӃn trung tâm Sài Gòn khoҧng 17km. VӅ phía tây bҳc giáp tәng kho Long

Bình và cách trung tâm tӍnh lӷ Biên Hòa và sân bay quân sӵ khoҧng 13km. VӅ hѭӟng

ÿông cách quӕc lӝ 2 khoҧng 10km. VӅ hѭӟng nam có rӯng Sác bao la, chӍ cách VǊng

Tàu 28km. Quӕc lӝ 15 ÿѭӡng chiӃn lѭӧc chҥy xuyên qua huyӋn Long Thành, tӯ xã

An Hòa ÿӃn xã Phѭӟc Thái dài 32km. Trong huyӋn còn 2 tӍnh lӝ: TӍnh lӝ 17 xuҩt phát

tӯ ngã ba Cҫu Xéo chҥy thҷng ra bӃn phà Cát Lái. Bên kia bӃn phà là khu ngoҥi ô Sài

Gòn. TӍnh lӝ 19 ÿѭӧc nӕi vӟi tӍnh lӝ 17 tҥi ngã ba Phѭӟc ThiӅn chҥy ra khu vӵc xã

Ĉҥi Phѭӟc, tҥo ra khu Lòng Chҧo và tiӃp cұn vӟi rӯng Sác mênh mông thông vӟi

Quҧng Xuyên, Cҫn Giӡ, ra biӇn. Rӯng Sác Long Thành là mӝt vӏ trí quan trӑng vào

bұc nhҩt cӫa miӅn Ĉông Nam Bӝ, vì nó ôm gӑn sông Lòng Tàu, cuӕng hӑng cӫa

ÿѭӡng thӫy tӯ Sài Gòn ra hҧi phұn quӕc tӃ. Rӯng Sác Long Thành áp sát phía ÿông

nam Sài Gòn. VӅ phía ÿông lӝ 15 còn liên lӝ 25, tӯ thӏ trҩn Long Thành, chҥy qua các

xã Lӝc An, Bình Sѫn, Cҭm Ĉѭӡng ÿӇ sang huyӋn Xuân Lӝc. Liên lӝ 25 còn nӕi vӟi

ÿѭӡng 10 chҥy sang huyӋn Thӕng Nhҩt vӅ chiӃn khu Ĉ.

Xuҩt phát tӯ vӏ trí quan trӑng ÿó, năm 1939 thӵc dân Pháp ÿã xây dӵng trên ÿҩt

Long Thành kho bom Thành Tuy Hҥ lӟn nhҩt Ĉông Dѭѫng. Thӡi Mӻ ÿӏch xây dӵng

thêm tәng kho Long Bình, mӣ rӝng kho ÿҥn Thành Tuy Hҥ, xây dӵng khu quân sӵ tҥi

căn cӭ Nѭӟc Trong, có trѭӡng ThiӃt giáp, trѭӡng Sƭ quan, trѭӡng BiӋt kích…

VӅ ta: Khu Lòng Chҧo là chiӃn khu cӫa hai thӡi kǤ chӕng Pháp, chӕng Mӻ.

1.9 Page 9

▲back to top

Khu rӯng Sác trӣ thành căn cӭ cӫa Ĉoàn 10. Các xã thuӝc vùng ven quӕc lӝ 15, tӍnh

lӝ 17 và 19 là cѫ sӣ cӫa nhiӅu ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi chӫ lӵc và ÿӏa phѭѫng. Bình Sѫn, Phѭӟc

Thái ÿѭӧc chӑn làm cӱa khҭu cӫa MiӅn, Xã Phѭӟc Khánh, Phú Hӳu trӣ thành xã bàn

ÿҥp cӫa bӝ ÿӝi Ĉoàn 10. Xã Tam An là bàn ÿҥp cӫa bӝ ÿӝi Thӫ Ĉӭc.

Năm 1977, các nhà khҧo cә ÿã tìm thҩy ӣ ҩp Cái Vҥn, Cái Lăng thuӝc xã

Phѭӟc Thӑ, ҩp Rҥch ChiӃc thuӝc xã Phѭӟc Tân nhӳng dөng cө bҵng ÿá cӫa ngѭӡi

tiӅn sӱ thuӝc hұu ký ÿӗ ÿá mӟi, ѭӟc ÿӏnh nên ÿҥi vào khoҧng nӱa ÿҫu thӃ kǤ thӭ hai

trѭӟc công nguyên (3). Tìm hiӇu vӅ cuӝc nam tiӃn cӫa ngѭӡi ViӋt ta thҩy: mҧnh ÿҩt

Long Thành là mӝt trong nhӳng mҧnh ÿҩt mà ngѭӡi ViӋt ÿһt chân ÿӃn ÿây sӟm nhҩt

trên con ÿѭӡng khai phá ÿҩt ÿai vùng Nam Bӝ. Sӱ sách còn ghi lҥi, năm 1620 chúa

NguyӉn Phúc Nguyên gҧ công chúa Ngӑc Vҥn cho vua Chân Lҥp là Chey Chetta II ÿӇ

mӣ ÿѭӡng bang giao, tҥo ÿiӅu kiӋn ÿѭa dân vào khai phá vùng Nông Nҥi (tӭc Ĉӗng

Nai), thì trѭӟc ÿó vùng này ÿã có cѭ dân ngѭӡi ViӋt ÿӃn làm ăn sinh sӕng. Rӗi cuӝc di

dân cӭ tiӃp tөc theo dòng lӏch sӱ chҧy xuôi tӯ Bҳc vào Nam. Nhҩt là tӯ khi có cuӝc

phân tranh Trӏnh NguyӉn, rӗi cuӝc nәi dұy cӫa phong trào Tây Sѫn vào tiêu diӋt quân

chúa NguyӉn và quân Xiêm ӣ Rҥch Gҫm, Xoài Mút. Mӛi lҫn có biӃn ÿӝng lӏch sӱ, lҥi

mӝt lҫn tăng dҫn dân sӕ ngѭӡi ViӋt khai phá trên vùng ÿҩt này.

Ngoài cѭ dân ngѭӡi ViӋt ra, Long Thành xѭa có nhiӅu dân tӝc ít ngѭӡi nhѭng,

vì trҧi qua mӝt thӡi kǤ du canh, du cѭ kéo dài nên ÿã tҧn mát ÿi các nѫi. HiӋn nay ӣ

xã Phѭӟc Thái còn mӝt ҩp khoҧng hѫn hai chөc gia ÿình ngѭӡi Choro. Ӣ xã Bình Sѫn

còn hѫn 100 gia ÿình ÿӗng bào Nùng ӣ ҩp Sa Cá và ngѭӡi Chăm ӣ ҩp Chùa. Ӣ thӏ trҩn

và mӝt sӕ xã còn có ngѭӡi ViӋt gӕc Hoa. Ӣ các xã Lӝc An, Phú Mӻ, khu Dҫu Ba

thuӝc thӏ trҩn còn có nhӳng con mѭѫng gӑi là mѭѫng Hӡi, dҩu vӃt cӫa ngѭӡi Chăm

xѭa. Là mҧnh ÿҩt mà hҫu hӃt do ngѭӡi tӯ các nѫi ÿӃn khai phá, làm ăn sinh sӕng, nên

ÿã kӃt hӧp tҥo ra mӝt phong tөc tұp quán ÿa dҥng.

Bên cҥnh nhӳng tұp tөc là mӝt nӅn văn hoá dân gian nҭy sinh và ÿѭӧc lѭu

truyӅn. Nәi tiӃng nhҩt là trò chѫi múa lân, ÿua thuyӅn ӣ các xã Phѭӟc An, Long

Hѭng, An Hòa, mӝt trò chѫi vui khoҿ. Qua nhӳng lҫn thi ÿҩu, ÿӝi lân, ÿӝi thuyӅn cӫa

1.10 Page 10

▲back to top

huyӋn Long Thành thѭӡng giұt giҧi nhҩt, nhì cӫa tӍnh.

Ӣ mӝt sӕ xã còn xuҩt hiӋn nhӳng truyӅn thuyӃt mang nӝi dung ca ngӧi lòng

nhân hұu: Ӣ xã Phѭӟc An, xã An Hòa có miӃu thӡ bà chѭa thai sanh, mӝt bà mө có

tài ÿӥ ÿҿ, sҹn lòng cӭu giúp mӑi ngѭӡi, theo lӡi kӇ cӫa ÿӗng bào, bà còn ÿӥ ÿҿ cho cҧ

cӑp cái và ÿѭӧc cӑp ÿӵc bҳt heo rӯng ÿӃn trҧ ѫn, xã Phѭӟc Tân có sӵ tích vӅ: “Nӗi

ÿәng sông Buông” và “bàn cӡ tiên trên dãy Dòng dài”. Mӝt chiӃc cҫu bҳc qua sông

Buông, trên quӕc lӝ 15, xѭa kia có tên là “Phөng KiӅu” cҫu con chim phөng. Nhѭng

Long Thành là ÿҩt tӭ linh (Long, Ly, Qui, Phөng) nên tránh tên húy mà gӑi là cҫu

Vҥc, “cҫu con chim ÿi ăn ÿêm”. Ĉӗng bào Phѭӟc Tân vүn còn nhӟ câu ca dao nói vӅ

quê hѭѫng mình.

Em yêu Phͭng ki͉u, quê em giàu ÿ́p

Yêu dòng sông Buông, giͷ mãi n͛i ÿ͛ng

Yêu dãy Dòng dài, thích bàn cͥ tiên..

Nhͣ mãi lͥi khuyên, giͷ lòng ngay th̵t

Xóm làng hoá h͕c, ÿ̭t n˱ͣc hoà minh

Ca khúc thái bình, quê h˱˯ng v̩n tu͇.

Long Thành : Mӝt bӭc tranh sѫn thuӹ hӳu tình, là sӵ kӃt hӧp hài hòa giӳa thiên

nhiên và con ngѭӡi. Nѫi phát triӇn mӝt nӅn văn hóa vui tѭѫi, lành mҥnh. Nѫi mà

ngѭӡi tӯ bӕn phѭѫng và kӃt chһt tình thân ái trong lao ÿӝng, trong chiӃn ÿҩu bҧo vӋ

mҧnh ÿҩt yêu thѭѫng.

DѬӞI ÁCH THӴC DÂN PHONG KIӂN

Sau khi chiӃm Biên Hoà tên chӍ huy cánh quân cӫa Pháp ÿҥi tá Bonad chia

quân ÿánh chiӃm Long Thành. Ngày 26 tháng 11 năm 186l, khoҧng 9 giӡ, cánh quân

do ÿҥi tá Diego chӍ huy tiӃn vào thӏ trҩn Long Thành. Khi quân ÿӏch tràn ÿӃn ngã ba

Nhà Mát gҫn ҩp Bà Ký thì bӏ quân triӅu ÿình và quân nghƭa dǊng Long Thành phөc

kích ÿánh trҧ quyӃt liӋt. Tәng lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng chӍ huy trұn ÿánh. Quân

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

ÿӏch dӵa vǊ khí tӕi tân áp ÿҧo. Nghƭa quân vǊ khí thô sѫ, ÿánh giһc chӫ yӃu bҵng tinh

thҫn dǊng cҧm. Trұn ÿánh xҧy ra quyӃt liӋt, tӯ sáng ÿӃn 14 giӡ chiӅu. Quân ta lӟp bӏ

thѭѫng, lӟp bӏ chӃt nhѭng vүn quyӃt tâm giӳ trұn ÿӏa. Giӳa lúc trұn ÿánh mӝt mҩt,

mӝt còn thì ÿӏch tăng cѭӡng quân và lҥi ÿѭӧc tin mӝt cánh quân do ÿҥi tá Lѫpѫrít ÿã

vѭӧt sông Ĉӗng Nai ÿánh chiӃm tӍnh lӝ 17 và tràn sang tӍnh lӝ 19. Trong lúc nguy

ngұp ÿó thì NguyӉn Ĉӭc Ӭng bӏ thѭѫng. Các chiӃn sƭ ta buӝc phҧi khiêng ông rút vào

căn cӭ. ĈӃn nѫi thì NguyӉn Ĉӭc Ӭng chӃt vì vӃt thѭѫng quá nһng (4).

Sáng ngày 27 và 28 tháng 11 năm 1861, Long Thành hoàn toàn lӑt vào tay

giһc. Nhân dân Long Thành bѭӟc sang mӝt thӡi kǤ tӫi nhөc cӫa ngѭӡi dân mҩt nѭӟc.

ChiӃm ÿѭӧc Long Thành, thӵc dân Pháp thiӃt lұp mӝt nӅn thӕng trӏ qua nhӳng

tên tay sai tӯ tri phӫ, tri huyӋn, chánh tәng, xã trѭӣng ÿӇ ÿàn áp phong trào yêu nѭӟc

cӫa ÿӗng bào.

HuyӋn Ĉѭӡng, tên tri huyӋn ÿҫu tiên mà thӵc dân Pháp ÿһt ӣ Long Thành, xuҩt

thân là lính trұn, làm ÿӝi xӃp, thuӝc làu nhӳng tiӃng Tây cӫa bӑn bӗi bàn. Ĉѭӧc mӝt

thӡi gian Pháp cho tên tham biӋn HuǤnh Công Thҥch vӅ thay. Thҥch xuҩt thân làm

lính giӳ cәng trҥi lính, rӗi lên thông ngôn, rӗi leo lên tham biӋn. VӅ Long Thành làm

Tri huyӋn ÿѭӧc hai năm, vì ӭc hiӃp quҫn chúng quá, nhân dân kiӋn Thҥch phҧi ÿәi ÿi

nѫi khác. Thӵc dân Pháp ÿѭa huyӋn Ân vӅ. Ân có tính máu mê cӡ bҥc, trai gái, tham

lam, tàn bҥo. Nhân dân căm thù tìm cách giӃt. Sau hai lҫn chӃt hөt, Ân sӧ hãi xin cho

ÿi nѫi khác. Cuӕi năm 1880 thӵc dân Pháp ÿѭa Ân ÿi làm tri huyӋn Sóc Trăng.

Ĉҫu năm 1881, ÿӏch ÿѭa Trҫn Bá Hӵu vӅ làm tri phӫ Long Thành. Hӵu là em

cӫa Trҫn Bá Tѭӡng, Trҫn Bá Lӝc, 2 tên ViӋt gian rҩt gian ác. VӅ Long Thành chѭa

ÿѭӧc mӝt năm, mӝt hôm nhà sѭ trө trì ӣ chùa Giác Lâm pháp danh là huyӅn Vi tên

thұt là Trҫn Văn Tҩn cùng 3 ngѭӡi bҥn ÿem gà, hoa quҧ vào huyӋn ÿѭӡng Long

Thành nói là ÿӇ biӃu quan phӫ.

Lúc ÿó Hӵu ÿi vҳng, vӧ Hӵu ra tiӃp, thҩy ngѭӡi nào cǊng áo the, khăn ÿóng

kiӇu nhà nho. Mө niӅm nӣ nhұn lӉ vұt và cho biӃt tri phӫ ÿang ÿi săn ӣ vùng Bà Ký.

Tìm biӃt Hӵu ÿang ÿánh bҥc ӣ nhà Ký Tài, xã trѭӣng vùng này, thҫy Vi gõ cӱa và báo

2.2 Page 12

▲back to top

tin, có bӑn cѭӟp vào phá phӫ huyӋn. Phӫ Hӵu vӝi vàng vӟi cây súng bѭӟc ra cӱa liӅn

bӏ 3 ngѭӡi bҥn cӫa thҫy Vi phөc sҹn dùng dao ÿâm chӃt. Ngày hôm sau, tӯ Gia Ĉӏnh,

tәng ÿӕc Trҫn Bá Lӝc xuӕng Long Thành ÿón xác em. Hҳn rút gѭѫm gõ vào quan tài

nói: “Tao ÿã bҧo mày vӅ Long Thành là chӃt, mày không nghe”(5).

Năm 1908 mӝt phong trào yêu nѭӟc núp dѭӟi danh nghƭa “Thiên ÿӏa hӝi” (6)

tràn vӅ Long Thành. Ӣ hҫu hӃt các xã ÿӅu có tә chӭc Thiên ÿӏa hӝi và ÿѭӧc chia ra

tӯng cөm: Cөm Phѭӟc Thái, Long An, Long Phѭӟc do cө Lê Lѭu Di phө trách ÿһt tҥi

ÿình Long Phѭӟc. Cөm An Hoà Hѭng, Phѭӟc Tân, Tam Phѭӟc, Tam An, An Lӧi do

cө Phan Văn Tұp cҫm ÿҫu, cѫ sӣ tҥi ÿình Tam Phѭӟc. Cөm Phѭӟc Lӝc, Phѭӟc

Nguyên, Sips, Lӝc An, Bình Sѫn do cө HuǤnh Thanh Quang và Trҫn Nghƭa Khánh

phө trách cѫ sӣ ÿһt ӣ khu Giàu Ba. Khu vӵc Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh, Giòng Ông

Ĉông do cө NguyӉn Xuân Sáng ÿiӅu khiӇn. Khu Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc An

do cө Ĉһng Phùng chӍ huy. Nәi bұt là cөm Phú Hӝi, Long Tân, Phѭӟc ThiӅn, Phѭӟc

KiӇn do cө Hӗ Văn Tƭnh lãnh ÿҥo. Cѫ sӣ ÿһt tҥi Xóm Hӕ. Cө Hӗ Văn Tӕ kӇ lҥi: “Ông

nӝi cө là Hӗ Văn Tƭnh ngѭӡi thân sinh ra cө là Hӗ Văn Thái ÿӅu tham gia phong trào

Thiên ÿӏa hӝi. Trө sӣ lúc ÿҫu ÿһt tҥi hӕc cây Da thuӝc xã Phú Hӝi. Sau thҩy hӝi hӑp ӣ

ÿây không ÿѭӧc tiӋn, dӉ bӏ lӝ nên tә chӭc quyӃt ÿӏnh xây mӝt miӉu ӣ Gò cao giáp

ranh xã Long Tân và Phú Hӝi, ÿһt tên là miӉu Bà. Thӵc ra miӉu này không có bài vӏ,

không có tѭӧng thҫn phұt, chӍ lӧi dөng làm nѫi hӝi hӑp. Hàng năm lҩy ngày 15 tháng

giêng âm lӏch là ngày cǊng miӉu, các hӝi viên ÿӅu vӅ hӑp, bӅ ngoài coi nhѭ ÿi cúng

thҫn, nhѭng tranh thӫ ÿӇ thông báo kӃ hoҥch hành ÿӝng. Mұt hiӋu cӫa hӝi khi gһp

nhau là: Mӝt ngѭӡi chӍ tay lên trӡi và nói bâng quѫ: “Mây vүn nһng nӅ”. NӃu là ngѭӡi

trong tә chӭc thì biӃt và lұp tӭc chӍ tay xuӕng ÿҩt và trҧ lӡi: “Cѫn giông sҳp nә”. Khi

ÿӃn nhà nhau thì dùng mұt hiӋu, cҫm cây dù, nӃu cù ngoéo quay ra là trao ÿәi rӗi ÿi

luôn, nӃu cù ngoéo quay vào là phҧi ӣ lҥi. Thiên ÿӏa hӝi có chѭѫng trình hӑc tұp cho

hӝi viên vӅ nӝi quy gia nhұp, lӡi thӅ, có cҧ nhӳng bài ѭӟc ÿӇ ÿӝng viên. Mӝt ÿoҥn cӫa

bài ѭӟc nhѭ sau:

“Bán dҥ Minh khuê

2.3 Page 13

▲back to top

Ĉánh ÿáo quê ÿình

Nghƭa huynh kӃt bài ÿӗng minh

Thuӹ huynh ÿӋ lai ÿӗng ҭm nhҩt”.

Tҥm dӏch nghƭa là: Nӱa ÿêm anh em cùng nhau hӑp viӋc hӝi, nâng ly rѭӧu chia

nhau cùng uӕng, thӅ hiӋp sӭc làm viӋc.

Ngày 12 tháng giêng năm 1916, lӵc lѭѫng Thiên ÿӏa hӝi ӣ Long Thành tham

gia phá khám Sài Gòn. Bӏ thҩt bҥi, ông TiӅn, ông Quý, ông DӋt bӏ ÿӏch bҳt trong trұn

ҩy. Phát hiӋn ra cѫ sӣ ӣ Long Thành, ÿӏch ÿem quân vӅ lùng bҳt và ÿàn áp phong trào.

Lâu dҫn phong trào Thiên ÿӏa hӝi ӣ ÿây bӏ rã, rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt. Nhӳng ngѭӡi

Thiên ÿӏa hӝi ÿành mai danh, ҭn tích ÿӧi thӡi nәi lên tiӃp tөc chӕng thӵc dân Pháp.

ĈӃn năm 1917 thӵc dân Pháp tiӃn hành tә chӭc “HiӋp hӝi trӗng tӍa Ĉông

Dѭѫng” ÿӇ khai thác mӫ cao su. Sau khi trӗng thí nghiӋm, chúng thành lұp công ty

Societe Des Tation des Terres Roouges, gӑi tҳt là Teru, ӣ khu ÿҩt ÿӓ Bình Sѫn, An

ViӉng và lҩy công nhân tӯ miӅn Bҳc, miӅn Trung vào làm dân công tra. Ĉoàn công

tra ÿҫu tiên ÿӃn Bình Sѫn, An ViӉng gӗm 81 ngѭӡi, là công nhân mӓ than Cҭm Phá

Cӱa Ông, Mông Dѭѫng thuӝc tӍnh Quҧng Ninh. Ĉoàn thӭ hai có 530 ngѭӡi ӣ các tӍnh

Nam Ĉӏnh, Ninh Bình, Hà Nam. Ĉoàn thӭ ba có 1025 ngѭӡi ӣ các tӍnh Thái Bình,

Hѭng Yên, Hҧi Dѭѫng, Hҧi Phòng.

ChӍ sau mӝt thӡi gian thӵc dân Pháp ÿã mӣ thêm công ty Societe indochinoise

plantation d’heveas, gӑi tҳt là Siph, do vӧ chӗng ngѭӡi Pháp là hҫu tѭӟc Saclѫ rivieas

des Lasuse trông coi. Không ÿҫy mѭӡi năm, tӯ công ty này ÿã phát triӇn: Tӯ xã An

Lӧi ÿӃn An Hoà có sӣ Abôrati, sӣ Ĉӡ La, sӣ Trҫn Quang An. Tӯ xã Long An ÿӃn

Phѭӟc Thái có sӣ Hê Lê Na, Rѫvectiga, Ĉӡ Rӑt. VӅ phía tӍnh lӝ 17 mӝt sӕ ÿҥo ngѭӡi

Pháp ÿӭng ra lұp hai sӣ cao su. Sӣ cao su ӣ xã Phú Hӝi gӑi là sӣ Ông Cӕ và sӣ Tân

Tѭӡng thuӝc xã Phú Thҥnh. Theo tӍnh lӝ 19 chúng thành lұp sӥ NguyӉn Dѭӥng, sӣ Pê

Ra.

ĈӇ khai thác triӋt ÿӇ thӭ nguyên liӋu quý ÿѭӧc gӑi là “Vàng trҳng” thӵc dân

Pháp ÿҫu tѭ tӕi ÿa ÿӇ mӣ rӝng phҥm vi trӗng cao su. ĈӃn năm 1935 sӕ dân công tra tӯ

2.4 Page 14

▲back to top

miӅn Bҳc, miӅn Trung vào lên tӟi 11 ngàn ngѭӡi. Ĉӡi sӕng cӫa nhӳng lӟp ngѭӡi này

vô cùng khә cӵc, hҫu hӃt ӣ lán, mái lӧp cӓ, chұt hҽp, ҭm ѭӟt, không giѭӡng, không

mùng mӅn, ăn cѫm gҥo hҭm, cá khô. Lѭѫng công nhân cҥo mӫ mӛi ngày 32 xu.

Công nhân ÿӭng máy lѭѫng 40 xu. Nhӳng công nhân chѭa ÿӫ 18 tuәi chúng phát cho

1 thҿ gӑi là “thҿ nhau” mӛi ngày lãnh 12 xu. NghӍ ngày nào là cҳt lѭѫng. Mҳc bӋnh

không ÿѭӧc cҩp thuӕc. Ăn khә ӣ khә, bӋnh tұt phát sinh làm nhiӅu ngѭӡi chӃt. Nhӳng

tên chӫ sӣ nhѭ Ĉӡ la Suse, Ĉӡ la Sen, Ba Rây, Ba Du, Robatѫrê, Be lanh, Ĉӡ laBa-

Rê, Ĉӡ La Pô, Sѫ ten, Ĉӡ Ba Lăng, Ĉӡ Lamông mà nhân dân Long Thành căm ghét

vүn nhҳc ÿӃn nhѭ nhҳc nhӳng hung thҫn. Tay chân cӫa chӫ sӣ càng dӳ tӧn nhѭ Litҽc,

còn gӑi là xӃp cә cò. Tên Abu gӑi là xӃp Hen. Tên Decoulon gӑi là xӃp QuӍ, tên này

là dùng giày xăng ÿá ÿá chӏ Hoa giұp là lách chӃt, chӍ vì chӏ mӟi sinh cháu ÿѭӧc hѫn

mӝt tháng nên hôm ÿó chӏ ÿi làm trӉ 15 phút. Ӣ Bình Sѫn chӫ Tây Ĉӡ Ba Lăng còn

làm bàn tay bҵng sҳt ÿӇ ÿánh công nhân. Tên xӃp Rucun còn ác ÿӝc hѫn nhiӅu, y ÿánh

chӃt 2 công nhân ӣ ÿӗn ÿiӅn Xuân Lӝc, gia ÿình nҥn nhҥn phát ÿѫn kiӋn, Rucun phҧi

ÿәi vӅ Bình Sѫn. Mӟi vӅ Bình Sѫn ÿѭӧc mӝt tháng, y ÿã ÿánh 3 thanh niên và mӝt

phө nӳ bӏ thѭѫng. Có lҫn y bҳt ÿѭӧc cai Hӑc ÿánh bҥc vӟi công nhân, hҳn liӅn tұp

trung gҫn 200 công nhân lҥi, rӗi ÿem cai Hӑc ra ÿánh. Cai Hӑc ÿә cҧ máu mӗm máu

mǊi Rucun nói vӟi mӑi ngѭӡi “Hãy noi gѭѫng tên này, nó là cai mà quan lӟn còn

ÿánh nhѭ thӃ ÿó”. Ĉѭӧc 5 ngày thì cai Hӑc chӃt. Ngѭӡi nhà phát ÿѫn kiӋn Rucun phҧi

ÿәi vӅ sӣ Bà Ĉҫm. VӅ sӣ Bà Ĉҫm ÿѭӧc ít lâu mӝt lҫn hҳn rình và bҳt ÿѭӧc cô Tuҩt

ÿánh ÿә mӫ cao su, y liӅn tұp trung mӝt sӕ công nhân lҥi coi rӗi ÿánh cô Tuҩt. Bà

Hҥnh kӇ lҥi: “Chúng tôi ngӗi bên ngoài chӍ nghe thҩy tiӃng gұy nó ÿánh vào ngѭӡi cô

Tuҩt thình thӏch và tiӃng cô Tuҩt kêu. Ĉánh chán tay nó ÿұp ÿҫu cô Tuҩt vào tѭӡng

chan chát. Chúng tôi bên ngoài chӍ biӃt nhìn nhau ӭa nѭӟc mҳt. Bӛng nghe tiӃng cô

Tuҩt kêu thét rӗi im bһt. Khi cӱa mӣ tên Rucun ÿi ra, mһt ÿӓ gay, mӗ hôi nhӉ nhҥi.

Cô Tuҩt thì nҵm rǊ rѭӧi, mһt be bét máu, bҩt tӍnh nhân sӵ. Khi chúng tôi khiêng cô

ÿӃn trҥm xá thì cô Tuҩt chӃt”. Căm thù tên Rucun anh em công nhân bàn nhau, vào

mӝt buәi sáng bӕ trí cho mӝt thanh niên leo lên chһt cành cao su rӗi cho ngѭӡi ÿi báo.

2.5 Page 15

▲back to top

Lұp tӭc Rucun chҥy ÿӃn, y quát công nhân lên bҳt ngѭӡi thanh niên. Ĉúng nhѭ kӃ

hoҥch, hàng trăm công nhân ÿang cҥo mӫ chҥy ùa ÿӃn mang theo dao và dөng cө. Lúc

ҩy Rucun ÿӭng oai vӋ, hai tay khuǤnh ra chӕng vào cҥnh sѭӡn, mҳt hau háu nhìn lên

anh thanh niên ӣ trên ngӑn cây. Lӧi dөng lúc nhӕn nháo, bҩt ngӡ, tӯ phía sau anh

Chín Cӛi dùng dao chém mӝt nhát tên Rucun ÿӭt luôn cánh tay, nҵm vұt ra. Mӑi

ngѭӡi ӗ bӓ chҥy, lӧi dөng lúc ÿó anh Cӛi ném dao bӓ ÿi luôn. Sau này mӟi ÿѭӧc biӃt

cô Tuҩt là ngѭӡi yêu chѭa cѭӟi cӫa anh. Còn tên Rucun phҧi chӣ ÿi bӋnh viӋn, rӗi tӯ

ÿó mҩt mһt không dám vӅ Long Thành.

Công nhân ÿã khә vӅ thҵng Tây cai trӏ, lҥi còn khә vì nhӳng tên xu, tên cai, tên

lính tay chân ÿҳc lӵc cӫa chӫ sӣ ÿánh ÿұp hành hҥ. Nhӳng tên ÿӝi Ĉѭѫng, xu Hѭӟng,

cai Bҳc, Tám HiӃu, cai Xӯ, cai Xƭnh là nhӳng tên ác ôn coi mҥng ngѭӡi nhѭ cӓ rác.

Cai Ĉѭѫng ӣ sӣ Ĉӡ La ÿã ÿá bà Cӕt lӝn cә xuӕng máng chӃt chӍ vì bà này khi cҥo mӫ

ÿã ÿӇ lѭӥi dao lҽm vào thân cây. Tên Tám HiӃu thҩy cô ĈiӇm xinh ÿҽp (cô ĈiӇm là

vӧ anh Ri công nhân) y tìm cách vu oan, bҳt giam rӗi ÿánh anh Ri chӃt ӣ trong ngөc.

Sau ÿó Tám HiӃu cѭӟp cô ĈiӇm làm vӧ. Cai Ĉăng dùng cây mây còn cҧ gӕc dùng ÿӇ

ÿánh công nhân. Tay chân cӫa cai Ĉăng là xu BiӇu khi ÿánh phө nӳ thѭӡng ÿá vào âm

hӝ, ÿánh thanh niên nó ÿá vào khu dѭѫng vұt. Căm thù tên BiӇu anh em công nhân

tìm cách ÿón ÿѭӡng bҳt và ÿánh tên BiӇu rӗi bӓ vào bao bӕ khiêng lên trҧ cho chӫ sӣ

và yêu cҫu “tên này ác quá chӏu không nәi xin chӫ cӱ ngѭӡi khác”. Tên chӫ Tây phҧi

chҩp nhұn.

Vì cuӝc sӕng quá khә, bӏ chà ÿҥp, mӝt sӕ công nhân nәi lên làm dân “anh chӏ”

tiêu biӇu nhѭ Bà hҵng, Tѭ Cѭӡng, Năm Ĉҫm, Bình Sѫn, An ViӉng thì gӑi là “láng

dao búa” công nhân ÿi chѫi ÿêm mang theo dao búa: Gây gӛ ÿánh nhau bҵng dao búa:

ăn hàng không có tiӅn trҧ thì giѫ dao búa ra doҥ rӗi bӓ ÿi. Bӑn tay chân cӫa ÿӏch nhѭ

xu Cai dùng dao búa ÿӇ cѭӟp vӧ ngѭӡi khác. Cai Chӳ thҩy vӧ anh Mүu là chӏ NguyӉn

Thӏ Muӝi xinh ÿҽp, Chӳ cùng 10 tay anh chӏ mang ÿӃn nhà anh Mүu mӝt mâm là dao

búa, mӝt mâm là xôi thӏt và Chӳ hӓi anh Mүu chӑn mâm nào. Thân cô, thӃ cô, vì vӧ

chӗng anh mӟi tӯ Bҳc vào nên anh ÿành ÿӇ cho chúng cѭӟp vӧ; Không dám kêu than

2.6 Page 16

▲back to top

! Anh Duүn ngѭӡi gӕc Bҳc Ninh vì khә quá ÿã trӕn, bӏ chӫ sӣ bҳt ÿѭӧc chúng ÿánh

ÿұp tàn nhүn rӗi nhӕt anh vào tù, anh Duүn ÿã bӏ chӃt trong ngөc. Ngѭӡi công nhân

lúc này chӍ còn biӃt than thӣ:

Con gà mày gáy Bҳc Giang

Trӡi làm lөt lӝi mày sang Nam KǤ

Nam kǤ lҳm hãng cao su

Ĉi sѭѫng vӅ mù khә lҳm trӡi ѫi !

