Lich su truyen thong Dang bo va nhan dan phuong Tam Hiep

Lich su truyen thong Dang bo va nhan dan phuong Tam Hiep



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


1.2 Page 2

▲back to top


1.3 Page 3

▲back to top


LӠI GIӞI THIӊU
Phѭӡng Tam HiӋp thành phӕ Biên Hoà, hình thành cách nay trên 100 năm, có ÿӏa lý
hành chính rӝng bao gӗm các phѭӡng Thӕng Nhҩt, Tân Mai, Bình Ĉa, An Bình, Tam
Hoà và Tam HiӋp ngày nay.
Ĉҩt Tam HiӋp xѭa tӯng là căn cӭ cӫa Hӝi kín Ĉoàn Văn Cӵ tө tұp nghƭa sƭ kháng
Pháp. Cách mҥng tháng Tám 1945 thành công, Tam HiӋp trӣ thành ÿӏa bàn ÿӭng
chân cӫa nhiӅu cѫ quan lãnh ÿҥo, kháng chiӃn cӫa quұn uӹ Châu Thành, TӍnh uӹ
Biên Hoà; nѫi ra ÿӡi trѭӡng quân chính ÿҫu tiên cӫa tӍnh Biên Hoà vӟi tên gӑi Trҥi
du kích Vƭnh Cӱu1; có căn cӭ du kích Bình Ĉa nҵm sát thành phӕ Biên Hoà, bàn ÿҥp
tҩn công ÿӏch trong nӝi thành, hành lang giao liên tӯ Biên Hoà vӅ ChiӃn khu Ĉ,
xuӕng vùng ven biӇn Bà Rӏa.
Trong kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp, Ĉҧng bӝ và nhân dân Tam HiӋp cùng vӟi
bӝ ÿӝi, du kích chiӃn ÿҩu kiên cѭӡng, bҧo vӋ căn cӭ Bình Ĉa, ÿánh phá giao thông
ÿӏch, tә chӭc nhiӅu trұn ÿánh vào các cѫ quan ÿҫu não thӵc dân trong nӝi thành.
Trong chӕng Mӻ, Tam HiӋp nhanh chóng phát triӇn thành khu ÿô thӏ, có Khu kӻ nghӋ
Biên Hoà, ÿӏch xây dӵng chi khu Ĉӭc Tu, có tәng kho Long Bình, kho hұu cҫn lӟn
nhҩt cӫa Mӻ ӣ miӅn Nam bҩy giӡ. Tuy là vùng tҥm bӏ ÿӏch chiӃm ÿóng, nhân dân bӏ
kӅm kҽp nһng, nhѭng Ĉҧng bӝ Tam HiӋp luôn tӗn tҥi trong dân, nhân dân Tam HiӋp
vүn mӝt lòng hѭӟng vӅ kháng chiӃn. Vѭӧt mӑi gian khә hi sinh, nhân dân Tam HiӋp
là cѫ sӣ nuôi giҩu, ÿùm bӑc nhiӅu cán hӝ, chiӃn sƭ cách mҥng, góp phҫn làm nên
nhӳng thҳng lӧi rҩt quan trӑng trên các mһt trұn chính trӏ, binh vұn, hұu cҫn và vNJ
trang.
Phát huy truyӅn thӕng ÿҩu tranh trong hai cuӝc kháng chiӃn giành ÿӝc lұp, trong xây
dӵng và bҧo vӋ Tә quӕc, Ĉҧng bӝ và nhân dân phѭӡng Tam HiӋp dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo
cӫa Thành uӹ Biên Hoà không ngӯng nӛ lӵc phҩn ÿҩu vѭѫn lên phát triӇn kinh tӃ,
nâng cao ÿӡi sӕng vұt chҩt và tinh thҫn, hoàn thành tҩt cҧ nhӳng thӍ tiêu mà thành
phӕ giao cho.
Nhҵm thӇ hiӋn lҥi truyӅn thӕng hào hùng, bҩt khuҩt cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân Tam
HiӋp, phát huy truyӅn thӕng kháng chiӃn, lao ÿӝng trong công cuӝc xây dӵng và bҧo
vӋ Tә quӕc xã hӝi chӫ nghƭa. Ban chҩp hành Ĉҧng bӝ phѭӡng Tam HiӋp cho biên
soҥn quyӇn "Lӏch sӱ truyӅn thӕng Ĉҧng bӝ và nhân dân phѭӡng Tam HiӋp”.
Trong quá trình nghiên cӭu, tұp hӧp tѭ liӋu, chúng lôi ÿѭӧc sӵ ӫng hӝ cӫa Thành uӹ
Biên Hoà, sӵ giúp ÿӥ chân tình cӫa nhiӅu ÿӗng chí cách mҥng lão thành và ÿông ÿҧo
quҫn chúng cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng. Tuy nhiên do nhӳng khó khăn vӅ tѭ liӋu bӏ mҩt
mát, nhiӅu nhân chӭng lӟn tuәi không còn, nên chҳc chҳn quyӇn sách không thӇ tránh
khӓi nhӳng thiӃu sót.
Chúng tôi xin trân trӑng giӟi thiӋu quyӇn sách "Lӏch sӱ truyӅn thӕng Ĉҧng bӝ và
nhân dân phѭӡng Tam HiӋp" vӟi bҥn ÿӑc gҫn xa và mong ÿón nhұn nhiӅu sӵ góp ý
cӫa bҥn ÿӑc.
T/M Ban chҩp hành Ĉҧng bӝ phѭӡng Tam HiӋp Bí thѭ
1 Ҩp Vƭnh Cӱu cӫa xã Tam HiӋp trѭӟc ÿây.

1.4 Page 4

▲back to top


Võ Văn Lâm
CHѬѪNG MӢ ĈҪU
PHѬӠNG TAM HIӊP
Tam HiӋp là phѭӡng ngoҥi ô cách trung tâm thành phӕ Biên Hoà 5 km vӅ phía ÿông,
Bҳc và tây bҳc giáp phѭӡng Tân Mai, nam giáp phѭӡng Bình Ĉa và An Bình; ÿông
giáp phѭӡng Tam Hoà; tây giáp sông Ĉӗng Nai (ÿoҥn Rҥch Cát qua xã HiӋp Hoà) ;
diӋn tích tӵ nhiên là 220 hecta.
Phѭӡng Tam HiӋp nҵm bên cҥnh nhӳng giao lӝ quan trӑng nhѭ: Quӕc lӝ 1a và xa lӝ
Hà Nӝi, thông thѭѫng tӯ Nam ra Bҳc và xuӕng ÿӗng bҵng sông Cӱu Long. Quӕc lӝ
15 có mӝt ÿoҥn 3 km chҥy ngang qua trung tâm phѭӡng, tiӃp giáp vӟi xa lӝ Hà Nӝi
và Quӕc lӝ 51 ÿi VNJng Tàu. Ĉѭӡng sông Ĉӗng Nai nӕi liӅn sông Lòng Tàu ra biӇn
Ĉông và vӅ Sài Gòn, miӅn Tây Nam bӝ. Ĉѭӡng sҳt có mӝt ÿoҥn chҥy ngang cҥnh
hѭӟng tây bҳc cӫa phѭӡng.
VӅ ÿӏa hình phѭӡng, Tam HiӋp chia làm hai khu vӵc khá rõ nét: Ĉҩt gò ӣ phía bҳc
ÿѭӡng 15, nѫi cao nhҩt là 26,5 mét (nghƭa ÿӏa Bùi Thѭӧng), ÿҩt bӏ la-tê-rít hóa, trên
mһt có mӝt tҫng ÿҩt cát mӓng, nhiӅu nѫi trѫ ÿá ong cӭng và sҥn ÿen. Phía nam ÿѭӡng
15, ÿa sӕ là ruӝng bѭng, cao tӯ 1,4 ÿӃn 1,8 mét do phù sa sông Ĉӗng Nai bӗi ÿҳp,
diӋn tích trên 50 ha ÿѭӧc khai phá trên 100 năm.
Phѭӡng Tam HiӋp hiӋn nay có 26.875 dân (nam 12.734, nӳ 14.141) gӗm các thành
phҫn dân tӝc nhѭ Kinh (5.681 hӝ vӟi 26.149 ngѭӡi, chiӃm 97.37%), Hoa (19 hӝ vӟi
121 ngѭӡi, chiӃm 0,45%), các dân tӝc khác 39 hӝ vӟi 5 85 ngѭӡi, chiӃm 2,18%...
Nhân dân sinh sӕng vӟi các nghӅ nông nghiӋp (chӫ yӃu trӗng hoa màu, chăn nuôi);
lao ÿӝng tiӇu thӫ công nghiӋp (nhѭ làm gҥch, ngói, ÿan lát mây tre); lao ÿӝng dӏch
vө, thѭѫng mҥi; công nhân trong các nhà máy, xí nghiӋp công nghiӋp quӕc doanh, tѭ
nhân.
**
*
Ngѭӧc vӅ quá khӭ, phѭӡng Tam HiӋp xѭa là làng Vƭnh Cӱu ÿѭӧc hình thành cách
nay trên 100 năm. Sách Gia Ĉӏnh Thành thông chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc in năm 1820
phҫn viӃt vӅ Trҩn Biên chѭa có tên Vƭnh Cӱu.
Bҧn ÿӗ Boa-u do Pháp vӁ năm 1881, tәng Phѭӟc Vƭnh Thѭӧng gӗm có các làng:
Bình Trѭӟc, Nhӏ Hoà, Nhҩt Hoà, Bình An, Tân Mai, Vƭnh Cӱu.
ĈӃn năm 1928, chính quyӅn Pháp sáp nhұp các làng Tân Mai, Bình An, Vƭnh Cӱu
thành xã Tam HiӋp. Xã Tam HiӋp bҩy giӡ có diӋn tích rӝng lӟn, bao gӗm cҧ khu vӵc
phѭӡng Thӕng Nhҩt, Tân Mai, Bình Ĉa, An Bình, Tam Hoà và Tam HiӋp ngày nay.
Trong suӕt chín năm kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp (1945 - 1954), ÿӕi vӟi chính
quyӅn tay sai, ÿӏa lý hành chính xã Tam HiӋp không thay ÿәi. Ĉӕi vӟi cách mҥng, ta

1.5 Page 5

▲back to top


cNJng tә chӭc xã Tam HiӋp ÿӇ lãnh ÿҥo cuӝc kháng chiӃn ӣ ÿӏa phѭѫng. Năm 1948,
do yêu cҫu cӫa kháng chiӃn. TӍnh uӹ, Uӹ ban kháng chiӃn hành chính tӍnh Biên Hoà
chia quұn Châu Thành thành hai ÿѫn vӏ hành chánh: Thӏ xã Biên Hoà và huyӋn Vƭnh
Cӱu. Xã Tam HiӋp thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu gӗm có các ҩp Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa, An
Hҧo.
Năm 1955, chính quyӅn Sài Gòn sҳp xӃp lҥi tә chӭc hành chánh, chia xã Tam HiӋp
thành hai làng: Vƭnh Cӱu và Bình An. Làng Vƭnh Cӱu có 6 ҩp: Vƭnh Cӱu, Minh Tân,
Vƭnh HiӋp, Thái Hoà, Thái HiӋp, Trҫn Quӕc Toҧn. Làng Bình An gӗm hai ҩp Bình
Ĉa, An Hҧo.
Sau ngày miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng. tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp (1976), ÿӇ
ÿáp ӭng yêu cҫu quҧn lý hành chánh, xây dӵng và phát triӇn kinh tӃ, xã Tam HiӋp
ÿѭӧc chia ra làm 4 phѭӡng:
Phѭӡng Tam HiӋp có 3 ҩp: Vƭnh Cӱu, Vƭnh HiӋp, Minh Tân.
Phѭӡng Tam Hoà có 3 ҩp: Thái Hoà, Thái HiӋp, Trҫn Quӕc Toҧn.
Phѭӡng An Bình gӗm 2 ҩp: Bình Ĉa, An Hҧo.
Năm 1988, lҥi tách tӯ phѭӡng Tam Hoà lұp thêm phѭӡng Bình Ĉa.
Làng Vƭnh Cӱu cách ÿây trên 100 năm là mӝt vùng nҵm ven sông Ĉӗng Nai, ÿӏa bàn
toàn rӯng già bao phӫ. Cho ÿӃn nhӳng năm 50 cӫa thӃ kӹ 20, khu vӵc này vүn còn
khá nhiӅu rӯng chҥy dài lên Hӕ Nai, Trҧng Bom, Xuân Lӝc.
Thuӣ ҩy rӯng Vƭnh Cӱu có nhiӅu gӛ tӕt nhѭ gõ, cҭm lai, dӅn dӅn, dҫu, bҵng lăng...
Trên ÿѭӡng kiӇm lâm Bà Bao có mӝt cây gõ lӟn ÿâm 4 nhánh, nhân dân thѭӡng gӑi
là "cây gõ bӕn lѭӧc". Khi lұp làng, rӯng là nguӗn sӕng quan trӑng cӫa nhân dân ÿӏa
phѭѫng và quanh vùng. Cây ÿӇ cҩt nhà, hҫm than, làm cӫi ÿun nҩu, ÿҩt lò gӕm ӣ ÿӏa
phѭѫng và Tân Vҥn, Hóa An, Bӱu Hoà...
Rӯng Vƭnh Cӱu còn có nhiӅu loҥi cây cho quҧ nhѭ bӭa, rӓi, viӃt, gùi. Ĉһc biӋt trong
kháng chiӃn chín năm, hҥt cây cҫy nhiӅu chҩt béo ÿѭӧc cán bӝ, chiӃn sƭ, nhân dân chӃ
biӃn thành mӝt loҥi thӭc ăn. Hҥt cây ÿѭӧc giã nhuyӉn, xào lên cho chҧy hӃt dҫu, dùng
hai chén ăn cѫm làm khuôn ép chһt ÿӇ làm bánh cҫy cӭng nhѭ sáp ong ăn vӟi cѫm
nóng.
Suӕt cuӝc kháng chiӃn chín năm và nhӳng năm ÿҫu chӕng Mӻ, rӯng Vƭnh Cӱu là mӝt
trong nhӳng căn cӭ du kích quan trӑng cӫa kháng chiӃn; là ÿӏa bàn huҩn luyӋn ÿào
tҥo cán bӝ cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu, thӏ xã Biên Hoà; là bàn ÿҥp ÿӭng chân cӫa nhiӅu lӵc
lѭӧng vNJ trang ÿӇ tiӃn công ÿӏch trong thӏ xã, ÿánh giao thông ÿӏch trên Quӕc lӝ 15,
Quӕc lӝ 1, ÿѭӡng sҳt…; ÿây cNJng là tuyӃn ÿѭӡng giao thông liên lҥc quan trӑng cӫa
cách mҥng tӯ Bà Rӏa lên chiӃn khu Ĉ (phҧi ÿi qua Vƭnh Cӱu ÿӃn chiӃn khu Hӕ Cҥn -
Tân Phong, qua sông Ĉӗng Nai lên chiӃn khu Ĉ).
Tӯ 1954, 1955, hàng ngàn ÿӗng bào miӅn Bҳc di cѭ vào ÿѭӧc chính quyӅn Sài Gòn
cho ÿӏnh cѭ ӣ Tam HiӋp. Rӯng ngày càng bӏ thu hҽp ÿӇ phát triӇn làng, xã, khu dân
cѭ, và ÿӃn sau tӃt Mұu Thân 1968 thì rӯng Vƭnh Cӱu hoàn toàn biӃn mҩt.
Làng Vƭnh Cӱu có hai con suӕi và rҥch. Suӕi Linh bҳt nguӗn tӯ trên Hӕ Nai chҧy qua

