Tap 1 Tong quan toan van

Tap 1 Tong quan toan van



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


Ĉӏa Chí Ĉӗng Nai
"...Công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai g͛m có 5 t̵p Ĉ͓a lý, L͓ch s͵, Kinh t͇, Văn hoá ngh͏ thu̵t và t̵p T͝ng quan.
%͙n t̵p chuyên ÿ͉ cͯa công trình cung c̭p cho ng˱ͥi ÿ͕c nhͷng ki͇n thͱc c̯n thi͇t và b͝ ích khi c̯n tìm hi͋u,
nghiên cͱu v͉ ÿ̭t và ng˱ͥi Ĉ͛ng Nai trên các lƭnh v͹c nh˱ t͹a ÿ͉ tên t̵p sách ÿã ghi. T̵p t͝ng quan vͣi lͥi ÿ͉
W͹a cͯa Giáo s˱ Tr̯n Văn Giàu và h͏ th͙ng biên niên nhͷng s͹ ki͏n v͉ l͓ch s͵, kinh t͇, văn hoá, ngh͏ thu̵t, xã
K͡i...giúp ng˱ͥi ÿ͕c có th͋ hình dung m͡t cách khái quát di͏n m̩o Ĉ͛ng Nai trong ti͇n trình l͓ch s͵, giúp tra
Fͱu nhͷng v̭n ÿ͉ c̯n tìm hi͋u, nghiên cͱu trong tͳng t̵p m͡t..."
Trҫn Thӏ Minh Hoàng
Ӫy viên Trung ѭѫng Ĉҧng
Bí thѭ TӍnh ӫy Ĉӗng Nai

1.2 Page 2

▲back to top


7ұp 1: Tәng Quan
Tác giҧ: nhiӅu tác giҧ
Nhà xuҩt bҧn tәng hӧp Ĉӗng Nai 2001
/ͤI GI͢I THI͎U
Vùng ÿҩt Trҩn Biên xѭa, trong ÿó có tӍnh Ĉӗng Nai ngày nay ÿã trҧi qua hѫn 300 năm hình
thành và phát triӇn nhѭng ÿã mҩy ai hiӇu hӃt mҧnh ÿҩt, nhҩt là nhӳng con ngѭӡi Ĉӗng Nai vӟi
nhӳng truyӅn thӕng văn hóa ÿѭӧc hӝi tө kӃt tinh ӣ ÿây. Vӟi mong muӕn nhân dân Ĉӗng Nai,
nhҩt là thӃ hӋ trҿ hôm nay và mai sau, cNJng nhѭ mӑi ngѭӡi trong nѭӟc và trên thӃ giӟi có thӇ
hiӇu biӃt vӅ mҧnh ÿҩt và con ngѭӡi Ĉӗng Nai ÿҫy ÿӫ và chính xác hѫn, tӯ năm 1994, Ban
thѭӡng vө TӍnh ӫy khóa V ÿã chӫ trѭѫng chӍ ÿҥo tә chӭc nghiên cӭu, biên soҥn bӝ Ĉ͓a chí
Ĉ͛ng Nai. Khi Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy quyӃt ÿӏnh tә chӭc các hoҥt ÿӝng kӹ niӋm 300 Biên Hoà
– Ĉӗng Nai vào năm 1998 thì công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai trӣ thành mӝt trong nhӳng nӝi dung
quan trӑng cӫa các hoҥt ÿӝng kӹ niӋm.
ĈӇ công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿҥt kӃt quҧ tӕt, Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy khóa V ÿã quyӃt ÿӏnh
thành lұp Ban chӍ ÿҥo do ÿӗng chí Phan Văn Trang – Bí thѭ TӍnh ӫy khóa V làm Trѭӣng ban;
Ban chӫ nhiӋm do ÿӗng chí NguyӉn Nam Ngӳ – TӍnh ӫy viên, Giám ÿӕc Sӣ văn hóa – thông
tin – thӇ thao làm Chӫ nhiӋm; Ban biên tұp do ÿӗng chí Lâm HiӃu Trung – UVTV, Trѭӣng Ban
tuyên giáo TӍnh ӫy khóa V làm Trѭӣng ban.
Trҧi qua hѫn 5 năm sѭu tҫm, nghiên cӭu và biên soҥn tұn tâm cӫa hàng trăm cán bӝ khoa hӑc
Fӫa tӍnh, ÿһc biӋt ÿѭӧc sӵ hѭӟng dүn tұn tình cӫa Giáo sѭ Trҫn Văn Giàu, Nhà nghiên cӭu Trҫn
%ҥch Ĉҵng và nhiӅu giáo sѭ, tiӃn sƭ cӫa các viӋn nghiên cӭu và các trѭӡng ÿҥi hӑc, công trình
ÿã ÿѭӧc Hӝi ÿӗng khoa hӑc nghiӋm thu vӟi kӃt quҧ xӃp loҥi xuҩt sҳc vào tháng 12 năm 2000.
Công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc biên soҥn thành 5 tұp: 7͝ng quan, Ĉ͓a lý, L͓ch s͵, Kinh t͇,
9ăn hóa. ĈӇ công trình nghiên cӭu ÿӃn ÿѭӧc vӟi ÿông ÿҧo bҥn ÿӑc, Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy
khóa VI và khóa VII ÿã chӍ ÿҥo cho Nhà xuҩt bҧn Ĉӗng Nai xuҩt bҧn bӝ Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai.
Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy Ĉӗng Nai xin chân thành cҧm ѫn Giáo sѭ Trҫn Văn Giàu, Nhà nghiên
Fӭu Trҫn Bҥch Ĉҵng cùng các vӏ giáo sѭ, tiӃn sƭ, các nhà khoa hӑc ÿã tұn tình giúp ÿӥ tӍnh
Ĉӗng Nai trong quá trình sѭu tҫm, nghiên cӭu, biên soҥn bӝ ÿӏa chí này. Ghi nhұn và biӇu
Gѭѫng sӵ cӕ gҳng và nhӳng ÿóng góp cӫa các ÿӗng chí trong Ban chӍ ÿҥo, Ban chӫ nhiӋm và
Ban biên tұp cùng các cán bӝ khoa hӑc cӫa tӍnh ÿã tham gia sѭu tҫm, nghiên cӭu và biên soҥn
Eӝ ÿӏa chí.
Tuy bӝ Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc chӍ ÿҥo nghiên cӭu chһt chӁ, ÿѭӧc cán bӝ khoa hӑc cӫa
WӍnh cӕ gҳng sѭu tҫm, nghiên cӭu vӟi tinh thҫn trách nhiӋm cao, ÿһc biӋt là các giáo sѭ, tiӃn sƭ
nghiên cӭu, hѭӟng dүn nhiӋt tình và khoa hӑc nhѭng chҳc chҳn còn nhӳng sai sót, rҩt mong các
ÿӗng chí và ÿӗng bào ÿóng góp nhiӅu ý kiӃn ÿӇ bӝ ÿӏa chí ngày càng hoàn thiӋn.
TRҪN THӎ MINH HOÀNG
ӪY VIÊN BCH TW ĈҧNG – BÍ THѬ TӍNH ӫY KHÓA VI

1.3 Page 3

▲back to top


BIÊN HÒA - ĈӖNG NAI
300 NĂM NHÌN LҤI
GS. TRҪN VĂN GIÀU
Biên soҥn ÿӏa chí là công viӋc ÿã trӣ thành truyӅn thӕng cӫa xӭ ta. Nó ÿáp ӭng nhu cҫu
Fӫa nhân dân là ai cNJng muӕn biӃt nguӗn cӝi lӏch sӱ và nhӳng ÿһc ÿLӇm nhiӅu mһt cӫa vùng ÿҩt
[ӭ mình cѭ trú. Mһt khác, ÿó không chӍ là nhu cҫu tri thӭc và tình cҧm mà còn tích cӵc hѫn là
Wӯ ÿҩy nhìn lҥi quá khӭ ÿӇ kӃ thӯa nhӳng truyӅn thӕng tӕt ÿҽp, nhӳng kinh nghiӋm hҫu ra sӭc
xây dӵng và bҧo vӋ ÿҩt nѭӟc. Yêu cҫu này ÿã ÿӅ ra nhiӋm vө cӫa viӋc biên soҥn ÿӏa chí là
không nhӳng phҧi ghi chép, khҧo tҧ ÿҫy ÿӫ, xác thӵc mà còn phҧi, ӣ chӯng mӵc nào ÿó, tәng
NӃt ÿѭӧc nhӳng ÿһc ÿLӇm cѫ bҧn, nhӳng giá trӏ chân chính cӫa mӝt ÿӏa phѭѫng.
0ӝt trong nhӳng ÿLӅu có thӇ coi là may mҳn cӫa vùng ÿҩt 300 năm tuәi này là tӯ sau thӃ
Nӹ thiӃt lұp chӃ ÿӝ hành chính - cai trӏ chính thӭc, ÿã ÿѭӧc nhiӅu bӝ ÿӏa chí nhѭ Phͯ biên t̩p
Oͭc, Nh̭t th͙ng ÿ͓a d˱ chí, Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, Ĉ̩i Nam nh̭t th͙ng chí, ... ghi chép,
khҧo tҧ khá ÿҫy ÿӫ. Ĉó là chѭa kӇ ÿӃn các bӝ sách sӱ cӫa Quӕc sӱ quán triӅu NguyӉn cùng vӟi
nhӳng Ĉ͓a b̩, Châu b̫n nay còn lѭu trӳ ... cNJng chӭa ÿӵng nhiӅu dӳ liӋu quan trӑng vӅ tình
hình chính trӏ, quân sӵ, quan chӭc, hành chính, văn hóa, giáo dөc ... cӫa vùng ÿҩt này. Ĉó là
Pӝt thuұn lӧi ÿӇ ngày nay chúng ta nhìn lҥi quá khӭ lӏch sӱ cӫa vùng ÿҩt này.
&ӭ nhѭ ghi chép cӫa tác giҧ Phͯ biên t̩p lͭc (biên soҥn năm 1776) thì ÿҩt Gia Ĉӏnh xѭa
(hiӇu là cҧ vùng phía Nam), tӯ các cӱa biӇn trӣ lên nguӗn toàn là rӯng rұm hàng ngàn dһm và
Oѭu dân tӯ miӋt ngoài dҫn dҫn vào khai phá tӯng lõm ÿӇ lұp nghiӋp và Bà Rӏa - Ĉӗng Nai là nѫi
khӣi phát, là ÿҩt ÿӏa ÿҫu làm chӛ ÿӭng chân cho nhӳng bѭӟc kӃ tiӃp cӫa công cuӝc khai hoang
YӅ phѭѫng Nam. Do vұy, nói vùng ÿҩt này 300 tuәi là nói theo ngày nó ÿѭӧc LӉ Thành hҫu
NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp tӡ thӃ vì khai sanh cho nó vào năm 1698, còn thӵc tӃ thì nó ÿã ÿѭӧc
ngѭӡi dân ViӋt khai phá trѭӟc ÿó lâu rӗi. Lҩy sӵ kiӋn YӃn VNJ hҫu và Xuân Thҳng hҫu ÿem ba
ngàn binh vào Mӛi Xuy giҧi quyӃt viӋc "Nһc Ông Chân phҥm biên cҧnh" hӗi tháng 9 năm Mұu
Tuҩt (1658) thì cNJng thҩy vùng ÿҩt này ÿѭӧc khai phá lâu rӗi. Nhân sӵ kiӋn này, tác giҧ Gia
Ĉ͓nh Thành thông chí cho biӃt: "Khi ̭y ÿ͓a ÿ̯u Gia Ĉ͓nh là M͟i Xuy (hay Mô Xoài) và Ĉ͛ng
Nai (tͱc nay là Biên Hòa tr̭n) ÿã có l˱u dân n˱ͣc ta ÿ͇n ͧ chung l͡n vͣi ng˱ͥi Cao Miên.
Ng˱ͥi Cao Miên khâm phͭc oai ÿͱc cͯa tri͉u ÿình, ÿem nh˱ͥng h͇t c̫ ÿ̭t ̭y, r͛i tránh ͧ ch͟
khác, không tranh trͧ chuy͏n gì". Nói rҵng Bà Rӏa - Ĉӗng Nai là ÿӏa ÿҫu không phҧi chӍ nhҵm
xác ÿӏnh cái mӕc trѭӟc sau mà muӕn lѭu tâm ÿӃn cái duyên khӣi cӫa mӝt tình thӃ lӏch sӱ mӣ ra
Pӝt quá trình mӟi có tác ÿӝng quan trӑng ÿӕi vӟi dân tӝc ta hay hҥn hҽp hѫn là lѭu tâm ÿӃn
nhӳng ÿLӅu kiӋn làm tiӅn ÿӅ cho sӵ kiӋn thành lұp phӫ Gia Ĉӏnh năm 1698. Ĉó là vҩn ÿӅ khoa
Kӑc quan trӑng.
Vùng ÿҩt mà nhӳng lѭu dân tiӅn phong ÿһt chân ÿӃn dӵng nghiӋp ÿӇ rӗi khai mӣ cuӝc
Nam tiӃn ÿӃn chóp mNJi Cà Mau tұn cùng cӫa Tә quӕc không chӍ có ý nghƭa mӣ rӝng cѭѫng
thә, tăng thêm ÿҩt ÿai cho sҧn xuҩt và ÿӏa bàn cѭ trú, lӧi ích vұt chҩt mà còn khӣi ÿӝng sӵ ÿәi
Pӟi phѭѫng thӭc canh tác, tұp quán lao ÿӝng, kiӇu thӭc làm ăn sinh sӕng, ÿәi thay mô hình
làng xã, nӃp sӕng cӝng ÿӗng và lӕi ӭng xӱ cá nhân, ÿӗng thӡi qua giao tiӃp nhӳng mô hình văn
hóa mӟi cNJng ÿѭӧc xác lұp.

1.4 Page 4

▲back to top


‡‡‡
Ĉҩt rӝng, ngѭӡi thѭa. Cuӝc ÿҩu tranh vӟi thiên nhiên thұt vҩt vҧ, nhѭng thuұn lӧi cѫ bҧn
là ÿҩt ÿai màu mӥ, thӫy sҧn dӗi dào, ÿLӅu kiӋn khí hұu thӫy văn hiӅn hòa, không có bão tӕ, giá
rét. Sách cә viӃt: ruӝng có loҥi gieo mӝt hӝc thóc gһt ÿӃn 300 hӝc và loҥi khác, thu hoҥch ít hѫn
FNJng ÿӃn 100 hӝc. Trong khi ÿó, Trung Bҳc lҥi thiӃu gҥo, các nѭӟc láng giӅng cNJng cҫn gҥo.
Nhu cҫu thӏ trѭӡng ÿòi hӓi lӟn nên nhӳng lӟp lѭu dân ÿҫu tiên, cùng nhӳng "nhӳng ngѭӡi có
Yұt lӵc" tӯ NgNJ Quҧng ÿã nhanh chóng ÿҭy mҥnh viӋc khai hoang ÿӇ canh tác lúa. &˯m Nai
5͓a, cá Rí Rang, câu tөc ngӳ thҩy chép trong Gia Ĉ͓nh Thành thông chí ÿã chӍ ra ѭu thӃ trӝi bұt
Fӫa lúa gҥo vùng Ĉӗng Nai - Bà Rӏa. ViӋc sҧn xuҩt nông nghiӋp phát triӇn mҥnh, nhân công lҥi
thiӃu. Giҧi pháp tình thӃ là nuôi ÿLӅn nô: "cho h͕ t͹ ḽy nhau, sinh ÿ̓ nuôi ṋng thành ng˱ͥi,
cày ru͡ng làm ngh͉ nghi͏p; do ÿó mà thóc r̭t nhi͉u" (Phͯ biên t̩p lͭc). Nói chung, ӣ ÿây, sau
Pӝt thӡi gian ngҳn, viӋc sҧn xuҩt nông nghiӋp ÿã nhanh chóng thoát khӓi tình trҥng tӵ cung tӵ
Fҩp: lúa thóc ÿã trӣ thành hàng hóa và kӃ ÿó, là nhӳng nông sҧn khác, thӫy sҧn, lâm sҧn và
hàng thӫ công mӻ nghӋ cNJng là mһt hàng ÿѭӧc thu mua ÿӇ trao ÿәi trong nӝi ÿӏa và xuҩt khҭu
khi hoҥt ÿӝng ngoҥi thѭѫng phát triӇn, Cù Lao Phӕ trӣ thành mӝt thѭѫng cҧng quӕc tӃ sӟm nhҩt
ӣ vùng ÿҩt mӟi.
‡‡‡
Cùng vӟi tӕc ÿӝ phát triӇn sҧn xuҩt - kinh tӃ nhѭ vұy, xã hӝi ÿã phân hóa giàu nghèo.
Phͯ biên t̩p lͭc ghi nhұn rҵng: "Ng˱ͥi giàu ͧ các ÿ͓a ph˱˯ng ho̿c 40, 50 nhà ho̿c 20, 30
nhà. M͟i nhà, ÿL͉n nô ho̿c ÿ͇n 50, 60 ng˱ͥi, trâu bò ho̿c ÿ͇n 300, 400 con; cày bͳa c̭y g̿t
U͡n ràng không r͟i". Ngѭӡi có vұt lӵc nhanh chóng trӣ nên hào phú, kҿ nghèo "ÿi tӟi xӭ mô
FNJng nghèo". Ĉó là mӝt chuyӋn. Mһt khác, kҿ có thӃ lӵc cNJng trӣ nên giàu có. Ĉ̩i Nam li͏t
truy͏n ti͉n biên ӣ truyӋn Ĉ̿ng Ĉ̩i Ĉ͡ có cho biӃt rҵng ngay cҧ bӑn cai ÿӝi hҫu cұn vào Trҩn
Biên bҳt ca nhi cho chúa mà ÿã hӕng hách ÿӃn mӭc làm ông Ký lөc Ĉһng Ĉҥi Ĉӝ căm phүn:
Eҳt căng ra ÿánh ÿӃn chӃt, bêu ӣ chӧ. Nhѭng ÿó là mӝt trѭӡng hӧp quan lҥi ÿӏa phѭѫng chính
trӵc hiӃm hoi cӫa nhӳng năm thuӝc nӱa sau thӃ kӹ XVIII. Còn chuyӋn quan lҥi nhNJng nhiӉu
dân thì tiêu biӇu là chuyӋn Phó tѭӟng dinh Trҩn Biên NguyӉn Cӱu Vân: "Th˱ͥng b̷t dân trong
K̩t phͭc d͓ch riêng" truyӋn này ÿѭӧc sӱ quan chép lҥi vì cái kӃt thúc có hұu cӫa nó: ViӋc Vân
Oҥm quyӅn ÿӃn tai triӅu ÿình, chúa xuӕng chӍ quӣ trách và Vân hӕi lӛi, chuyên chú viӋc công,
dân ÿѭӧc an cѭ lҥc nghiӋp và ÿһc biӋt, cho dӵng mӝt ngôi chùa ÿӇ tu tâm là chùa Hӝ Quӕc, nay
còn ӣ Biên Hòa.
TruyӋn thұt này nhѭ là cѫ sӣ hiӋn thӵc cӫa câu chuyӋn dân gian hoang ÿѭӡng là 6͹ tích
sông Nhà Bè. Ӣ ÿây, ÿҵng sau câu chuyӋn khuyӃn thiӋn trӯng ác mang màu sҳc nhân quҧ cӫa
Phұt giáo là mӝt hiӋn thӵc vӅ viӋc hà lҥm cӫa Thӫ Huӗng - mӝt quan chӭc nhӓ ÿӏa phѭѫng,
ÿӭng ÿҫu mӝt cái trҥm thuӃ. Nói chung sӵ phát triӇn vӅ kinh tӃ vào buәi ÿҫu ӣ Biên Hòa - Ĉӗng
Nai sau cái mӕc 1698 ÿã kéo theo sӵ phân hóa xã hӝi sâu sҳc. Do ÿó thҩy nhӳng thành tӵu mһt
này thì cNJng thҩy nhӳng cái tӋ ӣ mһt kia cӫa nó mӟi khӓi phiӃn diӋn. Ĉây là mӝt hiӋn tѭӧng
FNJng ÿã xҧy ra sӟm ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai.
9Ӆ mһt văn hóa, buәi ÿҫu khҭn hoang ÿã có mһt các du tăng theo lѭu dân vào hoҵng hóa
Phұt pháp ÿӇ ÿӃn thӃ kӹ XVII - XVIII, Phұt giáo ÿã thiӃt lұp các cѫ sӣ cӫa mình ӣ ÿây ÿó mà
tiêu biӇu là các chùa Bӱu Phong, Kim Cang, Hӝ Quӕc ӣ Biên Hòa và Vҥn An ӣ vùng Bà Rӏa.
Ngoài chùa, ӣ mӝt sӕ làng ÿã có ÿình, miӉu, võ ÿѭӧc thiӃt lұp theo tұp quán tín ngѭӥng cӫa các
Oѭu dân. Ĉҥo Công giáo cNJng ÿã ÿӭng chân ӣ Ĉӗng Nai vào cuӕi thӃ kӹ XVII vӟi hӑ ÿҥo BӃn
*ӛ (ÿӃn 1747 có 200 giáo hӳu) và miӃu Quan ĈӃ cӫa ngѭӡi Hoa ӣ xã Thanh Hà ÿѭӧc lұp tӯ

1.5 Page 5

▲back to top


Qăm 1684 ... Năm 1715, chúa NguyӉn cho xây dӵng Văn Thánh miӃu Trҩn Biên, có thӇ coi là
cái mӕc khӣi ÿҫu cho tiӃn trình xác lұp nhӳng khuôn mүu quӕc ÿLӇn Khәng giáo ӣ Biên Hòa
nói riêng, cho cҧ vùng ÿҩt mӟi phѭѫng Nam nói chung.
7ҩt nhiên, sau cái mӕc 1715, nhӳng dӵ ÿӏnh quӕc ÿLӇn hóa cӫa các chúa NguyӉn chѭa
thұt sӵ có ÿLӅu kiӋn ÿӇ triӇn khai mӝt cách quy mô và ÿҭy nhanh tiӃn ÿӝ vì ÿó là thӡi kǤ chiӃn
tranh và nhiӅu lҫn phҧi bôn tҭu rày ÿây mai ÿó; mһt khác, NguyӉn Ánh ÿang cҫn tұp hӧp lӵc
Oѭӧng có tính mһt trұn ÿӇ ÿӕi phó vӟi Tây Sѫn nên ÿã tòng quyӅn hѫn là chҩp kinh. Bӣi vұy,
nên cѫ cҩu tín ngѭӥng ӣ Gia Ĉӏnh thӃ kӹ XVIII, theo Trӏnh Hoài Ĉӭc trong Gia Ĉ͓nh Thành
thông chí là mӝt phӭc thӇ ÿa tҥp: "Sùng ÿ̩o ph̵t, tin ÿ͛ng bóng, hay tr͕ng nͷ th̯n: Bà Thͯy,
bà H͗a, cô H͛ng, cô H̩nh" và cNJng ÿã ÿѭa ra mӝt danh sách các loҥi cѫ sӣ tín ngѭӥng quan
trӑng cӫa thӡi ÿó, gӗm: MiӃu Hҧi thҫn ӣ Cҫn Giӡ, miӃu Quan ĈӃ ӣ Cù Lao Phӕ, miӃu Hӓa tinh
ӣ Sài Gòn, ÿӅn thӡ NgNJ công (thӡ 5 ông Tà cӫa ngѭӡi Khme (Sitiêng?) ӣ thѭӧng nguӗn sông
%ăng Bӝt ... Nói cách khác, ý ÿӏnh quӕc ÿLӇn hóa ÿѭӧc khai trѭѫng tӯ 1715, ÿӃn thұp kӹ 90 cӫa
thӃ kӹ XVIII, tӭc lúc NguyӉn Ánh ÿã chiӃm lҥi ÿѭӧc Gia Ĉӏnh, mӟi thӵc sӵ ÿѭӧc triӇn khai ӣ
vùng ÿҩt này và nhӳng gì ÿѭӧc coi là phi chính thӕng Nho giáo mӟi bӏ tҩn công, cҩm phù thӫy
ÿӗng bóng, kiӇm kê sӕ lѭӧng tăng ni ÿҥo ÿӗng ӣ các chùa (1790) và NguyӉn Ánh trӵc tiӃp phҧn
ÿӕi viӋc ÿҥo Công giáo "d̩y ng˱ͥi ta quên ông bà" vӟi Quұn công Bi nhu (Pigneau) ... Năm
1794, NguyӉn Ánh cho trùng tu Văn miӃu Trҩn Biên ÿã vҩp phҧi sӵ phҧn kháng cӫa các giáo
Vƭ: Hӗ Văn Nghӏ và Jacques Liot vào tâu rҵng giáo dân sҹn sàng ÿóng góp cho quӕc gia, nhѭng
xin ÿӯng buӝc hӑ phҧi phөng sӵ Khәng Tӱ. Lӡi ÿӅ nghӏ bӏ NguyӉn Ánh bác bӓ và các giáo sƭ
Oҥi gӱi thѭ xúi con chiên không ÿóng góp tiӅn cӫa cho viӋc trùng tu Văn miӃu Trҩn Biên. Nói
chung tӯ khi ÿҥo Công giáo ÿӭng chân ӣ BӃn Gӛ ÿӃn lúc này, không ӣ ÿâu khác mà lҥi là ӣ
Trҩn Biên, ÿã diӉn ra cuӝc ÿӕi kháng giӳa ÿҥo Khәng và ÿҥo Chúa - mӣ ÿҫu cho cuӝc ÿӕi
kháng văn hóa phѭѫng Tây kéo dài vӟi nhiӅu biӃn thái khác nhau ÿӃn ít ra là cuӕi thӃ kӹ XIX -
khi cuӝc ÿӕi kháng văn hóa ÿã kӃt hӧp vӟi cuӝc ÿӕi kháng chính trӏ thành mӝt chӍnh thӇ duy
nhҩt.
Nói chung, tính chҩt tiӅn phong cӫa vùng ÿҩt ÿӏa ÿҫu này do ÿLӅu kiӋn lӏch sӱ cӫa nó, mà
ÿLӇm nәi bұt là nhӡ nhӳng phát triӇn vѭӧt bұc, nѫi ÿây ÿã trӣ thành xӭ ÿô hӝi ÿҫu tiên cӫa vùng
ÿҩt mӟi vӟi sӵ thӏnh ÿҥt cӫa cҧng thӏ Cù Lao Phӕ.
5͛ng ch̯u ngoài Hu͇,
Ng͹a t͇ Ĉ͛ng Nai.
1˱ͣc sông trong ch̫y l͡n sông ngoài,
Th˱˯ng ng˱ͥi xa xͱ ... l̩c loài tͣi ÿây.
+͇t g̩o thì có Ĉ͛ng Nai,
+͇t cͯi thì có Tân Sài chͧ vô.
Làm trai cho ÿáng nên trai,
Phú Xuân cNJng tr̫i, Ĉ͛ng Nai cNJng tͳng (...)
Nói chung, các câu ca dao thӡi ҩy, ÿa phҫn, ÿӅu xѭng tөng xӭ Ĉӗng Nai, lҥi hàm ý so
sánh vӟi chӕn kinh kǤ Phú Xuân; và xӭ BӃn Nghé - Sài Gòn hҫu nhѭ còn chѭa ÿѭӧc nói ÿӃn.
7ҥi sao vұy?.

1.6 Page 6

▲back to top


.Ӈ tӯ năm 1679, ÿѭӧc phép cӫa Chúa NguyӉn, Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿѭa mҩy ngàn binh
dân vào ÿӏnh cѭ ӣ ÿӏa Bàn Lăng, ÿã "chiêu t̵p ng˱ͥi buôn n˱ͣc Tàu ÿ͇n ki͇n thi͇t ph͙ xá, mái
ngói t˱ͥng vôi, l̯u cao quán r͡ng, d͕c theo bͥ sông liên l̩c tͣi 5 d̿m (...). K̓ buôn tͭ t̵p, ghe
thuy͉n lͣn ͧ bi͋n và sông ÿ͇n neo ÿ̵u, có nhͷng xà lan liên ti͇p nhau. Ĉây là m͡t ch͟ ÿ̩i ÿô
K͡i, nhͷng nhà buôn bán to lͣn duy ͧ ÿây là nhi͉u h˯n". Tình hình thӏnh ÿҥt cӫa Cù Lao Phӕ /
Nông Nҥi Ĉҥi phӕ ÿѭӧc tác giҧ Gia Ĉ͓nh Thành thông chí miêu tҧ có lӁ là thӵc trҥng cӫa nhӳng
Qăm cuӕi thӃ kӹ XVII hay ÿҫu thӃ kӹ XVIII, tӭc phҧi vài chөc năm sau cái mӕc 1679 nói trên.
Nói cách khác, nhӳng binh dân cӫa Trҫn Thѭӧng Xuyên vào ÿӏnh cѭ ӣ xӭ Bàng Lăng nhӡ có
Oѭӧng nông sҧn, vұt phҭm dӗi dào ӣ miӋt dѭӟi BӃn Gӛ - Bà Rӏa - VNJng Tàu và lâm sҧn, thә sҧn
miӋt trên cӫa các man sách ngѭӡi Mҥ, ngѭӡi Châuro, Stiêng ... ÿӇ thu mua và bán ra cho các
thѭѫng buôn nѭӟc ngoài; ngѭӧc lҥi, hӑ nhұp hàng tiêu dùng, sҳt, ÿӗng, diêm, tiêu ÿӇ cung ӭng
cho thӏ trѭӡng cѭ dân khai hoang và ÿáp ӭng nhu cҫu chiӃn tranh cho hӑ NguyӉn mӟi có thӇ
nhanh chóng biӃn Cù Lao Phӕ thành xӭ ÿô hӝi.
Nhà Bè n˱ͣc ch̫y chia hai
Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉.
Câu ca dao trên xuҩt hiӋn có lӁ muӝn khi Gia Ĉӏnh ÿѭӧc coi là mӝt xӭ sӣ phân biӋt vӟi
Ĉӗng Nai và khi ÿó, câu ca dao này ÿã hiӇn lӝ "cái ch͇t ÿã báo tr˱ͣc" Fӫa xӭ ÿô hӝi Trҩn Biên
vì nó chӍ ra rҵng ÿã cùng mӝt lúc có hai vùng ÿҩt ÿang cҥnh tranh nhau ÿӇ thu hút nguӗn nhân
Oӵc - vұt lӵc tӯ bên ngoài ÿӃn khai thác. Nông Nҥi Ĉҥi phӕ hình thành nhѭ mӝt cҧng sông, sâu
trong nӝi ÿӏa, cách biӇn ÿӝ 100 km nhӡ ÿһc ÿLӇm ÿӏa lý tӕi ѭu cӫa nó và do yêu cҫu thӵc tӃ ÿòi
Kӓi phҧi có mӝt trung tâm thѭѫng mãi cӫa khu vӵc ÿѭӧc khai phá sӟm ÿang phát ÿҥt. Nhѭng rӗi
sau ÿó, công cuӝc khҭn hoang tiӃn nhanh vӅ miӋt dѭӟi nên vӏ trí trung tâm cӫa vùng ÿҩt
Phѭѫng Nam tҩt nhiên phҧi dӡi vӅ BӃn Nghé - Sài Gòn. Mһt khác, bҧn thân Cù Lao Phӕ khi trӣ
thành "xͱ ÿô h͡i" cӫa vùng ÿҩt mӟi tӵ nó cNJng trӣ thành ÿLӇm nóng cӫa viӋc tranh chҩp quyӅn
Oӵc và chính trӏ. Trѭӟc hӃt, năm 1747, bӑn khách thѭѫng Phѭӟc KiӃn Lý Văn Quang tӵ xѭng là
"Giҧn Phӕ Ĉҥi vѭѫng", tұp hӑp bè ÿҧng, toan ÿánh úp dinh Trҩn Biên. Cuӝc bҥo loҥn bӏ dұp tҳt,
gây nhiӅu thiӋt hҥi cho Cù Lao Phӕ. KӃ ÿó, trong trұn chiӃn giӳa Tây Sѫn và NguyӉn Ánh, biӃn
Fӕ năm 1776, ÿã tàn phá Cù Lao Phӕ: " ... Tͳ ̭y, ch͟ này bi͇n thành gò hoang, sau khi trùng
K˱ng, ng˱ͥi ta tuy có trͧ v͉ nh˱ng dân s͙ không ÿ˱ͫc m͡t ph̯n trăm lúc tr˱ͣc" (Gia Ĉ͓nh
Thành thông chí). Nhѭ vұy Cù Lao Phӕ, cҧ cѫ sӣ cӫa cҧng thӏ quӕc tӃ và cӝng ÿӗng dân cѭ xã
Thanh Hà (lұp hӗi năm 1698), giӡ ÿây ÿã bӏ phӕ thӏ Sài Gòn và xã Minh Hѭѫng giành mҩt vӏ trí
vàng son trѭӟc ÿó - nhҩt là khi thành Gia Ĉӏnh ÿѭӧc NguyӉn Ánh cho xây dӵng ÿӇ làm Gia
Ĉӏnh kinh thành: BӃn Nghé vӟi thành Gia Ĉӏnh và Sài Gòn ÿã thành mӝt cѫ cҩu thành thӏ, mӝt
trung tâm hành chính, kinh tӃ và văn hóa. Cù Lao Phӕ tan tành thành thôn xã nông thôn - nông
nghiӋp, ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng Nai sau ÿó thành dinh Trҩn Biên, mӝt trong các dinh cӫa thành
Gia Ĉӏnh, phát triӇn theo kiӇu thӭc thông thѭӡng; và tiӃn trình ÿô thӏ hóa ӣ ÿây, khi Cù Lao Phӕ
suy tàn, bӏ ÿӭt gãy nên phҧi làm lҥi theo tӕc ÿӝ tiӋm tiӃn, chuyӇn dӏch cѫ cҩu theo nhӳng ÿәi
thay chung cӫa vùng và theo nhӳng quyӃt ÿӏnh chung cӫa trung ѭѫng: hӃt dinh rӗi ÿӃn tӍnh vӟi
KӋ thӕng phӫ, huyӋn, tәng, xã, thôn, lân, nұu, thuӝc và man, sách. Dù thӵc tӃ lӏch sӱ là nhѭ vұy,
song không thӇ không thҩy xӭ ÿô hӝi BӃn Nghé - Sài Gòn là hұu thân cӫa Nông Nҥi Ĉҥi Phӕ và
không kӃ thӯa nhӳng kinh nghiӋm và thành quҧ gì, nhҩt là cách làm ăn buôn bán, kiӇu hình
thành phӕ thӏ và nhӳng mӕi quan hӋ ngoҥi thѭѫng - nӝi thѭѫng cӫa phӕ cҧng ÿҫu tiên ӣ Trҩn
Biên.
‡‡‡

1.7 Page 7

▲back to top


ĈӃn 1836, tӍnh Biên Hòa có diӋn tích ÿҩt ÿai ÿѭӧc ÿѭa vào ÿӏa bҥ 14.129 mүu (khoҧng
Kѫn 70.000 ha). So vӟi tәng diӋn tích là 1.757.721 ha chúng ta thҩy diӋn tích ÿҩt ÿai ÿѭӧc khai
thác là còn quá nhӓ bé, diӋn tích ÿҩt hoang, rӯng rұm còn rҩt nhiӅu. Sӕ lѭӧng diӋn tích ÿҩt ÿai
canh tác và sӱ dөng cho mөc ÿích sinh hoҥt ÿӃn khi Pháp chiӃm Biên Hòa có tăng lên, nhѭng
nói chung là còn nhiӅu ÿҩt hoang và rӯng rұm. Nông nghiӋp chӫ yӃu là trӗng lúa nѭӟc và các
loҥi khoai, ÿұu, bҳp, bí dѭa, cau, trҫu, bѭӣi là ÿһc sҧn, nghӅ trӗng dâu nuôi tҵm có phát triӇn,
nhѭng trӣ thành mһt hàng tiêu biӇu là mía. Các nghӅ thӫ công ӣ Biên Hòa phát triӇn hình thành
nhӳng làng nghӅ truyӅn thӕng, tҥo nên mӝt vùng sҧn xuҩt ÿӗ thӫ công ÿһc trѭng: NghӅ luyӋn
Vҳt, ÿúc gang, nghӅ làm gӕm, gҥch ngói, khai thác ÿá ong, ÿá xanh, khai thác gӛ, mây, sѫn ...
Ĉó là nhӳng tiӅn ÿӅ ÿӇ thӵc dân Pháp xác lұp phѭѫng hѭӟng khai thác thuӝc ÿӏa: Ĉӗn ÿLӅn
nông nghiӋp trӗng lúa, cà phê, vani, chuӕi ... Năm 1906, 1000 cây cao su ÿҫu tiên ÿѭӧc trӗng ӣ
trên ÿҩt Biên Hòa, tҥi ÿӗn ÿLӅn Suzannah, thuӝc công ty SIPH. NhiӅu ÿӗn ÿLӅn thuӝc công ty
này sau ÿó lҫn lѭӧt ra ÿӡi (Bình Lӝc, Long Thành, Cam Tiêm ...) và kӃ ÿó là các ÿӗn ÿLӅn cao
su khác cӫa công ty cao su Ĉҩt Ĉӓ (SPTR: Courtenay, Bình Sѫn, An ViӉn ...), Công ty cao su
Xuân Lӝc (SPH - XL) ӣ Hàng Gòn. Các công ty này ÿã mӝ hàng trăm ngàn phu công tra tӯ các
làng quê miӅn Bҳc, miӅn Trung ÿѭa vào ÿây. Hӑ "bán thân ÿ͝i m̭y ÿ͛ng xu". Ĉó là lӵc lѭӧng
làm thuê bӏ bóc lӝt cùng cӵc và ÿӕi xӱ tàn tӋ. Tҫng lӟp lao ÿӝng làm thuê, ngoài công nhân
nông nghiӋp trong các ÿӗn ÿLӅn trӗng trӑt, giӡ ÿây có thêm mӝt sӕ lѭӧng dân công tra. Giai cҩp
công nhân Biên Hòa, nhѭ vұy, thoҥt ÿҫu bӝ phұn công nhân nông nghiӋp chiӃm tӍ trӑng lӟn.
1ăm 1870, Kresser lұp xѭӣng ÿѭӡng ӣ Biên Hòa.
1ăm 1878, Lancelot mӣ thêm mӝt nhà máy lӑc ÿѭӡng ӣ Lҥc An.
1ăm 1901, Pelleau mӣ xѭӣng chӃ biӃn sѫn, vec-ni ӣ làng Tân Lҥi.
1ăm 1904, sau khi làm xong hai cҫu Gành và cҫu Rҥch Cát, ÿRҥn ÿѭӡng xe lӱa tӯ Sài
Gòn - Biên Hòa thông xe; dҫn dҫn nӕi dài ra Trung Bҳc: 1913, ÿѭӡng sҳt nӕi Sài Gòn - Nha
Trang hoàn thành. ĈӅ - pô Dƭ An thành lұp.
1ăm 1907, công ty Biên Hòa kӻ nghӋ và lâm nghiӋp (BIF) xây dӵng nhà máy cѭa ӣ làng
Tân Mai trên cѫ sӣ làng cѭa xҿ thӫ công cӫa Blondel lұp năm 1898 ...
Nói chung, tӯ cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX, Biên Hòa hình thành mӝt ÿӝi ngNJ công
nhân, lao ÿӝng khá lӟn và khác vӅ chҩt so vӟi cѫ cҩu xã hӝi thӡi phong kiӃn. Ĉó là chѭa kӇ, sӕ
Oѭӧng thӧ làm thuê ӣ lò gҥch, lò ngói, lò gӕm cùng nhӳng công trѭӡng thӫ công khai thác ÿá,
khai thác gӛ cӫa các chӫ thҫu Pháp - Nam. Ĉó là lӵc lѭӧng xã hӝi mӟi tiӅm ҭn sӵ ÿӕi kháng vӟi
chӃ ÿӝ tѭ bҧn xâm lѭӧc.
‡‡‡
1ăm 1858, Biên Hòa lҥi mӝt lҫn nӳa, gánh lҩy vai trò ÿӏa ÿҫu cӫa lөc tӍnh Nam KǤ trong
cuӝc ÿөng ÿҫu vӟi xâm lѭӧc thӵc dân Pháp. Giһc tҩn công ÿӗn binh ta ӣ VNJng Tàu và theo
sông Ĉӗng Nai, bҳn phá ÿӗn Phѭӟc Thҳng, ÿӗn Lѭѫng ThiӋn (thuӝc Biên Hòa) cùng các ÿӗn
Phѭӟc Vƭnh, Danh Nghƭa (thuӝc Gia Ĉӏnh) ... chiӃm thành Gia Ĉӏnh. Ĉӏa thӃ Biên Hòa, tuӗng
nhѭ luôn là nhѭ vұy. Bҩy giӡ, lҥi là hұu cӭ ÿӇ quân thӭ Gia Ĉӏnh rút vӅ, quân triӅu tӯ ngoài vào
án ngӳ, phòng thӫ ...
Giһc Pháp chiӃm Biên Hòa, quan quân triӅu ÿình tháo chҥy. Trên bӅ mһt cӫa cuӝc diӋn
Oӏch sӱ là nhѭ vұy, còn ӣ chiӅu sâu nhân tâm cӫa ngѭӡi Biên Hòa lҥi là ÿLӅu ÿáng chú ý. Hӑ
tham gia nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh, NguyӉn Trung Trӵc bӅn bӍ: 1861 NguyӉn Ngӑc Hӟn tә
chӭc lӵc lѭӧng ÿánh Pháp ӣ BӃn Bҥ - Nhѫn Trҥch, tұp kích ÿӗn Ĉӗng Môn (1862), cҳt ÿѭӡng

1.8 Page 8

▲back to top


dây thép cӫa giһc, tұp hӧp ÿӗng bào các dân tӝc ӣ vùng sâu ÿánh các ÿӗn giһc, tham gia lӵc
Oѭӧng nghƭa quân cӫa Phan ChӍnh, Trѭѫng QuyӅn: lұp căn cӭ Giao Loan, rӗi căn cӭ Bàu Cá ...
.Ӄ ÿó, khi giһc ÿã thiӃt lұp bӝ máy cai trӏ ӣ ÿây, thì cuӝc nәi dұy trӯ bҥo giӃt tên tay sai gian ác
Trҫn Bá Hӵu (1881) ӣ Long Thành, cuӝc mѭu sӵ bҩt thành cӫa Ĉoàn Văn Cӵ ӣ Bѭng KiӋu
(1905), cӫa lӵc lѭӧng Thiên Ĉӏa Hӝi ӣ Trҥi Lâm Trung (1916) ... ÿã biӇu hiӋn tinh thҫn bҩt
khuҩt và khát vӑng ÿӝc lұp tӵ do cӫa ngѭӡi dân Biên Hòa. ViӋc lұp nhӳng ÿӅn thӡ ÿӇ thӡ
NguyӉn Duy - NguyӉn Tri Phѭѫng, Trѭѫng Ĉӏnh, NguyӉn Ĉӭc Ӭng, Ĉoàn Văn Cӵ, NguyӉn
Ngӑc Hӟn, các liӋt sƭ Thiên Ĉӏa Hӝi cӫa Trҥi Lâm Trung ... là nét son trong ÿӡi sӕng tinh thҫn
Fӫa ngѭӡi dân Biên Hòa thӡi mҩt nѭӟc mà sau này, chính truyӅn thӕng ÿó, ÿã thӇ hiӋn viӋc thӡ
Bác Hӗ ӣ ÿình Phú Mӻ ngay trong lòng ÿӏch thӡi chӕng Mӻ.
Cái nӅn tҧng tinh thҫn ÿó là nét son ÿáng chú ý, cái tâm thӭc ÿó là sӵ biӇu hiӋn cӫa lòng
yêu nѭӟc không bao giӡ tҳt, luôn chӡ ÿӧi ÿѭӧc cѫ hӝi bùng lên khi sӵ áp bӭc bӏ dӗn nén ÿӃn
Pӭc không thӇ chӏu ÿӵng nӳa và hѫn thӃ, khi ánh sáng cӫa mӝt ÿѭӡng lӕi cách mҥng chiӃu rӑi.
6ӵ thұt lӏch sӱ cұn ÿҥi, tӯ Phú RiӅng Ĉӓ ÿӃn chiӃn dӏch Hӗ Chí Minh, ӣ ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng
Nai ÿã chӭng minh ÿLӅu ÿó.
30 - 06 – 1999

1.9 Page 9

▲back to top


1.10 Page 10

▲back to top


2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


2.2 Page 12

▲back to top


2.3 Page 13

▲back to top


2.4 Page 14

▲back to top


2.5 Page 15

▲back to top


2.6 Page 16

▲back to top


2.7 Page 17

▲back to top


2.8 Page 18

▲back to top


ҦNH
Ĉӗng chí Tәng Bí thѭ Lê Khҧ Phiêu và ÿ/c Trҫn Thӏ Minh Hoàng, UVTW Ĉҧng, Bí thѭ TӍnh
ӫy Ĉӗng Nai (khóa VI) trӗng cây lѭu niӋm tҥi Bҧo tàng Ĉӗng Nai.