Thҵng Tây, thҵng ÿӝi, thҵng ca

Cѭӟp vӧ bҵng búa, giӃt ngѭӡi bҵng dao

Ngày làm ÿѭӧc ba cҳc hai

Ăn hӃt ba cҳc xài ngoài hai xu

Trӕn ÿi thì sӧ ӣ tù

LiӅu thân ӣ lҥi làm bù ba năm

Lҥi còn cái nҥn rѭӧu chè, cӡ bҥc tӵ do công khai và ÿѭӧc chӫ Tây khuyӃn

khích. TӋ nҥn này ÿã cӝt ngѭӡi công nhân phҧi làm viӋc cho chúng suӕt ÿӡi. Nhân

phҭm con ngѭӡi bӏ chà ÿҥp, quyӅn lӧi tӕi thiӇu cӫa mӝt kiӃp sӕng cǊng ÿѭӧc bҧo vӋ,

kӇ cҧ cái tên cӫa mӛi ngѭӡi, khi bѭӟc chân vào sӣ cǊng bӏ tѭӟc bӓ. Chӫ Tây cho mӛi

ngѭӡi mӝt con sӕ. Lãnh lѭѫng bҵng con sӕ, gӑi ÿi làm bҵng con sӕ.

Công nhân ÿã khә, ÿӡi sӕng nông dân càng khә hѫn. Phҫn lӟn ÿҩt ÿai bӏ thӵc

dân Pháp tӏch thu ÿӇ mӣ ÿӗn ÿiӅn cao su. 2/3 diӋn tích còn lҥi rѫi vào tay ÿӏa chӫ,

nhӳng ÿӏa chӫ nәi tiӃng nhѭ hӝi ÿӗng ThiӅng, hӝi ÿӗng Liêu ӣ xã Phú Hӝi chiӃm tӟi

600 ha ruӝng. Phӫ Lӕ tӭc Lê Phát An chiӃm 300 ha ӣ vùng Phѭӟc Khánh. Em phӫ Lӕ

là Lê Phát Châu chiӃm 150 ha ӣ xã Phú Hӳu. Ĉӕc phӫ Trѭӡng chiӃm 200 ha ӣ khu

An Hoà Hѭng. Bҧy Thê, Cә Lҷng chiӃm tӟi 256 ha ӣ xã Phѭӟc ThiӅn, Phú Mӻ. Trӏnh

Thӏ Dung chiӃm 250 ha ӣ khu vӵc Long Tân, Vƭnh Thanh. Cҧ Dӏ ӣ xã Phѭӟc Thӑ

chiӃm 300 ha. Y ÿã tӯng nói vӟi nhiӅu ngѭӡi (tôi ÿi thăm cҧ ngày không hӃt ruӝng

rүy). Xã Phѭӟc KiӇn có biӋn QuӃ, xã Long Phѭӟc có hӝi ÿӗng Mén, cҧ Xѭa. Xã Long

An có thông Ĉҭu, hѭѫng hӝ Tӵ. Xã Phѭӟc Thái có cҧ Nghӏ tӭc Lê Văn Ngӳ. Nhӳng

2.7 Page 17

▲back to top

ÿӏa chӫ này ÿӅu chiӃm tӯ 120 ha ÿӃn 200 ha. Bӕ cҧ Nghӏ là hѭѫng hӝ Tuҩn nuôi tӟi

30 ngѭӡi làm con ăn, ÿӭa ӣ. Y có tӟi 187 con trâu bò, 25 con chó. Nhӳng tên ÿӏa chӫ

này vô cùng gian ác tham lam. Hѭѫng hào Long ӣ xã Phѭӟc Thӑ cho vay nһng lãi,

ngѭӡi nghèo vay thóc cӫa y, chѭa kӏp trҧ, y cho tay chân ÿӃn cѭӟp ÿӗ ÿҥc trong nhà,

bҳt vӧ con ÿӃn nhà hҫu hҥ, ÿánh ÿұp. Ӣ xã Tam Phѭӟc có Hӗ Văn BiӅu, y chiӃm tӟi

300 ha, tҩt cҧ ruӝng ÿҩt ӣ hai ҩp Gò Cát, Phѭӟc Hѭng là cӫa hҳn. Hҳn thѭӡng cѭӥi

ngӵa ÿi ÿӕc thúc ngѭӡi làm. Thҩy ai làm không vӯa ý là dùng gұy ÿánh ngay vào ÿҫu,

vào mһt nên ÿã có mӝt bài thѫ nói vӅ hҳn:

Thҩy bóng ngӵa BiӅu hӗn xiêu phách lҥc

Bà con Gò Cát, bà con Phѭӟc Hѭng

Bҧo nhau coi chӯng, gұy BiӅu nó ÿұp.

Vì bóc lӝt ÿѭӧc cӫa dân, bӑn này sӕng xa hoa, ÿàng ÿiӃm. Hӝi ÿӗng Thiêng,

hӝi ÿӗng Liêu chӃt rӗi, mӗ mҧ cӫa chúng xây to nhѭ mӝt ngôi nhà lӟn (khu nhà mӗ)

hiӋn nay vүn còn. Hѭѫng hӝ Lӝc ÿã tӯng làm chánh tәng Bình Lâm Thѭӧng, hàng

năm y tә chӭc giӛ dòng hӑ. Bҩt cӭ ai nӃu cùng hӑ Võ vӟi y, ÿӅu ÿѭӧc y mӡi ÿӃn ăn

giӛ, rӗi nhұn làm ngѭӡi nhà. Y ÿã tӯng vӛ ngӵc tӵ khoe là Mҥnh Thѭӡng Quân mӝt

mѭu ÿӗ gây thӃ lӵc, nhҵm cát cӭ mӝt vùng. Ngày nay ӣ xã Phѭӟc ThiӅn còn mӝt khu

mӝ, gӑi là mҧ ÿen, còn có tên là mҧ ông Cӑp. Tѭѫng truyӅn là mҧ cӫa cҧ Lѭѫng, giàu

có nhҩt làng. Khi hҳn chӃt, con cháu ÿã tӃ suӕt 7 ngày. Chúng còn mua hai cô gái là

ngѭӡi dân tӝc ÿӭng ÿӝi ÿèn ÿӇ tӃ. Khi chôn cҧ Lѭѫng, chúng chôn luôn cҧ hai cô ÿó.

Ĉӡi sӕng nông dân vô cùng khә cӵc, không có ruӝng phҧi ÿi làm thuê, làm

mѭӟn cho ÿӏa chӫ. Lãnh ruӝng cҩy thì phҧi nӝp tô, nӝp tӭc. ThuӃ khoá quá nһng nӅ.

Bҩt nhân nhҩt là thӭ thuӃ thân - thuӃ ÿánh ngay vào con ngѭӡi. Ӣ xã Long Tân có ông

Tѭ Lành ÿi cuӕc ruӝng vì không có quҫn áo mһc nên ӣ trҫn truӗng. Gһp ai qua lҥi ông

phҧi ngӗi thөt xuӕng lҫy vì mҳc cӥ. Ӣ xã Phѭӟc Thiên có ông Sáu Ruӝng vì ông

chuyên ÿi làm ruӝng mѭӟn, nên bà con gӑi ông bҵng tên ÿó. Không nhà, không vӧ

con, chuyên ÿi ӣ ÿӧ. Mӝt buәi sáng ngѭӡi ta thҩy ông treo cә, tӵ tӱ trên mӝt cành cây

tҥi ÿình Phѭӟc ThiӅn, dѭӟi chӛ ông chӃt là mӝt cái nóp và mӝt cái quҫn xà lӓn rách

2.8 Page 18

▲back to top

nát. Ông Sáu Ruӝng ÿã tìm cái chӃt vì không nghӍ ÿѭӧc cách gì ÿӇ sӕng.

Không nhӳng bӏ ÿói khә mà hҫu ngѭӡi dân ÿӅu bӏ mù chӳ vì chính sách ngu

dân cӫa thӵc dân Pháp. Tӯ năm 1929 ÿӃn năm 1932 toàn huyӋn chӍ có 1 trѭӡng dҥy

ÿӃn lӟp mӝt ÿһt tҥi xã Phѭӟc ThiӅn, mӝt trѭӡng dҥy tӟi lӟp hai ÿһt tҥi xã Phѭӟc Lӝc

(thӏ trҩn). Gia ÿình ông Trѭѫng Văn Diêu ӣ xã Phѭӟc ThiӅn, lҫn ÿҫu tiên có ÿӭa con

trai cho ÿi hӑc. Mӝt buәi tӕi, ÿѭa con mang bài ra hӑc, quên mһt chӳ, hai bӕ con xách

ÿèn ÿi hӓi cҧ hai ҩp BӃn Cam, BӃn Sҳn, mà cǊng chҷng ai biӃt là chӳ gì, vì tҩt cҧ ÿӅu

mù chӳ. Cҧ huyӋn có mӝt nhà hӝ sinh, dân gӑi y tá là “ông lӟn”.

Dӕt nát, lҥc hұu, cѫ cӵc vӅ ÿӡi sӕng dүn ÿӃn mê tín dӏ ÿoan. Ĉình chùa mӑc lên

khҳp nѫi. Xã Phѭӟc An dân sӕ không ÿӃn 3.000 ngѭӡi mà có ÿӃn 7 ngôi ÿình, 2 ngôi

chùa và hàng chөc ngôi miӃu. Ĉҥo Thiên chúa giáo du nhұp vào Long Thành tӯ năm

1844 chiӃm 11%. Ĉҥo Cao ÿài do xã Tӗn, ÿӕc QuӃ mang vӅ Long Thành vào năm

1936 chiӃm 13%. Tӏnh ÿӝ cѭ sƭ và ÿҥo Tin lành chiӃm 4%. Còn lҥi 72% là nhӳng

ngѭӡi theo ÿҥo Phұt và thӡ cúng ông bà. NhiӅu xã còn xuҩt hiӋn các võ “Nhà Vuông”

thӡ tiên sѭ (sҳc thҫn cӫa làng). ĈiӇn hình nhѭ ҩp BӃn Sҳn thuӝc xã Phѭӟc ThiӅn, ҩp

Chӧ thuӝc xã Phѭӟc Long, cӭ mӛi năm cúng lӟn 1 lҫn (cùng tam sanh) do cúng ngoài

hѭѫng, hoa quҧ còn phҧi dùng 3 thӭ thӏt: Thӏt dê, ngӛng, thӏt heo. Dân ÿã nghèo tұp

tөc lҥi bày ra cúng ÿình, cúng chùa, ÿóng góp, dүn ÿӃn mang công mҳc nӧ, rӗi lãi mҽ

ÿҿ lãi con, làm cho nhiӅu ngѭӡi vong gia bҥi sҧn. Ĉói khә sinh ra trӝm cѭӟp hoành

hành. Ĉêm ÿӃn, tiӃng trӕng, tiӃng mõ kêu cӭu hӃt nѫi này ÿӃn nѫi khác.

ĈӃn năm 1937 khi có phong trào Mһt trұn Ĉông Dѭѫng. Mһt trұn Bình dân

hoҥt ÿӝng mҥnh dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa các chiӃn sƭ Cӝng sҧn ÿã vҥch mһt tӝi ác cӫa các

chӫ ÿӗn ÿiӅn, tӕ cáo chúng trên mӝt sӕ báo chí, kêu gӑi nhân dân ÿӭng lên biӇu tình

ÿҩu tranh. ĈӇ ÿӕi phó vӟi phong trào cӫa nhân dân chính phӫ Pháp buӝc phҧi cӱ mӝt

ÿoàn thanh tra sang Ĉông Dѭѫng xem xét tình hình. ĈӇ che dҩu nhӳng hành ÿӝng dã

man tӯ trѭӟc ÿӃn nay, tҥi Long Thành, chӫ sӣ cao su Bình Sѫn Dѫlabadê ÿã bҳt công

nhân tҳm tұp thӇ. Vì tӯ lâu công nhân phҧi làm tӯ 4 giӡ sáng ÿӃn 6 giӡ tӕi: (mӝt ngày

hai bӳa cѫm ÿèn) nên nhiӅu công nhân không còn nghƭ gì ÿӃn viӋc tҳm giһt. KӇ tӯ

2.9 Page 19

▲back to top

ngày có lӋnh cӫa Ba Dê, chiӅu nào cǊng vұy, cӭ vào khoҧng 5 giӡ, khi mһt trӡi vӯa

lһn, tӯng tӕp công nhân bӏ lӝt trҫn truӕng xӃp hàng ÿi vào chӛ có hӗ nѭӟc. Nhӳng

thân hình gҫy gò, xѭѫng sѭӡn lӝ ra, da mӕc meo, ghҿ lӣ, co ro theo nhau ÿi dѭӟi cây

roi cӫa nhӳng tên cai, tên xӃp ÿiӅu khiӇn. ĈӃn hӗ nѭӟc phҧi xӃp thành hai hàng, bên

này ÿә nѭӟc cho bên kia, mӛi ngѭӡi mӝt miӃng dҿ cӑ lүn cho nhau. Bên kia quay lҥi,

lҥi làm nhѭ vұy. Xong lѭӧt phҧi kéo ra nhanh, ÿӇ toán khác vào. Trong lúc ÿó, tiӃng

chӱi, tiӃng roi cӫa bӑn cai thúc giөc rӕi rít. Chӛ nam công nhân tҳm là nhѭ vұy, chӛ

dành cho nӳ công nhân tҳm càng khә hѫn. Bӑn xu, bӑn cai lӧi dөng lӋnh cӫa chӫ sӣ

ÿӇ hành hҥ làm tình làm tӝi con ngѭӡi. NhiӅu chӏ em không chӏu nәi nӛi nhөc, chӕng

lҥi, lұp tӭc bӏ ngay mӝt trұn mѭa roi. Ba Dê ÿã hҥ lӋnh cho bӑn tay chân: “Ĉӭa nào

không chӏu tҳm bҵng nѭӟc, thì cho chúng tҳm bҵng roi”. NhiӅu công nhân bӓ trӕn.

Mӝt bài thѫ vҥch mһt tên Ba Dê xuҩt hiӋn:

Hӥi ai trên thӃ giӟi loài ngѭӡi

Bҧo cho biӃt; có nѫi ÿâu giӕng thӃ này

Coi ngѭӡi nhѭ là súc vұt

Bҳt tҳm tӯng bҫy, thì nhân cách còn ÿâu

Ba Dê ѫi; mày ÿúng Bécgiê mҩt rӗi

Cút vӅ nѭӟc Pháp ÿi thôi

Ӣ ÿây tao sӁ tҳm mày bҵng dao

Vào thӡi kǤ này, tình hình căng thҷng, nguy cѫ chiӃn tranh thӃ giӟi có thӇ xҧy

ra. Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng phong trào ÿҩu tranh cӫa nhân

dân càng phát triӇn mҥnh. ĈӇ ÿӕi phó trѭӟc tình hình rӕi ren ÿó, toàn quyӅn Ĉông

Dѭѫng ÿã áp dөng mӝt hành ÿӝng nham hiӇm. Chúng phát ÿӝng phong trào: “vui

khoҿ, trҿ trung” nhҵm hút thanh niên nam nӳ vào con ÿѭӡng ăn chѫi truy lҥc, âm mѭu

ÿánh lҥc hѭӟng phong trào ÿҩu tranh cӫa dân tӝc. Ӣ các huyӋn chúng tә chӭc thi chӑi

trâu, chӑi gà, ÿҩu quyӅn anh, ÿҩu kiӃm, mӣ các sòng bҥc. Ĉһc biӋt là chúng lӧi dөng

phong trào cҧi lѭѫng nhҵm ru ngӫ con ngѭӡi. Ӣ Long Thành, chúng xây dӵng nhiӅu

gánh hát. Gánh Tân Thinh do Ba Cu cҫm ÿҫu. Gánh Văn hí bang do Mѭӡi Vui tә

2.10 Page 20

▲back to top

chӭc, sau ÿәi ra Tái lҥc bang. Ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su Bình Sѫn, An ViӉng, lúc này tên Ba

Dê, phҧi ÿәi ÿi nѫi khác, tên Ĉӡ La Mông vӅ thay, y có nhiӅu thӫ ÿoҥn mӏ dân thâm

ÿӝc. Y tә chӭc mӝt gánh hát bӝi, cho kép Cӱ, bҫu Phu ÿӭng ra ÿiӅu khiӇn. Gánh hát

này phҧi thӵc hiӋn theo lӋnh cӫa chӫ Tây, diӉn vào ban ÿêm, biӇu diӉn liên tөc, suӕt

ÿêm. Tên Ĉӡ La Mông hҥ lӋnh, nhӳng ÿêm có biӇu diӉn thì tҩt cҧ công nhân phҧi ÿi

xem, ai vҳng mһt thì phҥt lѭѫng. ĈiӇn hình nhҩt là gánh hát có tên là Ĉӗng lҥc bang

do Võ Văn TruyӋn tӭc Hoàng ViӋt Hà tә chӭc. Gánh hát này ÿѭӧc tri huyӋn Long

Thành ÿӥ ÿҫu nên có tӟi 75 ngѭӡi, gӗm ÿào kép, kéo màn, nҩu bӃp. DiӉn toàn nhӳng

vӣ ly kǤ nhѭ: “Thôi Tӱ thi TӃ quân”. “Lý ThӃ Dân treo dây Ngӑc Ĉái”, “TiӃt Cѭѫng

phá ThiӃt Khu Phҫn”. NhiӅu nam nӳ thanh niên ÿã bӓ nhà ÿi theo gánh hát.

Vӟi âm mѭu ÿҫu ÿӝc nhân dân ta, thӵc dân Pháp còn ra lӋnh cҩm dân không

ÿѭӧc nҩu rѭӧu ÿӇ chúng ÿӝc quyӅn. Hàng ngày chúng cho lính Ĉoan ÿi lùng sөc

khám xét, chӍ cҫn phát hiӋn có cѫm rѭӧu trong nhà là chúng tӏch thu gia sҧn. Ĉӗng

bào rҩt sӧ lính Ĉoan nên gӑi chúng là bӑn (Tàu Cáo). NhiӅu gia ÿình ÿã bӏ mҩt nghiӋp

vì bӑn này. Trong lúc cҩm dân nҩu rѭӧu thì Pháp thành lұp nhӳng hãng, nhӳng công

ty nҩu rѭӧu rҩt lӟn, nhѭ hãng Xăng Nich Biên Hoà. Hàng ngày chúng cho chӣ rѭӧu

vӅ Long Thành, mӝt thӭ rѭӧu pha chӃ tӯ cӗn ra nӗng ÿӝ rҩt cao, nhiӅu ÿӝc hҥi. Lúc

ÿҫu chúng ÿһt nhiӅu ÿҥi lý, ӣ thӏ trҩn Long Thành có ÿҥi lý cӫa Tám Xҥo (Tàu lai) là

lӟn nhҩt. Sau thҩy dân không mua, thӵc dân Pháp liӅn ra lӋnh cѭӥng bӭc dân uӕng

rѭӧu. Chúng ÿiӅu tra sә ÿinh, căn cӭ sә ÿinh trong xã rӗi cho chӣ rѭӧu vӅ bҳt xã

trѭӣng ÿӭng ra nhұn. Xã trѭӣng lҥi bҳt tӯng gia ÿình phҧi mua. Uӕng hay không uӕng

cǊng mһc. Ӣ sӣ cao su Bình Sѫn lúc ÿó có khoҧng 3200 công nhân, 450 ngѭӡi là nӳ

công nhân, còn lҥi là nam công nhân. Mӛi lҫn xe chúng chӣ vӅ ÿә xuӕng tӟi 4000 lít.

Chӫ sӣ nhұn rӗi trӯ vào tiӅn lѭѫng công nhân và bҳt cҧ nam lүn nӳ ÿӅu phҧi mua. Có

tháng chúng chӣ vӅ tӟi hai ba kǤ. Mӝt lҫn ӣ xã Phѭӟc Lai gһp ngày cúng ÿình, dân

nҩu rѭӧu ÿӇ cúng, không ngӡ có ngѭӡi ÿi báo, lұp tӭc lính ÿoan tràn vӅ. Chúng khám

xét tìm thҩy nhiӅu gia ÿình có hèm (bã rѭӧu) lұp tӭc chúng bҳt ngѭӡi ÿánh ÿҥp, tra

khҧo, rӗi lұp biên bҧn tӏch thu gia sҧn. Căm thù bӑn này, ông cҧ Hai ÿi gӑi ÿӗng bào

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

ÿӃn. Hѭӣng ӭng lӡi ông, nhiӅu bà con nhҩt là thanh niên kéo ra vây bҳt 3 tên lính

ÿoan trói lҥi, mӝt sӕ tên chҥy thoát. Bà con liӅn ÿem hèm rѭӧu ÿә lên ÿҫu bӑn này.

NhiӅu thanh niên cҫm dao chӍ muӕn xông vào chém chӃt, 3 tên lính ÿoan sӧ hãi, lҥy

van xin tha tӝi. Ông cҧ Hài chӍ tay vào mһt nhӳng tên linh và bҧo: “Hôm nay bà con ӣ

ÿây tha chӃt cho bӑn bây, nӃu lҫn sau còn vӅ bҳt bӟ, khám xét thì quyӃt sӁ không tha”

rӗi ra lӋnh thҧ. Cҧ 3 tên cúi ÿҫu chuӗn thҷng.

Gҫn mӝt thӃ kӹ, ngѭӡi dân Long Thành bӏ thӵc dân phong kiӃn ÿàn áp, bóc lӝt,

nӛi khә cӫa ngѭӡi dân ÿã không còn sӭc nén. Long Thành lúc này nhѭ mӝt cánh ÿӗng

cӓ khô, chӍ chӡ mӝt ÿӕm lӱa cách mҥng lұp tӭc nó sӁ bùng lên, ÿӕt cháy kҿ thù, thiêu

huӹ chӃ ÿӝ thӕng trӏ cӫa bӑn thӵc dân phong kiӃn.

TӮ CHI BӜ ĈҪU TIÊN ĈӂN CÁCH MҤNG THÁNG TÁM

Năm 1937 Xӭ uӹ Nam kǤ ÿã cӱ các ÿӗng chí ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông

Dѭѫng vӅ hoҥt ÿӝng ӣ vùng Long Thành. Ĉӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai vӅ vùng Phѭӟc

Lӝc, Long An, An Lӧi, Phѭӟc ThiӅn. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (còn gӑi là Nghƭa

Xѭӧc) cùng vӟi ÿӗng chí Sáu Ĉҥi ÿi sâu vào vùng cao su Siph, Bình Sѫn, An ViӉng.

Trѭѫng Văn Bang, NguyӉn Văn Luӻ, HuǤnh Văn Ký hoҥt ÿӝng ӣ vùng Tam An, Tam

Phѭӟc, An Hoà. Ĉӗng chí Hӗ Văn Giàu vӅ vùng Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ.

Năm 1939 ÿҥi chiӃn thӃ giӟi lҫn thӭ hai bùng nә. Bên Ĉông dѭѫng, bӑn thӵc

dân pháp càng ra sӭc bóc lӝt, ÿàn áp phong trào cách mҥng. Năm 1940, giһc Nhұt

nhҧy vào Ĉông Dѭѫng. ĈӃ quӕc Pháp liӅn cҩu kӃt vӟi giһc Nhұt ra sӭc ÿàn áp nhân

dân ta. Chúng tìm mӑi cách phá hoҥi nӅn kinh tӃ cӫa ta. Ngoài Bҳc, chúng bҳt ÿҫu phá

lúa ngô khoai ÿӇ lҩy ÿҩt trӗng ÿay, ÿã làm 2 triӋu ngѭӡi dân chӃt ÿói. Trong Nam,

chúng bҳt dân ÿóng lúa hѭѫng lүm, sӕ lúa này chúng ÿem ÿӕt thay cho than ÿӇ chҥy

máy. Tҥi Long Thành, quân ÿӝi Nhұt chia nhau ÿóng ӣ sӣ Bà Ĉҫm, khu căn cӭ Nѭӟc

Trong, nhà máy ÿiӋn, khu Thái ThiӋn. Hàng ngày chúng lùng bҳt tӯ 300 – 400 ngѭӡi

ÿi làm xâu xây dӵng sân bay, ÿӗn bӕt. Ngѭӡi dân Long Thành lúc này mӝt cә hai

tròng, Pháp bҳt lính, Nhұt bҳt phu. Nhӳng tên lính Nhұt cǊng ác ÿӝc tàn bҥo nhѭ lính

3.2 Page 22

▲back to top

Pháp. Ӣ khu căn cӭ Nѭӟc Trong có tên Nhұt chuyên dùng chӁn rìu ÿӇ ÿánh ngѭӡi.

Ĉӗng bào ÿã ÿһt tên cho nó là thҵng chӁn rìu. Mӝt lҫn, lính Nhұt vӅ ҩp BӃn Cam ÿã

dùng thanh sҳt cài cӱa ÿánh chӃt anh NiӅm con chú Khӏ và ÿánh bӏ thѭѫng mӝt sӕ

ngѭӡi.

Ĉӗng thӡi vӟi nhӳng hành ÿӝng ÿàn áp, bóc lӝt, mӛi tên thӵc dân có mӝt âm

mѭu mӏ dân thâm ÿӝc riêng. Thӵc dân Pháp thì tung ra cái gӑi là “Pháp ViӋt ÿӅ huӅ”

nhҵm lôi kéo ngѭӡi ViӋt Nam ÿӭng vӅ phe chính phӫ Pháp, tìm cách ÿҭy phát xít

Nhұt ra khӓi Ĉông dѭѫng. Phát xít Nhұt thì thành lұp khӕi “Ĉҥi Ĉông á” và tuyên

truyӅn cho chӫ trѭѫng ngѭӡi cùng da vàng, máu ÿӓ thì phҧi bҧo vӋ nhau, tìm cѫ hӝi

lұt ÿә Pháp. Tҥi Long Thành, tên tay sai ÿҳc lӵc cӫa Nhұt là Trҫn Quang Vinh,

NguyӉn Văn Sót ÿã tә chӭc nói chuyӋn và phát báo Ĉҥi Ĉông Á.

Nhұt Pháp tìm cách lұt ÿә nhau là thӡi cѫ thuұn tiӋn cho phong trào cách mҥng

quҫn chúng. ĈӃn tháng 3 năm 1943 Ban cán sӵ cao su miӅn Ĉông ÿѭӧc thành lұp và

lúc này Xӭ uӹ Nam kǤ ÿã cӱ ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Long Thành.

NhiӋm vө là ÿi sâu xây dӵng phong trào trong công nhân. Lúc ÿҫu ÿӗng chí Dөc phҧi

ÿóng vai ngѭӡi ÿi bán thuӕc lào, lân la vào các vùng công nhân ӣ. Lâu dҫn cái tên

“thҫy Ba thuӕc lào” trӣ thành quen thuӝc cӫa nhiӅu ngѭӡi. Sau mӝt thӡi gian ÿӗng chí

Dөc kӃt thân vӟi ông Liêm làm nghӅ lai xe cho sӣ, anh Hai Tӕt làm thѭ ký, anh Ba

TiӉu Dân (Coulive). Thông qua nhӳng anh em quen biӃt ÿӗng chí Dөc ÿã nҳm ÿѭӧc

tình hình ӣ các sӣ và tҥo ra mӝt mӕi quan hӋ rӝng rãi trong công nhân. ĈӃn tháng 3

năm 1944 ÿӗng chí Lê Minh Ĉӏnh thay mһt Ban cán sӵ miӅn Ĉông xuӕng gһp ÿӗng

chí Dөc. Cùng ÿi vӟi ÿӗng chí Ĉӏnh còn có ÿӗng chí VǊ Hӗng tӭc Phô và Lý Trҫn

Hoan. Ĉӗng chí Ĉӏnh cho biӃt: Tình hình thӃ giӟi và khҷng ÿӏnh rӗi ÿây Ĉӗng Minh

sӁ ÿánh bҥi chӫ nghƭa phát xít. Nhұt Pháp ӣ Ĉông Dѭѫng thӃ nào cǊng sӁ lұt nhau,

thӡi cѫ cѭӟp chính quyӅn ÿã ÿӃn. Trѭӟc tình thӃ cҩp bách, Xӭ uӹ quyӃt ÿӏnh phҧi

thành lұp chi bӝ ÿӇ chӍ ÿҥo phong trào ÿӏa phѭѫng. Ĉӗng chí Ĉӏnh thay mһt Ban cán

sӵ miӅn Ĉông giao trách nhiӋm ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc làm bí thѭ và cӱ VǊ Hӗng

(tӭc phô) và Lý Trҫn Hoan ӣ lҥi hӛ trӧ. Ĉây là chi bӝ Ĉҧng ÿҫu tiên xuҩt hiӋn trên ÿҩt

3.3 Page 23

▲back to top

Long Thành. Tӯ ÿӕm lӱa nhӓ này ÿã bùng lên mӝt phong trào ÿҩu tranh cách mҥng

rӝng lӟn. Sau khi chi bӝ ÿѭӧc thành lұp các ÿӗng chí ÿҧng viên ÿã tә chӭc mӣ “Hӝi

tiӃt kiӋm” trong sӣ cao su. Mӛi hӝi có tӯ 10 ÿӃn 15 ngѭӡi. Mӛi tháng ÿóng mӝt ÿӗng,

không tính lãi. Sӕ tiӅn góp ÿѭӧc dӗn cho mӝt ngѭӡi chӫ quҧn. Ngѭӡi này có nhiӋm vө

tә chӭc chi tiêu. Nhӡ có hӝi nhѭ vây nên tӯng công nhân ÿã tiӃt kiӋm ÿѭӧc tiӅn ÿӇ chi

cho viӋc lӟn. Lúc ÿҫu sӣ Bình Sѫn, An ViӉng có 4 tә, chӍ sau 3 tháng ÿã may ÿѭӧc

310 bӝ quҫn áo phát cho anh em công nhân. Sau nӱa năm, sӕ hӝi viên tăng lên 265

ngѭӡi vӟi 17 tә. Chi bӝ phát ÿӝng ÿӇ có tiӅn góp hӝi thì công nhân không dѭӧc ÿánh

bҥc, rѭӧu chè bê tha. NӃu phát hiӋn hӝi viên nào còn cӡ bҥc rѭӧu chè thì sӁ phê bình,

nӃu không sӱa chӳa thì kiên quyӃt ÿѭa ra khӓi hӝi. Nhӡ ÿó nҥn cӡ bҥc, rѭӧu chè ӣ

Bình Sѫn, An ViӉng giҧm ÿi nhiӅu. Thông qua công tác tuyên truyӅn vӅ ÿѭӡng lӕi

cách mҥng và nhӳng hoҥt ÿӝng cө thӇ các ÿӗng chí ÿҧng viên ÿã tҥo ÿѭӧc uy tín lӟn

trong quҫn chúng. NhiӅu gia ÿình có xích mích ÿӅu ÿӃn nhӡ các ÿӗng chí giҧi quyӃt.

Sau mӝt thӡi gian theo dõi bӗi dѭӥng và thӱ thách ÿӃn tháng 9 năm 1944 ÿӗng chí Ba

Dөc giӟi thiӋu và kӃt nҥp anh Thái, anh Ba TiӉu vào Ĉҧng và ÿѭa ÿӗng chí Bҧy Kӹ là

ÿҧng viên ÿang hoҥt ÿӝng ӣ vùng Phѭӟc ThiӅn vӅ sinh hoҥt cùng chi bӝ. Lӵc lѭӧng

phát triӇn, chi bӝ phân công tӯng ÿӗng chí ÿҧng viên ÿi vào các sӣ cao su tuyên

truyӅn và tә chӭc ÿѭӧc nhӳng ngѭӡi ѭu tú làm nòng cӕt. Giӳa lúc này, Ban cao su

miӅn Ĉông liӅn cӱ ÿӗng chí Lê Ĉình Cӵ vӅ tә chӭc liên ÿoàn cao su tҥi Long Thành.