1.6 Page 6

▲back to top


ÿӏa bàn phѭӡng theo hѭӟng ÿông tây ÿә vào Rҥch Cát ӣ vàm Bà Xanh, suӕi thѭӡng
cҥn vào mùa khô. Ngang qua Suӕi Linh có cҫu ông Tӱu trên ÿѭӡng 15, cҫu vàm Bà
Xanh. Ĉây là hai nѫi ghi dҩu tӝi ác cӫa giһc Pháp, chúng tӯng bҳn giӃt hàng chөc cán
bӝ, nhân dân qua lҥi. Rҥch cu Mên nhӓ tӯ khu gò cao bҳc ÿѭӡng 15 chҧy xuӕng, mùa
khô có nѭӟc thuӹ triӅu lên xuӕng hàng ngày.
Trѭӟc cách mҥng Tháng Tám 1945, làng Vƭnh Cӱu có hai xóm: Xóm Trên và Xóm
Dѭӟi (hay Xóm Bѭng) vӟi trên 70 nóc nhà (vài trăm dân); nhѭng chӍ chѭa ÿӃn 10 căn
nhà lӧp ngói âm dѭѫng nӅn ÿҩt. Ngôi nhà lӟn nhҩt là nhà kiӇu xѭa cӫa hӑ Lѭѫng vӟi
72 cây cӝt gӛ quý. Hӑ Lѭѫng là giӕng hӑ ÿӃn sinh cѫ lұp nghiӋp ÿҫu tiên trong làng.
Nhân dân trong làng xem là bұc "tiӅn hiӅn khai khҭn". Khu phӕ 2 phѭӡng Tam HiӋp
còn mӝt ngôi mӝ cә mà nhân dân gӑi là "mҧ Tía" ÿӇ ghi nhӟ công ѫn ngѭӡi trѭӟc ÿã
ÿӃn khai hoang lұp làng.
Nhân dân làng Vƭnh Cӱu xѭa sinh sӕng nhiӅu nghӅ, chӫ yӃu là nông nghiӋp vӟi diӋn
tích trӗng trӑt là 58.5 ha, trong ÿó 37.5 ha là ruӝng. Tính bình quân mӛi hӝ có khoҧng
1 ha. Mӝt sӕ hӝ sӣ hӳu ruӝng ÿҩt có diӋn tích vài chөc ha (nhѭng là ruӝng ÿҩt ngoài
xã) nhѭ Bùi Trѭӡng Thѫ (tәng Thi), Lѭѫng Văn Tѭӡng...
Nguӗn sӕng thӭ hai khá quan trӑng cӫa dân làng Vƭnh Cӱu trѭӟc ÿây là nghӅ làm cӫi,
hҫm than ÿӇ bán, ngѭӡi có xe bò thì có thӇ chӣ gӛ thuê tӯ trong rӯng ra bӡ sông. Mӝt
sӕ dân ÿӏa phѭѫng làm công nhân cҥo mӫ trong các sӣ cao su tѭ nhân nhѭ sӣ Tây lé,
Étpinát, Izido, ông Tòa (Toà TӍ)...Cuӝc sӕng công nhân khá nhӑc nhҵn, nhѭng ít có
cҧnh bӏ cai, xu, xӃp ÿánh ÿұp nhѭ ӣ các ÿӗn ÿiӅn tѭ bҧn Pháp ӣ Xuân Lӝc, Long
Thành...
Mӝt bӝ phұn lao ÿӝng nghèo vào làm công trong các lò gҥch. Làng Vƭnh Cӱu xѭa có
5 lò gҥch: Trҫn Thuӹ (chú Sӫi), Lѭѫng Văn BiӋn, Bùi Trѭӡng Ĉҥt, Bùi Trѭӡng
ChiӃm, NguyӉn Văn KiӃn2. Các lò gҥch này nҵm ven sông, nѫi ÿây có ÿҩt sét tӕt,
nhiӅu cӫi rӯng cho viӋc ÿӕt lò, lҥi có ÿѭӡng sông thuұn tiӋn cho viӋc vұn chuyӇn,
mua bán gҥch. Trong 5 cѫ sӣ này, lò gҥch ông KiӃn là lӟn nhҩt vӟi 4 vҥn viên gҥch
cho mӝt mҿ lò.
Sau 1954, mӝt bӝ phұn ÿӗng bào tӯ miӅn Bҳc vào sinh sӕng ӣ Tam HiӋp, các nghӅ
thӫ công, buôn bán, dӏch vө thѭѫng mҥi bҳt ÿҫu phát triӇn.
Nhân dân Vƭnh Cӱu vүn giӳ truyӅn thӕng tín ngѭӥng thӡ cúng ông bà tә tiên, các bұc
tiӅn hiӅn, hұu hiӅn có công khai phá mӣ mang làng xóm. Hàng năm làng có các ngày
lӉ chung: Mùng 10 tháng 3 âm lӏch cúng thҫn bҥch hә ӣ MiӃu ông (tӭc chúa sѫn
lâm). MiӃu trѭӟc ÿây ӣ khu vӵc nhà thӡ Bùi Vƭnh, nay không còn dҩu vӃt.
Nhân dân ӣ Tam HiӋp lҩy ngày ҩy làm ngày lұp thôn, trùng vӟi ngày giӛ các vua
Hùng. Ngày 12 tháng giêng âm lӏch là ngày cúng kǤ yên ӣ ÿình thҫn ÿӇ cҫu mѭa
thuұn gió hoà, nhân dân làm ăn sung túc.
Ĉình Vƭnh Cӱu xѭa tӑa lҥc ӣ Xóm Trên, ban ÿҫu là mӝt ngôi miӃu nhӓ, ÿӃn 1930,
ÿѭӧc trùng tu, xây gҥch trӣ thành ngôi ÿình khang trang. Ĉình thӡ "thành hoàng bәn
cҧnh" có sҳc phong cӫa triӅu ÿình nhà NguyӉn. Thành hoàng bәn cҧnh chӍ chung
2 Ông KiӃn là mӝt tri thӭc có viӃt báo, nhân dân thѭӡng gӑi là "ông chӫ nhұt trình"

1.7 Page 7

▲back to top


nhӳng bұc có công trong viӋc khai khҭn lұp làng. Hàng năm ÿӃn ngày lӉ cúng kǤ yên,
sҳc thҫn mӟi ÿѭӧc thӍnh ra ÿình. Ngày thѭӡng, sҳc thҫn ÿѭӧc giao cho mӝt gia ÿình
có truyӅn thӕng ÿҥo ÿӭc trong làng cҩt giӳ.
**
*
Nhân dân làng Vƭnh Cӱu có truyӅn thӕng yêu nѭӟc, yêu quê hѭѫng. Khi thӵc dân
Pháp ÿánh chiӃm tӍnh lӷ Biên Hoà (tháng 12-1861), nhân dân Vƭnh Cӱu ÿã tích cӵc
ӫng hӝ nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh chӕng Pháp. Và trên mҧnh ÿҩt này ÿã nәi lên mӝt
nhân vұt tiêu biӇu cho lòng yêu nѭӟc, ý chí chiӃn ÿҩu bҩt khuҩt cӫa dân tӝc. Ĉó là
nhà nho Ĉoàn Văn Cӵ.
Ĉoàn Văn Cӵ sinh năm 1835, tҥi làng Bình An, huyӋn Bình An tӍnh Biên Hoà (nay là
huyӋn Thӫ Ĉӭc thành phӕ Hӗ Chi Minh) trong mӝt gia ÿình nhà nho yêu nѭӟc. Khi
Pháp chiӃm Gia Ĉӏnh (tháng 2-1861), ông cùng gia ÿình lánh vӅ ӣ Bѭng KiӋu thôn
Vƭnh Cӱu, ông làm nghӅ dҥy hӑc, bӕc thuӕc chӳa bӋnh gia truyӅn. Là ngѭӡi có lòng
yêu nѭӟc, ông ngҩm ngҫm tә chӭc hӝi kín ÿӇ thu hút ngѭӡi ÿӗng chí hѭӟng. Sӕ
ngѭӡi tham gia hӝi kín cӫa ông ÿӃn hàng trăm tӯ Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa, chӧ ChiӃu
(HiӋp Hoà) ÿӃn Núi Nӭa (Bà Rӏa). Thôn Vƭnh Cӱu có ông NguyӉn Văn Mè là mӝt
trong các chӍ huy quân sӵ cӫa hӝi kín; ông NguyӉn Văn Lӏnh là thѭ ký, các ông Văn,
Cҧ Sӓi, Cҧ Nhe... Tân Mai có ông Cҧ KiӃng; Bình Ĉa có các ông NguyӉn Văn
Chánh, NguyӉn Văn KǤ, Trӏnh Văn Nhiêu, HuǤnh Văn LiӉn… Hӝi kín Ĉoàn Văn Cӵ
ÿѭӧc tә chӭc tѭѫng ÿӕi chһt chӁ, tích trӳ lѭѫng thҧo, khí giӟi, tә chӭc tұp luyӋn võ
nghӋ chӡ ngày khӣi nghƭa.
Ĉҫu tháng 4 âm lӏch năm Ҩt Tӏ (năm 1905), nghƭa quân Ĉoàn Văn Cӵ tә chӭc tӃ cӡ
luyӋn quân ӣ ngӑn Suӕi Linh. Bӑn trҿ chăn trâu trông thҩy vӅ nói lҥi vӟi dân làng.
Mӝt hѭѫng chӭc trong làng biӃt tin ÿã báo cho chính quyӅn thӵc dân ӣ Biên Hoà.
Sáng mùng 8 tháng 4 (ll-05-1905), ÿѭӧc tin giһc bӕ ráp, Ĉoàn Văn Cӵ bӕ trí nghƭa
quân do các ông Mè, Giáp chӍ huy ÿӇ chuҭn bӏ ÿánh ÿӏch. Nhѭng suӕt ngày không
thҩy ÿӝng tƭnh, chiӅu tӕi ông cho anh em rút vӅ căn cӭ ăn cѫm.
Ĉúng lúc không còn quân canh phòng, mӝt toán quân khá ÿông do mӝt sƭ quan Pháp
(cҩp bұc quan ba, tӭc ÿҥi úy) chӍ huy lҿn ÿӃn bao vây nhà ông. Tên sƭ quan cùng ba
lính tiӃn vào nhà, ông vung ÿao chém tên sƭ quan Pháp bӏ thѭѫng, nhѭng hҳn rút súng
bҳn trҧ. Ĉoàn Văn Cӵ hy sinh ngay trѭӟc bàn thӡ tә. Quân Pháp nә súng tiӃn vào căn
cӭ, thêm 16 ngѭӡi hy sinh. Dân làng ÿã an táng 17 nghƭa binh vào ngôi mӝ chung bên
bӡ Suӕi Linh cách xa lӝ Hà Nӝi, hiӋn nay khoҧng 100 mét (nay thuӝc phѭӡng Long
Bình).
Mӝ Ĉoàn Văn Cӵ và 16 nghƭa binh ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hóa thông tin công nhұn là di
tích quӕc gia vào tháng 4-1998.
Hӝi kín Ĉoàn Văn Cӵ bӏ ÿàn áp, chӫ soái và mӝt sӕ nghƭa binh hy sinh, nhѭng tinh
thҫn yêu nѭӟc cӫa nhân dân thôn Vƭnh Cӱu không lөi tàn mà vүn âm Ӎ, chӡ thӡi cѫ
thuұn lӧi sӁ rӵc cháy.
Tinh thҫn, tính cách thҷng thҳn, hay chӕng ÿӕi bӑn tӃ tәng trong làng cӫa dân Vƭnh