2.9 Page 19

▲back to top


2.10 Page 20

▲back to top


3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


3.2 Page 22

▲back to top


3.3 Page 23

▲back to top


3.4 Page 24

▲back to top


3.5 Page 25

▲back to top


3.6 Page 26

▲back to top


3.7 Page 27

▲back to top


3.8 Page 28

▲back to top


3.9 Page 29

▲back to top


3.10 Page 30

▲back to top


4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


4.2 Page 32

▲back to top


4.3 Page 33

▲back to top


4.4 Page 34

▲back to top


4.5 Page 35

▲back to top


4.6 Page 36

▲back to top


PḪN I
7ӘNG QUAN
I. Ĉ͒A DANH VÀ L˰ͪC Sʹ
I.1. Ĉӏa danh:
Nguӗn gӕc cӫa ÿӏa danh ³Ĉ͛ng Nai” vүn chѭa rõ. Dân gian quen giҧi thích do cánh ÿ͛ng
có nhi͉u nai (cùng cҩu trúc gӑi tên các ÿӏa danh: +͙ Nai, Ĉ͛ng H˱˯u, R̩ch Nai, Bàu Nai, MNJi
Nai...). CNJng có ý kiӃn cho rҵng Ĉ͛ng trong Ĉ͛ng Nai là cách gӑi biӃn âm tӯ chӳ Ĉͥng trong
Ĉ̩ Ĉͥng (Sông Cái) cӫa ngѭӡi Mҥ; bӣi vì còn có rҩt nhiӅu tên gӑi khác bҳt nguӗn tӯ chӳ Ĉ͛ng
(Ĉͥng?) mà không phҧi là cánh Ĉӗng: Ĉӗng Tranh, Ĉ͛ng Môn, Ĉ͛ng Tràm, Ĉ͛ng Tr˱ͥng...
TS Lê Trung Hoa cho rҵng ÿӏa danh Ĉӗng Nai xuҩt hiӋn lҫn ÿҫu tiên bҵng chӳ quӕc ngӳ
Qăm 1747 trong mӝt báo cáo vӅ giáo dân Nam bӝ cӫa Launay gӣi cho giáo hӝi Công giáo; lúc
ÿó âm “Ông” ÿѭӧc ký hiӋu là “ou” hoһc “RNJ”(1). Theo tài liӋu cӫa Trѭѫng Bá Cҫn(2), trong mӝt
Eҧn tѭӡng trình cӫa thӯa sai Gouge viӃt năm 1701, thân sinh cӫa linh mөc Laurent cùng vӟi
Pӝt sӕ ngѭӡi trong gia ÿình ÿã ÿӃn vùng Dou-Nai (Ĉӗng Nai) khai phá, cày cҩy tӯ 29 năm
trѭӟc. Thѭ cӫa giám mөc phó Labbé gӣi Ban giám ÿӕc Chӫng viӋn TruyӅn giáo nѭӟc ngoài ÿӅ
ngày 24.7.1710, có ÿRҥn: “Có m͡t mi͉n g͕i là Dou-Nai (Ĉ͛ng Nai) ͧ giͷa Cao Miên và Chiêm
Thành ÿây là m͡t vùng ÿ͛ng b̹ng, ÿ̭t t͙t, khá r͡ng và dài, rͳng r̵m, cây to, n˯i mà ng˱ͥi
Ĉàng Trong ÿ͇n l̵p nghi͏p tͳ 35 hay 40 năm nay”(3). Nhѭ vұy, tӯ ÿҫu thӃ kӹ XVIII, ÿӏa danh
Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc các nhà truyӅn giáo ghi chép tӯ tên gӑi dân gian ÿã phә biӃn trѭӟc ÿó nhiӅu
chөc năm. VӅ sau, ÿӏa danh Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc khҷng ÿӏnh vӯa bҵng chӳ Nôm, vӯa bҵng chӳ quӕc
ngӳ trong tӵ ÿLӇn Ditionarium Anamitico - Latium (Tӵ ÿLӇn An Nam - La tinh) cӫa Pigneau de
Béhaine ҩn hành năm 1772. Tên gӑi Ĉ͛ng Nai trong tác phҭm cӫa các tác giҧ Lê Quí Ĉôn (Phͯ
biên t̩p lͭc, 1776) Trӏnh Hoài Ĉӭc (Gia Ĉ͓nh thành thông chí, 1820); HuǤnh Tӏnh Cӫa (Ĉ̩i
Nam Qu͙c âm t͹ v͓, 1895 - 1896)... ÿѭӧc ký hiӋu bҵng chӳ Nôm hoһc Hán làm xuҩt hiӋn nhiӅu
tên gӑi khác: /͡c Dã, L͡c Ĉ͡ng, Nông N̩i. L͡c Dã (cánh ÿӗng có nhiӅu Nai) là cách phiên
nghƭa sang chӳ Hán. /͡c Ĉ͡ng có lӁ vӯa phiên nghƭa, vӯa chú âm (/͡c Gӏch chӳ Nai; Ĉ͡ng chú
âm chӳ Ĉ͛ng). Nông N̩i chҳc là trҥi âm tӯ Ĉӗng Nai mà theo Trӏnh Hoài Ĉӭc khi ÿi sӭ sang
Thanh quӕc thҩy ngѭӡi Hoa dùng chӳ Nông N̩i Ĉ̩i Ph͙ ÿӇ gӑi Cù Lao Phӕ.
Trong dân gian, không rõ tӵ bao giӡ tên gӑi Ĉ͛ng Nai ÿã ÿѭӧc dùng ÿӇ chӍ vùng ÿҩt khai
phá trù phú, rӝng lӟn, không phân ÿӏnh rõ ÿӏa giӟi, gҳn liӅn vӟi con sông cùng tên gӑi ӣ phѭѫng
Nam. Khi nói vӅ sҧn vұt, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿã sӱ dөng phѭѫng ngôn dân gian trong Gia Ĉ͓nh
Thành thông chí: &˯m Nai R͓a; Cá Rí Rang (cѫm gҥo thì ӣ Ĉӗng Nai, Bà Rӏa; cá ngon thì ӣ
Phan Rí, Phan Rang). Ngѭӡi ÿӏa phѭѫng tӵ hào: G̩o C̯n Ĉ˱ͣc n˱ͣc Ĉ͛ng Nai; Nh̭t Ĉ͛ng
Nai nhì Hai huy͏n. Khi nói ÿӃn sӵ lӏch lãm, tӯng trҧi:
Làm trai cho ÿáng nên trai
Phú Xuân cNJng tr̫i Ĉ͛ng Nai cNJng tͳng
(1) Tham luұn hӝi thҧo tҥi Ĉӗng Nai ngày 27.6.1997, Tài liӋu ÿánh máy, Ban Tuyên giáo TӍnh ӫy, 1997.
(2) Lӏch sӱ Công giáo Nam bӝ (TK-XVI-XVII-XVIII), Công giáo các dân tӝc, trang 79, 81.
(3) Trѭѫng Bá Cҫn, tài liӋu ÿã dүn, tr 81.

4.7 Page 37

▲back to top


Khi thӅ nguyӅn, ngѭӡi ta dүn ra nhӳng biӇu tѭӧng bӅn vӳng:
Bao giӡ cҥn nѭӟc Ĉӗng Nai
Nát chùa Thiên Mͭ mͣi phai lͥi nguy͉n.
Vùng ÿҩt Ĉӗng Nai mênh mông, trù phú này, có hҩp lӵc thú vӏ ÿӕi vӟi ngѭӡi phѭѫng xa:
Nhà Bè n˱ͣc ch̫y phân hai
Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉.
Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng n˱ͣc trong
Ai ÿi ÿ͇n ÿó lòng không mu͙n v͉.
Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng nh˱ cò
Tr͙n cha tr͙n ḿ xu͙ng ÿò theo anh.
/ҥi có nhӳng câu hát vui:
Ĉ͛n r̹ng con gái Phú Yên
Ĉ͛ng Nai ÿi c˱ͣi m͡t thiên cá mòi
Ch̻ng tin giͧ qu̫ ra coi
Rau răm ͧ d˱ͣi cá mòi ͧ trên
1͛i ÿ͛ng thì úp vung ÿ͛ng
Con gái Xͱ B̷c ḽy ch͛ng Ĉ͛ng Nai.
Ch͓ +˱˯u ÿi chͫ Ĉ͛ng Nai
%˱ͣc qua B͇n Nghé còn nhai th͓t bò.
&ӭ theo tâm thӭc dân gian và miêu tҧ cӫa Lê Quí Ĉôn, Ĉӗng Nai là xӭ sӣ trѭӟc ÿây bao
Jӗm cҧ Nam bӝ, tӯ Cӱa Ĉҥi, cӱa TiӇu, Soài Rҥp ÿӃn thѭӧng nguӗn sông Băng Bӝt (thuӝc Tây
Ninh ngày nay).
ĈӃn năm 1976, khi thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, Ĉӗng Nai ÿѭӧc ÿһt tên cho ÿѫn vӏ hành chính cҩp
WӍnh: TӍnh Ĉӗng Nai; sau nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿӏa giӟi hành chính còn là tӍnh Ĉӗng Nai hiӋn nay.
I.2. Lѭӧc sӱ:
ThӃ kӹ XV, XVII, Ĉӗng Nai chѭa có tên trên bҧn ÿӗ nѭӟc ViӋt; song, tài liӋu khҧo cә ÿã
chӭng minh ngѭӡi xѭa sinh sӕng ӣ Ĉӗng Nai tӯ rҩt sӟm, cách ÿây nhiӅu nghìn năm; có ÿӫ dҩu
ҩn cӫa các nӅn văn minh: Ĉá cNJ, ÿá mͣi, ÿ͛ng thau, s̷t sͣm... Mӑi nѫi ӣ Ĉӗng Nai, tӯ vùng
bán sѫn ÿӏa nhѭ: Hàng Gòn, Dӕc Mѫ, Dҫu Giây, Suӕi Linh, Nam Cát Tiên... ÿӃn miӋt ÿӗng
Eҵng ven sông biӇn nhѭ: Phѭӟc Tân, Gò Bѭӡng, Cái Vҥn, Rҥch Lá, Bѭng Bҥc... ÿӅu có dҩu ҩn
YӃt ngѭӡi xѭa vӟi nӃp sӕng quҫn cѭ, chӃ tác vNJ khí và vұt dөng sinh hoҥt ӣ trình ÿӝ cao, có
quan hӋ giao lѭu vӟi văn hóa Ĉông Sѫn, Sa HuǤnh, Óc Eo và các nӅn văn minh khác trong khu
Yӵc Ĉông Nam Á. KӃt quҧ khҧo cә cho phép nhұn xét: 7ͳ giai ÿR̩n s̷t sͣm, n͉n kinh t͇ nông
nghi͏p bán s˯n ÿ͓a ÿã hình thành, bi͇n Ĉ͛ng Nai tͳ thiên nhiên còn hoang s˯, nguyên thͯy, trͧ
thành ÿ͓a bàn kinh t͇ dân c˱ “trù phú vào b̵c nh̭t cͯa trung tâm văn minh nông nghi͏p Ĉ͛ng
Nai - Ĉông Nam b͡”(1). Nhӳng: 0͡ c͝ Hàng Gòn, ÿàn ÿá Bình Ĉa, qua ÿ͛ng Long Giao, c͝ v̵t
Nam Cát Tiên... là di sҧn văn hóa chӭng minh thӡi rӵc rӥ cӫa các nӅn văn minh cә xѭa. Nhӳng
(1) Theo Lê Xuân DiӋm - Phҥm Quang Sѫn - Bùi Chí Hoàng, khҧo cә Ĉӗng Nai, Nxb Ĉӗng Nai, 1991, tr 201.

4.8 Page 38

▲back to top


QӅn văn minh này hiӋn không còn “phát sáng”, chӍ vѭѫng lҥi nhӳng “hӗi quang” ÿӭt gãy trong
ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi thӡi nay.
&ӝt mӕc ÿánh dҩu lӏch sӱ hành chính cӫa Ĉӗng Nai thѭӡng ÿѭӧc nhҳc ÿӃn là năm Mұu
'ҫn (1698) khi NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lý phѭѫng Nam, ÿѭa vùng ÿҩt Ĉӗng Nai vào lãnh
thә cai quҧn cӫa Chúa NguyӉn. Nhѭng trѭӟc ÿó, thҫn dân cӫa Chúa NguyӉn ÿã là chӫ nhân cӫa
[ӭ Ĉӗng Nai. Sӵ xuҩt hiӋn cӫa hai sӣ thuӃ ӣ Sài Gòn và BӃn Nghé năm 1623 ÿã hé mӣ sӵ xuҩt
hiӋn cӫa ngѭӡi ViӋt sinh sӕng buôn bán tҥi ÿây tӯ thұp niên 20 cӫa thӃ kӹ XVII. Tài liӋu cӫa
nhà truyӅn giáo Gouge và Labbé (ÿã dүn) thӯa nhұn ngѭӡi Ĉàng Trong và cҧ ngѭӡi nѭӟc ngoài
khai hoang, cày cҩy ӣ vùng Ĉӗng Nai trѭӟc năm 1701 ÿӃn vài chөc năm. Năm 1658, Chúa
NguyӉn sai NguyӉn Phѭӟc YӃn ÿem 3.000 quân dҽp loҥn ÿӃn Mô Xoài (Mӛi Xuy) chӭng tӓ
ngѭӡi ViӋt ÿã làm chӫ tình hình ӣ ÿây. Năm 1679, nhóm ngѭӡi Hoa gӗm Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch,
HuǤnh Tҩn, Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿem 50 thuyӅn, 3.000 gia nhân ÿӃn xin trú ngө, Chúa NguyӉn
Phѭӟc Tҫn cho khai khҭn ÿҩt phѭѫng Nam: Nhóm Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch, HuǤnh Tҩn ÿӃn Mӻ Tho
(TiӅn Giang); nhóm Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn Bàng Lân (Biên Hòa), góp phҫn xây dӵng Cù Lao
Phӕ thành thѭѫng cҧng sҫm uҩt, giao dӏch vӟi thѭѫng nhân trong và ngoài nѭӟc.
19 năm sau mӟi là sӵ kiӋn NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp huyӋn Phѭӟc Long dӵng dinh Trҩn
Biên; lұp huyӋn Tân Bình dӵng dinh Phiên Trҩn. Mӛi dinh có các chӭc quan: Lѭu thӫ, cai bӝ,
ký lөc; chiêu mӝ thêm ngѭӡi, ÿһt thôn làng, lân, ҩp; chuҭn ÿӏnh thuӃ ÿinh ÿLӅn. Lúc ҩy, dân sӕ
Jӗm cҧ Trҩn Biên và Phiên trҩn hѫn 4 vҥn hӝ. Ngѭӡi Hoa ӣ Trҩn Biên lұp xã Thanh Hà, ӣ
Phiên Trҩn lұp xã Minh Hѭѫng.
1ăm 1715, Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sai trҩn thӫ NguyӉn Phan Long và ký lөc NguyӉn
Khánh Ĉӭc lұp văn miӃu ӣ thôn Bình Thành - Tân Lҥi (nay thuӝc phѭӡng Bӱu Long - thành
phӕ Biên Hòa) nhҵm khuӃch trѭѫng Nho hӑc, báo hiӋu Ĉӗng Nai không chӍ giӓi làm ăn, buôn
bán; còn là xӭ sӣ cӫa văn vұt, trӑng ÿҥo lý thánh hiӅn.
1ăm 1775, Tây Sѫn khӣi nghƭa, chiӃm ÿѭӧc Phú Xuân. Chúa NguyӉn Phѭӟc Thuҫn chҥy
vào Gia Ĉӏnh. Lý Tài phҧn bӝi Tây Sѫn, theo NguyӉn Ánh, ÿóng quân ӣ núi Châu Thӟi, sau bӏ
thua trұn rӗi bӏ quân Ĉông Sѫn Ĉӛ Thành Nhѫn giӃt năm 1777. Tӯ năm 1776 ÿӃn 1782, quân
Tây Sѫn 4 lҫn vào Nam giao tranh vӟi NguyӉn Ánh; NguyӉn Ánh thua chҥy, năm 1784 cҫu
viӋn vua Xiêm, vua Xiêm ÿѭa binh thӫy, bӝ chiӃm ÿóng Kiên Giang, Ba Thҳc, Mân Thít, Sa
Ĉéc... mѭu ÿӗ ÿánh chiӃm Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh. Mùa Xuân năm 1785, dӵa vào ÿӏa hình, thӫy
triӅu và lòng dân, NguyӉn HuӋ chӍ huy quân Tây Sѫn dө giһc vào trұn ÿӏa mai phөc ӣ Rҥch
*ҫm, Xoài Mút (Mӻ Tho, TiӅn Giang) ÿánh cho quân Xiêm mӝt trұn ÿҥi bҥi, chӍ còn vài nghìn
tên sӕng sót trӕn vӅ nѭӟc. NguyӉn Ánh chҥy thoát, tiӃp tөc mѭu ÿӗ cҫu ngoҥi viên, cõng rҳn
Fҳn gà nhà.
Nhân lúc Tây Sѫn bұn ÿӕi phó vӟi Chúa Trӏnh ӣ phía Bҳc; NguyӉn Ánh ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ
Fӫa ngoҥi bang, chiӃm lҥi Trҩn Biên năm 1788; khi Quang Trung NguyӉn HuӋ lên ngôi, tұp
trung lӵc lѭӧng ÿánh ÿXәi giһc Thanh xâm lѭӧc ӣ Thăng Long (1789), NguyӉn Ánh có cѫ hӝi
khôi phөc lӵc lѭӧng, xây thành Bát Quái ӣ Gia Ĉӏnh; cӫng cӕ hӋ thӕng phòng thӫ, tích trӳ
Oѭѫng thӵc, lұp ÿӗn ÿLӅn cày cҩy ӣ Ĉӗng Môn, Bà Rӏa. Do ÿó trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai, còn nhiӅu
di tích gҳn vӟi thӡi kǤ này cӫa NguyӉn Ánh.
7ӯ năm 1792, NguyӉn Ánh hoàn toàn làm chӫ ÿҩt Trҩn Biên, Gia Ĉӏnh. Năm 1802,
NguyӉn Ánh lên ngôi vua, ÿәi phӫ Gia Ĉӏnh thành trҩn Gia Ĉӏnh, Trҩn Biên dinh thành Biên
Hòa trҩn. ĈӃn năm 1808, lҥi ÿәi trҩn Gia Ĉӏnh ra Gia Ĉӏnh Thành thӕng quҧn trҩn Phiên An,
Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Thanh, Hà Tiên; NguyӉn Văn Nhѫn làm tәng trҩn, Trӏnh Hoài
Ĉӭc làm hiӋp tәng trҩn. ĈӃn năm 1812, Lê Văn DuyӋt làm tәng trҩn.

4.9 Page 39

▲back to top


1ăm 1832, Lê Văn DuyӋt mҩt. NguyӉn Văn QuӃ và bӕ chánh Bҥch Xuân Nguyên vӕn có
hiӅm khích, dӵng vө án Lê Văn DuyӋt. Vua Minh Mҥng cho xiӅng mӝ Lê Văn DuyӋt, bãi bӓ
chӭc tәng trҩn, chia các trҩn thành lөc tӍnh. 7͑nh Biên Hòa có tӯ ÿây.
Giұn vì Lê Văn DuyӋt bӏ ngѭӧc ÿãi, năm 1833 con nuôi Lê Văn DuyӋt là Lê Văn Khôi
Wҥo phҧn, chiӃm thành Phiên An; mãi ÿӃn năm 1835, Lê Văn Khôi bӋnh mҩt, nhà NguyӉn mӟi
Gұp tҳt ÿѭӧc cuӝc binh biӃn, bҳt giӃt cҧ thҧy 1.831 ngѭӡi ÿem chôn chung gӑi là mҧ Ngөy. Hai
Oҫn Lê Văn Khôi ÿánh chiӃm Biên Hòa. Ngѭӡi Biên Hòa theo Lê Văn Khôi bӏ trӯng trӏ khá
ÿông liên lөy ÿӃn cҧ hӑ hàng. Bҧy tѭӟng lƭnh triӅu ÿình chӃt trұn tҥi Biên Hòa: Lê Văn Nghƭa,
Phan Văn Song, Trҫn Văn Du, Ĉһng Văn QuyӃn, Trҫn Văn ThiӅu, NguyӉn Văn Lý, Ngô Văn
Hóa; vua Minh Mҥng cho lұp thӡ ӣ thôn Bình Hòa, xã Bình Thành, ban sҳc phong năm 1838, di
tích còn lҥi có thӇ là miӃu Bình Hòa (nay thuӝc phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hòa).
7ѭѫng truyӅn, con cháu cӫa Lên Văn Khôi trӕn ÿѭӧc, có 2 ngѭӡi ҭn danh trong dân ӣ Hang Nai
(Nhѫn Trҥch) và Long Thành.
Ngày 17 tháng 2 năm 1859, thӵc dân Pháp ÿѭa quân chiӃm Cҫn Giӡ và tiӃn ÿánh Gia
Ĉӏnh. Nhân dân Nam kǤ kháng chiӃn chӕng Pháp. Năm 1860, NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc cӱ vào
Gia Ĉӏnh, cho ÿҳp ÿӗn Chí Hòa, ban hӏch kêu gӑi ÿánh Tây. Ngày 7 tháng 2 năm 1861, Chaner
ÿLӅu quân tiӃn công Sài Gòn. Ngày 25 tháng 2, ÿҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ. NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ
thѭѫng, rút vӅ Biên Hòa, cho ÿҳp 9 cӱa hàn trên sông Ĉӗng Nai ngăn giһc. Ngày 17 tháng 12
Qăm 1861, quân thӫy bӝ Pháp do Bonard chӍ huy tҩn công thành Biên Hòa, sau ÿó ÿánh chiӃm
các ÿӗn lNJy khác, lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng chiӃn ÿҩu chӕng giһc ӣ Long Thành, hy sinh
ngày 21-12-1861. Ngày 5 tháng 6 năm 1862, triӅu ÿình NguyӉn ký hòa ѭӟc Nhâm Tuҩt nhѭӧng
3 tӍnh miӅn Ĉông: Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng cho Pháp. TriӅu Ĉình ra lӋnh bãi binh.
Quҧn cѫ Trѭѫng Ĉӏnh không tuân lӋnh vua, thuұn theo lòng dân, giѭѫng cӡ Bình Tây Ĉҥi
Nguyên Soái, tұp hӧp dân chúng tiӃp tөc chӕng Pháp; ÿánh ÿӗn Rҥch Tra, Ĉӗng Môn, Long
Thành, ÿӕt tàu giһc trên sông Ĉӗng Nai, lұp căn cӭ ӣ Lý Nhѫn (Cҫn Giӡ), BӃn Bҥ (Nhѫn
Trҥch). Nghƭa binh vùng Nhѫn Trҥch, Long Thành, Biên Hòa theo Trѭѫng Ĉӏnh rҩt ÿông. Nhѭ
cha con Quҧn cѫ NguyӉn Ngӑc Hӟn ӣ Phú Thҥnh chҷng hҥn. NguyӉn Ngӑc Hӟn kiên cѭӡng
chӕng Pháp, bӏ bҳt, mҩt năm 1863, con trai là NguyӉn Ngӑc Sang tiӃp tөc lãnh ÿҥo nghƭa binh
tham gia ÿӕt tàu giһc ӣ Nhұt Tҧo, Cӗn Cò, lұp căn cӭ ӣ BӃn Bҥ, gây cho giһc nhiӅu tәn thҩt.
Ngày 25 tháng 9 năm 1863, giһc Pháp tұp trung tiêu diӋt căn cӭ Lý Nhѫn, nghƭa quân
Trѭѫng Ĉӏnh tӱ chiӃn phá vây, sau ÿó bӏ HuǤnh Công Tҩn phҧn bӝi, phөc kích, tӱ tiӃt ngày 19
tháng 8 năm 1864. Trѭѫng QuyӅn (cùng Phan ChӍnh) tiӃp tөc sӵ nghiӋp cӫa cha, lұp căn cӭ ӣ
Giao Loan (Rӯng Lá) tiӃn công ÿӗn Biên Hòa, giһc Pháp huy ÿӝng lӵc lѭӧng tҩn công căn cӭ
Giao Loan, ÿӃn tháng 4 năm 1865 nghƭa quân mӟi tan rã, phong trào tҥm lҳng.
Trѭѫng Ĉӏnh, Trѭѫng QuyӅn mҩt nhѭng phong trào kháng chiӃn chӕng Pháp không tҳt.
Long Thành, Nhѫn Trҥch, Biên Hòa, Tân Uyên tә chӭc nhiӅu hӝi kín chӕng Pháp. HuyӋn Thҥc,
huyӋn Ân làm tay sai cho Pháp bӏ phҧn ӭng nhiӅu lҫn, sӧ quá phҧi xin chuyӇn ÿi nѫi khác. Năm
1881, thӵc dân Pháp ÿѭa Trҫn Bá Hӵu, em cӫa Trҫn Bá Lӝc (tay sai khét tiӃng) vӅ làm tri
huyӋn Long Thành. Tên này ÿӝc ác không kém Trҫn Bá Lӝc. Hӝi kín quyӃt diӋt bҵng ÿѭӧc.
Tháng 2 năm 1881, nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn (pháp hiӋu là HuyӅn Vi) cùng ÿӗng ÿҥo lұp mѭu giӃt
chӃt Trҫn Bá Hӵu. Hӝi kín Long Thành bӏ ÿàn áp, nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn lãnh án tӱ hình, nhiӅu
ngѭӡi khác bӏ khә sai, chung chân.
ĈӃn năm 1905, trong khi các phong trào kháng chiӃn vNJ trang ÿã bӏ dìm trong máu,
nhiӅu sƭ phu yêu nѭӟc hѭӟng theo con ÿѭӡng Ĉông Du, Duy Tân, thì ӣ Biên Hòa lão nghƭa sƭ
Ĉoàn Văn Cӵ vүn còn tә chӭc vNJ trang chӕng Pháp, anh dNJng hy sinh cùng 16 nghƭa binh, viӋc
không thành, nhѭng tinh thҫn bҩt tӱ, mӝ và ÿӅn thӡ còn ӣ Biên Hòa. Năm 1916, hӝi kín trҥi
Lâm Trung ӣ Biên Hòa do Mѭӡi TiӃt, Mѭӡi Sóc chӍ huy tә chӭc phá khám, cѭӟp súng, giӃt

4.10 Page 40

▲back to top


giһc. Phong trào bӏ khӫng bӕ, 9 ngѭӡi bӏ xӱ bҳn tҥi ngã ba Dӕc Sӓi, dân lұp miӇu thӡ, gӑi là
miӇu Cô hӗn, di tích hiӋn ӣ phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hòa.
Ý chí bҩt khuҩt chӕng Pháp cӭu nѭӟc cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai nhѭ lӱa lòng ӫ trҩu, ÿӃn khi
Ĉҧng cӝng sҧn ra ÿӡi, khѫi dұy truyӅn thӕng yêu nѭӟc, tұp hӧp lӵc lѭӧng, phát huy ÿѭӧc sӭc
Pҥnh tәng hӧp toàn dân. Sau Chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu tiên ӣ Phú RiӅng ra ÿӡi vào năm 1929; sáu
Qăm sau (năm 1935), Chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc - Tân TriӅu ÿѭӧc thành lұp gӗm 5 ÿӗng chí do
ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm bí thѭ, khӣi ÿҫu giai ÿRҥn yêu nѭӟc chӕng Pháp ӣ Ĉӗng Nai ÿi
theo Chӫ nghƭa Cӝng sҧn dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam..
Khi có Ĉҧng lãnh ÿҥo, phong trào cách mҥng ӣ Ĉӗng Nai ÿi vào hoҥt ÿӝng tӵ giác, có tә
chӭc, hѭӟng ÿӃn mөc tiêu trѭӟc mҳt và lâu dài, xác ÿӏnh tӯng bѭӟc ÿi thích hӧp. Giai ÿRҥn
1935 ÿӃn trѭӟc tháng 8 năm 1945, chӫ yӃu là dân sinh dân chӫ kӃt hӧp ÿҩu tranh chính trӏ, kӃt
Kӧp nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӇ chuҭn bӏ tәng khӣi nghƭa. NhiӅu cuӝc ÿҩu tranh chính trӏ
liên tөc cӫa các tҫng lӟp nhân dân chӭng tӓ sӵ trѭӣng thành cӫa các lӵc lѭӧng cách mҥng: Liên
ÿoàn hӑc sinh trѭӡng tiӇu hӑc Bình Hòa ÿѭӧc Ĉҧng lãnh ÿҥo rҧi truyӅn ÿѫn kêu gӑi tinh thҫn
cách mҥng ngày 1 tháng 5 năm 1935; mítting trӑng thӇ tҥi Gò Dê (Bình Ý) tháng 9 năm 1936;
Cuӝc ÿҩu tranh ÿòi giҧm sѭu thuӃ cӫa nhân dân Long Thành và cuӝc ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng
giҧm giӡ làm cӫa công nhân Nhà máy BIF thҳng lӧi. Ĉҫu năm 1937, các cѫ sӣ Ĉҧng phát triӇn,
thành lұp TӍnh ӫy lâm thӡi do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang làm bí thѭ, ÿӃn giӳa năm có thêm
các chi bӝ Ĉҧng: Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, ThiӋn Tân, Bình Hòa, Mӻ Lӝc, Mӻ Quӟi,
Xuân Lӝc... Năm 1940, viӋc chuҭn bӏ tham gia khӣi nghƭa Nam kǤ ÿѭӧc tiӃn hành ráo riӃt
nhѭng bӏ lӝ, bӏ ÿàn áp, nhiӅu tәn thҩt; mӝt sӕ ÿҧng viên bӏ bҳt, bӏ giӃt hoһc tù ÿày; mӝt bӝ phұn
có vNJ trang thô sѫ rút vào rӯng (là mӝt trong sӕ các bӝ phұn hình thành Chi ÿӝi 10 sau Cách
Pҥng Tháng tám). Tӯ ngày 28 tháng 7 năm 1941, phát xít Nhұt vào Biên Hòa, dân Ĉӗng Nai
thêm mӝt tròng áp bӭc. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp, lұp chính quyӅn và
các tә chӭc thân Nhұt; lãnh ÿҥo Ĉҧng nhұn ÿӏnh tình hình, chӑn thӡi cѫ cách mҥng; ÿӏa phѭѫng
Biên Hòa cùng cҧ nѭӟc thӵc hiӋn lӋnh tәng khӣi nghƭa; buӝc tӍnh trѭӣng ngөy NguyӉn Văn
Quý phҧi chuyӇn giao chính quyӅn cho ÿҥi diӋn nhân dân lúc 11h30 ngày 26 tháng 8 năm 1945.
Sáng ngày 27 tháng 8 năm 1945 tҥi Quҧng trѭӡng Sông Phӕ diӉn ra ngày hӝi lӏch sӱ mӯng ÿӝc
Oұp, thӕng nhҩt cӫa nhân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai gӗm hàng vҥn ngѭӡi tham gia.
Chính quyӅn cách mҥng vӯa mӟi xây dӵng chѭa ÿҫy tháng, thӵc dân Pháp núp bóng
quân ÿӝi Anh dѭӟi danh nghƭa ÿӗng minh vào giҧi giáp quân ÿӝi Nhұt tái chiӃm Sài Gòn, Biên
Hòa; quân dân Biên Hòa cùng Nam bӝ bѭӟc vào giai ÿRҥn trѭӡng kǤ kháng chiӃn. Hӝi nghӏ
Bình Trѭӟc ngày 23 tháng 9 năm 1945 phân tích tình hình, xác ÿӏnh nhiӋm vө cӫa chính quyӅn
cách mҥng, trong ÿó chú trӑng xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang và căn cӭ kháng chiӃn ÿӇ tính
chuyӋn lâu dài. LiӅn sau ÿó, Trҥi huҩn luyӋn Du kích Vƭnh Cӱu ÿѭӧc thành lұp ÿӇ huҩn luyӋn
quân sӵ cho các ÿӝi vNJ trang. Các căn cӭ kháng chiӃn Bình Ĉa, Hӕ Cҥn, ChiӃn khu Ĉ, Rӯng
Sác, Phѭӟc An dӵa vào thӃ trұn lòng ÿҩt, lòng dân vӯa sҧn xuҩt vӯa chiӃn ÿҩu, làm cái nôi nuôi
Gѭӥng các lӵc lѭӧng cách mҥng. Lӵc lѭӧng vNJ trang Biên Hòa tӯ tҫm vông giáo mác nhanh
chóng trѭӣng thành, ÿӃn tháng 6 năm 1946 ÿã hình thành Chi ÿӝi 10; 3 hình thӭc vNJ trang ÿѭӧc
xây dӵng, vNJ khí thô sѫ nhѭng tinh thҫn hӯng hӵc khí thӃ cách mҥng; tә chӭc nhiӅu trұn ÿánh
ngăn bѭӟc tiӃn cӫa giһc, tҥo nên nhiӅu chiӃn công vang dӝi: Trұn thҳng Núi Thӏ - Xuân Lӝc
(30-10-1945); Cҫu Lò Rèn - Long Thành (9-3-1946), phөc kích ÿӏch Cҫu Phѭӟc Cang - Long
Thành (tháng 1-1948); ÿһc biӋt là trұn thҳng La Ngà (1-3-1948) chҩn ÿӝng thӃ giӟi và trұn ÿánh
&ҫu Bà Kiên (19-3-1948) khai sinh cách ÿánh ÿһc công ӣ chiӃn trѭӡng miӅn Ĉông.
Nhӳng năm 1949-1954, lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai trѭӣng thành vӳng
vàng, các chiӃn khu ÿѭӧc cӫng cӕ, tăng năng lӵc sҧn xuҩt và chiӃn ÿҩu; chiӃn thҳng trѭӟc thӱ
thách cӫa thiên tai lNJ lөt Nhâm Thìn 1952; ÿánh và thҳng ÿӏch bҵng nhiӅu cách: du kích, ÿӝt
kích, tұp kích trên khҳp các chiӃn trѭӡng, kӃt hӧp binh vұn, diӋt ác trӯ gian ӣ cѫ sӣ, và ӣ ngay