Mөc ÿích viӋc thành lұp liên ÿoàn cao su là ÿӇ thӕng nhҩt hành ÿӝng cách mҥng. Thӡi

kǤ này, giһc Nhұt bҳt phu ÿi vào rӯng Cây KhӃ, Bàu Lѭѫn, Bàu Cҥn chһt gӛ cӯ chӣ

vӅ ÿӇ chúng xây dӵng sân bay ӣ căn cӭ Nѭӟc Trong và Thái ThiӋn. Chúng còn bҳt

phu xe bò chӥ vǊ khí, lѭѫng thӵc, thӵc phҭm sang ÿҩt Miên. ĈӇ chӕng lҥi hành ÿӝng

cӫa giһc Nhұt, Liên ÿoàn cao su liӅn thành lұp “NghiӋp ÿoàn xe bò” và cӱ ÿӗng chí

Bҧy Kӹ phө trách. Có sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng, anh em công nhân tìm mӑi cách chӕng

lҥi. ViӋc làm sân bay kéo dài tӯ tháng này qua tháng khác, anh em bҧo nhau lҩy cҳp

vұt tѭ, lãnh công. Ĉoàn phu xe bò ÿi Cӡ Ra Chê thì bҧo nhau trӕn hӃt. Dѭӟi sӵ lãnh

ÿҥo cӫa Ĉҧng, công nhân nәi dұy ÿҩu tranh mҥnh mӁ. Ӣ ÿӗn ÿiӅn Bình Sѫn, An

3.4 Page 24

▲back to top

ViӉng gҫn 500 công nhân biӇu tình kéo ra quұn lӷ gһp quұn Phөc ÿҩu tranh ÿòi “cҩm

ÿánh ÿұp, cҩm cúp lѭѫng”. Quұn Phөc trҧ lӡi: “viӋc ÿó là do mҩy ông chӫ Tây, tôi

không dám can thiӋp”. Ĉoàn ngѭӡi trӣ vӅ gһp Chӫ Ĉӡ La Mông, tên này hӭa sӁ thӵc

hiӋn nhѭ yêu cҫu cӫa bà con. Nhѭng sau ÿó, cai Minh tay chân cӫa chӫ sӣ cho ngѭӡi

rình bҳt nhӳng ngѭӡi cҫm ÿҫu cuӝc biӇu tình giam lҥi, ÿánh ÿұp. Hѫn 100 công nhân

ÿӃn gһp Ĉӡ La Mông phҧn ÿӕi. Tên chӫ sӣ chӕi quanh. Ngay ÿêm hôm ÿó, anh em tә

chӭc bao vây và bҳt cai Minh ÿem ra lô cao su ÿâm chӃt, rӗi chia nhau ÿi ÿұp phá trên

2000 chén mӫ. Ĉѭӧc tin báo, chӫ Tây sӧ hãi vӝi thҧ hӃt nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt, rӗi ÿem

tiӅn, ÿem thuӕc ÿӃn xin bӗi thѭӡng và ÿә tӝi bҳt ngѭӡi là do cai Minh.

Mӝt tinh thҫn ÿoàn kӃt thѭѫng yêu ÿѭӧc thӇ hiӋn ӣ liên ÿoàn cao su, mӑi ngѭӡi

tình nguyӋn mӛi tháng góp hai hào làm quӻ chi tiêu cho công hӝi. Ĉѭӧc sӵ chӍ ÿҥo

cӫa cѫ sӣ Ĉҧng, Hӝi ái hӳu ÿӃn thӡi kǤ này hoҥt ÿӝng rҩt sôi nәi. Cuӕi năm 1944

ÿӗng chí Ba Dөc lҫn lѭӧt kӃt nҥp các ÿӗng chí Liêm, Phú, Hai Tӕt vào Ĉҧng và thành

lұp chi bӝ Bình Sѫn. Cӱ ÿӗng chí VǊ Hӗng (tӭc phó) làm bí thӭ. Qua viӋc tuyên

truyӅn chi bӝ Bình Sѫn móc nӕi ÿѭӧc anh Ba Minh là ngѭӡi ÿѭӧc chӫ Tây giao cho

nhiӋm vө giҧi quyӃt mӑi công viӋc cӫa sӣ. Ĉѭӧc anh Minh hӛ trӧ bên trong, anh em

công nhân liӅn ÿҩu tranh ÿòi phát lѭѫng cùng kǤ hҥn, cung cҩp ÿҫy ÿӫ lѭѫng thӵc

thӵc phҭm, ngày làm 8 giӡ, ÿau bӋnh ÿѭӧc nghӍ và phҧi ÿѭӧc cҩp thuӕc. Tên chӫ Tây

Anbriell chҩp nhұn và giao cho anh Minh giҧi quyӃt. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi, uy tín

cӫa chi bӝ Bình Sѫn càng ÿѭӧc nâng cao.

Tháng 3 năm 1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp, hӋ thӕng chính quyӅn Pháp lӑt vào

tay phát xít Nhұt. Nhӳng tên chӫ Tây, ÿӭa bӏ giһc Nhұt bҳt, ÿӭa bӓ trӕn vӅ Sài Gòn,

ÿӭa lӫi vào rӯng. NhiӅu cѫ sӣ cao su lúc này thӵc sӵ do ngѭӡi cӫa ta làm chӫ. Ӣ các

xã, bӑn hӝi tӅ tan rã. Chính phӫ Trҫn Trӑng Kim do Nhұt dӵng lên ÿѭӧc mҩy tháng là

tan ngay. Ӣ Long Thành quұn Phөc phҧi ÿәi ÿi nѫi khác. Quұn Hӝi vӅ thay. Hӝi chѭa

dàn xӃp trong tә chӭc thì chính phӫ Trҫn Trӑng Kim ÿã ÿә rӗi. Trong lúc ÿó, phong

trào ÿҩu tranh cӫa quҫn chúng nәi lên khҳp nѫi trong huyӋn.

3.5 Page 25

▲back to top

Tháng 5 – 1945 lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong tràn vӅ Long Thành, phong

trào phát triӇn rҩt mҥnh, do thҫy giáo Chӓi lãnh ÿҥo. Chi bӝ liӅn cӱ ÿӗng chí Liêm,

ÿӗng chí Châu vào cùng làm viӋc vӟi thҫy giáo Chӓi ÿӇ nҳm lӵc lѭӧng. Lúc này ӣ các

sӣ cao su, các xã ven ÿѭӡng quӕc lӝ, tӍnh lӝ chӛ nào cǊng có trө sӣ cӫa Thanh niên

TiӅn phong vӟi cӡ vàng sao ÿӓ. Trên các ngã ÿѭӡng tӯng ÿӝi Thanh niên TiӅn phong

ÿҫu ÿӝi mǊ ca lô, tay cҫm gұy tҫm vông, vai ÿeo cuӝn dây thӯng tӃt bҵng sӧi dӯa, tұp

dѭӧt.

Tình hình thӃ giӟi lúc này có nhiӅu thuұn lӧi cho phong trào cách mҥng. Hӗng

quân Liên Xô ÿánh bҥi phát xít Ĉӭc (7). Bӑn giһc Nhұt ӣ Ĉông Dѭѫng lâm vào thӡi

kǤ hoҧng loҥn. Lӧi dөng lúc ÿӏch hoang mang dao ÿӝng, chi bӝ liӅn chӍ ÿҥo anh em

công nhân ӣ các sӣ phҧi tìm cách giӳ lҩy súng, máy móc cӫa chӫ Tây.

Ngày 15 – 8 – 1945 Nhұt hoҧng tuyên bӕ ÿҫu hàng Ĉӗng minh không ÿiӅu

kiӋn. Bӑn Nhұt ӣ Ĉông Dѭѫng nhiӅu tên tӵ sát, mӝt sӕ bӓ trӕn, sӕ còn lҥi chӡ ngày

nӝp súng.

Thӡi gian quyӃt ÿӏnh ÿã ÿӃn. Ngày 16 – 8 – 1945, ÿҥi hӝi quӕc dân hӑp tҥi Tân

Trào bҫu ra ӫy ban dân tӝc giҧi phóng và ra lӋnh tәng khӣi nghƭa.

Ngày 19 – 8 – 1945 Hà Nӝi giành chính quyӅn. Ngày 21 – 8 – 1945 tҥi Long

Thành ÿӗng chí Ba Dөc giao nhiӋm vө cho các ÿӗng chí trong chi bӝ chuҭn bӏ ÿón

chӡ giӡ khӣi nghƭa.

Ngày 23 – 8 – 1945 ÿӗng chí Ba Dөc ÿi xin ý kiӃn chӍ ÿҥo cӫa trên vӅ. Mӝt

cuӝc hӑp khҭn cҩp ÿѭӧc triӋu tұp gӗm các ÿӗng chí trong chi bӝ. Tҥi cuӝc hӑp, ÿӗng

chí Ba Dөc ÿӑc chӍ thӏ cӫa ӫy ban Trung ѭѫng, ra lӋnh cho các nѫi nhanh chóng cѭӟp

chính quyӅn và thiӃt lұp trұt tӵ ӣ ÿӏa phѭѫng. Sau ÿó, hӝi nghӏ phân công tӯng ÿӗng

chí, phө trách tӯng khu vӵc. Mӑi ngѭӡi phҩn khӣi vì giӡ mong ÿӧi ÿã ÿӃn. ĈӃn 4 giӡ

chiӅu cùng ngày, mӝt sӵ kiӋn xҧy ra mà không ai ngӡ tӟi, Chín Lӧi ÿҥo trѭӣng giáo

phái Cao ÿài Tây Ninh cùng 200 tên tay chân, có vǊ khí, ùa vào quұn lӷ. Nhѭ ÿã lén

lút, bàn ÿӏnh vӟi nhau, quұn Hӝi giao chính quyӅn cho bӑn này. Nhân dân hҫu nhѭ

không mҩy ai biӃt ÿӃn viӋc làm cӫa Chín Lӧi. Thҩy hành ÿӝng nguy hiӇm ÿӗng chí

3.6 Page 26

▲back to top

Ba Dөc liӅn thông báo cho tҩt cҧ các lӵc lѭӧng vүn tiӃn hành nhѭ kӃ hoҥch, ÿӗng thӡi

vҥch rõ viӋc làm cӫa Chín Lӧi là mѭu kӃ cӫa ÿӏch.

Mӝt ÿêm hӗi hӝp, chӡ ÿӧi. Mӟi 6 giӡ sáng ngày 24 tháng 8 năm 1845, các ÿӝi

xung phong nòng cӕt cӫa chi bӝ Long Thành, Bình Sѫn ÿã có mһt làm nhiӋm vө, canh

gác ӣ các ngã ÿѭӡng trên quӕc lӝ 15, tӍnh lӝ 17 và 19. Ĉһc biӋt, xung quanh khu quұn

lӷ ÿѭӧc bӕ trí rҩt nghiêm ngһt. Vào lúc ÿó, bӑn lính Nhұt ӣ sӣ Bà Ĉҫm có gҫn mӝt

trung ÿӝi vүn án binh bҩt ÿӝng. ĈӃn 7 giӡ 30 phút ÿӗng bào tӯ các xã kéo vӅ theo các

hѭӟng. Dòng ngѭӡi tiӃn vào thӏ trҩn Long Thành nhѭ thác lǊ. ĈӃn 9 giӡ, mӑi ngѭӡi

ÿã ÿӃn vӏ trí và nhanh chóng tө tұp ÿúng nѫi quy ÿӏnh. Thӏ trҩn Long Thành lúc này

nhѭ mӝt biӇn ngѭӡi, cӡ ÿӓ sao vàng, tiӃng hát, tiӃng hô khҭu hiӋu vang lên dұy ÿҩt.

Ĉúng 10 giӡ gҫn 400 anh em trong lӵc lѭӧng xung phong có vǊ khí chia làm hai cánh

kéo vào dinh quұn. TiӃp ÿó Ban khӣi nghƭa gӗm 19 ngѭӡi do ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc

dүn ÿҫu tiӃn vào văn phòng quұn trѭӣng. Lӵc lѭӧng cӫa ÿӏch lúc này chӍ còn 11 tên

lính do ÿӝi Giám chӍ huy, có vǊ khí, nhѭng ÿӭng ngѫ ngác, không dám chӕng cӵ.

Trong dinh quұn, Chín Lӧi cùng quұn Hӝi ngӗi bên nhau, mһt mày xám ngҳt, im lһng.

Ĉӗng chí Ba Dөc nhân danh chính quyӅn cách mҥng dõng dҥc tuyên bӕ: “KӇ tӯ giӡ

phút này chính quyӅn cǊ phҧi chҩm dӭt hoҥt ÿӝng tӯ huyӋn ÿӃn xã. Chính quyӅn cách

mҥng ÿҥi diӋn cho quyӅn lӧi cӫa nhân dân trong huyӋn bҳt ÿҫu làm viӋc. Quұn trѭӣng

thay mһt chӃ ÿӝ cǊ phҧi giao lҥi toàn bӝ hӗ sѫ, sә sách, kho tàng, vǊ khí, thҧ hӃt các

phҥm nhân. Cách mҥng là sӵ nghiӋp cӫa mӑi ngѭӡi sҹn sàng khoan hӗng cho tҩt cҧ

nhӳng ai ÿã trót tham gia chӃ ÿӝ cǊ”. Sau lӡi tuyên bӕ cӫa ÿӗng chí Dөc tiӃng hô cӫa

hàng ngàn ngѭӡi vang lên quanh quұn lӷ: “ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn năm. Chính quyӅn

cách mҥng muôn năm”.

Quұn Hӝi run sӧ, vӝi vã tuyên bӕ tӯ chӭc và bàn giao hӃt hӗ sѫ sә sách, kho

tàng, vǊ khí. Trong lúc ÿó, Chín Lӧi mһt nhѭ chàm ÿә, hә thҽn, ra hiӋu cho tay chân

lҿn ra sau nhà rӗi trӕn mҩt.

Sau khi giành ÿѭӧc chính quyӅn, mӝt cuӝc mít tinh lӟn ÿѭӧc tә chӭc vӟi hѫn

3000 ngѭӡi tham dӵ. Trong buәi mít tinh ÿӗng chí Ba Dөc thay mһt Ban khӣi nghƭa

3.7 Page 27

▲back to top

tuyên bӕ: “KӇ tӯ giӡ phút này ÿã xóa bӓ chính quyӅn cǊ. Chính quyӅn cách mҥng ra

ÿӡi thay mһt cho giai cҩp công nhân, nông dân trong huyӋn. KӇ tӯ nay nam nӳ bình

quyên, ngѭӡi dân sӕng bình ÿҷng, mӑi ngѭӡi sӕng hҥnh phúc”. Sau ÿó ÿӗng chí giӟi

thiӋu ӫy ban cách mҥng lâm thӡi ra mҳt ÿӗng bào: Ĉӗng chí Trӏnh Văn Dөc chӫ tӏch,

ông Võ Văn TruyӋn phó chӫ tӏch. Sau lӡi giӟi thiӋu tiӃng hô và tiӃng vӛ tay lҥi vang

lên.

“ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn năm

Mһt trұn ViӋt Minh muôn năm”

Giӳa lúc ҩy phái ÿoàn cán bӝ ÿҥi diӋn cho Xӭ ӫy miӅn Ĉông là các ÿӗng chí

Dѭѫng Bҥch Mai, Ĉào Duy KǤ, Hà Huy Giáp cǊng sӁ vӅ kӏp ÿӇ dӵ buәi lӉ. Mӝt cuӝc

hӑp gҩp, gӗm các ÿӗng chí ÿҧng viên dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa Xӭ ӫy ÿã bҫu HuyӋn ӫy,

bҵng cách giѫ tay lҩy biӇu quyӃt, kӃt quҧ ÿã bҫu ÿѭӧc.

Ĉӗng chí Trӏnh Văn Dөc bí thѭ

Ĉӗng chí VǊ Hӗng Phô phó bí thѭ

Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Ký ӫy viên thѭӡng vө

Ĉӗng chí NguyӉn Văn Phu, ÿӗng chí Lê Thành LiӋm ӫy viên.

ĈӃn 17 giӡ, cuӝc mít tinh bӃ mҥc. TiӃng hát, tiӃng trӕng vang lên nhѭ không

dӭt, ca ngӧi ngày vҿ vang nhҩt, ngày ngѭӡi dân Long Thành ÿѭӧc hӗi sinh, ÿѭӧc tӵ

do hҥnh phúc. Chҩm dӭt 84 năm nô lӋ tӫi nhөc cӫa ngѭӡi dân mҩt nѭӟc.

Chѭѫng mӝt

KHÁNG CHIӂN CHӔNG PHÁP

I. CHÍNH QUYӄN NON TRҾ

Tin “ViӋt Minh ÿã cѭӟp chính quyӅn ӣ quұn lӷ” theo chân nhӳng ÿoàn biӇu

tình tӯ thӏ trҩn trӣ vӅ, nhѭ mӝt luӗng gió thәi rҩt nhanh tӟi tҩt cҧ các xóm ҩp. Mһc dù

chѭa thұt hiӇu nhiӅu vӅ ViӋt Minh, Cӝng Sҧn, nhѭng nhӳng ngѭӡi dân lao ÿӝng Long

3.8 Page 28

▲back to top

Thành ÿӅu náo nӭc vui sѭӟng tham gia vào biӃn cӕ lӟn lao mà bҵng tình cҧm cӫa

mình, hӑ tin là sӁ làm thay ÿәi cҧ cuӝc ÿӡi cӵc nhөc ÿã qua.

Thanh niên TiӅn phong mang cӡ ÿӓ sao vàng, cӡ vàng sao ÿӓ ÿә tӟi hӝi quán

các xã. TiӃp ÿӃn là các lӵc lѭӧng trung niên, các bô lão. Hӝi quán, nhà hӝi ÿӗng chұt

nhӳng ngѭӡi, vang ÿӝng tiӃng hò reo và tiӃng hò khҭu hiӋu: “ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn

năm…”.

Ban hӝi tӅ các xã lһng lӁ tӵ giҧi tán. Các ông Ĉҥi, ông Cҧ, Hѭѫng chӫ, Bàn

Tuҫn, BiӋn Giáp không dám ló mһt ra khӓi nhà. Ӣ mӝt sӕ xã, ban hӝi tӅ còn tұp trung,

cӱ ÿҥi biӇu ÿem hӗ sѫ sә sách tӟi hӝi quán giao cho Thanh niên TiӅn phong. Không

mӝt nѫi nào có sӵ phҧn ӭng cӫa chính quyӅn cǊ.

Cùng vӟi huyӋn lӷ, chӍ trong ngày 24 tháng 8 năm 1945, chính quyӅn cӫa toàn

bӝ 21 xã thuӝc huyӋn Long Thành ÿã vӅ tay nhân dân. Riêng Phѭӟc Khánh do ӣ biӋt

lұp nên ngày 25 tháng 8 mӟi tә chӭc cѭӟp chính quyӅn và cǊng nhanh chóng giành

thҳng lӧi.

Mӡ sáng ngày 25 tháng 8, khҳp các lӝ 25, lӝ 15, lӝ 17 và lӝ 19 lҥi nѭӡm nѭӧp

nhӳng ngѭӡi vӟi cӡ và gұy tҫm vong. TiӃng hô khҭu hiӋu âm vang, phá tan bҫu không

khí vӕn rҩt yên tƭnh cӫa buәi sáng nông thôn. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng cӫa huyӋn, dѭӟi

sӵ lãnh ÿҥo cӫa cán bӝ ViӋt Minh và Thanh niên TiӅn phong, hàng ngàn công nhân,

nông dân Bình Sѫn, Phѭӟc Lӝc, Thanh Nguyên, An Lӧi, Phѭӟc ThiӅn, Phú Hӝi, Long

Tҩn, Phѭӟc An hăng hái xung phong lên Sài Gòn, Biên Hòa tham gia tuҫn hành cѭӟp

chính quyӅn ӣ ÿó.

Khí thӃ cách mҥng sôi nәi và mҥnh mӁ cӫa nhân dân làm cho sӕ ÿӏa chӍ, tӅ xã

hoҧng sӧ, cǊng xin ÿѭӧc lұp công bҵng cách ÿóng góp lѭѫng thӵc, thӵc phҭm và tham

gia tiӃp tӃ cѫm nѭӟc cho các ÿoàn cӫa xã mình.

CǊng trong buәi sáng ngày 25 tháng 8, tӯ huyӋn lӷ, các cán bӝ huyӋn

ÿѭӧc phân công tӓa xuӕng các xã vӟi nhiӋm vө ÿi xây dӵng chính quyӅn cách mҥng

cѫ sӣ, thu lҥi các ҩn mӝc cӫa chính quyӅn cǊ và tә chӭc bãi thӏ phong tӓa kinh tӃ bӑn

Nhұt còn ӣ trong huyӋn.

3.9 Page 29

▲back to top

Tҥi sӣ cao su Bình Sѫn “Ӫy ban công nhân cách mҥng” ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng

chí Ba Minh làm chӫ tӏch. TiӃp ÿó “Ӫy ban công nhân cách mҥng” Siph làm lӉ ra mҳt

ÿӗng bào. Ӣ xã trong nhӳng ngày cuӕi tháng 8 và ÿҫu tháng 9 năm 1945, các ӫy ban

nhân dân lâm thӡi xã ÿѭӧc lҫn lѭӧt hình thành. Các nѫi có sӣ cao su nhѭ Phѭӟc An,

Bà Ký, Tam Phѭӟc, … Bên cҥnh ӫy ban nhân dân lâm thӡi còn thành lұp thêm các

“Ban chҩp hành công nông liên ÿoàn” ÿӇ lãnh ÿҥo công nhân kӃt hӧp tham gia các

hoҥt ÿӝng cách mҥng ÿӏa phѭѫng. Mӕi quan hӋ công nông nhanh chóng ÿѭӧc thiӃt lұp

chһt chӁ.

Mӝt khí thӃ hӯng hӵc cách mҥng, sôi ÿӝng và hào hӭng bao trùm Long Thành

trong nhӳng ngày ÿҫu khӣi nghƭa, khuҩy ÿӝng tӟi tҩt cҧ nhӳng xóm ҩp xa xôi, hҿo

lánh, vӕn xѭa nay vүn quen sӕng trong không khí ҧm ÿҥm yên phұn và nhүn nhөc.

Ngày và ÿêm, nhiӅu ngѭӡi bӓ cҧ ÿi làm, tұp trung tӟi hӝi quán, trө sӣ xã, ҩp bàn tán,

nghe nói chuyӋn vӅ ViӋt minh, ca hát tӟi khuya, tӟi sáng. Thanh niên toàn xã ÿӅu gia

nhұp “Thanh niên TiӅn phong”. Các vùng Thiên chúa giáo Phú Hӝi, Phѭӟc Khánh cҧ

linh mөc chӭc sҳc và giáo dân cǊng tham gia Thanh niên TiӅn phong, tham gia hӑp

hӝi… hòa nhұp vào cuӝc sӕng mӟi.

Ngày 26 tháng 8, 4 giӡ chiӅu, hàng trăm ÿӗng bào già, trҿ, gái, trai các xã

Phѭӟc Nguyên, An Lӧi, Siph ÿѭӧc thông báo nghe ViӋt Minh diӉn thuyӃt ÿã tұp trung

ÿông ÿҧo nѫi ngã ba lӝ 15 – Tam An. DiӉn giҧ ÿӭng trên chiӃc bàn ÿһt ngay giӳa ngã

ba nói vӅ ViӋt Minh giành chính quyӅn trong cҧ nѭӟc và kêu gӑi toàn dân tích cӵc

tham gia xây dӵng cuӝc sӕng mӟi. Ngѭӡi ÿӃn trѭӟc hào hӭng lҳng nghe, ngѭӡi ÿӃn

sau vүn tiӃp tөc dӗn tӟi. ChӍ chӯng nӱa tiӃng, ngã ba ÿã ÿông nghҽt nhӳng ngѭӡi.

Cho tӟi khi giҧi tán ra vӅ vүn còn nhӳng ngѭӡi tӟi muӝn xuýt xoa, tiӃc rҿ “xui quá,

vұy là tөi tui hӓng ÿѭӧc nghe ViӋt Minh diӉn thuyӃt”. Ngѭӡi nói chuyӋn tҥi ngã ba

An Lӧi hôm ÿó là ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai, thanh tra chính trӏ miӅn Ĉông cӫa Xӭ

ӫy.

3.10 Page 30

▲back to top

Hôm sau, 27 tháng 8 ăm 1945, tҥi chӧ cǊ Long Thành lҥi có mӝt cuӝc diӉn

thuyӃt cӫa HuǤnh ThiӋn NghӋ, thӫ lãnh Thanh niên Tiên phong Biên Hòa, vӟi gҫn

1000 công chúng tham dӵ.

Nhӳng ngày sôi ÿӝng tháng 8 và tháng 9 năm 1945, hҫu nhѭ ӣ xã, ӣ ҩp nào

cǊng có diӉn thuyӃt. DiӉn giҧ là cán bӝ Xӭ ӫy, là cán bӝ tӍnh, là cán bӝ huyӋn, và có

khi cҧ cán bӝ xã. Còn ÿӗng bào, cӭ ÿѭӧc thông báo “ViӋt Minh diӉn thuyӃt” là ngѭӡi

nӑ truyӅn ngѭӡi kia. Chҷng mҩy chӕc, ÿӏa ÿiӇm diӉn thuyӃt ÿã ÿҫy ngѭӡi bҩt kӇ ngày

hay ÿêm. Ngѭӡi ta háo hӭc lҳng nghe tҩt cҧ mӑi chuyӋn vӅ ViӋt Minh, vӅ ViӋt Nam

ÿӝc lұp.

Qua nhӳng buәi diӉn thuyӃt, tin chính phӫ ViӋt Nam ÿӝc lұp quyӃt ÿӏnh bãi bӓ

thuӃ chӧ tӯ ngày 29 – 8, bãi bӓ thuӃ thân ngày 7 – 9, bãi bӓ thuӃ môn bài ngày 14 –

9… ÿã ÿem lҥi niӅm vui sѭӟng và tin tѭӣng to lӟn và chính quyӅn cách mҥng cho tҩt

cҧ mӑi tҫng lӟp ÿӗng bào trong huyӋn. Vì thӃ các chӫ trѭѫng, mӋnh lӋnh cӫa chính

quyӅn mӟi ÿӅu ÿѭӧc nhân dân hѭӣng ӭng nhiӋt liӋt.

Ӣ tҩt cҧ các chӧ: chӏ em tiӇu thѭѫng nhҩt loҥt không bán hàng cho Nhұt. Tài

sҧn cӫa các chӫ Tây, chӫ sӣ ÿӅu bӏ tӏch thu giao cho Thanh niên TiӅn phong quҧn lý

canh giӳ và sӱ dөng theo yêu cҫu tӯng ÿӏa phѭѫng. Ruӝng ÿҩt công, các xã chia cho

dân nghèo. Ngӵa cӫa sӣ Hang Nai ÿѭa vӅ làm phѭѫng tiӋn giao thông cho huyӋn. Bò

cӫa sӣ Bình Sѫn làm thӵc phҭm cho công nhân.. Nhӳng ngày có tin “Tây nhҧy dù

trong rӯng” và có lӋnh cӫa huyӋn cho lùng bҳt, thì lұp tӭc cҧ Long Thành chuyӇn

ÿӝng. Tӯ sáng sӟm tӟi mò tӕi. Thanh niên TiӅn phong trong tay chӍ có gұy tҫm vông

và dây thӯng ÿi thành tӯng ÿoàn hò hét lùng sөc. Trӕng mõ vang ÿӝng khҳp nѫi. Có

xã còn ÿӕt ÿuӕc tә chӭc lùng bҳt Tây ban ÿem. Hàng tuҫn lӉ liӅn, khҳp các khu rӯng

già tӯ Thái ThiӋn lên Tam Phѭӟc, rӯng Lòng Chҧo Nhѫn Trҥch và rӯng Sác rҫm rұp

tiӃng chân ngѭӡi.

Mùng 2 tháng 9 năm 1945, không khí tѭng bӯng chào ÿón ngày ViӋt Nam

tuyên bӕ ÿӝc lұp diӉn ra khҳp nѫi trong huyӋn. Tҩt cҧ các xã ÿӅu tә chӭc mít tinh và

cӱ ÿoàn ÿҥi biӇu lên tham dӵ cuӝc diӉu hành lӟn ӣ huyӋn lӷ.

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Nhӳng ngày sau ÿó, dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa HuyӋn ӫy, mà trӵc tiӃp là ÿӗng chí Ba

Dөc, Sáu Phô, cuӝc vұn ÿӝng thành lұp Mһt trұn ViӋt Minh (8) và các ÿoàn thӇ cӭu

quӕc ӣ huyӋn, xã ÿѭӧc tiӃn hành trên tinh thҫn ÿҥi ÿoàn kӃt dân tӝc. Tӟi cuӕi tháng 9

ÿoàn thӇ ӣ các xã ÿӅu thành lұp xong. Mӛi ÿoàn thӇ có Ban chҩp hành tӯ 5 – 7 ngѭӡi,

hӝi viên tham gia rҩt ÿông. NhiӅu xã hҫu nhѭ ngѭӡi dân nào cǊng tham gia ÿoàn thӇ,

Thanh niên TiӅn phong ÿәi thành thanh niên cӭu quӕc, phө nӳ tham gia “phө nӳ cӭu

quӕc”, các cө ông, cө bà vào “phө lão cӭu quӕc”, các em thiӃu nhi sinh hoҥt trong ÿӝi

“thiӃu nhi cӭu quӕc” còn các ÿoàn thӇ khác nhѭ “Nông dân cӭu quӕc”, “công giáo

cӭu quӕc”, “phұt giáo cӭu quӕc”, cǊng cѫ cҩu ÿҫy ÿӫ thành phҫn. Sinh hoҥt hӝi hӑp

cӫa ÿoàn thӇ rҩt sôi nәi. Nhӡ ÿó, phong trào tăng gia sҧn xuҩt ÿóng góp giúp ÿӥ

kháng chiӃn trong toàn huyӋn ÿѭӧc ÿҭy mҥnh.

CǊng ÿҫu tháng 9, dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa tӍnh huyӋn chӫ trѭѫng thành lұp lӵc

lѭӧng vǊ trang ÿӇ sҹn sàng kháng chiӃn.

Trên tѭӡng trө sӣ, hӝi quán trên tѭӡng các nhà tô, trên biӇu ngӳ ӣ các ngã ba tѭ

ÿӅu có khҭu hiӋu “Thanh niên ta không nên do dӵ hãy lên ÿѭӡng chiӃn ÿҩu giành ÿӝc

lұp”. Ĉӝi dân quân các xã nhanh chóng ÿѭӧc thành lұp, có tӯ 30 – 36 ngѭӡi. Mӝt sӕ

xã: Tam Phѭӟc, Phú Hӳu, Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ, ÿӝi dân quân có tӟi 40, 50 ngѭӡi.

Dân quân ҩp có tӯ 10 ÿӃn 20 ngѭӡi. Các ÿӝi dân quân ÿһt dѭӟi quyӅn chӍ huy trӵc

tiӃp cӫa ӫy ban lâm thӡi cѫ sӣ. Hҫu nhѭ ÿӝi dân quân xã nào cǊng có ÿѭӧc 1 – 2 cây

súng và vài ba trái tҥc ÿҥn. Sӕ vǊ khí ÿó là do anh em thanh niên cӭu quӕc lӧi dung

tâm trҥng thҩt trұn cӫa binh sƭ Nhұt và khó khăn vӅ kinh tӃ vì bӏ ta bãi thӏ ÿӇ buӝc

chúng bán hoһc ÿәi chác. Ӣ các trҥm gác Thành Tuy Hҥ, Cát Lái, lính Nhұt muӕn ÿi

qua phҧi ÿәi ÿҥn, lӵu ÿҥn, có khi cҧ súng. Phѭӟc Tân thì tә chӭc giұt súng cӫa lính

gác Nhұt, lính gác sӣ cao su. Thanh niên dӑc ÿѭӡng 15 truyӅn nhau kinh nghiӋm làm

câu liêm móc hàng trên xe Nhұt chҥy qua.