1.8 Page 8

▲back to top


Cӱu xѭa cNJng là mӝt nét khá ÿӝc ÿáo. Ông XӅ - mӝt ngѭӡi dân trong làng, ÿi làm cӫi
trong lӯng thѭӡng bӏ Cҧ HiӇu hҥch hӓi, hoҥnh hӑe. Mӝt hôm Cҧ HiӇu chӣ gӛ lұu tӯ
trong rӯng ra, ông XӅ bҳt gһp chҥy ngay ra nhà hӝi, tay thúc trӕng dӗn dұp, miӋng la
làng cho lính kiӇm lâm ÿӃn. Cҧ HiӇu phҧi ÿӭng ra năn nӍ và tӯ ÿó bӟt làm khó dӉ
nhân dân. Lҫn khác, gһp quҧn thôn trên chiӃu bҥc, ông XӅ nҳm lҩy bӝ bài chҥy ra nhà
hӝi ÿánh trӕng la làng, làm cho vӏ hѭѫng chӭc này mҳc cӥ tӯ ÿó bӓ ÿánh bҥc.
Trong phong trào cách mҥng do ÿҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo (tӯ năm 1930), làng Vƭnh
Cӱu ÿã có nhӳng thanh niên trí thӭc hѭӣng ӭng, sau này nhiӅu ngѭӡi trӣ thành ÿҧng
viên Cӝng sҧn, có vai trò trong công cuӝc kháng chiӃn.
Anh Hӗ Văn Công (Tѭ Công), em cӫa thҫy giáo Hӗ Văn ThӇ. Anh là nhân viên sӣ
Ĉoan (quan thuӃ) ӣ Sài Gòn. Qua mӝt sӕ thuӹ thӫ trên các tàu thѭӡng ra vào cҧng,
anh gӱi mua ÿѭӧc mӝt sӕ sách báo mác xít nhѭ: chӫ nghƭa Cӝng sҧn sѫ giҧi (Polide),
biӋn chӭng pháp, báo La Lutte (tranh ÿҩu)... Anh mҩt năm 1936 khi còn rҩt trҿ. Khi
chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ II nә ra, thӵc dân Pháp khӫng bӕ phong trào cách mҥng,
nhà anh bӏ khám xét, các loҥi sách, báo mác xít ÿӅu bӏ tӏch thu.
Anh Hӗ Văn Leo (Sáu Leo) cNJng là em cӫa ông giáo ThӇ. Là mӝt thanh niên tә tѭ
tѭӣng tiӃn bӝ, là thѭ ký riêng cho ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai hӗi ÿӗng chí tham gia
báo La Lutte. Khi báo Dân Chúng (Le Peuple) cӫa Ĉҧng ra ÿӡi mà không xin phép
nhà cҫm quyӅn Pháp. anh làm phө tá quҧn lý cho ÿӗng chí NguyӉn Văn Kính. Báo
dân Chúng ra vài ngày mӝt sӕ (tӯ 22-7-1938 ÿӃn 30-9-1939 ÿѭӧc tròn 80 sӕ). Mӛi lҫn
báo in xong, tӯ hai giӡ sáng anh cùng NguyӉn Văn Kính lo giao cho trҿ ÿem bán rao
và phân phӕi cho các sҥp. Sau ÿó cҧ hai ÿi thăm các sҥp “bӓ mӕi" ÿӇ "xem tình hình,
không ÿӇ báo mình phҩt phѫ trѭӟc gió, mһt mNJi vàng khè, tìm hiӇu lý do báo tӗn
ÿӑng, nҳm ÿҥo quân bán báo"3. Anh Hӗ Văn Leo ÿѭӧc kӃt nҥp vào ÿҧng Cӝng sҧn
thӡi kǤ này. ChiӃn tranh thӃ giӟi nә ra, thӵc dân Pháp ÿàn áp phong trào cách mҥng
do Ĉҧng lãnh ÿҥo. Anh Sáu bӏ bҳt ÿày di Tà Lài. Gia ÿình phҧi lo lót cho chính quyӅn
thuӝc ÿӏa, anh mӟi ÿѭӧc tha vӅ. Sau Cách mҥng tháng Tám 1945, Hӗ Văn Leo ÿѭӧc
chӍ ÿӏnh làm bí thѭ quұn uӹ ÿҫu tiên cӫa quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hoà. Tháng 6-
1940, nѭӟc Pháp bӏ phát xít Ĉӭc chiӃm ÿóng. Nhân cѫ hӝi ÿó, phát xít Nhұt xâm lѭӧc
Ĉông Dѭѫng, thӵc dân Pháp ÿҫu hàng Nhұt. Tӯ ÿây nhân dân ta chӏu cҧnh mӝt cә hai
tròng. Bӑn thӵc dân và lNJ quân phiӋt thi nhau vѫ vét, bóc lӝt, ÿҭy cuӝc sӕng các tҫng
lӟp nhân dân ta ÿӃn chӛ cùng cӵc. Vҧi mһc trӣ nên hiӃm hѫi, vӯa mҳc vӯa khó mua.
Phҫn lӟn dân làng Vƭnh Cӱu phҧi lҩy bao bӕ, bao bàng làm quҫn áo. Diêm, bұt lӱa
cNJng khó tìm, bà con nghƭ cách lҩy lӱa bҵng miӃng sҳt ÿұp mҥnh vào hòn sӓi to tia
lӱa xҽt ra bҳt cháy bùi nhùi bҵng bҽ cây ÿӫng ÿӍnh. Dҫu hôi ÿҳt mà khó tìm, ÿêm ÿen
nhiӅu nhà ÿi ngӫ sӟm. Mӝt sӕ gia ÿình phҧi vào các lô cao su nhһt hҥt cao su vӅ ép
dҫu, thҳp bҵng bҩc, ngӑn lӱa ÿӓ quҥch, khói tuôn mù mӏt khét lҽt. ThiӃu thӕn vұt chҩt
ÿè nһng lên vai tӯng gia ÿình, tӯng ngѭӡi dân. Trong hoàn cҧnh ҩy, ÿông ÿҧo quҫn
chúng cҧm nhұn sâu sҳc thân phұn nô lӋ, ÿӑa ÿày, khә ÿau, ý thӭc dân tӝc tiӅm ҭn dӉ
dàng trӛi dұy nӃu ÿѭӧc khѫi gӧi.
Cuӝc khӣi nghƭa Nam kǤ tháng 11 năm 1940 thҩt bҥi, thӵc dân Pháp tiӃn hành khӫng
bӕ ác liӋt phong trào cách mҥng do ÿҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo. Mӝt sӕ ÿҧng viên Cӝng
3 NguyӉn Văn Trҩn, Chúng tôi làm báo, Nxb Văn nghӋ TP.HCM, năm 1983, trang 295.

1.9 Page 9

▲back to top


sҧn ÿã lánh ÿӃn Vƭnh Cӱu, trong ÿó có ÿӗng chí Tѭѫi và NguyӉn Văn Trҩn (Bҧy
Trҩn) tӯ Chӧ ĈӋm lên. Hai ÿӗng chí ÿӃn sӕng, làm viӋc trong lò gҥch NguyӉn Văn
Thӭc (con cӫa ông NguyӉn Văn KiӋn). Anh hai Thӭc và gia ÿình trӣ thành cѫ sӣ nuôi
chӭa cán bӝ cách mҥng trong nhӳng ngày ÿen tӕi khó khăn ÿó. Sau ÿó cѫ sӣ tìm cách
ÿѭa các ÿӗng chí lên Ĉà Lҥt an toàn.
Khi ÿѭӧc tin ÿӗng chí Trҫn Văn Giàu và 10 ÿӗng chí khác vѭӧt ngөc Tà Lài (ngày
27-3-1941). NguyӉn Văn Trҩn lҥi quay vӅ Vƭnh Cӱu, ÿѭӧc anh Hai Thӭc ÿѭa vӅ sài
Gòn ÿӇ liên lҥc vӟi các ÿӗng chí trong Xӭ uӹ Nam kǤ. Quá trình ӣ tҥi nhà anh Hai
Thӭc, Bҧy Trҩn ÿã quan hӋ và tuyên truyӅn yêu nѭӟc, chӕng thӵc dân phát xít Pháp -
Nhұt cho nhiӅu thanh niên nhѭ các anh Trҫn Văn Ĉҥt (Phích), Trҫn Văn Rô, anh
TiӋp, Tѭ BiӇu...
Anh Trҫn Văn Lai (Năm Rô) ngѭӡi làng Vƭnh Cӱu là mӝt trong nhӳng ÿҧng viên ÿҫu
tiên cӫa làng. Anh là con trai ông Trҫn Văn Sƭ làm nghӅ buôn bán và lãnh thҫu, hӑc
ÿӃn ÿӋ tam trung hӑc ӣ Sài Gòn. Anh nhiӅu lҫn chӕng ÿӕi sӵ tàn ác, bóc lӝt cӫa bӑn
tӅ tәng ӣ ÿӏa phѭѫng, cãi nhau vӟi bӑn Tây. Sau năm 1940 anh giác ngӝ và trӣ thành
ÿҧng viên ÿҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng. Tӯ ÿҫu năm 1944, nhiӅu ÿҧng viên Cӝng sҧn
tӯ các nѫi trӣ lҥi Biên Hoà ÿӇ khôi phөc, xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng. Trҫn Văn Lai
cùng NguyӉn Văn Ký (Hai Ký4), HuǤnh Văn Hӟn, Quách Sanh ÿã tuyên truyӅn Cӝng
sҧn cho trên 10 thanh niên ӣ Vƭnh Cӱu , Bình Ĉa nhѭ: Bùi Trѭӡng Thăng, Hai XӍnh,
Tѭ Thâm, Tѭ Mҽo...
Ngày 9-3-1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp, dӵng lên chính quyӅn bù nhìn thân Nhұt. Tҥi
bӃn ÿò Kho, hai anh em Năm Ĉӕ, Bҧy Phát, bà Tѭ HӍnh theo ÿҥo Cao Ĉài phái Tây
Ninh, lұp "am Phѭӟc ThiӋn" lôi kéo nhân dân bҵng cách bҩt kǤ ngѭӡi nào ghé lҥi am
ÿӅu ÿѭӧc dùng cѫm. Chúng tuyên truyӅn Nhұt sҳp ÿѭa "ÿӭc Cѭӡng ĈӇ " vӅ làm vua
cai trӏ ÿҩt nѭӟc, ai theo ÿҥo Cao Ĉài sӁ ÿѭӧc làm lӟn. Mӝt sӕ bà con nhҽ dҥ ÿã tin
theo bӑn này. Nhѭng bӝ mһt thұt cӫa phát xít Nhұt vӟi thuyӃt "ÿӗng văn ÿӗng
chӫng”, vӟi chiêu bài “giúp dân ViӋt ÿӝc lұp”, ÿã nhanh chóng bӏ lӝ rõ.
Mӝt sӕ bà con ӣ Tân Mai, Vƭnh Cӱu bӏ bҳt ÿi xâu trong các sӣ cao su Tây lé, Étpinát,
Ông Tòa...ÿӇ ÿào hҫm cho Nhұt cҩt dҩu xăng dҫu, vNJ khí, súng ÿҥn... phòng máy bay
ÿӗng minh ném bom. Hӑ làm viӋc nhѭ tù khә sai luôn bӏ roi và báng súng cӫa lính
Nhұt hӕi thúc.
Tháng 5 – 1945, tә chӭc Thanh niên TiӅn phong ÿѭӧc thành lұp tҥi Sài Gòn do Xӭ ӫy
Nam kǤ lãnh ÿҥo, nhanh chóng phát triӇn thành mӝt phong trào và lan tӓa vӅ các tӍnh.
Tә chӭc Thanh niên TiӅn phong tӍnh Biên Hoà do thҫy giáo HuǤnh ThiӋn NghӋ làm
thӫ lƭnh tұp hӑp không chӍ thanh niên mà còn quy tө ÿӫ các thành phҫ nam nӳ, thiӃu
niên, ngѭӡi lӟn tuәi...
Tҥi Vƭnh Cӱu, Thanh niên TiӅn phong do anh Trҫn Văn Lѭӧng (Hai Lѭӧng) làm
ÿoàn trѭӣng, anh NguyӉn Văn Cúc (Ba Cúc), lính gác kho sӣ cao su Étpinát làm huҩn
luyӋn viên. Vài chөc thanh niên vӟi chiӃc gұy tҫm vông vҥt nhӑn và cuӝn dây thӯng
bên hông, ngày ngày tham gia luyӋn tұp ÿӝi ngNJ và tuҫn tra canh gác, bҧo vӋ an ninh
thôn, xóm.
4 NguyӉn Văn Ký năm 1947 trӣ thành Bí thѭ TӍnh uӹ Biên Hoà.