5 Pages 41-50

▲back to top


5.1 Page 41

▲back to top


Fҧ trong lòng ÿӏch; tiӃp tөc ghi nhiӅu chiӃn công lӏch sӱ, nhѭ: Trұn tұp kích ÿӗng loҥt phá 50
tháp canh cӫa giһc ngày 22 tháng 3 năm 1950; ÿánh bҥi nhiӅu cuӝc càn quét qui mô cӫa ÿӏch
vào chiӃn khu Ĉ; ÿӕt kho xăng dҫu ӣ Phѭӟc Lѭ (Biên Hòa) tҩn công trҥi giam Thӫ Ĉӭc giҧi
thoát 120 tù chính trӏ (tháng 8 năm 1950), tұp kích yӃu khu Trҧng Bom (20/7/1951), cài mìn
diӋt máy bay giһc ӣ sân bay SIPH (tháng 4/1952)... KӃt quҧ kháng chiӃn chӕng Pháp cӫa quân
dân Biên Hòa ÿã góp phҫn quan trӑng trong thҳng lӧi chung ӣ chiӃn trѭӡng Nam bӝ, buӝc thӵc
dân Pháp phҧi ký HiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ..
Gian ÿRҥn 1955-1975, Ĉӗng Nai cùng Nam bӝ tiӃp tөc cuӝc kháng chiӃn chӕng xâm
Oѭӧc trѭӡng kǤ, gian khә; lҫn này, ÿӕi tѭӧng là ÿӃ quӕc Mӻ vӟi tiӅm lӵc quân sӵ mҥnh hѫn và
thӫ ÿRҥn tinh vi hѫn. Nhӳng năm 1955-1959, cách mҥng bӏ ÿàn áp khӕc liӋt. ChiӃn dӏch tӕ cӝng
Fӫa Mӻ - DiӋm gây tәn thҩt nһng nӅ, nhiӅu cѫ sӣ Ĉҧng tan rã; nhiӅu cán bӝ bӏ giӃt hҥi hoһc tù
ÿày. Nhѭng lòng dân kiên trung và kinh nghiӋm chӕng Pháp dày dҥn ÿã ÿѭӧc vұn dөng khéo
léo trong tình hình mӟi ÿӇ duy trì và phát triӇn phong trào cách mҥng. Trong máu lӱa, quân dân
Biên Hòa vүn kiên cѭӡng chӕng quân xâm lѭӧc; phong trào chӕng Mӻ liên tөc nәi lên ӣ nông
thôn và ÿô thӏ, nhѭ phong trào công nhân cӫa nhà máy BIF Biên Hòa và cӫa các ÿӗn ÿLӅn: An
/ӝc, Ông QuӃ, Bình Lӝc, Hàng Gòn, Suӕi Tre, Bình Sѫn... Cuӝc nәi dұy phá nhà lao Tân HiӋp
(2/12/1956) là sӵ kiӋn thӇ hiӋn ý chí cách mҥng mҥnh hѫn sҳt thép, gông cùm. Năm 1957, ÿӝi
YNJ trang C.250 ÿѭӧc thành lұp ӣ rӯng chiӃn khu Ĉ, ngày 18 tháng 9 năm 1957 tҩn công trҥi be
Biên Hòa, và ngày 7 tháng 7 năm 1959, cùng cѫ sӣ mұt Biên Hòa tұp kích trө sӣ MAAG, tiêu
diӋt 2 cӕ vҩn quân sӵ Mӻ, mӣ ÿҫu chiӃn thҳng diӋt Mӻ trên chiӃn trѭӡng ViӋt Nam.
1ăm 1960 trӣ ÿi, tӯ khi Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng miӅn Nam ra ÿӡi, phong trào kháng
chiӃn chӕng Mӻ cӭu nѭӟc ӣ Nam bӝ nói chung, Biên Hòa nói riêng sôi ÿӝng, lӟn mҥnh vӅ mӑi
Pһt. Quân dân Biên Hòa vұn dөng mӑi khҧ năng, kinh nghiӋm và tiӅm lӵc cách mҥng lұp nhiӅu
chiӃn công lүy lӯng; nhiӅu lҫn tiӃn công gây thiӋt hҥi nһng sân bay Biên Hòa, tiêu biӇu là trұn
ÿánh “Uy danh lͳng l̳y kh̷p năm châu” ngày 31.10.1964 ÿѭӧc Bác Hӗ làm thѫ khen tһng;
nhiӅu cuӝc chӕng càn thҳng lӧi, ÿáng kӇ là cuӝc chӕng càn diӋt Mӻ qui mô lӟn ӣ Ĉҩt Cuӕc
ngày 8 tháng 11 năm 1965; ÿһc công Biên Hòa nhiӅu lҫn ÿánh vào tәng kho Long Bình (tӯ
1965 ÿӃn 1975), tiêu biӇu là 3 trұn ÿánh liên tөc tháng 10, 11, 12 năm 1966 phá hӫy hàng trăm
ngàn tҩn bom ÿҥn; Ĉoàn 10 Rӯng Sác mѭu trí, sáng tҥo nhҩn chìm hàng chөc tàu vҥn tҩn cӫa
0ӻ trên sông Lòng Tàu và các bӃn cҧng; nhiӅu lҫn làm nә tung kho bom Thành Tuy Hҥ, kho
[ăng Nhà Bè...
Trong chiӃn dӏch Mùa Xuân năm 1975, Biên Hòa là chiӃn trѭӡng nóng bӓng. Xuân Lӝc
ÿѭӧc ÿӏch xây dӵng thành cánh cӱa thép cӫa chӃ ÿӝ Sài Gòn. Sau hai mѭѫi mӕt ngày ÿêm
quyӃt chiӃn, quân cách mҥng ÿã mӣ tung cánh cӱa này ngày 21 tháng 4 năm 1975 ÿӇ ÿҥi quân
tiӃn vào giҧi phóng Sài Gòn, kӃt thúc chiӃn tranh. Lúc 6 giӡ sáng ngày 30 tháng 4 năm 1975
Oӏch sӱ, lá cӡ Tә quӕc ÿѭӧc nӳ ÿӗng chí Trѭѫng Thӏ Sáu treo cao ӣ Tòa hành chính ngөy ӣ thӏ
xã Biên Hòa. Tӯ ÿây, nhân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai cùng cҧ nѭӟc sӕng trong hòa bình, ÿӝc
Oұp dân tӝc, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.
Giai ÿRҥn tӯ 1975 ÿӃn nay, Ĉӗng Nai cùng cҧ nѭӟc chung lòng chung sӭc, khҳc phөc
Kұu quҧ chiӃn tranh, khôi phөc và phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi. Trҧi qua 5 kǤ Ĉҥi hӝi TӍnh Ĉҧng
Eӝ, mӛi nhiӋm kǤ ÿánh dҩu mӝt chһng ÿѭӡng phát triӇn, chuyӇn dӏch cѫ cҩu kinh tӃ ÿӏa phѭѫng
Wӯ nông - công nghi͏p sang công - nông nghi͏p - d͓ch vͭ, rӗi sang công nghi͏p - d͓ch vͭ - nông
nghi͏p, duy trì nhӏp ÿӝ phát triӇn GDP bình quân mӛi năm tăng 7,85%; ÿѭa thu nhұp bình quân
ÿҫu ngѭӡi dѭӟi 200 USD trѭӟc năm 1986 lên 582 USD (năm 1997); ÿang tұp trung xây dӵng
Ĉӗng Nai thành trӑng ÿLӇm cӫa vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm phía Nam hѭӟng ÿӃn công nghiӋp hóa,
hiӋn ÿҥi hóa.
9Ӆ ÿӏa giӟi hành chính, sau hàng ѭӟc Nhâm Tuҩt (1862) Biên Hòa cùng Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh
7ѭӡng trӣ thành nhѭӧng ÿӏa thuӝc Pháp; thӵc dân Pháp nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿѫn vӏ hành chính vì

5.2 Page 42

▲back to top


Pөc tiêu quân sӵ và khai thác thuӝc ÿӏa, ÿӃn cuӕi năm 1899 mӟi tҥm әn vӟi các tӍnh: Biên Hòa,
Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt, Ĉӗng Nai thѭӧng (ÿѭӧc thành lұp tӯ ÿӏa bàn tӍnh Biên Hòa cNJ).
Thӡi kǤ 1945 - 1954, ÿӏa giӟi hành chính Biên Hòa lҥi thay ÿәi vì mөc ÿích quân sӵ.
1ăm 1951, quұn Bà Rá ÿәi thành quұn Sông Bé và nhұp vӅ tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt; trong khi ÿó
chính quyӅn cách mҥng nhұp hai tӍnh Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt thành tӍnh Thӫ Biên; Bà Rӏa
và Chӧ Lӟn thành tӍnh Bà Chӧ (trong ÿó có huyӋn Long Thành thuӝc tӍnh Biên Hòa) ÿӇ tiӋn
cho hoҥt ÿӝng kháng chiӃn. Tӯ năm 1957, chính quyӅn Mӻ-DiӋm chia Biên Hòa thành 2 tӍnh:
Biên Hòa và Long Khánh; lúc ÿó tӍnh Biên Hòa gӗm 4 quұn (Châu Thành, Dƭ An, Long Thành,
Tân Uyên); năm 1959, chính quyӅn Sài Gòn lұp tӍnh Phѭӟc Thành gӗm 3 quұn: HiӃu Liêm,
Tân Uyên, Phú Giáo ÿӃn tháng 7 năm 1965 thì giҧi thӇ; năm 1960, ÿһt quұn Nhѫn Trҥch tách tӯ
quұn Long Thành và 1963 tách 1 phҫn quұn Châu Thành lұp quұn Công Thanh; tӍnh Long
Khánh có 2 quұn (Xuân Lӝc và Ĉӏnh Quán); ÿӃn năm 1967, tӍnh Long Khánh có thêm quұn
KiӋm Tân.
9Ӆ phía cách mҥng, tháng 5 năm 1955, tӍnh Thӫ Biên tách thành 2 tӍnh: Biên Hòa và Thӫ
'ҫu Mӝt; sau ÿó (Tháng 10 năm 1960 ÿӃn tháng 3 năm 1963) tӍnh Biên Hòa lҥi tách thành 2
WӍnh: Biên Hòa và Long Khánh. Tháng 9 năm 1960 lұp lҥi tӍnh Thӫ Biên gӗm Biên Hòa và Thӫ
'ҫu Mӝt; ÿӃn tháng 7 năm 1961 tách Thӫ Biên thành 3 tӍnh: Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt và Phѭӟc
Thành. Tӯ tháng 3 ÿӃn tháng 12 năm 1963, 3 tӍnh Biên Hòa, Long Khánh, Bà Rӏa nhұp thành
WӍnh Bà Biên. Tháng 12 năm 1963 ÿӃn tháng 10 năm 1966, tӍnh Bà Biên tách trӣ lҥi thành 3
WӍnh: Biên Hòa, Bà Rӏa, Long Khánh; tháng 10 năm 1967, Bà Rӏa và Long Khánh hӧp thành
WӍnh Bà Rӏa - Long Khánh. Tӯ tháng 1 năm 1965, thӏ xã Biên Hòa thành ÿѫn vӏ U1 trӵc thuӝc
Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam. Tháng 5 năm 1971, U1 nhұp vӟi Phân khu 5 thành Phân khu Thӫ
Biên; ÿӃn tháng 10 năm 1972, lұp lҥi tӍnh Biên Hòa và tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh cho ÿӃn ngày
giҧi phóng. Tӯ tháng 10 năm 1973, có thêm tӍnh Tân Phú do Trung ѭѫng cөc thành lұp.
ĈӃn năm 1976, tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp trên cѫ sӣ hӧp nhҩt 3 tӍnh: Biên Hòa, Bà
5ӏa - Long Khánh, Tân Phú. Tӯ năm 1978 ÿӃn nay thêm nhiӅu lҫn ÿLӅu chӍnh ÿѫn vӏ hành
chính cҩp huyӋn: Sát nhұp huyӋn Duyên Hҧi (Cҫn Giӡ) vào thành phӕ Hӗ Chí Minh (1978),
thành lұp Ĉһc khu VNJng Tàu - Côn Ĉҧo gӗm: Thӏ xã VNJng Tàu, xã Long Sѫn và huyӋn Côn
Ĉҧo (1979), lұp huyӋn Trѭӡng Sa trѭӟc thuӝc huyӋn Long Ĉҩt, sau thuӝc Khánh Hòa (1982)
Uӗi Nha Trang (1994); thành lұp thӏ xã Vƭnh An (1985) rӗi trӣ lҥi huyӋn Vƭnh Cӱu (1994); chia
huyӋn Xuân Lӝc thành hai huyӋn: Long Khánh và Xuân Lӝc (1991); chia huyӋn Tân Phú thành
hai huyӋn mӟi: Tân Phú và Ĉӏnh Quán (1992), 3 huyӋn Châu Thành, Long Ĉҩt, Xuyên Mӝc
nhұp vӟi Ĉһc khu VNJng Tàu - Côn Ĉҧo thành tӍnh mӟi Bà Rӏa -VNJng Tàu (1991); chia huyӋn
Long Thành thành hai huyӋn: Long Thành và Nhѫn Trҥch (1994).
HiӋn nay, tӍnh Ĉӗng Nai gӗm thành phӕ Biên Hòa (ÿô thӏ loҥi II) và 8 huyӋn: Vƭnh Cӱu,
Thӕng Nhҩt, Tân Phú, Ĉӏnh Quán, Xuân Lӝc, Long Khánh, Long Thành, Nhѫn Trҥch vӟi diӋn
tích 5.866,4 km2. Theo Niên giám thӕng kê (xuҩt bҧn năm 1997), thӡi ÿLӇm 1/1/1996, dân sӕ
Ĉӗng Nai có 1.905.638 ngѭӡi, trong ÿó: 937.574 nam, 968.064 nӳ; 552.063 ngѭӡi sӕng ӣ khu
Yӵc thành thӏ, 1.353.575 ngѭӡi sӕng ӣ khu vӵc nông thôn; tӹ lӋ tăng dân sӕ tӵ nhiên tӯ 2,45%
Qăm 1990 giҧm còn 2,00% năm 1995 (1[1]).
II. ĈҺC Ĉ,ӆM TӴ NHIÊN - XÃ HӜI
II.1. Vӏ trí, ÿӏa hình:
Ĉӗng Nai có vӏ trí, ÿӏa hình thuұn lӧi ӣ nhiӅu mһt. Ĉӗng Nai nҵm ӣ 10022’30’’ ÿӃn
10036’ vƭ Bҳc và 107010’ ÿӃn 10604’15’’ kinh Ĉông, giao thoa giӳa cao nguyên Trung bӝ và
(1[1]) KӃt quҧ ÿLӅu tra dân sӕ ngày 1/4/1999; Ĉӗng Nai có 408.385 hӝ vӟi 1.989.541 khҭu; trong ÿó 993.039 nam, 996.502 nӳ;
1.382.413 ngѭӡi sӕng ӣ khu vӵc nông thôn chiӃm 69,5%. Mѭӡi năm qua, kӇ tӯ ngày 1/4/1989, dân sӕ Ĉӗng Nai tăng 27,26%, bình
quân hàng năm tăng 2,72%; tӍ lӋ tăng dân sӕ tӵ nhiên giҧm còn 1,80% năm 1998.

5.3 Page 43

▲back to top


ÿӗng bҵng Bҳc bӝ; phía Ĉông giáp tӍnh Bình Thuұn, Bҳc giáp Lâm Ĉӗng, Tây Bҳc giáp Bình
'ѭѫng, Bình Phѭӟc; Tây giáp Thành phӕ Hӗ Chí Minh, Nam giáp tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu; có
quӕc lӝ trӵc tiӃp ÿӃn các ÿô thӏ trong khu vӵc, ÿѭӡng sҳt xuyên ViӋt qua ÿӏa bàn Ĉӗng Nai dài
85 km, sân bay quӕc tӃ Tân Sѫn Nhҩt và sân bay quân sӵ Biên Hòa là cҫu hàng không thѭӡng
trӵc; bӃn cҧng Thӏ Vҧi, ÿӫ ÿӇ giao thѭѫng vӟi tàu vҥn tҩn ÿӃn tӯ khҳp nѫi. Vӟi vӏ trí này, Ĉӗng
Nai nhѭ là nút giao thông, giao lѭu kinh tӃ - văn hóa trong vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm ӣ phía Nam.
Ĉӏa hình Ĉӗng Nai thuӝc dҥng ÿӏa hình trung du chuyӇn tiӃp tӯ vùng cao nguyên (cao
nguyên Nam Trung bӝ) ÿӃn ÿӗng bҵng (ÿӗng bҵng Nam bӝ), khá bҵng phҷng, ÿӝ dӕc không
cao, chӍ 8% ÿҩt có ÿӝ dӕc lӟn hѫn 150; ÿӃn 82,09% ÿҩt có ÿӝ dӕc nhӓ hѫn 80. Ĉӝ cao trung
bình dѭӟi 100m so vӟi mһt biӇn, giҧm dҫn tӯ Ĉông Bҳc sang Tây Nam, có thӇ phân thành 4
Gҥng tiêu biӇu: Ĉӏa hình ÿӗng bҵng vӟi ÿӝ cao trung bình 5 - 10 mét so mһt biӇn (ÿӗng bҵng
thҩp và ÿӗng bҵng cao), ÿӏa hình bұc thӅm ÿӝ cao trung bình 10 - 45 mét, ÿӏa hình ÿӗi 45 - 200
mét, ÿӏa hình núi thҩp vӟi ÿӝ cao trung bình trên 300 mét; trong ÿó ÿӏa hình ÿӗi ÿѭӧc xem là
ÿһc trѭng cӫa tӍnh.
II.2. Ĉҩt ÿai:
Ĉӏa hình ÿa dҥng, dүn ÿӃn cҩu tҥo ÿҩt ӣ Ĉӗng Nai cNJng ÿa dҥng, vӟi 10 loҥi ÿҩt chính,
Wұp trung chia thành 3 nhóm chӫ yӃu:
- Ĉ̭t hình thành trên ÿá bazan gӗm: ÿҩt ÿá bӑt, ÿҩt ÿen, ÿҩt ÿӓ... có chҩt lѭӧng ÿӝ phì
nhiêu cao chiӃm 39,1% diӋn tích, phân bӕ chӫ yӃu ӣ các huyӋn Tân Phú, Ĉӏnh Quán, Long
Khánh, Xuân Lӝc... phù hӧp vӟi nhiӅu loҥi cây trӗng ngҳn ngày và dài ngày.
- Ĉ̭t hình thành trên phù sa c͝ và ÿá phi͇n sét bao gӗm: Ĉҩt xám, nâu xám, ÿҩt loang
Oә.. có chҩt lѭӧng ÿҩt kém hҷn so vӟi ÿҩt hình thành trên ÿá bazan, thѭӡng chua, nghèo chҩt
Kӳu cѫ, thiӃu lân và kali, chiӃm diӋn tích 41,9%; phân bӕ ӣ các huyӋn Xuân Lӝc, Long thành,
Thӕng Nhҩt, Nhѫn Trҥch, Biên Hòa, Ĉông Vƭnh Cӱu, phù hӧp vӟi các loҥi cây ngҳn ngày nhҩt
là các loҥi ÿұu và cây ăn trái.
- Ĉ̭t thͯy thành bao gӗm: Ĉҩt phù sa, ÿҩt Gley, ÿҩt cát, ÿҩt tҫng mӓng. Nhóm ÿҩt này
hình thành trên các trҫm tích sông, trҫm tích biӇn, trҫm tích sông biӇn hoһc trҫm tích biӇn ÿҫm
Oҫy, “tuәi” còn trҿ, có phҫn bӏ phèn hoһc nhiӉm mһn cҫn cҧi tҥo mӟi sӱ dөng ÿѭӧc; chҩt lѭӧng
nhóm ÿҩt này khá tӕt, phù hӧp các loҥi cây lѭѫng thӵc, hoa màu và cây ăn trái, chiӃm diӋn tích
9,9%, phân bӕ chӫ yӃu ӣ Tây Nam huyӋn Nhѫn Trҥch, Tây Vƭnh Cӱu, Biên Hòa, Long Thành.
9ӟi ÿһc tính cӫa các nhóm ÿҩt này, Ĉӗng Nai có thӃ mҥnh trong viӋc phát triӇn các loҥi
cây công nghiӋp, cây ăn trái, cây lѭѫng thӵc ngҳn và dài ngày, có giá trӏ kinh tӃ cao.
II.3. Khí hұu:
Khí hұu ӣ Ĉӗng Nai thuӝc khu vӵc Châu Á nhiӋt ÿӟi, gió mùa; chӏu ҧnh hѭӣng cӫa gió
mùa Ĉông Bҳc và gió mùa Tây Nam; ngoài ra còn chӏu sӵ chi phӕi cӫa không khí chí tuyӃn
Thái Bình Dѭѫng tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 10; rõ rӋt hai mùa mѭa nҳng. Mùa khô kéo dài 5 ÿӃn 6
tháng (tӯ tháng 12 ÿӃn tháng 3 hoһc tháng 4 năm sau), mùa khô 6 hoһc 7 tháng (tӯ tháng 4 hoһc
tháng 5 ÿӃn tháng 11). NhiӋt ÿӝ trung bình tháng: 23,9 - 290C thҩp hѫn so vӟi tiêu chuҭn trung
bình vùng nhiӋt ÿӟi (26-300C).
6ӕ giӡ nҳng trung bình 4-9,5 giӡ/ngày, 2.500 – 2.860 giӡ/năm; giӡ nҳng cao nhҩt trong
mùa khô, không vѭӧt quá 11,5 giӡ/ngày.
7әng sӕ ngày mѭa trong năm 120-170 ngày (tiêu chuҭn vùng nhiӋt ÿӟi 150 - 160 ngày)
Yӟi tәng lѭӧng mѭa trong năm 1.500mm - 2.750mm. Phân bӕ lѭӧng mѭa ӣ Ĉӗng Nai giҧm dҫn
Wӯ Bҳc xuӕng Nam. Lѭӧng mѭa lӟn nhҩt trên 2.500mm/năm vӟi sӕ ngày mѭa trong năm 140 -

5.4 Page 44

▲back to top


160 ngày diӉn ra ӣ các huyӋn Tân Phú, Ĉӏnh Quán và Bҳc Vƭnh Cӱu. Giӳa các vùng, lѭӧng
Pѭa có khác nhau vӟi ÿӝ chênh lӋch không cao, khoҧng 13 - 15%.
Ĉӝ ҭm trung bình năm 80 - 82%; trong mùa khô thҩp hѫn trong mùa mѭa khoҧng 10 -
12%; giӳa vùng này vӟi vùng kia có khác nhau nhѭng chênh lӋch không lӟn; ví dө, thӡi ÿLӇm
tháng 1, ÿӝ ҭm không khí thҩp nhҩt tuyӋt ÿӕi ӣ Biên Hòa là 28%, ӣ La Ngà là 35%.
Do ÿӏa hình ÿa dҥng, chӃ ÿӝ gió ӣ các vùng không ÿӗng nhҩt. Khi ӣ Biên Hòa hѭӟng gió
thӏnh hành trong năm là hѭӟng Tây Nam (tҫn suҩt 12,6 - 11%) thì ӣ Long Khánh là hѭӟng
Ĉông Nam và Tây (tҫn suҩt 17,2 -13,1%). Tӕc ÿӝ gió trung bình, thông thѭӡng 1,5 - 3m/s
(khoҧng 5 - 10km/giӡ), thѭӡng gió mҥnh khoҧng 10 - 19 giӡ trong ngày, lһng gió vào ban ÿêm.
Hàng năm thѭӡng có dông tӯ 80 - 140 ngày, cao ÿLӇm vào tháng 5, tháng 6 nhѭng cҩp
gió không lӟn. Ĉӗng Nai ít chӏu ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp cӫa bão. Trong thӃ kӹ XX, có 3 cѫn bão
Oӟn ҧnh hѭӣng ÿӃn Ĉӗng Nai gió cҩp 8, cҩp 9 diӉn ra trong các năm: 1904, 1952, 1997; trong
ÿó cѫn bão lөt năm 1952 (Nhâm Thìn) gây thiӋt hҥi nһng nӅ nhҩt.
Khí hұu Ĉӗng Nai vӟi chӃ ÿӝ nҳng, gió, mѭa, nhiӋt, ҭm ӣ tӍ lӋ cao, әn ÿӏnh và phân bә
khá ÿӗng ÿӅu giӳa các vùng là ÿLӅu kiӋn tӕt cho sҧn xuҩt nông nghiӋp, phát triӇn công nghiӋp
và sinh hoҥt văn hóa, du lӏch.
II.4. Tài nguyên - khoáng sҧn:
Tài nguyên - khoáng sҧn ӣ Ĉӗng Nai dӗi dào, phong phú. Rӯng là tài nguyên quan trӑng.
1ăm 1965, Biên Hòa - Ĉӗng Nai có 168.430 ha rӯng tӵ nhiên, ÿӝ che phӫ 68%. ĈӃn năm 1995,
diӋn tích rӯng tӵ nhiên cӫa tӍnh là 146.628 ha chiӃm tӍ lӋ 25%; trong ÿó, rӯng tӵ nhiên 113.644
ha, rӯng trӗng 32.984ha, ngoài ra còn có 43.575 ha ÿҩt lâm nghiӋp không có rӯng. Ĉѫn vӏ có
diӋn tích rӯng lӟn nhҩt là huyӋn Vƭnh Cӱu vӟi 72.790 ha rӯng và ÿҩt nông nghiӋp trong ÿó:
52.994 ha rӯng tӵ nhiên, 7.653 ha rӯng trӗng và 12.125 ha ÿҩt lâm nghiӋp không có rӯng.
5ӯng Ĉӗng Nai thuӝc dҥng rӯng nhiӋt ÿӟi, ÿa dҥng sinh vұt, giàu nguӗn gien, nhiӅu hӋ
sinh thái. Có hӋ sinh thái nguyên sinh (rӯng giӗng) và hӋ sinh thái rӯng ngұp mһn (rӯng sác).
Riêng ӣ vѭӡn quӕc gia Nam Cát Tiên có 636 loài thӵc vұt và 592 loài ÿӝng vұt. Các loài ÿӝng
thӵc vұt quí hiӃm ӣ Ĉӗng Nai chiӃm tӍ lӋ cao trong tài sҧn ÿӝng thӵc vұt quí hiӃm cӫa quӕc gia.
Trong ÿó, nhiӅu loҥi gӛ quí: cҭm lai, trҳc, gõ ÿӓ, trai, dáng hѭѫng; nhiӅu loҥi thú qui hiӃm: Bò
tót, voi, công xanh, trƭ, sao, tê giác, cá sҩu... Không chӍ có giá trӏ kinh tӃ, tài nguyên rӯng còn
ÿem lҥi nguӗn dѭӧc liӋu quí hiӃm, khoҧng 240 cây lá thuӕc và hàng trăm ÿӝng vұt làm dѭӧc
liӋu tӕt cho Ĉông y.
5ӯng Ĉӗng Nai nhѭ mӝt bҧo tàng tӵ nhiên vӅ sinh hӑc, là lá phәi thanh lӑc không khí
trong lành, nguӗn sinh lӵc dӗi dào cho ÿҩt và là tài sҧn ÿem lҥi giá trӏ kinh tӃ cao. Trong kháng
chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ, rӯng Ĉӗng Nai còn là mái nhà che chӣ, nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng
cách mҥng, ÿӇ lҥi nhiӅu trang sӱ oanh liӋt nhѭ ChiӃn khu Ĉ, nhѭ Rӯng Sác anh hùng.
1ѭӟc cNJng là nguӗn tài nguyên quí giá, phong phú. Ĉӗng Nai có 16.666 ha sông suӕi
chiӃm tӍ lӋ 2,8% diӋn tích tӵ nhiên. Hàng năm có mӝt khӕi lѭӧng nѭӟc khәng lӗ 30,2x109 m3.
9ӟi khӕi lѭӧng nѭӟc này ÿӫ ÿӇ tҥo bҫu không khí trong lành, cung cҩp nѭӟc cho sҧn xuҩt, sinh
hoҥt và làm ra ÿLӋn vӟi công suҩt lý thuyӃt hѫn 500 nghìn kW.
Ĉáng kӇ là hӋ thӕng sông Ĉӗng Nai vӟi sông chính dài 610km, ÿRҥn chҧy qua Ĉӗng Nai
dài 220km, lѭu vӵc 42.600km2, có hѫn 253 sông suӕi lӟn làm phө lѭu. Các sông suӕi khác:
Sông Bé, sông Sài Gòn, sông Vàm Cӓ, sông La Ngà, sông Lá Buông, sông Thao, sông Ray,
suӕi Cҧ, suӕi Tam Bung... ÿӅu ÿem lҥi nguӗn tài nguyên nѭӟc cho xӭ Ĉӗng Nai.
Ngoài lѭӧng nѭӟc sông suӕi, theo dòng chính, còn có lѭӧng mѭa sinh dòng tҥo ao hӗ
trong tӍnh. Nhѭ hӗ Trӏ An chҷng hҥn. Sau khi xây dӵng công trình Thӫy ÿLӋn Trӏ An, hӗ Trӏ An
thiên tҥo thành nhân tҥo có diӋn tích 32.300 ha vӟi dung tích 2.765 x 106m3 bҧo ÿҧm có thӇ
cung cҩp ÿLӋn cho các tӍnh phía Nam, nѭӟc sҥch cho canh tác và sinh hoҥt trong lѭu vӵc
14.900km2, có khҧ năng ÿLӅu tiӃt lNJ, nuôi trӗng thӫy sҧn và khai thác dӏch vө du lӏch. Các hӗ

5.5 Page 45

▲back to top


khác nhѭ Sông Mây (Thӕng Nhҩt), Ĉa Tôn (Tân Phú), Suӕi Vӑng (Xuân Lӝc) cNJng có giá trӏ
ÿáng kӇ.
1ѭӟc ngҫm trong lòng ÿҩt có tác dөng bә sung cho dòng chҧy sông ngòi vӅ mùa cҥn và
là nguӗn tài nguyên quí cho các ngành sҧn xuҩt. Tài nguyên nѭӟc ngҫm ӣ Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc
ÿLӅu tra, thăm dò, phân thành 6 cҩp môÿun khác nhau, ÿѭӧc ÿánh giá là tӕt vӅ chҩt lѭӧng, giàu
YӅ sӕ lѭӧng.
1ѭӟc ӣ Ĉӗng Nai là tài nguyên nhѭng không phҧi lúc nào cNJng thành thӫy lӧi, nhiӅu lúc
FNJng gây thӫy tai. Tháng 7 cho ÿӃn 11 hàng năm, mӵc nѭӟc sông luôn ӣ mӭc cao, dӉ gây lNJ
vào tháng 8 hoһc tháng 9. Tuy nhiên, ÿһc ÿLӇm ӣ Ĉӗng Nai nѭӟc lNJ lên xuӕng chұm, ít thҩy lNJ
kép, và không có ÿӝt biӃn lӟn.
Lòng ÿҩt Ĉӗng Nai còn ̱n tàng nhiӅu khoáng s̫n nhѭng chѭa ÿѭӧc thăm dò và ÿánh giá
ÿúng mӭc, chӍ mӟi cҧm thҩy ÿѭӧc tiӅm năng qua nhӳng ghi nhұn kӃt quҧ ban ÿҫu. Cát là loҥi
khoáng sҧn bӅ mһt ӣ lòng sông Ĉӗng Nai, có trӳ lѭӧng cao, chҩt lѭӧng tӕt, ÿang ÿѭӧc khai thác
Vӱ dөng cho công nghiӋp xây dӵng. Ĉã tìm thҩy vàng ӣ HiӃu Liêm; thiӃc, chì, kӁm ӣ núi Chӭa
Chan; ÿá kim ӣ Bӱu Long; quһng môlip ÿen quanh núi Le; các loҥi ÿá quí: Zircon, Olinvin,
Opan, SiO2 ӣ Xuân Lӝc.
Các mӓ ÿá ӣ Ĉӗng Nai tѭѫng ÿӕi lӟn, dӉ khai thác, ÿáng kӇ là các mӓ ÿá Trҧng Bom 1 -
Sông Trҫu, Vƭnh Tân, Hóa An, Bình Hóa, Sóc Lu... Ngoài ra, còn có khoáng sҧn cao lanh ӣ Tân
Phong, than bùn ӣ Phú Bình, ÿҩt sét ӣ ThiӋn Tân...
Các loҥi khoáng sҧn ӣ Ĉӗng Nai thӇ hiӋn ѭu thӃ cho viӋc phát triӇn công nghiӋp, nhҩt là
công nghiӋp xây dӵng.
II.5. Xã hӝi
Xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿѭӧc hình thành trên cѫ sӣ hӧp cѭ cӫa nhiӅu nguӗn cѭ dân, dung hӧp
nhiӅu dòng văn hóa.
Ít nhҩt, ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa ÿã sinh sӕng ӣ Ĉӗng Nai tӯ thӃ kӹ XVII, và trѭӟc khi
NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿһt bӝ máy hành chính ӣ ÿây, ngѭӡi ÿӏa phѭѫng ÿã có nhiӅu chөc năm sӕng
ngoài vòng kiӇm soát cӫa chӃ ÿӝ phong kiӃn. ĈLӅu này cùng vӟi ÿһc ÿLӇm tӵ nhiên thuұn lӧi ÿã
hình thành cách sӕng: phóng khoáng, rӝng mӣ, tӵ chӫ cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai, cNJng nhѭ viӋc hình
thành các làng ҩp, thôn xóm ӣ Ĉӗng Nai không theo khuôn mүu nhҩt ÿӏnh.
Các cѭ dân ÿӃn sӟm thѭӡng cѭ trú ӣ gò ÿӗi, vùng có nѭӟc ngӑt theo tuyӃn sông rҥch, chӫ
\\Ӄu là các tuyӃn sông chính: Ĉӗng Nai, Thӏ Vҧi, Nhà Bè... hình thành các thôn làng, gҳn vӟi
nghӅ sông nѭӟc, ruӝng rүy và buôn bán, nhѭ các làng cә: BӃn Gӛ (Long Thành), Ĉӗng Môn
(Nhѫn Trҥch), BӃn Cá (Vƭnh Cӱu), Cù Lao Phӕ (Biên Hòa).
Các ÿӧt chuyӇn cѭ tӯ Trung bӝ, ÿӗng bҵng Bҳc bӝ vӟi nhiӅu lý do khác nhau ӣ nhiӅu
thӡi ÿLӇm khác nhau, dҫn hình thành các cӝng ÿӗng cѭ dân tӓa rӝng ra các tuyӃn lӝ và vùng
trung du. Các lӟp ngѭӡi Hoa vùng Quҧng Ĉông, Phúc KiӃn nhұp cѭ, giӓi nghӅ buôn bán sinh
Vӕng ӣ các thӏ tӭ; ngѭӡi TiӅu Châu, ngѭӡi Hҽ có truyӅn thӕng nghӅ rүy khai thác các vùng
trung du ӣ Ĉӏnh Quán, Tân Phú, Xuân Lӝc...
6ӵ giao lѭu giӳa ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa vӟi dân tӝc ít ngѭӡi (nhѭ Châu Mҥ, Châu Ro,
Stiêng) khiӃn viӋc giao lѭu văn hóa ngày càng phát triӇn. Và các cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp,
chӕng Mӻ ÿã làm cho mӕi quan hӋ thêm gҳn bó giӳa các dân tӝc ít ngѭӡi vӟi cѭ dân kháng
chiӃn; ÿӡi sӕng cӫa dân tӝc ít ngѭӡi chuyӇn ÿӝng theo hѭӟng Kinh hóa.
Xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai là cӝng ÿӗng ÿa tӝc ngѭӡi, ÿa tôn giáo. Thӡi ÿLӇm 1.1.1996 dân sӕ ӣ
Ĉӗng Nai gӗm 1.905.638 ngѭӡi vӟi sӵ có mһt cӫa cѭ dân có nguӗn gӕc tӯ khҳp các tӍnh thành
trong cҧ nѭӟc; trong ÿó ngѭӡi ViӋt chiӃm: 91,72%; các dân tӝc ít ngѭӡi chiӃm 8,28% (157.870)
Yӟi hѫn 30 tӝc ngѭӡi khác nhau. Các tӝc ngѭӡi: Mҥ, Châu Ro, Stiêng, Kѫho ÿѭӧc xem là tӝc
ngѭӡi bҧn ÿӏa; ÿông nhҩt là ngѭӡi Hoa (103.540 ngѭӡi).