Mӝt buәi sáng có 2 chiӃc xe quân sӵ chӣ ÿӗ cӫa Nhұt tӯ Long Thành lên Biên

Hòa dӯng lҥi bên cҫu Sông Buông (Tam Phѭӟc). Hai tên lái xe xuӕng sông lҩy nѭӟc,

bӓ hai khҭu súng trѭӡng trên buӗng lái. Cѫ hӝi thuұn lӧi tӟi, anh em thanh niên liӅn rӫ

4.2 Page 32

▲back to top

cҧ hai tên vào quán bên ÿѭӡng uӕng nѭӟc. Chӏ em thanh nӳ xung quanh và cô bán

hàng trò chuyӋn giӥn cӧt vӟi chúng. Trong khi ÿó bӕn năm thanh niên khác rà tӟi

ÿӭng chҳn trѭӟc xe. Ĉӧi khi bӑn Nhұt mê chuyӋn, hai anh nhҧy lên buӗng lái lҩy súng

luӗn ngay vô xóm. Tӟi lúc lên xe, bӑn Nhұt mӟi phát hiӋn ra súng ÿã mҩt. Chúng kêu

la rӗi lên tұn hӝi quán hò hét cӵ nӵ ӫy ban xã (bҵng tiӃng Nhұt, chҷng ai hiӇu gì cҧ).

Anh em ôn tӗn vui vҿ giҧi thích, ra dҩu không biӃt. Cuӕi cùng tӟi 12 giӡ trѭa, hai tên

lính ÿành lӫi thӫi lên xe chҥy vӅ Biên Hòa. Xã Tam Phѭӟc có thêm hai cây súng

trѭӡng trang bӏ cho dân quân chiӃn ÿҩu.

Ӣ quұn, ngày 14 tháng 9, HuyӋn ӫy và Ӫy ban tә chӭc mӝt cuӝc mít tinh vӟi

ÿông ÿӫ ÿҥi biӇu và thanh niên cӭu quӕc các xã, phát ÿӝng tinh thҫn toàn dân cӭu

nѭӟc. Sau cuӝc mít tinh, gҫn 100 thanh niên hăng hái ghi tên tòng quân. Tӯ 16-9 ÿӃn

21-9 ÿã có 77 thanh niên tӵ nguyӋn lên huyӋn tұp trung. Ĉӝi “Cӝng hòa vӋ binh” ÿҫu

tiên cӫa Long Thành ÿѭӧc thành lұp vӟi 11 khҭu súng trѭӡng thu ÿѭӧc cӫa lính Mã tà

sau khӣi nghƭa, còn lҥi là tҫm vông, giáo mác.

Trong thӡi gian này tҥi tәng Thành Tuy Hҥ cǊng có mӝt lӵc lѭӧng vǊ trang tұp

trung gӗm 20 ngѭӡi vӟi 7 súng. Ĉӝi vǊ trang này ÿһt dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo trӵc tiӃp cӫa

Ban Ĉӗng Nai. Ĉó là Ban thӫ lƭnh cӫa mӝt ÿoàn Thanh niên TiӅn phong gӗm gҫn 200

công nhân cao su sӣ Ba Lăng Xi và công nhân Thành Tuy Hҥ do ÿӗng chí NguyӉn

Văn Ĉӑt phө trách thѭӡng gӑi là “thӫ lãnh Ĉӑt”. Ban Ĉӗng Nai cǊng nhѭ lӵc lѭӧng

vǊ trang cӫa ban tuy là ngѭӡi Long Thành, hoҥt ÿӝng trên ÿҩt Long Thành nhѭng lҥi

không quan hӋ gì vӟi HuyӋn ӫy. Ӫy ban lâm thӡi quұn mà nhұn nhiӋm vө trӵc tiӃp tӯ

Ӫy ban kháng chiӃn Nam bӝ ӣ Sài Gòn.

Giӳa tháng 9 năm 1945, theo lӋnh cӫa Ĉӗng Minh, bӑn Nhұt ӣ Thành Tuy Hҥ

ÿã giao lҥi kho ÿҥn cho thӵc dân Pháp. Buәi sáng ngày 20 tháng 9, tӯ Sài Gòn có hai

xuӗng máy, mӛi xuӗng chӣ 3 tên Pháp ngѭӧc sông Sâu vào Thành Tuy Hҥ. Ĉѭӧc tin,

anh em trong ÿӝi vǊ trang cӫa Ban Ĉӗng Nai liӅn phөc kích chһn ÿѭӡng vӅ cӫa chúng

tҥi mӝt cù lao bên sông. Gҫn 3 giӡ chiӅu, hai chiӃc bo bo quay trӣ lҥi. Ĉӧi cho chúng

lӑt vào trұn ÿӏa, chiӃn sƭ ta ÿӗng loҥt nә súng. Bӑn Pháp hoҧng sӧ chui hӃt vào khoang

4.3 Page 33

▲back to top

thuyӅn, tăng ga cho tàu chҥy thөc mҥng. Hôm sau, chúng ÿѭa mӝt ÿҥi ÿӝi vӅ bҧo vӋ

viӋc tiӃp quҧn kho, nhѭng nhà máy làm mӫ cӫa Thành Tuy Hҥ ÿã bӏ Cҧm tӱ quân

Ĉӗng Nai phá trong ÿêm ÿó.

Vì bҳn súng chѭa quen, nên trұn ÿҫu chѭa bҳn cháy ÿѭӧc tàu ÿӏch, chѭa giӃt

ÿѭӧc ÿӏch, nhѭng tiӃng súng trên sông Sâu ngày 20-9 ÿã là câu trҧ lӡi danh thép cӫa

nhân dân Long Thành ÿӕi vӟi bӑn thӵc dân Pháp xâm lѭӧc, thӇ hiӋn tinh thҫn quyӃt

tâm chiӃn ÿҩu bҧo vӋ quê hѭѫng.

23-9-1945, thӵc dân Pháp nә sung gây hҩn ӣ Sài Gòn. Toàn Nam bӝ bѭӟc vào

cuӝc kháng chiӃn trѭӡng kǤ chӕng quân xâm lѭӧc.

Long Thành hӯng hӵc khí thӃ sҹn sàng chiӃn ÿҩu. Các ÿӝi tuyên truyӅn xung

phong ÿѭӧc thành lұp. Khҳp các xã, ҩp vang lên khҭu hiӋu “thà chӃt không làm nô lӋ

cho giһc Pháp”. Trong sàn nhà hӝi Long Thành – nѫi ÿóng cӫa ӫy ban nhân dân lâm

thӡi quұn – ngày nào, tӯ sáng sӟm tӟi xҭm tӕi, cǊng vang dұy tiӃng bѭӟc chân ÿi ÿӅu,

tiӃng hô “Mӝt ! Hai !” cӫa các chiӃn sƭ cӝng hòa vӋ binh. Anh em tұp ÿӝi ngǊ, tұp

tháo ráp, sӱ dөng súng, tұp các ÿӝng tác cѫ bҧn trong chiӃn ÿҩu, tұp võ thuұt, ÿánh

ÿao, bҳn ná…

ĈӇ phөc vө cho Cӝng hòa vӋ binh và cán bӝ, ÿӗng bào qua lҥi công tác ӣ quұn,

ӫy ban nhân dân thành lұp mӝt ban tiӃp tӃ do ÿӗng chí Ba Liêm ӫy viên tài chính

huyӋn, phө trách ÿóng trө sӣ tҥi chӧ cǊ Long Thành. Gҥo, mì, khoai, bҳp, cá, rau, thӏt

ÿӅu do ban tiӃp tӃ các xã vұn ÿӝng ÿӗng bào ÿem ÿӃn. Chi em phө nӳ, ÿӗng bào thӏ

trҩn mӛi ngày vài ba chөc ngѭӡi tӵ nguyӋn tham gia vұn chuyӇn, nҩu nѭӟc. Ngày nào

tҥi ban tiӃp tӃ huyӋn cǊng có cҧ trăm ngѭӡi ăn uӕng. Có bӳa tӟi vài ba trăm, ӗn ào tҩp

nұp hàng tháng liên tөc.

Cuӕi tháng 9, tӯ vùng giáp ranh Sài Gòn – Thӫ Ĉӭc, mӝt ÿѫn vӏ cӝng hòa vӋ

binh chiӃn ÿҩu ÿӝc lұp hӃt ÿҥn dѭӧc lѭѫng thӵc rút vӅ Long Thành. Ĉѫn vӏ gӗm 50

chiӃn sƭ vӟi 12 súng các loҥi. Theo ÿӅ nghӏ cӫa Ban chӍ huy ÿѫn vӏ này, ӫy ban nhân

dân lâm thӡi Long Thành ÿã quyӃt ÿӏnh tiӃp nhұn và sáp nhұp vào lӵc lѭӧng cӝng hòa

4.4 Page 34

▲back to top

vӋ binh huyӋn. Lӵc lѭӧng Thӫ Ĉӭc, sau ÿó ÿѭӧc bӕ trí vӅ ÿóng quân tҥi BӃn Cam

(Phѭӟc ThiӅn).

CǊng vào cuӕi tháng 9, mӝt lӵc lѭӧng vǊ trang khác gӗm hѫn 70 ngѭӡi và 20

súng vӅ ÿóng quân rҧi rác vùng Phѭӟc Long, Bà Ký và Cҫu Xéo (thӏ trҩn). Lӵc lѭӧng

này do NguyӉn Văn Du và Trӏnh Công Tây chӍ huy. Ít ngày sau lҥi có thêm mӝt toán

vǊ trang khác do NguyӉn Văn Trӵc và Lê Văn Cҧnh cҫm ÿҫu vӅ sáp nhұp cùng bӝ

phұn cӫa Tây, Du và tӵ xung là “ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn”. ChiӃn sƭ ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn hҫu hӃt là

công nhân, nông dân và hӑc sinh tham gia cách mҥng vӟi tinh thҫn yêu nѭӟc chӕng

xâm lѭӧc. Nhѭng sӕ chӍ huy trѭӟc ÿây ÿӅu thuӝc tҫng lӟp trung lѭu lính tráng cǊ cӫa

Nhұt Pháp (9). Do ÿó Tây, Du, Trӵc, Cҧnh không nhӳng không ÿánh Pháp mà lҥi gây

nhiӉu hҥi rҩt nhiӅu ÿӕi vӟi nhân dân các vùng chúng ÿi qua. Chán ghét tình cҧnh ÿó,

nhiӅu chiӃn sƭ lҫn lѭӧt bӓ ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn, gia nhұp các ÿѫn vӏ khác ÿánh giһc. Vì thӃ

tӟi khi vӅ Long Thành, lӵc lѭӧng ÿӋ nhӏ cӫa Tây, Du, Trӵc, Cҧnh chӍ còn hѫn 100

quân vӟi gҫn 40 súng các loҥi.

Khi mӟi vӅ huyӋn, cǊng nhѭ mӑi lӵc lѭӧng vǊ trang cách mҥng khác, ÿӋ nhӏ sѭ

ÿoàn ÿѭӧc nhân dân nhiӋt tình ÿón tiӃp, ӫng hӝ lѭѫng thӵc, thӵc phҭm và giúp ÿӥ

phѭѫng tiӋn ÿi lҥi. Nhѭng chӍ ít ngày sau Trӵc, Cҧnh, Tây, Du ÿã lӝ rõ hành ÿӝng thә

phӍ cӫa chúng. Tҥi Phѭӟc Lai, chúng dө dӛ 3 thanh nӳ vào căn cӭ ÿӇ phөc vө rӗi hãm

hiӃp các chӏ. Ӣ Phѭӟc Long cǊng xҧy ra tình trҥng nhѭ vұy, Bà Ký, Phѭӟc ThiӅn,

Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ hҫu nhѭ ngày nào cǊng báo vӅ huyӋn viӋc lính ÿӋ nhӏ cѭӟp

bóc tӕng tiӅn, dùng vǊ lӵc cѭӥng bӭc ÿӗng bào, uy hiӃp chính quyӅn xã bҳt nӝp heo,

gà, thóc, gҥo. Ĉӗ ÿҥc gì cҫn, chúng cho lính vào nhà khuân ra tӵ nhiên, gӑi là “sung

công cho bӝ ÿӝi ÿánh Pháp”. Ӣ Phú Hӳu, Phѭӟc Lý, lính ÿӋ nhӏ xung công cҧ ghe,

thuyӅn cӫa bà con ngѭ dân ÿӇ tә chӭc cѭӟp bóc trên ÿѭӡng sông.

Lӵc lѭӧng ÿӋ nhӏ không chӏu sӵ lãnh ÿҥo cӫa HuyӋn ӫy và ӫy ban nhân dân

huyӋn mà trӵc tiӃp vӟi ӫy ban kháng chiӃn miӅn Ĉông, lúc này do Lѭѫng Văn Tѭѫng,

mӝt phҫn tӱ Trô-kít, làm ӫy viên trѭӣng. Khi Tây, Du mӟi vӅ, ÿӗng chí Ba Dөc ÿã

giao cho ÿӝi Giám, lúc ÿó là chӍ huy lӵc lѭӧng cӝng hòa vӋ binh huyӋn tӟi liên hӋ

4.5 Page 35

▲back to top

phӕi hӧp hoҥt ÿӝng kháng chiӃn. Không nhӳng ÿã không thi hành nhiӋm vө mà ngѭӧc

lҥi, vӟi bҧn chҩt là mӝt tên ÿӝi khӕ ÿӓ cӫa Pháp, ÿӝi Giám lҥi nhұp luôn vӟi Tây, Du

và lôi kéo thêm 7 tên lѭu manh, anh chӏ ӣ Phѭӟc ThiӅn, Phѭӟc KiӇn tham gia hoҥt

ÿӝng thә phӍ. Trong khi ÿó Lѭѫng Văn Trѭѫng còn ký quyӃt ÿӏnh cho Trӏnh Công

Tây làm chӫ tӏch ӫy ban kháng chiӃn Long Thành, gӑi là “Ӫy viên trѭӣng”, ÿӝi Giám

làm “Phó Ӫy viên trѭӣng”. ViӋc làm này càng tăng thêm quyӅn lӵc cách mҥng trong

nhӳng ngày ÿҫu trӭng nѭӟc. Ӣ Long Thành, dѭӡng nhѭ có hai chính quyӅn ÿiӅu

khiӇn công viӋc xã hӝi trái ngѭӧc nhau: chính quyӅn cách mҥng và chính quyӅn quân

phiӋt.

Trѭӟc tình hình ҩy HuyӋn ӫy và ӫy ban nhân dân huyӋn mӝt mһt cӕ gҳng

thuyӃt phөc, dàn xӃp vӟi Tây, Du, Trӵc, Cҧnh ÿӇ giҧm bӟt tình trҥng hoang mang

căng thҷng ӣ nhӳng vùng chúng khӕng chӃ, kiӇm soát; mһt khác vүn ra sӭc ÿҭy mҥnh

phong trào cách mҥng ÿӏa phѭѫng.

Ĉҫu tháng 10-1945, tӍnh Biên Hòa tăng cѭӡng cho huyӋn 11 cán bӝ quân sӵ

vӯa tӕt nghiӋp trѭӡng quân chính Bình Ĉa vӟi 11 khҭu súng trѭӡng. Ĉây là nhӳng

cán bӝ quân sӵ cách mҥng chính quy ÿҫu tiên cӫa huyӋn. Ngay sau khi vӅ, sӕ cán bӝ

này ÿã ÿѭӧc giao nhiӋm vө tә chӭc trѭӣng quân chính. Giӳa tháng 10, khóa quân

chính ÿҫu tiên ÿѭӧc khai giҧng ӣ Hang Nai (Phѭӟc An) vӟi 46 hӑc viên là cán bӝ dân

quân các xã, ҩp trong toàn huyӋn.

ĈӇ tăng cѭӡng sӭc mҥnh quân sӵ, thӕng nhҩt các lӵc lѭӧng vǊ trang, huyӋn ӫy

ÿã cӱ các ÿӗng chí Trѭѫng Minh Kӹ, NguyӉn Văn Lѭӧc tӟi Ban Ĉӗng Nai vұn ÿӝng

ÿӗng chí Ba Ĉӑt hӧp nhҩt lӵc lѭӧng cӫa mình vӟi cӝng hòa vӋ binh Long Thành. KӃt

quҧ cӫa cuӝc vұn ÿӝng là tӟi trung tuҫn tháng 10, toàn bӝ lӵc lѭӧng vǊ trang cӫa Ban

Ĉӗng Nai ÿã sáp nhұp vӅ huyӋn.

CǊng trong nhӳng ngày ÿҫu tháng 10, Mһt trұn Sài Gòn vӥ, các lӵc lѭӧng vǊ

trang kháng chiӃn cӫa ta lҫn lѭӧt rút vӅ các vùng nông thôn sau lӵc ÿӇ bҧo toàn lӵc

lѭӧng chiӃn ÿҩu lâu dài. Tӯ mһt trұn sӕ 4 Sài Gòn, theo lӋnh cӫa tѭ lӋnh Dѭѫng Văn

Dѭѫng, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi Bình Xuyên kéo cҧ vӅ ÿóng quân khҳp dҧi rӯng Sác Long

4.6 Page 36

▲back to top

Thành, tӯ Bà Trao ÿӃn Phѭӟc An, tӯ Thái ThiӋn tӟi Tam An. ChӍ trong thӡi gian

không ÿҫy nӱa tháng, trên ÿӏa bàn huyӋn ÿã có thêm hѫn 2000 cán bӝ, chiӃn sƭ vӟi

mӝt sӕ lӟn trang bӏ máy móc cӫa Công binh xѭӣng các ÿѫn vӏ.

Bӝ ÿӝi vӅ ÿóng, gҩp, và ÿӝt ngӝt giӳa lúc huyӋn và các xã chѭa chuҭn bӏ ÿѭӧc

ÿiӅu kiӋn tiӃp nhұn vӅ cҧ ÿӏa ÿiӇm ÿóng quân lүn lѭѫng thӵc, thӵc phҭm. Ӫy ban

huyӋn phҧi cӱ ông Võ Văn TruyӋn lên báo cáo vӟi ӫy ban tӍnh Biên Hòa vӅ tình hình

ÿó và ÿӅ nghӏ sӵ giúp ÿӥ cӫa tӍnh. Nhѭng tӍnh cǊng ÿang gһp khó khăn vӅ tài chính

nên chӍ thӏ giao lҥi cho huyӋn phҧi chӏu trách nhiӋm giúp ÿӥ cho các ÿѫn vӏ mӟi vӅ.

“HuyӋn phҧi tӵ lo ? !”, trong khi, chӍ vӟi lӵc lѭӧng vӕn có ӣ ÿӏa phѭѫng huyӋn

lo ÿã chұt vұt mà ÿӇ cung cҩp tҥm ÿӫ cho bӝ ÿӝi trên, mӛi ngày phҧi có ít nhҩt mӝt

tҩn gҥo, không kӇ tiӅn thӵc phҭm. Sӕ thu do ÿóng góp cӫa dân lҥi quá ít chӍ bҵng mӝt

phҫn nghìn sӕ cҫn chi.

Trѭӟc tình hình cӵc kǤ khó khăn ÿó, ngày 10 tháng 10 năm 1945 HuyӋn ӫy

Long Thành ÿã quyӃt ÿӏnh triӋu tұp mӝt hӝi nghӏ quân dân chính Ĉҧng có ÿông ÿӫ ÿҥi

biӇu các xã tҥi ÿình Phѭӟc KiӇn. Hӝi nghӏ ÿánh giá tình hình trong huyӋn, ÿӗng thӡi

khҷng ÿӏnh nhiӋm vө cӫa huyӋn và bàn biӋn pháp thӵc hiӋn chӍ thӏ cӫa Ӫy ban nhân

dân tӍnh Biên Hòa. KӃt luұn hӝi nghӏ này, ÿӗng chí Trѭѫng Minh Kӹ ÿã nói: Chúng ta

sӁ triӋt ÿӇ thi hành chӍ thӏ cӫa tӍnh bҵng sӭc lӵc cӫa quҫn chúng trong huyӋn”. Ĉó

cǊng là ý chí cӫa toàn dân Long Thành.

Tӯ sau ngày mùng 10 tháng 10, mӝt phong trào vұn ÿӝng ÿóng góp nuôi quân

lan rӝng trong toàn huyӋn ÿѭӧc nhân dân hѭӣng ӭng sôi nәi. Bên cҥnh sӵ tӵ nguyӋn

ÿóng góp cӫa ÿӗng bào, ÿѭӧc ÿӗng ý cӫa thanh tra chính trӏ miӅn Ĉông, ӫy ban ÿã ÿӅ

ra biӋn pháp hӓi vay tài sҧn cӫa dân dùng cho kháng chiӃn ÿӇ kӏp thӡi giҧi quyӃt các

nhiӋm vө ÿã ÿӅ ra.

Tҥi các ÿӏa bàn ÿóng quân, bӝ ÿӝi phân tán và sinh hoҥt trong nhà dân. NhiӅu

gia ÿình nhѭӡng nhà cho ban chӍ huy các ÿѫn vӏ lҩy chӛ làm viӋc. Sӣ chӍ huy cӫa Bӝ

tѭ lӋnh Bình Xuyên cǊng ÿóng trong nhà ÿӗng bào Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ, Bà Ký,

Tam Phѭӟc…. ÿӅu bӕ trí ÿѭӧc nѫi ăn tұp thӇ cho bӝ ÿӝi. Mӛi ngày xã nào cǊng có tӯ

4.7 Page 37

▲back to top

30 ÿӃn 40 thanh niên nam nӳ tӟi thѭӡng trӵc phөc vө cѫm nѭӟc cho cán bӝ chiӃn sƭ.

Ӣ tҩt cҧ các xã, hàng trăm gia ÿình không phân biӋt lѭѫng, giáo, kҿ ít, ngѭӡi nhiӅu ÿã

ÿóng góp hàng ngàn giҥ lúa, hàng ngàn ÿӗng tiӅn mһt ÿӇ nuôi quân. Phѭӟc An, Phѭӟc

Thӑ, Phú Hӳu cho bӝ ÿӝi mѭӧn hàng trăm ghe. Phѭӟc Nguyên, Tam Phѭӟc, Thái

ThiӋn… mӛi nѫi cho mѭӧn hàng chөc xe bò và bò kéo ÿӇ vұn chuyӇn lѭѫng thӵc,

thӵc phҭm… Trong “tuҫn lӉ vàng”, nhiӅu phө nӳ ÿã tháo cҧ cà rá, bông tai ӫng hӝ

kháng chiӃn. Trong các ÿӧt “tuҫn lӉ ÿӗng”, nhiӅu gia ÿình biӃn cҧ lѭ hѭѫng, chân ÿèn

thӡ cúng trong nhà. Các bô lão tháo tӟi nhӳng vӓ ÿӗng bӏt ÿҫu gұy chӕng cӫa mình

ÿѭa cho con cháu lên nӝp cho xã. Nhӡ ÿó công binh xѭӣng có thêm nguyên liӋu sҧn

xuҩt vӓ ÿҥn các loҥi.

Danh tӯ “tӵ lӵc cánh sinh’ ÿã xuҩt hiӋn lҫn ÿҫu ӣ Long Thành trong hoàn cҧnh

nhѭ thӃ và ÿѭӧc toàn dân trong huyӋn nhҳc tӟi nhѭ quyӃt tâm kháng chiӃn cӫa mình.

Bҵng “tӵ lӵc cánh sinh”, nhӳng khó khăn ban ÿҫu ÿã vѭӧt qua, song tình hình

trong huyӋn vүn còn phӭc tҥp. Giӳa lúc tiӃng súng ÿҫy ÿe dӑa cӫa bӑn xâm lѭӧc Pháp

ÿang mӣ rӝng vùng chiӃm ÿóng, yêu cҫu ÿoàn kӃt toàn dân, toàn quân ÿӇ có sӭc mҥnh

kháng chiӃn là vô cùng cҫn thiӃt thì trên dãy ÿѭӡng 15 tӯ Thái ThiӋn tӟi Tam Phѭӟc

lҥi có thêm mӝt ÿѫn vӏ vǊ trang do Ba Nhӓ chӍ huy vӅ quҩy phá dân chúng, cѭӟp cӫa,

cѭӥng bӭc, ÿánh dân, tӕng tiӅn… Bӑn Tây, Du, Trӵc, Cҧnh. Giám lӧi dөng chӭc vө

do ӫy ban kháng chiӃn miӅn Ĉông giao cho càng lӝng hành hѫn. Tҥi thӏ trҩn Long

Thành, chúng chһn xe ÿò bҳt mӝt thanh niên tên là Trҫn Trӑng Nghƭa kӃt tӝi ViӋt gian

chӍ vì Nghƭa mһc trong ngѭӡi mӝt chiӃc áo thun có sӑc xanh ÿӓ ӣ cә áo (10). Sau ÿó

chúng tӵ ÿӝng lұp mӝt phiên tòa tҥi sân chӧ huyӋn, xӱ tӱ hình Nghƭa. Trѭӟc hàng

ngàn ÿӗng bào tӟi coi, NguyӉn Văn Du ÿã cho lính dùng dao găm rҥch bөng Nghƭa ra

rӗi lӋnh ÿem chôn khi Nghƭa chѭa chӃt hҷn. NhiӅu ngѭӡi ngҩt ÿi vì sӧ hãi. Gӑi là “xӱ

ViӋt gian” nhѭng thӵc chҩt là Tây, Du, Trӵc, Cҧnh nhҵm ÿe dӑa ÿӗng bào ÿӇ dӉ bӅ

hoҥt ÿӝng thә phӍ. Tҩt cҧ sӕ tiӅn, nhүn vàng, dây ÿӗng hӗ vàng cӫa Trҫn Trӑng Nghƭa

ÿã ÿѭӧc Trӵc, Cҧnh, Tây, Du chia nhau sӱ dөng.

4.8 Page 38

▲back to top

Sau vө này, ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn lên huyӋn hӑp, khi không vӯa ý vҩn ÿӅ gì là chúng

quăng ngay dao, súng lên bàn ÿe dӑa mӑi ngѭӡi xung quanh.

Ngày 22-10 mӝt trung ÿӝi ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn kiӇm soát vàm Ĉӗng Môn bҳt ÿѭӧc

mӝt chiӃc ca nô con buôn Nhұt. Tây, Du, chӍ giao lҥi cho huyӋn sӕ con buôn và

khoҧng 150 gam vàng. Còn toàn bӝ tàu, tiӅn, vàng và ÿӗ ÿҥc chúng giӳ lҥi sӱ dөng,

tiêu xài. Trong cҧnh bӏ ta bãi thӏ suӕt mҩy tháng liӅn, lҥi thêm mҩt tàu, bӑn chӍ huy

Nhұt ӣ Siph phҧi mӡi các ÿӗng chí Ba Dөc, Bҧy Kӹ và Ba Liêm tӟi ÿӅ nghӏ cho phép

chúng ÿѭӧc mua bán trong huyӋn và xin lҥi chiӃc tàu bӏ mҩt. Các ÿӗng chí ta kiên

quyӃt không chҩp nhұn. Cuӝc ÿiӅu dinh cӫa Nhұt bӏ thҩt bҥi. Chúng vүn tiӃp tөc bӏ

bao vây kinh tӃ. Nhѭng lӧi dөng viӋc cán bӝ huyӋn vào Siph bӑn chӍ huy ÿӋ nhӏ sѭ

ÿoàn liӅn tung tin là ÿӗng chí Dөc làm tay sai cho Nhұt, 8 giӡ tӕi hôm ҩy, Tây, Du

ÿѭa mӝt tiӇu ÿӝi ra án ngӳ cҫu sҳt Phѭӟc ThiӅn, chһn xe cӫa ӫy ban huyӋn ÿӇ bҳt

ÿӗng chí Dөc. Không thҩy ÿӗng chí trên xe chúng thҧ cho xe ÿi và hăm dӑa ngày hôm

sau sӁ lên huyӋn “bҳt Ba Dөc”.

“Ĉѭӧc anh em cho biӃt âm mѭu cӫa ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn – ÿӗng chí Ba Dөc kӇ lҥi –

tôi suy nghƭ: nӃu mình sӧ, chҳc chҳn chúng sӁ lҩn tӟi. Hѫn nӳa, chính quyӅn cách

mҥng mӟi thành lұp, mình không ra làm viӋc quҫn chúng sӁ mҩt lòng tin. Do ÿó tôi

quyӃt ÿӏnh ngày mai sӁ làm viӋc nhѭ thѭӡng, chӍ bӕ trí thêm hai tӵ vӋ tin cұy là Cҫu

và TiӃt gác trө sӣ phòng khi bӑn chúng manh ÿӝng”.

Sáng hôm sau nhѭ mӑi ngày ÿӗng chí Ba Dөc vүn tӟi trө sӣ. Khoҧng 9 giӡ mӝt

tiӇu ÿӝi ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn, vǊ khí ÿҫy ÿӫ, do Trӏnh Công Tây chӍ huy tӯ Phѭӟc ThiӅn lên

bao vây huyӋn ӫy. Lúc ÿó, ngoài ÿѭӡng ÿã ÿông ngѭӡi qua lҥi. Thҩy chuyӋn lҥ, ÿӗng

bào ÿӭng vây bên ngoài coi khá ÿông. Tây cùng mӝt tên hӝ vӋ mang theo súng ÿi

thҷng vào nѫi ÿӗng chí Ba Dөc làm viӋc. Ĉӧi chúng vӯa tӟi cӱa, nѫi Cҫu và TiӃt thӫ

sҹn dao găm ÿӭng hai bên, ÿӗng chí Ba Dөc liӅn rӡi khӓi bàn ÿi ra chҳn trѭӟc mһt

chúng lӟn tiӃng hӓi:

- Các anh ÿem súng vô ÿây làm gì ? Các anh ÿӏnh giӃt tôi phҧi không ? – Trӏnh

Công Tây chѭa kӏp trҧ lӡi, ÿӗng chí dӗn tiӃp:

4.9 Page 39

▲back to top

- Tôi báo cho các anh biӃt, Trung ѭѫng Ĉҧng cӱ tôi vӅ ÿây ÿӇ làm cách mҥng,

ÿӇ lãnh ÿҥo nhân dân Long Thành – ÿӗng chí chӍ vào ÿӗng bào ÿang coi vòng quanh

bên ngoài, nói lӟn – các anh mà giӃt tôi thì nhân dân Long Thành sӁ giӃt các anh

ngay, nghe không? Các anh phҧi biӃt súng cӫa các anh là ÿӇ bҧo vӋ cách mҥng, bҧo vӋ

chính quyӅn và nhân dân. Tôi là chính quyӅn ÿây, các anh muӕn gì ? Muӕn gì phҧi có

chính quyӅn, chӭ ÿây không phҧi là chӛ ô hӧp.

Nghe tӟi ÿó, mһt Tây và tên lính tái ÿi, không nói ÿѭӧc mӝt tiӃng nào. Trӏnh

Công Tây cúi mһt xuӕng. Thҩy vұy, ÿӗng chí Cҫu liӅn thӫ thӃ, sҹn sàng ÿâm vào lѭng

Tây nӃu y móc súng. Nhѭng Tây không dám làm gì, ÿӭng lúng túng mӝt lát rӗi cùng

tên lính lӫi thӫi ÿi ra, tұp trung tiӇu ÿӝi rút vӅ Phѭӟc ThiӅn. Ĉӗng chí Ba Dөc lҥi ngӗi

làm viӋc nhѭ thѭӡng. Ĉӗng bào giҧi tán và trҫm trӗ khen ngӧi kính phөc ông bí thѭ

huyӋn ӫy. Sӵ viӋc buәi sáng ngày 23 – 10 ÿã góp phҫn ÿӇ lҥi cho quҫn chúng Long

Thành mӝt niӅm tin sâu sҳc vào thӃ ÿӭng vӳng vàng cӫa chính quyӅn nhân dân trong

nhӳng ngày ÿҫu non trҿ.

25-10-1945 thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Biên Hòa. Quân Nhұt ӣ Long Thành, kӇ

tӯ ngày ta cѭӟp chính quyӅn vүn án binh bҩt ÿӝng, lúc này theo chӍ thӏ cӫa Anh, Ҩn

chúng lҥi hành quân càn quét, dùng vǊ lӵc giҧi tán lӵc lѭӧng ta, gӑi là “bҧo vӋ quӕc lӝ

15 cho xe Ĉӗng minh xuӕng VǊng Tàu, Bà Rӏa”, nhѭng thӵc chҩt chính là dӑn ÿѭӡng

cho thӵc dân Pháp mӣ rӝng vùng chiӃm ÿóng.

Thӡi gian này các cѫ quan lãnh ÿҥo huyӋn ÿã chuyӇn vӅ xã Phѭӟc ThiӅn. Ӫy

ban nhân dân ÿóng tҥi chùa Nѭӟc Nhƭ (ҩp BӃn Sҳn). Ĉѭӧc tin Nhұt sҳp càn, huyӋn

cho các cѫ quan sѫ tán, ÿӗng thӡi phә biӃn chӫ trѭѫng ÿánh Nhұt và quân Anh, Pháp

cho tҩt cҧ các xã.