1.10 Page 10

▲back to top


Tháng 7-1945 tҥi chùa Tân Mai, ÿӗng chí Hà Huy Giáp, Xӭ uӹ viên tә chӭc cuӝc hӑp
vӟi các ÿҧng viên ӣ Biên Hoà nhѭ Hoàng Minh Châu (Bí thѭ chi bӝ Ĉҧng sӣ Trѭӡng
TiӅn Biên Hoà), HuǤnh Văn Hӟn, Ĉһng Nguyên, Lê Nguyên Ĉҥt… ÿӇ phә biӃn chӫ
trѭѫng gҩp rút xây dӵng, phát triӇn lӵc lѭӧng cách mҥng, chuҭn bӏ phát ÿӝng quҫn
chúng khӣi nghƭa giành chính quyӅn khi thӡi cѫ ÿӃn.
Tháng 8-1945, tình hình trong nѭӟc ta và trên thӃ giӟi chuyӇn biӃn mau lҽ. Ngày 15-
8, Nhұt ÿҫu hàng Ĉӗng minh. Thӫ ÿô Hà Nӝi và mӝt sӕ tӍnh khӣi nghƭa thҳng lӧi. ĈӇ
chuҭn bӏ cѭӟp chính quyӅn ӣ Biên Hoà, các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh Văn
Hӟn chӍ ÿҥo tә chӭc mӝt cuӝc mít tinh tҥi sân trѭӡng nam tiӇu hӑc (nay là trѭӡng
TiӇu hӑc NguyӉn Du) ngày 20-8-1945. Hѫn 3000 thanh niên tӯ các nѫi trong tӍnh ÿã
vӅ dӵ mít tinh. Anh Hӗ Thê (em ông giáo Hӗ Văn ThӇ) ÿѭӧc cӱ lên nói chuyӋn, khѫi
gӧi lòng yêu nѭӟc cӫa thanh niên và các tҫng lӟp, kêu gӑi tҩt tҧ hãy sҹn sàng xuӕng
ÿѭӡng giành chính quyӅn khi có thӡi cѫ. Cuӝc mít tinh cNJng có tính chҩt thăm dò thái
ÿӝ bӑn lính Nhұt ÿang trong tâm trҥng thҩt bҥi, hoang mang.
ChiӅu ngày 25-8-1945, các anh TruyӋn, Hӗ Thê theo chӍ ÿҥo cӫa ÿӗng chí Dѭѫng
Bҥch Mai vӅ Vƭnh Cӱu, thông báo tình hình khӣi nghƭa thҳng lӧi ӣ khҳp nѫi, nҳm lҥi
Thanh niên TiӅn phong chuҭn bӏ giành thính quyӅn. Sáng ngày 26-8, tҥi nhà hӝi Vƭnh
Cӱu, trѭӟc hàng trăm ÿӗng bào và ban hѭѫng chӭc làng, hai anh tuyên bӕ chính
quyӅn thӵc dân, phong kiӃn bӏ xóa bӓ. Lá cӡ ÿӓ sao vàng ÿѭӧc kéo trên nóc nhà hӝi
Vƭnh Cӱu.
Cách mҥng tháng Tám 1945 là ngày hӝi lӟn cӫa nhân dân trong làng. Cùng vӟi nhân
dân cҧ nѭӟc, cҧ tӍnh, nhân dân làng Vƭnh Cӱu ÿã ÿӭng lên giành chính quyӅn, chính
thӭc trӣ thành ngѭӡi dân tӵ do trong mӝt ÿҩt nѭӟc ÿӝc lұp, tӵ do.
CHѬѪNG I
QUÂN DÂN TAM HIӊP TRONG KHÁNG CHIӂN CHӔNG PHÁP
(1945 - 1954)
Cuӕi tháng 8-1945, theo chӍ ÿҥo cӫa quұn uӹ, Uӹ ban nhân dân quұn Châu Thành, Uӹ
ban nhân dân lâm thӡi xã Tam HiӋp ÿѭӧc thành lұp.
Chӫ tӏch: NguyӉn Văn Cѭӡng (Tѭ Cѭӡng)5 Phó chӫ tӏch: NguyӉn Phөng Sang
Uӹ viên quân sӵ: Trҫn Văn Lѭѫng
Cҧnh sát trѭӣng: NguyӉn Văn Hӧi
Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc: Tѭ BiӇu, ĈiӃm, Phiêu Các uӹ viên khác: Bùi Trѭӡng Thăng,
Bùi Trѭӡng Ĉҥt ...
Chӫ nhiӋm ViӋt Minh xã: Phҥm Văn Bính (NguyӉn Văn XӍnh, Hai XӍnh)
Các ÿoàn thӇ cӭu quӕc nhѭ Thanh niên, Phө nӳ xã ÿѭӧc hình thành sau ÿó .
ĈӇ bҧo vӋ chính quyӅn non trҿ mӟi hình thành và giӳ gìn an ninh trұt tӵ ÿӏa phѭѫng.
5 Trong chӕng Mӻ, tháng 5-1959, Tѭ Cѭӡng ra hàng giһc, chӍ bҳt, ÿánh phá nhiӅu cѫ sӣ cách mҥng ӣ Biên Hoà.

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


Uӹ han xã chӍ ÿҥo xây dӵng ÿӝi dân quân tӵ vӋ các thôn Vƭnh Cӱu, Tân Mai, Bình
Ĉa trên cѫ sӣ các ÿӝi Thanh niên TiӅn phong hình thành tӯ trѭӟc Cách mҥng tháng
Tám. Trang bӏ cӫa dân quân tӵ vӋ chӍ có 2 khҭu súng calip 12 tӏch thu cӫa ông Cҧ
HiӃu và Hai Thӫ, còn lҥi là gұy tҫm vông, các loҥi dao, mác. Tham gia dân quân tӵ
vӋ và ÿѭӧc trang bӏ súng lúc này là ѭӟc mѫ cӫa thanh niên trong xã. Do ÿó, các ÿӝi
viên ÿӅu có ý thӭc kiӃm tìm vNJ khí ÿӇ tӵ trang bӏ, và không bӓ qua mӝt cѫ hӝi nào có
thӇ lҩy ÿѭӧc khҭu súng.
Mӝt chiӅu ÿҫu tháng 9-1945, mӝt tên lính Nhұt vào uӕng rѭӧu ӣ quán Năm Mót. Hҳn
say và ÿӇ khҭu súng bên gӕc cây sao cҥnh quán. Không bӓ lӥ cѫ hӝi, anh Tѭ BiӇu
chөp lҩy khҭu súng chҥy vӅ xóm. BiӃt sӣ Hàm Rӗng có kho súng cӫa Nhұt, ít hôm
sau các anh Tѭ BiӇu, Tѭ Ĉiêu, Hӧi, Trӯ (Kҿng) lén vào lҩy ÿѭӧc 4 khҭu súng.
Nhӳng ngѭӡi dân Tam HiӋp tӯng làm xâu ÿào hҫm chôn dҩu vNJ khí cho Nhұt ӣ sӣ
ông Tӗn, nên rành ÿѭӡng và biӃt nѫi chúng chôn vNJ khí. NhiӅu thanh niên ÿã tә chӭc
ÿi lҿ hoһc tӯng nhóm, lҩy ÿѭӧc nhiӅu thùng xăng dҫu ÿӇ chuyӇn vӅ cho Uӹ ban nhân
dân tӍnh. Thҩy bӑn lính Nhұt thҩt trұn lѫ là trong viӋc canh gác, ÿӝi dân quân chӫ
trѭѫng ÿӝt vào tìm mӝt sӕ lѭӧng lӟn xăng dҫu.
Mӝt ÿêm trong tháng 9, anh Năm Sang và Ba ChӍnh (thҫy dҥy võ ngѭӡi làng Tân
Khánh) cҫm ÿҫu mӝt ÿoàn hѫn 30 ngѭӡi bí mұt vào lҩy súng ӣ hҫm Nhұt. Ĉӧt ÿҫu
các anh lҩy ÿѭӧc mӝt sӕ thùng ÿҥn, khuân cҩt vào rӯng. Ĉӧt hai, anh em vào nhѭng
chѭa tìm ÿѭӧc súng thì ÿөng phҧi bӑn lính ÿi tuҫn. Bӑn Nhұt cho lính ÿӃn bao vây.
Anh Năm Sang và anh Cӕng (ngѭӡi Bình Ĉa) bӏ chúng bҳt, sӕ còn lҥi ÿӅu chҥy thoát.
Sáng hôm sau, bӑn Nhұt mang anh Cӕng ra bҳn ÿӇ thӏ oai rӗi thӫ tiêu mҩt xác. Anh
Năm Sang bӏ chúng ÿánh ÿұp rҩt dã man nhҵm tìm thêm nhӳng ngѭӡi tham gia và chӍ
huy. Anh Năm Sang cӕ chӏu ÿau chӍ trҧ lӡi nhà ӣ gҫn cҫu ÿúc nhà thѭѫng ÿiên, ngѭӡi
ta rӫ thì ÿi chӭ không biӃt ai cҫm ÿҫu...Thông ngôn bӑn Nhұt là mӝt anh ngѭӡi Miên,
thҩy anh bӏ ÿánh ÿau mà không khai báo nên rҩt khâm phөc. Thӯa lúc vҳng bӑn Nhұt,
hҳn bҧo anh trӕn chӟ ÿӇ bӑn Nhұt giҧi vӅ Sài Gòn giao cho quân Anh - Pháp. Ĉêm
thӭ mѭӡi lăm thӯa lúc tên gác ngӫ mê, anh tháo ÿѭӧc giây trói chҥy thoát vӅ Tân Mai
rӗi vӅ Cù lao Phӕ. Bӑn Nhұt cho lính xuӕng bҳt mҽ anh Sang vӅ xét hӓi. Sau ÿó nhân
dӏp chúng sai ÿi chӧ, bà thӯa cѫ trӕn thoát.
Mӝt ngѭӡi lính Nhұt ӣ Biên Hoà có cҧm tình vӟi cách mҥng ViӋt Nam ÿã báo cho
cán bӝ ta nѫi chôn giҩu vNJ khí ӣ vùng B'Lao (Bҧo Lӝc, Lâm Ĉӗng). Anh Hӗ ThӇ và
mӝt sӕ ÿӗng ÿӝi ÿѭӧc cӱ lên thác Pôngua, ÿào ÿѭӧc mӝt thùng súng trѭӡng Nga
mang vӅ bә sung cho tӍnh ÿӇ xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang.
Khi cuӝc kháng chiӃn cӫa quân dân Nam bӝ bùng nә ӣ Sài Gòn, cNJng là lúc TӍnh uӹ,
Uӹ ban nhân dân tӍnh Biên Hoà quyӃt ÿӏnh xây dӵng trѭӡng huҩn luyӋn cán bӝ quân
sӵ chính trӏ cho tӍnh. Trѭӡng này lҩy tên là “Trҥi Du kích Vƭnh Cӱu” ÿһt tҥi ҩp Vƭnh
Cӱu xã Tam HiӋp. Ban chӍ huy trҥi gӗm ÿӗng chí Phan Ĉình Công uӹ viên thѭӡng vө
tӍnh uӹ phө trách quân sӵ; NguyӉn Xuân DiӋu; giáo sѭ Phҥm Thích; NguyӉn Tѭ Ĉӏnh
; NguyӉn Thanh Sѫn; NguyӉn Ĉình Ѭu ; HuǤnh Văn Hӟn - Phó Chӫ tӏch Uӹ ban
nhân dân tӍnh Biên Hoà.
Trҥi chӑn sӣ ÿҩt cӫa ông giáo Hӗ Văn ThӇ bên cҥnh Suӕi Linh làm nѫi huҩn luyӋn.

2.2 Page 12

▲back to top


Gia ÿình ông giáo ThӇ ÿã nhѭӡng ngôi nhà lӧp ngói làm văn phòng Ban chӍ huy trҥi
du kích. Hӑc viên cӫa Trҥi ÿѭӧc bӕ trí ăn ӣ trong các nhà cӫa dân. Hàng ngày, Uӹ
ban tӍnh ÿӅu có hai chuyӃn xe chӣ lѭѫng thӵc, thӵc phҭm lên tiӃp tӃ cho trҥi.
Ngày 26-9-1945, trҥi mӣ khóa hӑc ÿҫu tiên. Hӑc viên không chӍ là nhӳng thanh niên
ѭu tú ӣ ÿӏa phѭѫng trong tӍnh mà còn thu hút nhiӅu tә chӭc, cá nhân tӯ các ÿӏa
phѭѫng khác nhѭ: Phân ÿӝi nhà máy cѭa Biên Hoà (BIF); phân ÿӝi Tân Phong do
NguyӉn Chӭc Sҳc thӍ huy; mӝt phân ÿӝi lính Nhұt theo kháng chiӃn 10 ngѭӡi tӯ Tân
Vҥn lên; 20 ngѭӡi có cҧ ÿҧng viên tӯ hӝ 6 Sài Gòn lên; công nhân xe lӱa Sài Gòn (7
ngѭӡi); thanh niên các xã và nhiӅu công, tѭ chӭc ӣ Biên Hoà, Sài Gòn...
Trҥi có trên 80 khҭu súng các loҥi do nhiӅu nguӗn cung cҩp: Anh NguyӉn Ĉình Ѭu
nguyên giám ÿӕc Nông khӕ ngân hàng Biên Hoà ÿѭӧc mӝt sӕ sƭ quan Nhұt chuyӇn
giao, cҩt giҩu tӯ trѭӟc tháng 8-1945 vӟi 44 khҭu súng trѭӡng và nhiӅu mìn, lӵu ÿҥn;
20 khҭu súng săn 12 ly, 16 ly tӏch thu cӫa Pháp sau tháng Tám 1945 ; 10 khҭu do tiӇu
ÿӝi lính Nhұt cung cҩp khi theo kháng chiӃn; Ĉoàn Thanh niên cӭu quӕc Biên Hoà
mang ra 4 khҭu.
Giҧng viên chính cӫa trѭӡng là NguyӉn Xuân DiӋu, NguyӉn Trí Ĉӏnh (dҥy quân sӵ),
Phҥm ThiӅu, Thanh Sѫn (dҥy chính trӏ). Tài liӋu giҧng dҥy quân sӵ chӫ yӃu dӵa vào
quyӇn "chiӃn thuұt du kích" cӫa NguyӉn Ái Quӕc và quyӇn Bӝ binh (Infantrie
militaire). Hӑc viên ÿѭӧc hӑc ÿӝi ngNJ, chiӃn thuұt chiӃn ÿҩu cá nhân, chiӃn ÿҩu tiӇu
ÿӝi, trung ÿӝi, cách sӱ dөng các loҥi súng, mìn chӕng tăng... VӅ chính trӏ, các hӑc
viên hӑc các bài: Năm bѭӟc công tác, ÿҥo ÿӭc cách mҥng, dân chӫ và kӹ luұt, khí tiӃt
cách mҥng...
ĈӇ tҥo ÿiӅu kiӋn cho Trҥi du kích hoҥt ÿӝng, Uӹ ban nhân dân xã Tam HiӋp huy ÿӝng
các chӏ trong Hӝi Phө nӳ cӭu quӕc xã nhѭ bà giáo ThӇ, vӧ anh NguyӉn Chӭc Sҳc, gia
ÿình anh Sáu Ĉӭc cùng vӟi hai chӏ trong Ban chӍ huy trҥi phө trách bӃp ăn cho anh
em tұp luyӋn. Lúc bҩy giӡ tuy chѭa có phong trào "ba không” (tӭc không nói, không
nghe, không thҩy), nhѭng nhân dân Tam HiӋp ÿã có ý thӭc tӵ giác: ai không có
nhiӋm vө thì không vào phҥm vi cӫa trҥi; nӃu có ngѭӡi lҥ lҧng vҧng thì nhân dân báo
cho bӝ phұn bҧo vӋ ra xét hӓi.
Cuӕi tháng 10-1945, quân Nhұt theo lӋnh “ÿӗng minh” lùng sөc vào Vƭnh Cӱu. Ban
chӍ huy trҥi quyӃt ÿӏnh chuyӇn trҥi vӅ ÿӗi An Hҧo. Ĉӏch lҥi lùng sөc, trҥi dӡi vӅ ÿình
Bình Ĉa. Lúc này ÿoàn quân Nam TiӃn do ÿӗng chí Nam Long chӍ huy vào ÿӃn Biên
Hoà, trҥi ÿѭӧc tăng cѭӡng thêm mӝt sӕ giҧng viên quân sӵ, chính trӏ tӕt nghiӋp
trѭӡng quân chính ViӋt Bҳc nhѭ Ĉӛ Hy Vӑng, Mҥnh Liên, Quang Phөc...
Ngày 25-10-1945, quân Pháp ÿánh chiӃm tӍnh lӷ Biên Hoà, trҥi du kích Vƭnh Cӱu lҥi
chuyӇn vӅ khu vӵc Suӕi Linh (ҩp Vƭnh Cӱu). Nhà thҫy giáo ThӇ, giáo Tӓi, giáo Tòng
- nhӳng ngѭӡi ÿã có nhiӅu giúp ÿó cho trҥi hoҥt ÿӝng ÿӅu bӏ thӵc dân ÿӕt phá.
Trѭӡng chӍ ӣ Suӕi Linh vài ngày, sau ÿó phҧi chuyӇn vӅ Tân Tӏch (Tân Uyên).
Hѫn hai tháng thành lұp, huҩn luyӋn, Trҥi Du kích Vƭnh Cӱu - trѭӡng quân chính ÿҫu
tiên cӫa Biên Hoà, ÿã ÿào tҥo dѭӧc trên 100 cán bӝ quân sӵ, chính trӏ. Ĉây là nhӳng
hҥt nhân ÿӇ xây dӵng phong trào du kích chiӃn tranh trong tӍnh. NhiӅu ÿӗng chí tӯ
trҥi du kích Vƭnh Cӱu sau này trӣ thành sƭ quan cao cҩp cӫa Quân ÿӝi nhân dân ViӋt