5.6 Page 46

▲back to top


Do lӏch sӱ hình thành các cӝng ÿӗng cѭ dân và ÿLӅu kiӋn kinh tӃ xã hӝi ӣ ÿӏa phѭѫng, xã
Kӝi Ĉӗng Nai ÿѭӧc tә chӭc theo truyӅn thӕng ngѭӡi ViӋt nhѭng không rұp khuôn; không xa cӝi
quên nguӗn mà ÿұm nét phong cách rӝng mӣ, dӉ tiӃp thu nhân tӕ mӟi, nhҥy bén vӟi khoa hӑc
Nӻ thuұt, năng ÿӝng trong cách nghƭ, cách làm, không quen gò bó trong nhӳng khuôn khә chұt
Kҽp.
III. DIӊN MҤO KINH Tӂ - XÃ HӜI QUA CÁC THӠI Kǣ
Vͣi v͓ trí quan tr͕ng có ÿ͓a giͣi chung cùng 6 t͑nh, thành trong khu v͹c
Ĉông Nam b͡; vͣi dòng sông Ĉ͛ng Nai hͷu tình thu̵n ÿ˱ͥng lên ng˱ͫc ra
kh˯i; l̩i ÿ˱ͫc thiên nhiên ˱u ÿãi t̿ng cho khí h̵u ôn hòa, ÿa h͏ sinh thái, giàu
V̫n v̵t; Ĉ͛ng Nai trͧ thành nh͓p c̯u giao l˱u kinh t͇ - văn hóa giͷa các vùng
F˱ dân thôn dã vͣi các ÿô th͓ phát tri͋n ͧ ph˱˯ng Nam, là ÿ͓a bàn h̭p d̳n c˱
dân tͱ xͱ và là n˯i giao l˱u dung hͫp nhi͉u màu s̷c văn hóa.
Qua các thͥi kǤ, bͱc tranh kinh t͇ - xã h͡i Ĉ͛ng Nai ngày càng ÿ˱ͫc tô
ÿL͋m thêm nhi͉u nét mͣi d͹a trên các ÿ̿c tính truy͉n th͙ng.
III.1. Thӡi khai phá (trѭӟc 1698 ÿӃn 1802):
ChӍ ÿѭӧc hình dung mӝt cách không ÿҫy ÿӫ qua mӝt ít tѭ liӋu quӕc sӱ và thѭ tӯ cӫa các
nhà truyӅn giáo.
1ăm 1623, Chúa NguyӉn Phúc Nguyên cho ÿһt 2 trҥm thuӃ ӣ BӃn Nghé, Sài Gòn ҳt là ÿӇ
thu thuӃ các thҫn dân cӫa mình ÿã sinh sӕng, buôn bán thành nӃp ӣ ÿây. Xӭ Mӛi Xuy còn gӑi là
Mô Xoài (thuӝc Trҩn Biên, nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu) có lӁ cNJng ÿã hình thành các
nhóm cѭ dân ViӋt chung sӕng vӟi ngѭӡi Cao Miên tӯ trѭӟc năm 1658. ĈӃn năm 1679, thêm sӵ
xuҩt hiӋn ngѭӡi Hoa cӫa nhóm Trҫn Thѭӧng Xuyên ӣ Cù Lao Phӕ. Thӡi kǤ này, chӫ yӃu là các
cuӝc kẖn hoang t͹ phát, và trao ÿәi th͝ s̫n vӟi hình thӭc theo nhóm lҿ tҿ ӣ gò ÿӗi ven sông,
biӇn.
Khi NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lý phѭѫng Nam, lұp huyӋn Phѭӟc Long, Tân Bình, ÿӏnh
Vә bӝ thuӃ khóa, ÿinh ÿLӅn; viӋc chuyӇn cѭ khҭn hoang ÿѭӧc thúc ÿҭy cùng vӟi viӋc ÿӏnh rõ
biên giӟi, quҧn lý lãnh thә, әn ÿӏnh xã hӝi. Dân sӕ cҧ Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh hѫn 4 vҥn hӝ. Kinh
WӃ ruӝng rүy là chính. Ruӝng có 6˯n ÿL͉n (nѭѫng rүy), và th̫o ÿL͉n (ruӝng lúa nѭӟc), thҧy ÿӅu
Pӝt vө mùa, ruӝng sӟm gieo tháng 5 âm lӏch, gһt tháng 9. Ruӝng muӝn gieo tháng 6, gһt tháng
11. Nông sҧn ÿѭӧc nhҳc ÿӃn thѭӡng là: Lúa tҿ (gӗm lúa canh hҥt nhӓ không dҿo và lúa thu̵t
Kҥt tròn, lӟn, dҿo), ÿұu, bҳp, dѭa, mía, cau...
DiӋn tích canh tác không tính ÿѭӧc, tác giҧ Phӫ biên tҥp lөc (Lê Quí Ĉôn) cho rҵng cҧ
vùng Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh thӵc canh hѫn 787 mүu. Năng suҩt lúa nѭӟc ӣ Phiên An, Biên Hòa
thӡi này ÿѭӧc Trӏnh Hoài Ĉӭc cho là cao so vӟi ÿѭѫng thӡi mӝt K͡c thóc gi͙ng thu ho̩ch ÿ˱ͫc
P͡t trăm h͡c. Ĉӡi sӕng sinh hoҥt ÿѭӧc Phan Huy Chú mô tҧ: Thӡi Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu
(1675 - 1725), Ĉӗng Nai là chӛ ÿҩt tӕt ÿѭӧc lұp dinh Trҩn Biên mӣ ÿҩt nghìn dһm, Chúa mӟi
cho "... chiêu m͡ nhͷng ng˱ͥi có v̵t l͹c ͧ ĈL͏n Bàn, Qu̫ng Nam ÿã di c˱ vào ÿ̭y. H͕ ch̿t
cây, vͩ ÿ̭t hoang thành ra b̹ng ph̻ng ÿ̭t t͙t, n˱ͣc nhi͉u, tùy sͱc dân ai làm ÿ˱ͫc bao nhiêu
thì làm. Chúa l̩i sai b̷t trai gái cͯa nhͷng ng˱ͥi M͕i ͧ ÿ̯u ngu͛n ÿ˱a ÿ͇n bán, cho làm nô
WǤ, ÿ˱ͫc tùy ti͏n ḽy nhau, r͛i sinh ra nhi͉u ng˱ͥi. H͕ chăm làm ru͡ng sinh nhai cho nên c̭y
ÿ˱ͫc r̭t nhi͉u thóc và có nhi͉u ru͡ng t͙t. Các nhà giàu ho̿c có ch͟ 40, 50 nhà, ho̿c có ch͟

5.7 Page 47

▲back to top


20, 30 nhà. M͟i nhà có ÿ͇n 50, 60 ÿL͉n t͙t, trâu bò có ÿ͇n 300 con, cày bͳa, tr͛ng c̭y, g̿t hái
không lúc nào r͟i"2[1] (1).
ĈӇ ÿҥt ÿѭӧc cuӝc sӕng nhѭ thӃ, lӟp ngѭӡi khai phá thӡi này ÿã phҧi trҧi qua quá trình
gian khә ÿҩu tranh sinh tӗn vӟi xӭ lҥ, thú dӳ, chѭӟng khí rӯng thiêng. Tâm trҥng âu lo buәi ÿҫu
còn ÿұm dҩu ҩn trong văn chѭѫng truyӅn khҭu:
Ĉ͇n ÿây xͱ sͧ l̩ lùng
Con chim kêu ph̫i sͫ con cá vùng ph̫i kinh.
Ĉ͛ng Nai xͱ sͧ hãi hùng
'˱ͣi sông s̭u l͡i trên rͳng c͕p um.
Cùng vӟi ÿӡi sӕng kinh tӃ, vӟi "tài sҧn" văn hóa mang theo, lӟp ngѭӡi khai phá ӣ Ĉӗng
Nai dӵng miӃu lұp chùa, sinh hoҥt giao lѭu văn hóa ÿӇ bình әn ÿӡi sӕng tinh thҫn sao cho vӯa
không xa cӝi nguӗn vӯa thích ӭng vӟi vùng ÿҩt mӟi. Tôn giáo cNJng theo chân ngѭӡi khai phá,
ÿһt trú sӣ ӣ Ĉӗng Nai, gҳn vӟi tín ngѭӥng dân gian. MiӃu Quan ĈӃ xây 1684 ӣ Cù Lao Phӕ,
9ăn miӃu Trҩn Biên dӵng ӣ Bình Thành - Tân Lҥi năm 1715; chùa "Sҳc tӭ hӝ quӕc" ӣ Tân Vҥn
do NguyӉn Cӱu Vân cho dӵng năm 1734; nhà thӡ BӃn Gӛ xuҩt hiӋn trѭӟc năm 1710... cho thҩy
Vӵ giao lѭu, dung hӧp tín ngѭӥng tôn giáo tӯ khá sӟm. Ĉó là mӝt trong nhӳng nét ÿáng chú ý
trong ÿӡi sӕng văn hóa tinh thҫn cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai.
III.2. Thӡi triӅu NguyӉn (1802 - 1861):
Thӵc ra, kinh tӃ xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿi vào әn ÿӏnh theo sӵ cai quҧn thӕng nhҩt cӫa vѭѫng
triӅu NguyӉn Ánh tӯ năm 1788, khi NguyӉn Ánh chiӃm lҥi Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh, chӑn nѫi ÿây
làm "kinh ÿô", xây thành bát quái ӣ Sài Gòn, ÿҳp lNJy Ĉӗng Môn, lNJy Ký Giang ӣ Long Thành,
Yӯa cӫng cӕ lӵc lѭӧng quân sӵ, vӯa phát triӇn sҧn xuҩt ÿӇ tính chuyӋn lâu dài.
Các chính sách tuyӇn quân, khuyӃn hӑc, khuyӃn nông liên tөc ÿѭӧc ban hành: Ĉһt quan
cai trӏ ÿӃn tәng, xã, thôn làng; lұp sә bӝ phân ÿӏnh các hҥng thuӃ, cho phép các thuyӅn buôn
ngoҥi quӕc ÿӃn giao dӏch, buôn bán; cҩm giӃt trâu bò, cҩm ÿӗng bóng, ÿánh bҥc. Ĉһt chӭc quan
ÿLӅn tuҩn ÿӇ khuyên bҧo dân cӕ sӭc làm ruӝng; có chӃ ÿӝ cho vay, cҩp trâu bò, nông cө ÿӇ khai
phá ruӝng hoang; lұp ÿӗn ÿLӅn ӣ Vàm Cӓ, Bà Rӏa, Ĉӗng Môn ÿѭa quân ÿӃn cày cҩy và rèn
luyӋn; tұp trung các ty thӧ bҥc, thӧ ÿúc, thӧ nhuӝm, thӧ sҳt... ÿӇ phát triӇn nghӅ thӫ công ӣ Trҩn
Biên; lұp ÿ͡i thi͇t tr˱ͥng khai mӓ sҳt ӣ Lá Buông (Biên Hòa), phát triӇn nghӅ ÿѭӡng, khuyӃn
khích nghӅ khai thác lâm sҧn; khai khҭn thêm rӯng ÿҩt núi Chӭa Chan, ÿһt huyӋn Long Khánh
ÿӇ quҧn lý ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi; ÿӏnh phép hӑc hành thi cӱ, mӛi xã chӑn mӝt ngѭӡi ÿӭc
Kҥnh ÿѭӧc miӉn dao dӏch ÿӇ dҥy bҧo con em ӣ ÿӏa phѭѫng; ban hành luұt Gia Long (tӯ 1815);
chăm sóc tu sӱa, và ÿӏnh lӉ nghi ӣ các cѫ sӣ tín ngѭӥng văn hóa nhѭ Văn miӃu, chùa Ĉҥi Giác,
ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh...
1ăm 1819, quan ÿӏa phѭѫng dâng sә sách, lúc ҩy Biên Hòa có 10.600 dân ÿinh, ÿLӅn thә
có 28.000 sӣ. Năm 1836, vua Minh Mҥng sai ÿo ÿҥc, lұp ÿӏa bҥ, ÿҩt thӵc canh ӣ Biên Hòa có
13.427 mүu 1 sào 6 thѭӟc 5 tҩc (khoҧng 6.700 ha) gҩp gҫn 20 lҫn con sӕ Lê Quí Ĉôn nêu ӣ thӡi
NǤ khai phá. Trong sӕ ÿó, ÿa phҫn là ruӝng lúa nѭӟc (thҧo ÿLӅn) chiӃm 52,4 %; ÿҩt rүy (sѫn
ÿLӅn): 29,7%; còn lҥi là ÿҩt trӗng dâu, mía, trҫu, vѭӡn cây ăn trái và thә trҥch. Ruӝng tѭ chiӃm
89,16 %, ruӝng công chӍ có 10,84%.
(2[1]) Phan Huy Chú, Lӏch triӅu hiӃn chѭѫng loҥi chí, tұp I, tә phiên dӏch ViӋn sӱ hӑc ViӋt Nam dӏch và chú giҧi, tái bҧn, NXB
KHXH, Hà Nӝi, 1992, trang 170.

5.8 Page 48

▲back to top


Nhӳng năm 1841 ÿӃn 1846, ӣ Biên Hòa thѭӡng ÿѭӧc mùa, ÿѭӧc xӃp là mӝt trong 11 tӍnh
ÿѭӧc mùa hҥng thѭӧng. Ĉӡi sӕng dân sinh theo ÿó bình әn, dҫn ÿi vào nӅn nӃp theo trұt tӵ
phong kiӃn.
III.3. Thӡi thuӝc Pháp (1861 - 1945):
ChiӃn tranh xâm lѭӧc và sӵ cai trӏ cӫa thӵc dân Pháp gây xáo trӝn, khiӃn nhiӅu ÿәi thay
trong ÿӡi sӕng kinh tӃ - xã hӝi ӣ Biên Hoà - Ĉӗng Nai nói riêng, cҧ Nam kǤ nói chung. Tӯ
1862, Biên Hòa trӣ thành nhѭӧng ÿӏa thuӝc Pháp. Cùng vӟi viӋc ÿàn áp phong trào chӕng Pháp,
thӵc dân Pháp tӯng bѭӟc ra sӭc làm biӃn ÿәi văn hóa bҧn ÿӏa theo kiӇu văn hóa Pháp: Ĉӕt phá
9ăn miӃu, hҥn chӃ sinh hoҥt văn hóa tín ngѭӥng truyӅn thӕng; khuyӃn khích viӋc truyӅn ÿҥo
Công giáo, phân chia lҥi ÿӏa giӟi hành chính và ÿһt quan cai trӏ ÿӃn xã, thôn; dҫn ÿѭa chӳ Pháp,
chӳ quӕc ngӳ thay thӃ chӳ Hán trong hành chánh và giáo dөc; tә chӭc giáo dөc ÿào tҥo tӯ bұc
tiӇu hӑc ÿӅu theo kiӇu Pháp nhҵm phөc vө cho bӝ máy cai trӏ cӫa nhà cҫm quyӅn Pháp; tӯ
1877, áp dөng hình luұt nѭӟc Pháp. Tuy nhiên, nhà cҫm quyӅn thӵc dân Pháp cNJng làm xuҩt
hiӋn ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai nhӳng cѫ sӣ tiӃn bӝ: Có trѭӡng dҥy nghӅ (Trѭӡng bá nghӋ Biên
Hòa, 1903); có nѫi ÿӇ gӱi ÿào tҥo y tá, nӳ hӝ sinh cho trҥm y tӃ xã (Trѭӡng Y tӃ thӵc hành
Nam kǤ, 1903), có bӋnh viӋn chӳa trӏ ngѭӡi bӏ tâm thҫn (Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa, 1916), có
KӋ thӕng truyӅn tin (liên lҥc hӳu tuyӃn Biên Hòa - Sài Gòn ÿҫu tiên ngày 27/5/1962); có tuyӃn
ÿѭӡng sҳt qua Biên Hòa (tuyӃn Sài Gòn - Biên Hòa năm 1903, năm 1905 ÿӃn Giá Ray, Xuân
/ӝc; năm 1913 thì ÿӃn Nha Trang, Khánh Hòa).
Ngay khi chiӃm xong ba tӍnh miӅn Ĉông, thӵc dân Pháp nhanh chóng khai thác kiӃm lӧi,
viӋc ÿҫu tiên là cӕ tìm cách khôi phөc sҧn xuҩt nông nghiӋp, ÿo ÿҥc lҥi ruӝng ÿҩt, kêu gӑi ÿăng
ký ÿҩt ÿai, cҩp bҵng khóan, khuyӃn khích ÿҫu tѭ nuôi trӗng. Nhân dӏp này, tҫng lӟp quan lҥi,
Kѭѫng chӭc, hӝi tӅ giàu có hoһc thӃ mҥnh ÿӭng ra thâu tóm ÿҩt ÿai, xuҩt hiӋn tҫng lӟp ÿLӅn chӫ
thӃ lӵc hӧp sӭc vӟi bӝ máy cҫm quyӅn thӵc dân chi phӕi ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi.
ĈӃn năm 1873, sҧn xuҩt nông nghiӋp mӟi có dҩu hiӋu tăng trѭӣng (tăng 3.066,5 ha so
Yӟi năm 1871) nhѭng căn bҧn vүn không ÿӫ lѭѫng thӵc, phҧi mua gҥo tӯ các tӍnh miӅn Tây.
Nhӳng nông sҧn khác: Khoai, ÿұu, bҳp, thuӕc lá, mía, cau... khi ÿѭӧc khi thҩt vô chӯng. Dҩu
hiӋu dân nghèo bӓ ÿҩt ÿi làm mѭӟn ngày càng tăng. Ĉҩt tұp trung vào tay ngѭӡi giàu. Sӵ phân
hóa giàu nghèo càng thêm rõ nét.
Chính sách khai thác thuӝc ÿӏa cӫa thӵc dân làm xuҩt hiӋn các Colon. Colon ÿҫu tiên ӣ
WӍnh Biên Hòa là Michelet, ÿѭӧc khҭn 716 ha ÿҩt ӣ Lҥc An tӯ năm 1866. ĈӃn năm 1901, ӣ Biên
Hòa có cҧ thҧy 13 Colon. Mӝt sӕ giӕng cây mӟi ÿѭӧc ÿѭa vào thӱ nghiӋm, thành công nhҩt là
cà phê và cao su.
Cà phê có nguӗn gӕc ӣ Nam Mӻ, ÿѭӧc trӗng thӱ nghiӋm ӣ Thӫ Dҫu Mӝt năm 1897,
thành lұp ÿӗn ÿLӅn cao su ÿҫu tiên Suzannah ӣ Dҫu Giây năm 1905; ÿӃn năm 1923, toàn tӍnh
Biên Hòa có 30 ÿӗn ÿLӅn cao su qui mô lӟn vӟi tәng diӋn tích chiӃm hӳu 21.338 ha, trong ÿó
diӋn tích thӵc trӗng cao su 4.887 ha.
Các ngành nghӅ thӫ mӻ công truyӅn thӕng ÿѭӧc vұn hành tӯ thӡi khai phá chung sӕ phұn
Yӟi nghӅ ruӝng rүy, mãi ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ XX mӟi có dҩu hiӋu phát triӇn nhѭ: Gҥch gói ӣ Tân
9ҥn, An Hòa, Hóa An; chӃ tác ÿá ӣ Tân Lҥi, khai thác ÿá xây dӵng ӣ Châu Thӟi, Bӱu Long,
Bình Trӏ, Hóa An. NghӅ rèn kim loҥi ӣ An Hòa, ÿúc ÿӗng ӣ Cù Lao Phӕ, ÿúc lѭӥi cày ӣ Bình
Thҥnh; nghӅ mӝc ӣ Tân Uyên, Long Thành... Tuy nhiên các ngành nghӅ này ÿӅu tӵ phát trong
dân, kӻ thuұt lҥc hұu và năng suҩt không cao.
NghӅ ÿѭӧc khӣi sҳc nhҩt là khai thác gӛ. Năm 1924, tӍnh Biên Hòa có 500.000 ha rӯng,
trong ÿó, 337.000 ha chѭa khai thác, và ÿây là miӃng mӗi ngon cho nanh vuӕt thӵc dân. Tӯ
Qăm 1897, nhà tѭ sҧn Blondel ÿã ÿѭӧc phép khai thác gӛ ӣ Trҧng Bom, Xuân Lӝc. Riêng năm
1923, sӕ gӛ ÿѭӧc khai thác là 180.000 m3. /ӧi ích tӯ gӛ béo bӣ dүn ÿӃn viӋc lұp Nhà máy chӃ

5.9 Page 49

▲back to top


biӃn gӛ BIF tҥi Tân Mai năm 1905, ÿây là nhà máy công nghiӋp cӥ lӟn ÿҫu tiên ӣ Biên Hòa.
&NJng nѫi ÿây, ÿӝi ngNJ công nhân công nghiӋp ӣ Biên Hòa xuҩt hiӋn, sӟm trѭӣng thành trong
phong trào ÿҩu tranh; tӯ ÿҩu tranh tӵ phát ÿӃn ÿҩu tranh cách mҥng.
Ngoài nhà máy BIF, công nghiӋp ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai gҫn nhѭ không ÿáng kӇ. Tӯ
Qăm 1920 - 1930, vài xí nghiӋp chӃ biӃn mӫ cao su ÿѭӧc lұp ӣ ÿӗn ÿLӅn cao su An Lӝc, Hàng
Gòn, Cҭm Mӻ... nhѭng chӫ yӃu chӍ sѫ chӃ ÿӇ xuҩt thô. Trѭӟc ÿó, năm 1870 Kresser có thӱ ÿҫu
Wѭ công nghiӋp sҧn xuҩt ÿѭӡng mía, nhѭng thҩt bҥi, năm sau ÿóng cӱa. Năm 1880, Lancelot lҥi
xây Nhà máy ÿѭӡng Lҥc An hoҥt ÿӝng ÿѭӧc bӕn năm, thua lӛ, lҥi dҽp. Trѭӟc 1900, mӝt Nhà
máy sѫn vecni ÿѭӧc thành lұp cNJng chӍ hoҥt ÿӝng trong mӝt thӡi gian gҳn.
Nói chung, thӡi thuӝc Pháp (1861 - 1945) kinh tӃ - xã hӝi ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai diӉn ra
Gѭӟi chiӃc gұy chӍ huy cӫa thӵc dân Pháp, có xuҩt hiӋn nhiӅu nhân tӕ mӟi nhѭng chӍ phát triӇn
nhӳng mһt có lӧi cho mөc ÿích khai thác thuӝc ÿӏa. Ĉӡi sӕng tinh thҫn cӫa nhân dân do vұy mà
Eҩt әn, luôn xung ÿӝng trong mâu thuүn giӳa tinh thҫn dân tӝc bӏ tәn thѭѫng và chӫ nghƭa thӵc
dân ÿang cҫm quyӅn. Các phong trào chӕng Pháp tiӃp tөc diӉn ra dѭӟi nhiӅu hình thӭc, công
khai vNJ trang hoһc hӝi kín, hoһc vұn ÿӝng bҩt hӧp tác. Hoàn cҧnh này là thӡi cѫ tӕt ÿӇ lý luұn
cách mҥng theo ngѭӡi cӝng sҧn bám rӉ trong công chúng.
III.4. Thӡi kháng chiӃn 9 năm (1945 - 1954):
Cách mҥng Tháng tám thành công chѭa ÿҫy mӝt tháng, chính quyӅn nhân dân non trҿ
phҧi ÿѭѫng ÿҫu vӟi cuӝc tái chiӃm (ÿѭӧc quân ÿӗng minh yӇm trӧ) cӫa thӵc dân Pháp, sau ÿó
rút vӅ chiӃn khu tә chӭc kháng chiӃn. Ĉӡi sӕng kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai thӡi này tҥm chia làm
hai: Vùng kháng chi͇n và vùng b͓ t̩m chi͇m.
Vùng bӏ tҥm chiӃm do thӵc dân Pháp kiӇm soát, chӫ yӃu là ӣ ÿô thӏ và các khu vӵc thӏ tӭ
ÿông dân. Sҧn xuҩt nông nghiӋp bӏ giҧm sút, diӋn tích lúa năm 1951 chӍ ÿҥt 4.900 ha, chiӃm
16,78% so vӟi năm 1940; ÿӃn năm 1954 có khá hѫn cNJng chӍ bҵng 45,58% cӫa năm 1940. Cây
cao su, niӅm hy vӑng lӟn nhҩt cӫa nông nghiӋp thӡi này cNJng vұy, suӕt 9 năm cӕ sӭc lҳm cNJng
không vѭӧt qua ÿѭӧc con sӕ 29.610 ha cӫa năm 1940.
9Ӆ tiӇu thӫ công nghiӋp và công nghiӋp cNJng không có gì mӟi. Nhà máy BIF hoҥt ÿӝng
trong lòng ÿӏch nhѭng trái tim công nhân thuӝc vӅ kháng chiӃn; liên tөc bãi công, ÿҩu tranh;
thұm chí chӫ xѭӣng phҧi nӝp thuӃ cho cách mҥng.
Nhӡ tӵ lӵc mà dân kháng chiӃn trѭӣng thành nhanh chóng. Khi Chính phӫ Cách mҥng
lâm thӡi tuyên bӕ thành lұp ngày 1 tháng 1 năm 1946, ngay hôm sau, bӝ ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn Biên
Hòa do HuǤnh Văn NghӋ chӍ huy phӕi hӧp nhiӅu ÿѫn vӏ khác lұp công, tiӃn công tiêu diӋt ÿӏch
ӣ tӍnh lӷ Biên Hòa. Sau ÿó, liên tөc tҥo nhiӅu chiӃn thҳng vang dӝi: Trҧng Táo, Bàu Cá, La
Ngà, Cҫu Bà Kiên... càng ÿánh càng trѭӣng thành. Trѭӟc mNJi giһc, ngày 6 tháng 1 năm 1946,
cuӝc bҫu cӱ Quӕc hӝi khóa ÿҫu tiên ÿѭӧc tә chӭc thҳng lӧi, các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu,
Phҥm Văn Búng, NguyӉn (ĈLӇu) XiӇn trúng cӱ ӣ Biên Hòa. Vùng kháng chiӃn ngày càng lan
Uӝng ӣ nông thôn, thӵc hiӋn chính sách chӕng giһc ngoҥi xâm, giһc ÿói và giһc dӕt; vӯa ÿánh
giһc vӯa tăng gia sҧn xuҩt, vӯa xây dӵng ÿӡi sӕng mӟi. Các khu căn cӭ ChiӃn khu Ĉ, Rӯng
Sác, Bình Ĉa, Hӕ Cҥn... phát ÿӝng phong trào tӵ túc lѭѫng thӵc. Mӝt sӕ ÿѫn vӏ lұp nông
trѭӡng. Lúc thiӃu ÿói, khoai cӫ trӣ thành "nhân vұt chính": "kháng chi͇n d̓o dai nhͥ khoai vͣi
Fͯ; kháng chi͇n no ÿͯ nhͥ cͯ vͣi khoai".
Kháng chiӃn ÿi ÿôi vӟi kiӃn quӕc. Tháng 10 năm 1947, các ty: Kinh tӃ tài chánh, Thông
tin tuyên truyӅn, Giáo dөc, Y tӃ ÿѭӧc thành lұp. Phong trào bә túc văn hóa, xóa mù chӳ ÿѭӧc
phát triӇn rҫm rӝ, lұp Trѭӡng tiӇu hӑc ӣ chiӃn khu Ĉ, chiӃn khu Phѭӟc An; ÿӃn năm 1948, xã
Thái Hòa (huyӋn Tân Uyên) là mӝt trong hai xã ÿҫu tiên cӫa Nam bӝ ÿѭӧc công nhұn ÿã thanh
toán mù chӳ. TӍnh Biên Hòa ÿã ra báo Ĉ͛ng Nai - tiӃng nói cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân Biên Hòa

5.10 Page 50

▲back to top


kháng chiӃn. Chi ÿӝi 10 còn tә chӭc nhiӅu sinh hoҥt văn hóa, văn nghӋ; xuҩt bҧn báo 6ͱ M̩ng,
Ti͇ng Rͳng phát hành ÿӃn các tә; vӏ chӍ huy HuǤnh Văn NghӋ cùng các chiӃn hӳu công bӕ
nhiӅu bài thѫ hay.
Sau trұn thҳng La Ngà (1 - 3 - 1948), tinh thҫn kháng chiӃn lên cao. Ĉӗng bào các giӟi ӣ
vùng tҥm chiӃm lҳng lòng theo kháng chiӃn, nҧy sinh phong trào ÿóng góp, ӫng hӝ cách mҥng;
nhiӅu tăng ni, tín ÿӗ gӱi cҧ các ÿӗ tӵ khí ÿӇ chӃ tҥo vNJ khí ÿánh giһc. Phong trào phá hoҥi cây
cao su phát triӇn liên tөc nhӳng năm 1946 - 1954 nhҵm ÿánh vào nӅn kinh tӃ cӫa thӵc dân xâm
Oѭӧc.
1ăm 1949, 2.000 công nhân cao su miӋt Long Khánh tұp trung vӅ chiӃn khu Ĉ, lұp các
xã Dân Chӫ, Cӝng Hòa, Tӭ HiӋp, trӣ thành công dân chiӃn khu ÿӇ sҧn xuҩt, tăng nguӗn lӵc cho
kháng chiӃn.
9ө mùa năm 1948 - 1949 thҳng lӧi, thu hoҥch tăng gҩp hai lҫn năm 1947. Nhѭng, trұn
Oөt năm Thìn 1952 gây tai hӑa cho vùng chiӃn khu Ĉ; nhân dân miӋt Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh
cùng ÿӗng bào nӝi thành và các tӍnh miӅn Tây chi viӋn lѭѫng thӵc kӏp thӡi. Ngoài ra, còn có
Qҥn cӑp Ba Móng gây hãi hùng chiӃn khu Ĉ, hѫn mӝt trăm ngѭӡi thiӋt mҥng; ÿӃn ngày 11
tháng 2 năm 1950 mӟi diӋt ÿѭӧc.
Nhìn chung, thӡi 9 năm (1945 - 1954) sҧn xuҩt không phát triӇn, nhân dân lao ÿӝng thҳt
Oѭng buӝc bөng ÿӇ ӫng hӝ, nuôi dѭӥng tham gia kháng chiӃn chӕng Pháp. Thӵc dân Pháp cNJng
lo ÿӕi phó vӟi cách mҥng và giҧi quyӃt nӝi bӝ ӣ bҧn quӕc nên không tҥo ÿѭӧc ÿLӅu gì mӟi.
ĈLӇm sáng nhҩt cӫa thӡi kǤ này là: Lòng dân thҩm ÿѭӧm chӫ nghƭa anh hùng cách mҥng
ÿã dӕc sӭc chiӃn ÿҩu và sҧn xuҩt tӵ lӵc, tӵ cung, tӵ cҩp, ÿӇ chiӃn thҳng ÿѭӧc giһc ngoҥi xâm,
giһc ÿói, giһc dӕt và cҧ giһc "bӕn chân".
III.5. Thӡi chӕng Mӻ (1955 - 1975):
Sau HiӋp ÿӏnh Gienève, ÿӃ quӕc Mӻ thay chân Pháp dӵng chӃ ÿӝ tay sai Ngô Ĉình DiӋm
ÿӇ xâm lѭӧc miӅn Nam. Biên Hòa - Ĉӗng Nai cùng Nam bӝ vӯa thóat nanh vuӕt này lҥi mҳc
vào nanh vuӕt khác.
Ngay khi cҫm quyӅn, Mӻ - DiӋm tính ngay các biӋn pháp ÿӇ quҧn lý ruӝng ÿҩt, năm
1955 và 1956 ban hành liên tөc ba ÿҥo dө nhҵm cѭӟp ÿRҥt ruӝng ÿҩt cӫa nông dân ÿã ÿѭӧc
cách mҥng cҩp thӡi 9 năm, khôi phөc quyӅn lӧi và vai trò cӫa ÿӏa chӫ, tách ngѭӡi nông dân
khӓi môi trѭӡng cách mҥng, ÿѭa trӣ lҥi vӏ trí làm thuê. Nhѭng ÿӃn năm 1961, trên căn bҧn,
nông nghiӋp vүn lҥc hұu, thӫ công, phө thuӝc thiên nhiên, kӻ thuұt lҥc hұu và năng suҩt rҩt
thҩp.
DiӋn tích lúa có tăng nhѭng năm 1957 (34.850 ha) chӍ bҵng 78,85 % cӫa năm 1930, năm
1961 cNJng không khá hѫn 1957. Tuy nhiên, nhӡ nguӗn phân bón viӋn trӧ cӫa Mӻ sҧn lѭӧng lúa
có tăng, năm 1961 gҩp 2,3 lҫn năm 1956. Nhӳng năm 1959 - 1962, các cây công nghiӋp chӫ
Oӵc: Cà phê, thuӕc lá, mía có tăng diӋn tích, sҧn lѭӧng, mӭc tăng không ÿáng kӇ. Tӯ năm 1962
trӣ ÿi, Mӻ - DiӋm thӵc hiӋn thӫ ÿRҥn "ҩp chiӃn lѭӧc" gom dân nhҵm "tát nѭӟc bҳt cá" nhiӅu
thôn làng bӏ bӓ hoang hoһc bӏ phá hӫy, nông nghiӋp lҥi lao ÿao, giҧm sút.
5ӗi ÿӇ mua chuӝc lòng dân, Mӻ - ThiӋu áp dөng chính sách gӑi là "canh tân nông
nghiӋp"; năm 1970 ban hành luұt "Ngѭӡi cày có ruӝng" nhѭng thӵc chҩt chѭa phҧi ÿã quan tâm
ÿӃn sӕ phұn cӫa ngѭӡi dân nông thôn, mà nhҳm vào nguӗn thu thuӃ cho bӝ máy chiӃn tranh.
Tuy nhiên tӯ cuӝc "canh tân" này, mӝt khӕi lѭӧng máy móc, xăng dҫu, phân bón khá lӟn ÿѭӧc
ÿѭa vào sҧn xuҩt nông nghiӋp. Các con sӕ: Lúa, bҳp, ÿұu, khoai, trâu bò, heo, gà ӣ Biên Hòa,
Long Khánh có dҩu hiӋu tăng trѭӣng, nhѭng vүn không ÿӫ cung ӭng nӝi tӍnh cho 343.660 nhân
khҭu ӣ Biên Hòa và 143.518 nhân khҭu ӣ tӍnh Long Khánh.
7ӯ năm 1970 trӣ ÿi, do ҧnh hѭӣng cӫa cách mҥng xanh trên thӃ giӟi, nông nghiӋp Biên
Hòa, Long Khánh ÿѭӧc tiӃp xúc vӟi kӻ thuұt mӟi nên năng suҩt và sҧn lѭӧng khá hѫn. Ví dө,

6 Pages 51-60

▲back to top


6.1 Page 51

▲back to top


Yӟi giӕng lúa mӟi, th̯n nông, năng suҩt lúa tăng gҩp 2,5 lҫn giӕng lúa cNJ, ÿѭa sҧn lѭӧng lúa
Qăm 1973 lên 141.570 tҩn, trong ÿó riêng lúa thҫn nông chiӃm 112.500 tҩn. Các nông sҧn khác
nhѭ: Rau, ÿұu, khoai, cà phê, thuӕc lá... ÿӅu có giӕng mӟi. Chăn nuôi gia súc cNJng theo bѭӟc
trӗng trӑt mà nâng dҫn sҧn lѭӧng nhӡ giӕng và kӻ thuұt chӃ biӃn thӭc ăn mӟi. Tӯ năm 1969, ӣ
Biên Hòa ÿã xuҩt hiӋn mô hình trang trҥi chăn nuôi heo, bò sӳa, gà công nghiӋp... theo hѭӟng
Vҧn xuҩt hàng hóa. 370 trҥi heo vӟi 52.225 con và 24 trҥi gà vӟi 172.160 con (sӕ liӋu 1970)
chiӃm hѫn 1/3 tәng sӕ ÿàn gà, heo ÿã có.
1Ӆn nông nghiӋp "canh tân" thӡi Mӻ - ThiӋu chӍ có vұy; chú ý nhiӅu ÿӃn giӕng, kӻ thuұt
Wӯ bên ngoài nhѭng thiӃu chăm sóc cho yӃu tӕ nӝi lӵc nhѭ sӭc dân, thӫy lӧi, ÿҩt ÿai.
Ӣ các lƭnh vӵc khác, tiӇu thӫ công nghiӋp vүn gӗm các ngành nghӅ truyӅn thӕng tiêu
dùng là chính. Ĉáng kӇ là sӵ xuҩt hiӋn cӫa các cѫ sӣ công nghiӋp. Năm 1959, Nhà máy giҩy
COGIDO và Nhà máy giҩy Tân Mai ÿi vào hoҥt ÿӝng. Sau khi xây dӵng xa lӝ Sài Gòn - Biên
Hòa năm 1961, thêm nhiӅu nhà máy khác mӑc lên ӣ khu Bình Ĉa, An Hҧo. Tháng 6 năm 1961,
chính quyӅn Sài Gòn lұp Trung tâm khuyӃch trѭѫng kӻ nghӋ SONADEZI, lҩy 511 ha ÿҩt ÿӗi ӣ
Tam HiӋp, Long Bình quy hoҥch khu kӻ nghӋ; sau ÿó ký sҳc lӋnh sӕ 49 - KT ngày 21 tháng 5
Qăm 1963 lұp Khu kӻ nghӋ Biên Hòa; khu công nghiӋp ÿҫu tiên cӫa Nam bӝ. NhiӅu nhà máy
Oҫn ÿҫu tiên xuҩt hiӋn tҥi ViӋt Nam ÿã khánh thành tҥi ÿây. ĈӃn năm 1974, Khu kӻ nghӋ Biên
Hòa có 42 nhà máy, xí nghiӋp xây dӵng trên diӋn tích 1.229.515 m2 Yӟi tәng vӕn 7.470 triӋu
ÿӗng (thӡi giá) sӱ dөng 6.355 công nhân.
Ngoài ra, năm 1976, ӣ tӍnh Biên Hòa, Long Khánh còn có nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp khác
Yӟi qui mô nhӓ hѫn; ÿáng kӇ là công nghiӋp khai thác gӛ (83 trҥi cѭa ӣ Biên Hòa, 12 trҥi ӣ
Long Khánh) và xay xát, sѫ chӃ nông sҧn (119 ӣ Biên Hòa, 15 ӣ Long Khánh)...
Trѭӟc năm 1975, cѫ sӣ hҥ tҫng ӣ Biên Hòa, Long Khánh khá tӕt trong khu vӵc Nam bӝ,
các ÿô thӏ ÿӅu có máy phát ÿLӋn; có 1.257 km ÿѭӡng bӝ nӕi vӟi các tӍnh giáp ranh, 87,5 km
ÿѭӡng sҳt ÿi qua ÿӏa bàn vӟi 11 ga, nguӗn ÿLӋn Ĉa Nhim, Nhà máy nѭӟc Biên Hòa vӟi công
suҩt vӯa ÿӫ cho sinh hoҥt ÿô thӏ và khu kӻ nghӋ.
6ӵ nghiӋp y tӃ, văn hóa, giáo dөc thӡi này chӫ yӃu khai thác, sӱ dөng cѫ sӣ ÿѭӧc xây
Gӵng thӡi Pháp. ViӋc nâng cҩp, xây dӵng cѫ sӣ mӟi có tiӃn triӇn nhѭng chұm hѫn yêu cҫu. Mãi
ÿӃn năm 1972, Ty Y tӃ Biên Hòa mӟi có 6 chi y tӃ quұn, 13 bӋnh xá, 10 nhà hӝ sinh và 59 trҥm
y tӃ ҩp.
Trѭӡng hӑc có sӕ liӋu khá hѫn. Niên hӑc 1974 - 1975, tӍnh Biên Hòa có 35 trѭӡng (6
công lұp, 5 tӍnh hҥt, 3 bán công, 21 tѭ thөc) vӟi 423 lӟp, 672 giáo viên, 27.442 hӑc sinh; tӍnh
Long Khánh có 15 trѭӡng (7 công lұp, 2 bán công, 6 tѭ thөc). ĈLӇm sinh hoҥt văn hóa có vài
Uҥp ӣ Biên Hòa nhѭ: LiDo, Biên Hùng, Thanh Bình, Trҫn ĈLӅn... cӫa tѭ nhân chӫ yӃu là ÿӇ
chiӃu phim.
ĈӃ quӕc Mӻ áp ÿһt nhiӅu thӫ ÿRҥn khӫng bӕ, cách ly, diӋt cӝng nên nhӳng năm 1950 -
1959, cѫ sӣ cách mҥng bӏ tәn thҩt, chӫ yӃu sӕng trong lòng dân, lòng ÿҩt, chѭa làm chӫ trӑn
Yҽn vùng lãnh thә nào nhѭ thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp. Sӭc mҥnh cӫa cách mҥng ӣ chӛ tuyên
truyӅn, vұn ÿӝng, xây dӵng các tә chӭc cách mҥng, phát ÿӝng phong trào ÿҩu tranh chӕng Mӻ;
ban ÿҫu ÿҩu tranh chính trӏ thӇ hiӋn qua các cuӝc biӇu tình cӫa công nhân, nông dân, hӑc sinh;
Gҫn tiӃn lên dùng bҥo lӵc phá nhà lao Tân HiӋp, ÿánh Mӻ ӣ Nhà Xanh, khôi phөc dҫn các vùng
Făn cӭ ChiӃn khu Ĉ, ChiӃn khu Rӯng Sác rӗi làm chӫ tình hình các vùng nông thôn, rӯng núi
và tham gia tәng tiӃn công góp phҫn giҧi phóng miӅn Nam. Phѭѫng thӭc sinh hoҥt ӣ vùng giҧi
phóng vүn nhѭ thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp: ChiӃn ÿҩu và sҧn xuҩt, kӃt hӧp sӵ hӛ trӧ cӫa nhân
dân, tӵ lӵc giҧi quyӃt lѭѫng thӵc, chӳa bӋnh và các nhu cҫu khác.
Thӡi kǤ 1955 - 1975 ác liӋt và kéo dài hѫn thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp. Bҵng viӋn trӧ
Fӫa ĈӃ quӕc Mӻ, chӫ yӃu cho quân sӵ, có dành phҫn nhӓ cho phát triӇn kinh tӃ, bӭc tranh kinh
WӃ - xã hӝi ӣ Biên Hòa, Long Khánh có bѭӟc chuyӇn biӃn, ÿó là ÿLӅu dӉ hiӇu, nhѭng sҧn xuҩt