Ngày 27 – 10, quân Nhұt càn vào xã Phѭӟc ThiӅn, ý ÿӗ ÿánh vào cѫ quan ÿҫu

não huyӋn, nhѭng vӗ hөt. Chúng quay ra cѭӟp gҥo nhà máy xay xát Ba Lѭѫng, cѭӟp

bóc ÿӗng bào Phú Mӻ, Phѭӟc ThiӅn. 10 giӡ trѭa, mӝt tiӇu ÿӝi lính Nhұt tұp trung ăn

cѫm tҥi ngã ba Phѭӟc ThiӅn ÿúng vào nѫi phөc kích cӫa mӝt bӝ phұn dân quân chiӃn

4.10 Page 40

▲back to top

ÿҩu. Anh em ném mӝt trái lӵu ÿҥn. Cҧ tiӇu ÿӝi Nhұt chӃt và bӏ thѭѫng. Ta thu 9 súng

rút lui an toàn. ChiӅu hôm ÿó quân Nhұt rút vӅ Siph.

28 – 10, mӝt ÿoàn xe cӫa Anh, Pháp trên ÿѭӡng Biên Hòa xuӕng VǊng Tàu, tӟi

dӕc 47 thì bӏ dân quân Tam Phѭӟc, Phѭӟc Tân kӃt hӧp vӟi mӝt phân ÿӝi bӝ bӝi chһn

ÿánh. Trұn chiӃn ÿҩu kéo dài tӯ sáng ÿӃn trѭa. Ĉӏch cháy 1 xe, chӃt mӝt sӕ tên phҧi

bӓ dӣ cuӝc hành quân rút vӅ Biên Hòa. Trong trұn chiӃn ÿҩu này, ÿӗng chí NguyӉn

Văn Tranh dân quân Tam Phѭӟc ÿã hy sinh. Ĉó là chiӃn sƭ Long Thành ÿҫu tiên ÿã hy

sinh trong cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp trên ÿҩt quê hѭѫng.

Trong nhӳng ngày này, giһc Pháp ӣ Thành Tuy Hҥ cǊng liên tiӃp mӣ các cuӝc

hành quân thám sát và cѭӟp bóc các xã lân cұn. Mӝt trung ÿӝi ÿӏch vѭӧt cҫu Cháy

vào ҩp Giӗng Ông Ĉông (Phú Hӳu). Nhѭng mӟi ÿi lên cҫu thì bӏ ÿѫn vӏ cӝng hòa vӋ

binh cӫa ta phөc sҹn bên kia xҧ súng bҳn. Ba tên Pháp chӃt ngay trên mһt cҫu, mҩy

tên khác bӏ thѭѫng. Ĉӏch phҧi bҳn cӕi 60 li ÿӇ yӇm trӧ cho bӑn còn sӕng tháo chҥy.

VӅ phía ta, ÿӗng chí Chѭӟc quê ӣ Hà Tƭnh chӍ huy trұn ÿánh, bӏ trúng nhiӅu mҧnh

ÿҥn ÿã hy sinh.

Sau nhӳng trұn ÿánh cuӕi tháng 10 – 1945, ÿӏch ngѭng hành quân, tình hình

trong huyӋn bӟt căng thҷng. HuyӋn ӫy, ӫy an chuyӇn vӅ chùa Bà Phӫ (Phѭӟc KiӇn).

TiӃp ÿó phái ÿoàn thanh tra chính trӏ do ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai làm trѭӣng ÿoàn

vӅ kiӇm tra tình hình kháng chiӃn Long Thành. Dѭӟi sӵ chӫ trì cӫa Thanh tra chính trӏ

miӅn Ĉông, ӫy ban nhân dân huyӋn ÿѭӧc cҧi tә. Ĉӗng chí Trӏnh Văn Dөc, bí thѭ

HuyӋn ӫy, kiêm chӭc chӫ tӏch huyӋn, Phó chӫ tӏch là Võ Văn TruyӋn (tӭc Hoàng ViӋt

Hà). Ĉӗng chí Trѭѫng Minh Kӹ, phó chӫ tӏch kiêm ӫy viên tѭ pháp. Ĉӗng chí Trӏnh

Văn Kính ӫy viên chính trӏ. Ĉӗng chí HuǤnh Văn Ĉҥo ӫy viên quân sӵ. Ĉӗng chí

Lѭѫng Văn Nho ӫy viên tài chánh. Chӭc ӫy viên xã hӝi giao cho NguyӉn Văn Hӝi và

thѭ ký ӫy ban là NguyӉn Văn Thai.

Ĉѭӧc sӵ ÿӗng ý cӫa ÿoàn thanh tra chính trӏ, nhҵm әn ÿӏnh tình hình trong

huyӋn, ӫy ban nhân dân ÿã ký quyӃt ÿӏnh bҳt năm tên Tây, Du, Trӵc, Cҧnh, Giám và

giҧi tán lӵc lѭӧng ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn. ĈӇ tránh ÿә máu, huyӋn ÿã cho ngѭӡi xuӕng mӡi 5

5 Pages 41-50

▲back to top

5.1 Page 41

▲back to top

tên vӅ nói là ÿӇ hӑp, rӗi ÿӑc lӋnh bҳt chúng ngay tҥi huyӋn. Trong cùng ngày ÿó, cӝng

hòa vӋ binh Long Thành tӟi tѭӟc vǊ khí và giҧi tán lӵc lѭӧng cӫa chúng.

ViӋc bҳt giӳ ban chӍ huy và giҧi tán ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn ÿã ÿѭӧc tiӃn hành rҩt êm,

gӑn. Ta thu ÿѭӧc 37 súng trѭӡng, 3 súng ngҳn, 500 ÿҥn và 50 lӵu ÿҥn. Sӕ ÿông chiӃn

sƭ trong ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn, hiӇu rõ viӋc làm sai trѭӟc ÿây ÿã tình nguyӋn gia nhұp các lӵc

lѭӧng vǊ trang: gҫn 50 ngѭӡi xin vào lӵc lѭӧng Long Thành; 40 ngѭӡi khác theo các

ÿѫn vӏ Bình Xuyên; sӕ còn lҥi vӅ vӟi gia ÿình.

Nhӡ sӵ giúp ÿӥ cӫa ÿoàn thanh tra, mӝt tòa án cách mҥng ÿһc biӋt cӫa huyӋn

ÿѭӧc nhanh chóng thành lұp. Mӝt ngày sau ÿó, tҥi sân banh Phѭӟc ThiӅn ÿã diӉn ra

cuӝc xӱ án ÿҫu tiên cӫa tòa án nhân dân Long Thành.

Hàng ngàn ÿӗng bào cӫa tҩt cҧ các xã nô nӭc vӅ dӵ, chӭng kiӃn và tham gia

vào viӋc xӱ án nhӳng kҿ lӧi dөng danh nghƭa cách mҥng ÿӇ phá hoҥi kháng chiӃn.

Mӑi thӫ tөc cӫa tòa ÿѭӧc thӵc hiӋn ÿҫy ÿӫ. Trѭӟc các chӭng cӟ rõ ràng, bӑn Tây, Du,

Trӵc, Cҧnh, Giám ÿã phҧi cúi ÿҫu nhұn tӝi. Tòa án kӃt luұn: “Nhӳng tên chӍ huy ÿӋ

nhӏ sѭ ÿoàn là bӑn lӧi dөng quân ÿӝi cách mҥng, khoác áo chӭc vө ÿӇ hành ÿӝng thә

phӍ” và tuyên phҥt tӱ hình 4 tên Tây, Du, Trӵc, Cҧnh. Cán bӝ trѭӡng quân chính ÿã

nhұn nhiӋm vө thi hành bҧn án ÿó. Bӕn tên Tây, Du, Trӵc, Cҧnh bӏ xӱ bҳn tҥi chӛ.

Tên Giám ÿѭӧc khoan hӗng sӧ hãi trӕn ÿi Sài Gòn.

Vө xӱ án ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn làm cho nhân dân trong huyӋn, nhҩt là vùng quanh lӝ

17 và 19 rҩt phҩn khӣi và thêm tin tѭӣng vào chính phӫ kháng chiӃn. Nhѭng tình hình

vӯa әn ÿӏnh tҥm thӡi thì biӃn cӕ lҥi tӟi.

1 giӡ ÿêm ngày 11 tháng 11 năm 1945, tҥi Phѭӟc KiӇn, bӑn Nhұt ÿã tә chӭc bҳt

cóc ÿӗng chí bí thѭ huyӋn ӫy Trӏnh Văn Dөc và trѭӣng quӕc gia tӵ vӋ cuӝc Ĉӛ Hӳu

Phú.

Sáng ngày 12, mӝt cuӝc hӑp khҭn cҩp cӫa huyӋn do ÿӗng chí VǊ Hӗng (tӭc

Phô) chӫ trì, quyӃt ÿӏnh tә chӭc biӇu tình toàn huyӋn ÿòi Nhұt phҧi trҧ hai ÿӗng chí

Dөc và Phú. Sau cuӝc hӑp, cán bӝ tӓa ngay vӅ các xã.

5.2 Page 42

▲back to top

Mӡ sáng ngày 13 – 11, khҳp các ngã ÿѭӡng trong huyӋn ÿã rҫm rұp nhӳng

bѭӟc chân ngѭӡi. Hѫn 4000 công nhân cao su Bình Sѫn – An ViӉng và ÿӗng bào Lӝc

An theo lӝ 25 ÿi ra. Gҫn 5000 ngѭӡi thuӝc các xã dӑc lӝ 15 tӯ Thái thiӋn, Tuy Long,

Long An dӗn lên, tӯ BӃn Gӛ Phѭӟc Tân, Tam Phѭӟc, An Lӧi, Tam An, Thanh

Nguyên dӗn xuӕng. Hѫn 5000 ÿӗng bào Ông Kèo, Phѭӟc An, Phѭӟc HiӋp, Phѭӟc

Lai, Phѭӟc KiӇn theo lӝ 19, Phѭӟc Lý, Phѭӟc Thành, Long Tân, Phú Thҥnh, Mӻ Hӝi

theo lӝ 17 vӅ Phѭӟc ThiӅn rӗi tiӃn thҷng vào thӏ trҩn. Xã nào cǊng có ÿoàn tham gia

biӇu tình, có cán bӝ xã tә chӭc hѭӟng dүn. Ngay cҧ Phѭӟc Khánh xa xôi, hàng trăm

ÿӗng bào cǊng theo ghe tұp trung ӣ Phú Hӳu, Phѭӟc Thành tӯ chiӅu hôm trѭӟc, ÿӇ

cùng ÿi. Nhӳng dòng ngѭӡi nӕi tiӃp nhau nhѭ nѭӟc chҧy cuӗn cuӝn ÿә cҧ vӅ thӏ trҩn.

Tӯ vѭӡn thѫm sӣ Siph tӟi ngã ba Cҫu Xéo, ÿâu ÿâu cǊng chӍ thҩy ngѭӡi và cӡ ÿông

chһt lӝ 15, tràn sang bӡ bãi hai bên ÿѭӡng và lô cao su. Mӝt biӇn ngѭӡi ÿӫ mӑi sҳc

màu, công nhân, nông dân, tiӇu thѭѫng, viên chӭc, phұt tӱ, linh mөc… dѭӟi mӝt rӯng

gұy tҫm vông, giáo, mác. Cӡ ÿӓ phҩt phӟi bay. Thҩp thoáng ÿây ÿó nhӳng biӇu ngӳ

viӃt bҵng vôi trăng trên ÿӋm cót. TiӃng hô khҭu hiӋu cӫa hàng chөc ngàn ngѭӡi vang

dӝi khҳp nѫi, ҫm ҫm dӗn lên nhѭ sóng cӗn: “Ĉҧ ÿҧo phát xít Nhұt bҳt ngѭӡi”; “Ĉҧ

ÿҧo phát xít Nhұt”. “Ĉҧ ÿҧo thӵc dân Pháp xâm lѭӧc”; “ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn

năm”. ĈӇ ÿӕi phó vӟi cuӝc biӇu tình, bӑn Nhұt vӝi vã ÿѭa quân chһn các ngã ÿѭӡng

vào Siph. Ӣ huyӋn lӷ, chúng cho mӝt trung ÿӝi giăng ngang ÿѭӡng tӯ nhà hӝi sang

chӧ cǊ, súng ӕng lăm lăm trong tѭ thӃ sҹn sàng chiӃn ÿҩu. Nhӳng ÿoàn ÿҫu tiên tӟi

ÿây chӵng lҥi mӝt lúc. Sau ÿó, ÿѭӧc cán bӝ ÿӝng viên lҥi tiӃp tөc tiӃn tӟi. Chӏ Năm

dүn ÿҫu ÿoàn Phѭӟc KiӃn xông thҷng vào ÿӝi hình cӫa lính Nhұt. Bӑn lính dùng súng

cҧn lҥi. Chӏ giҵng súng, hô bà con tiӃn lên. Thanh niên cӭu quӕc tràn tӟi giành giұt,

quҫn nhau vӟi lính cҧn ÿѭӡng. Các ÿoàn biӇu tình rùng rùng càn qua, buӝc ÿӏch phҧi

dҥt sang bên.

12 giӡ tra, ÿӗng bào tӟi ÿѭӧc lô cao su sӣ Siph thì dӯng lҥi ÿӇ phái ÿoàn cӫa

huyӋn do ÿӗng chí Sáu Phô dүn ÿҫu vào ÿòi bӑn Nhұt phҧi trҧ hai ÿӗng chí Dөc và

Phú. Hoҧng sӧ trѭӟc khí thӃ cӫa nhân dân Long Thành, lính Nhұt rút cҧ vào doanh

5.3 Page 43

▲back to top

trҥi. Lӧi dөng thӡi gian tҥm nghӍ lúc ÿiӅu ÿình vӟi phái ÿoàn ta, tên ÿҥi tá chӍ huy căn

cӭ ÿã tә chӭc cho hai chiӃc xe hѫi có lính hӝ tӕng bí mұt chӣ hai ÿӗng chí Dөc, Phú

chҥy thҷng lên Biên Hòa giao cho Pháp rӗi nói là ÿã trót ÿѭa ÿi tӯ hôm trѭӟc. Sau hai

giӡ chӡ ÿӧi, ÿѭӧc tin bӑn Nhұt ÿã giao hai ÿӗng chí lãnh ÿҥo cӫa mình cho Pháp, biӇn

ngѭӡi lҥi chuyӇn ÿӝng. TiӃng hô hét, tiӃng trӕng mõ, tiӃng hô “ÿҧ ÿҧo” lҥi ҫm ҫm

khҳp huyӋn lӷ. Cӝng hòa vӋ binh và thanh niên các xã sҹn sàng xông vào ÿánh nhau

vӟi lính Nhұt. Hoҧng hӕt, bӑn chӍ huy lӋnh cho binh lính cӫa chúng nә sung uy hiӃp

trên ÿҫu anh em và ÿӗng bào. ĈӇ tranh ÿә máu cӫa quҫn chúng, 3 giӡ chiӅu, Ban chӍ

huy cuӝc biӇu tình phát lӋnh rút quân. Các ÿoàn lҫn lѭӧt trӣ vӅ xã mình. Mãi tӟi tӕi

thӏ trҩn Long Thành mӟi trӣ lҥi yên tƭnh.

Tuy không ÿòi ÿѭӧc hai ÿӗng chí Dөc, Phú nhѭng cuӝc biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng

cӫa gҫn 15000 dân Long Thành ngày 13 – 11 ÿã làm cho kҿ thù khiӃp ÿҧm. KӇ tӯ

hôm ÿó cho tӟi ngày rút quân vӅ nѭӟc, bӑn Nhұt ÿã án bính bҩt ÿӝng, không còn hung

hăng lùng sөc hành quân mӝt lҫn nào nӳa.

Ĉӗng chí bí thѭ HuyӋn ӫy bӏ ÿӏch bҳt là mӝt tәn thҩt lӟn cӫa cách mҥng Long

Thành. Ngay sau ÿó, thӵc hiӋn phѭѫng châm sách lѭӧc cӫa Trung ѭѫng: “Ĉҧng cӝng

sҧn Ĉông Dѭѫng tuyên bӕ tӵ giҧi tán”. Thӵc chҩt là rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt (11),

theo chӍ thӏ cӫa trên. Ĉҧng bӝ Long Thành không còn tә chӭc sinh hoҥt, lҥi thêm mӝt

khó khăn mӟi. Nhѭng vӟi tinh thҫn cӫa ngѭӡi cӝng sҧn, các Ĉҧng viên vүn tích cӵc

hoҥt ÿӝng phát huy vai trò cӫa mһt trұn ViӋt Minh các cҩp, lãnh ÿҥo, ÿi sâu vào cѫ sӣ

vұn ÿӝng quҫn chúng. Nhӡ vұy phong trào kháng chiӃn trong huyӋn vүn phát triӇn

mҥnh mӁ.

Tháng 11, cuӝc vұn ÿӝng ӫng hӝ chính phӫ nuôi quân vүn sôi nәi khҳp nѫi.

Con sӕ ÿóng góp lѭѫng thӵc cӫa nhiӅu xã lên tӟi hàng ngàn giҥ nhѭ Tҥp Phѭӟc, Bà

Ký, Tam An, Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh, Phѭӟc ThiӅn. NhiӅu gia ÿình ÿã ÿóng góp tӟi

trăm giҥ nhѭ bà Màu, bà Võ Thӏ Nhүm, bà Võ Thӏ DiӋm (Phѭӟc Thӑ), Lê Thӏ Nhàn,

Phҥm Thӏ HiӅm, bà Ba Giác (Phѭӟc Long), Lê Thӏ Ngѭu (Long Phѭӟc), Phҥm Hӗng

5.4 Page 44

▲back to top

Ngӑc, Ba Quân (An Phѭӟc), NguyӉn Văn Cұn, Lê Văn Tám (Phѭӟc Khánh)… Ĉһc

biӋt gia ÿình ông NguyӉn Văn Xuҩt ӣ An Lӧi ÿã ÿóng góp tӟi 500 giҥ lúa.

Tuy vұy, sӕ lѭѫng thӵc nhân dân ÿóng góp, kӇ cҧ cho vay cǊng chӍ có thӇ làm

cho tình hình tҥm thӡi әn ÿӏnh trong nhӳng ngày ÿҫu bӝ ÿӝi mӟi tӟi. VӅ lâu dài viӋc

cung cҩp lѭѫng thӵc cho lӵc lѭӧng trên, lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng và cҧ ÿӗng bào ӣ

nhӳng vùng ít ruӝng trong huyӋn vүn còn là mӝt vҩn ÿӅ nan giҧi. Song “cái khó

không bó cái khôn”, chính trong khó khăn ҩy, bҵng sӵ nhҥy bén lãnh ÿҥo, Long

Thành ÿã vҥch ra ÿѭӧc mӝt hѭӟng giҧi quyӃt lѭѫng thӵc không chӍ riêng cho huyӋn

mình, bҳt ÿҫu tӯ mӝt chuyӃn giao liên…

Tháng 10 năm ҩy, sau khi bӝ ÿӝi Bình Xuyên vӅ rӯng Sác, ÿӗng chí NguyӉn

Bình, khu Bӝ trѭӣng khu 7 ÿã vӅ kiӇm tra tình hình quân sӵ ӣ huyӋn. Ĉi cùng ÿӗng

chí NguyӉn Bình, có ÿoàn cӫa ÿӗng chí VǊ Ĉӭc gӗm 50 cán bӝ chiӃn sƭ trên ÿѭӡng vӅ

miӅn Tây. Ӫy ban huyӋn ÿã tә chӭc mѭӧn hai chiӃc ghe lӟn cӫa ÿӗng bào Phѭӟc

Long và cӱ ÿӗng chí Lê Trân Châu ÿѭa ÿoàn ÿӗng chí VǊ Ĉӭc vӅ BӃn Tre. Vì ghe

cӫa Long Thành là ghe ÿѭӡng sông, nên tӟi Gò Công là phҧi trӣ vӅ. Tӯ ÿây, ÿӗng chí

Châu lҥi mѭӟn ghe biӇn tә chӭc ÿi tiӃp. Không may trên ÿѭӡng mѭӟn ghe, ÿӗng chí

Châu và ba ngѭӡi cùng ÿi bӏ ÿӏch nghi ngӡ bҳt giӳ. Nhѭng nhӡ sӵ giúp ÿӥ cӫa gia

ÿình ÿӗng chí Châu và ÿӗng bào Gò Công, ÿoàn cӫa ÿӗng chí VǊ Ĉӭc vүn vѭӧt biӇn

vӅ Vàm Láng BӃn Tre trót lӑt. Sau ÿó gia ÿình lҥi lo lót cho ÿӗng chí Châu và 3 ngѭӡi

bҥn ÿѭӧc thҧ trӣ vӅ Long Thành.

ChuyӃn ÿi ban ÿҫu tuy nhiên khó khăn, nhѭng ÿã vҥch ra mӝt tuyӃn ÿѭӡng

quan trӑng giӳa Long Thành vӟi khu 8 và tuyӃn ÿѭӡng ҩy ÿã mӣ ra mӝt hѭӟng cho

Long Thành giҧi quyӃt khó khăn …

Ĉáp ӭng ÿӅ nghӏ cӫa huyӋn, ÿҫu tháng 11 ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai ÿã viӃt

thѭ cho các tӍnh Gò Công, BӃn Tre, ÿӅ nghӏ vұn ÿӝng ÿӗng bào chӣ lúa, gҥo lên bán

cho huyӋn Long Thành và tӍnh Biên Hòa ÿӇ nuôi bӝ ÿӝi. Thӵc hiӋn lӡi kêu gӑi cӫa

TӍnh ӫy và ӫy ban BӃn Tre, Gò Công, mӝt sӕ chӫ ghe cùng anh em thӫy thӫ có tinh

thҫn yêu nѭӟc, ÿã vѭӧt biӇn, bӓ tiӅn ÿút lót cho sƭ quan binh lính ÿӏch, vѭӧt qua các

5.5 Page 45

▲back to top

trҥm kiӇm soát cӫa chúng, chӣ gҥo vӅ tӟi Long Thành. KӇ tӯ tháng 12 năm 1945 trӣ

ÿi, hѫn 500 tҩn gҥo cӫa ÿӗng bào miӅn Tây lҫn lѭӧt cұp bӃn các xã Phѭӟc An, Phѭӟc

Thӑ, Thái ThiӋn. Khi có tiӅn thì Long Thành trҧ tiӅn, khi khó khăn tài chánh thì ÿӗng

bào miӅn Tây lҥi sҹn sàng vui vҿ nhұn công trái phiӃu. Nhӡ tình ÿoàn kӃt kháng chiӃn

cao cҧ ҩy vҩn ÿӅ lѭѫng thӵc cӫa Long Thành ÿã cѫ bҧn ÿѭӧc giҧi quyӃt.

Song song vӟi nhiӋm vө ÿóng góp sӭc ngѭӡi sӭc cӫa, các phong trào bình dân

hӑc vө, xóa nҥn mù chӳ và xây dӵng ÿӡi sӕng mӟi cǊng ÿѭӧc dҩy lên sôi nәi trong

toàn huyӋn. Ӣ hҫu hӃt các xã ÿӅu tә chӭc ÿѭӧc các lӟp hӑc quӕc ngӳ. Khҳp nѫi ÿӅu

có khҭu hiӋu “toàn dân biӃt chӳ”. Trong thanh niên có phong trào “ai mù chӳ không

ÿѭӧc lҩy vӧ lҩy chӗng”. Sinh hoҥt thanh niên thiӃu niên rҫm rӝ. Các bài ca cách mҥng

ÿѭӧc phә biӃn rӝng rãi. Không khí trong thôn ҩp rӝn ràng.

Trong khi ÿó giӳa tháng 11, trѭӡng quân chính huyӋn ÿã hoàn thành hai khóa

huҩn luyӋn, ÿào tҥo ÿѭӧc 100 cán bӝ quân sӵ cӫa các xã. Lӟp cӭu thѭѫng cho ra

trѭӡng 50 hӑc viên, xã nào cǊng có mӝt tӫ thuӕc phөc vө ÿӗng bào, chiӃn sƭ.

Trung ÿӝi giҧi phóng quân ÿҫu tiên cӫa Long Thành ÿѭӧc chính thӭc thành lұp

tӯ các lӵc lѭӧng cӝng hòa vӋ binh cӫa huyӋn vӟi quân sӕ 200 ngѭӡi, vǊ khí gӗm 92

khҭu súng các loҥi, 150 lӵu ÿҥn và hѫn 1000 viên ÿҥn. Trung ÿӝi ÿѭӧc chia làm 4

phân ÿӝi, do các cán bӝ quân chính chӍ huy. Mӝt xѭӣng vǊ khí nhӓ cӫa phân ÿӝi ÿѭӧc

thành lұp gӗm 15 ÿӗng chí. Lӵc lѭӧng quӕc gia tӵ vӋ cuӝc, vӟi phѭѫng châm “dӵa

vào bӝ ÿӝi và ÿoàn thӇ ÿӇ phát triӇn lӵc lѭӧng” ÿã ÿi sâu vào quҫn chúng, tӯng bѭӟc

xây dӵng ÿѭӧc mҥng lѭӟi cѫ sӣ.

Riêng các lӵc lѭӧng vǊ trang cӫa trên ӣ Long Thành lúc này vүn còn khá phӭc

tҥp. Tuy hҫu hӃt cán bӝ, chiӃn sƭ xuҩt thân tӯ công nhân, nông dân, hӑc sinh, song còn

mӝt sӕ ít vӕn là nhӳng dân anh chӏ giang hӗ hҧo hán chѭa ÿѭӧc giác ngӝ chính trӏ nên

trong nhӳng ngày ÿҫu cǊng gây không ít phiӅn nhiӉu cho chính quyӅn và nhân dân ӣ

ÿӏa phѭѫng. Nhҩt là lӵc lѭӧng cӫa Ba Nhӓ, tӟi cuӕi tháng 11 – 1945, vүn tiӃp tөc gây

rӕi tình hình các xã dӑc lӝ 15.

5.6 Page 46

▲back to top

Ĉѭӧc báo cáo cӫa huyӋn, khu bӝ khu 7 ÿã ÿѭa cán bӝ quân pháp xuӕng và

tháng 12 – 1945, dѭӟi sӵ chӫ tӑa cӫa ÿӗng chí NguyӉn Bình, mӝt tòa án nӝi bӝ ÿã

ÿѭӧc tә chӭc ӣ Phѭӟc Long xét xӱ tӝi trҥng cӫa Ba Nhӓ tuyên bӕ tӯ hình y. Lӵc

lѭӧng Ba Nhӓ ÿѭӧc giҧi tán bә sung vào các ÿѫn vӏ khác.

Vө xӱ án ÿӋ nhӏ sѭ ÿoàn và tiӃp ÿó là vө án Ba Nhӓ ÿã tác ÿӝng mҥnh tӟi các

phҫn tӱ có tѭ tѭӣng manh ÿӝng trong các lӵc lѭӧng vǊ trang ӣ huyӋn. Tӯ sau ÿó, viӋc

phá phách nhǊng nhiӉu dân hҫu nhѭ chҩm dӭt. Ĉӗng bào các xã trong huyӋn càng

thêm tin tѭӣng phҩn khӣi giúp ÿӥ bӝ ÿӝi kháng chiӃn. Sӵ thѭѫng yêu ÿùm bӑc cӫa

nhân dân Long Thành ÿã làm cho cán bӝ chiӃn sƭ lӵc lѭӧng cӫa trên càng hiӇu thêm

lòng dân trong nhӳng ngày khó khăn. Tình ÿoàn kӃt quân dân ÿѭӧc cӫng cӕ chһt chӁ.

CǊng kӇ tӯ ÿҫu tháng 11 cho ÿӃn ÿҫu tháng 1 – 1946, thӵc hiӋn chӫ trѭѫng cӫa

tӍnh, cùng vӟi cҧ nѭӟc, mӝt cuӝc vұn ÿӝng chính trӏ lӟn ÿѭӧc tiӃn hành trong toàn

huyӋn: “bҫu cӱ quӕc hӝi khóa I cӫa nѭӟc ViӋt Nam dân chӫ cӝng hòa”.

Sau khi ÿoàn ÿҥi biӇu cӫa huyӋn hӑc tұp ӣ tӍnh vӅ, huyӋn ÿã nhanh chóng hӑc

tұp cho cán bӝ huyӋn, xã và sau ÿó là quҫn chúng. Trong hai tháng liên tөc, các cán

bӝ mһt trұn ViӋt Minh lһn lӝi, ÿi sâu vào tҩt cҧ các xóm ҩp tuyên truyӅn. Các ÿoàn thӇ

thanh niên cӭu quӕc, phө nӳ cӭu quӕc, nông hӝi cӭu quӕc,… ÿӅu tә chӭc hӑc tұp

ÿѭӧc cho hӝi viên, bàn bҥc vӅ bҫu cӱ, vӅ ӭng cӱ viên. Mһc dù cách thӭc, nӝi dung

tuyên truyӅn hӑc tұp còn rҩt ÿѫn giҧn, thұm chí ngây thѫ vì tӯ ngѭӡi ÿi tuyên truyӅn

ÿӃn ngѭӡi ÿѭӧc tuyên truyӅn ÿӅu bӥ ngӥ trѭӟc nhӳng nguyên tҳc, thӇ lӋ bҫu cӱ lҫn

ÿҫu nghe nói tӟi. Nhѭng tҩt cҧ mӑi ngѭӡi ai ai cǊng hiӇu ngay ÿѭӧc mӝt ÿiӅu vô cùng

hӋ trӑng và hҥnh phúc là: mình ÿã có quyӅn bҫu cӱ, quyӅn cӫa ngѭӡi dân mӝt nѭӟc

ÿӝc lұp tӵ do.

Vӟi ý nghƭa sâu xa và niӅm tin ÿҽp ÿӁ ҩy, mһc cho tiӃng súng xâm lѭӧc cӫa

giһc Pháp ÿang mӛi ngày mӝt gҫn, ngày 6-1-1946, cuӝc bҫu cӱ ÿҥi biӇu quӕc hӝi

khóa I tҥi Long Thành ÿã ÿѭӧc tiӃn hành trong mӝt không khí long trӑng náo nhiӋt

nhѭ mӝt ngày hӝi lӟn và thành công tӕt ÿҽp. Trong nhұt ký cӫa ÿӗng chí NguyӉn

Sanh Thanh, mӝt cán bӝ mһt trұn ViӋt Minh huyӋn, còn ghi lҥi: “ngày 6 tháng giêng

5.7 Page 47

▲back to top

năm 1946, tҥi Phú Hӳu tiӃn hành bҫu cӱ quӕc hӝi trong không khí bao vây cӫa giһc,

nhѭng kӃt quҧ cǊng ÿӃn 90% cӱ tri ÿi tham gia bҫu cӱ. Mһt trұn, thanh niên tích cӵc

phá hoҥi cҫu ÿѭӡng và bӕ trí gác nghiêm ngһt, bҧo vӋ tӕt ÿӕi vӟi cuӝc bҫu cӱ nên

ÿӗng bào rҩt phҩn khӣi”. CǊng nhѭ Phú Hӳu, ӣ tҩt cҧ các xã khác ÿӅu có 90% tӟi hѫn

90% cӱ tri Long Thành ÿã sӱ dөng quyӅn công dân thӵc sӵ, lҫn ÿҫu trong ÿӡi ÿӇ bҫu

lên nhӳng ÿҥi biӇu cӫa mình (12).

Cuӝc bҫu cӱ quӕc hӝi khóa I/1946, cùng vӟi nhӳng cuӝc biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng

cӫa quҫn chúng, nhӳng trұn ÿánh quân Anh, Pháp, Nhұt trong nhӳng tháng cuӕi năm

1945, ÿã thӇ hiӋn niӅm tin vӳng chҳc cӫa nhân dân Long Thành vào Ĉҧng và chính

quyӅn cách mҥng non trҿ. Nhӳng cuӝc tұp dѭӧt lӟn vӅ chính trӏ và quân sӵ ÿó ÿã tҥo

nên sӭc mҥnh mӟi ÿӇ toàn dân Long Thành vӳng vàng bѭӟc vào cuӝc kháng chiӃn

chӕng xâm lѭӧc Pháp trên ÿҩt quê hѭѫng.

II. “KHU ӪY” (13)

Tháng 1 – 1946 cǊng là tháng cuӕi cùng cӫa năm Ҩt Dұu. Long Thành chuҭn bӏ

ÿón tӃt ÿӝc lұp ÿҫu tiên trong không khí sôi sөc sҹn sàng kháng chiӃn.