2.3 Page 13

▲back to top


Nam.
Khi thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm tӍnh lӷ Biên Hoà, thӵc hiӋn chӫ trѭѫng tiêu thә kháng
chiӃn cӫa tӍnh, Uӹ ban nhân dân xã Tam HiӋp chӍ ÿҥo cho dân quân chһt cây ngã ÿә
ra ÿѭӡng 15 ÿӇ ngăn cҧn giһc; phá mӝt phҫn trѭӡng hӑc Vƭnh Cӱu ÿӇ không cho dӏch
ÿóng ÿӗn bót…
Tuy vNJ khí thô sѫ, nhѭng dân quân tӵ vӋ xã Tam HiӋp ngay tӯ ÿҫu ÿã thӇ hiӋn tinh
thҫn và ý chí chiӃn ÿҩu, quyӃt ngăn chһn giһc Pháp mӣ rӝng lҩn chiӃm.
Mӝt ngày vào giӳa tháng 11-1945: khoҧng 9 giӡ sáng, mӝt trong ÿӝi lính Pháp
khoҧng 30 tên tӯ nhà máy cѭa Tân Mai lҫn dҫu tiên hành quân mӣ ÿѭӡng ÿi Long
Thành. Ĉӝi hình ÿӏch ÿi theo ba hàng dӑc: mӝt hàng giӳa ÿѭӡng 15, mӝt hàng ven
ÿѭӡng, mӝt hàng ÿi sát bìa rӯng cách lӝ khoҧng vài chөc mét, mӛi tên ÿi cách nhau
vài mét, súng ÿeo trên vai.
TiӇu ÿӝi dân quân tӵ vӋ xã Tam HiӋp có 4 khҭu súng bӕ trí thành ba vӑng gác dài tӯ
Tân Mai xuӕng. Dùng mõ tre, tù và sӯng trâu anh em báo ÿӝng ÿӇ nhân dân bӗng bӃ
con cái, dҳt trâu bò, gӗng gánh cӫa cҧi rút vӅ phía bҳc ÿѭӡng 1 5 ÿӇ "chҥy Tây”.
Tӯ trong bìa rӯng cách lӝ khoҧng 100 mét anh NguyӉn Văn Ĉҥo (Năm Ĉҥo) và chӏ
Tѭ YӃn (con ông Cҧ Thôn) quan sát ÿӏch. Tên lính da ÿen ÿi ÿҫu tiӃn ÿӃn gҫn. Hҳn
vӯa kӏp la: P.C (politiquc colonial = chính trӏ thuӝc ÿӏa), anh Tѭ Ĉҥo nә súng, tên
lính lê dѭѫng ÿә nhào xuӕng ÿҩt. Chӏ Tѭ YӃn la to: ÿӏch tӟi! Cҧ hai ngѭӡi vѭӧt qua
khu gò mҧ, chҥy nhanh vào rӯng. Bӑn lính lê dѭѫng xúm mau săn sóc tên bӏ thѭѫng,
nә súng loҥn xҥ vào rӯng rӗi rút lui, bӓ dӣ cuӝc hành quân.
Nhӳng ngày ÿҫu kháng chiӃn tҥi Biên Hoà có mӝt sӕ ÿѫn vӏ cӝng hoà vӋ binh tӯ Sài
Gòn chҥy ra, gӗm nhiӅu phҫn tӱ lѭu manh, hay nhNJng nhiӉu nhân dân, không chӏu
chiӃn ÿҩu, làm ҧnh hѭӣng ÿӃn uy tín cӫa bӝ ÿӝi, nhân dân Xóm Bѭng còn e dè khi
chӭa bӝ ÿӝi. Phân ÿӝi 4 VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà do Nguyên Chӭc Sҳc chӍ huy, là lӵc
lѭӧng vNJ trang ÿҫu tiên ÿӭng chân ӣ Vƭnh Cӱu, phҧi làm chòi ӣ trong rӯng. Ĉӭng
chân ӣ ÿây còn có phân ÿӝi 5 VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà do Lê Thoa chӍ huy, ÿѭӧc ông
Sáu La bí mұt tiӃp tӃ lѭѫng thӵc khá nhiӅu. Ĉһc biӋt phân ÿӝi 5 có mӝt sӕ lính lê
dѭѫng, lính Nhұt cùng tham gia kháng chiӃn vӟi nhân dân ViӋt Nam.
ChӍ cách vài ngày sau phát súng cӫa anh Năm Ĉҥo, anh Hóa (ngѭӡi Nhұt) chiӃn sƭ
phân ÿӝi 5 chӍ huy mӝt tiӇu ÿӝi chһt cây sao trên ÿѭӡng cӕng Cây Me cho ngã lăn
xuӕng ÿѭӡng 15. Ĉѫn vӏ phөc kích tҥi ÿây chӡ quân Pháp lên. Tám giӡ sáng hôm sau,
thӵc dân Pháp ÿi mӣ ÿѭӡng bҵng xe cam nhông. Tӟi ÿoҥn ÿѭӡng bӏ cây ngăn, xe
chúng dӯng lҥi. Bӝ ÿӝi ta nә súng bҳn cháy mӝt xe rӗi rút lui.
Sau hai trұn bӏ chһn ÿánh trên ÿѭӡng, thӵc dân Pháp tiӃn hành càn bӕ, trҧ thù dã man.
Ĉѭӧc Tѭ TiӋp, dân ÿӏa phѭѫng ra ÿҫu hàng dүn ÿѭӡng, giһc Pháp ÿã ÿӕt nhà anh
Năm Ĉҥo, Ba Sang, Chín QuyӅn, Hai Bҳc, Chín Gò. Chúng châm lӱa vào mái nhà
ông Hai Sành, ông nhào vô ÿӏnh dұp tҳt lӱa. Giһc Pháp nә súng giӃt chӃt ông ngay tҥi
chӛ. Tên Tѭ TiӋp sau ÿó lo sӧ phҧi ÿѭa cҧ gia ÿӏnh trӕn lên ӣ khu máy cѭa Tân Mai.
Ngày 1-12-1945, mӝt ÿѫn vӏ Quӕc vӋ ÿӝi (công an vNJ trang) do anh Hai Thӭc chӍ huy
tә chӭc, phөc kích ӣ khu vӵc cҫu ông Tӱu. Mӝt sӕ dân quân tӵ vӋ xã cùng phӕi hӧp

2.4 Page 14

▲back to top


chiӃn ÿҩu. Ba xe cӫa giһc Pháp lӑt vào vòng vây. Quӕc vӋ ÿӝi và dân quân xã cùng
nә súng. Ĉӏch chӕng trҧ quyӃt liӋt, cuӕi cùng phҧi bӓ xe chҥy bӝ vӅ nhà máy cѭa. Hai
tên lính lê dѭѫng bӏ chӃt. Ta ÿӕt cháy 3 xe và thu mӝt sӕ chiӃn lӧi phҭm. Bên ta, anh
Chín Ĉӏa bӏ thѭѫng, cӕ lӃt vào ÿám rӉ um tùm cӫa cây trѭӡng. Khi tìm ÿѭӧc, anh
Chín ÿã hi sinh, trong tay còn ôm chһt cây súng trѭӡng Nga. Anh Khôi bӏ thѭѫng ӣ
ven Suӕi Linh bên cҫu ông Tӱu (khóm 4) quҫn áo rách tҧ tѫi. Chӏ Tӵ (19 tuәi) dNJng
cҧm cõng anh vӅ ÿӃn căn cӭ Bà Bao.
Ngay hôm sau, giһc Pháp lҥi càn quét vào ҩp Vƭnh Cӱu. Chúng ÿӕt sҥch 40 căn nhà ӣ
Xóm Bѭng và Xóm Gò, cѭӟp ÿi nhiӅu cӫa cҧi, gia súc cӫa nhân dân và bҳt mӝt sӕ
ngѭӡi ÿѭa ÿi thӫ tiêu ӣ Trҧng Bom. Vӯa xong trұn càn cӫa giһc, bà con trӣ vӅ cùng
giúp nhau thu dӑn nhӳng gì thӵc dân phá còn sót lҥi, giúp nhau dӵng lҥi nhà cӱa trên
ÿӕng tro tàn ÿә nát. Trѭӟc nhӳng mҩt mát to lӟn do giһc Pháp gây nên, nhân dân
càng ý thӭc hѫn vӅ tӝi ác cӫa chúng, lòng căm thù giһc càng sâu sҳc hѫn, chӍ có tham
gia kháng chiӃn ÿánh ÿuәi giһc Pháp, ÿҩt nѭӟc ÿӝc lұp thì ngѭӡi dân mӟi có tӵ do
hҥnh phúc. Hàng loҥt thanh niên ҩp Vƭnh Cӱu ÿã lên ÿѭӡng tòng quân chiӃn ÿҩu nhѭ
các anh: Sáu Hà, Nhóc, Cҭm, Tѭѫng, Du (tӭc Hoàng Maní), Thân, Tám Rӛ, Ĉӵc
Chay...Mӝt sӕ thiӃu niên hӑc sinh cNJng hăng hái xin theo các anh ÿi chiӃn ÿҩu nhѭ:
Sѫn, TiӃp, Bҧo, Ba Ngôn...
ĈӇ cә vNJ tinh thҫn nhân dân, tiӃp bѭӟc truyӅn thӕng ÿánh giһc giӳ nѭӟc cӫa cha ông.
Uӹ ban nhân dân xã Tam HiӋp có sáng kiӃn tә chӭc lӉ viӃng và ÿӕt hѭѫng tѭӣng
niӋm nhà Nho yêu nѭӟc Ĉoàn Văn Cӵ nhân dӏp cúng kǤ yên (16-12 Ҩt Dұu 1945).
Hàng chөc cán bӝ chính quyӅn, ÿoàn thӇ, du kích và thanh niên trong xã ÿã dâng
hѭѫng trѭӟc mӝ, quyӃt noi gѭѫng sáng cӫa cө sҹn sàng hi sinh vì sӵ nghiӋp kháng
chiӃn giành ÿӝc lұp.
Mӝt mһt lo sҧn xuҩt, bҧo vӋ nhân dân khi giһc càn bӕ vào xã cán bӝ xã Tam HiӋp vүn
tích cӵc chuҭn bӏ cho ngày hӝi lӟn cӫa dân tӝc ta: Ngày bҫu cӱ Quӕc hӝi ÿҫu tiên
dѭӟi chӃ ÿӝ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng Hoà. Anh em cán bӝ phҧi ÿӃn tӯng nhà dân
tuyên truyӅn, giҧi thích cho bà con biӃt vӅ mөc ÿích, ý nghƭa, trách nhiӋm và vinh dӵ
cӫa ngѭӡi dân khi ÿѭӧc cҫm lá phiӃu tӵ do ÿӇ bҫu ngѭӡi ÿҥi diӋn xӭng ÿáng vào
Quӕc hӝi.
ĈӅ phòng giһc Pháp ÿánh phá, Uӹ ban xã có sáng kiӃn tә chӭc thùng phiӃu lѭu ÿӝng.
PhiӃu bҫu không có (vì phѭѫng tiӋn in ҩn chѭa có), anh em phҧi lұp danh sách cӱ tri
ai bӓ phiӃu xong thì ký tên vào hoһc lăn ngón tay vào ÿanh sách. Ngày 6-1-1946,
cùng cӱ tri toàn tӍnh, toàn quұn, cӱ tri ҩp Vƭnh Cӱu, xã Tam HiӋp ÿã nhanh chóng
hoàn thành nhiӋm vө công dân cӫa mình.
Trѭӟc ÿó 5 ngày, tҥi trung tâm tӍnh lӷ Biên Hoà ÿã diӉn ra mӝt sӵ kiӋn lӟn có sӭc cә
vNJ, ÿӝng viên nhân dân toàn tӍnh thêm tin tѭӣng vào kháng chiӃn. Ĉêm mùng 1-1,
trên ÿӏa bàn ҩp Vƭnh Cӱu, trung ÿӝi 5 (bӝ ÿӝi Tám NghӋ). cùng bӝ ÿӝi liên chi 2-3
Bình Xuyên ÿã vӅ ÿӭng chân ӣ xã ÿӇ phӕi hӧp các cánh quân khác chӡ lӋnh tiӃn công
vào nӝi ô. Rҥng sáng 2-1-1946, theo hiӋu lӋnh chung, các cánh quân nhҩt loҥt nә
súng tiӃn công vào các cѫ quan, nѫi ÿóng quân cӫa Pháp ӣ tӍnh lӷ. TiӃng súng nә, lӱa
bӕc cháy tӯ trong nӝi ô xã Bình Trѭӟc làm giһc bҩt ngӡ, kinh hoàng. Trұn ÿánh ÿҫu
tiên vào tӍnh lӷ Biên Hoà - ÿang bӏ giһc chiӃm ÿóng, là câu trҧ lӡi ÿanh thép cӫa nhân