6.2 Page 52

▲back to top


nông nghiӋp căn bҧn vүn chѭa ÿӫ tiêu dùng. Vӟi sӵ ra ÿӡi cӫa Khu kӻ nghӋ Biên Hòa và sӵ
phát triӇn hҥ tҫng thuұn lӧi cho công nghiӋp, vùng ÿҩt Ĉӗng Nai (gӗm tӍnh Biên Hòa và Long
Khánh) ÿã bҳt ÿҫu vӟi ѭu thӃ cӫa mình hѭӟng ÿӃn con ÿѭӡng phát triӇn kinh tӃ theo cѫ cҩu
công - nông nghiӋp.
III.6. Thӡi kǤ xây dӵng và phát triӇn (1975 - 1995):
Thӡi kǤ này thӇ hiӋn chuyӇn biӃn mҥnh mӁ, ÿӗng bӝ cӫa bӭc tranh kinh tӃ xã hӝi Ĉӗng
Nai trong ÿLӅu kiӋn hòa bình, ÿӝc lұp, tӵ chӫ, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc. Công cuӝc xây dӵng và phát
triӇn liên tөc trong 20 năm ÿѭӧc tiӃn hành qua 4 kӃ hoҥch 5 năm: 1976 - 1980, 1981 - 1985,
1986 - 1990, 1991- 1995; gҳn liӅn vӟi 4 kǤ Ĉҥi hӝi Ĉҧng bӝ tӍnh.
.͇ ho̩ch 5 năm 1976 - 1980 (nhi͏m kǤ I): Tұp trung vào nhiӋm vө khҳc phөc hұu quҧ
chiӃn tranh, khôi phөc và cҧi tҥo các thành phҫn kinh tӃ theo hѭӟng xã hӝi chӫ nghƭa; vұn ÿӝng
nhân dân hӗi hѭѫng, ÿӏnh cѭ, ÿӏnh canh, khai hoang phөc hóa, xây dӵng các mô hình kinh tӃ
quӕc doanh và hӧp tác xã, xây dӵng các công trình thӫy lӧi nhѭ ÿұp chӭa nѭӟc, ÿê ngăn mһn,
trҥm bѫm ÿLӋn phөc vө sҧn xuҩt nông nghiӋp.
Trong giai ÿRҥn này tәng sҧn phҭm xã hӝi tăng bình quân mӛi năm 9,9 %. Do nóng vӝi
và chӫ quan, phong trào hӧp tác hóa nông nghiӋp thiӃu sӭc sӕng và viӋc cҧi tҥo xã hӝi chӫ
nghƭa thiӃu ÿӝng viên ÿӕi vӟi thành phҫn kinh tӃ cá thӇ và tѭ sҧn dân tӝc.
.͇ ho̩ch 5 năm (1981 - 1985) (nhi͏m kǤ II): Rút ÿѭӧc bài hӑc kinh nghiӋm, cuӝc cҧi tҥo
xã hӝi chӫ nghƭa mӅm dҿo hѫn, cӫng cӕ và mӣ rӝng cѫ sӣ kinh tӃ quӕc doanh sát hӧp vӟi ÿLӅu
kiӋn thӵc tӃ, thӵc hiӋn chӍ thӏ 100 cӫa Ban Bí thѭ khóan sҧn phҭm ÿӃn ngѭӡi lao ÿӝng nông
nghiӋp; phát huy quyӅn chӫ ÿӝng sҧn xuҩt cӫa các xí nghiӋp quӕc doanh. Tәng sҧn phҭm trên
ÿӏa bàn bình quân tăng 6,4 % năm, ÿһc biӋt kinh tӃ cá thӇ tăng 6,2 %.
.͇ ho̩ch 5 năm 1986 - 1990 (nhi͏m kǤ III): Thӵc hiӋn ÿѭӡng lӕi ÿәi mӟi cӫa Ĉҧng ÿѭӧc
Fө thӇ hóa ӣ ÿӏa phѭѫng, chuyӇn ÿәi cѫ chӃ quҧn lý, sӱa ÿәi nhӳng thiӃu sót, hҥn chӃ ÿã có,
thӵc hiӋn kӃ hoҥch bҵng năng lӵc nӝi sinh, ít dӵa vào bao cҩp và vay nӧ nѭӟc ngoài. Tӹ lӋ tăng
trѭӣng 2,7 % năm mang ý nghƭa thӵc chҩt.
.͇ ho̩ch 5 năm 1991 - 1995 (nhi͏m kǤ IV): Gһt hái kӃt quҧ ÿәi mӟi cӫa nhiӋm kǤ trѭӟc,
Eѭӟc vào giai ÿRҥn "tăng tӕc" vӟi nhӏp ÿӝ tăng trѭӣng cao, әn ÿӏnh; trӯ năm 1992 do mҩt mùa;
5 năm liӅn ÿLӅu tăng trѭӣng vѭӧt kӃ hoҥch, tәng sҧn phҭm trên ÿӏa bàn tăng 17,7 %, gҫn gҩp
ÿôi con sӕ bình quân cӫa cҧ nѭӟc (9,5 %).
DiӉn trình phát triӇn 20 năm cӫa ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿi tӯ sҧn xuҩt lѭѫng
thӵc không ÿӫ ăn ÿӃn tӵ túc và có nông sҧn xuҩt khҭu, chuyӇn ÿәi tӯ cѫ cҩu nông - công nghiӋp
sang cѫ cҩu công - nông nghiӋp - dӏch vө rӗi công nghiӋp - dӏch vu - nông nghiӋp luôn giӳ mӭc
Wăng trѭӣng xӭng ÿáng là vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm.
Thӱ lҩy năm 1995 làm thӡi ÿLӇm ÿӕi chӭng, kӃt quҧ cho thҩy các mһt kinh tӃ xã hӝi ÿӅu
phát triӇn ÿӗng bӝ, vӳng chҳc:
- VӅ nông nghiӋp: Sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc ÿҥt 556.164 tҩn, bình quân tăng 20,5
nghìn tҩn năm, tӕc ÿӝ tăng 6,6 % mӛi năm; ÿѭa bình quân lѭѫng thӵc ÿҫu ngѭӡi lên mӭc 292
kg (so vӟi 1976: 178,7 kg). KӃt quҧ ҩy nhӡ các biӋn pháp tăng diӋn tích gieo trӗng (ÿҥt 67,705
ha) thay ÿәi cѫ cҩu mùa vө, ÿѭa giӕng mӟi vào gieo cҩy ÿҥi trà, lұp các vùng chuyên canh,
phân bón và phòng trӯ sâu bӋnh tӕt, năng suҩt lúa bình quân 34,2 tҥ/ha, tăng gҩp ÿôi so vӟi năm
1976.
Nông nghiӋp không phҧi ÿӝc canh cây lúa, còn phát triӇn các loҥi cây màu lѭѫng thӵc;
Eҳp và khoai chiӃm vӏ trí quan trӑng, năm 1995 vӟi 63.766 diӋn tích gieo trӗng, ÿҥt 250.578 tҩn
Eҳp, tăng gҫn 10 lҫn năm 1976; trong ÿó Xuân Lӝc, Tân Phú, Thӕng Nhҩt là nhӳng huyӋn
thành công nhҩt vӅ cây bҳp. Cây mì cNJng vұy, ÿҥt 206.250 tҩn, tăng gҩp hѫn 3 lҫn 20 năm
trѭӟc. Cây công nghiӋp cNJng phát triӇn vӟi tӕc ÿӝ cao, rõ nhҩt là cao su và cà phê. Vӟi diӋn tích

6.3 Page 53

▲back to top


42.521 ha và sҧn lѭӧng 27.600 tҩn, cao su ÿҥt mӭc tăng trѭӣng hѫn gҩp ÿôi năm 1976. Các con
Vӕ vӅ cà phê cNJng cho thҩy mӭc tăng trѭӣng tѭѫng tӵ nhѭ vұy.
Chăn nuôi phát triӇn cùng nhӏp ÿӝ vӟi trӗng trӑt nhӡ nguӗn thӭc ăn dӗi dào, chuyӇn dҫn
Wӯ chăn nuôi tӵ nhiên sang sҧn xuҩt hàng hóa, nhӡ vұy năm 1995, ÿàn heo 378,6 nghìn con, ÿàn
gà 3,4 triӋu con, ÿàn bò 45,3 nghìn con... gҩp nhiӅu lҫn hѫn 1976.
- VӅ công nghiӋp: Chính quyӅn cách mҥng tiӃp quҧn gҫn nhѭ nguyên vҽn hҥ tҫng và cѫ
Vӣ công nghiӋp cӫa chӃ ÿӝ cNJ, nhѭng trong năm ÿҫu, sҧn xuҩt công nghiӋp ÿình trӋ vì khó khăn
thiӃu nguyên liӋu, vұt tѭ, phө tùng, công nhân thiӃu viӋc làm. Tӯ sau nghӏ quyӃt cӫa TӍnh Ĉҧng
Eӝ lҫn thӭ nhҩt, sҧn xuҩt công nghiӋp ÿѭӧc ÿӏnh hѭӟng ÿҫu tѭ và quҧn lý, phát triӇn khӣi sҳc
Gҫn. Trҧi 20 năm, sӵ phát triӇn thӇ hiӋn ӣ tӕc ÿӝ tăng truӣng, tӹ trӑng công nghiӋp trong nӅn
kinh tӃ quӕc dân ngày càng cao, cѫ cҩu và phân bә các cѫ sӣ công nghiӋp ÿӗng bӝ, hӧp lý hѫn,
không gian công nghiӋp và các ngành công nghiӋp ngày càng phát triӇn vӳng chҳc, dүn ÿӃn
viӋc hình thành các khu công nghiӋp qui mô lӟn. Tӕc ÿӝ tăng trѭӣng bình quân cӫa công
nghiӋp trên ÿӏa bàn 20 năm qua là 22,1 % năm, trong ÿó công nghiӋp trung ѭѫng trên ÿӏa bàn
Wăng 30,9 % năm, công nghiӋp ÿӏa phѭѫng tăng 17,5 % mӛi năm. Cao nhҩt là giai ÿRҥn 1991 -
1995, tăng mӛi năm 32,3 % (trung ѭѫng trên ÿӏa bàn: 32,7 %, ÿӏa phѭѫng 31,5 %).
Do tӕc ÿӝ tăng trѭӣng nhanh, tӹ trӑng công nghiӋp trong tәng sҧn phҭm xã hӝi cNJng tăng
Wӯ 10,1 % cӫa năm 1976 lên 19,2 % ӣ năm 1990 và ÿҥt 33,4 % năm 1995. Con sӕ này gҳn liӅn
Yӟi qui mô sҧn xuҩt cӫa các cѫ sӣ, tӯ gia công, lҳp ráp là chӫ yӃu ÿӃn trang bӏ hiӋn ÿҥi (nhѭ
Thӫy ÿLӋn Trӏ An, Nhà máy ÿѭӡng La Ngà, Nhà máy giҩy Tân Mai); tӯ tiêu thө nӝi ÿӏa vѭѫn
ÿӃn xuҩt khҭu. Cѫ cҩu các ngành công nghiӋp và hình thӭc quҧn lý sҧn xuҩt công nghiӋp tiӃn
Eӝ dҫn, nhӳng năm ÿҫu, công nghiӋp quӕc doanh là chӫ yӃu ÿӃn năm 1995 có 4.785 cѫ sӣ vӟi
giá trӏ tәng sҧn lѭӧng gҩp 18,6 lҫn năm 1976; tӯ năm 1992, thêm sӵ tham gia cӫa các doanh
nghiӋp có vӕn ÿҫu tѭ cӫa nѭӟc ngoài ÿi vào hoҥt ÿӝng, góp phҫn ÿѭa tӍ trӑng công nghiӋp
ngoài quӕc doanh lên 30,8 % so vӟi năm 1976: 23,1 % và năm 1980 (cҧi tҥo công thѭѫng
nghiӋp): 6,9 %.
6ӵ phát triӇn ÿa dҥng cӫa các ngành công nghiӋp ӣ Ĉӗng Nai cӝng vӟi không gian công
nghiӋp nhiӅu thuұn lӧi dүn ÿӃn sӵ hình thành các khu công nghiӋp tұp trung. Ngoài khu công
nghiӋp Biên Hòa I ÿѭӧc tiӃp quҧn nâng cҩp gӗm 76 doanh nghiӋp; ÿã qui hoҥch thêm 16 khu
công nghiӋp khác vӟi tәng diӋn tích 8.067 ha chia làm hai tuyӃn, tuyӃn 1 gӗm 13 khu (kӇ cҧ
khu Biên Hòa 1) trên ÿӏa bàn Biên Hòa, Thӕng Nhҩt, Nhѫn Trҥch, Long Thành; tuyӃn hai gӗm
4 khu trên ÿӏa bàn Xuân Lӝc, Long Khánh, Ĉӏnh Quán, Tân Phú. Các ngành công nghiӋp mNJi
nhӑn: ĈLӋn, luyӋn kim, kӻ thuұt ÿLӋn tӱ, hóa chҩt, vұt liӋu xây dӵng, giҩy, chӃ biӃn lâm sҧn, chӃ
biӃn lѭѫng thӵc thӵc phҭm, da giày và may mһc... ÿã và ÿang có mһt vӟi qui mô lӟn dҫn trӣ
thành chӫ lӵc thӇ hiӋn thӃ mҥnh cӫa công nghiӋp Ĉӗng Nai trong vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm phía
Nam ÿang trên ÿѭӡng công nghiӋp hóa, hiӋn ÿҥi hóa.
- VӅ cѫ sӣ hҥ tҫng và dӏch vө: Cѫ sӣ hҥ tҫng ÿѭӧc chú trӑng ÿҫu tѭ ÿӇ phөc vө sҧn xuҩt
và sinh hoҥt xã hӝi. Giai ÿRҥn 1991 - 1995 ÿã ÿҫu tѭ xây dӵng cѫ bҧn: 5.479,9 tӹ ÿӗng, trong
ÿó 53,8 % bҵng nguӗn vӕn trong nѭӟc và 46,2 % nguӗn vӕn nѭӟc ngoài. Ngày 15/12/1990
thành lұp Công ty phát triӇn khu công nghiӋp (SONADEZI) vӟi chӭc năng xây dӵng, tu bә,
phát triӇn cѫ sӣ hҥ tҫng cӫa các khu công nghiӋp. Các ngành ÿLӋn, nѭӟc, giao thông, bѭu ÿLӋn...
Wăng trѭӣng vӟi tӕc ÿӝ cao. Ngành ÿLӋn phát triӇn ÿӗng bӝ vӅ công suҩt, hӋ thӕng ÿѭӡng dây và
Pҥng lѭӟi sӱ dөng ÿLӋn cho nông thôn. Năm 1995 ÿҥt công suҩt 429,8 MW, gҩp 119,3 lҫn công
suҩt năm 1976, xây dӵng 1.411,3 km2 ÿѭӡng dây các loҥi và 1.331 trҥm biӃn áp. ĈӃn năm 1994
thì ÿLӋn ÿӫ dùng cho sҧn xuҩt công nghiӋp và sinh hoҥt ÿô thӏ, ÿѭa vӅ 83% sӕ xã nông thôn
(năm 1998 ÿѭa ÿLӋn vӅ trong nông thôn 100% sӕ xã trong tӍnh).
1ѭӟc ÿѭӧc khai thác tӯ nguӗn tài nguyên dӗi dào cӫa tӍnh. ViӋc cҩp nѭӟc ÿáp ӭng nhu
Fҫu sinh hoҥt ÿô thӏ. Nhà máy nѭӟc Biên Hòa và Nhà máy nѭӟc Long Khánh có tәng công suҩt

6.4 Page 54

▲back to top


12.000 m3 trên ngày, cung cҩp bình quân trên 9 triӋu m3 trên năm. Riêng Biên Hòa, hӋ thӕng
ÿѭӡng dүn nѭӟc dài 74,9 km, ÿѭa nѭӟc ÿӃn các vùng cѭ dân nӝi và ngoҥi thành. Tuy nhiên,
Qѭӟc cung cҩp vүn chѭa ÿӫ nhu cҫu các mһt, nhҩt là nhu cҫu sҧn xuҩt công nghiӋp. Trong kӃ
hoҥch, sӁ triӇn khai viӋc ÿҫu tѭ xây dӵng nhà máy nѭӟc ThiӋn Tân, nâng công suҩt cҩp nѭӟc
lên 100.000 m3 ngày/ÿêm.
+Ӌ thӕng giao thông tiӃp quҧn tӯ chӃ ÿӝ cNJ ÿѭӧc giӳ nguyên vҽn, nâng cҩp và khai thác
Vӱ dөng tӕt. Trong 20 năm xây dӵng, phát triӇn, nhiӅu công trình giao thông ÿѭӧc xây mӟi, ÿӃn
Qăm 1995, trong tӍnh có tҩt cҧ 889 tuyӃn ÿѭӡng vӟi tәng chiӅu dài 3.067,8 km; trong ÿó 4 tuyӃn
ÿѭӡng quӕc lӝ do trung ѭѫng quҧn lý dài 232,4km. Ĉáng kӇ, hӋ thӕng giao thông nông thôn ӣ
Ĉӗng Nai ÿѭӧc xây dӵng vào loҥi tӕt trong khu vӵc, 99% sӕ xã có ÿѭӡng ô tô ÿӃn tұn vùng xa
nhҩt, ÿa phҫn là ÿѭӡng nhӵa, và xe có trӑng tҧi trên 5 tҩn ÿӃn ÿѭӧc 68% trong sӕ 163 xã
phѭӡng; nhӡ vұy mà nông sҧn hàng hóa lѭu thông ÿѭӧc dӉ dàng. Ĉѭӡng bӝ còn phҧi kӇ ÿӃn
87,5Km ÿѭӡng sҳt thӕng nhҩt vӟi 11 ga qua ÿӏa bàn tӍnh. Ĉѭӡng hàng không ÿѭӧc khai thác tӯ
sân bay quӕc tӃ Tân Sѫn Nhҩt chӍ cách Biên Hòa 30Km; sân bay Biên Hòa vӟi qui mô lӟn và
trong tѭѫng lai là sân bay quӕc tӃ ÿѭӧc qui hoҥch tҥi Bình Sѫn (Long Thành). HӋ thӕng ÿѭӡng
thӫy góp phҫn không nhӓ trong giao lѭu quӕc tӃ và lѭu thông hàng hóa vӟi tәng chiӅu dài 424,3
km. HӋ thӕng cҧng gӗm: Cҧng Ĉӗng Nai, cҧng Gò Dҫu, cҧng Vedan... có vӏ trí thuұn lӧi, ÿón
ÿѭӧc tàu vài nghìn tҩn, công suҩt nӱa triӋu tҩn hàng hóa /năm.
Ngành Bѭu ÿLӋn có bѭӟc phát triӇn nhanh nhҥy, thích ӭng vӟi nhu cҫu xã hӝi và sӟm
hiӋn ÿҥi hóa. Tӯ cѫ sӣ lҥc hұu tiӃp quҧn năm 1975 vӟi mӝt tәng ÿài 200 sӕ và 1 cһp viba 24
kênh cho 200 máy thuê bao, chӫ yӃu ӣ ÿӏa bàn thӏ xã Biên Hòa; sau 20 năm toàn tӍnh ÿã có 70
Eѭu cөc, 18 tәng ÿài ÿLӋn thoҥi vӟi dung lѭӧng 22.136 sӕ (1), 790 km cáp ÿLӋn thoҥi, 17 nghìn
máy thuê bao; so vӟi năm 1976, sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng ÿӅu tăng gҩp ÿôi. Sau 1995, mӭc ÿӝ
phát triӇn còn cao và nhanh hѫn, Bѭu ÿLӋn tӍnh ÿѭa vào sӱ dөng các loҥi máy móc hiӋn ÿҥi,
trang bӏ tәng ÿài tӵ ÿӝng ÿӃn tҩt cҧ các huyӋn thӏ tӯ năm 1990, ÿӃn năm 1996 thì nâng lên tәng
ÿài ÿLӋn tӱ kӻ thuұt sӕ, bình quân 100 ngѭӡi dân có 1 máy ÿLӋn thoҥi. Bѭu ÿLӋn phát triӇn khiӃn
thông tin liên lҥc nhanh, rӝng, chính xác, tҥo ÿLӅu kiӋn tӕt cho kinh tӃ xã hӝi phát triӇn theo
Kѭӟng hiӋn ÿҥi hóa.
- VӅ các lƭnh vӵc xã hӝi: Ĉӡi sӕng vұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân ÿѭӧc nâng dҫn theo
nhӏp ÿӝ phát triӇn kinh tӃ. Giai ÿRҥn 1976 - 1985 còn khó khăn do hұu quҧ chiӃn tranh và tình
trҥng bao cҩp, chұm ÿәi mӟi. Tӯ năm 1986, sӵ chuyӇn biӃn thҩy rõ, kӃt quҧ ÿLӅu tra hӝ giàu
nghèo năm 1993 (theo tiêu chuҭn chung toàn quӕc) cho thҩy mӭc thu nhұp cӫa 5 loҥi hӝ (cao,
trên trung bình, trung bình, dѭӟi trung bình, nghèo) ÿӅu cao hѫn con sӕ chung cӫa cҧ nѭӟc. Ví
Gө, sӕ hӝ thu nhұp cao ӣ Ĉӗng Nai (3,27 % sӕ hӝ ÿLӅu tra) ÿҥt 994,1 nghìn ÿӗng/tháng, so vӟi
Pӭc chung cӫa toàn quӕc là 530,2 nghìn ÿӗng/tháng (chênh lӋch gҫn gҩp ÿôi). Nhìn chung,
bình quân thu nhұp chung cӫa tӍnh ÿҥt 139 nghìn ÿӗng/tháng, bҵng 116,8 % mӭc thu nhұp bình
quân cҧ nѭӟc. Con sӕ ҩy cho thҩy mӭc thu nhұp cӫa ngѭӡi dân Ĉӗng Nai luôn cao hѫn mӭc
trung bình. Các con sӕ khác nhѭ hӝ có tivi, ÿҫu video, máy thu thanh, xe máy ÿӅu cNJng vұy.
Nhѭ sӕ hӝ có tivi, ÿҫu video chҷng hҥn, cҧ nѭӟc 21,83 %; ӣ Ĉӗng Nai 36,94 %.
Khu vӵc nông thôn có chuyӇn biӃn rõ nhҩt. Sӕ nhà ӣ tӯ 101.297 căn cӫa năm 1976 tăng
lên 306.747 căn trong năm 1994; trong ÿó, hѫn 50 % nhà kiên cӕ và bán kiên cӕ. Ĉáng lѭu ý là,
nông thôn Ĉӗng Nai tiӃp cұn nhanh vӟi kӻ thuұt, máy móc phөc vө sҧn xuҩt. Sӕ liӋu ÿLӅu tra
Qăm 1996 cho thҩy khu vӵc nông thôn có 2.403 máy kéo lӟn 4.476 máy kéo nhӓ, 780 máy phát
ÿLӋn, 2.930 ÿӝng cѫ chҥy xăng dҫu, 895 tàu thuyӅn vұn tҧi, 37.544 máy bѫm nѭӟc, 1.366 máy
xay xát, 308 máy tuӕt lúa và 137 máy nghiӅn thӭc ăn gia súc. CNJng ӣ khu vӵc nông thôn thӡi
ÿLӇm này, có 117.284 máy thu thanh, 88.716 máy thu hình, 59.307 xe gҳn máy. Bình quân 100
Kӝ gia ÿình khu vӵc nông thôn có 43 máy thu hình, 33 máy thu thanh, 22 xe gҳn máy. Nhӳng

6.5 Page 55

▲back to top


con sӕ này cho thҩy năng lӵc sҧn xuҩt, mӭc sӕng vұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân Ĉӗng Nai phát
triӇn vӟi nhӏp ÿӝ cao.
6ӵ nghiӋp văn hóa, giáo dөc, y tӃ ÿѭӧc chăm sóc ÿҥt kӃt quҧ tѭѫng ӭng vӟi tiӅm lӵc
kinh tӃ xã hӝi. ThiӃt chӃ văn hóa ӣ khu dân cѭ tұp trung ÿѭӧc xây dӵng ÿӫ mҥnh: Các rҥp Biên
Hùng, LiDo, Khánh Hѭng, Thanh Bình, Long Thành, xây thêm rҥp 30 tháng 4 ӣ Tân Biên...
ÿѭӧc tiӃp quҧn, ÿѭa vào sӱ dөng chiӃu phim và biӇu diӉn sân khҩu; thành lұp Nhà bҧo tàng sѭu
Wұp hѫn 12.000 hiӋn vұt, ÿӃn năm 1998 cѫ sӣ thay mӟi khánh thành trѭng bày tҫng thӭ nhҩt; 20
di tích ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia; xây 3 thѭ viӋn sau ÿó nâng lên 14 thѭ viӋn tӍnh, huyӋn vӟi hѫn
300.000 ÿҫu sách; lұp 2 ÿoàn nghӋ thuұt; ҩn hành báo Ĉ͛ng Nai và báo 9ăn ngh͏ Ĉ͛ng Nai
(sau ÿәi tên thành Sông Ph͙) ÿӃn năm 1995 có thêm tӡ Lao ÿ͡ng Ĉ͛ng Nai; 1980 quyӃt ÿӏnh
thành lұp Nhà Xuҩt bҧn Ĉӗng Nai; Công ty ĈLӋn ҧnh băng tӯ và Công ty Phát hành sách cNJng
có ngay tӯ nhӳng năm ÿҫu giҧi phóng. Hӝi Văn nghӋ Ĉӗng Nai thành lұp năm 1979, tұp hӧp
Kѫn 100 hӝi viên, trong ÿó 25 hӝi viên các hӝi chuyên ngành trung ѭѫng. Ĉài phát thanh Ĉӗng
Nai ÿѭӧc thành lұp ngày 19/11/1976, ÿӃn năm 1985 thêm chӭc năng truyӅn hình, xây dӵng Ĉài
phát thanh truyӅn hình giai ÿRҥn ÿҫu vӟi máy phát công suҩt 5 kw, phát sóng truyӅn hình 5
giӡ/ngày. Sân bóng ÿá cӫa tӍnh ÿѭӧc xây dӵng qui mô lӟn vӟi 30.000 chӛ, hiӋn chѭa hoàn
chӍnh, ngoài ra, còn 161 sân bóng ÿá, 130 sân bóng chuyӅn, 10 sân quҫn vӧt ÿѭӧc ÿҫu tѭ bҵng
nguӗn kinh phí Nhà nѭӟc và nhân dân cùng làm. Thành tích văn hóa, văn nghӋ, thӇ thao cӫa
WӍnh sâu rӝng trong phong trào, ÿҥt nhiӅu giҧi cao trong khu vӵc miӅn Ĉông và toàn quӕc; riêng
ӣ lƭnh vӵc võ thuұt có thành tích Huy chѭѫng ÿӗng Seagames 19 Taekwondo cӫa vұn ÿӝng
viên Ĉӛ Thӏ Thu Thҧo.
6ӵ nghiӋp giáo dөc phát triӇn không ngӯng, phát triӇn nhanh vӅ sӕ lѭӧng giáo viên,
phòng hӑc, lӟp hӑc, các cҩp hӑc ӣ các mһt: giáo dөc phә thông, bә túc văn hóa, chӕng mù chӳ,
ÿào tҥo, dҥy nghӅ. Năm 1995 trên ÿӏa bàn toàn tӍnh có 541 trѭӡng mүu giáo và phә thông, trong
ÿó 485 trѭӡng công, 20 trѭӡng bán công và 36 trѭӡng dân lұp. Sӕ phòng hӑc ÿѭӧc nâng cҩp,
xây mӟi ÿҥt 6.800 phòng (gҩp 3 lҫn năm 1976) ÿӝi ngNJ giáo viên gӗm 10.878 ngѭӡi (cNJng gҩp
Jҫn 3 lҫn năm 1976) bình quân 1 giáo viên/ 41 hӑc sinh, ÿáng lѭu ý phҫn lӟn là giáo viên trҿ,
ÿѭӧc ÿào tҥo bài bҧn, 94,9 % giáo viên cҩp III, 92,7 % giáo viên cҩp II ÿҥt chuҭn quy ÿӏnh.
Trong ÿó có 21 giáo viên ÿѭӧc Nhà nѭӟc tuyên dѭѫng danh hiӋu nhà giáo ѭu tú. Khӕi ÿào tҥo
Gҥy nghӅ có 1 trѭӡng Cao ÿҷng Sѭ phҥm, 9 trѭӡng chuyên nghiӋp và 6 trѭӡng dҥy nghӅ ÿ͇n
Qăm 1998, có thêm tr˱ͥng Ĉ̩i h͕c Dân l̵p L̩c H͛ng vͣi qui mô tuy͋n sinh 1.500 sinh
viên/năm). Hàng năm có khoҧng 10.000 hӑc sinh theo hӑc các trѭӡng này. Công tác bә túc văn
hóa và chӕng mù chӳ cNJng ÿѭӧc chú trӑng; mӛi năm vұn ÿӝng khoҧng 15.000 ngѭӡi ӣ các ÿӝ
tuәi hӑc bә túc văn hóa ӣ mӝt trѭӡng bә túc cҩp III cӫa tӍnh và 17 trѭӡng huyӋn. ViӋc chӕng
mù chӳ trӣ thành phong trào xã hӝi rӝng rãi, sôi ÿӝng ӣ cѫ sӣ, gҳn vӟi phә cұp giáo dөc tiӇu
Kӑc. Năm 1995 có 68/163 xã, phѭӡng ÿѭӧc công nhұn ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù chӳ và
phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc. ĈӃn năm 1998 100 % xã, phѭӡng ÿѭӧc công nhұn và toàn tӍnh ÿѭӧc
công nhұn, ÿӗng thӡi ÿѭӧc Bӝ Giáo dөc - Ĉào tҥo khen thѭӣng vӅ thành tích chӕng mù chӳ,
phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc.
Công tác chăm sóc và bҧo vӋ sӭc khӓe nhân dân phát triӇn khá vӅ chҩt và lѭӧng, vӅ ÿӝi
ngNJ y - bác sƭ cNJng nhѭ mҥng lѭӟi y tӃ tӯ tӍnh ÿӃn cѫ sӣ và phѭѫng pháp ÿLӅu trӏ kӃt hӧp Ĉông
- Tây y.
Tӯ cѫ sӣ mӓng manh tiӃp quҧn năm 1975, năm 1995 phát triӇn thành 5 bӋnh viӋn ÿa
khoa cҩp tӍnh và khu vӵc vӟi sӕ giѭӡng bӋnh gҩp 3 lҫn năm 1975, 4 bӋnh viӋn huyӋn, 12 phòng
khám khu vӵc và 119 trҥm y tӃ xã. Cán bӝ y tӃ ÿѭӧc ÿào tҥo chính quy không ngӯng bә sung,
Qăm 1995 có 3.760 ngѭӡi, bình quân mӝt vҥn dân có 6,8 y bác sƭ. Con sӕ chѭa cao, nhѭng so
Yӟi 20 năm trѭӟc, ÿó là sӵ phát triӇn ÿҫy cӕ gҳng. Riêng lӵc lѭӧng bác sƭ có 447 ngѭӡi, phân

6.6 Page 56

▲back to top


Eә ÿӃn tuyӃn huyӋn, mӝt sӕ phөc vө ӣ tuyӃn xã. Phѭѫng pháp ÿLӅu trӏ dҫn kӃt hӧp Ĉông - Tây
y, khai thác tiӅm lӵc y hӑc cә truyӅn trong tӍnh. ViӋc ÿLӅu trӏ bҵng phѭѫng pháp y hӑc cә truyӅn
và sӱ dөng các bài thuӕc Nam ÿѭӧc nhà nѭӟc kiӇm tra, công nhұn; cho phép lұp cѫ sӣ bào chӃ
thuӕc Thiên Ĉăng vӟi 8 loҥi thuӕc trong danh mөc quӕc gia; 775 lѭѫng y ÿѭӧc cҩp giҩy phép
hành nghӅ; Hӝi y hӑc cә truyӅn ÿѭӧc thành lұp vӟi 74 chi hӝi, 15 phòng chҭn trӏ, 149 tә và 239
Fѫ sӣ tѭ nhân, thѭӡng xuyên hoҥt ÿӝng, có tác dөng trong phong trào phòng chӕng bӋnh thông
thѭӡng ӣ cѫ sӣ, nhҩt là ÿӕi vӟi ngѭӡi nghèo.
Các chѭѫng trình y tӃ cӝng ÿӗng khác: Phòng chӕng dӏch bӋnh, kӃ hoҥch hóa gia ÿình,
Eҧo vӋ sӭc khӓe trҿ em, ngăn ngӯa HIV/ AIDS... ÿӅu ÿѭӧc thӵc hiӋn tӕt, ÿҥt kӃt qua( cao trên
ÿӏa bàn Ĉӗng Nai. Ĉáng kӇ là cuӝc vұn ÿӝng kӃ hoҥch hóa gia ÿình bҵng nhiӅu biӋn pháp ÿѭӧc
xã hӝi quan tâm, giҧm tӹ lӋ phát triӇn tӵ nhiên trên 2,4 % nhӳng năm 1990 vӅ trѭӟc còn 2,0 %
Qăm 1995 và 1,8 % năm 1998.
ViӋc giҧi quyӃt công ăn viӋc làm cho ngѭӡi lao ÿӝng và chăm sóc các ÿӕi tѭӧng chính
sách luôn là công viӋc khó khăn, nһng nӅ nhѭng ÿѭӧc Nhà nѭӟc và xã hӝi chăm lo vӟi tҩt cҧ
Wҩm lòng và trách nhiӋm. Trong 20 năm, ÿã cӕ gҳng giҧi quyӃt viӋc làm cho hѫn nӱa triӋu
ngѭӡi lao ÿӝng, chăm sóc giҧi quyӃt chính sách cho 301 gia ÿình bà mҽ ViӋt Nam anh hùng,
8.626 gia ÿình liӋt sƭ, 4.792 thѭѫng binh, 17.412 bӝ ÿӝi xuҩt ngNJ, qui tұp 5.950 hài cӕt liӋt sƭ,
xây 879 căn nhà tình nghƭa, trao 10 sә tiӃt kiӋm. Ngoài ra, phong trào ÿӅn ѫn ÿáp nghƭa, uӕng
Qѭӟc nhӟ nguӗn cӫa các tҫng lӟp nhân dân còn thӇ hiӋn nghƭa cӱ dѭӟi nhiӅu hình thӭc khác
ÿem lҥi không khí ҩm áp, nghƭa tình cho các ÿӕi tѭӧng chính sách.
Trҿ mӗ côi, ngѭӡi tàn tұt cNJng ÿѭӧc xã hӝi chăm lo trong ÿLӅu kiӋn cho phép, hѫn 400
ngѭӡi gӗm trҿ mӗ côi, ngѭӡi tàn tұt ÿѭӧc nuôi dѭӥng ӣ Trung tâm huҩn nghӋ cô nhi hoһc
Trѭӡng trҿ em khuyӃt tұt, hoһc Trҥi Bác Ái. Nhӳng ngѭӡi hoҥn nҥn ÿӝt xuҩt, nҥn nhân chҩt ÿӝc
màu da cam, hoһc vùng bӏ thiên tai, hӓa hoҥn... ÿӅu ÿѭӧc xã hӝi quyên góp, ӫng hӝ vӟi tҩm
lòng "Lá lành ÿùm lá rách".
Kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai ÿang trên ÿѭӡng phát triӇn hѭӟng ÿӃn công nghiӋp hóa, hiӋn
ÿҥi hóa; thành tӵu tuy phát triӇn ӣ mӭc ÿӝ cao so vӟi toàn quӕc và khu vӵc nhѭng vүn chѭa
thӵc sӵ giàu mҥnh, còn phân hóa giàu nghèo, cách biӋt thành thӏ và nông thôn, tӋ nҥn xã hӝi gia
Wăng. Tuy nhiên, ÿLӅu ÿáng qúi là giá trӏ văn hóa truyӅn thӕng nhѭ tinh thҫn nhân ái, ÿoàn kӃt
Wѭѫng trӧ, giúp nhau vѭӧt khó... vүn ÿҫy sӭc sӕng, thӇ hiӋn qua các hoҥt ÿӝng văn hóa, xã hӝi
Kӭa hҽn rҵng, kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai tiӃp tөc phát triӇn, hiӋn ÿҥi hóa nhѭng vүn giӳ gìn phát
huy ÿѭӧc bҧn sҳc văn hóa dân tӝc.
Thành tích ÿҩu tranh, xây dӵng, phát triӇn cӫa quân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿѭӧc Nhà
Qѭӟc ghi nhұn, phong tһng 59 tұp thӇ và 26 cá nhân Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân; 6
Wұp thӇ và 2 cá nhân Anh hùng lao ÿӝng; trong ÿó, nhân dân và lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân
WӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc phong tһng danh hiӋu Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân theo QuyӃt
ÿӏnh sӕ 464 ngày 02/10/2000.
DANH SÁCH ANH HÙNG LӴC LѬӦNG Vlj TRANG NHÂN DÂN
A. Tұp thӇ:
STT
Tên ÿѫn vӏ
01 Ĉӝi BiӋt ÿӝng Thӏ trҩn Long Khánh
02 Ĉҥi ÿӝi DQDK xã Bình Lӝc – Long Khánh
03 Ĉӝi Trinh sát võ trang Thӏ xã Long Khánh
04 LLVTND tӍnh Bà Rӏa – Long Khánh
Ngày phong tһng
03-06-1976
03-06-1976
03-06-1976
06-11-1978

6.7 Page 57

▲back to top


05 Ĉӝi DQDK xã Bҧo Binh – Long Khánh
06 Ĉӝi Du kích cao su Bình Sѫn – Long Thành
07 Ĉӝi DQDK xã Hѭng Lӝc – Thӕng Nhҩt
08 Ĉӝi DQDK xã Phѭӟc An – Nhѫn Trҥch
09 Ĉӝi DQDK xã Phú Hӝi – Nhѫn Trҥch
10 Ĉӝi DQDK xã Tam An – Long Thành
11 Ĉӝi DQDK xã ThiӋn Tân – Vƭnh Cӱu
12 BӋnh xã K20 Phân khu 4
13 Trҥi Quҧn lý cҧi tҥo phҥm nhân K4
14 Nhân dân và LLVT thӏ xã Biên Hoà
15 Nhân dân và LLVT huyӋn Long Khánh
16 Nhân dân và LLVT xã HiӋp Hoà – Biên Hoà
17 Nhân dân và LLVT xã Phú Hӳu – Nhѫn Trҥch
18 Nhân dân và LLVT xã Long Phѭӟc – Long
Thành
19 Nhân dân và LLVT Ĉӗn ÿLӅn cao su Cҭm Mӻ
20 Nhân dân và LLVT Ĉӗn ÿLӅn cao su An Lӝc
21 HuyӋn Nhѫn Trҥch
22 HuyӋn Ĉӏnh Quán
23 HuyӋn Vƭnh Cӱu
24 Xã Tam Phѭӟc – Long Thành
25 Xã An Phѭӟc – Long Thành
26 Phѭӡng Thӕng Nhҩt – Biên Hoà
27 Phѭӡng An Bình – Biên Hoà
28 Xã Phú Lý – Vƭnh Cӱu
29 Xã Bình Lӧi – Vƭnh Cӱu
30 Xã Trӏ An – Vƭnh Cӱu
31 Xã Long Thӑ – Nhѫn Trҥch
32 Xã Phѭӟc Thái – Long Thành
33 Cán bӝ – CNV LL tӵ vӋ Ĉӗn ÿLӅn cao su Bình
/ӝc
34 Công an thành phӕ Biên Hoà
35 Nhân dân và LLVT xã Túc Trѭng – Ĉӏnh Quán
36 Phòng Cҧnh sát hình sӵ – Công an tӍnh Ĉӗng Nai
37 Phòng PA 38 – Công an Ĉӗng Nai
38 HuyӋn Long Thành
39 Xã Xuân Thӑ – HuyӋn Xuân Lӝc
40 TT.Trҧng Bom – HuyӋn Thӕng Nhҩt
41 Xã Bàu Hàm 1 – HuyӋn Thӕng Nhҩt
42 Xã Tân An – HuyӋn Vƭnh Cӱu
43 Xã Tân Bình – HuyӋn Vƭnh Cӱu
44 Xã Xuân Tân –HuyӋn Long Khánh
45 Xã Xuân Lұp – HuyӋn Lonh Khánh
46 Xã Tài Lài – HuyӋn Tân Phú
47 Xã Phú Túc – HuyӋn Ĉӏnh Quán
48 HuyӋn Xuân Lӝc
49 Xã Bàu Hàm 2 – HuyӋn Thӕng Nhҩt
06-11-1978
06-11-1978
06-11-1978
06-11-1978
06-11-1978
06-11-1978
06-11-1978
20-12-1994
20-12-1994
20-12-1994
20-12-1994
20-12-1994
20-12-1994
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1966
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
29-01-1996
03-08-1985
30-08-1995
03-08-1995
22-07-1998
02-08-1998
22-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
02-08-1998
01-06-1999

6.8 Page 58

▲back to top


50 Xã Bҧo Bình – HuyӋn Xuân Lӝc
51 Xã Thҥnh Phú – HuyӋn Vƭnh Cӱu
52 Xã An Hoà – HuyӋn Long Thành
53 Xã Long An – HuyӋn Long Thành
54 Xã Phuwpwcs Khánh – HuyӋn Nhѫn Trҥch
55 Xã Long Tân – HuyӋn Nhѫn Trҥch
56 Xã Phú Ĉông – HuyӋn Nhѫn Trҥch
57 Lӵc lѭӧng Giao bѭu Thông tin liên lҥc tӍnh ĈNai
58 Nhân dân và LLVT ÿӗn ÿLӅn cao su Ông QuӃ
59 Nhân dân và LLVT nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai
01-06-1999
01-06-1999
08-04-2000
08-04-2000
08-04-2000
08-04-2000
08-04-2000
08-04-2000
08-04-2000
02-10-2000
B.Cá nhân:
STT
+ӑ và tên
Chӛ ӣ
Ngày tһng
01 LS. ĈLӇu Cҧi
Túc Trѭng, Ĉӏnh Quán, Ĉӗng 06/11/1978
Nai
02 LS. Lê A
Bình Lӝc, Long Khánh, Ĉӗng 06/11/1978
Nai
03 LS. Hӗ Thӏ Hѭѫng TT Xuân Lӝc (Long Khánh) 06/11/1978
04 LS. Bùi Văn Bình
Trҧng Dài, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 29/08/1985
05 LS. Ĉӛ Văn Thi
Công an Ĉӗng Nai
22/07/1998
06 LS. Bùi Văn Hoà
Thành phӕ Biên Hoà, Ĉӗng Nai 10/02/1970
07 LS. Trҫn Văn Nuôi TiӇu ÿoàn 525 công binh
06/11/1978
08 LS. NguyӉn Văn HuӅ Tân An, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng Nai 28/04/2000
09 Dѭѫng Văn Thì
Phú Hӳu, Nhѫn Trҥch, Ĉӗng 06/11/1978
Nai
10 NguyӉn Thanh Tùng Chӫ tӏch Hӝi CCB tӍnh Ĉӗng 06/11/1978
Nai
11 NguyӉn QuyӃt ChiӃn TT Long Thành, Ĉӗng Nai
20/12/1969
12 NguyӉn Văn Quang Trҧng Dài, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 17/09/1967
13 Lê Duy Chín
TT Vƭnh An, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng 06/11/1978
Nai
14 NguyӉn Văn HuӋ
An Bình, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 06/11/1978
15 Trӏnh Xuân ThiӅu
Long Giao, Long Khánh, ĈNai 06/11/1978
16 Lѭѫng Văn Xuân
Bàu Cҥn, Long Thành, Ĉӗng 28/08/1981
Nai
17 NguyӉn Trӑng Tâm Tân TiӃn, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 30/08/1985
18 Trҫn Văn Kìa (Hai Trung DNJng, Biên Hoà, Ĉӗng 23/10/1996
Cà)
Nai
19 HuǤnh Tҩn Minh
Trѭӣng CA thành phӕ Biên Hoà 19/01/1996
20 Phҥm Văn Cán
Thành phӕ Biên Hoà, Ĉӗng Nai
21 NguyӉn Văn Trung Thành phӕ Biên Hoà
15/01/1976
22 NguyӉn Văn Binhg Bình Lӧi, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng Nai 29/08/1985
23 Trѭѫng Văn Hҧi
Tân Vҥn, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 06/11/1978
24 Trҫn Văn Chín
Trung ÿoàn 4 Ĉӗng Nai
19/05/1972
25 Tӕng ViӃt Dѭѫng
Ĉoàn 367 ÿһc công
06/11/1978
26 Trҫn Ĉӕi
TiӇu ÿoàn 24 Sѭ ÿoàn 5
06/11/1978

