Cӱu xѭa cNJng là mӝt nét khá ÿӝc ÿáo. Ông XӅ - mӝt ngѭӡi dân trong làng, ÿi làm cӫi
trong lӯng thѭӡng bӏ Cҧ HiӇu hҥch hӓi, hoҥnh hӑe. Mӝt hôm Cҧ HiӇu chӣ gӛ lұu tӯ
trong rӯng ra, ông XӅ bҳt gһp chҥy ngay ra nhà hӝi, tay thúc trӕng dӗn dұp, miӋng la
làng cho lính kiӇm lâm ÿӃn. Cҧ HiӇu phҧi ÿӭng ra năn nӍ và tӯ ÿó bӟt làm khó dӉ
nhân dân. Lҫn khác, gһp quҧn thôn trên chiӃu bҥc, ông XӅ nҳm lҩy bӝ bài chҥy ra nhà
hӝi ÿánh trӕng la làng, làm cho vӏ hѭѫng chӭc này mҳc cӥ tӯ ÿó bӓ ÿánh bҥc.
Trong phong trào cách mҥng do ÿҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo (tӯ năm 1930), làng Vƭnh
Cӱu ÿã có nhӳng thanh niên trí thӭc hѭӣng ӭng, sau này nhiӅu ngѭӡi trӣ thành ÿҧng
viên Cӝng sҧn, có vai trò trong công cuӝc kháng chiӃn.
Anh Hӗ Văn Công (Tѭ Công), em cӫa thҫy giáo Hӗ Văn ThӇ. Anh là nhân viên sӣ
Ĉoan (quan thuӃ) ӣ Sài Gòn. Qua mӝt sӕ thuӹ thӫ trên các tàu thѭӡng ra vào cҧng,
anh gӱi mua ÿѭӧc mӝt sӕ sách báo mác xít nhѭ: chӫ nghƭa Cӝng sҧn sѫ giҧi (Polide),
biӋn chӭng pháp, báo La Lutte (tranh ÿҩu)... Anh mҩt năm 1936 khi còn rҩt trҿ. Khi
chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ II nә ra, thӵc dân Pháp khӫng bӕ phong trào cách mҥng,
nhà anh bӏ khám xét, các loҥi sách, báo mác xít ÿӅu bӏ tӏch thu.
Anh Hӗ Văn Leo (Sáu Leo) cNJng là em cӫa ông giáo ThӇ. Là mӝt thanh niên tә tѭ
tѭӣng tiӃn bӝ, là thѭ ký riêng cho ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai hӗi ÿӗng chí tham gia
báo La Lutte. Khi báo Dân Chúng (Le Peuple) cӫa Ĉҧng ra ÿӡi mà không xin phép
nhà cҫm quyӅn Pháp. anh làm phө tá quҧn lý cho ÿӗng chí NguyӉn Văn Kính. Báo
dân Chúng ra vài ngày mӝt sӕ (tӯ 22-7-1938 ÿӃn 30-9-1939 ÿѭӧc tròn 80 sӕ). Mӛi lҫn
báo in xong, tӯ hai giӡ sáng anh cùng NguyӉn Văn Kính lo giao cho trҿ ÿem bán rao
và phân phӕi cho các sҥp. Sau ÿó cҧ hai ÿi thăm các sҥp “bӓ mӕi" ÿӇ "xem tình hình,
không ÿӇ báo mình phҩt phѫ trѭӟc gió, mһt mNJi vàng khè, tìm hiӇu lý do báo tӗn
ÿӑng, nҳm ÿҥo quân bán báo"3. Anh Hӗ Văn Leo ÿѭӧc kӃt nҥp vào ÿҧng Cӝng sҧn
thӡi kǤ này. ChiӃn tranh thӃ giӟi nә ra, thӵc dân Pháp ÿàn áp phong trào cách mҥng
do Ĉҧng lãnh ÿҥo. Anh Sáu bӏ bҳt ÿày di Tà Lài. Gia ÿình phҧi lo lót cho chính quyӅn
thuӝc ÿӏa, anh mӟi ÿѭӧc tha vӅ. Sau Cách mҥng tháng Tám 1945, Hӗ Văn Leo ÿѭӧc
chӍ ÿӏnh làm bí thѭ quұn uӹ ÿҫu tiên cӫa quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hoà. Tháng 6-
1940, nѭӟc Pháp bӏ phát xít Ĉӭc chiӃm ÿóng. Nhân cѫ hӝi ÿó, phát xít Nhұt xâm lѭӧc
Ĉông Dѭѫng, thӵc dân Pháp ÿҫu hàng Nhұt. Tӯ ÿây nhân dân ta chӏu cҧnh mӝt cә hai
tròng. Bӑn thӵc dân và lNJ quân phiӋt thi nhau vѫ vét, bóc lӝt, ÿҭy cuӝc sӕng các tҫng
lӟp nhân dân ta ÿӃn chӛ cùng cӵc. Vҧi mһc trӣ nên hiӃm hѫi, vӯa mҳc vӯa khó mua.
Phҫn lӟn dân làng Vƭnh Cӱu phҧi lҩy bao bӕ, bao bàng làm quҫn áo. Diêm, bұt lӱa
cNJng khó tìm, bà con nghƭ cách lҩy lӱa bҵng miӃng sҳt ÿұp mҥnh vào hòn sӓi to tia
lӱa xҽt ra bҳt cháy bùi nhùi bҵng bҽ cây ÿӫng ÿӍnh. Dҫu hôi ÿҳt mà khó tìm, ÿêm ÿen
nhiӅu nhà ÿi ngӫ sӟm. Mӝt sӕ gia ÿình phҧi vào các lô cao su nhһt hҥt cao su vӅ ép
dҫu, thҳp bҵng bҩc, ngӑn lӱa ÿӓ quҥch, khói tuôn mù mӏt khét lҽt. ThiӃu thӕn vұt chҩt
ÿè nһng lên vai tӯng gia ÿình, tӯng ngѭӡi dân. Trong hoàn cҧnh ҩy, ÿông ÿҧo quҫn
chúng cҧm nhұn sâu sҳc thân phұn nô lӋ, ÿӑa ÿày, khә ÿau, ý thӭc dân tӝc tiӅm ҭn dӉ
dàng trӛi dұy nӃu ÿѭӧc khѫi gӧi.
Cuӝc khӣi nghƭa Nam kǤ tháng 11 năm 1940 thҩt bҥi, thӵc dân Pháp tiӃn hành khӫng
bӕ ác liӋt phong trào cách mҥng do ÿҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo. Mӝt sӕ ÿҧng viên Cӝng
3 NguyӉn Văn Trҩn, Chúng tôi làm báo, Nxb Văn nghӋ TP.HCM, năm 1983, trang 295.