2.5 Page 15

▲back to top


dân ta trѭӟc giӑng ÿiӋu tuyên truyӅn cӫa thӵc dân là "ÿã bình ÿӏnh xong Nam bӝ".
TiӃng súng ӣ Biên Hoà càng thôi thúc các tҫng lӟp nhân dân trong xã quyӃt tâm
kháng chiӃn.
Ngày 6-3-1946, HiӋp ѭӟc sѫ bӝ ÿѭӧc ký kӃt, thӵc dân Pháp càng tăng cѭӡng binh lӵc
ÿӇ mӣ rӝng chiӃm ÿóng. Tҥi Tam HiӋp, ÿӏch ÿóng bót ӣ trѭӡng hӑc Vƭnh Cӱu và sӣ
cao su Suӕi Chùa, mӛi nѫi mӝt trung ÿӝi lính ngөy do sƭ quan Pháp chӍ huy. Hai bót
này có vӏ trí quan trӑng ÿӇ án ngӳ, ngăn chһn lӵc lѭӧng kháng thiӃn ÿӝt nhұp vào tӍnh
lӷ kiӇm soát giao thông trên dѭӡng sӕ 1, sӕ 15 .
Sӕng trong vùng ÿӏch kiӇm soát, nhân dân Tam HiӋp vүn khéo léo che chӣ cho cán
bӝ, du kích; hàng ngày ÿi chӧ vүn mua gҥo, cá, rau… ÿӇ tiӃp tӃ cho bӝ ÿӝi ÿóng ӣ Bà
Bao. Bӑn lính ngөy bót Vƭnh Cӱu hàng ngày thѭӡng vào làng, ҩp lҩy cӟ ÿi tuҫn ÿӇ
tìm bҳt con gà, kiӃm xӏ rѭӧu. Mӝt buәi chiӅu có ba tên lính tӯ bót Vƭnh Cӱu mang
súng bҩt ngӡ xông vào nhà bà Sáu Sách (ӣ khóm 4 bây giӡ). Trong nhà lúc này có 5,
6 anh bӝ ÿӝi ÿang ăn cѫm. Trѭӟc tình huӕng bҩt ngӡ, bà Sáu vүn bình tƭnh ra dҩu cho
anh em cӭ ăn cѫm bình thѭӡng, miӋng nói cùng bӑn lính: "Hôm nay nhà tôi cúng
cѫm cho bà già, mӡi mҩy ông vào uӕng ly rѭӧu”. ChӍ tay vào các anh bӝ ÿӝi bà nói:
"Ĉây là mҩy anh em bà con tôi tӟi chѫi". Trong bӑn lính có anh Hӗng là ngѭӡi tӕt gҥt
ÿi, không cho bӑn lính vào ăn vì nhà bà Sáu quá nghèo. Chính sӵ bình tƭnh, nhanh trí
cӫa bà Sáu ÿã giúp tránh mӝt cuӝc nә súng thiӋt hҥi cho bӝ ÿӝi.
Tuy giһc ÿóng bót Vƭnh Cӱu, nhѭng bӝ ÿӝi, du kích xã lúc nào cNJng tìm cách tҩn
công chúng khi có thӡi cѫ.
Mӝt buәi sáng tháng 5-1946, hai tên lính tӯ bót Vƭnh Cӱu ÿi vào Xóm MiӉu, xӝc vào
nhà ông Mѭӡi Chi tìm bҳt gà. Hay tin, bà con trong xóm nhanh chóng báo tin cho bӝ
ÿӝi anh NguyӉn Chӭc Sҳc (tӭc phân ÿӝi 4 VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà) ÿang ÿóng ӣ
Xóm Hóc. Mӝt tiӇu ÿӝi bӝ ÿӝi nhanh chóng vұn ÿӝng ra ÿón ÿӏch ӣ bөi tre sau nhà
ông Năm Ký. Hai tên lính trӣ ra lӑt vào ә phөc kích. Mӝt tên bӏ bҳn chӃt, mӝt tên bӏ
thѭѫng nhѭng chҥy thoát. Bӑn giһc trҧ thù rҩt dã man: Chúng ÿem 21 ngѭӡi dân bӏ
chúng bҳt giam ӣ bót Vƭnh Cӱu ra bҳn chӃt rӗi xô xuӕng giӃng MiӉu Ông.
Hành ÿӝng trҧ thù man rӧ cӫa thӵc dân Pháp diӉn ra rҩt thѭӡng, mà nhân dân ӣ Vƭnh
Cӱu, Tam HiӋp phҧi hӭng chӏu. Anh Hai Nên ngѭӡi làng Vƭnh Cӱu cùng vӟi mѭӡi
chӫ xe bò khác khai thác cӫi bӏ giһc bҳt ÿѭa vӅ bót máy cѭa (BIF). Không muӕn chӃt
vì sӵ tra khҧo cӫa giһc, anh Nên giҧ vӡ rҵng mình biӃt nѫi ViӋt Minh ҭn náu, sҹn lòng
ÿѭa chúng vӅ ban ÿêm ÿӇ bҳt. Khi vӅ tӟi khu nhà anh Năm Sang gҫn chùa Tân Mai,
lӧi dөng ÿêm tӕi Hai Nên tông chҥy thoát. ThӃ là anh em bӏ giam trong bót tiӃp tөc bӏ
tra tҩn, sau ÿó ÿӏch giӃt chӃt bӕn ngѭӡi: Hai Ĉӡi, Ba Ĉҫy, Tѭ Phi, Sáu Lҵn.
Ĉӭng chân tҥi Vƭnh Cӱu, ngoài bӝ ÿӝi cӫa VӋ quӕc ÿoàn Biên Hoà, còn có mӝt bӝ
phұn Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc cӫa quұn Châu Thành do ÿӗng chí Ba Ký và Chín Trӯ chӍ
huy. Anh Năm Trung và Bҧy Quăn là thanh niên cӫa xã ÿã trӣ thành chiӃn sƭ Quӕc
gia tӵ vӋ cuӝc. NhiӅu tên ác ôn ra làm tay sai, chӍ ÿiӇm cho giһc Pháp ÿã bӏ Quӕc gia
tӵ vӋ cuӝc cҧnh cáo, hoһc trӯ diӋt nhѭ tên cai Hoa, tên Tiên, xã Huy...Ban ÿҫu thành
lұp tuy non trҿ, nhѭng Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc ÿӭng chân ӣ xã ÿã biӃt dӵa vào nhân dân
ÿӇ hoàn thành nhiӋm vө.

2.6 Page 16

▲back to top


Cuӕi năm 1946, tên Thuҫn là mӝt chӍ ÿiӇm cӫa Pháp bӏ bҳt giam tҥi sӣ cao su ông
Tòa. Do sѫ xuҩt tên này cӣi ÿѭӧc giây trói và trӕn thoát. Các chiӃn sƭ công an (tiӅn
thân là Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc) ÿã phát ÿӝng nhân dân bao vây khu rӯng lùng sөc. ĈӃn
sáng, nhân dân phát hiӋn hҳn trӕn trên mӝt cây cҫy gҫn sӣ cao su Étpinat, bҳt lҥi và
chuyӇn giao vӅ công an quұn.
NhiӅu cѫ sӣ kháng chiӃn ӣ xã Tam HiӋp mһc dù bӏ ÿӏch bҳt giam ÿánh ÿұp, vүn kiên
cѭӡng chӏu ÿӵng không mӝt lӡi khai báo. Vӧ chӗng anh Hai KiӃm là cѫ sӣ cӫa bӝ ÿӝi
trung ÿӝi 4 (tӭc phân ÿӝi 4 phát triӇn lên), do có tên ÿҫu hàng chӍ ÿiӇm, giһc ÿӕt nhà
cӫa anh chӏ (ngày 19-12-1946), chӏ My (vӧ anh Hai KiӃm) bӏ bҳt giam tҥi bót nhà
máy cѭa BIF. Bӑn phòng nhì Pháp tra tҩn chӏ rҩt dã man, nhҵm buӝc chӏ khai báo vӅ
NguyӉn Thӏ Thé (em cӫa chӏ) ÿã thoát ly ÿi kháng chiӃn, hòng phăng lҫn ÿӇ tìm
nhӳng cán bӝ chӫ chӕt hѫn cӫa xã. Trѭӟc ÿòn thù cӫa ÿӏch, chӏ Hai My vүn mӝt mӵc
không khai gì, ngoài câu trҧ lӡi: Tӯ khi em gái tôi lӟn lên bӓ nhà ra ÿi tôi không biӃt
nó làm gì và ӣ ÿâu. Không có chӭng cӟ gì, ngày 17-1-1947, ÿӏch thҧ chӏ vӅ cNJng là
lúc chӏ biӃt tin ÿӭa con gái nhӓ cӫa mình chӃt vì thiӃu ăn, thiӃu sӵ chăm sóc cӫa mҽ.
Vӧ chӗng anh chӏ phҧi dӡi nhà vӅ ӣ trong sӣ Ông Tòa. Căn nhà lá ÿѫn sѫ cӫa anh chӏ
chính là trҥm giao liên cӫa bӝ ÿӝi.
Tӯ cuӕi tháng 12-1946, thӵc dân Pháp mӣ rӝng chiӃn tranh ra cҧ nѭӟc ta. Chúng phҧi
rút bӟt quân ӣ Nam bӝ ÿӇ tăng cѭӡng cho chiӃn trѭӡng miӅn Bҳc. Theo chӍ ÿҥo
chung cӫa quұn uӹ Châu Thành dân quân du kích xã Tam HiӋp ban ÿêm thѭӡng ra
phá ÿѭӡng kiӇm, ÿѭӡng Quӕc lӝ 15, Quӕc lӝ 1. ĈӇ có thӇ thӵc hiӋn các trұn ÿánh
giao thông cӫa ÿӏch thuұn lӧi. Ban chӍ huy chi ÿӝi 10 Biên Hoà quyӃt ÿӏnh ÿánh diӋt
bót Vƭnh Cӱu.
Mӝt ÿêm tháng 3-1947, trung ÿӝi 5 ÿҥi ÿӝi B Chi ÿӝi l0, kӃt hӧp cùng dân quân du
kích xã Tam HiӋp bҩt ngӡ nә súng tiӃn công bót Vƭnh Cӱu. Trung ÿӝi ngөy binh
trong bót bӏ tiêu diӋt, ta tӏch thu toàn bӝ quân trang, quân dөng cӫa ÿӏch. Bót Vƭnh
Cӱu bӏ diӋt, ÿӏch hoang mang, rút cҧ bót Suӕi Chùa.
DiӋt bót Vƭnh Cӱu, ta mӣ rӝng quyӅn làm chӫ ӣ Tam HiӋp, xây dӵng ҩp Vƭnh Cӱu,
Bà Bao thành mӝt căn cӭ du kích hӧp cùng ChiӃn khu Bình Ĉa, mӣ ÿѭӧc hành lang
giao thông liên lҥc ÿѭӡng bӝ nӕi liӅn tӯ ChiӃn khu Ĉ xuӕng khu vӵc Long Thành, Bà
Rӏa ven biӇn. Quân Pháp tӯ Biên Hoà chӍ dám hành quân vào xã ban ngày, ban ÿêm
bҳn vu vѫ vài quҧ mӑt chê, canon. Bà Bao, Vƭnh Cӱu trӣ thành nѫi ÿӭng chân thѭӡng
xuyên cӫa các ÿѫn vӏ chi ÿӝi 10, tӯ năm 1948 là trung ÿoàn 310 Biên Hoà; là ÿӏa bàn
ÿӇ các ÿѫn vӏ vNJ trang nghӍ ngѫi sau mӝt ÿӧt hoҥt ÿӝng; là bàn ÿҥp ÿӇ bӝ ÿӝi xuҩt
kích ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng Quӕc lӝ 1 và 15. Ĉҩt Bà Bao, Vƭnh Cӱu cNJng
là ÿiӇm dӯng chân, nghӍ ngѫi cӫa nhiӅu ÿoàn cán bӝ Trung ѭѫng tӯ miӅn Bҳc vào,
hoһc tӯ ChiӃn khu Ĉ xuӕng Bà Rӏa ÿӇ ra Trung ѭѫng. TiӇu ÿӝi du kích Vƭnh Cӱu do
anh Năm Sang phө trách nhiӅu lҫn làm giao liên dүn ÿѭӡng, gác ӣ các ÿiӇm vѭӧt
ÿѭӡng sӕ I, 15 bҧo vӋ an toàn cho các ÿoàn khách (nhѭ ÿoàn các ÿӗng chí Lê Duҭn,
Phҥm Hùng, Lê Ĉӭc Thӑ)
Trӣ thành vùng căn cӭ du kích, Vƭnh Cӱu, Bà Bao trӣ thành mӝt khu vӵc có ÿӡi sӕng
khá sҫm uҩt. Chӧ Bà Bao nhóm hӑp, tӯ mӝt vài hàng quán, chӍ ít lâu sau phát triӇn ÿӫ
loҥi hàng quán, tӯ hàng chҥp phô ÿӃn các hàng ăn uӕng nhѭ cà phê, hӫ tíu...NhiӅu