6.9 Page 59

▲back to top


DANH SÁCH ANH HÙNG LAO ĈӜNG
A. Tұp thӇ:
STT
Tên ÿѫn vӏ
1 Trѭӡng PTTH Tân Phú, huyӋn Ĉӏnh Quán
2 Xí nghiӋp chăn nuôi heo Phú Sѫn
3 CTy Xây dӵng và SXVLXD Biên Hoà
4 BӋnh viӋn ÿa khoa khu vӵc Thӕng Nhҩt
5 Công ty Ĉѭӡng Biên Hoà
6 Chi nhánh Ngân hàng NN&PTNT tӍnh ĈN
Ngày phong
Wһng
28/04/2000
19/05/2000
14/07/2000
14/07/2000
07/11/2000
07/11/2000
B. Cá nhân:
STT
+ӑ và tên
1 NguyӉn Thӏ Ngӡi
2 Lê Văn Lұp
Chӛ ӣ hiӋn nay
Nông trѭӡng Hàng Gòn
+ѭng Lӝc, Thӕng Nhҩt
Ghi chú
IV. CÁC ĈѪN Vӎ HÀNH CHÁNH THUӜC TӌNH
IV.1. Thành phӕ Biên Hòa:
Di͏n tích t͹ nhiên: 154,73 km2.
Di͏n tích canh tác: 3.209,07 ha.
Dân s͙: 470.528 ng˱ͥi (3[1])
0̵t ÿ͡ trung bình: 3088,26 ng˱ͥi/km2.
Trung tâm, ÿ̯u m͙i giao l˱u cͯa t͑nh; giáp vͣi: Thành ph͙ H͛ Chí Minh
(phía Tây và Nam, cách 30km), huy͏n Long Thành (Nam), huy͏n Th͙ng
Nh̭t (Ĉông), huy͏n Vƭnh C͵u (B̷c), t͑nh Bình D˱˯ng (Tây B̷c).
Thành ph͙ ÿ˱ͫc công nh̵n ÿô th͓ lo̩i II, Ĉ˯n v͓ Anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ
trang nhân dân.
Ĉӏa danh Biên Hòa xuҩt hiӋn tӯ năm 1808, khi vua Gia Long ÿәi dinh Trҩn Biên thành
tr̭n Biên Hòa. Thӡi ÿLӇm 1820, trҩn Biên Hòa gӗm 1 phӫ (phͯ Ph˱ͣc Long), 4 huyӋn (Ph˱ͣc
Chánh, Bình An, Long Thành, Ph˱ͣc An), 8 tәng, 307 xã, thôn, phѭӡng. Năm 1832 Vua Minh
0ҥng ÿәi trҩn Biên Hòa thành W͑nh Biên Hòa, năm 1836 lұp ÿӏa bҥ lúc ÿó tӍnh Biên Hòa vүn 1
phӫ, 4 huyӋn nhѭng gӗm 22 tәng, 285 thôn, xã. Sau nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿӏa giӟi, ÿӃn năm 1948,
Ӫy ban Kháng chiӃn Hành chánh Nam bӝ tách quұn Châu Thành cӫa tӍnh Biên Hòa thành th͓
xã Biên Hòa và huyӋn 9ƭnh C͵u. Tháng 6 năm 1973, thӏ xã Biên Hòa ÿѭӧc ÿәi tên thành thành
ph͙ Biên Hòa.
Ngày 10 tháng 5 năm 1993, thành phӕ Biên Hòa ÿѭӧc công nhұn ÿô thӏ loҥi 2 theo quyӃt
ÿӏnh sӕ 219/TTg cӫa Thӫ tѭӟng Chính phӫ; ngày 20 tháng 12 năm 1994, ÿѭӧc tuyên dѭѫng
Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân".
HiӋn thành phӕ Biên Hòa có 23 phѭӡng và 3 xã:
(3[1])Các sӕ liӋu vӅ dân sӕ ÿӅu theo kӃt quҧ ÿLӅu tra 1/4/1999, nguӗn Cөc Thӕng kê Ĉӗng Nai

6.10 Page 60

▲back to top


1. Xã HiӋp Hòa.
2. Phѭӡng An Bình.
3. Phѭӡng Thӕng Nhҩt.
4. Phѭӡng Thanh Bình.
5. Phѭӡng Hòa Bình.
6. Phѭӡng Tân Phong.
7. Phѭӡng Tam HiӋp
8. Xã Tân Hҥnh.
9. Phѭӡng Bӱu Hòa.
10. Phѭӡng Tân HiӋp.
11. Phѭӡng Bӱu Long.
12. Phѭӡng Long Bình Tân.
13. Phѭӡng QuyӃt Thҳng.
14. Phѭӡng Tân Vҥn.
15. Phѭӡng Bình Ĉa.
16. Phѭӡng Trung DNJng.
17. Phѭӡng Long Bình.
18. Phѭӡng Trҧng Dài.
19. Phѭӡng Quang Vinh.
20. Phѭӡng Tam Hòa.
21. Xã Hóa An.
22. Phѭӡng Tân Mai.
23. Phѭӡng Tân Hòa.
24. Phѭӡng Hӕ Nai.
25. Phѭӡng Tân Biên.
26. Phѭӡng Tân TiӃn.
Thành phӕ Biên Hòa xinh xҳn trҧi dài ven sông Ĉӗng Nai, kiӃn trúc cә tӯ thӡi Pháp thuӝc,
có nhiӅu cҧnh quan thѫ mӝng, có quƭ ÿҩt chuyên dùng phong phú (chiӃm 44,4 % diӋn tích tӵ
nhiên), giàu tài nguyên khoáng sҧn: Nhѭ nguӗn nѭӟc, cát ӣ lòng sông Ĉӗng Nai, Laterit ӣ Long
Bình, Hӕ Nai, kao - lin ӣ Tân Mai; than bùn Hóa An; ÿá xanh Hóa An, Bӱu Hòa, Bӱu Long...
Ĉҩt và ngѭӡi ÿӅu thuұn cho sinh hoҥt và sҧn xuҩt cho nên cѭ dân tұp trung ӣ Biên Hòa tӯ sӟm,
có truyӅn thӕng sҧn xuҩt và trao ÿәi hàng hóa, nhanh bѭӟc trên con ÿѭӡng phát triӇn công
nghiӋp hѭӟng ÿӃn hiӋn ÿҥi hóa. Cù Lao Phӕ nәi tiӃng là thѭѫng cҧng sҫm uҩt xӭ Ĉàng Trong
giao lѭu vӟi thѭѫng nhân nhiӅu nѭӟc tӯ ThӃ kӹ XVII - XVIII; các làng gӕm Bӱu Hòa, Tân
9ҥn, nghӅ ÿúc ÿӗng Cù Lao Phӕ, nghӅ ÿá Tân Bӱu, Bình Ĉa... nәi danh mӝt thӡi. Tӯ truyӅn
thӕng tiӇu thӫ công nghiӋp Biên Hòa có ѭu thӃ trong sҧn xuҩt công nghiӋp; khu kӻ nghӋ ÿҫu
tiên cӫa Nam bӝ lұp ӣ Biên Hòa là do ѭu thӃ ҩy. Sau này thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, ngoài khu công
nghiӋp Biên Hòa I ÿѭӧc tiӃp quҧn nguyên vҽn, ӣ Biên Hòa qui hoҥch, phát triӇn khu công
nghiӋp Biên Hòa II, khu công nghiӋp AMATA và nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp khác nhѭ khu vӵc
nhà máy gӛ Tân Mai. Cѫ sӣ tiӇu thӫ công nghiӋp quӕc doanh và ngoài quӕc doanh cNJng phát
triӇn mҥnh; giá trӏ tәng sҧn lѭӧng công nghiӋp năm 1995 tăng gҩp 39 lҫn năm 1976.
Ĉӡi sӕng xã hӝi theo nhӏp sӕng công nghiӋp phát triӇn ӣ mӭc cao (cao nhҩt trong toàn
WӍnh); theo sӕ liӋu ÿLӅu tra ÿӃn ngày 1/7/1997 mӭc sӕng bình quân cӫa ngѭӡi dân lao ÿӝng ӣ
thành phӕ Biên Hòa có nhiӅu "cái nhҩt" trong tӍnh: Tӹ lӋ nhà ӣ kiên cӕ và bán kiên cӕ 76,7 %;
Kӝ có máy thu thanh 64,6 %, hӝ có máy thu hình 58,30 %; hӝ có xe gҳn máy 48,6 %; bình quân
bác sƭ trên 1 vҥn dân 18,6 ngѭӡi; bình quân 359 máy ÿLӋn thoҥi/vҥn dân; giѭӡng bӋnh 33,28
giѭӡng/vҥn dân, hӑc sinh: 2.177 em/vҥn dân...

7 Pages 61-70

▲back to top


7.1 Page 61

▲back to top


Di sҧn văn hóa xѭa và nay cNJng tұp trung trên ÿҩt thành phӕ Biên Hòa:
- Văn miӃu sӟm nhҩt Nam bӝ: (năm 1715 tҥi Bình Thành, Tân Lҥi, ÿã bӏ thӵc dân Pháp
phá hӫy, năm 1998 vӯa ÿӝng thә tái thiӃt).
- Nhà thӡ BӃn Gӛ sӟm nhҩt ӣ tӍnh: Trѭӟc năm 1710 (nay thuӝc Long Bình Tân).
- 13/20 di tích ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia: Mӝ và ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh, ÿӅn thӡ
NguyӉn Tri Phѭѫng, Lăng mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc, Ĉài kӹ niӋm, Nhà hӝi Bình Trѭӟc, Ĉình Tân
Lân, Mӝ và ÿӅn thӡ Ĉoàn Văn Cӵ, Công trѭӡng Sông Phӕ, Chùa Ĉҥi Giác, Chùa Long ThiӅn,
Nhà Xanh, Trung tâm cҧi huҩn Biên Hòa, Khu danh thҳng Bӱu Long; và 2 di tích ÿѭӧc ӫy ban
nhân dân tӍnh công nhұn: Tòa Bӕ và Chùa Cô Hӗn.
- Chùa Ông có niên ÿҥi sӟm nhҩt Nam bӝ xây dӵng 1684 ӣ Cù Lao Phӕ.
- NhiӅu công trình văn hóa ÿѭӧc xây dӵng tӯ năm 1975 ÿӃn nay: Công viên nhà văn hóa
trung tâm (1980), Nhà Bҧo tàng (1990 - 1998), Rҥp 30 - 4 ӣ Tân Biên, Sân bóng ÿá (1982),
Công viên Biên Hùng (1985), Công viên tѭӧng ÿài chiӃn thҳng sân bay Biên Hòa (1994), Công
viên tѭӧng ÿài Long Bình (1995), Nhà bia kӹ niӋm 300 năm ӣ khu ÿӅn NguyӉn Hӳu Cҧnh
(1998). Vӟi các thành tích kháng chiӃn, 5 ÿѫn vӏ thuӝc Biên Hòa và 3 ÿѫn vӏ Trung ѭѫng hoҥt
ÿӝng trên ÿӏa bàn Biên Hòa ÿѭӧc Nhà nѭӟc tuyên dѭѫng "Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang
nhân dân":
1. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang (LLVT) th͓ xã Biên Hòa (20/12/1994).
2. Nhân dân và LLVT xã Hi͏p Hòa (20/12/1994).
3. Nhân dân và LLVT ph˱ͥng An Bình (29/01/1996).
4. Nhân dân và LLVT ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t (29/01/1996).
5. Công an nhân dân Thành ph͙ Biên Hòa (03/08/1985).
10 cá nhân Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân thuӝc Biên Hòa:
1. Trѭѫng Văn Hҧi (liӋt sƭ).
2. Bùi Văn Hòa (liӋt sƭ).
3. Bùi Văn Bình (liӋt sƭ).
4. Bùi Văn Trung.
5. NguyӉn Văn HuӋ.
6. NguyӉn Trӑng Tâm.
7. Trҫn Văn Kìa (Trҫn Công An).
8. HuǤnh Tҩn Minh.
9. NguyӉn Thanh Tùng.
10. Ĉӛ Văn Thi (liӋt sƭ).
Và 36 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng.
IV.2. HuyӋn Vƭnh Cӱu:
Di͏n tích t͹ nhiên: 1.073,18 km2.
Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 15.983 ha.
Di͏n tích ÿ̭t do ÿ͓a ph˱˯ng qu̫n lý: 14.272 ha.
Dân s͙ (01/04/1999): 98.643 ng˱ͥi.
&͡ng ÿ͛ng các dân t͡c: Kinh (8.907 h͡), Châu Ro (325 h͡), Châu M̩ (4
K͡), Stiêng (33 h͡), Khme (192 h͡), Chăm (15 h͡), Hoa (1.483 h͡), Nùng
(203 h͡).

7.2 Page 62

▲back to top


Tôn giáo: Ph̵t (5.611 h͡), Công giáo (2.609 h͡), Tin Lành (50 h͡), Cao
Ĉài (143 h͡).
Là mӝt trong nhӳng ÿӏa bàn hình thành thôn làng tӯ buәi ÿҫu khai hoang. Năm 1820, các
làng Bình Ý, Bình Lӧi, Tân TriӅu Ĉông, Tân TriӅu Tây, Tân Ĉӏnh, Vƭnh An... Ĉã có trong danh
Pөc làng xã cӫa Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, lúc ÿó thuӝc t͝ng Ph˱ͣc Vinh, huy͏n Ph˱ͣc
Chánh. Theo ÿӏa bҥ 1836, phҫn lӟn ÿӏa bàn Vƭnh Cӱu lúc ҩy thuӝc W͝ng Ph˱ͣc Vinh H̩ (huyӋn
Phѭӟc Chánh) gӗm 18 thôn: An Lӝc Ĉông, Bình Lӧi, Bình Thҥnh, Long Phú, Tân HuӋ Ĉông,
Tân Quan Ĉông, Bình An Chánh, Bình Lөc, Bình Thҧo, Phú Thҥnh, Tân Lӝc Tây, Tân Quang
Trung, Bình An Thѭӧng, Bình Ninh, Long Khánh, Tân Ĉӏnh, Tân Quan Chánh, Xuân Hòa...
HuyӋn lӷ huyӋn Phѭӟc Chánh ӣ BӃn Cá (Tân TriӅu). Nhӳng năm 1863 - 1887, mӝt sӕ thôn chia
YӅ tәng Ph˱ͣc Vinh Trung: Bình Thҥnh, Bình Ý, Bӱu Long, Tân Phong, Tân TriӅu Ĉông, Tân
TriӅu Tây, Thҥnh Phѭӟc, Thӟi Sѫn... sӕ còn lҥi ӣ tәng Ph˱ͣc Vinh H̩. Năm 1948, Ӫy ban
Kháng chiӃn Hành chính Nam bӝ chia quұn Châu Thành xã Bình Trѭӟc thành thӏ xã Biên Hòa,
các xã còn lҥi hӧp thành huy͏n Vƭnh C͵u (lҩy tên 1 thôn có nhiӅu thành tích kháng chiӃn cӫa xã
Tam HiӋp). Năm 1963, chính quyӅn DiӋm lұp huyӋn Công Thanh, phҫn lӟn lãnh thә huyӋn
9ƭnh Cӱu thuӝc huyӋn Công Thanh. Năm 1985 huyӋn Vƭnh Cӱu ÿәi thành Th͓ xã Vƭnh An, ÿӃn
Qăm 1994 trӣ lҥi huyӋn 9ƭnh C͵u. HuyӋn Vƭnh Cӱu hiӋn có 1 thӏ trҩn và 9 xã:
1. Thӏ trҩn Vƭnh An.
2. Xã Bình Hòa.
3. Xã Bình Lӧi.
4. Xã Phú Lý.
5. Xã Tân An.
6. Xã Tân Bình.
7. Xã Thҥnh Phú.
8. Xã ThiӋn Tân.
9. Xã Trӏ An.
10. Xã Vƭnh Tân.
HuyӋn Vƭnh Cӱu là xӭ sӣ có nhiӅu thành tích kháng chiӃn, nѫi ra ÿӡi Chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu
tiên cӫa Biên Hòa (Chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu 1935), sau ÿó trӣ thành vùng kháng chiӃn
kiên cѭӡng trong 2 cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ. Phong trào hӑc sinh chӕng Pháp
FNJng bҳt ÿҫu tҥi ÿây. ChiӃn khu Ĉ nәi tiӃng có sӵ ÿóng góp quan trӑng cӫa lòng ÿҩt, lòng dân
huyӋn Vƭnh Cӱu. Thành tích kháng chiӃn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc ghi nhұn, 7 ÿѫn vӏ ÿѭӧc tuyên
Gѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân:
Nhân dân và lӵc lѭӧng vNJ
trang
Xã Thi͏n Tân.
Xã Tr͓ An.
Huy͏n Vƭnh C͵u.
Xã Bình Lͫi.
Xã Phú Lý.
Xã Tân An
Xã Tân Bình
Xã Thҥnh Phú
Tuyên dѭѫng
6/11/1978
29/1/1996
29/1/1996
29/1/1996
29/1/1996
02/08/1998
02/08/1998
01/06/1999
Các Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân trѭӣng thành tӯ cuӝc sӕng kháng chiӃn huyӋn
9ƭnh Cӱu: Trҫn Công An (Hai Cà), NguyӉn Văn Bình...

7.3 Page 63

▲back to top


HuyӋn Vƭnh Cӱu là huyӋn khó khăn trong tӍnh, ÿҩt rӝng ngѭӡi thѭa, ÿҩt rӯng do các lâm
trѭӡng quҧn lý là chính, hұu quҧ chiӃn tranh nһng nӅ, sҧn xuҩt nông nghiӋp còn lҥc hұu, năng
suҩt chѭa cao, năm 1995 sҧn lѭӧng qui thóc ÿҥt 32.984 tҩn, năm 1997 có tăng hѫn 4.000 tҩn
nhѭng vүn không ÿӫ tiêu dùng trong huyӋn. Nông sҧn nәi tiӃng cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu có bѭӣi
Tân TriӅu gӗm nhiӅu loҥi, trong ÿó E˱ͧi ͝i ÿӇ lâu ăn rҩt ngon, ngѭӡi Hoa thích mua ÿӇ ăn dҫn
Wӯ Rҵm tháng Mѭӡi ÿӃn Rҵm tháng Giêng, E˱ͧi ÿ˱ͥng da láng ÿang ÿҳt hàng trên thӏ trѭӡng;
E˱ͧi ÿ˱ͥng lá cam ÿҥt nhiӅu giҧi cao tҥi các hӝi thi vӅ cây ăn trái...
7ӯ năm 1984, huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc chӭng kiӃn, tham gia cuӝc ra quân thu dӑn lòng hӗ
Trӏ An xây thӫy ÿLӋn Trӏ An. Nhà máy thӫy ÿLӋn Trӏ An công suҩt 400.000 MW vӟi 4 tә máy,
Eҳt ÿҫu phát ÿLӋn tӯ 1988, trӣ thành cѫ sӣ công nghiӋp ÿLӋn lӟn nhҩt ӣ Nam bӝ. Hӗ Trӏ An, do
tác ÿӝng cӫa công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An biӃn hӗ thiên nhiên thành hӗ nhân tҥo vӟi diӋn tích
32.000 ha tҥo nhiӅu nguӗn lӧi vӅ môi sinh, thӫy nông, ÿLӅu hòa mӵc nѭӟc sông Ĉӗng Nai;
trong ÿó các ÿҧo nәi nhѭ Ĉҧo Ó, Ĉӗng Trѭӡng ÿѭӧc khai thác du lӏch sinh thái. Các lâm
trѭӡng: HiӃu Liêm, Mã Ĉà trên ÿӏa bàn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿóng vai trò quan trӑng trong sӵ
nghiӋp trӗng và bҧo vӋ rӯng. Làng dân tӝc Lý Lӏch gӗm hѫn 300 hӝ ngѭӡi Châu Ro có nhiӅu
thành tích kháng chiӃn, hiӋn còn lѭu truyӅn nhiӅu giá trӏ văn hóa mang bҧn sҳc cӫa mӝt tӝc
ngѭӡi bҧn ÿӏa ӣ Ĉông Nam bӝ.
Làng thôn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc lұp lâu ÿӡi nên có nhiӅu ÿình, chùa. Theo khҧo sát năm
1997, trên ÿӏa bàn huyӋn có 20 ngôi chùa cә trong ÿó chùa Hӝi Phѭӟc (xã Tân Bình, ngѭӡi
Pháp ÿã phát hiӋn có tѭӧng thҫn Ganessa), 19 ngôi ÿình cә; xã có nhiӅu ÿình nhҩt tӍnh là Tân
Bình vӟi 12 ngôi ÿình. Nhà thӡ Tân TriӅu xây 1788 cNJng ÿѭӧc xem là mӝt trong nhӳng nhà thӡ
có sӟm ӣ Nam bӝ, chӭng tích cӫa các hӑ ÿҥo du nhұp thӡi khai hoang.
Trên ÿӏa bàn huyӋn Vƭnh Cӱu, ChiӃn khu Ĉ là di tích lӏch sӱ quan trӑng, ÿѭӧc xӃp hҥng di
tích quӕc gia tháng 12 năm 1998, hӋ thӕng ÿӏa ÿҥo Suӕi Linh, ÿӏa ÿҥo Căn cӭ Khu ӫy MiӅn
Ĉông và khu rӯng tái sinh ÿang ÿѭӧc tôn tҥo, giӳ gìn, thu hút nhiӅu ngѭӡi du khҧo và tìm hiӇu
YӅ lӏch sӱ Cách mҥng.
IV.3. HuyӋn Long Thành:
Di͏n tích t͹ nhiên: 538,33 km2.
Di͏n tích canh tác: 42.005 ha.
Dân s͙ (01/04/1999): 188.682 ng˱ͥi.
Các c͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (38.328 h͡) Châu Ro (43 h͡), Stiêng (43 h͡),
Hoa (317 h͡), Nùng (70 h͡), Chăm (37 h͡), Khme (20 h͡).
Tôn giáo chính: Ph̵t (10.951 h͡), Công giáo (7.536 h͡), Tin Lành (352
K͡).
Giáp vͣi: Thành ph͙ Biên Hòa (Tây B̷c), Thành ph͙ Hòa Chí Minh (Tây),
huy͏n Nh˯n Tr̩ch (Tây Nam), t͑nh Bà R͓a VNJng Tàu (Ĉông Nam), huy͏n
Th͙ng Nh̭t (B̷c), huy͏n Long Khánh (Ĉông).
Di tích Gò Bѭӡng và Phѭӟc Tân chӭng minh ngѭѫì xѭa ÿã sinh sӕng ӣ Long Thành tӯ
nhiӅu năm trѭӟc. Long Thành có tên tӯ buәi ÿҫu khai phá. Năm 1698 W͝ng Long Thành là 1
trong 4 tәng thuӝc dinh Trҩn Biên do NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp. Năm 1808 vua Gia Long ÿәi
huyӋn thành phӫ, tәng thành huyӋn: Huy͏n Long Thành có tӯ ÿây. Năm 1820, huyӋn Long
Thành có 2 tәng (tәng Long Vƭnh và tәng Thành Tuy), 63 thôn, phѭӡng. Theo ÿӏa bҥ lұp năm
1836, huyӋn Long thành gӗm 4 tәng (Long Vƭnh Th˱ͫng, Long Vƭnh H̩, Thành Tuy Th˱ͫng,
Thành Tuy H̩); 53 ҩp, thôn, xã. Năm 1837, huyӋn Long Thành thuӝc phͯ Ph˱ͣc Tuy. Tӯ năm

7.4 Page 64

▲back to top


1865, thӵc dân Pháp chia Nam kǤ thành 13 sӣ tham biӋn, Long Thành là 1 trong 5 Vͧ tham bi͏n
thuӝc tӍnh Biên Hòa. Thӡi Mӻ - DiӋm - ThiӋu; huyӋn Long Thành ÿәi thành qu̵n Long Thành.
Trong kháng chiӃn chӕng Pháp, tӯ 1951 - 1954, Ӫy ban Kháng chiӃn Hành chánh xӃp
huyӋn Long Thành thuӝc tӍnh Bà R͓a - Chͫ Lͣn, sau năm 1954 lҥi trӣ vӅ tӍnh Biên Hòa; tӯ năm
1967 thuӝc phân khu 4, ÿӃn tháng 5 năm 1971 thuӝc phân khu Bà R͓a - Long Khánh, sau tháng
10 năm 1972 lҥi trӣ vӅ tӍnh Biên Hòa.
HiӋn huyӋn Long Thành gӗm 1 thӏ trҩn và 18 xã:
1. Thӏ trҩn Long Thành.
2. Xã An Phѭӟc.
3. Xã Long Ĉӭc.
4. Xã Tam An.
5. Xã Tam Phѭӟc.
6. Xã Phѭӟc Tân.
7. Xã An Hòa.
8. Xã Long Hѭng.
9. Xã Lӝc An.
10. Xã Bình Sѫn.
11. Xã Bình An.
12. Xã Cҭm Ĉѭӡng,
13. Xã Suӕi Trҫu.
14. Xã Long An.
15. Xã Long Phѭӟc.
16. Xã Phѭӟc Thái.
17. Xã Phѭӟc Bình.
18. Xã Tân HiӋp.
19. Xã Bàu Cҥn.
HuyӋn Long Thành giàu thành tích kháng chiӃn. Khi thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Biên Hòa,
Long Thành là trұn ÿӏa chӕt chһn, sau là ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng cӫa nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh.
Trѭѫng Ĉӏnh mҩt, các hӝi kín tiӃp tөc gây cho Pháp nhiӅu khó khăn, tiêu biӇu là thành tích diӋt
ác gian Trҫn Bá Hӵu năm 1881 cӫa nhóm nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn. Tӯ nhӳng năm 1936, nhân dân
các xã Phѭӟc Lӝc, Long An, Tam An, Tam Phѭӟc ÿã bҳt ÿҫu tiӃp thu tѭ tѭӣng cách mҥng tham
gia mít tinh, biӇu tình chӕng Pháp; ÿӃn năm 1937 bҳt ÿҫu có cѫ sӣ Ĉҧng, năm 1944 lұp chi bӝ
Ĉҧng ÿҫu tiên do ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc làm bí thѭ, năm 1945 tham gia cѭӟp chính quyӅn
ÿҫu tiên ӣ tӍnh Biên Hòa; là mӝt trong nhӳng ÿѫn vӏ tә chӭc kháng chiӃn chӕng tái xâm lѭӧc
Fӫa thӵc dân Pháp sӟm nhҩt: Nhӳng khóa huҩn luyӋn vNJ trang ÿҫu tiên tә chӭc tҥi Trѭӡng
Quân chính Long Thành (tháng 11 năm 1945), các trұn ÿánh diӋt ÿӏch ӣ cҫu Lò Rèn (9/3/1946),
Oҩy ÿӗn Tam Phѭӟc (tháng 4/1946), bӭc rút hàng loҥt ÿӗn bót giһc (tháng 9/1946). Thӡi chӕng
0ӻ, Long Thành cNJng là chiӃn trѭӡng nóng bӓng. Thành tích kháng chiӃn cӫa quân dân Long
Thành ÿѭӧc Nhà nѭӟc xét tuyên dѭѫng: "Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân" cho
Wұp thӇ nhân dân và lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân cӫa: Huy͏n Long Thành (02/08/1998), xã Tam
An (6/11/1978), xã Bình S˯n (6/11/1978), xã Long Ph˱ͣc (20/12/1994), xã An Ph˱ͣc
(29/1/1996), xã Tam Ph˱ͣc (29/1/1996), xã Ph˱ͣc Thái (29/1/1996), xã Long An (08/04/2000),
xã An Hòa (08/04/2000), Ĉ͛n ÿL͉n cao su Ông Qu͇ (08/04/2000)...
Sau ngày thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, huyӋn Long Thành bҳt tay vào viӋc khҳc phөc hұu quҧ
chiӃn tranh, sҧn xuҩt nông nghiӋp, phát triӇn công nghiӋp, ÿӃn năm 1997, tәng sҧn phҭm quӕc
dân trên ÿӏa bàn huyӋn ÿҥt 805,3 tӍ ÿӗng, tăng 10,8 % so vӟi năm 1996; trong ÿó giá trӏ công
nghiӋp tăng 31,4 %, các ngành dӏch vө tăng 10 %, giá trӏ sҧn xuҩt công nghiӋp tăng 1,8 %, công
tác xã hӝi hóa giáo dөc tăng 9,7 %.

7.5 Page 65

▲back to top


Di tích văn hóa trên ÿӏa bàn có ÿình An Hòa ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia vӅ kiӃn trúc cә, mӝ
NguyӉn Ĉӭc Ӭng (ÿѭӧc trùng tu 1997) vӏ chӍ huy tӱ trұn trên ÿӏa bàn trong công cuӝc chӕng
Pháp. Ngoài ra còn có di tích bӡ lNJy Ký Giang ӣ xã Long Phѭӟc, dҩu vӃt cӫa thành lNJy ÿѭӧc
xây dӵng thӡi xa xѭa, ÿѭӧc sӱa tӯ năm 1792.
IV.4. HuyӋn Nhѫn Trҥch:
Di͏n tích t͹ nhiên: 409,17 km2.
Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 20.210,06 ha.
Dân s͙( 01/04/1999):105.709 ng˱ͥi.
Thành ph̯n tôn giáo: Ph̵t (7.205 ng˱ͥi), Công giáo (15.397 ng˱ͥi), Tin
Lành (168 ng˱ͥi), Cao Ĉài (2.479 ng˱ͥi)....
&͡ng ÿ͛ng các dân t͡c: Kinh (104.577 ng˱ͥi), Hoa (428 ng˱ͥi); các dân
W͡c khác không ÿáng k͋.
Giáp vͣi: Thành ph͙ H͛ Chí Minh (Tây, Nam); t͑nh Bà R͓a - VNJng Tàu
Ĉông, Nam); huy͏n Long Thành (B̷c, Ĉông B̷c)....
Quұn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc chính quyӅn Mӻ - DiӋm thành lұp ngày 9 tháng 9 năm 1960
theo Nghӏ ÿӏnh cӫa sӕ 858 - NV trên cѫ sӣ tách 13 xã ven tӍnh lӝ 17 và 19 thuӝc huyӋn
Long Thành trѭӟc ÿây. Cùng vӟi viӋc lұp quұn Nhѫn Trҥch là viӋc lұp "Khu trù mұt Hang
Nai" ÿӇ chia cҳt lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ khu Lòng Chҧo. Tháng giêng năm 1961, TӍnh ӫy
Biên Hòa cNJng quyӃt ÿӏnh chia huyӋn Long Thành thành hai: HuyӋn Long Thành huyӋn
Nhѫn Trҥch. Thӵc ra, cӝng ÿӗng cѭ dân trên ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc hình thành tӯ buәi
ÿҫu khai phá. Trѭӟc năm 1960 thuӝc huy͏n Long Thành. Theo Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, thӡi
ÿLӇm 1820, tәng Thành Tuy mӟi ÿһt gӗm 29 thôn làng trong ÿó có các thôn làng cӫa Nhѫn
Trҥch. Theo ÿӏa bҥ (1836), tәng Thành Tuy chia 2: Thành Tuy Thѭӧng và Thành Tuy Hҥ, phҫn
Oӟn ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch thuӝc Thành Tuy H̩. ĈӃn năm 1878, tәng Thành Tuy Hҥ có 11 làng
Jӗm: An Phú, Long Hi͏u, L˱˯ng Thi͏n, MͿ H͡i, Phú MͿ, Ph˱ͣc An, Ph˱ͣc Khánh, Ph˱ͣc
Th̩nh, Ph˱ͣc L˱˯ng, Ph˱ͣc Lý, Tân T˱ͥng. Năm 1901, tәng Thành Tuy Hҥ có 19 làng, xã,
thêm các tên làng, xã: Tân L˱˯ng, Mƭ Khoan, MͿ H͡i, An Phú, Bình Q˱ͣi, Long ĈL͉n, Ph˱ͣc
Ki͋n, Ph˱ͣc Lai, Ph˱ͣc Long.
Tháng 10 năm 1966 ÿӃn tháng 10 năm 1972, Long Thành và Nhѫn Trҥch sát nhұp thành
huy͏n Long Thành. Tháng 10 năm 1972, tách thành 2 huyӋn Long Thành và Nh˯n Tr̩ch. Năm
1976 Nhà nѭӟc cách mҥng nhұp Nhѫn Trҥch, Long Thành thành huy͏n Long Thành, ÿӃn năm
1994 lҥi chia huyӋn Long Thành thành 2: Huy͏n Nh˯n Tr̩ch và huyӋn Long Thành. HiӋn
huyӋn Nhѫn Trҥch có 12 xã:
1. Xã Phѭӟc ThiӅn.
2. Xã Phú Hӝi.
3. Xã Long Tân.
4. Xã Phú Thҥnh.
5. Xã Ĉҥi Phѭӟc.
6. Xã Phú Hӳu.
7. Xã Phú Ĉông.
8. Xã Vƭnh Thҥnh.
9. Xã Phѭӟc Khánh.
10. Xã Phѭӟc An.
11. Xã Long Thӑ.
12. Xã HiӋp Phѭӟc.

7.6 Page 66

▲back to top


Trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp và chӕng Mӻ cӭu nѭӟc, quân dân Nhѫn Trҥch -
Long Thành ÿҩu tranh kiên cѭӡng; các ÿӏa danh: ChiӃn khu Rӯng Sác, chiӃn khu Phѭӟc An,
Lòng Chҧo, VNJng Gҩm, Ĉӗng Tranh - ThiӅng LiӅng... Gҳn liӅn vӟi các trang sӱ oanh liӋt cӫa
Qѭӟc nhà. Thành tích kháng chiӃn ÿѭӧc Nhà nѭӟc ghi nhұn rҩt vҿ vang: 80 mҽ ÿѭӧc Nhà nѭӟc
phong tһng danh hiӋu Bà ḿ Vi͏t Nam anh hùng, nhiӅu nhҩt trong tӍnh; 5 ÿѫn vӏ ÿѭӧc tuyên
Gѭѫng danh hiӋu Anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân: (1. Ĉ͡i dân quân du kích xã Ph˱ͣc
An (06/11/1978); 2. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang xã Phú Hͷu (20/12/1994) ; 3. Ĉ͡i quân du
kích xã Phú H͡i (06/11/1978), 4. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang xã Long Th͕ (29/01/1996); 5.
Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang huy͏n Nh˯n Tr̩ch (29/01/1996), xã Ph˱ͣc Khánh
(08/04/2000), xã Long Tân (08/04/2000), xã Phú Ĉông (08/04/2000) ; chiӃn sƭ ÿѭӧc tuyên
Gѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân: Nguy͍n Quy͇t Chi͇n, D˱˯ng Văn Thì, Nguy͍n
9ăn Quang...
5ҥch ThiӅng LiӅng, Ĉӗng Tranh, Ngã Bҧy ghi dҩu các trұn thӫy chiӃn tӯ thӡi NguyӉn HuӋ
ÿánh NguyӉn Ánh ÿӃn thӡi quân dân Biên Hòa tә chӭc chӕng Pháp ÿánh chìm nhiӅu tàu chiӃn
Fӫa Mӻ. Dòng sông Ĉӗng Nai, ÿRҥn nào trên ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch cNJng ghi dҩu chiӃn công vҿ
vang và hy sinh lӟn lao cӫa quân dân cách mҥng, ÿһc biӋt là chiӃn sƭ ÿһc công Rӯng Sác. Ĉӏa
ÿҥo Phѭӟc An, ÿӏa ÿҥo Phú Hӝi còn trong lòng ÿҩt là di sҧn chӭng minh nhӳng kǤ công kháng
chiӃn cӫa ÿӏa phѭѫng; ÿình Phú Mӻ vӟi 3 bӭc hoành phi mӣ ÿҫu bҵng tên gӑi +͛ Chí Minh
ngang nhiên trѭӟc mһt ÿӏch thӇ hiӋn lòng dân vӟi Bác Hӗ là tài sҧn văn hóa quӕc gia ÿã ÿѭӧc
công nhұn. Các di tích kiӃn trúc cә xѭa nhѭ Chùa Ông ӣ Phѭӟc ThiӅn cùng vӟi các nӃp sӕng cә
truyӅn nhѭ nghӅ làm giá Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc Long, nghӅ bún Phѭӟc Lai... ĈӅu là tài sҧn văn hóa
quí báu còn ÿѭӧc lѭu dҩu ӣ Nhѫn Trҥch.
;ӭ Nhѫn Trҥch có hӋ sinh thái rӯng giӗng và rӯng sác, nѭӟc ngӑt và nѭӟc lӧ, giàu sҧn
Yұt, nәi tiӃng thӡi xѭa. Cau, lúa Ĉӗng Môn là sҧn vұt ÿi tӭ xӭ. Trái cây miӋt vѭӡn Nhѫn Trҥch
nhѭ có hѭѫng vӏ khó quên; "n˱ͣc M̩ch Bà, trà Phú H͡i" quen thuӝc vӟi nhiӅu ngѭӡi, ÿһc biӋt
là ÿһc sҧn cá, tôm, cua, ӕc vùng nѭӟc lӧ ít nѫi nào ngon bҵng.
Do chiӃn tranh, Nhѫn Trҥch xѭa vүn nghèo. Sҧn xuҩt nông nghiӋp gӗm: Ruӝng, vѭӡn,
sông nѭӟc là chính. Năm 1995, sҧn lѭӧng qui thóc 31.994 tҩn, năm 1997 có tăng khoҧng 3.000
Wҩn nhѭng vүn thҩp, bình quân thu nhұp ÿҫu ngѭӡi còn khoҧng 200 USD/năm.
7ӯ sau giҧi phóng, các công trình xây dӵng cѫ bҧn: Thӫy lӧi Ĉұp Ông Kèo, ÿѭӡng ÿLӋn vӅ
nông thôn, ÿѭӡng 25B nӕi dài, ÿѭӡng Phú Thҥnh, Phú Ĉông, phөc hӗi cҫu Mít và hӋ thӕng
trѭӡng hӑc, trҥm xá ӣ cѫ sӣ... Ĉã bѭӟc ÿҫu làm thay ÿәi diӋn mҥo kinh tӃ xã hӝi ӣ nông thôn.
HuyӋn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc kiӇm tra, công nhұn ÿѫn vӏ ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù chӳ và
phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc năm 1997.
+ѭӟng vӅ tѭѫng lai, huyӋn Nhѫn Trҥch ÿang ÿѭӧc quy hoҥch là thành phӕ vӟi nhiӅu triӇn
Yӑng vӟi các chѭѫng trình phát triӇn công nghiӋp trên ÿӏa bàn. 4 khu công nghiӋp lӟn: Khu
công nghiӋp Gò Dҫu (quyӃt ÿӏnh năm 1995, 330 ha), Khu công nghiӋp Nhѫn Trҥch I (quyӃt
ÿӏnh năm 1997, 248 ha), Khu công nghiӋp Nhѫn Trҥch II (quyӃt ÿӏnh 1997, 600 ha), Khu công
nghiӋp Nhѫn Trҥch III (quyӃt ÿӏnh 1997, 320 ha).
IV.5. HuyӋn Long Khánh:
Di͏n tích t͹ nhiên: 497,75 km2.
Di͏n tích canh tác: 23.798 ha.
Dân s͙: 200.822 ng˱ͥi (01/04/1999).
Giáp vͣi: Huy͏n Ĉ͓nh Quán (B̷c), huy͏n Xuân L͡c (Ĉông), t͑nh Bà R͓a -
9NJng Tàu (Nam), huy͏n Long Thành (Tây Nam), huy͏n Th͙ng Nh̭t (Tây
%̷c).