Sau ngày bҫu cӱ quӕc hӝi mùng 6 – 1, thӵc hiӋn chӍ thӏ cӫa trên, toàn huyӋn

bѭӟc vào mӝt ÿӧt “tiêu thә kháng chiӃn”. Ӣ các xã, thanh niên tә chӭc thành tӯng tә

tình nguyӋn cùng dân quân dӥ tҩt cҧ các công sӣ, ÿình chùa. Cái nào không giӳ ÿѭӧc

thì phá hoһc ÿӕt ÿӇ giһc có tӟi cǊng không còn chӛ ÿóng quân. Ĉӗng bào tӵ dӥ nhà

cӫa mình. Nhӳng nhà vách gӛ thҧo ra hӃt, ÿem giҩu trong rӯng, trong bѭng, chӍ ÿӇ lҥi

mái che ӣ tҥm. Thóc lúa cǊng ÿem chôn giҩu. Trâu bò, heo gà lo sҹn nѫi di chuyӇn

tránh giһc.

Nhӳng ngày cuӕi tháng 1 tӃt càng gҫn tӟi, tình hình càng căng thҷng, súng tӯ

phía Biên Hòa nә ngày càng gҫn, giһc ÿang ÿánh lan rӝng khҳp nѫi. Tӯ 20 – 1 – 1946,

Pháp liên tiӃp mӣ nhӳng cuӝc hành quân thám sát vӅ phía Long Thành. 23 – 1, mӝt

ÿҥi ÿӝi Âu phi có 2 xe thiӃt giáp yӇm trӧ thӑc tӟi dӕc 47. Tҥi ÿây, chúng ÿөng mӝt

ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi ÿóng dӑc Tam Phѭӟc. Hai bên nә súng tӟi gҫn trѭa thì quân Pháp rút.

5.8 Page 48

▲back to top

Mӡ sáng ngày 25 – 1 – 1946, ÿúng vào ngày 23 tháng chҥp Ҩt Dұu khi ÿӗng

bào khҳp nѫi ÿang chuҭn bӏ bánh trái cho ngày tiӉn “ông táo chҫu trӡi” theo tөc lӋ cә

truyӅn, thì tiӃng súng tҩn công cӫa giһc Pháp bҳt ÿҫu nә.

Tӯ Biên Hòa, mӝt tiӇu ÿoàn Âu Phi có xe tăng mӣ ÿѭӡng rҫm rӝ theo lӝ 15 tiӃn

xuӕng. Tàu giһc chҥy dӑc theo sông Ĉӗng Nai ÿә quân vào Tam Phѭӟc, Tam An,

Long ĈiӅn, Long Tân, bҳn ÿҥi bác lên bӡ hӛ trӧ cho bӝ binh. Tӯ Sài Gòn mӝt tiӇu

ÿoàn khác vѭӧt bӃn phà Cát Lái tҩn công Long Thành ӣ phía tây. Giһc Pháp ÿánh vào

Long Thành cҧ tӯ 3 hѭӟng vӟi ý ÿӏnh nhanh chóng thôn tính ÿӏa bàn chiӃn lѭӧc này.

5 tháng ngҳn ngӫi sӕng trong không khí tӵ do, ÿӝc lұp ÿã chҩm dӭt. Dѭӟi sӵ

lãnh ÿҥo cӫa chính quyӅn cách mҥng non trҿ, nhân dân Long Thành ÿӭng lên ÿӕi mһt

vӟi kҿ thù.

Cҧ Long Thành nә sung

Ӣ dӕc 47, quân Pháp tӯ Biên Hòa xuӕng lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích cӫa bӝ ÿӝi

và dân quân Phѭӟc Tân, Tam Phѭӟc. Trұn ÿánh kéo dài tӟi nӱa buәi sáng. Ĉӏch ÿông,

vǊ khí mҥnh, bҳn trҧ dӳ dӝi rӗi tràn qua. Bӝ ÿӝi cùng dân quân hai xã phҧi rút khӓi

trұn ÿӏa, băng qua ÿӗng Long ĈiӅn vӅ BӃn Cam (Phѭӟc ThiӅn) chӕt lҥi. Quân Pháp

tӟi An Lӧi lҥi bӏ chһn ÿánh. Lӵc lѭӧng ta ӣ ÿây có mӝt phân ÿӝi giҧi phóng quân

Long Thành. Anh em vӯa nә súng vӯa dùng lӵu ÿҥn ÿánh tiӃp trұn diӋt mӝt sӕ ÿӏch.

Nhѭng ta không giӳ trұn ÿӏa ÿѭӧc lâu vì ÿҥn hӃt. Ĉӏch tràn vào An Lӧi, Tam An ÿӕt

phá.

Gҫn trѭa, quân Pháp chiӃm ÿѭӧc thӏ trҩn Long Thành, ÿһt cӕi 60 li và 81 li bҳn

dӑc theo lӝ 15. Sau ÿó chúng tiӃp tөc tҩn công ÿӇ hӧp quân vӟi các cánh khác. Mӝt

mǊi thҷng lӝ 15 ÿӃn Bà Ký (Long Phѭӟc) thì phҧi cөm lҥi vì bӏ ta chһn ÿánh suӕt tӯ

Long An xuӕng. Tҥi Bà Ký, dân quân Long Phѭӟc dùng lӵu ÿҥn cұn chiӃn diӋt gҫn

hӃt mӝt tiӇu ÿӝi Âu Phi. MǊi thӭ hai tiӃn theo tây lӝ 15 xuӕng lӝ 17, nhѭng chӍ tӟi

BӃn Cam thì phҧi quay lui co cөm lҥi tҥi xã Phѭӟc ThiӅn. Trên ÿoҥn ÿѭӡng tӯ ngã ba

Cҫu Xéo ÿӃn BӃn Cam, quân Pháp ÿã tәn thҩt hàng chөc tên. Không tiӃn ÿѭӧc, chúng

ÿһt súng cӕi tҥi chӧ Phѭӟc ThiӅn bҳn liên tөc vào các xã xung quanh. Buәi trѭa và

5.9 Page 49

▲back to top

buәi chiӅu, máy bay phóng pháo ÿӃn ném bom, bҳn phá các xã dӑc lӝ 19. NhiӅu ÿám

cháy bùng lên ӣ Phѭӟc KiӇn, Phѭӟc Lai, Phѭӟc Long.

Cánh quân tӯ Cát Lái qua cǊng chia làm hai mǊi. MǊi thӭ nhҩt theo ÿѭӡng

Phѭӟc Lý, phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng ӣ Thành Tuy Hҥ tiӃn ÿӃn Long Tân thì ÿөng ÿѫn vӏ

bӝ ÿӝi ÿóng ӣ khu vӵc này. Bӝ ÿӝi cùng dân quân Long Tân, Phú Thҥnh, Phú Hӝi

chһn ÿánh giһc suӕt ngày 25. Ĉӏch chӃt và bӏ thѭѫng gҫn mӝt ÿҥi ÿӝi, nhѭng ta cǊng

hӃt ÿҥn. Bӝ ÿӝi phҧi cҳt rӯng vӅ Phѭӟc An trong ÿêm. Sáng hôm sau quân Pháp tiӃn

tӟi Phú Hӝi thì cөm quân. MǊi thӭ hai, theo lӝ 19 tӟi Xoài Minh bӏ bӝ ÿӝi Bình

Xuyên và giҧi phóng quân Long Thành chһn ÿánh. Suӕt ngày 25 tháng 1, quân Pháp

chӍ tiӃn không ÿҫy 10 cây sӕ tӟi sáng 26 – 1 chúng phҧi rút lui.

ChiӅu ngày 26 – 1, tiӃng súng lҳng dҫn. Hai ngày chiӃn ÿҩu ác liӋt mӣ ÿҫu cho

cuӝc kháng chiӃn chӕng quân xâm lѭӧc Pháp trên ÿҩt Long Thành ÿã trôi qua. Nhӳng

ngѭӡi lính cách mҥng lҫn ÿҫu cҫm gѭѫm cҫm súng, trong tay chӍ có vǊ khí hӃt sӭc thô

sѫ và nghèo nàn ÿã giáng trҧ kҿ thù mӝt ÿòn nһng nӅ: Hѫn 100 tên lính Âu phi bӏ

chӃt, gҫn 100 tên khác bӏ thѭѫng. Nhѭng thҳng lӧi ÿó cǊng phҧi ÿәi bҵng mӝt giá ÿҳt:

300 ÿӗng bào, cán bӝ, chiӃn sƭ hy sinh, gҫn 400 ngѭӡi bӏ thѭѫng, 20 chiӃc ghe cӫa

liên quân Bình Xuyên bӏ ÿánh ÿҳm, ba kho gҥo (mӛi kho 5 tҩn) bӏ cháy.

ChiӅu hôm ҩy, tҥi sӣ chӍ huy bӝ ÿӝi Bình Xuyên ӣ Phѭӟc An, mӝt cuӝc hӑp

gӗm các ÿӗng chí lãnh ÿҥo huyӋn và các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi trong huyӋn ÿѭӧc tә chӭc,

dѭӟi sӵ chӫ trì cӫa tѭ lӋnh Dѭѫng Văn Dѭѫng. Hӝi nghӏ ÿã ÿánh giá cao tinh thҫn

chiӃn ÿҩu và phөc vө chiӃn ÿҩu cӫa bӝ ÿӝi, chính quyӅn và nhân dân trong huyӋn,

ÿӗng thӡi phә biӃn lӋnh cӫa Khu bӝ trѭӣng NguyӉn Bình: chuyӇn mӝt bӝ phұn bӝ ÿӝi

Bình Xuyên vӅ chiӃn trѭӡng BӃn Tre.

Chҩp hành mӋnh lӋnh cӫa Khu bӝ khu 7, sau ngày 26 – 1, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi tӯ

các xã dӑc ÿѭӡng 15, 17 và 19 lҫn lѭӧt rút vӅ Phѭӟc An, tә chӭc lҥi lӵc lѭӧng, tách

riêng mӝt bӝ phұn trang bӏ gӑn nhҽ lên ÿѭӡng ÿi khu 8, dѭӟi sӵ chӍ huy trӵc tiӃp cӫa

Dѭѫng Văn Dѭѫng. Bӝ ÿӝi ra ÿi trong lúc tình hình ÿang căng thҷng, nhѭng huyӋn

5.10 Page 50

▲back to top

vүn ÿҧm bҧo cung cҩp ÿѭӧc 20 ghe lӟn chӣ quân, 6 tҩn gҥo và 20 ngàn ÿӗng Ĉông

dѭѫng cho các ÿѫn vӏ chiӃn ÿҩu.

CǊng trong thӡi gian này, giһc Pháp bҳt ÿҫu cӫng cӕ vӏ trí ÿóng quân các nѫi

chúng mӟi chiӃm ÿѭӧc. Tҥi thӏ trҩn, chúng xây dӵng mӝt ÿӗn lӟn gӑi là chi khu quân

sӵ gӗm mӝt ÿҥi ÿӝi Âu phi do tên ÿҥi úy Rѫbun (Rebone) chӍ huy. Ĉѭa Tô Hàm Phөc

tӯ Biên Hòa vӅ làm quұn trѭӣng hành chánh ÿӇ tә chӭc chính quyӅn bù nhìn trong

huyӋn. Ӣ An Lӧi, Tam An, Phѭӟc Nguyên, Phѭӟc Lý, Phú Thҥnh, Phú Hӝi, Phѭӟc

ThiӅn ÿӏch ÿӅu ÿóng bót. Mӛi bót khoҧng mӝt trung ÿӝi Âu phi do mӝt thiӃu úy hoһc

mӝt trung úy Pháp chӍ huy.

Sau khi có chӛ ÿóng quân, tӯ thѭӧng tuҫn tháng 2 – 1946, ÿӏch liên tiӃp mӣ các

cuӝc hành quân lùng sөc ra các vùng xung quanh cѭӟp phá ÿӗ ÿҥc cӫa dân, lùng bҳt

cán bӝ ViӋt Minh, bҳt lính và tӯng bѭӟc thành lұp bӝ máy tӅ xã nhҵm әn ÿӏnh khu

vӵc chiӃm ÿóng.

Ngày 7 tháng 2 năm 1946, giһc Pháp càn vào Long An ÿӕt hѫn 200 nóc nhà.

Riêng Xóm Trҫu, 90% nhà cӱa cháy rөi, 8 ÿӗng bào bӏ bҳn chӃt, 50 ngѭӡi khác bӏ bҳt

khiêng ÿӗ ÿҥc chúng cѭӟp ÿem vӅ chi khu Long Thành. Tҥi Tam An, trong vòng 10

ngày, quân Pháp càn tӟi 3 lҫn, ÿӕt hѫn 100 nóc nhà, bҳn chӃt 15 thѭӡng dân. Ӣ Tam

Phѭӟc, ÿӏch càn vào xã bҵng nhiӅu hѭӟng, ÿӕt phá bӯa bãi rӗi kêu sӕ hӝi tӅ cǊ vӅ

Phѭӟc Tân bҳt hӑ làm viӋc. Hai ngѭӡi trong sӕ này không chӏu hӧp tác ÿã bӏ chúng

thӫ tiêu. Liên tөc trong tháng 2, ÿҥi bác tӯ Biên Hòa bҳn vào các xã Phѭӟc Tân, Tam

Phѭӟc. Ĉҥi bác trên tàu chҥy dӑc sông Ĉӗng Nai, Ĉӗng Môn, Lòng Tàu bҳn lên Long

ĈiӅn, Long Tân, Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh. Máy bay ném bom bҳn phá nhiӅu lҫn các xã

chúng chѭa chiӃm ÿѭӧc nhѭ Phѭӟc HiӋp, Phѭӟc Lai, Phѭӟc KiӇn, Bà Ký, Thái ThiӋn.

Các ҩp Ba Gioi, Bà Hào, Bà Liêm trong rӯng Sác Phѭӟc An bӏ hӫy diӋt. Năm ҩy,

nhân dân Long Thành không ăn tӃt nguyên ÿán.

Cuӝc tҩn công ӗ ҥt cӫa giһc Pháp ngày 25 – 1 – 1946 và nhӳng cuӝc càn quét

trong tháng 2 ÿã cҳt ÿӭt ÿѭӡng liên lҥc giӳa Long Thành vӟi tӍnh Biên Hòa. Ĉӏa bàn

huyӋn bӏ ÿӏch chia cҳt. Ngay cҧ mӝt sӕ xã rӝng cǊng bӏ chia cҳt không liên lҥc ÿѭӧc

6 Pages 51-60

▲back to top

6.1 Page 51

▲back to top

vӟi nhau và vӟi huyӋn thѭӡng xuyên nhѭ trѭӟc. NguyӉn Tam Nguyên, trung ÿӝi

trѭӣng giҧi phóng quân Long Thành và mӝt sӕ ngѭӡi dao ÿӝng trong ÿѫn vӏ chôn

súng, trӕn ÿi nѫi khác sinh sӕng. NguyӉn Văn Chӓi chӫ nhiӋm ViӋt Minh bӓ chҥy.

Nhӳng phҫn tӱ là con cháu hӝi tӅ, phú nông và mӝt sӕ cán bӝ trong ӫy ban hành

chánh nhiӅu xã, ҩp mҩt tinh thҫn cǊng bӓ viӋc, lánh né, chҥy dài.

Chính quyӅn kháng chiӃn Phѭӟc Tân, Tam An, An Lӧi, Phѭӟc Nguyên, Phѭӟc

Lý, thӏ trҩn hҫu nhѭ tan rã, chӍ còn mӝt vài ÿӗng chí trung kiên bám trө. Lӵc lѭӧng

Bình Xuyên ӣ lҥi thì nhӳng bӝ phұn nһng nhѭ công binh xѭӣng ÿã lui sâu vào rӯng

Sác. Mӝt sӕ ÿѫn vӏ nhӓ phҧi ÿóng trong khu vӵc Lòng Chҧo ÿӇ bҧo vӋ. Các cѫ quan

huyӋn cǊng dӗn cҧ vӅ các xã dӑc lӝ 19 tӯ Phѭӟc Lai ÿӃn Phѭӟc An và chѭa có nѫi

làm viӋc әn ÿӏnh.

Trѭӟc tình hình ÿó, huyӋn vүn cӕ gҳng duy trì các hoҥt ÿӝng trong vùng tӵ do.

Lӟp mһt trұn ViӋt Minh ӣ Phѭӟc An vүn mӣ mӛi khóa 7 ngày cho cán bӝ các xã và

bӝ ÿӝi. Mһt khác, huyӋn chӫ trѭѫng chia nhӓ mӝt sӕ xã lӟn ÿӇ tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi

cho viӋc liên lҥc và lãnh ÿҥo phong trào cѫ sӣ (14). Ĉӗng thӡi vӟi viӋc chia xã, ӫy ban

huyӋn cho ÿào sӕ súng NguyӉn Tam Nguyên chôn giҩu, nhanh chóng tұp hӧp lҥi lӵc

lѭӧng giҧi phóng quân, giao cho ÿӗng chí HuǤnh Văn Ĉҥo làm trung ÿӝi trѭӣng, ÿӗng

chí NguyӉn Văn Lung làm trung ÿӝi phó, biên chӃ thành ba phân ÿӝi. Lӵc lѭӧng tӵ

vӋ cuӝc ÿѭӧc cӫng cӕ lҥi và tә chӭc thêm mӝt công binh xѭӣng cӫa ngành tҥi Phѭӟc

An.

TiӃp ÿó, ngày 20 – 2 – 1946, các ÿӗng chí lãnh ÿҥo huyӋn tә chӭc mӝt cuӝc

hӑp tҥi Phѭӟc Long, phân tích tình hình và quyӃt ÿӏnh chia huyӋn thành 4 khu:

- Khu I gӗm 7 xã dӑc lӝ 17 tӯ Phѭӟc ThiӅn tӟi Phѭӟc Lý, do ÿӗng chí Trѭѫng

Minh Kӹ phө trách.

- Khu II gӗm 5 xã dӑc lӝ 19 tӯ Phѭӟc KiӇn tӟi Phѭӟc Thӑ, do ÿӗng chí HuǤnh

Văn Ĉҥo và ông Võ Văn TruyӋn phө trách.

6.2 Page 52

▲back to top

- Khu III gӗm 4 xã thuӝc vùng rӯng Sác: Phѭӟc An, Phѭӟc Khánh, Phѭӟc

Thành, Phú Hӳu và hai ҩp Xoài Minh, Ông Kéo (thuӝc Phѭӟc Lý), do ÿӗng chí Trӏnh

Minh Kinh phө trách.

- Khu IV gӗm tҩt cҧ các xã dӑc ÿѭӡng 15 tӯ Thái ThiӋn tӟi Phѭӟc Tân, kӇ cҧ

các sӣ cao su do ÿӗng chí Lѭѫng Văn Nho phө trách.

Cѫ quan lãnh ÿҥo tӯng khu ÿѭӧc gӑi là khu ӫy. Các khu ӫy có trách nhiӋm chӍ

ÿҥo trӵc tiӃp và toàn diӋn phong trào kháng chiӃn ӣ khu mình. Phѭѫng thӭc hoҥt ÿӝng

cӫa khu ӫy ÿѭӧc quy ÿӏnh là lѭu ÿӝng, bám ÿӏa bàn, không cҫn trө sӣ. Mӛi tháng các

khu trѭӣng chӍ tұp trung mӝt lҫn ӣ Phѭӟc An ÿӇ báo cáo và trao ÿәi công tác.

Hӝi nghӏ Phѭӟc Long còn ÿӅ ra chӫ trѭѫng xây dӵng và cӫng cӕ lӵc lѭӧng tӵ

vӋ chiӃn ÿҩu các xã. Giҧi phóng quân Long Thành ÿѭӧc phân vӅ mӛi khu mӝt phân

ÿӝi, phӕi hӧp vӟi tӵ vӋ cuӝc bҧo vӋ khu ӫy, hӛ trӧ xây dӵng lӵc lѭӧng ÿӇ ÿánh ÿӏch.

Sau hӝi nghӏ Phѭӟc Long, cán bӝ ÿѭӧc phân công tӓa vӅ các khu bҳt tay ngay

vào công tác. Trong hoàn cҧnh Long Thành lúc này, viӋc thành lұp các khu ӫy và giao

quyӅn lãnh ÿҥo toàn diӋn chi khu ӫy ÿã tҥo nên mӝt bѭӟc chuyӇn quan trӑng cho

phong trào kháng chiӃn trong toàn huyӋn. Không nhӳng các lӵc lѭӧng cӫa huyӋn

phân tán hӧp lý tránh ÿѭӧc tәn thҩt, mà vӟi phѭѫng thӭc hoҥt ÿӝng sáng tҥo thông

qua các khu ӫy, huyӋn ÿã luôn bám ÿѭӧc xã, trӵc tiӃp lãnh ÿҥo tӯng xã và chӫ ÿӝng

phát huy ÿѭӧc thӃ mҥnh tӯng vùng.

Sӵ có mһt thѭӡng xuyên cӫa các ÿӗng chí lãnh ÿҥo huyӋn và lӵc lѭӧng giҧi

phóng quân trên mӑi ÿӏa bàn, thӵc tӃ ÿã có tác dөng ÿӝng viên và hӛ trӧ rҩt lӟn cho

phong trào quҫn chúng ӣ các xã. Do ÿó chӍ trong mӝt thӡi gian ngҳn cuӕi tháng 2, ÿҫu

tháng 3 – 1946, chính quyӅn các xã bӏ tan rã trѭӟc ÿây lҥi ÿѭӧc cӫng cӕ. Ӫy ban công

nhân trong các sӣ cao su vұn ÿӝng ÿѭӧc hàng trăm công nhân bӓ sӣ vào rӯng lұp chòi

khai hoang sinh sӕng. Các xã ÿӅu tұp hӧp ÿѭӧc tӵ vӋ chiӃn ÿҩu quân, nѫi ít nhҩt cǊng

có mӝt bán ÿӝi (6 ngѭӡi), có xã tӟi gҫn mӝt trung ÿӝi.

Phӕi hӧp vӟi phong trào quҫn chúng, hoҥt ÿӝng vǊ trang ӣ các khu ÿӅu ÿѭӧc

ÿҭy mҥnh. Bӝ ÿӝi khu I liên tөc ÿánh càn quét phá vӥ nhiӅu cuӝc hành quân cӫa ÿӏch.

6.3 Page 53

▲back to top

Bӝ ÿӝi khu III phӕi hӧp vӟi tӵ vӋ tұp trung các xã ÿánh liên tiӃp 3 trұn tҥi Xoài Minh,

Phѭӟc Thành và Phѭӟc Khánh diӋt gҫn mӝt trung ÿӝi ÿӏch. Trên dӕc 47 bӝ ÿӝi khu 4

ÿánh giao thông chiӃn phá hӫy 4 xe GMC diӋt gҫn mӝt trung ÿӝi Pháp.

CǊng trong nhӳng ngày cuӕi tháng 2 các ÿѫn vӏ Bình Xuyên tӯ BӃn Tre lҫn

lѭӧt trӣ vӅ Rӯng Sác Long Thành. Tҥi ÿây, theo chӍ thӏ cӫa khu, các ÿѫn vӏ nhӓ ÿѭӧc

hӧp nhҩt thành lұp hai chi ÿӝi; chi ÿӝi II và chi ÿӝi III. Chi ÿӝi II ÿóng tӯ Thái ThiӋn

qua Phú Mӻ. Chi ÿӝi III ÿӭng chân trên vùng Ba Gioi, Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ. Bӝ Tѭ

lӋnh liên chi cǊng ÿóng tҥi Rӯng Sác (Phѭӟc An). Chi ÿӝi 7 ÿóng dӑc lӝ 19.

Bӝ ÿӝi vӅ, ÿӗng bào rҩt phҩn khӣi. Chính quyӅn và nhân dân các xã có bӝ ÿӝi

ÿóng quân tҥo mӑi ÿiӅu kiӋn: nhѭӡng nhà ӣ, cho mѭӧn ghe xuӗng, cӱ ngѭӡi phөc vө,

chuyên chӣ, giúp các ÿѫn vӏ nhanh chóng әn ÿӏnh nѫi ăn ӣ và sinh hoҥt.

Ngày 6 – 3 – 1946, hiӋp ѭӟc sѫ bӝ ViӋt – Pháp ÿѭӧc ký kӃt. Các ÿiӅu khoҧn

cӫa hiӋp ѭӟc bao hàm ý nghƭa hai bên phҧi ngѭng bҳn và chӍ dùng nhӳng biӋn pháp

ÿàm phán hòa bình ÿӇ giҧi quyӃt các vҩn ÿӅ còn tranh chҩp. Chính phӫ ta nghiêm

chӍnh chҩp hành hiӋp ѭӟc, nhѭng thӵc dân Pháp lҥi tráo trӣ phҧn bӝi.

Ӣ Long Thành, ngày 7 – 3, giһc Pháp cho máy bay rҧi hàng chөc ngàn truyӅn

ÿѫn vào các vùng tӵ do ÿòi bӝ ÿӝi ViӋt Minh phҧi ra trình diӋn và nӝp vǊ khí ӣ các

ÿӗn bót cӫa chúng, ÿӗng thӡi chuҭn bӏ dùng lӵc lѭӧng hành quân mӣ rӝng vùng

chiӃm ÿóng. Hành ÿӝng phҧn bӝi hiӋp ѭӟc và lӡi lӁ trâng tráo trong nhӳng tӡ truyӅn

ÿѫn cӫa giһc Pháp ÿã gây lên mӝt làn sóng phүn nӝ trong quân và dân Long Thành.

Ngay ngày hôm sau (8 – 3 – 1946), mӝt hӝi nghӏ các cán bӝ lãnh ÿҥo quân chính bӕn

khu cùng các cán bӝ chӍ huy liên chi Bình Xuyên và các chi ÿӝi khác ӣ Long Thành

ÿѭӧc hӑp khҭn cҩp tҥi Phѭӟc An hҥ quyӃt tâm ÿánh Pháp tӟi thҳng lӧi cuӕi cùng. Ban

chӍ huy liên quân Bình Xuyên Long Thành ÿѭӧc thành lұp có nhiӋm vө hѭӟng dүn

quân và dân phӕi hӧp thi hành kӃ hoҥch chiӃn ÿҩu và phөc vө chiӃn ÿҩu. VǊ khí, ÿҥn

và lӵu ÿҥn chuyӇn gҩp tӯ các công binh xѭӣng vӅ bә sung cho các ÿѫn vӏ. Chӫ trѭѫng

phá cҫu, phá ÿѭӡng ngăn chһn bѭӟc tiӃn cӫa giһc Pháp phә biӃn tӟi tҩt cҧ các xã.

6.4 Page 54

▲back to top

Long Thành, sau hiӋp ѭӟc sѫ bӝ mùng 6 – 3, sôi sөc tinh thҫn quyӃt ÿánh trҧ lӡi

“tӕi hұu thѭ” láo xѭӧc cӫa kҿ thù.

7 giӡ sáng ngày 9 – 3 – 1946, vùng ven lӝ 19 ÿang bình yên bӛng náo ÿӝng bӣi

tin Tây ÿӃn. Bӝ ÿӝi Trѭѫng Văn Giàu tӯ BӃn Tre mӟi lên ÿóng dӑc Phѭӟc Lai, Phѭӟc

Long, bӝ ÿӝi chi ÿӝi 7 ӣ Phѭӟc Thӑ, bӝ ÿӝi giҧi phóng quân khu II cùng tӵ vӋ chiӃn

ÿҩu quân 3 xã tӯ các xóm ҩp ÿә cҧ lên mһt ÿѭӡng. Không gһp ÿӏch. Trung ÿӝi thám

sát cӫa Pháp ÿã ÿi qua ÿӝi hình cӫa ta tӯ sӟm xuӕng Phѭӟc An. Lұp tӭc chi ÿӝi 7 ÿuәi

theo, nhѭng cǊng không kӏp. Tӟi Ĉӗng lӟn, chi ÿӝi dӯng lҥi tә chӭc mӝt trұn ÿӏa phөc

kích chӡ ÿánh khi chúng vӅ. Trong khi ÿó, ӣ Phѭӟc Long, tӵ vӋ xã phá bung cҫu Lò

Rèn.

Hѫn 8 giӡ, lӵc lѭӧng chӫ yӃu cӫa ÿӏch gӗm mӝt ÿҥi ÿӝi Âu Phi hành quân bҵng

xe GMC tӟi. Xe ÿӏch phҧi dӯng lҥi trѭӟc cҫu Lò Rèn bӏ phá. Bӑn lính chѭa kӏp nhҧy

xuӕng xe thì súng cӫa ta ÿã nә. Bӏ bao vây bӕn phía, nhѭng là lính thiӋn chiӃn, có hӓa

lӵc mҥnh, ÿҥn ÿѭӧc nhiӅu, nên ÿӏch chӕng cӵ rҩt hung hăng. Bӝ ÿӝi, dân quân tuy

ÿông gҩp 6, 7 lҫn, nhѭng chӍ mӝt phҫn ba là có súng, ÿҥn thì kém, lҥi không quen

chiӃn ÿҩu nên ta cǊng không áp ÿҧo ÿѭӧc ÿӏch. Suӕt dҧi ÿѭӡng 19, khu vӵc tiӃp giáp

Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ, rӅn vang tiӃng súng, tiӃng trӕng mõ, tiӃng hò la. Giҵng co

tӟi gҫn trѭa, ÿӏch chӃt và bӏ thѭѫng gҫn chөc tên, nhѭng ta cǊng sҳp hӃt ÿҥn.

Ĉѭӧc thѭ tӯ ÿѫn vӏ bҥn ӣ cҫu Lò Rèn báo tӟi. Ĉӗng chí Mai Văn Vƭnh, chi ÿӝi

trѭӣng chi ÿӝi 7, cho bӝ ÿӝi rút vӅ chi viӋn chӍ ÿӇ lҥi mӝt bӝ phұn nhӓ ӣ Ĉӗng Lӟn.

Bӝ ÿӝi chi ÿӝi 7 chia làm hai mǊi: mӝt mǊi cҳt trên Rӯng Giӗng thӑc sѭӡn, mӝt mǊi

có tӵ vӋ xã dүn ÿѭӡng, luӗn trong xóm lên gҫn chӧ Phѭӟc Long vòng xuӕng, ÿánh

vào sau lѭng ÿӏch. Ĉúng lúc bӑn Âu Phi cho rҵng ViӋt Minh hӃt ÿҥn ÿã rút, nên tұp

trung vào sӱa cҫu cho xe qua thì cҧ hai mǊi cӫa chi ÿӝi 7 ұp tӟi. Bӏ ÿánh bҩt ngӡ, bӑn

lính hoҧng hӕt bӓ chҥy tán loҥn vào trong xóm. NhiӅu tên chҥy cҧ xuӕng sác. Bӝ ÿӝi,

tӵ vӋ tràn lên mһt ÿѭӡng ÿӕt xe và truy kích. Thӯa thҳng, hàng trăm ÿӗng bào Phѭӟc

Long, Phѭӟc Thӑ, xách dao mác, gұy gӝc cùng bӝ ÿӝi rѭӧt ÿuәi, truy lùng, bao vây

6.5 Page 55

▲back to top

lính Pháp. Sau hѫn 1 giӡ truy kích, ÿҥi ÿӝi Âu Phi bӏ diӋt gӑn, 48 tên giһc phѫi xác rҧi

rác trên ÿѭӡng, trong xóm. Ta thu toàn bӝ vǊ khí.