2.7 Page 17

▲back to top


bҥn hàng tӯ trong nӝi thành mang hàng ra bán, trao ÿәi. Báo tӯ trong vùng tҥm chiӃm
Sài Gòn, báo tӯ trong ChiӃn khu Ĉ (nhѭ Biên Hoà, TiӃng Rӯng) ÿӅu có thӇ tìm ÿӑc
tҥi Bà Bao vào buәi sáng. Xe ngӵa chӣ khách, chӣ hàng thѭӡng xuyên tӯ nӝi ô Biên
Hoà ra Vƭnh Cӱu và ngѭӧc lҥi. Ban ÿêm, ÿèn măng sông, ÿèn khí ÿá thҳp sáng tӟi
khuya, cán bӝ ÿi lҥi, tiӃp xúc vӟi nhân dân thѭӡng xuyên, dӉ dàng.
Nhӳng ngày kӹ niӋm lӟn cӫa dân tӝc nhѭ Cách mҥng Tháng Tám, Quӕc khánh 2
tháng 9, ngày Thѭѫng binh liӋt sƭ 27-7... Bà Bao chính là nѫi tә chӭc, tұp hӑp ÿông
ÿҧo quҫn chúng nhân dân ra tham dӵ (kӇ cҧ nhân dân trong nӝi thành). Các ÿӝi văn
công cӫa Ty Thông tin Tuyên truyӅn Biên Hoà cNJng thѭӡng vӅ ÿây trình diӉn nhӳng
bài hát, ÿiӋu múa, vӣ kӏch ÿӇ phөc vө nhân dân và cә vNJ kháng chiӃn.
Trong vùng căn cӭ du kích, nhân dân luôn luôn nêu cao tinh thҫn cҧnh giác trѭӟc các
thӫ ÿoҥn mua chuӝc, dө dӛ cӫa giһc Pháp nhҵm dò la tin tӭc cӫa kháng chiӃn. Anh
NguyӉn Văn Chai, mӝt ngѭӡi dân ӣ Tam HiӋp sӕng bҵng nghӅ chҥy xe ngӵa. Sau khi
bót Vƭnh Cӱu bӏ diӋt, mӝt hôm anh bӏ giһc bҳt vӅ bót Tân Mai. Chúng biӃt anh là dân
Tam HiӋp nên tìm cách dө dӛ khai thác buӝc anh phҧi cung cҩp tin tӭc cӫa bӝ ÿӝi
trong căn cӭ. Nhѭng mһc cho chúng tra hӓi, anh mӝt mӵc trҧ lӡi mình là ngѭӡi làm
ăn không biӃt gì cҧ. Khi ÿѭӧc tha vӅ, anh lұp tӭc nghӍ chҥy xe, dӑn nhà vào sâu trong
vùng căn cӭ. Thӵc hiӋn tiêu thә kháng chiӃn, nhân dân Tam HiӋp còn giúp ÿӥ bӝ ÿӝi
trung ÿӝi 5 ÿӝt nhұp hãng Xê ÿô (Cedo) ӣ Rҥch Bùn (Bình Ĉa), thu mӝt sӕ máy móc,
thiӃt bӏ và kim loҥi ÿӇ chuyӇn vӅ cho binh công xѭӣng chӃ tҥo vNJ khí; tӏch thu mӫ
bành (cao su) ӣ sӣ Suӕi Chùa vӅ ÿӕt cháy hãng.
Tuy không kiӇm soát ÿѭӧc khu vӵc Vƭnh Cӱu, Bình Ĉa, nhѭng pháo ca nông (canon)
cӫa ÿӏch tӯ bót máy cѭa (Tân Mai) thӍnh thoҧng vүn bҳn vào căn cӭ và tә chӭc mӝt
sӕ trұn càn quét. Mӝt ngày trong tháng 5-1947, ÿѭӧc nhân dân thông báo tin mӝt
trung ÿӝi lính lê dѭѫng Pháp hѫn 30 tên tӯ bót BӃn Gӛ hành quân vào Bình Ĉa, trung
ÿӝi 5 lұp tӭc bӕ trí ÿӝi hình phөc kích tҥi truông Nѭӟc NhӍ gҫn chùa An Hҧo. Ĉây là
mӝt bãi ÿҩt hoang khá trӕng trҧi, hѫi trNJng, cây cӕi mӑc lúp xúp, có ÿѭӡng mòn ÿi
qua giӳa bãi trӕng. Chung quanh truông có nhiӅu bөi cây rұm rҥp giҩu quân rҩt tӕt.
Truông có mӝi nѭӟc chҧy ra quanh năm nên nhân dân trong vùng gӑi là truông Nѭӟc
NhӍ.
Khoҧng 9 giӡ sáng ÿӏch quay trӣ vӅ, tinh thҫn mӋt mӓi và chӫ quan. Chӡ ÿӏch lӑt vào
vòng kích, bӝ ÿӝi cho nә mìn, tên lính ÿi ÿҫu mang khҭu trung liên FM ÿҫu bҥc bӏ
diӋt ngay, mӝt sӕ tên bӏ thѭѫng kêu la inh ӓi. Cùng lúc, bӝ ÿӝi ta xung phong mãnh
liӋt. Ĉӏch bӓ chҥy tán loҥn. Ta tұn thu mӝt sӕ súng, trong ÿó có 1 khҭu trung liên và
nhiӅu chiӃn lӧi phҭm khác. Trұn ÿánh truông Nѭӟc NhӍ là trұn ÿҫu tiên ÿánh thҳng
lính lê dѭѫng Âu Phi cӫa thӵc dân, cә vNJ tinh thҫn nhân dân vùng kháng chiӃn, cӫng
cӕ thêm vùng căn cӭ cách mҥng.
Quӕc lӝ 15 ÿi ngang qua Tam HiӋp bҩy giӡ là con ÿѭӡng giao thông chiӃn lѭӧc cӫa
Pháp ÿӇ vӅ Long Thành. Bà Rӏa, VNJng Tàu. Tӯ khi bót Vƭnh Cӱu bӏ diӋt, bót Suӕi
Chùa rút bӓ, khi di chuyӇn, thӵc dân Pháp thѭӡng tә chӭc tӯng chuyӃn vӟi nhiӅu xe
có lính ÿi hӝ tӕng, mӣ ÿѭӡng. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng ÿánh phá giao thông ÿӏch, dân
quân du kích Tam HiӋp thѭӡng xuyên thӵc hiӋn phong trào "phá hoҥi ÿӇ kháng
chiӃn", ÿào phá ÿѭӡng nhӵa, chһt ÿә, ngã các cây to ra ÿѭӡng ÿoҥn tӯ Tân Mai ÿӃn

2.8 Page 18

▲back to top


Suӕi Chùa, buӝc Pháp phҧi giҧi tӓa, du kích nhân ÿó thӵc hiӋn bҳn chim sҿ gây cho
ÿӏch thiӋt hҥi. Nҳm chҳc tình hình ÿӏch, dân quân du kích Vƭnh Cӱu hai lҫn dүn
ÿѭӡng cho Chi ÿӝi 10 Biên Hoà thӵc hiӋn ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt thҳng lӧi.
Tam HiӋp không xa nӝi ô Bình Trѭӟc - nѫi ÿóng nhiӅu cѫ quan chӍ huy trӑng yӃu cӫa
thӵc dân ӣ Biên Hoà, nhѭng nhӡ giӳ và xây dӵng ÿѭӧc căn cӭ, bàn ÿҥp, có sӵ hӛ trӧ
cӫa bӝ ÿӝi tӍnh, phong trào nhân dân tham gia du kích chiӃn tranh khá mҥnh, nhiӅu
thanh niên tham gia kháng chiӃn tӯ sau Cách mҥng Tháng Tám nhanh chóng trѭӣng
thành.
Tháng 5-1947, quұn uӹ quұn Châu Thành ÿѭӧc thành lұp lҥi Ban chҩp hành ÿѭӧc
TӍnh uӹ chӍ ÿӏnh gӗm 7 ÿӗng chí: Phҥm Văn Diêu (tӭc Lê Lên) bí thѭ và các uӹ viên
Phҥm Văn Bính, Ngô Bá Cao, Bùi Trѭӡng Thăng, NguyӉn ViӋt Trai, Ĉһng Văn
Tuҩn. Ĉӗng chí Bùi Trѭӡng Thăng ÿѭӧc quұn uӹ phân công tә chӭc xây dӵng chi bӝ
ÿҧng ӣ xã Tam HiӋp làm hҥt nhân ÿӇ cӫng cӕ bӝ máy kháng chiӃn ÿӏa phѭѫng gӗm
có chính quyӅn, các ÿoàn thӇ cách mҥng, dân quân du kích ÿӏa phѭѫng. Tiêu chuҭn
hàng ÿҫu ÿӇ kӃt nҥp ÿҧng bҩy giӡ là nhӳng ngѭӡi có tinh thҫn kháng chiӃn chӕng
thӵc dân Pháp, biӃt làm tӕt công tác vұn ÿӝng quҫn chúng tham gia ӫng hӝ kháng
chiӃn. Cán bӝ công tác ÿҧng luôn luôn có bên mình cӡ ÿҧng, ҧnh các lãnh tө cách
mҥng: Mác, Ăng Ghen, Lê Nin, Hӗ Chӫ tӏch và quyӇn ÿiӅu lӋ Ĉҧng. Nhӳng ÿӕi
tѭӧng nhiӋt tình yêu nѭӟc, hăng hái công tác ÿӅu ÿѭӧc cán bӝ ÿҧng tuyên truyӅn kӃt
nҥp.
Cuӕi năm 1947, chi bӝ ÿҧng Cӝng sҧn xã Tam HiӋp ÿѭӧc thành lұp, Bí thѭ chi bӝ là
ÿӗng chí NguyӉn Cҧnh Thúc (còn gӑi là NguyӉn Văn Cúc, Ba Cúc), NguyӉn Văn
Cѭӡng chӫ tӏch xã6, Võ Văn KiӇm chӫ nhiӋm ViӋt Minh xã.
Sӵ ra ÿӡi cӫa quұn uӹ Châu Thành, chi bӝ xã Tam HiӋp là mӝt bѭӟc ngoһt cӫa phong
trào kháng chiӃn ӣ ÿӏa phѭѫng. Có sӵ lãnh ÿҥo cӫa ÿҧng, nhân dân các thôn Vƭnh
Cӱu, Tân Mai, Bình Ĉa ÿã tích cӵc tham gia kháng chiӃn, tiêu biӇu là phong trào phá
hoҥi giao thông cӫa ÿӏch và ÿóng góp lѭѫng thӵc nuôi quân. Hàng ÿêm, chi bӝ, các
ÿoàn thӇ ÿӅu vұn ÿӝng dân quân du kích xã, nhân dân, có khi ÿӃn hàng trăm ngѭӡi
cùng tham gia phá lӝ 15. Bҵng cuӕc xҿng, xà beng, búa tҥ, nhân dân phá bӭt tӯng
ÿoҥn lӝ gây cho ÿӏch nhiӅu khó khăn trong viӋc vұn chuyӇn trên ÿѭӡng 15. Cҫu ông
Tӱu, cҫu Suӕi Chùa thѭӡng xuyên bӏ phá hoҥi. Phong trào ÿi dân công tҧi ÿҥn, tҧi
lѭѫng thӵc cho kháng chiӃn ÿѭӧc nhân dân Tam HiӋp tham gia rҩt nhiӋt tình, có ÿêm
lên ÿӃn 50 xe trâu, xe bò ÿi vұn chuyӇn. Ĉây thӵc sӵ là mӝt cuӝc chiӃn âm thҫm, dai
dҷng không kém phҫn cam go, khó khăn, ÿôi khi bӏ giһc chһn ÿánh thiӋt hҥi cҧ ngѭӡi
và cӫa. Nhѭng lòng yêu nѭӟc, ý thӭc ÿӝc lұp ÿã cә vNJ nhân dân Tam HiӋp lên ÿѭӡng
dù biӃt có thӇ hi sinh. Công tác tӵ nguyӋn phөc vө kháng chiӃn cӫa nhân dân Tam
HiӋp thӇ hiӋn rҩt rõ phong trào du kích chiӃn tranh ӣ ÿӏa phѭѫng.
Tam HiӋp còn có nhӳng phong trào tiêu biӇu khác nhѭ "hNJ gҥo nuôi quân", phong
trào kӃt nghƭa giӳa các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi vӟi hӝi Phө nӳ, tӯ ÿó ra ÿӡi Hӝi mҽ, Hӝi chӏ
chiӃn sƭ. Mӛi tháng vài lҫn, cán bӝ Hӝi Phө nӳ, mà nòng cӕt là Hӝi mҽ, Hӝi chӏ chia
nhau ÿӃn tӯng nhà thu nhӳng nҳm gҥo hàng ngày bà con ki cóp, dành dөm cho bӝ ÿӝi
6 Sau khi Tѭ Cѭӡng vӅ quұn, ÿӗng chí Năm Tao rӗi Ba BiӋn thay thӃ.