7.7 Page 67

▲back to top


Trѭӟc năm 1837, ÿӏa bàn Long Khánh là vùng dân tӝc ít ngѭӡi, sӱ cNJ gӑi là man sách,
thuӝc hai thӫ Long An và Phѭӟc Khánh và mӝt sӕ buôn, sóc xen kҿ cӫa ÿӗng bào dân tӝc tӍnh
Bình Thuұn. Tháng 3 năm 1836, Bӕ chánh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh tâu xin và ÿѭӧc phép mӝ
dân, khai khҭn ÿӃn vùng núi Chӭa Chan. Tháng 11 năm 1837 (triӅu Minh Mҥng) mӟi ÿһt huy͏n
Long Khánh Jӗm 5 tәng, 36 xã thôn, 451 sӕ ÿinh, trên cѫ sӣ nhұp hai trҥi man ӣ hai ÿӗn Long
An và Phѭӟc Khánh, lúc ÿó thuӝc Phͯ Ph˱ͣc Tuy cNJng mӟi lұp. Năm 1851, bӓ huyӋn Long
Khánh, nhұp vӅ Phͯ Ph˱ͣc Tuy. Sách Ĉ͓a Ph˱˯ng Chí t͑nh Long Khánh năm 1968 còn có nhҳc
ÿӃn tên qu̵n Núi Chͱa Chan ÿѭӧc thành lұp ÿҫu thӃ kӹ XX, sau quұn lӷ dӡi vӅ Võ Ĉҳc nên gӑi
là qu̵n Võ Ĉ̷c và bãi bӓ năm 1912. Sau năm 1924, quұn Xuân Lӝc mӟi chính thӭc thành lұp.
1ăm 1939, qu̵n Xuân L͡c có 2 tәng (tәng Bình Lâm Th˱ͫng và t͝ng An Vi͍n) Yӟi các xã:
Xuân L͡c, Bình L͡c, H˱ng L͡c, Tân Phong, Tân L̵p, Gia Ray, Cam Tiên.
1ăm 1957, chính quyӅn lұp W͑nh Long Khánh bao gӗm qu̵n Xuân L͡c. Năm 1976, huy͏n
Xuân L͡c ÿѭӧc thành lұp thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai, ÿӃn năm 1991 chia huyӋn Xuân Lӝc thành
huyӋn Xuân Lӝc và huy͏n Long Khánh. HiӋn huyӋn Long Khánh gӗm 1 thӏ trҩn và 17 xã:
1. Thӏ trҩn Xuân Lӝc.
2. Xã Bҧo Quang.
3. Xã Bҧo Vinh.
4. Xã Bàu Sen.
5. Xã Bình Lӝc.
6. Xã Long Giao (MN)
7. Xã Nhân Nghƭa (MN).
8. Xã Sông Nhҥn.
9. Xã Suӕi Tre (MN).
10. Xã Thӯa Ĉӭc.
11. Xã Xuân Ĉѭӡng.
12. Xã Xuân Lұp (MN).
13. Xã Xuân Mƭ (MN).
14. Xã Xuân QuӃ.
15. Xã Xuân Tân (MN).
16. Xã Xuân Thanh (MN).
17. Xã Xuân Thҥnh (MN).
18. Xã Xuân ThiӋn.
'ҩu vӃt ngѭӡi xѭa sinh sӕng ӣ Long Khánh tӯ lâu ÿӡi. Mӝ cә Hàng Gòn, qua ÿӗng Long
Giao là nhӳng di sҧn văn hóa quan trӑng ÿѭӧc giӟi nghiên cӭu trong và ngoài nѭӟc biӃt ÿӃn.
Ĉҩt Long Khánh màu mӥ, rҩt tӕt cho các cây công nghiӋp, thӵc dân Pháp sӟm khai thác nѫi
ÿây thành vùng chuyên canh cao su, cà phê. Do vұy, công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su, cà phê hình
thành ӣ ÿây khá sӟm (tӯ ÿҫu thӃ kӹ XX), ngӑn lӱa ÿҩu tranh cách mҥng cNJng nәi dұy khá sӟm
Wӯ ÿây. Công nhân cao su Bình Lӝc, Dҫu Giây, Hàng Gòn, An Lӝc... là nhӳng ÿѫn vӏ giàu
truyӅn thӕng ÿҩu tranh cách mҥng. Ĉӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi qӫa cҧm, kiên cѭӡng, ÿóng góp
nhiӅu cho kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ. Thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ,
huyӋn Long Khánh là ÿӏa bàn luôn ác liӋt; ÿӏch dӝi bҧo lӱa vào ÿây ÿӇ lұp vành ÿai che chӣ Sài
Gòn. Ngày 21 tháng 4 năm 1975, thӏ trҩn Xuân Lӝc ÿi vào lӏch sӱ vӟi sӵ kiӋn mӣ tung cánh cӱa
thép ÿӇ ÿҥi quân cách mҥng tiӃn chiӃm Sài Gòn, giҧi phóng hoàn toàn miӅn Nam.
Thành tích kháng chiӃn cӫa huyӋn Long Khánh ÿѭӧc Nhà nѭӟc ghi nhұn, tuyên dѭѫng
danh hiӋu Anh hùng Lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân ngày 20 tháng 11 năm 1994. Các ÿѫn vӏ khác
FNJng ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân:
1. Ĉ͡i Trinh sát vNJ trang th͓ xã Long Khánh (tuyên d˱˯ng 3/6/1976).
2. Ĉ͡i Bi͏t ÿ͡ng th͓ xã Long Khánh ( tuyên d˱˯ng 3/6/1976).

7.8 Page 68

▲back to top


3. Ĉ͡i dân quân du kích xã Bình L͡c (02/06/1976).
4. Ĉ͡i dân quân kích xã B̫o Vinh (06/11/1978).
5. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang ÿ͛n ÿL͉n cao su An L͡c (29/01/1996).
6. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang ÿ͛n ÿL͉n cao su C̱m MͿ (20/12/1994).
7. Cán b͡, công nhân viên, l͹c l˱ͫng t͹ v͏ ÿ͛n ÿL͉n cao su Bình L͡c (29/1/1996).
8. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang xã Xuân Tân (02/08/1998).
9. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang xã Xuân L̵p (02/08/1998).
Phong trào cách mҥng cӫa huyӋn Long Khánh cNJng hun ÿúc thành tích cӫa 31 Bà mҽ ViӋt
Nam anh hùng, Anh hùng Lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân (liӋt sƭ Lê A, liӋt sƭ +͛ Th͓ H˱˯ng, liӋt
Vƭ Tr̯n Văn Nuôi, Nguy͍n Văn Quang), và mӝt Anh hùng lao ÿӝng (Nguy͍n Th͓ Ngͥi). Ngoài
di tích quӕc gia Mӝ cә Hàng Gòn, &ͭm di tích chi͇n th̷ng Xuân L͡c cNJng là di tích ÿѭӧc xӃp
Kҥng quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 1288/VH-QĈ cӫa Bӝ Văn Hóa - Thông Tin ngày 16 tháng 11
Qăm 1988.
Sau ngày thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, huyӋn Long Khánh cùng cҧ nѭӟc khҳc phөc hұu quҧ chiӃn
tranh, khôi phөc và phát triӇn sҧn xuҩt; nhiӅu công trình xây dӵng ÿѭӧc thӵc hiӋn: Ĉѭӡng ÿӃn
nông thôn ÿѭӧc cҧi tҥo, nâng cҩp, ÿLӋn kéo vӅ ÿӃn trung tâm tҩt cҧ các xã, trѭӡng cҩp I ÿӃn cөm
dân cѭ, huyӋn có Trѭӡng chuyên Lê Quý Ĉôn, trѭӡng cҩp III công lұp và bán công. Mӭc sӕng
Yұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân ÿѭӧc phát triӇn không ngӯng, sӕ liӋu ÿLӅu tra năm 1998, 44,3 %
Vӕ hӝ có xe gҳn máy, 68,5 % sӕ hӝ có tivi, chӍ ÿӭng sau thành phӕ Biên Hòa, tәng sҧn phҭm
quӕc nӝi bình quân ÿҫu ngѭӡi 563 USD (1997) tăng 26 % so vӟi năm trѭӟc. Long Khánh là
huyӋn trong nhiӅu năm liӅn ÿҥt các giҧi cao cӫa tҩt cҧ các cuӝc thi cҩp tӍnh vӅ các mһt: Văn
hóa, thӇ thao, giáo dөc, xây dӵng ÿӡi sӕng văn hóa, nӃp sӕng văn hóa, nông dân sҧn xuҩt giӓi,
NӃ hoҥch hóa gia ÿình, chăm sóc trҿ em,
HuyӋn Long Khánh sҧn xuҩt nông nghiӋp là chính nhѭng thӃ mҥnh là cây lâu năm (16.426
ha) vӟi năng suҩt và chҩt lѭӧng cao nhѭ: Cà phê, tiêu, ÿLӅu, chôm chôm, sҫu riêng, chuӕi... Cao
su là cây công nghiӋp chiӃn lѭӧc bám rӉ trên ÿӏa bàn Long Khánh tӯ lâu ÿӡi do Công ty cao su
quҧn lý nhѭng nguӡi lao ÿӝng ÿӏa phѭѫng hѭӣng lӧi. Các nông trѭӡng trên ÿӏa bàn: Nông
tr˱ͥng C̱m MͿ, Nông tr˱ͥng Hàng Gòn, Nông tr˱ͥng An L͡c, Nông tr˱ͥng Bình L͡c, Nông
tr˱ͥng Ông Qu͇ và Trung tâm công ty cao su Ĉ͛ng Nai vӯa giàu truyӅn thӕng cách mҥng vӯa
làm nhiӋm vө kinh tӃ, vӯa có nhiӅu ÿóng góp lӟn cho các mһt công tác văn hóa, xã hӝi, tӯ thiӋn
ӣ ÿӏa phѭѫng.
IV.6. HuyӋn Xuân Lӝc:
Di͏n tích t͹ nhiên: 947,92 km2.
Di͏n tích canh tác: 65.239 ha.
Dân s͙: 279.267 ng˱ͥi (01/04/1999).
&͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (250.096 ng˱ͥi), Châu Ro (3.471 ng˱ͥi), Stiêng (417
ng˱ͥi), Khme (279 ng˱ͥi), Chăm (1.511 ng˱ͥi), Hoa (19.472 ng˱ͥi), Nùng
(4.540 ng˱ͥi).
Tôn giáo: Ph̵t giáo (161.405 ng˱ͥi), Công giáo (88.695 ng˱ͥi), Tin Lành
(1.338 ng˱ͥi), Cao Ĉài (695 ng˱ͥi)....
Giáp vͣi: Huy͏n Ĉ͓nh Quán (B̷c), t͑nh Bình Thu̵n (Ĉông, Ĉông B̷c), T͑nh Bà
5͓a - VNJng Tàu (Nam, Ĉông Nam), huy͏n Long Khánh (Tây).
Huy͏n mi͉n núi, huy͏n anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân.
Quá trình hình thành, lӏch sӱ ÿҩu tranh cách mҥng gҳn liӅn vӟi huyӋn Long Khánh (xem
IV. 5 huyӋn Long Khánh). Tӯ năm 1991, tách huyӋn Xuân Lӝc thành huy͏n Long Khánh và
huy͏n Xuân L͡c; hiӋn có 1 thӏ trҩn và 20 xã:
1. Thӏ trҩn Gia Ray (MN).

7.9 Page 69

▲back to top


2. Xã Xuân Hòa (MN).
3. Xã Xuân Hѭng (MN).
4. Xã Xuân Tâm (MN).
5. Xã Xuân Thành (MN).
6. Xã Xuân Trѭӡng (MN).
7. Xã Suӕi Cao (MN).
8. Xã Xuân Bҳc (MN).
9. Xã Xuân Thӑ (MN).
10. Xã Xuân Phú.
11. Xã Xuân HiӋp.
12. Xã Suӕi Cát.
13. Xã Lang Minh.
14. Xã Xuân Ĉông (MN).
15. Xã Xuân Tây (MN).
16. Xã Sông Ray (MN).
17. Xã Lâm San.
18. Xã Bҧo Bình (MN).
19. Xã Xuân Bҧo (MN).
20. Xã Xuân Ĉӏnh (MN).
21. Xã Bҧo Hòa.
HuyӋn Xuân Lӝc thuӝc ÿӏa bàn miӅn núi, hҫu hӃt các xã mӟi ÿѭӧc ÿӏnh cѭ tӯ sau giҧi
phóng, kinh tӃ sҧn xuҩt nông nghiӋp dӵa vào trӗng trӑt là chính. Phә biӃn là các loҥi cây lѭѫng
thӵc, cây công nghiӋp hӧp vӟi ÿҩt rүy. HuyӋn Xuân Lӝc là mӝt trong nhӳng huyӋn sӟm áp
Gөng giӕng mӟi, tăng năng suҩt cây trӗng, dүn ÿҫu toàn tӍnh vӅ sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc ít
nhҩt là tӯ năm 1995 ÿӃn nay. ThӃ mҥnh là cây bҳp. Năm 1997 vӟi 190.161 ha (cao nhҩt trong
các năm), cây bҳp Xuân Lӝc ÿҥt năng suҩt 39,7 tҥ/ha (có năm lên 46 tҥ/ha), ÿҥt sҧn lѭӧng
76.158 tҩn (năm sau ÿҥt 86.792 tҩn) ÿӭng ÿҫu trong tҩt cҧ các huyӋn. Các giӕng bҳp cho năng
suҩt cao: DK 888 (1992), LVN 10 (1997), DK 999 (1994), UNI 89, L 88... ÿӅu sӟm có mһt và
Jһt hái thành công ӣ ÿӏa bàn huyӋn Xuân Lӝc. Cây bông vҧi cNJng vұy, ÿӍnh cao là năm 1998
trӗng 2.982 ha, ÿҥt sҧn lѭӧng 3.984 tҩn, cách xa các huyӋn khác.
Tuy nhiên, do giá nông sҧn thҩt thѭӡng, huyӋn Xuân Lӝc luôn gһp khó khăn, năm 1997
giá trӏ tәng sҧn phҭm 1.152,2 tӹ ÿӗng, bình quân ÿҫu ngѭӡi 2,07 triӋu ÿӗng.
7ӯ sau năm 1975, nhiӅu công trình xây dӵng trên ÿӏa bàn huyӋn Xuân Lӝc ÿem lҥi hiӋu
quҧ kinh tӃ xã hӝi cao: ĈLӋn vӅ ÿӃn trung tâm các xã, ÿѭӡng quӕc lӝ I qua huyӋn ÿѭӧc nâng
Fҩp; ÿѭӡng ÿӃn các xã ÿѭӧc khai thông, chӧ Xuân Lӝc (xây dӵng 1995), thӫy lӧi Hӗ Núi Le,
+ӗ Gia Ui, Hӗ Suӕi Vӑng (1997), Nhà trҿ mҫm non, Trѭӡng Phә thông trung hӑc huyӋn
(1997).
Ӣ ÿӏa bàn huyӋn có núi Chӭa Chan (847 mét), cao nhҩt trong tӍnh, trên núi có chùa Gia
Lào (Bӱu Quang Tӵ) là thҳng cҧnh nәi tiӃng, là căn cӭ cách mҥng thӡi kháng chiӃn chӕng
Pháp, chӕng Mӻ ÿѭӧc xem là di tích lӏch sӱ văn hóa cӫa tӍnh. Sông Ray, Sông La Ngà qua ÿӏa
bàn Xuân Lӝc có nhiӅu cҧnh ÿҽp thѫ mӝng, ÿi vào huyӅn thoҥi cә tích (nhѭ truyӋn kӇ sӵ tích
Sông Ray cӫa ngѭӡi Châu Ro).
Tháng 4 năm 1997, huyӋn Xuân lӝc ÿѭӧc xét, công nhұn ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù
chӳ và phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc. Tháng 8/1998, Toàn huyӋn phҩn khӣi ÿón nhұn danh hiӋu
Anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân do Nhà nѭӟc phong tһng cho nhân dân và lӵc lѭӧng vNJ
trang huyӋn Xuân Lӝc (QuyӃt ÿӏnh tuyên dѭѫng ngày 02/08/1998).

7.10 Page 70

▲back to top


Ngoài ra, nhân dân và lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân xã Xuân Th͕ (ngày 22 tháng 8 năm
1998) và xã B̫o Bình (ngày 01 tháng 06 năm 1999) FNJng ÿã ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh hùng l͹c
O˱ͫng vNJ trang nhân dân. ĈӃn 1999, toàn huyӋn có 13 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng.
IV.7. HuyӋn Thӕng Nhҩt:
Di͏n tích t͹ nhiên: 506,43 km2.
Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 40.887 ha.
Dân s͙: (01/04/1999): 295.032 ng˱ͥi.
Các c͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (5.010 h͡), Hoa (3.860 h͡), Nùng (780 h͡),
Châu Ro (62 h͡), Khme (23 h͡), Chăm (7 h͡). Tôn giáo: Công giáo
(32.803 h͡), Ph̵t giáo (9.987 h͡), Tin Lành (143 h͡), Cao Ĉài (202 h͡).
Giáp vͣi: Huy͏n Vƭnh C͵u (B̷c, Tây B̷c), huy͏n Ĉ͓nh Quán (Ĉông B̷c),
huy͏n Long Khánh (Ĉông), huy͏n Long Thành (Nam), Biên Hòa (Tây).
Huy͏n có tͽ l͏ ÿ͛ng bào theo ÿ̩o Công giáo cao nh̭t t͑nh (58,7 %).
HuyӋn Th͙ng Nh̭t ÿѭӧc chính quyӅn cách mҥng thành lұp tháng 10 năm 1973. Buәi ÿҫu
khai dӵng, ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc phҥm vi hai huyӋn Phѭӟc Chánh (phӫ Phѭӟc
Long) và Long Khánh (phӫ Phѭӟc Tuy xѭa). Suӕt thӡi thuӝc Pháp ÿӃn năm 1954, ÿӏa bàn
huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc hai quұn Châu Thành và Xuân Lӝc. VӅ phía cách mҥng, tӯ năm 1948
ÿӃn 1954, ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc hai huyӋn Vƭnh Cӱu và Xuân Lӝc. Giai ÿRҥn 1954 -
1975, khi chính quyӅn Sài Gòn lұp quұn Ĉӭc Tu (1963, tӍnh Biên Hòa), quân KiӋm Tân (1967),
quұn Xuân Lӝc (thuӝc tӍnh Long Khánh), ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc 3 quұn này. Trong
khi ÿó, cách mҥng xác ÿӏnh ÿӏa bàn Thӕng Nhҩt thuӝc Vƭnh Cӱu (tӍnh Biên Hòa) và Xuân Lӝc
(tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh). Năm 1976, huy͏n Th͙ng Nh̭t là mӝt trong các ÿѫn vӏ hành chính
thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai; hiӋn có 1 thӏ trҩn và 24 xã:
1. Thӏ Trҩn Trҧng Bom.
2. Xã Gia Tân 1.
3. Xã Gia Tân 2.
4. Xã Gia KiӋm.
5. Xã Quang Trung.
6. Xã Bàu Hàm 2.
7. Xã lӝ 25(MN).
8. Xã Sông Thao.
9. Xã Bàu Hàm.
10. Xã Ĉông Hòa.
11. Xã Trung Hòa.
12. Xã Tây Hòa.
13. Xã Thanh Bình.
14. Xã Cây Gáo.
15. Xã Sông Trҫu.
16. Xã An ViӉn (MN).
17. Xã Ĉӗi 61 (MN).
18. Xã Hѭng Lӝc.
19. Xã Hѭng Thӏnh.
20. Xã Quҧng TiӃn.
21. Xã Bình Ninh.
22. Xã Bҳc Sѫn.
23. Xã Hӕ Nai 3.

8 Pages 71-80

▲back to top


8.1 Page 71

▲back to top


24. Xã Giang ĈLӅn.
25. Xã Gia Tân 3.
&ѭ dân ngѭӡi Kinh sӕng rҧi rác trên ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt tӯ xѭa, sau 1954 các ÿӧt
chuyӇn cѭ cӫa giáo dân ÿӗng bҵng châu thә sông Hӗng hình thành các xӭ ÿҥo ӣ Thӕng Nhҩt;
Wұp trung nhiӅu nhҩt ven các tӍnh lӝ và quӕc lӝ. Theo kӃt quҧ khҧo sát năm 1997, huyӋn Thӕng
Nhҩt có 118 nhà thӡ, nhà nguyӋn, ÿӅn thánh, con sӕ cao nhҩt trong tӍnh. Các xã vùng sâu: Bàu
Hàm, An ViӉn, Hѭng Lӝc và thӏ trҩn Trҧng Bom có truyӅn thӕng cách mҥng, ÿóng góp nhiӅu
cho kháng chiӃn chӕng Pháp và Mӻ. Có 17 bà mҽ ÿѭӧc tuyên dѭѫng Bà ḿ Vi͏t Nam anh
hùng. Ba ÿѫn vӏ ÿѭӧc Nhà nѭӟc công nhұn danh hiӋu Anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân:
1. Ĉ͡i dân quân du kích xã H˱ng L͡c (ÿ˱ͫc tuyên d˱˯ng ngày 06/11/1978).
2. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân th͓ tr̭n Tr̫ng Bom (ngày 02 tháng 08 năm
1998).
3. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân xã Bàu Hàm 1 (ngày 02 tháng 08 năm 1998).
4. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang Xã Bàu Hàm 2 (01/06/1999).
Lê Văn L̵p công tác ӣ Hӧp tác xã Hѭng Nhѫn, Hѭng Lӝc có nhiӅu cӕng hiӃn trong sҧn
xuҩt, ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh hùng lao ÿ͡ng ngày 29/8/1995.
7ӯ năm 1975, huyӋn Thӕng Nhҩt ra sӭc xây dӵng phát triӇn. Nông nghiӋp vүn là mһt trұn
chӫ yӃu, sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc cao nhҩt 1996 ÿҥt 97.264 tҩn. Cây lúa, bҳp, bông vҧi,
ÿұu các loҥi ÿӅu phát triӇn. ThӃ mҥnh là cây khoai mì; cao nhҩt là năm 1996, diӋn tích gieo
trӗng 5.110 ha ÿҥt sҧn lѭӧng 86.447 tҩn, hai năm sau có giҧm nhѭng vүn ÿӭng ÿҫu toàn tӍnh vӅ
diӋn tích và sҧn lѭӧng. Cùng vӟi sҧn xuҩt lѭѫng thӵc là chӃ biӃn lѭѫng thӵc bҵng nghӅ thӫ
công. Các nghӅ tinh bӝt ӣ Trà Cә, Tân Hòa, Tân Biên có sӭc sӕng tӯ trѭӟc năm 1975, ÿӃn nay
Yүn phát triӇn, có sҧn phҭm xuҩt khҭu. Tӯ nhӳng năm 1990, xuҩt hiӋn các cѫ sӣ công nghiӋp ӣ
khu công nghiӋp Sông Mây, Bҳc Sѫn, Hӕ Nai làm thay ÿәi nhӏp sӕng và diӋn mҥo kinh tӃ xã
Kӝi huyӋn Thӕng Nhҩt. Sân golf Sông Mây, thác Giang ĈLӅn, thác Ĉá Bàn... có vҿ ÿҽp riêng thu
hút ÿѭӧc du khách vui thích giҧi trí, thӇ thao.
NhiӅu công trình xây dӵng cѫ bҧn ÿѭӧc hình thành có ý nghƭa nâng cao ÿӡi sӕng nông
nghiӋp: Ĉұp hӗ Sông Mây (1982), hӗ Thanh Niên, ÿұp Bà Hoàng, ÿұp Bàu Hàm, hӗ cá Bàu
Hàm. Các công trình phúc lӧi khác nhѭ: Trѭӡng phә thông trung hӑc Thӕng Nhҩt B (1996),
trѭӡng Trung hӑc cѫ sӣ Quҧng Biên (1997), Trung tâm văn hóa thӇ thao huyӋn (1996), BӋnh
viӋn huyӋn Thӕng Nhҩt (1987), Nghƭa trang liӋt sƭ (1985), cҫu Giang ĈLӅn (1997)...ÿѭӧc xây
Gӵng hӧp ý Ĉҧng lòng dân, ÿã góp phҫn nâng cao chҩt lѭӧng cuӝc sӕng vұt chҩt tinh thҫn cӫa
ngѭӡi dân huyӋn Thӕng Nhҩt.
IV.8. HuyӋn Ĉӏnh Quán:
Di͏n tích t͹ nhiên: 96.291,56 km2..
Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 34.497, 62 ha.
Dân s͙ (01/04/1999):199.642 ng˱ͥi.
Các c͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (158.550 ng˱ͥi), Châu Ro (3.595 ng˱ͥi),
Châu M̩ (985 ng˱ͥi), Stiêng (42 ng˱ͥi), Khme (655 ng˱ͥi), Chăm (18
ng˱ͥi), Hoa (36.980 ng˱ͥi), Nùng (841 ng˱ͥi), M˱ͥng (2.016 ng˱ͥi). Tôn
giáo: Ph̵t giáo (108.671 h͡), Công giáo (12.286 h͡), Tin Lành (626 h͡),
Cao Ĉài (383 h͡).
Giáp vͣi: Huy͏n Tân Phú (B̷c), T͑nh Bình Thu̵n (Ĉông), huy͏n Xuân L͡c
(Nam), huy͏n Long Khánh (Nam), h͛ Tr͓ An (Tây).
Huy͏n mi͉n núi, huy͏n anh hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân.
VӅ ÿӏa danh Ĉӏnh Quán, có nhiӅu tài liӋu ghi khác nhau. Trѭӟc năm 1836 chѭa có tên.
Ĉӏa bҥ 1836 ghi Ĉ͓nh Quát là mӝt trong các thôn thuӝc tәng Bình Tuy, huyӋn Phѭӟc Bình, tӍnh

8.2 Page 72

▲back to top


Biên Hòa. Ĉӏa bҥ năm 1845 ghi xã Ĉ͓nh Quát nguyên là xӭ Quán Trung sau ÿәi ra Ĉ͓nh Quán
thuӝc tәng Bình Tuy huyӋn Phѭӟc Bình. Bҧn ÿӗ ATLAS năm 1908 có ÿӏa danh Ĉӏnh Quán.
ĈӃn năm 1924 còn là làng Ĉ͓nh Quán thuӝc tәng Bình Tuy. Năm 1899, tәng Bình Tuy nhұp
vào tӍnh Ĉ͛ng Nai Th˱ͫng do Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng lұp, năm 1901, tӍnh Ĉӗng Nai Thѭӧng
Eӏ bãi bӓ, năm 1920 tái lұp; ÿӃn năm 1924, Ĉ͓a Chí t͑nh Biên Hòa có ghi tәng Bình Tuy gӗn 7
làng: Ĉ͓nh Quán, Cao Cang, Gia Canh, Thu̵n Tùng, Túc Tr˱ng, Vƭnh An. Năm 1957 chính
quyӅn Sài Gòn cҳt phҫn phía Nam tӍnh Ĉӗng Nai Thѭӧng tӯ cҫu Mҥ Ĉҥ Gui trӣ xuӕng lұp qu̵n
Ĉ͓nh Quán.
9Ӆ phía cách mҥng, tháng 10 năm 1973, Trung ѭѫng cөc miӅn Nam lұp W͑nh căn cͱ Tân
Phú gӗm 4 huyӋn: Ĉ͓nh Quán, Ĉӝc Lұp, Tân Uyên, Phú Giáo. ĈӃn tháng 10 năm 1974, chuyӇn
2 huyӋn Tân Uyên, Phú Giáo vӅ tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt; tӍnh Tân Phú còn lai 2 huyӋn Ĉӏnh Quán và
Ĉӝc Lұp. Năm 1976, Nhà nѭӟc quyӃt ÿӏnh lұp huy͏n Tân Phú, ÿӃn năm 1991 chia thành huy͏n
Ĉ͓nh Quán và huyӋn Tân Phú. HiӋn Ĉӏnh Quán gӗm 1 thӏ trҩn và 13 xã:
1. Thӏ trҩn Ĉӏnh Quán (MN).
2. Xã Phú Cuӡng.
3. Xã Túc Trѭng (MN).
4. Xã Phú Túc (MN).
5. Xã Suӕi Nho (MN).
6. Xã La Ngà (MN).
7. Xã Phú Ngӑc (MN).
8. Xã Thanh Sѫn (MN).
9. Xã Ngӑc Ĉӏnh (MN).
10. Xã Gia Canh (MN).
11. Xã Phú Lӧi (MN).
12. Xã Phú Tân (MN).
13. Xã Phú Vinh (MN).
14. Xã Phú Hòa (MN).
/ӏch sӱ ÿҩu tranh cách mҥng cӫa huyӋn Ĉӏnh Quán gҳn liӅn vӟi khu căn cӭ cӫa núi rӯng
tiӃp giáp vӟi chiӃn khu Ĉ. Ĉӏa danh La Ngà ÿi vào lӏch sӱ vӟi trұn phөc kích diӋt ÿoàn xe quân
Vӵ Pháp chҩn ÿӝng dѭ luұn thӃ giӟi ngày 1 tháng 3 năm 1948; 50 năm sau di tích ÿѭӧc xây
Gӵng thành tѭӧng ÿài chiӃn thҳng La Ngà cao 18 mét trên ngӑn ÿӗi 258 cҥnh cҫu La Ngà.
Ĉӏnh Quán là quұn ÿѭӧc giҧi phóng hoàn toàn sӟm nhҩt tӍnh, tӯ ngày 20 tháng 3 năm
1975. ĈӃn năm 1997, huyӋn Ĉӏnh Quán có 17 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng; trong ÿó, má ĈLӇu
Thӏ Thҽo là ngѭӡi dân tӝc Châu Ro có con trai duy nhҩt hy sinh. Ngѭӡi dân tӝc Châu Ro - li͏t
Vƭ ĈL͋u C̫i (1948 - 1969) có nhiӅu thành tích chӕng Mӻ ÿѭӧc Nhà nѭӟc tuyên dѭѫng Anh hùng
O͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân ngày 06 tháng 11 năm 1978. Các ÿѫn vӏ ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh
hùng l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân:
1. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân xã Túc Tr˱ng (tuyên d˱˯ng ngày
30/08/1995).
2. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân huy͏n Ĉ͓nh Quán (tuyên d˱˯ng ngày
29/01/1996).
3. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vNJ trang nhân dân xã Phú Túc (tuyên d˱˯ng ngày 02/08/1998).
Ĉӏnh Quán thuӝc ÿӏa bàn miӅn núi, ÿӏa hình gò ÿӗi là chính, ÿҩt ÿӓ bazan chiӃm diӋn tích
Oӟn phù hӧp vӟi nhiӅu loҥi cây lѭѫng thӵc, cây công nghiӋp nhѭ: Cao su, cà phê, ÿұu nành, mía,
Eҳp, thuӕc lá. Sҧn lѭӧng qui thóc cao nhҩt vào năm 1996 ÿҥt 54.484 tҩn. DiӋn tích gieo trӗng và
Vҧn lѭӧng dүn ÿҫu toàn tӍnh là cây ÿұu nành, thuӕc lá, ÿһc biӋt là cây mía. Vӟi diӋn tích 3.365
ha và sҧn lѭӧng 140.423 tҩn, cây mía Ĉӏnh Quán chiӃm 33% sҧn lѭӧng mía trên toàn tӍnh. Ĉó

8.3 Page 73

▲back to top


là lý do xuҩt hiӋn trên ÿӏa bàn Ĉӏnh Quán Nhà máy ÿѭӡng La Ngà vӟi công suҩt 100.000
Wҩn/năm.
Tài sҧn văn hóa trên ÿӏa bàn huyӋn Ĉӏnh Quán ÿáng chú ý là: &͡ng ÿ͛ng dân t͡c ng˱ͥi
Châu Ro ӣ ҩp Ĉӭc Thҳng (xã Túc Trѭng) còn lѭu giӳ nhiӅu giá trӏ văn hóa cә truyӅn, mӝt ÿӝi
Fӗng chiêng còn lѭu truyӅn 14 bài chiêng cӫa dân tӝc, mӝt phҫn ÿã ÿѭӧc khai thác ÿҥt giҧi cao
Wҥi liên hoan múa ӣ Thành phӕ Hӗ Chí Minh năm 1996; F͡ng ÿ͛ng ng˱ͥi Châu M̩ ӣ ҩp HiӋp
Nghƭa (thӏ trҩn Ĉӏnh Quán) còn lѭu truyӅn nghӅ dӋt thә cҭm bҵng khung dӋt cá nhân vӟi nhiӅu
Vҧn phҭm mang ÿұm bҧn sҳc dân tӝc Châu Mҥ; khu Núi Ĉá Ba Ch͛ng là di tích thҳng cҧnh
ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia, Thác Xuân Mai (thuӝc lâm trѭӡng Tân Phú), Thác Ba Gi͕t (xã Phú
9ƭnh) là nhӳng cҧnh quan mang vҿ ÿҽp tӵ nhiên hiӃm có.
IV.9. HuyӋn Tân Phú:
DiӋn tích t͹ nhiên: 781,13 km2.
Di͏n tích canh tác: 23.383,38 ha.
Dân s͙ (01/04/1999): 161.339 ng˱ͥi.
&͡ng ÿ͛ng các dân t͡c: Kinh (143.866 ng˱ͥi), Châu M̩ (920 ng˱ͥi),
Châu Ro (18 ng˱ͥi), Stiêng (446 ng˱ͥi), Hoa (8.920 ng˱ͥi), Nùng (238
ng˱ͥi).
Tôn giáo: Công giáo (54.013 ng˱ͥi), Ph̵t giáo (24.285 ng˱ͥi), Tin Lành
(832 ng˱ͥi).
Huy͏n mi͉n núi, giáp vͣi: T͑nh Lâm Ĉ͛ng (B̷c, Ĉông B̷c), t͑nh Bình
Thu̵n (Ĉông), huy͏n Ĉ͓nh Quán (Nam), t͑nh Bình Ph˱ͣc (Tây).
/ӏch sӱ hình thành và truyӅn thӕng ÿҩu tranh cách mҥng cӫa huyӋn Tân Phú gҳn vӟi
huyӋn Ĉӏnh Quán (xem IV. 8: HuyӋn Ĉӏnh Quán).
Sau năm 1954, chính quyӅn Sài Gòn lұp ӣ ÿӏa bàn huyӋn Tân Phú ngày nay 2 khu ÿӏnh cѭ
Ph˱˯ng Th͕ (gӗm các ҩp Phѭѫng Lâm, Thӑ Lâm, Mán 5 sao trҳng), Ĉ͛ng Hi͏p (gӗm các ҩp:
Trà Cә, Phѭӟc Lâm, Lôc Lâm), ngoài ra còn 23 xóm thѭӧng rҧi rác. Sau khi tách huyӋn năm
1991, huyӋn Tân Phú gӗm 1 thӏ trҩn và 17 xã:
1. Thӏ trҩn Tân Phú (MN).
2. Xã Phú Xuân.
3. Xã Phú Bình (MN).
4. Xã Phú Sѫn (MN).
5. Xã Thanh Sѫn (MN).
6. Xã Phú ĈLӅn (MN).
7. Xã Phú Thӏnh (MN).
8. Xã Tà Lài (MN).
9. Xã Nam Cát Tiên (MN).
10. Xã Phú Thҥnh.
11. Xã Phú Lâm.
12. Xã Phú Trung (MN).
13. Xã Phú An (MN).
14. Xã Trà Cә (MN).
15. Xã Phú Lӝc (MN).
16. Xã Phú Lұp (MN).
17. Xã Núi Tѭӧng (MN).
18. Xã Ĉҳc Lua (MN).
Các xã Núi Tѭӧng, Ĉҳc Lua, Nam Cát Tiên ÿѭӧc thành lұp trên cѫ sӣ cӫa Ĉoàn 600 làm
nhiӋm vө kinh tӃ nhӳng năm ÿҫu giҧi phóng. Xã Tà Lài ÿѭӧc tách ra tӯ xã Phú Lұp, nhѭng

8.4 Page 74

▲back to top


trѭӟc ÿó là ÿӏa bàn cѭ trú cӫa ngѭӡi Châu Mҥ, Stiêng, là căn cӭ kháng chiӃn. Thӵc dân Pháp ÿã
Oұp tҥi ÿây nhà tù ÿӇ giam giӳ tù chính trӏ, năm 1941 các chiӃn sƭ cách mҥng nhѭ Trҫn Văn
Giàu, Tô Ký, Dѭѫng Quang Ĉông... ÿѭӧc ÿӗng bào dân tӝc ӣ Tà Lài giúp ÿӥ ÿã vѭӧt ngөc vӅ
Yӟi nhân dân. Di tích nhà tù hiӋn chӍ còn 1 lӗng sҳt chìm dѭӟi sông Ĉӗng Nai, nhӡ ÿó xác ÿӏnh
ÿѭӧc vӏ trí cӫa nhà tù khi xѭa.
Tân Phú tiӃp giáp vӟi Vѭӡn quӕc gia Nam Cát Tiên, ÿӏa hình gò ÿӗi, nhiӅu dҩu vӃt cӫa núi
Oӱa, ÿҩt thuұn cho các loҥi cây thuӕc lá, cà phê, ÿұu, bҳp... Thuӕc lá là thӃ mҥnh, năm 1997,
diӋn tích 4.398 ha, ÿҥt 2.999 tҩn dүn ÿҫu sҧn lѭӧng toàn tӍnh. Năm 1996, sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc
qui thóc cao nhҩt trong các năm vӟi 65.528 tҩn; tәng giá trӏ sҧn phҭm trên ÿӏa bàn ÿҥt 404,95
Wӹ, bình quân ÿҫu ngѭӡi khoҧng 360 USD. Các công trình xây dӵng ÿLӋn vӅ trung tâm các xã,
ÿѭӡng nӝi thӏ và ÿѭӡng Tân Phú - Phú Lұp - Núi Tѭӧng, Chӧ Phú Lâm (1995), Khu hành chính
ӫy ban và huyӋn ӫy (1994), hӗ Ĉa Tôn... ÿѭӧc xem là nhӳng cӕ gҳng lӟn trong xây dӵng và
phát triӇn huyӋn Tân Phú tӯ sau ngày giҧi phóng.
HuyӋn Tân Phú có 5 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng, huyӋn ÿѭӧc công nhұn ÿѫn vӏ ÿҥt chuҭn
quӕc gia vӅ chӕng mù chӳ và phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc tháng 2 năm 1998.
PHҪN II
BIÊN NIÊN
1620 - 1802
1623
Chúa Sãi NguyӉn Phѭӟc Nguyên ÿһt trҥm thu thuӃ ӣ BӃn Nghé và Sài Gòn. ĈLӅu này
cho thҩy công cuӝc khai phá ÿҩt phѭѫng Nam cӫa lѭu dân ViӋt ÿã ÿҥt ÿѭӧc nhӳng thành quҧ ӣ
vùng ÿҩt mӟi. Vùng ÿҩt “ÿӏa ÿҫu cӫa Gia Ĉӏnh (hiӇu là Nam bӝ) là Mӛi Xuy (hay Mô Xoài) và
Ĉӗng Nai” trѭӟc năm 1658, theo Gia Ĉ͓nh Thành thông chí: “ÿã có lѭu dân nѭӟc ta ÿӃn ӣ
chung lӝn vӟi ngѭӡi Cao Miên, khai khҭn ruӝng ÿҩt” (tұp Trung, tr. 7). Ĉó là bҵng cӭ xác ÿӏnh
ÿLӅu kiӋn thӵc tӃ cho viӋc lұp trҥm thu thuӃ năm 1623.
1624
NguyӉn Phúc Nguyên gӱi thѭ và tһng vұt cho Toàn quyӅn Hà Lan ӣ Nam Dѭѫng
(Inÿônêxia) ngӓ lӡi mӡi thuyӅn buôn Hà Lan qua lҥi buôn bán vӟi Ĉàng Trong. Linh mөc
Alexandre de Rhode và 6 giáo sƭ dòng Tên ÿӃn Ĉàng Trong.
1627
Quân Trӏnh ÿánh vào lNJy Thày (Quҧng Trӏ): ChiӃn tranh Trӏnh NguyӉn bҳt ÿҫu bùng nә.
1632
Ĉàng Trong bҳt ÿҫu làm sә hӝ và ÿӏnh chӃ ÿӝ thuӃ