DiӋt xong ÿӏch ӣ cҫu Lò Rèn, chi ÿӝi 7 kéo ngay xuӕng hѭӟng Nam lӝ 19 tә

chӭc tiӃp trұn ÿӏa phөc kích tҥi miӉu Mһt Trăng, nѫi gҫn cuӕi xã Phѭӟc Thӑ, ÿӇ ÿánh

nӕt trung ÿӝi thám sát cӫa ÿӏch, 4 giӡ chiӅu, trung ÿӝi thám cӫa ÿӏch trӣ vӅ. TiӇu ÿӝi

nҵm ӣ Ĉӗng Lӟn nә súng rӗi rút. Các tә phía sau gһp ÿӏch mӛi tә bҳn dăm phát súng

rӗi bӓ chҥy, ÿӇ mӝt khoҧng trӕng tӯ Bàu Nâu ÿӃn miӃu Mһt Trăng. Ĉӏch thҩy yên,

cho rҵng chӍ có du kích ÿánh lén, nên tұp hӧp ÿӝi hình tiӃp tөc hành quân. Trung ÿӝi

ÿӏch lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích. Phát súng lӋnh cӫa chi ÿӝi trѭӣng chi ÿӝi 7 quұt ngã

ngay tên lính vác khҭu cӕi 60 li ÿi giӳa hàng quân. Lұp tӭc bӝ ÿӝi ào lên mһt ÿѭӡng

nә súng. Trұn ÿánh diӉn ra nhanh, gӑn. Trung ÿӝi Âu Phi bӏ tiêu diӋt hoàn toàn, 5 tên

bӏ bҳt sӕng, 4 tên khác chҥy ÿѭӧc tӟi bìa sác bӏ ÿӗng bào rѭӧt theo chém chӃt. Duy

nhҩt chӍ còn tên ViӋt gian NguyӉn Văn Rô (tӭc cai Rô) sӕng sót. Trong lúc hӛn quân,

hӛn quan, y chҥy ÿѭӧc xuӕng sác, giҩu mình dѭӟi sình ÿӃn nӱa ÿêm mùng 9 - 3 mӟi

lӫi vӅ ÿѭӧc tӟi ÿӗn Phѭӟc ThiӅn, trên ngѭӡi chӍ còn chiӃc quҫn cөt. Bӝ ÿӝi ta thu toàn

bӝ vǊ khí cӫa trung ÿӝi thám sát ÿӏch. Hai trұn ÿánh liên tiӃp trên lӝ 19 ÿã ÿҥp tan

hoàn toàn mǊi tҩn công thӭ nhҩt cӫa giһc pháp trong ngày 9 – 3 – 1946.

MǊi thӭ hai cӫa cánh quân này theo ÿѭӡng 15 xuӕng Bà Ký ÿã bӏ mӝt phân ÿӝi

cӫa chi ÿӝi 2 cùng tӵ vӋ cӫa hai xã Tuy Long, Tұp Phѭӟc chһn lӏa. Xã ÿӝi trѭӣng Tұp

Phѭӟc ÿӗng chí Lê Văn Gà chӍ huy tә tӵ vӋ chiӃn ÿҩu chӍ có 3 cây súng ÿã chһn ÿӏch

ÿѭӧc gҫn mӝt giӡ trên mӝt hѭӟng ÿӇ ÿӗng bào có thӡi gian sѫ tán. Lúc sҳp hӃt ÿҥn,

hai chiӃn sƭ tӵ vӋ vӯa bҳn vӯa chҥy nhӱ cho ÿӏch ÿuәi, còn ÿӗng chí Lê Văn Gà ôm

rѫm lao lên mһt ÿѭӡng ÿӕt xe. Xe cháy, lính ÿӏch quay lҥi ÿuәi bҳn, Lê Văn Gà hy

sinh giӳa ÿӗng. ChiӃn công cӫa anh ÿã góp phҫn làm nên thҳng lӧi chung cӫa trұn

ÿánh: hai xe quân sӵ bӏ phá hӫy, 35 tên lính Âu Phi bӏ chӃt và bӏ thѭѫng.

Hai cánh quân khác cӫa giһc Pháp tӯ Bà Rӏa tràn lên, tӯ Sài Gòn qua phà Cát

Lái tràn qua ÿӅu lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích cӫa các chi ÿӝi 2, chi ÿӝi 3 liên chi Bình

Xuyên, giҧi phóng quân khu 2 và khu 3. Trұn ÿánh kéo dài suӕt ngày mùng 9 – 3, tӟi

6.6 Page 56

▲back to top

chiӅu ÿӏch vүn không tiӃn ÿѭӧc, phҧi rút quân ӣ cҧ hai hѭӟng ÿem theo nhiӅu tên chӃt

và bӏ thѭѫng.

Cuӝc tҩn công phҧn trҳc cӫa giһc Pháp vào vùng tӵ do Long Thành sau hiӋp

ѭӟc sѫ bӝ mùng 6 – 3 năm 1946 ÿã bӏ quân và dân Long Thành ÿұp tan. ChiӃn thҳng

mùng 9 – 3 làm nӭc lòng ÿӗng bào khҳp huyӋn. Nhân dân các xã có bӝ ÿӝi ÿóng quân

thӏt bò, thӏt heo tә chӭc liên hoan cùng bӝ ÿӝi mӯng thҳng lӧi. Các xã khác thì tә chӭc

ÿoàn ÿҥi biӇu ÿem quà tӟi ӫy lҥo các chiӃn sƭ.

Thҩt bҥi nһng nӅ, giһc Pháp ÿiên cuӗng phҧn ӭng, tұp trung ÿánh phá Long

Thành ác liӋt hѫn. KӇ tӯ ngày 11 – 3 tӟi ÿҫu tháng 4, hàng chөc lҫn máy bay phóng

pháo ÿӃn bҳn phá bӯa bãi vào các xã nghi là có bӝ ÿӝi chӫ lӵc ta ÿóng quân, phá sұp

hàng trăm ngôi nhà, làm chӃt hàng chөc ÿӗng bào. Ĉӏch còn liên tөc mӣ nhӳng cuӝc

càn quét lӟn bҵng bӝ binh vào nhӳng vùng tranh chҩp, vùng ven huyӋn lӷ. Thӵc hiӋn

chӫ trѭѫng ba sҥch: “ÿӕt sҥch, phá sҥch, giӃt sҥch”, quân Pháp tӟi ÿâu là ÿӕt nhà, bҳn

giӃt, cѭӟp bóc tӟi ÿó.

Trong vùng cao su, bӑn chӫ sӣ trӣ lҥi. Ӣ mӛi sӣ mӑc lên mӝt ÿӗn lính có tӯ

mӝt tiӇu ÿӝi ÿӃn mӝt trung ÿӝi Pháp. Các chӗi, rүy cӫa công nhân trong rӯng An

ViӉng – Bình Sѫn bӏ ÿӕt phá. Công nhân bӏ lùa vӅ sӣ bҳt khai thác mӫ. Ngѭӡi nào

không vӅ ÿӅu bӏ bҳn chӃt.

Cho ÿӃn cuӕi tháng 4, ÿӏch ÿã lҫn lѭӧt ÿóng thêm các bót Bình Thҥnh, Phѭӟc

An, Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc Long, Cҫu Mӟi, Bà KǤ, Phѭӟc Lai, Phѭӟc KiӇn. Lұp bót ӣ

ÿâu chúng dӵng tӅ ngay ӣ ÿó bҵng cách sӱ dөng sӕ hӝi tӅ cǊ, sӕ con cái phú nông, ÿӏa

chӫ ÿӗng thӡi tăng cѭӡng bҳt lính, tә chӭc các ÿѫn vӏ thân binh (Pactisan) ngѭӡi ÿӏa

phѭѫng. Lұp thêm các bót lính ngөy ӣ nhà thӡ Mӻ Hӝi, ngã ba Phѭӟc ThiӅn, sӣ Ĉӡ

La, bót Cao ÿài ÿҫu cҫu Quҧn Thӫ… kèm bên các ÿӗn bӕt Pháp.

Mһc dù chiӃm ÿѭӧc ÿҩt, lұp ÿѭӧc bót, dӵng ÿѭӧc tӅ, nhѭng giһc Pháp vүn

không khӕng chӃ ÿѭӧc quҫn chúng. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng “bҩt hӧp tác vӟi kҿ thù”,

nhҵm làm cho ÿӏch mҩt chӛ dӵa và tránh tәn thҩt cho ÿӗng bào, các khu ӫy ÿã ÿӗng

thӡi vұn ÿӝng nhân dân dӡi sâu vào vùng tӵ do xây dӵng xã, ҩp chiӃn ÿҩu.

6.7 Page 57

▲back to top

Mӣ ÿҫu cho phong trào dӡi làng kháng chiӃn là ÿӗng bào Xóm Trҫu (Long

An). Ngày nay, lӟp ngѭӡi lӟn tuәi ӣ Long An vүn còn nhӟ nhӳng lӡi thѫ mӝc mҥc

nhѭng ÿҫy khí phách cӫa xã ÿӝi trѭӣng Ĉӛ Trung HiӃu làm vào nhӳng ngày tháng tѭ

năm ҩy:

“Ĉi ta cӭ ÿi

Mӝt vai hành lý, thân nam nhi

Vѭӧt rӯng xanh, qua suӕi bҥc

Gian lao nguy hiӇm có ra gì”.

Hѫn 200 hӝ vӟi gҫn mӝt trăm già, trҿ, gái, trai tӵ dӥ hӃt nhà cӱa rӡi khӓi mҧnh

ÿҩt chôn nhau cҳt rӕn cӫa mình bӓ vào rӯng già ÿông lӝ 15 lұp làng mӟi. Hӑ khai phá

cánh ÿӗng Bàu Lùng ÿӇ trӗng lúa, trӗng rau tӵ cҩp, tӵ túc và ÿóng góp cho kháng

chiӃn. Trong mӝt ÿiӅu kiӋn rҩt gian nan, bӋnh tұt và kҿ ÿӏch luôn luôn ÿe dӑa, nhѭng

không ai trӣ ra vùng tҥm chiӃm. Ӣ các nҿo ÿѭӡng trong ҩp chӍ còn lҥi nhӳng tә tӵ vӋ

chiӃn ÿҩu và nhӳng dòng khҭu hiӋu viӃt nguӋch ngoҥc trên các bӭc tѭӡng cháy xém:

“Giһc còn mӝng lҥi cѫ ÿӗ

Thì ta lҩy máu ÿiӇm tô sѫn hà”.

TiӃp ÿó, tháng 5 – 1946, gҫn 400 hӝ vӟi 2800 ngѭӡi cӫa xã Tam Phѭӟc thӵc

hiӋn tiêu thә kháng chiӃn, bӓ vѭӡn, dӡi nhà sâu vào vùng bѭng ven sông Ĉӗng Nai,

lұp ҩp, rào làng chiӃn ÿҩu. Hѫn 100 hӝ thuӝc Tam An ÿi ra vùng ÿӗng ruӝng Long

ĈiӅn, An Ĉӏnh. Ӣ Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ ÿӏch chӍ kiӇm soát ÿѭӧc ҩp Chӧ. Phҫn lӟn

nhân dân hai xã rӡi ra các nѫi hҿo lánh ӣ ÿӗng Ông Trúc, Mu Rùa, Rҥch Lá. Ĉӗng

bào Ba Gioi, Bà Hào, Bà Liêm lùi sâu vào Rӯng Sác ghep ghe, ghép ÿѭӧc làm sàn ÿӇ

ӣ, bҳc cҫu khӍ ÿi lҥi, làm ăn sinh sӕng. Sau trұn giһc ném bom, trên ÿҩt Ba Gioi chӍ

còn lҥi mӝt ngôi miӃu, ÿӗng bào cǊng vӅ xô sұp xuӕng ÿӇ quân giһc không có chӛ trú

quân khi càn quét. Ӣ Phú Hӝi, má Lý Thӏ Lan tӵ tay châm lӱa ÿӕt nhà mình, ÿӝng

viên mӑi ngѭӡi rӡi lên Rӯng Giӗng. Linh mөc Hӵu và bà con giáo dân Phѭӟc Khánh

phá bӓ gác chuông và dãy nhà tҥm cӫa nhà thӡ ÿӇ ÿӏch không còn nѫi ÿóng bót..

6.8 Page 58

▲back to top

Hӛ trӧ cho phong trào rӡi làng kháng chiӃn cӫa quҫn chúng, các lӵc lѭӧng vǊ

trang trong huyӋn ÿҭy mҥnh ÿánh ÿӏch.

Trong vòng tháng 4, ӣ Phѭӟc Nguyên, Phѭӟc Long, Long Tân, Thái ThiӋn bӝ

ÿӝi các chi ÿӝi 2, 3, 7 phӕi hӧp vӟi tӵ vӋ các xã liên tiӃp ÿánh nhiӅu trұn, diӋt 2 xe cѫ

giӟi, hai trung ÿӝi Pháp, bҳt sӕng 2 sƭ quan Anh và 12 tên hӝi tӅ cǊ rҳp tâm ÿҫu hàng

chӍ ÿiӇm cho ÿӏch.

Khoҧng 10 giӡ tӕi mӝt ÿêm cuӕi tháng 4 – 1946, ÿӗn thân binh sӣ Ĉӡ La (Tam

Phѭӟc) ӗn ào khác thѭӡng khi mӝt toán lính Lê Dѭѫng giҧi vào 10 cán bӝ ViӋt Minh

bӏ trói giұt cánh khuӹu. XӃp Phѭӧng, trѭӣng ÿӗn, rҩt khoái trá khi ÿiӇm mһt nhӳng

ngѭӡi bӏ bҳt ÿӅu là các cán bӝ quan trӑng cӫa xã Tam Phѭӟc. Sau khi ÿѭa tҩt cҧ

nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt ra ÿӭng ӣ giӳa sân ÿӗn, viên chӍ huy toán lính Lê Dѭѫng xә ra

mӝt tràng dài tiӃng Pháp lӋnh cho xӃp Phѭӧng tұp hӧp lính trong ÿӗn ÿӇ kiӇm tra

súng ÿҥn. TiӇu ÿӝi lính 12 tên ÿã tұp trung ÿӫ, súng giҧ trѭӟc mһt. XӃp Phѭӧng chѭa

kӏp báo cáo thì bӛng viên chӍ huy quát lӟn:

- Tҩt cҧ ÿӭng im, giѫ tay lên !

4 nòng súng cӫa 4 ngѭӡi lính Lê Dѭѫng chӍa thҷng vào bӑn lính ÿӗn Ĉӡ La.

Nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt ÿã tӵ tháo dây trói tӯ lúc nào, xông tӟi tѭӟc hӃt vǊ khí cӫa chúng,

rӗi hӑ nhanh chóng cùng 4 ngѭӡi lính Lê Dѭѫng giҧi toàn bӝ 12 tên vӅ căn cӭ Tam

Phѭӟc. Trұn lҩy ÿӗn Ĉӡ La cӫa tӵ vӋ chiӃn ÿҩu xã Tam Phѭӟc phӕi hӧp vӟi các chiӃn

sƭ ngѭӡi Ĉӭc – nhӳng ngѭӡi “ViӋt Nam mӟi” (15) trong chi ÿӝi 6 diӉn ra bҩt ngӡ, tӟi

mãi chiӅu hôm sau chi khu Long Thành mӟi biӃt mҩt tiӇu ÿӝi thân binh ӣ ÿӗn này.

Tuy vұy do ÿӏch tăng cѭӡng càn quét, mӣ rӝng vùng chiӃm ÿóng nên tình hình

trong huyӋn ngày càng thêm khó khăn. Tài chính thiӃu nghiêm trӑng. Các tuyӃn vұn

chuyӇn tiӃp tӃ lúa gҥo, thӵc phҭm thuӕc men và công nghӋ phҭm trong và ngoài

huyӋn ÿӅu bӏ tҳc. Ĉӗng bào vùng tҥm chiӃm ÿѭӧc phát ÿӝng mua gҥo chuyӇn ra căn

cӭ thì bӏ ÿӏch kiӇm soát rҩt gҳt gao.

Lѭѫng thӵc thiӃu, ÿҥn dѭӧc không ÿӫ tác chiӃn, không ÿӫ thuӕc men ÿӇ ÿiӅu

trӏ, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi phҧi lҫn lѭӧt lùi khӓi vùng ven. Giҧi phóng quân Long Thành rút

6.9 Page 59

▲back to top

sâu vào Bѭng NghӋ. Ĉӏch theo dõi, cho máy bay ÿánh phá nhiӅu lҫn, tә chӭc bӝ binh

tұp kích vào căn cӭ. Mӝt phân ÿӝi bӏ ÿӝt kích, mҩt gҫn hӃt súng. ĈӇ có ÿҥn ÿi công

tác và chӕng càn, anh em phҧi lѭӧm tӯng viên trong các ÿӕng rác, trong các nhà cҫu ӣ

nhӳng nѫi căn cӭ Nhұt ÿóng trѭӟc ÿây. Mùa mѭa, ÿҥn rӡ xҥc bӏ ҭm, có ÿӗng chí bӏ

ÿӏch bҳn chӃt vì khi bҳn ÿӏch ÿҥn rӡ xҥc không nә ÿѭӧc.

Chi ÿӝi 2 và 3 liên chi Bình Xuyên rӡi sâu vào Rӯng Sác Bà Trao, An Thӏt, tҳc

Kho Mҳm bên kia sông Lòng Tàu. Nѭӟc ngӑt thiӃu, xoong nӗi không có, anh em phҧi

mò tӍnh, ÿӵng nѭӟc mҳm cӫa ÿӗng bào bӓ dѭӟi sình lên nҩu cѫm. Ĉҥi ÿӝi I chi ÿӝi 3,

trong vòng 10 ngày mҩt 6 ÿӗng chí vì bӋnh phù thӫng. Chҩy rұn hoành hành. Có lúc

ÿҥi ÿӝi phҧi phát lӋnh: “toàn bӝ cӣi hӃt quҫn áo” rӗi mѭӧn nӗi cӫa dân vӅ nҩu cho hӃt

rұn. Ӣ vùng nѭӟc mһn, quҫn áo mөc rҩt nhanh. NhiӅu ÿӗng chí rách tӟi chiӃc quҫn lót

cǊng không còn. Ngѭӡi có quҫn dài phҧi cҳt ÿôi quҫn mình ÿӇ may quҫn cөt cho ÿӗng

ÿӝi.

Chi ÿӝi 7 vӅ suӕt Cây Chanh ÿông lӝ 15 thuӝc vùng rӯng giáp ranh Long An và

Bình Sѫn. NhiӅu ÿӗng chí ӣ chi ÿӝi 7 còn nhӟ: “Ӣ suӕi Cây Chanh ÿӝc quá, anh em

bӏ sӕt rét liӋt ÿӏa. Mӝt sӕ bӏ sӕt vài ngày thì tê liӋt không ÿi ÿѭӧc, chӍ ít hôm sau là

chӃt. Chúng tôi phҧi nhӡ ÿӗng bào dân tӝc “Mӣ máng” (nghƭa là lҩy mӝt thân gӛ

khoét bên trong ÿӇ ngѭӡi chӃt vào rӗi ÿұy nҳp lҥi coi nhѭ quan tài). Mӛi lҫn nghe rìu

mә “côm côm”, lҥi thҩy nhói trong tim. Cӭ vài ba ngày lҥi có mӝt ngѭӡi chӃt. Anh em

ghҿ chӕc cǊng không có thuӕc ÿӇ trӏ. Mӝt lҫn ÿӏch bao vây suӕi Cây Chanh, chúng tôi

phҧi nhӏn ÿói hai ba ngày vì không có gҥo. Toàn ăn lá cây. Lúc ÿҫu gһp mѭa còn

tránh. Sau tay chân bӫn rӫn, hӃt mѭa cǊng mһc. ĈӃn khi Tây rút, ra liên hӋ ÿӗng bào

mӟi có cѫm ăn…”

Trѭӟc tình hình ÿó, ÿӇ giҧi quyӃt khó khăn trѭӟc hӃt là vӅ tài chính, ӫy ban

nhân dân huyӋn ÿã quyӃt ÿӏnh phát hành “công trái cӭu quӕc” gӗm 4 loҥi: 5ÿ, 10ÿ,

20ÿ và 100ÿ. Ĉӗng bào trong huyӋn và các nѫi khác ÿӃn buôn bán trong thӡi gian

tháng 5, tháng 6 ÿã mua ӫng hӝ mӝt sӕ phiӃu ѭӟc tӟi 70 ngàn ÿông dѭѫng. Chính nhӡ

tҩm lòng ngѭӡi dân yêu nѭӟc và nhӳng tҩm phiӃu công trái cӭu quӕc ngày ҩy, Long

6.10 Page 60

▲back to top

Thành ÿã có tiӅn ÿӇ mua lѭѫng thӵc, thuӕc men, hóa chҩt và ÿҥn dѭӧc cung cҩp cho

cán bӝ chiӃn sƭ các ÿѫn vӏ và các công binh xѭӣng. Tài chính có, lѭӧng thӵc có, các

lӵc lѭӧng vǊ trang cӫa ta lҥi lҫn lѭӧt trӣ vӅ vùng ven.

Ĉҫu tháng 6, các ÿҥi ÿӝi 2 và 3 cӫa chi ÿӝi III vӅ rӯng Sác Phѭӟc An, ÿánh

ngay mӝt trұn giao thông chiӃn trên lӝ 15. Mӝt sӕ phân ÿӝi trinh sát vѭӧt lӝ 19 lên

rӯng Lòng Chҧo. Giҧi phóng quân Long Thành trӣ vӅ ÿӏa bàn các khu. Vùng Phѭӟc

An bӏ ta uy hiӃp. Trѭӟc nguy cѫ bӏ tiêu diӋt, ngày 20 – 6 – 1947 giһc Pháp phҧi rút

bót Phѭӟc An. Bӕt giһc bӏ phá tan ngay trong buәi chiӅu hôm ÿó. Suӕt tháng 7 Phѭӟc

An ÿào ÿѭӡng, phá cҫu, rào làng chiӃn ÿҩu. Các lӵc lѭӧng tұp trung, khu ӫy khu 3,

các công binh xѭӣng lҫn lѭӧt trӣ vӅ Ĉӗng Ông Trúc, Bà Trѭӡng, Bào Bông, Sӣ Dӯa,

Ba Gioi, Bà Hào… Giӳa vòng vây cӫa giһc Pháp, Phѭӟc An ÿã trӣ thành mӝt vùng

ÿҩt hoàn toàn tӵ do.

Tình hình ÿó ÿã tác ÿӝng mҥnh ÿӃn phong trào kháng chiӃn trong toàn huyӋn.

Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa bӝ ÿӝi, tӵ vӋ chiӃn ÿҩu quân nhiӅu xã hoҥt ÿӝng mҥnh trӣ lҥi, tә

chӭc ÿѭӧc nhӳng trұn chӕng càn có trұn diӋt gҫn mӝt tiӇu ÿӝi ÿӏch. Tuy chѭa bҳt

ÿѭӧc liên lҥc vӟi tӍnh, nhѭng khu 4 ÿã bҳt ÿѭӧc liên lҥc vӟi mӝt bӝ phұn tӵ vӋ cuӝc

tӍnh ÿóng tҥi khu rӯng Phѭӟc Cang (Phѭӟc Tân). Trong tháng 8, khu 4 ÿã kӏp thӡi

trҩn áp mӝt tә chӭc tӵ vӋ cuӝc ӣ Tam An do mӝt sӕ phҫn tӱ vô chính phӫ nhѭ Tám

Ĉó, Chín ViӉn tӵ ÿӭng ra thành lұp bҳt bӟ, giӃt ngѭӡi tùy tiӋn. Tҥi Tұp Phѭӟc, tӵ vӋ

cuӝc khu 3 ÿã tә chӭc mӝt sӕ cѫ sӣ lұp kӃ bҳt sӕng tên ác ôn Trҫn Văn Ni ÿѭa vӅ căn

cӭ Phѭӟc An lұp tòa án xӱ tӱ hình y. Trong tháng 8 và ÿҫu tháng 9 bӝ ÿӝi chi ÿӝi 6 và

giҧi phóng quân khu 4 ÿánh nhiӅu trұn trên ÿѭӡng 15 diӋt 8 xe quân sӵ và 2 trung ÿӝi

Âu Phi. Ĉѭӡng liên lҥc vӟi khu bӝ khu 7 ÿã ÿѭӧc mӣ.

Nhӳng gian nan trong 9 tháng ÿҫu bѭӟc vào cuӝc kháng chiӃn chӕng quân xâm

lѭӧc Pháp ÿã lùi lҥi phía sau. Phong trào cách mҥng trong toàn huyӋn chuyӇn mình ÿi

lên. Giӳa lúc ÿó, ӣ Phông-ten-nѫblô, Tҥm ѭӟc 14-9 giӳa chính phӫ Pháp ÿѭӧc ký kӃt

ÿã tҥo thêm mӝt ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi mӟi. Ĉӏch ӣ Long Thành rҩt hoang mang dao

ÿӝng, chán nҧn.

7 Pages 61-70

▲back to top

7.1 Page 61

▲back to top

Nҳm tình hình ÿó, ngày 23-9-1946, tҥi Ĉӗng Ông Trúc (Phѭӟc An) ӫy ban

huyӋn tә chӭc mӝt cuӝc hӑp cán bӝ lãnh ÿҥo 4 khu và cán bӝ các lӵc lѭӧng vǊ trang,

ÿӅ ra chӫ trѭѫng tәng diӋt tӅ và ÿҭy mҥnh công tác vǊ trang tuyên truyӅn trong toàn

huyӋn.

Sau mӝt tuҫn triӇn khai chӫ trѭѫng cӫa huyӋn tӟi tҩt cҧ các cѫ sӣ, ÿêm 30-9-

1946, bӝ ÿӝi, tӵ vӋ cuӝc, tӵ vӋ chiӃn ÿҩu ÿӗng loҥt ÿӝt nhұp vào toàn bӝ các xã vùng

tҥm chiӃn. ChӍ trong mӝt ÿêm, 28 ban hӝi tӅ cӫa 28 xã ӣ cҧ 4 khu bӏ giҧi tán toàn bӝ,

11 tên tay sai ÿҳc lӵc cho giһc Pháp trong bӑn này bӏ ÿѭa ra xét xӱ và trӯng trӏ tҥi

chӛ. Nhӳng ngѭӡi còn lҥi ÿѭӧc giáo dөc rӗi thҧ vӅ.

Chính quyӅn cѫ sӣ cӫa ÿӏch trong toàn huyӋn hҫu nhѭ tan rã. Nhӳng ngày sau

ÿó, trӯ nhӳng ngѭӡi bӏ ép buӝc, không mӝt ai dám tӵ nguyӋn ra nhұn làm cho giһc.

Ngay tӟi mӝt sӕ tên ác ôn, nhѭ ÿӝi Bé, ÿӝi Chҳt cǊng sӧ hãi, phҧi nhӡ ngѭӡi nhà tӟi

gһp cán bӝ ViӋt Minh xin ÿѭӧc yên thân. Ӣ quұn lӷ, quұn Phөc bӓ viӋc xin ÿi nѫi

khác, ÿӏch phҧi ÿѭa quұn Ngãi vӅ thay.

Suӕt trong tháng 10, ÿêm ÿêm, các ÿoàn cán bӝ quân chính, có sӵ hӛ trӧ cӫa

lӵc lѭӧng vǊ trang, ÿi sâu vào các xã tuyên truyӅn nӝi dung tҥm ѭӟc, vұn ÿӝng xây

dӵng cѫ sӣ, vұn ÿӝng ӫng hӝ kháng chiӃn, rҧi truyӅn ÿѫn kêu gӑi binh lính ÿӏch vӅ

nhà làm ăn… Ӣ nhӳng vùng tҥm chiӃm, nhân dân bӏ ÿӏch kìm kҽp nһng nӅ, gһp cán

bӝ rҩt phҩn khӣi và xúc ÿӝng. Cѫ sӣ ÿѭӧc móc lҥi rҩt nhanh, vào sâu cҧ trong thӏ trҩn

Long Thành.

Cuӕi tháng 10, do không thӇ kiӇm soát ÿѭӧc nhiӅu nѫi, giһc Pháp ÿã phҧi rút

mӝt loҥt ÿӗn bӕt ӣ Phѭӟc Thӑ, Ông Kèo, Thái ThiӋn, Bà Ký, Phѭӟc Lý, Phú Hӳu,

Phѭӟc Thành. Ĉӏch rút, quҫn chúng vùng mӟi giҧi phóng rҩt phҩn khӣi. Ӣ ҩp Bà Ký,

má Lê Thӏ Ngѭu vұn ÿӝng ÿѭӧc 6 bà má tình nguyӋn giúp ÿӥ bӝ ÿӝi ÿóng quân trong

xã. Tӯ may vá quҫn áo, nҩu cѫm ÿӃn quyên góp gҥo, tiӅn mua thuӕc chӳa bӋnh, các

má tұn tөy chăm lo cho các chiӃn sƭ nhѭ chăm lo cho con trong gia ÿình. Tҩm lòng

yêu thѭѫng anh bӝ ÿӝi cӫa các má ÿã lôi kéo thêm nhiӅu má khác trong xã. ChӍ trong

vòng mӝt tháng ӣ Bà Ký ÿã có 96 má tham gia và bҫu má Lê Thӏ Ngѭu làm hӝi

7.2 Page 62

▲back to top

trѭӣng. Hӝi “mҽ chiӃn sƭ” cӫa xã Tұp Phѭӟc (Bà Ký) ÿã ra ÿӡi nhѭ vұy và ÿó là Hӝi

mҽ chiӃn sƭ ÿҫu tiên cӫa huyӋn Long Thành. Phong trào cӫa Tұp Phѭӟc lan rҩt nhanh

sang các xã bҥn. Phѭӟc Nguyên trong tháng 11 lұp ÿѭӧc hӝi mҽ vӟi 86 má tham gia.

Tuy Long, Thái ThiӋn, Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc An có hàng trăm má tӵ nguyӋn tham gia

hӝi mҽ chiӃn sƭ. ChӍ ÿӃn cuӕi năm 46 “hӝi mҽ chiӃn sƭ” Long Thành ÿã có hàng ngàn

hӝi viên, góp phҫn tҥo nên sӵ gҳn bó mұt thiӃt giӳa nhân dân trong huyӋn và các lӵc

lѭӧng vǊ trang.

Ĉӏch rút quân nhiӅu nѫi và giҧm càn quét, tҥo cho ta ÿiӅu kiӋn mӣ rӝng tuyӃn

giao thông vӟi khu 7. Nhӡ ÿó tӯ cuӕi tháng 10-1946, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi cӫa trên ÿã

ÿѭӧc khu cҩp phát phҫn lӟn lѭѫng thӵc, thӵc phҭm và tài chánh, giҧm bӟt khó khăn

cho huyӋn.

Giӳa tháng 11, ÿӗng chí Khoai, tӍnh ӫy viên, ngѭӡi cán bӝ tӍnh ӫy ÿҫu tiên

ÿѭӧc ÿѭa vӅ Long Thành sau 10 tháng mҩt liên lҥc, ÿã vӅ tӟi Phѭӟc An vӟi nhiӋm vө

cӫng cӕ chӍ ÿҥo mһt trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ. TiӃp ÿó, các cán bӝ khác cӫa tӍnh

lҫn lѭӧt xuӕng công tác. TuyӃn liên lҥc vӟi Biên Hòa ÿã ÿѭӧc nӕi lҥi.

Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa tӍnh, quұn Long Thành ÿѭӧc ÿәi thành ÿѫn vӏ hành chính

huyӋn. Ӫy ban nhân dân quұn ÿәi thành ӫy ban hành chính kháng chiӃn huyӋn. Tӵ vӋ

chiӃn ÿҩu quân ÿәi thành du kích xã. Giҧi phóng quân Long Thành ÿѭӧc cӫng cӕ lҥi,

thành lұp mӝt ÿҥi ÿӝi lҩy tên là ÿҥi ÿӝi C do ÿӗng chí Lѭѫng Văn Nho làm ÿҥi ÿӝi

trѭӣng. Ĉҥi ÿӝi C biên chӃ vào chi ÿӝi 10 cӫa tӍnh nhѭng vүn hoҥt ÿӝng trên ÿӏa bàn

huyӋn. Ĉӗng chí HuǤnh Văn Ĉҥo ÿѭӧc bә nhiӋm làm chi ÿӝi trѭӣng chi ÿӝi 16. Ĉӗng

chí NguyӉn Văn Lung nhұn nhiӋm vө chi ÿӝi phó chi ÿӝi 10. ĈӇ chi viӋn cho các

chiӃn trѭӡng bҥn, mӝt trung ÿӝi chiӃn sƭ Long Thành vӟi 30 súng trѭӡng và tiӇu liên

ÿã lên ÿѭӡng cùng ÿӗng chí Ĉҥo vӅ Bà Rӏa. Mӝt trung ÿӝi khác do ÿӗng chí Lung ÿѭa

vӅ Biên Hòa.

Tháng 12-1946 các ban công tác liên thôn ӣ Long thành ÿѭӧc thành lұp. Trong

hӋ thӕng liên thôn cӫa tӍnh, Long Thành chia làm 4 liên thôn: 11, 12, 13, 14.

7.3 Page 63

▲back to top

Liên thôn 11 gӗm các xã dӑc hai bên lӝ 15 tӯ Thái ThiӋn tӟi Phѭӟc Tân. Ĉӗng

chí NguyӉn Văn Xuҩt là trѭӣng ban.