2.9 Page 19

▲back to top


kháng chiӃn. Nhӳng dӏp lӉ, tӃt, các má, các chӏ lҥi làm bánh, tһng quà cho các chiӃn
sƭ. Không chӍ thӃ, các mҽ, các chӏ còn chăm chút cho bӝi ÿӝi ÿӃn tӯng manh quҫn
tҩm áo. Bӝ ÿӝi ta chӫ yӃu xuҩt thân tӯ thành phҫn lao ÿӝng nghèo, hành trang lӟn
nhҩt mang theo là lòng căm thù giһc sâu sҳc, là lòng yêu nѭӟc nӗng nàn, quҫn áo
thiӃu thӕn, nhѭng lҥi phҧi thѭӡng xuyên luyӋn tұp, cѫ ÿӝng chiӃn ÿҩu liên tөc, chӏu
ÿӵng nҳng gҳt, mѭa dҫm, quҫn áo vì thӃ mau rách nát. NhiӅu anh vөng tay, cҫm kim
khâu còn khó gҩp trăm lҫn cҫm súng, ÿành phҧi lҩy dây thun cӝt lӛ thӫng. Tên "VӋ
túm" thân thѭѫng ra ÿӡi tӯ ÿó. Hӝi mҽ, Hӝi chӏ chiӃn sƭ ӣ Tam HiӋp thѭѫng mӃn bӝ
ÿӝi ÿã nhұn vá quҫn áo cho anh em mӛi khi có dӏp. Mӝt trong nhӳng ÿiӇn hình là chӏ
Năm Gѭѫng ÿѭӧc anh em bӝ ÿӝi tӯng ӣ Bà Bao, Vƭnh Cӱu quý mӃn. Mӝt tay chӏ ÿã
tӯng vá quҫn áo cho hàng trăm chiӃn sƭ. Có lҫn chӏ may tһng mӝt chөc bӝ quҫn áo
cho anh em. NhiӅu mҽ, nhiӅu chӏ tӯ trong nӝi ô ra căn cӭ ÿӅu mang theo vҧi, kim chӍ
ÿӇ vá quҫn áo cho cán bӝ, chiӃn sƭ.
Chӏ Ĉinh Thӏ Vân (Ba Vân) ngѭӡi quê Long Thành lên làm cӭu thѭѫng ӣ bӋnh viӋn
dân y Bình Ĉa. BӋnh viӋn tiӃp nhұn, chӳa trӏ cho cán bӝ, chiӃn sƭ và nhân dân khá
ÿông trong khi thuӕc men rҩt là thiӃu thӕn. NhiӅu trѭӡng hӧp phҧi cѭa cҳt chân tay
hoһc mә xҿ mà không có thuӕc mê, thuӕc tê, anh em rҩt ÿau ÿӟn. Chӏ Ba Vân cùng
các y sƭ y tá tұn tөy bón tӯng muӛng cháo cho thѭѫng bӋnh binh, nhҽ nhàng băng bó,
rӱa vӃt thѭѫng, dӏu dàng an ӫi, quҥt muӛi cho anh em ngӫ...
Phө nӳ Tam HiӋp không chӍ phөc vө kháng chiӃn, mà còn trӵc tiӃp thăm gia chiӃn
ÿҩu trong ÿӝi du kích nӳ cӫa xã nhѭ các chӏ Sáu Chӯng, Bùi Thӏ Hai...Ĉӝi du kích nӳ
xã Tam HiӋp tӯng ÿoҥt hҥng nhҩt trong cuӝc thi biӇu diӉn ӣ Trѭӡng Thӑ (BӃn Gӛ) do
huyӋn ÿӝi Châu Thành tә chӭc.
ĈӇ bҧo vӋ vùng căn cӭ, chi bӝ ÿҧng cùng Uӹ ban, Mһt trұn ViӋt Minh xã Tam HiӋp
mӝt mһt xây dӵng dân quân du kích làm nhiӋm vө canh phòng, mһt khác phát ÿӝng
nhân dân nêu cao tinh thҫn cҧnh giác cách mҥng, nhanh chóng phát hiӋn nhiӅu tên
gián ÿiӋp, chӍ ÿiӇm trà trӝn ÿӇ chӕng phá lҥi kháng chiӃn. Thӏ Thѫm, Thӏ Mӝt (vӧ
Mѭӡi NghӋ) là hai chӍ ÿiӇm nguy hiӇm bӏ nhân dân Tam HiӋp phát hiӋn cho công an
bҳt giӳ trӯng trӏ. Thҧo là trѭӣng ban thông tin cӫa xã, nhѭng bí mұt làm tay sai cho
thӵc dân, thѭӡng dùng mұt hiӋu cho máy bay Pháp bҳn phá căn cӭ ÿã bӏ nhân dân
phát hiӋn bҳt giӳ.
ĈiӅu ÿáng tӵ hào và cNJng là sӭc mҥnh cӫa phong trào kháng chiӃn ӣ xã Tam HiӋp là
tinh thҫn kiӋn cѭӡng, bҩt khuҩt vì ÿã xác ÿӏnh ÿúng lý tѭӣng, mөc tiêu chiӃn ÿҩu, sҹn
sàng hi sinh vì mөc tiêu cao cҧ ÿó.
ông Hai Phàm nông dân bӏ giһc bҳt khi chúng ÿi càn vào vàm Cu Mên, Anh Trҫn
Thҳng Rê (Tám Rê) công an xã bӏ bҳt ӣ gò Cây Vҧi (khóm 2 bây giӡ). Cҧ hai bӏ giam
giӳ ӣ bót máy cѭa BIF Tân Mai. Ách Năm (thѭӧng sƭ tên Năm) là mӝt tay ác ôn khét
tiӃng, hҳn dùng ÿӫ mӑi cӵc hình nhѭ quay ÿiӋn, ÿә nѭӟc, ÿánh ÿұp dã man ÿӇ ÿiӅu
tra hai anh. Hai anh vүn mӝt lӡi khai không biӃt. Ĉӏch xua chó béc giê xông ra cҳn xé
hai anh. Không chӏu nәi cӵc hình, ông Hai Phàm chӃt tҥi chӛ. Anh Tám Rê bӏ thѭѫng
nһng, chúng lôi ra bҳn. Thân thӇ hai anh bӏ chúng mang ÿi thӫ tiêu ӣ Rҥch Cát.
Thӵc dân Pháp mӝt mһt thӵc hiӋn khӫng bӕ bҳn giӃt nhân dân nhҵm uy hiӃp tinh
thҫn, mӝt mһt, thông qua nhiӅu biӋn pháp nhѭ càn quét liên tөc, mua chuӝc, dө dӛ

2.10 Page 20

▲back to top


nhân dân bӓ căn cӭ vӅ sӕng ӣ vùng tҥm chiӃm. NhiӅu gia ÿình trѭӟc sӵ uy hiӃp cӫa
ÿӏch ÿã bӓ vӅ ChiӃn khu Ĉ sinh sӕng kiên quyӃt không ra vùng ÿӏch kiӇm soát. Cuӕi
năm 1947, ÿҫu năm 1948, phҫn lӟn nhân dân ҩp Vƭnh Cӱu dӡi vӅ gò ông Quҧn và lò
gҥch thҫy Tri (HuǤnh Văn Tri). Mӝt sӕ gia ÿình vӅ ӣ ҩp Núi Ĉҩt.
Tuy sӕng trong vùng ÿӏch kiӇm soát, nhѭng lòng dân Vƭnh Cӱu vүn hѭӟng vӅ kháng
chiӃn. Các chӏ Hai HiӋp, Ba Ĉào, Bҧy Ĉӗng...vүn bí mұt mua gҥo, thӵc phҭm, các
vұt dөng cҫn thiӃt khác, ÿӇ tҥi lò gҥch thҫy Tri. Ĉѭӧc tín hiӋu hҽn trѭӟc, ban ÿêm chӏ
Sáu Chӯng và mӝt sӕ cán bӝ khác chèo xuӗng vӅ rҥch Cҫu Lӟn (Tân Mai) mang ÿi.
Anh Bùi Ngӑc Châu còn bí mұt gӣi tһng kháng chiӃn mӝt máy ÿèn. Khu vӵc gò ông
Quҧn trӣ thành mӝt ÿҫu cҫu ÿӇ nhân dân vùng ÿӏch kiӇm soát gӣi hàng tiӃp tӃ ra cho
kháng chiӃn.
Ĉҫu năm 1948, sau thҩt bҥi ӣ ViӋt Bҳc, thӵc dân Pháp lҥi chuyӇn sang bình ÿӏnh
Nam bӝ, thӵc hiӋn chính sách “dùng ngѭӡi ViӋt giӃt ngѭӡi ViӋt, lҩy chiӃn tranh nuôi
chiӃn tranh". Ӣ Biên Hoà, thӵc dân tұp trung ÿánh phá ác liӋt các vùng căn cӭ, du
kích nhҵm tҥo ra mӝt vành ÿai an toàn cho khu vӵc nӝi ô. Do tính chҩt quan trӑng
cӫa xã Bình Trѭӟc (có 5 khu 8 ҩp), TӍnh uӹ, Uӹ ban kháng chiӃn hành chính tӍnh
Biên Hoà quyӃt ÿӏnh chia lҥi quұn Châu Thành: Xã Bình Trѭӟc trӣ thành thӏ xã Biên
Hoà trӵc thuӝc tӍnh và huyӋn Vƭnh Cӱu gӗm các xã còn lҥi cӫa quұn Châu Thành. Bí
thѭ thӏ uӹ là ÿӗng chí Võ Văn Mén (Bҧy Mén). Vӟi nhӳng truyӅn thӕng và thành tích
ÿóng góp cho kháng chiӃn ngay tӯ sau Cách mҥng Tháng Tám, ÿӏa danh Vƭnh Cӱu
ÿѭӧc ÿһt cho mӝt huyӋn và tӗn tҥi ÿӃn nay hѫn 50 năm.
Tӯ cuӕi năm 1948, thӵc dân Pháp ӣ Biên Hoà tұp trung lӵc lѭӧng ÿánh phá nhҵm
tiêu diӋt căn cӭ du kích Bình Ĉa, gom dân vӅ vùng tҥm chiӃm. Pháo binh ÿӏch tӯ bót
nhà máy cѭa thѭӡng xuyên liên tөc (nhѭng không thành quy luұt) bҳn phá vào căn
cӭ, gây nhiӅu thiӋt hҥi vӅ ngѭӡi và cӫa trong căn cӭ. Ngày 21-11-1949, ÿӗng chí
NguyӉn Văn Tӭ (Tѭ ThiӅn) phó bí thѭ chi bӝ xã Tam HiӋp, phө trách Mһt trұn ViӋt
Minh và Nông hӝi xã hi sinh vì ÿҥn pháo kích cӫa giһc. Bӝ binh ÿӏch tӯ tiӇu khu Biên
Hoà, bót BӃn Gӛ, cùng bӑn lính biӋt kích Paren ӣ bót Cây Chàm thѭӡng xuyên càn
quét vào Bình Ĉa, ÿӝt kích bí mұt ám sát cán bӝ, phá hoҥi vѭӡn tѭӧc cây trái cӫa
nhân dân. Trên hành lang giao liên tӯ ChiӃn khu Ĉ vӅ Long Thành, Bà Rӏa qua Hӕ
Cҥn (Tân Phong), Bình Ĉa nhiӅu cán bӝ, chiӃn sƭ lӑt vào vòng kích cӫa ÿӏch. Hàng
chөc cán bӝ, chiӃn sƭ nhân dân ÿã hi sinh ӣ hai ÿҫu cҫu Bà Xanh vì lӑt vòng kích cӫa
giһc.
Tháng 4-1951, thӵc hiӋn âm mѭu lӧi dөng tôn giáo ÿánh phá lҥi kháng chiӃn, thӵc
dân Pháp ÿѭa mӝt trung ÿӝi lính ngөy có ÿҥo Thiên chúa vӅ ÿóng bót ngay nhà thӡ
Long ĈiӅm. Linh mөc Paul Thiên ӣ nhà thӡ Long ĈiӅm vӟi danh nghƭa tһng quà uӹ
lҥo chiӃn sƭ ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn nhҵm mөc ÿích tác ÿӝng lôi kéo mӝt sӕ cán bӝ chiӃn sƭ
ÿҥi ÿӝi nhѭng không thành. Ĉһc biӋt nguy hiӇm, thӵc dân Pháp còn sӱ dөng các thӫ
ÿoҥn nhѭ dùng tiӅn, gái, bҧ lӧi danh ÿӇ lôi kéo mӝt sӕ cán bӝ dao ÿӝng rӡi bӓ hàng
ngNJ kháng chiӃn (nhѭ Lѭѫng Văn BiӋn, nguyên là chӫ tӏch xã Tam HiӋp) .
Thôn Vƭnh Cӱu trӣ thành vành ÿai trҳng, nhѭng ӣ lõm rӯng ven sӣ Tây lé, vүn còn
mӝt vài gia ÿình bám trө vì không muӕn bӏ ÿӏch kìm kҽp. Quán "quân dân" là mӝt
gian chòi lá ÿѫn sѫ do dân quân du kích Vƭnh Cӱu mӣ. Quán có bán cà phê, thuӕc lá,