Liên thôn 12 gӗm các xã Long ĈiӅn, Phѭӟc ThiӅn, Phú Mӻ, Mӻ Hӝi và Long

Tân. Ĉӗng chí Phҥm Tӵ Do là trѭӣng ban.

Liên thôn 13 gӗm các xã Phѭӟc Lý, Phѭӟc Khánh, Phú Hӳu, Phѭӟc Thành, do

ÿӗng chí Lӏch phө trách.

Liên thôn 14 gӗm các xã Phѭӟc KiӇn, Phѭӟc Lai, Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ,

Phѭӟc An do NguyӉn Trӑng Trѭӣng phө trách.

Mӛi ban công tác liên thôn có mӝt trung ÿӝi du kích tұp trung, vӟi nhiӋm vө

vӯa vұn ÿӝng nhân dân ÿóng góp ӫng hӝ kháng chiӃn, vӯa trӯ gian diӋt tӅ, ÿánh ÿӏch

ÿӗng thӡi phӕi hӧp vӟi các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi cӫa trên vӅ tác chiӃn ӣ ÿӏa phѭѫng.

Ӣ các xã, Ban công tác xã ÿѭӧc thành lұp, trӵc tiӃp chӍ huy các ÿӝi du kích xã

ҩp. ChӍ trong vòng tháng 12 -1946, Long Thành ÿã hình thành xong hӋ thӕng quân sӵ

mӟi.

CǊng trong tháng cuӕi cùng cӫa năm 1946, theo chӍ ÿҥo cӫa tӍnh, các khu ӫy

lҫn lѭӧt giҧi thӇ, tұp trung cán bӝ ÿӇ thӕng nhҩt sӵ lãnh ÿҥo phong trào kháng chiӃn

trong huyӋn.

VӅ các khu ӫy cӫa Long Thành, trong tәng kӃt năm ÿҫu kháng chiӃn chӕng

Pháp, tӍnh có nhұn ÿӏnh: “Trong ÿiӅu kiӋn mҩt liên lҥc vӟi trên, chiӃn trѭӡng bӏ bao

vây, chia cҳt, chӫ trѭѫng chi khu cӫa Long Thành bám ÿҩt, bám dân ÿã không nhӳng

bҧo toàn ÿѭӧc chính quyӅn cҩp quұn mà cҧ chính quyӅn cѫ sӣ, ÿӗng thӡi duy trì ÿѭӧc

phong trào kháng chiӃn cӫa quҫn chúng tҥi ÿӏa phѭѫng”.

Mһc dù chӍ tӗn tҥi không ÿҫy 10 tháng, nhѭng vai trò lӏch sӱ cӫa khu ӫy ÿã

ÿѭӧc ghi vào lӏch sӱ cӫa Long Thanh nhѭ mӝt bҵng chӭng vӅ sӵ lãnh ÿҥo sáng tҥo và

ÿúng ÿҳn cӫa chính quyӅn cách mҥng non trҿ trong năm ÿҫu ÿҫy thӱ thách cӫa cuӝc

kháng chiӃn chӕng Pháp.

III. CHIӂN KHU PHѬӞC AN

7.4 Page 64

▲back to top

Cuӕi năm 1946, các khu ӫy sau khi giҧi thӇ ÿӅu lҫn lѭӧt chuyӇn vӅ xã Phѭӟc

An, mӝt vùng ÿҩt ӣ phía nam cӫa huyӋn nҵm dӑc theo tӍnh lӝ 19 trên chiӅu dài 13km,

diӋn tích tӵ nhiên 10997 hécta, ÿӏa hình phӭc tҥp.

Phía bҳc Phѭӟc An là mӝt vùng rӯng Giӗng rұm rҥp rӝng lӟn nӕi liӅn vӟi dҧi

rӯng Lòng Chҧo hàng chөc ngàn ha. Trong rӯng Giӗng có hàng trăm ÿѭӡng mòn,

ÿѭӡng ÿҩt, tӯ ÿó có thӇ bí mұt vѭӧt qua các trөc lӝ 17, 15 ÿӇ vӅ chiӃn khu Ĉ, hay Bà

Rӏa, Xuân Lӝc. Phía nam Phѭӟc An là rӯng Sác bao la, vӟi nhӳng rҥch, tҳc chҵng chӏt

dѭӟi nhӳng tàn cây âm u lҥi có thӇ dӉ dàng liên hӋ vӟi Nhà Bè, Sài Gòn, Gò Công,

BӃn Tre hay ngѭӧc lên VǊng Tàu.

Do tính chҩt chiӃn lѭӧc cӫa vùng ÿҩt này, ngay tӯ ÿҫu cuӝc kháng chiӃn chӕng

Pháp ӣ Nam Bӝ, Phѭӟc An ÿã trӣ thành mӝt căn cӭ chӫ yӃu cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang

Bình Xuyên và tiӃp ÿó, là nѫi trú quân cӫa rҩt nhiӅu ÿѫn vӏ cѫ ÿӝng cӫa tӍnh, cӫa khu

nhѭ liên quân Hoàng Thӑ, chi ÿӝi 7, chi ÿӝi 6, bӝ ÿӝi Sài Gòn – Chӧ Lӟn… Ĉӗng

thӡi là bàn ÿҥp cho các lӵc lѭӧng ÿó tác chiӃn nhiӅu nѫi trong huyӋn, tӍnh và vùng

ven ÿông nam Sài Gòn. Khi giһc Pháp chiӃm ÿóng Long Thành, Phѭӟc An là căn cӭ

chính cӫa khu ӫy khu 3.

Tinh thҫn tích cӵc kháng chiӃn cӫa ÿӗng bào Phѭӟc An cùng vӟi lӧi thӃ vӅ ÿӏa

hình ӣ ÿây ÿã làm cho giһc Pháp không sao kiӇm soát ÿѭӧc vùng này. Do ÿó, tháng 3

– 1946 Pháp ÿóng bӕt Phѭӟc An thì tháng 6-1946 chúng ÿã phҧi rút. Phong trào

kháng chiӃn cӫa Phѭӟc An càng phát triӇn mҥnh và ÿó chính là ÿiӅu kiӋn ÿӇ “chiӃn

khu” Phѭӟc An ra ÿӡi.

Tháng giêng năm 1947, các cѫ quan cӫa huyӋn: Ӫy ban hành chính kháng

chiӃn, mһt trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ ÿã dҫn dҫn әn ÿӏnh nѫi làm viӋc trong ÿӏa

bàn xã Phѭӟc An. Trө sӣ cӫa các cѫ quan là nhӳng căn nhà lá dӯa nѭӟc gӑn gàng rҧi

dài tӯ rүy Thѫm ÿҫu sân banh ҩp Bào Bông ÿӃn xóm Ngӑn trên phía rӯng Giӗng,

cách lӝ 19 tӯ 30 mét ÿӃn 50 mét. Các cѫ quan chӍ huy và các ÿѫn vӏ cӫa liên chi Bình

Xuyên kӇ cҧ quân y viӋn và công binh xѭӣng, cǊng chuyӇn vӅ ÿóng quân ӣ nam lӝ

19, trong rӯng Sác Phѭӟc An, Ba Gioi (Phѭӟc Ĉӭc). Sau ÿó, khoa quân giӟi Nam bӝ

7.5 Page 65

▲back to top

ÿѭӧc trên ÿiӅu tӯ miӅn Tây vӅ lұp các phân xѭӣng sҧn xuҩt vǊ khí ӣ Ĉӗng Ông Trúc.

Căn cӭ cӫa các ÿѫn vӏ ÿӅu ÿѭӧc xây dӵng quy mô, có bӃn ghe, vӑng gác, phòng tuyӃn

chӕng ÿӏch, bãi tұp ÿӇ huҩn luyӋn quân sӵ.

Tháng 2, cán bӝ tӯ các xã ÿѭӧc rút vӅ bә sung cho cѫ quan huyӋn. Chính

quyӅn, ÿoàn thӇ Phѭӟc An cӫng cӕ lҥi. Ĉӝi du kích tұp trung, dân quân xã, ҩp ÿѭӧc tә

chӭc ÿҭy mҥnh hoҥt ÿӝng. Cuӝc sӕng và sinh hoҥt trong chiӃn khu sôi nәi, nhӝn nhӏp

dҫn. Hai bên ÿѭӡng Bào Bông, nép dѭӟi nhӳng tàn cây xanh, mái lá các hàng quán

lҫn lѭӧt mӑc lên. Bӝ ÿӝi, cán bӝ qua lҥi công tác, nhân dân các xã lui tӟi ÿông hѫn…

Chi͇n khu Ph˱ͣc An tӯng bѭӟc ÿã ÿѭӧc ÿӏnh hình trong lòng Long Thành kháng

chiӃn.

Song song vӟi sӵ ra ÿӡi cӫa chiӃn khu Phѭӟc An, các căn cӭ Thái ThiӋn,

Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc Khánh, Phú Hӳu, Phѭӟc Cang; các lõm căn cӭ thuӝc xã Tam

Phѭӟc, Tam An, Long Tân, Mӻ Hӝi cǊng dҫn dҫn hình thành. Ĉó là nѫi ÿӭng chân và

là bàn ÿҥp tác chiӃn cӫa nhiӅu ÿѫn vӏ vǊ trang. Liên quân C ӣ Thái ThiӋn, Bà Ký, chi

ÿӝi 6 ӣ Tam Phѭӟc, Tam An, quӕc gia tӵ vӋ cuӝc tӍnh ӣ Phѭӟc Cang… Nhӳng nѫi

này cǊng là chӛ tiӃp nhұn, tàng trӳ và cung cҩp lѭѫng thӵc, thӵc phҭm cho lӵc lѭӧng

kháng chiӃn trong huyӋn. Ĉӗng thӡi còn là ÿҫu mӕi cӫa các tuyӃn giao thông trong và

ngoài huyӋn ÿi vӅ chiӃn khu Phѭӟc An.

Vùng cao su Long Thành, nhӳng tháng ÿҫu năm 1947, liên hiӋp công ÿoàn

Nam Bӝ ÿã ÿѭa ÿѭӧc cán bӝ vӅ xây dӵng phong trào. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng phá kinh

tӃ ÿӏch, công nhân các sӣ cao su, vӟi sӵ hӛ trӧ cӫa các xã ven lӝ 15, liên tiӃp tә chӭc

nhiӅu ÿӧt phá hoҥi cao su, ÿӕt mӫ ÿӗn ÿiӅn.

Ӣ sӣ Siph, có ÿêm bӏ phá tӟi 25 ha cao su. Trong mӝt tuҫn 90 ha cao su non cӫa

Bình Sѫn và Siph bӏ chһt cây, róc vӓ. Ĉӗng bào Tuy Long, Tұp Phѭӟc vào tӟi Hê Lê

Na, An ViӉng cùng công nhân phá 10 nghìn cây, ÿұp 10 nghìn chén mǊ… Mҩt mӫ

cao su nhѭ mҩt máu, giһc Pháp ÿiên cuӗng phҧn ӭng. Ban ÿêm chúng sӧ không dám

phөc kích thì ban ngày bӑn chӫ cho cai, xu cùng lính sөc vào tӯng nhà công nhân

kiӇm tra. ChӍ cҫn mӝt dҩu hiӋu nghi ngӡ có tham gia phá cao su là bӏ bҳn ngay. Hàng

7.6 Page 66

▲back to top

chөc công nhân do thiӃu cҧn thұn ÿӇ dөng cө còn vѭѫng mӫ cao su ÿã bӏ chúng giӃt.

Ӣ Siph, cai Tѭ Bҳc thҩy trong nhà ông Chҧo có mӝt con rӵa dính mӫ, lұp tӭc y lôi

ông vӅ ÿӗn. Ĉánh ÿұp chân tay, Tѭ Bҳc lӝt quҫn ông Chҧo, dùng dây kӁm buӝc mӝt

ÿҫu vào dѭѫng vұt ông, ÿҫu kia buӝc vào ba ga xe ÿҥp rӗi ÿҥp xe chҥy. Ông Chҧo

chӃt ngҩt. Sau ÿó ÿӇ khӫng bӕ tinh thҫn cӫa công nhân, bӑn chӫ sӣ bҳt anh em tұp

trung coi bҳn ông Chҧo tҥi sân ÿiӇm. Nhѭng ngay ÿêm ҩy, gҫn 10 ha cao su cӫa sӣ

Siph lҥi bӏ phá hѭ hoàn toàn.

Cùng vӟi phong trào phá cao su, huyӋn ÿã phát ÿӝng phong trào “phá ÿѭӡng

chһn bѭӟc quân thù” ÿѭӧc nhân dân các xã ven lӝ hѭӣng ӭng rҩt sôi nәi. Vào mӛi ÿӧt

phá ÿѭӡng, không khí các xã nhѭ trong ngày hӝi. Thanh niên nam nӳ rӫ nhau chuҭn

bӏ quang gánh, ky, cuӕc tӯ trѭa, tӯ chiӅu. Các cө phө lão lo sӱa dөng cө. Hӝi mҽ lo

nѭӟc nôi, chè, cháo. ThiӃu nhi chҥy ÿi chҥy lҥi báo tin, coi các anh chӏ, ba má chuҭn

bӏ ÿi làm. Ĉêm ÿӃn, trên mһt ÿѭӡng qua các xã ÿӅu rұm rӏch tiӃng chân cӫa hàng trăm

ngѭӡi, tiӃng cѭӡi, tiӃng nói, tiӃng hô ÿӕi ÿáp cӫa nam nӳ thanh niên, tiӃng xà beng,

cuӕc, ÿào bӟi lөc cөc vang ÿӝng.

Các ÿoҥn lӝ 15, 17 và 19 ra vào các xã ÿӅu bӏ xҿ ngang, xҿ dӑc bӣi nhӳng

ÿѭӡng hào rӝng 1,2 mét, sâu hѫn 1 mét. Hҫu hӃt cҫu cӕng bӏ phá sұp. Cҫu chùa Phѭӟc

ThiӅn, mӝt chiӃc cҫu sҳt dài 10 mét, bӏ ÿӗng bào BӃn Cam, BӃn Sҳn bóc lên rӗi

khiêng cách gҫn 1 cây sӕ, quҷng xuӕng sông. Xã Long Tân tұp trung thӧ, dùng ÿөc

chһt ÿӭt chiӃc cҫu sҳt lӟn trên ÿѭӡng Mӻ Hӝi sang. Giao thông trên hai tuyӃn lӝ 17,

19 kӇ tӯ nhӳng ngày này bӏ tê liӋt hoàn toàn. Ĉӏch chӍ có thӇ hành quân bӝ hoһc

chuyên chӣ bҵng xe ngӵa.

ĈӇ phá cҫu lӟn qua sông Buông, các xã Phѭӟc Tân, Tam Phѭӟc ÿã huy ÿӝng

hàng trăm công, mӛi ngѭӡi chһt hai thѭӟc cӫi ÿem vӅ chҩt dѭӟi cҫu ÿӕt. Lӱa cháy

ròng rã 2, 3 ngày, bêtông nӭt hӃt, nhѭng cҫu không sұp. Sau ÿó Tam Phѭӟc phҧi xin

mìn cӫa công bình xѭӣng vӅ dánh sұp cҫu này. Ĉӗng bào Tuy Long, Tұp Phѭӟc vӯa

phá ÿѭӡng 15, vӯa phá luôn cҧ ÿѭӡng Bà Ký lӕi giӳa ÿѭӡng 15 và ÿѭӡng 19. Cҫu

Kҽo, cҫn Cây Xanh bӏ phá bung. Riêng Cҫu Mít, chiӃc cҫu lӟn nhҩt bҳc qua kinh Mӟi

7.7 Page 67

▲back to top

còn ÿӗn ÿӏch ÿóng giӳ. Ĉêm ÿêm du kích Tuy Long, Tұp Phѭӟc phӕi hӧp vӟi du kích

Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ bҳn tӍa, khӕng chӃ ÿӏch trong ÿòn ÿӇ anh em thanh niên 3 xã,

chӡ khi nѭӟc cҥn, chui xuӕng gҫm cҫu ÿào ÿҩt quanh trө. Nhѭng cҫu Mít là loҥi cҫu

sҳt, trө nһng, âm sâu nên ÿào hѭn mӝt tuҫn mӟi chӍ làm cҫu nghiêng sang mӝt bên

chӭ không ÿә. Cuӕi cùng Tұp Phѭӟc cǊng phҧi xin mìn vӅ phá. Cҫu Mít bӏ ÿánh bút,

hai trung ÿӝi Tây ÿen giӳ cҫu hoҧng sӧ rút vӅ chӧ Phѭӟc Long ÿóng ÿӗn. Tӯ ÿây cho

tӟi hӃt cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp, ÿӏch phҧi bӓ trӕng hoàn toàn ÿѭӡng Bà Ký, tҥo

thӃ hình thành vùng căn cӭ Tây lӝ 15.

Tӯ tháng 4 – 1947, huyӋn chӫ trѭѫng “phá khu nô lӋ” nhҵm giҧi tӓa ÿӗng bào

các vùng tҥm chiӃm, ÿѭa vӅ vùng tӵ do. Ӣ Phѭӟc Long, nhân dân cҧ mӝt ҩp quanh

chӧ, trong mӝt ÿêm ÿã tӵ ÿӕt hӃt nhà cӱa cӫa mình. Mӝt sӕ gia ÿình rӡi lên rӯng

Giӗng, sӣ ÿông vӅ chiӃn khu Phѭӟc An, tҥo ra mӝt vài ÿai trҳng quanh ÿӗn ÿӏch.

Thêm hàng trăm gia ÿình trong các vùng tҥm chiӃm Tam An, Tam Phѭӟc bӓ ÿҩt cǊ

chuyӇn vào các làng kháng chiӃn ven sông Ĉӗng Nai. Trong khi thӵc hiӋn chӫ trѭѫng

cӫa huyӋn, ӣ mӝt sӕ xã, do nóng vӝi, anh em du kích, bӝ ÿӝi, ÿã ÿӝt ҩp, ÿӕt nhà, gom

ngѭӡi bҳt ÿi ngay mang trong ÿêm vӅ vùng tӵ do, gây nên sӵ hoang mang cho ÿӗng

bào. Tuy vұy, mӑi ngѭӡi vүn ra ÿi trong niӅm tin vào chính phӫ kháng chiӃn không ai

kêu ca, oán trách.

Khí thӃ kháng chiӃn sôi nәi ÿã tác ÿӝng sâu sҳc tӟi tҩt cҧ mӑi tҫng lӟp nhân

dân. Ĉӗng bào Thiên chúa giáo nhiӅu nѫi trong huyӋn, nêu cao tinh thҫn “kính chúa

yêu nѭӟc” cǊng hăng hái tham gia mӑi hoҥt ÿӝng kháng chiӃn. Linh mөc nhà thӡ Mӻ

Hӝi, linh mөc nhà thӡ Phѭӟc Khánh nhiӅu lҫn cung cҩp tình hình ÿӏch, mua thuӕc,

mua ÿҥn và mua cҧ súng cho bӝ ÿӝi du kích. Cuӕi tháng 4, ÿӏch càn vào Phѭӟc Khánh

ÿӕt 64 nhà dân, ÿұp phá hӃt ÿӗ ÿҥc. Khi ÿӏch rút, linh mөc nhà thӡ Phѭӟc Khánh ÿã

xuҩt quӻ, nhà thӡ giúp cho cҧ 64 gia ÿình ÿó, không phân biӋt là lѭѫng hay giáo, dӵng

lҥi nhà cӱa, mua lҥi ÿӗ dùng trong gia ÿình. Ĉӗng bào dân tӝc Chѫro, Mҥ ӣ Thái

ThiӋn tuy ÿӡi sӕng rҩt khó khăn nhѭng cǊng tích cӵc di dân công giúp ÿӥ bӝ ÿӝi,

7.8 Page 68

▲back to top

cùng ÿӗng bào ngѭӡi kinh. Ӣ tӯng xã, khi bӏ ÿӏch càn quét, ÿӕt phá, mӑi ngѭӡi ÿã tӵ

nguyӋn giúp ÿӥ nhau dӵng lҥi nhà cӱa, әn ÿӏnh ÿӡi sӕng, bám làng, giӳ ÿҩt.

Cùng vӟi phong trào quҫn chúng, lӵc lѭӧng vǊ trang và dân quân du kích, tuy

mӟi ÿѭӧc cӫng cӕ lҥi, ÿã tә chӭc ÿѭӧc nhiӅu trұn ÿánh vӟi nhiӅu hình thӭc ÿánh giһc

phong phú.

Ĉӏch càn vào xã Phú Hӳu, du kích phөc kích trên kênh thҫy Khҧ, ÿón tàu cӫa

chúng. Không có súng lӟn bҳn tàu, ÿӗng chí Hùng liӅn trèo lên mӝt cây bҫn ngã ra

sông chӡ ÿӏch. Gҫn tӕi, 3 tàu lính rút vӅ Nhà Bè chҥy ngang qua. Chӡ chúng tӟi ÿúng

tҫm, Hùng quăng liên tiӃp 2 trái lѭu ÿҥn. Lӵu ÿҥn lӑt vào khoang tàu, nә tung. NhiӅu

tên chӃt và bӏ thѭѫng, 1 tàu cháy. Bӏ ÿánh bҩt ngӡ, ÿӏch không dám bҳn trҧ phҧi kéo

nhau tháo chҥy. Du kích Phѭӟc Thӑ chӕng tàu ÿӏch càn bҵng cách ÿҳp ө ӣ ven sông

dùng súng phóng lӵu bҳn cháy 2 chiӃc.

Ӣ Mӻ Hӝi, ÿӇ chӕng càn ÿѭӡng thӫy, xã vұn ÿӝng ÿӗng bào chӣ rѫm, chӣ lá

dӯa nѭӟc kӃt thành bӅ chҩt dài ven sông. Mӛi lҫn có tin tàu lên, du kích thҧ bè xuӕng

sông rӗi ÿӕt. Lá rѫm khô bҳt lӱa cháy rӯng rӵc trên mһt nѭӟc. Nhӳng trұn hӓa công

ÿó làm ÿӏch rҩt sӧ, thѭӡng phҧi quay tàu, bӓ càn.

Vùng ven lӝ 15, du kích liên thôn 11 phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi chӫ lӵc ÿánh cán tҥi

Bàu Gành (Thái ThiӋn), tҥi Gò Ĉá (Phѭӟc Tân) diӋt 2 xe cѫ giӟi, hѫn 40 tên lính

Pháp, thu hàng chөc súng.

Ĉһc biӋt, trên tuyӃn tây lӝ 15 tӯ Phѭӟc ThiӅn qua Long Nguyên tӟi Tam An,

Tam Phѭӟc, nhӳng hoҥt ÿӝng cӫa công an xung phong huyӋn ÿã làm cho binh lính

ÿӏch nhҩt là bӑn tӅ xã, ҩp rҩt hoҧng sӧ. Nәi lên là tҩm gѭѫng chiӃn ÿҩu cӫa ÿӗng chí

Bҧy Nӱa mӝt cán bӝ quӕc vӋ ÿӝi tӍnh tăng cѭӡng cho Long Thanh (16). Ĉó là mӝt

cán bӝ có công lӟn trong viӋc xây dӵng phong trào vùng này, diӋt tӅ, trӯ gian giӓi

ÿӗng thӡi cǊng là mӝt ngѭӡi ÿánh giһc dǊng cҧm có tiӃng. Trong mӝt trұn phөc kích

ӣ Phѭӟc ThiӅn, chӍ còn sót mӝt tên Pháp vác khҭu trung liên bӓ chҥy. Bҧy Nӱa, mӝt

mình mӝt súng ÿuәi theo suӕt mӝt cây sӕ, làm tên Pháp hoҧng sӧ bӓ sung lҥi mӟi

thoát ÿѭӧc thân. Trong trұn Gò Ĉá (Tam An) tháng 4 – 1947 Bҧy Nӱa vӟi 8 chiӃn sƭ

7.9 Page 69

▲back to top

ÿã lӧi dөng ÿӏa hình sông rҥch ÿánh tan mӝt trung ÿӝi ÿӏch, diӋt hѫn chөc tên, bҳn

chìm 1 ghe.

Bѭӟc chuyӇn toàn diӋn cӫa phong trào kháng chiӃn nӱa ÿҫu năm 1947 là ÿiӅu

kiӋn thuұn lӧi ÿӇ cӫng cӕ và phát triӇn Ĉҧng bӝ Long Thành. Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo trӵc

tiӃp cӫa tӍnh ӫy, ngày 5 – 5 – 1947 tҥi chiӃn khu Phѭӟc An diӉn ra mӝt sӵ kiӋn rҩt

quan trӑng trong lӏch sӱ chӕng Pháp cӫa Long Thành: HuyӋn ӫy ÿҫu tiên do tӍnh chӍ

ÿӏnh ÿѭӧc thành lұp, bí thѭ là ÿӗng chí VǊ Hӗng (tӭc Phó). Trung tuҫn tháng 5, các

cҩp ӫy viên ÿѭӧc phân công ngay xuӕng xã ÿӇ lãnh ÿҥo phong trào và thành lұp các

chi bӝ cѫ sӣ. Tӯ phong trào quҫn chúng, trong tháng 6 toàn huyӋn ÿã có gҫn 50 ÿҧng

viên mӟi ÿѭӧc kӃt nҥp. Các chi bӝ xã lҫn lѭӧt ra ÿӡi. Riêng tháng 6 – 1947 có 4 chi

bӝ ÿѭӧc thành lұp gӗm Tuy Long 18 ÿҧng viên, Tұp Phѭӟc 15 ÿҧng viên, Thái ThiӋn

3 ÿҧng viên và Long An 15 ÿҧng viên.

Trong thӡi gian này giһc Pháp vүn ÿang phҧi rút bӟt quân phөc vө cho yêu cҫu

mӣ rӝng chiӃn trѭӡng ӣ miӅn Bҳc, nên ӣ Long Thành chúng chѭa có phҧn ӭng mҥnh

vӅ quân sӵ. Chӫ yӃu, ÿӏch tұp trung cӫng cӕ các vùng ÿang còn ÿӗn bӕt, mһt khác sӱ

dөng các tôn giáo ÿһc biӋt là Cao Ĉài ÿánh phá kháng chiӃn, thӵc hiӋn âm mѭu “dùng

ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi ViӋt”.

Chӫ trѭѫng nҳm ÿҥo Cao Ĉài ӣ Long Thành ÿã ÿѭӧc Pháp thӵc hiӋn tӯ ÿҫu

năm 1946. Ngay sau ngày chiӃm ÿóng, chúng cho tә chӭc hӋ thӕng hành chính cӫa

dҥo này tӯ huyӋn ÿӃn xã gӑi là các “ban trӏ sӵ” ÿӭng ÿҫu là các “ÿҫu ÿҥo”. Cùng lúc,

lӵc lѭӧng vǊ trang Cao Ĉài cǊng ÿѭӧc hình thành, vǊ khí, trang bӏ huҩn luyӋn do

Pháp ÿҧm nhiӋm gӑi là “bҧo vӋ ÿҥo”.

ĈӃn ÿҫu năm 1947, dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa Pháp, bӑn ÿҫu ÿҥo và ban trӏ sӵ Cao

Ĉài càng ra sӭc lôi kéo ngѭӡi vào ÿҥo. Chúng tuyên truyӅn “Ai theo Cao Ĉài thì

không bӏ Pháp ÿӕt nhà, thanh niên Cao Ĉài không phҧi ÿi lính” và tә chӭc phát thҿ

xanh cӫa Cao Ĉài cho tӯng gia ÿình, tӯng ngѭӡi có ÿҥo. ĈӇ hӛ trӧ cho luұn ÿiӋu ÿó,

quân Pháp khi càn quét vào các xã tұp trung ÿӕt phӫ, cѭӟp bóc nhӳng nhà không có

ÿҥo, còn nhà có thҿ xanh chúng không ÿөng ÿӃn.

7.10 Page 70

▲back to top

Ӣ Long Hѭng, BӃn Gӛ, ban trӏ sӵ Cao Ĉài tiӃn tӟi chӛ nҳm dân thay hӝi tӅ. Ӣ

thӏ trҩn, lính Cao Ĉài lùa dân lên chӧ tұp trung, bҳt phҧi vào ÿҥo. Ai chӏu theo cho vӅ,

ai không chӏu bҳt ÿi làm xâu. Ban trӏ sӵ Cao Ĉài Phѭӟc ThiӅn hoҥt ÿӝng mҥnh, trong

ÿó có tên Năm Cѭӡng ÿã chӍ ÿiӇm bҳt tӟi 70 ngѭӡi ÿi làm xâu cho bót Cҫu Xéo, bót

Quҧn Thӫ. Ngѭӡi ÿi xâu phҧi ÿem cѫm, ÿӗ chay theo ăn. Tӕi phҧi lên xem lӉ. Ai

muӕn vӅ phҧi tuyên thӋ “nhұp ÿҥo”. Bӏ rúng ép, nhiӅu ngѭӡi phҧi chҩp nhұn theo ÿҥo.

Ӣ Phú Hӳu sӕ ngѭӡi theo ÿҥo Cao Ĉài chiӃm tӟi 30% dân sӕ. Ĉӗng bào Long Thành

gӑi ÿҥo Cao Ĉài khi ÿó là “ÿҥo lôi” nghƭa là “lôi ngѭӡi ta vào ÿҥo”.

Cùng vӟi viӋc ép dân vào ÿҥo bҵng mӑi thӫ ÿoҥn, giһc Pháp ra sӭc cӫng cӕ

phát triӇn lӵc lѭӧng vǊ trang Cao Ĉài. Ĉӗn Cao Ĉài mӑc lên ӣ hҫu hӃt các xã. Linh

Cao Ĉài hoҥt ÿӝng mҥnh và ngang ngѭӧc hѫn cҧ Pactisan. Khi càn quét, chúng mang

theo thuӕn sҳt xâm tìm ÿӗ ÿҥc ÿӗng bào chôn giҩu, ÿem theo vӧ con mang gӱi mang

gánh, gһp gì cѭӟp nҩy, nhҩt là xúc lúa, dӥ nhà.

Vào tháng 5 – 1947, trên phҥm vi toàn huyӋn, ÿҥo Cao Ĉài tiӃn hành mӝt cuӝc

vұn ÿӝng rӝng rãi kêu gӑi tín ÿӗ ra vùng tҥm chiӃm ÿӇ “chính phӫ Pháp bҧo vӋ ÿҥo

tránh hiӇm hӑa ViӋt Minh”. Thӵc ra, ÿó là âm mѭu tăng cѭӡng lӵc lѭӧng, ÿӇ ÿánh

phá kháng chiӃn cӫa giһc Pháp. Ta có chӫ trѭѫng vұn ÿӝng ÿӗng bào Cao Ĉài ӣ lҥi,

ÿӗng thӡi bҳt giӳ trӯng trӏ nhӳng tên ÿҫu sӓ. Do nhұn thӭc chѭa ÿҫy ÿӫ du kích, công

an ӣ mӝt sӕ xã ÿã bҳt và giӃt mӝt sӕ tín ÿӗ thѭӡng trong ÿҥo, gây nên mӝt tình trҥng

căng thҷng trong các vùng tӵ do. Lӧi dөng tình hình ÿó, ÿӏch ra sӭc tuyên truyӅn

“ViӋt Minh tҧo thanh Cao Ĉài”, gây thù oán giӳa ngѭӡi có ÿҥo và kháng chiӃn”.

Ĉѭӧc sӵ chӍ ÿҥo cӫa tӍnh, huyӋn kӏp thӡi chҩn chӍnh nhӳng sai lҫm, do ÿó, ÿã

әn ÿӏnh dҫn ÿѭӧc tinh thҫn cӫa ÿӗng bào Cao Ĉài trong vùng tӵ do nhӳng tháng sau

ÿó. 30 gia ÿình Cao Ĉài ӣ Phѭӟc Lai ÿã ra vùng giһc, ÿѭӧc vұn ÿӝng, lҥi trӣ vӅ làng

kháng chiӃn. Nhѭng sӕ tín ÿӗ Cao Ĉài chҥy theo Pháp cǊng khá nhiӅu, nhҩt là lӵc

lѭӧng thanh niên. Hӑ nhanh chóng bӏ mua chuӝc, ÿҫu ÿӝc, cҫm súng chӕng lҥi kháng

chiӃn quyӃt liӋt. Ӣ thӏ trҩn, ÿӗn Cao Ĉài ӣ ÿҫu cҫu Quҧn Thӫ quân sӕ tăng lên gҩp ÿôi

và rҩt hung hãn. Nѫi ÿây, trӣ thành mӝt hang ә cӫa nhӳng tên ác ôn khét tiӃng nhѭ