8.5 Page 75

▲back to top


1633
Hai chiӃc tàu Hà Lan tӯ Batavia, thӫ ÿô Nam Dѭѫng (Inÿônêxia) ÿӃn Faifo (Hӝi An, Ĉà
1ҹng). Hai ngѭӡi cӫa hӑ ÿѭӧc phép ӣ lҥi Faifo mӣ cӱa hàng buôn bán.
1634
Chúa NguyӉn Phúc Nguyên ra lӋnh cҩm truyӅn bá ÿҥo Gia Tô.
1635
NguyӉn Phúc Nguyên chӃt, con là NguyӉn Phúc Lan lên kӃ vӏ.
1648
Chúa NguyӉn Phúc Lan chӃt, con là NguyӉn Phúc Tҫn kӃ vӏ.
1653
NguyӉn Phúc Tҫn ÿһt dinh Thái Khang (nay thuӝc Phú Khánh).
1658
Tháng 6 âm lӏch năm Mұu Tuҩt, vua nѭӟc Cao Miên là Nһc Ông Chân vi phҥm biên cҧnh,
Khâm mҥng Trҩn Biên dinh, Tham mѭu Minh Lӝc hҫu và Tiên phong Cai Ĉӝi Xuân Thҳng hҫu
ÿem 3 ngàn binh ÿi tuҫn ÿӃn ÿӗn Mӛi Xuy (hay Mô Xoài) ÿánh dҽp. Khi ҩy ÿӏa ÿҫu Gia Ĉӏnh là
0ӛi Xuy (hay Mô Xoài) và Ĉӗng Nai (tӭc Biên Hòa trҩn) ÿã có lѭu dân nѭӟc ta khai khҭn
ruӝng ÿҩt.
1673
Trӏnh - NguyӉn chҩm dӭt chiӃn tranh, lҩy sông Gianh làm giӟi hҥn chia Ĉàng Ngoài và
Ĉàng Trong.
1674
Tháng 2 năm Giáp Dҫn, ÿӡi Thái Tông HiӅn TriӃt Hoàng ÿӃ (chúa HiӅn NguyӉn Phúc
7ҫn), Nһc Ông Ĉài (sách Nam Vi͏t chí cӫa NguyӉn Bҧn Trung gӑi là Nһc Ô Ĉài, sách Phͯ biên
W̩p lͭc cӫa Lê Quí Ĉôn gӑi là Nһc Ĉài) ÿXәi vua nѭӟc ҩy là Nһc Ông Non (Nһc Nӝn). Non
chҥy sang cҫu cӭu, chúa sai danh tѭӟng Dѭѫng Lâm hҫu (NguyӉn Dѭѫng Lâm) làm Thӕng
suҩt, Tham mѭu Diên Thái hҫu (NguyӉn Diên) làm HiӋp lý Biên vө, Văn Sùng làm Thӏ chiӃn
ÿem binh ÿi ÿánh. Nһc Ô Ĉài bӓ chҥy bӏ ÿӗng bӑn giӃt chӃt, con thӭ cӫa Nһc là Nһc Thu ra
hàng, Chân Lҥp nhӡ ÿó mӟi yên. NguyӉn Diên vì chinh chiӃn vҩt vҧ mҳc bӋnh nһng trong lúc
Fҫm quân; kӃ ÿó Văn Sùng cNJng mҳc bӋnh chӃt. Dѭѫng Lâm ÿem viӋc tâu lên, triӅu ÿình truy
Wһng Diên là Câu Kê, Sùng là Cai Hӧp. NguyӉn Diên ÿѭӧc lұp ÿӅn thӡ Diên Công ӣ huyӋn
Phѭӟc An thuӝc tӍnh Biên Hòa, thӡ “Khai qu͙c công th̯n Ch˱ͧng c˯ Diên L͡c h̯u Nguy͍n
Công”. Dѭѫng Lâm dүn quân vӅ a phѭѫng tâu lên xin cho hӑ vào Giҧn Phӕ (biӋt danh xӭ Gia
Ĉӏnh ngày xѭa; có sách phiên là Ĉông phӕ) giao cho hӑ khai phá ÿҩt ÿai ÿӇ ӣ. Vua bèn ra lӋnh
khao ÿãi, chuҭn y cho hӑ giӳ nguyên chӭc hàm, lҥi phong quan tѭӟc, cho Vào Nông Nҥi khai
thác ruӝng ÿҩt làm ăn và phҧi lo hӃt nghƭa vө. Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch vào ÿӗn trú ӣ Mӻ Tho; tѭӟng
Cao, Lôi, Liêm, và bӑn hӑ Trҫn (Trҫn Thҳng Tài còn gӑi là Trҫn Thѭӧng Xuyên và Trҫn An
Bình) ÿem binh thuyӅn chҥy vào cӱa biӇn Cҫn Giӡ rӗi lên ÿӗn trú ӣ ÿӏa phѭѫng Bàng Lăng xӭ
Ĉӗng Nai khai phá ÿҩt hoang, lұp chӧ phӕ, thѭѫng mҥi, giao thông vӟi ngѭӡi Tàu, ngѭӡi Nhұt
%ҧn, Tây Dѭѫng, Ĉӗ Bà; thuyӅn buôn tө tұp ÿông ÿҧo. Phong hóa Trung Quӕc tӯ ÿҩy bӗng bӝt
lan khҳp ӣ vùng Giҧn Phӕ.
1684

8.6 Page 76

▲back to top


Ngày tӕt tháng 4 (năm Giáp Tý, niên hiӋu Chính Hòa năm thӭ năm) khӣi công xây dӵng miӃu
Quan ĈӃ/chùa Ông Cù Lao Phӕ (nay là Thҩt Phӫ cә miӃu) - Ngôi chùa Hoa sӟm nhҩt ӣ Nam
Eӝ, ӣ phía Nam Cù Lao Phӕ: “Mi͇u ÿL͏n nguy nga, có ÿ̷p t˱ͫng cao h˯n 1 tr˱ͫng, phía sau là
Quán Quan Âm, ngoài bao t˱ͥng g̩ch, có con lân b̹ng ÿá ng͛i 4 góc. Mi͇u Quan Ĉ͇ cùng vͣi
+͡i quán Ph˱ͣc Châu ͧ ÿ̯u phía Tây ÿ˱ͥng lͣn và H͡i quán Qu̫ng Ĉông ͧ d˱ͣi phía Ĉông
là 3 cái ÿ͉n lͣn cͯa Cù Lao Ph͙”. Ĉây là sӵ kiӋn ÿánh dҩu sӵ thӏnh ÿҥt cӫa Cù Lao Phӕ, trung
tâm thѭѫng mҥi quӕc tӃ mang tính chҩt ÿô thӏ ÿҫu tiên cӫa Nam bӝ; phӕ xá kiӃn thiӃt vӟi qui
mô mái ngói tѭӡng vôi, lҫu cao quán rӝng, dӑc theo bӡ sông liӅn lҥc tӟi 5 dһm; chia vҥch làm 3
ÿѭӡng phӕ: Ĉѭӡng lӟn lót ÿá trҳng, ÿѭӡng ngang lót ÿá ong, ÿѭӡng phӕ nhӓ lót ÿá xanh, ÿѭӡng
Uӝng bҵng phҷng.
1698
Mùa xuân năm Mұu Dҫn, HiӇn Tông HiӃu Minh Hoàng ÿӃ (chúa NguyӉn Phѭӟc Châu) sai
Thӕng suҩt Chѭӣng cѫ LӉ Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) ÿi kinh lѭӧc, lҩy ÿҩt Nông Nҥi
ÿһt làm phӫ Gia Ĉӏnh: lұp xӭ Ĉӗng Nai làm huyӋn Phѭӟc Long, dӵng dinh Trҩn Biên; lұp xӭ
Sài Gòn làm huyӋn Tân Bình, dӵng dinh Phiên Trҩn. Mӛi dinh ÿһt chӭc Lѭu Thӫ, Cai Bҥ và Ký
/өc ÿӇ quҧn trӏ; Nha thuӝc có hai ty Xá Lҥi ÿӇ làm viӋc; quân binh thì có cѫ ÿӝi thuyӅn thӫy bӝ
tinh binh và thuӝc binh ÿӇ hӝ vӋ.
Ĉҩt ÿai mӣ rӝng hѫn ngàn dһm, dân sӕ hѫn 40.000 hӝ, chiêu mӝ nhӳng lѭu dân tӯ châu Bӕ
chánh trӣ vô Nam ÿӃn ӣ khҳp nѫi; ÿһt ra phѭӡng, ҩp, xã, thôn, chia cҳt ÿӏa phұn; mӑi ngѭӡi
phân chiӃm ruӝng ÿҩt; chuҭn ÿӏnh thuӃ ÿinh, thuӃ ÿLӅn và lұp hӝ tӏch ÿinh ÿLӅn. Tӯ ÿó, con
cháu ngѭӡi Tàu ӣ Trҩn Biên thì lұp thành xã Thanh Hà, ӣ nѫi Phiên Trҩn thì lұp xã Minh
+ѭѫng, rӗi ghép vào sә hӝ tӏch.
Tháng 2, chúa NguyӉn sai Cai cѫ thӫy quân là NguyӉn Hӳu Khánh và NguyӉn Cӱu Vân giӳ
các cӱa biӇn.
Tháng 10, NguyӉn Hӳu Khánh làm Lѭu thӫ dinh Trҩn Biên.
1699
Mùa Thu năm Kӹ Mão, tra bҳt ÿҥo Hòa-Lang (tӭc ÿҥo Công giáo): Phàm nhӳng ngѭӡi
thuӝc vӅ dân nѭӟc ta thì bҳt bӓ ÿҥo trӣ lҥi ngѭӡi thѭӡng và lҩy nhӳng chӛ nhà tu ÿҥo làm nhà
thѭӡng dân ӣ; còn ngѭӡi Tây Dѭѫng thì ÿXәi hӑ vӅ nѭӟc.
1699 – 1700
Mùa Thu năm Kӹ Mão (1699), vua nѭӟc Chân Lҥp là Nһc Thu làm phҧn, trҩn thӫ Doanh
Châu (Vƭnh Long) là Trҫn Thѭӧng Xuyên tâu vӅ, chúa lҥi sai NguyӉn Hӳu Cҧnh làm Thӕng
suҩt, Cai bҥ Phҥm Cҭm Long làm Tham mѭu, Lѭu thӫ Trҩn Biên NguyӉn Hӳu Khánh làm Tiên
phong lãnh quân 2 dinh Bình Khang và Trҩn Biên cùng 7 thuyӅn thuӝc dinh Quҧng Nam cùng
Wѭӟng sƭ Long Môn ÿi ÿánh dҽp. Mùa Xuân năm Canh Thìn (1700) bày trұn ӣ Rҥch Giá, ÿҳp
ONJy Hoa Phong, sai ngѭӡi dò xem tình hình thӵc hѭ rӗi chia ÿѭӡng tiӃn ÿánh bӭc lNJy Nam
Vang và Bích Ĉôi. Nһc Thu ra ÿón ÿánh, NguyӉn Hӳu Cҧnh mһc giáp trө ÿӭng ӣ mNJi thuyӅn
ÿӕc thúc các quân ÿánh gҩp. Nһc Thu bӓ chҥy, Nһc Yêm ra hàng. Hӳu Cҧnh vào thành vӛ vӅ
chiêu an dân chúng. KӃ Nһc Thu cNJng tӟi quân dinh xin hàng, Hӳu Cҧnh lҩy lòng thành thӵc vӛ
YӅ yên ӫi, bҧo Nһc Thu vӅ La Bích chiêu tұp lѭu dân. NguyӉn Hӳu Cҧnh kéo quân vӅ Cù lao
Cây Sao (Cù lao Ông Chѭӣng) ÿѭa tin thҳng trұn báo vӅ. Gһp lúc mѭa to gió lӟn, gò Lau Vôi
(gò ÿҩt có nhiӅu lau, có phҩn trҳng nhѭ vôi: Lau Vôi, ÿӑc “Lau Dôi”) trѭӟc cù lao lӥ ÿә. Tөc
truyӅn: Ĉêm ҩy NguyӉn Hӳu Cҧnh nҵm mѫ thҩy thҫn bҧo: “T˱ͣng quân nên v͉ cho sͣm, ÿóng
ͧ ÿây lâu không có lͫi”. Hӳu Cҧnh cѭӡi nói: “S͙ m͏nh là do trͥi, ÿâu ph̫i do ÿ̭t này”. Khi
WӍnh dұy, ông thҩy trong ngѭӡi rҩt mӓi mӋt. ĈӃn tӃt Ĉoan Ngӑ, Hӳu Cҧnh gѭӧng bӋnh cùng các

8.7 Page 77

▲back to top


Wѭӟng ăn tiӋc, chӧt thә ra mӝt cөc máu bèn lҩy tay che ÿi, không cho mӑi ngѭӡi biӃt ÿӇ yên
lòng quân. KӃ bӋnh nһng thêm, than rҵng: “Ta muӕn noi chí cha ông ra sӭc báo nѭӟc, song sӕ
trӡi có hҥn, há sӭc ngѭӡi mà làm ÿѭӧc ÿâu !” bèn dүn quân vӅ tӟi Rҥch Gҫm thì chӃt, năm ҩy
51 tuәi. Chúa nghe tin rҩt thѭѫng tiӃc, tһng là Hi͏p tán công th̯n Ĉ̿c ti͇n Ch˱ͧng dinh, thͭy
là Trung C̯n, ban cho vàng lөa ÿӇ hұu táng. Ngѭӡi Chân Lҥp lұp ÿӅn thӡ ông ӣ ÿҫu bãi Nam
Vang và ӣ cù lao chӛ ông dӯng quân, còn chӛ ông ÿi qua tҥi ÿҥo Ĉông Khҭu, ngѭӡi ta ÿӅu nhӟ
ѫn ÿӭc nên lұp ÿӅn thӡ; nhân ÿó gӑi tên cù lao ÿó là cù lao Ông LӉ, sông ҩy là sông Ông LӉ vì
Wѭӟc cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh là LӉ Tài hҫu nên gӑi nhѭ vұy. Ӣ chӛ quàn quan tài tҥi cù lao Ĉҥi
Phӕ thuӝc Trҩn Biên cNJng lұp ÿӅn thӡ. Nѫi nào cNJng hiӇn hiӋn linh ӭng (ĈNLTTB).
1700
Tháng 7, bҳt ÿҫu ÿӏnh sҳc cӡ cho thuyӅn vұn tҧi; ra lӋnh cho thuyӅn các hҥt chӣ thuӃ, mӛi hҥt
có sҳc cӡ riêng: Thăng Hoa thì cӡ vàng, ĈLӋn Bàn cӡ xanh, Quҧng Ngãi cӡ ÿӓ, Qui Ninh cӡ
trên ÿӓ dѭӟi trҳng, Phú Yên cӡ trên trҳng dѭӟi ÿen, còn Bình Khang, Diên Ninh, Bình Thuұn,
Gia Ĉӏnh thì cӡ trên xanh dѭӟi ÿӓ. ViӋc ÿӏnh sҳc cӡ cho thuyӅn vұn tҧi chӣ thuӃ này ÿã chӍ ra
viӋc thu thuӃ ӣ xӭ Gia Ĉӏnh ÿã thӕng thuӝc vào lӅ luұt chung ӣ Ĉàng Trong cӫa hӑ NguyӉn.
1702
Mùa Thu, năm HiӇn Tông Hoàng ÿӃ thӭ 11 (1702), bӑn hҧi phӍ là Tô - lӧi già - thi ngѭӡi Man
An - liӋt (English: ngѭӡi Anh), năm ngѭӡi xѭng là năm ban cùng ÿӗng bӑn 200 tên ÿem thuyӅn
ÿӃn chiӃm ÿҧo Côn Lôn, kӃt trҥi sách, hàng hóa châu báu chҩt nhѭ núi, bӕn mһt ÿӅu có bӕ trí
súng ÿҥi bác. Côn Lôn lúc bҩy giӡ thuӝc vӅ dinh Trҩn Biên. Trҩn thӫ dinh Trҩn Biên ÿѭѫng
thӡi là Trѭѫng Phѭӟc Phan ÿem viӋc ҩy tâu vӅ, chúa sai Phan tìm kӃ diӋt bӑn ҩy. Phan chiêu
Pӝ 15 ngѭӡi Ĉӗ Bà (Java) bí mұt giҧ tӟi ÿҫu hàng chúng, rӗi nhân ÿêm tӕi phóng hӓa ÿӕt chӃt
nhҩt ban, nhӏ ban, bҳt sӕng ÿѭӧc ngNJ ban; còn hai tên tam ban và tӭ ban ra biӇn chҥy trӕn. Phan
ÿѭӧc tin báo lұp tӭc sai binh thuyӅn ra Côn Lôn thu hӃt vàng lөa lҩy ÿѭӧc ÿem nӝp, ÿѭӧc chúa
trӑng thѭӣng. Ĉây là tr̵n ÿánh th̷ng quân xâm l˱ͫc ph˱˯ng Tây ÿ̯u tiên trong l͓ch s͵.
1708
Mùa Thu năm Mұu Tý, năm HiӇn Tông Hoàng ÿӃ thӭ 17 (1708), Mҥc Cӱu cùng bӑn thuӝc hҥ
là Trѭѫng Cҫu, Lý Xá ÿem ngӑc lөa tӟi cӱa KhuyӃt dâng biӇu xѭng thҫn, xin làm Hà Tiên
trѭӣng; chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sҳc cho làm ÿҩt phө thuӝc, gӑi là trҩn Hà Tiên, phong cho
0һc Cӱu làm Tәng binh, ban cho ҩn thө. Cӱu vӅ trҩn xây thành quách, dӵng doanh trҥi, xӃp
ÿһt liêu thuӝc, ÿһt nhiӅu quán khách ÿӇ ÿón tiӃp hiӅn tài, dân chúng ÿӃn Hà Tiên lұp nghiӋp
ngày càng ÿông ÿҧo; ÿҩt Hà Tiên trӣ thành mӝt ÿô hӝi nhӓ ӣ Gia Ĉӏnh. Mҥc Cӱu có vӧ là
NguyӉn thӏ Lүm, ngѭӡi xӭ Ĉӗng Môn, Trҩn Biên.
- Tháng giêng, chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sai quan làm duyӋt tuyӇn lӟn tӯ Thuұn Hóa ÿӃn
Gia Ĉӏnh, tҩt cҧ 13 trѭӡng duyӋt tuyӇn.
- Tháng 7, Ác man ӣ LNJ bá, Bà Rӏa và bӑn man Nam Bàn quҩy rӕi cѭӟp bóc dân ӣ biên thùy.
Chúa NguyӉn sai Câu Kê ӣ Quҧng Nam dinh là Hòa Ĉӭc (không rõ hӑ) ÿem quân bҧn dinh ÿi
ÿánh dҽp.
1710
Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu ban biӇn sҳc tӭ cho chùa Vҥn An ӣ thôn Phѭӟc An, huyӋn Phѭӟc
An (nay thuӝc Bà Rӏa): Giӳa khҳc 5 chӳ “S̷c tͱ V̩n An t͹”; bên phҧi khҳc 8 chӳ “9ƭnh
Th̩nh, lͭc niên th̭t nguy͏t, cát nh̵t”; bên trái khҳc 8 chӳ: “Qu͙c chͯ Thiên túng ÿ̩o nhân
ng͹ ÿ͉”.
1711

8.8 Page 78

▲back to top


Tháng 8 âm lӏch, chúa NguyӉn lӋnh cho chia ruӝng ÿҩt, bãi tô thuӃ lao dӏch trong 3 năm cho
dân phiêu tán ӣ hai dinh Trҩn Biên và Phiên Trҩn ÿӇ dân әn ÿӏnh sҧn xuҩt và thiӃt lұp thôn
phѭӡng (BNLS 332)
- Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sai Tѭӟng thҫn lҥi ty Thuҫn Ĉӭc sang Chân Lҥp chiêu tұp nhӳng
dân xiêu tán cӫa ta. Bҩy giӡ hӑ ÿã dҫn dҫn trӣ vӅ. Phó tѭӟng Trҩn Biên dinh là NguyӉn Cӱu
Vân thѭӡng bҳt hӑ làm viӋc riêng, nhiӅu ngѭӡi sinh oán. Chúa quӣ trách: “Khanh là mӝt
Wѭӟng, chӃ ngӵ mӝt phѭѫng, sao không nghƭ lҩy sӵ vӛ vӅ làm trӑng mà chӍ mѭu lӧi cho mình ?
Nhӳng dân xiêu tán kia mӟi vӅ, thҩt sӣ ÿã lâu, nay lҥi sai bҳt quҩy nhiӉu thì hӑ chӏu sao nӛi ?”,
Oҥi ra lӋnh cho hai dinh Trҩn Biên và Phiên Trҩn rҵng: Phàm dân lѭu tán mӟi trӣ vӅ thì chia
ruӝng ÿҩt ÿӇ thiӃt lұp thôn phѭӡng, tha các thӭ binh ÿao, tô thuӃ trong 3 năm, do ÿó dân ÿӅu
yên nghiӋp làm ăn.
- Tháng 10, Nһc Thâm tӯ Xiêm vӅ cùng Ӕc nha Cao La Hâm mѭu hҥi Nһc Yêm. Nһc
Yêm sai ngѭӡi Ai Lao là Nһc Xuy-bӗn-bӝt chҥy qua hai dinh Trҩn Biên và Phiên Trҩn xin quân
Fӭu viӋn. Phó tѭӟng NguyӉn Cӱu Vân và Tәng binh Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿem viӋc báo lên.
Chúa cho thѭ trҧ lӡi: “Nһc Yêm theo mӋnh xѭng thҫn nên phҧi yên cӱ dung nҥp. Nhѭng Nһc
Thâm là con Nһc Thu, mà Nһc Thu không bӓ triӅu cӕng, sao nӥ ÿem quân ÿánh ÿѭӧc. Bӑn
khanh nên xét kӻ tình hình bên giһc mà tùy cѫ ӭng biӃn, khiӃn cho Nһc Thâm bӓ mӕi thù oán
mà Nһc Yêm cNJng ÿѭӧc bҧo toàn. Ĉó là thѭӧng sách !”
1714
1һc Thâm lҥi phát binh vây Nһc Yêm. Nһc Yêm ít binh cҫu viӋn hai dinh Phiên Trҩn và Trҩn
Biên. Thѭӧng Xuyên làm Ĉô ÿӕc Phiên Trҩn ÿem quân tӟi ÿóng Sài Gòn, Phó tѭӟng Trҩn Biên
NguyӉn Cӱu Phú ra quân ÿóng ӣ Soài Rҥp, thӫy quân thì ÿóng ӣ Mӻ Tho làm thanh viӋn tӯ xa,
Uӗi sai ngѭӡi mang thѭ vӅ tâu. Chúa trҧ lӡi: “ViӋc ngoài biên cѭѫng ӫy thác cho cҧ hai khanh,
phҧi xét nên ÿánh giӳ thӃ nào cho phù hӧp ÿӇ cõi xa yên әn”. Trҫn Thѭӧng Xuyên và NguyӉn
&ӱu Phú bèn ÿem quân hӝi quân vӟi Nһc Yêm, vây Nһc Thâm ӣ thành La Bích. Nһc Thu - cha
1һc Thâm, dâng thѭ chӏu tӝi xin lұp vua mӟi ÿӇ giӳ nѭӟc. Chúa NguyӉn cho rҵng viӋc lұp vua
Pӟi hãy ÿӇ ÿó rӗi hãy bàn sau.
1715
Tháng giêng, Nһc Thâm ӣ thành La Bích phóng lӱa ÿӕt nhà trong thành, rӗi ra cӱa Nam
trӕn ÿi. Nһc Thu cNJng trӕn ÿi. Trҫn Thѭӧng Xuyên và NguyӉn Cӱu Phú ÿӕc quân vào thành,
thu hӃt các ÿӗ khí giӟi. Nһc Thu nhѭӡng ngôi cho Nһc Yêm.
Tháng 2, Nһc Thâm dүn quân Xiêm ÿánh cѭӟp Hà Tiên. Mҥc Cӱu không phòng bӏ nên phҧi
chҥy vӅ Luӕng Cày. Nһc Thâm cѭӟp hӃt cӫa cҧi ÿem ÿi.
Tháng 4, Nѭӟc Tiêm phát binh giúp Nһc Thâm. Trҫn Thѭӧng Xuyên và NguyӉn Cӱu
Phú thҩy binh lӵc cӫa Nһc Yêm yӃu kém bèn ban cho hӃt tҩt cҧ vұt dөng, khí giӟi ÿã thu ÿѭӧc ӣ
La Bích trѭӟc ÿó. KӃ Trҫn Thѭӧng Xuyên chӃt. Ngѭӡi Trҩn Biên nhӟ công lao lұp ÿӅn thӡ. VӅ
sau, ngѭӡi Minh Hѭѫng ӣ Gia Ĉӏnh cNJng lұp Tr̯n T˱ͣng quân tͳ ÿӇ thӡ Trҫn Thѭӧng Xuyên
(Nay dҩu tích còn ӣ Phú Nghƭa Hӝi quán, quұn 5, TP. HCM)
Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sai dinh Trҩn Biên lұp Văn miӃu, giao cho Trҩn thӫ NguyӉn Phan
Long, Ký lөc Phҥm Khánh Ĉӭc lӵa chӛ ÿҩt xây dӵng miӃu ӣ ÿӏa phұn hai thôn Bình Thành và
Tân Lҥi, huyӋn Phѭӟc Chánh: ÿҵng trѭӟc kӅ sông Phѭӟc (sông Ĉӗng Nai), ÿҵng sau gӕi núi
Long Sѫn.
Tháng 11, triӋu Phó tѭӟng dinh Trҩn Biên là NguyӉn Cӱu Phú vӅ kinh; lҩy Phó tѭӟng NguyӉn
&ӱu Triêm làm Lѭu thӫ dinh Trҩn Biên.

8.9 Page 79

▲back to top


NguyӉn Cӱu Triêm, con trѭӣng cӫa NguyӉn Cӱu Vân, ÿѭӧc thăng làm Lѭu thӫ dinh Trҩn Biên.
1ăm 1731, Triêm làm Giám quân cùng Trѭѫng Phѭӟc Vƭnh, Trҫn Ĉҥi Ĉӏnh ÿánh giһc Lào
phҥm biên cҧnh. Triêm ӣ trong quân, giһc sӧ nhѭ cӑp. Chúa nghe ÿѭӧc, lҩy Triêm làm Thӕng
binh dinh Trҩn Biên.
1717
Mùa Thu năm Tân Mão, HiӇn Tông thӭ 20 (1917), NguyӉn Cӱu Vân (nguyên chӭc
Chính thӕng Cai cѫ, thӕng lƭnh quân thӫy bӝ Gia Ĉӏnh ÿánh bӑn giһc Xiêm ӣ Rҥch Gҫm rӗi
ÿѭa quân vӅ khҭn ÿҩt ӣ VNJng Gù/Long An ngày nay, ÿào thông sông VNJng Gù và Mӻ Tho)
ÿѭӧc thăng làm Phó tѭӟng dinh Trҩn Biên. Vân thѭӡng bҳt dân trong ÿӏa hҥt phөc dӏch riêng.
ChuyӋn tӟi tai triӅu ÿình, chúa xuӕng chӍ quӣ trách. Tӯ ÿó, Vân cҧi hӕi chuyên chú lo viӋc ích
Qѭӟc lӧi dân; phàm lѭu dân trӣ vӅ, Vân ÿӅu chia cҩp ruӝng ÿҩt, lұp ra thôn phѭӡng, dân ÿѭӧc
yên nghiӋp. Vân vào buәi ÿҫu ӣ Trҩn Biên, khoҧng sau 1717, có dӵng chùa ӣ phía Nam sông
Phѭӟc Long (tӭc sông Ĉӗng Nai); chùa ҩy là chùa Hӝ Quӕc (tӭc chùa 6̷c tͱ H͡ qu͙c t͹) hiӋn
còn ӣ phѭӡng Bӱu Hòa, thành phӕ Biên Hòa..
1725
Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu mҩt, con NguyӉn Phѭӟc Trú lên thay.
1726
Chúa NguyӉn Phѭӟc Trú phong cho Mҥc Thiên Tӭ (tӵ Sƭ Lân) trҩn Hà Tiên là Ĉô Ĉӕc Tôn
Ĉӭc Hҫu kӃ lұp theo cha là Mҥc Cӱu, Tәng binh trҩn Hà Tiên.
1728
Ngày 19/10 Tә sѭ Nguyên ThiӅu - Thӑ Tông, hiӋu Hóan Bích viên tӏch ӣ chùa Quӕc Ân (HuӃ)
(4[1]).
1729
0ӗng 8 tháng 4, chúa NguyӉn Phѭӟc Trú làm bài văn bia tháp và ban Thөy hiӋu cho Tә sѭ
Nguyên ThiӅu là “Hҥnh Ĉoan thiӅn sѭ”. Chѭa rõ lý do nào, Hòa thѭӧng Minh Vұt – Nhӭt Tri
(? – #1786) lұp tháp thӡ ThiӅn sѭ Nguyên ThiӅu ӣ chùa Kim Cang (Ĉӗng Nai) (5[2]).
1731
Ĉһt 11 thuyӅn Ô tҩt ӣ Gia Ĉӏnh ÿӇ khai thác sѫn. Ĉҩt ӣ các vùng ven rӯng Gia Ĉӏnh (kӇ cҧ
vùng Trҩn Biên) sҧn xuҩt nhiӅu sѫn, bèn mӝ 500 dân, ÿһt làm 11 thuyӅn. Mӛi ngѭӡi quân hҥng
Pӛi năm phҧi nӝp 11 cân sѫn; nhӳng ngѭӡi xiêu dҥt mӟi vӅ và nhӳng ngѭӡi mӟi vào sә ÿinh
thì nӝp mӝt nӱa; ngѭӡi ÿã ÿi lính hay trѭng dөng làm viӋc công khác thì ÿѭӧc miӉn thuӃ. Mӛi
Qăm thu ÿѭӧc 6528 cân sѫn.
1732
NguyӉn Cӱu Triêm ÿѭӧc cӱ làm Thӕng dinh Trҩn Biên.
1733
(1) Tә sѭ Nguyên ThiӅu (1648 – 1728), hӑ Tҥ, quê ӣ Trình Hѭѫng, TriӅu Châu, xuҩt gia năm 19 tuәi ӣ chùa Báo Tӭ. Năm 1777 qua
ViӋt Nam, ӣ phӫ Qui Ninh, dӵng chùa Thұp Tháp – Di Ĉà; sau vào núi Phú Xuân ӣ Thuұn Hóa làm chùa Quӕc Ân, xây tháp Phә
Ĉӗng ... Ông là tә sѭ cӫa Phұt giáo Lâm TӃ Ĉàng Trong.
(2) VӅ sӵ kiӋn tháp tә Nguyên ThiӅu ӣ chùa Kim Cang có 2 giҧ thiӃt khác nhau:
a. Tә Nguyên ThiӅu ÿã khai sѫn chùa Kim Cang ÿӇ hoҵng hóa Phұt pháp ӣ Ĉӗng Nai và viên tӏch ӣ ÿây.
b. Minh Vұt - Nhҩt Tri, ngѭӡi lұp chùa Kim Cang lұp tháp vӑng ÿӇ thӡ thҫy tә cӫa mình là Nguyên ThiӅu.

8.10 Page 80

▲back to top


ThiӅn sѭ Pháp Thông thuӝc phái Tào Ĉӝng, ÿӡi 36, khai sѫn chùa Long Ҭn, (nay thuӝc xã Tân
%ӱu, TP. Biên Hòa)(6[3]).
1734
Tháng 8. Chúa NguyӉn Phѭӟc Trú/Túc Tông HiӃu Minh Hoàng ÿӃ, ban biӇn ngҥch cho
chùa Hӝ Quӕc: “Sҳc tӭ Hӝ Quӕc tӵ” ӣ phía Nam sông Phѭӟc Giang, thuӝc Biên Hòa do Thӕng
suҩt NguyӉn Cӱu Vân dӵng. Chúa nhӟ công cӫa Vân mӟi ÿһt tên chùa ҩy là chùa Hӝ Quӕc và
viӃt biӇn ngҥch ban cho. BiӇn ngҥch ҩy nay vүn còn tҥi chùa, 2 bên có hai dòng chӳ: bên trái
khҳc “Long Ĉͱc tͱ niên, tu͇ thͱ ̬t Mão, tr͕ng ÿông, c͙c ÿáng” (Ngày lành tháng trӑng ÿông
Qăm Ҩt Mão, niên hiӋu Long Ĉӭc thӭ 4); bên phҧi khҳc “Qu͙c chͯ Vân Tuy͉n ÿ̩o nhân ng͹
ÿ͉”.
1737
Hòa thѭӧng LiӉu HuӋ - Tâm Thông (ÿӡi 37 phái Lâm TӃ) khai sѫn chùa Long Hòa (Bà Rӏa).
1738
Chúa NguyӉn Phѭӟc Trú băng, ӣ ngôi ÿѭӧc 13 năm, thӑ 43 tuәi. Hoàng tӱ cҧ NguyӉn
Phѭӟc Khóat lên nӕi ngôi, tѭӟc HiӇu Quӕc Công, tӵ xѭng là Võ vѭѫng, ÿѭӧc truy tôn là HiӃu
9NJ vѭѫng, năm 1806 truy tôn HiӃu Võ Hoàng ÿӃ, ÿҥo hiӋu Tӯ TӃ ÿҥo nhân, miӃu hiӋu là ThӃ
Tông.
Tháng 6, ThӃ tông HiӃu Võ Hoàng ÿӃ (NguyӉn Phѭӟc Khoát/Hoҥt) ÿӏnh quan chӃ, cҧi
ÿәi sҳc phөc, ÿәi phong tөc trong dân gian ÿӅu theo lӕi mӟi, cho khác vӟi tұp tөc vӕn có tӯ Bҳc
Hà. Theo Gia Ĉ͓nh Thành thông chí thì ӣ Gia Ĉӏnh, có ngѭӡi Tây Dѭѫng (Phú Lãng Sa, Hӗng
Mao, Ma Cao), Cao Miên, Ĉӗ Bà (Java, chӍ chung các tӝc ngѭӡi thuӝc quҫn ÿҧo Nam Dѭѫng)
kiӅu ngө chung lӝn nhѭng y phөc, khí dөng ÿӅu theo quӕc hóa cӫa hӑ. “Duy có ng˱ͥi Vi͏t ta,
noi theo tͭc cNJ Giao Ch͑: Ng˱ͥi quan chͱc thì ÿ͡i khăn cao s˯n, m̿c áo phi phong, mang giày
bì ÿà; h̩ng thͱ sƭ thì bͣi tóc, ÿi chân tr̯n; con trai, con gái ÿ͉u m̿c áo v̷n tay, bâu th̻ng,
may khít hai nách; không có qu̯n. Con trai dùng m͡t mi͇ng v̫i bu͡c tͳ sau l˱ng th̻ng ÿ͇n
G˱ͣi háng, quanh lên rún g͕i là cái kh͙, con gái có ng˱ͥi không m̿c váy, ÿ͡i nón lͣn; hút ÿL͇u
bình, ͧ nhà lͣn, tr̫i chi͇u ng͛i d˱ͣi ÿ̭t, không có bàn gh͇. Năm M̵u Ng͕ (1738), Th͇ tôn
Hi͇u Võ Hoàng ÿ͇ ÿ͓nh l̩i s̷c phͭc, các quan văn võ châm ch˱ͣc theo ch͇ ÿ͡ ÿͥi Hán Ĉ˱ͥng
ÿ͇n Ĉ̩i Minh thì hình thͱc mͣi ch͇ nh˱ pẖm phͭc quan ch͇ ÿͥi nay ÿã ban hành theo h͡i
ÿL͋n, g͛m ÿͯ c̫ văn ch̭t. Còn y phͭc, gia th̭t, khí dͭng cͯa hàng sƭ thͱ ÿ̩i l˱ͫc nh˱ th͋ ch͇
ÿͥi Minh” (GĈTTC, t̵p H̩, tr 6).
1741
– Chúa NguyӉn Phѭӟc Khoát sai kiӇm tra tiӅn thóc thuӃ và thuӃ muӕi trong ba năm 1738,
1739, 1740 ÿӫ thiӃu nhѭ thӃ nào. Tình hình buәi ÿҫu, tùy ÿҩt mà ÿһt kho, kho ӣ xã nào thì lҩy
xã ҩy mà ÿһt tên, ÿӇ thu chӭa tiӅn thóc và tiӅn sҧn vұt ÿӇ tiӋn cho dân chӣ nӝp: Thuұn Hóa có 7
kho, tӯ Quҧng Nam trӣ vô Nam có 12 kho, ӣ Gia Ĉӏnh có mӝt kho Tân Ĉӏnh. VӅ sau lҥi cho
Uҵng Gia Ĉӏnh (hiӇu là cҧ Nam bӝ) ÿҩt rӝng, lұp 9 khӕ trѭӡng nӝp riêng (Cӱu khӕ trѭӡng biӋt
Qҥp): Qui An, Qui Hóa, Cҧnh Dѭѫng, Thiên Mө, Quҧn Thҧo, Hoàng Lҥp, Tam Lҥch, Bҧ Canh,
Tân Thҥnh. Ӣ vùng Ĉӗng Nai hӗi ÿó, theo Gia Ĉ͓nh thành thông chí (Hҥ, tr 114) thì có 1 kho
ĈLӅn tô “ӣ bӡ phía bҳc sông Hұu Giang (khúc sông Ĉӗng Nai bӑc quanh Cù Lao Phӕ) làm kho
Gӵa theo núi, thuӣ trѭӟc làm chӛ trѭng thu thuӃ khóa trong hҥt. Nay (ÿҫu thӃ kӹ XIX) ÿã cҧi
ÿәi, nӅn cNJ vүn còn” (Ĉӏa ÿLӇm ӣ khu vӵc nay còn lѭu lҥi ÿӏa danh BӃn Ĉò Kho); và 3 thѭѫng
trѭӡng biӋt nҥp là Tân Thҥnh, Cҧnh Dѭѫng và Thiên Mө. Trѭӟc 1775, “ÿһt làm chӛ cho dinh
(6[3]) Chùa khai sѫn năm Quí Sӱu, tӭc có thӇ là 1733 hoһc 1793.

9 Pages 81-90

▲back to top


9.1 Page 81

▲back to top


Trҩn Biên trѭng thu tô thuӃ ÿӇ vұn tҧi vӅ kinh, ӣ bӡ phía ÿông sông Tam Giang Nhà Bè. Tӯ
1775 bãi bӓ 3 kho này, tô thuӃ nӝp theo Quҧn thҧo công khӕ ÿӇ cho tiӋn viӋc chuyӇn vұn, cҩp
phát quân lѭѫng".
– ThiӅn sѭ Ĉҥi Ngҥn khai sѫn chùa Hӝi Khánh (Thӫ Dҫu Mӝt)
– Năm sinh ThiӅn sѭ ThiӋt Thoҥi - Tánh Tѭӡng (1741 - 1817), ÿӋ tӱ cӫa Hòa thѭӧng
Minh Vұt - Nhҩt Tri (trө trì chùa Kim Cang/Biên Hòa). Sau thӡi gian tu hӑc ӣ ÿây, ThiӋt Thoҥi
- Tánh Tѭӡng ÿã vân du hoҵng hóa ÿây ÿó và dӯng chân ӣ làng Linh ChiӇu (Thӫ Ĉӭc), ÿã khai
Vѫn chùa Huê Nghiêm. Ông ÿã ÿào tҥo ÿѭӧc nhiӅu ÿӋ tӱ xuҩt sҳc ÿóng góp lӟn cho sӵ phát
triӇn cӫa Phұt giáo vùng Sài Gòn - BӃn Nghé.
1744
Chúa NguyӉn Phúc Khoát ÿúc ҩn Quӕc Vѭѫng, lên ngôi vua ӣ phӫ chính Phú Xuân.
Trong văn thѭ vүn dùng niên hiӋu vua Lê, nhѭng vӟi các nѭӟc thҫn phөc thì xѭng là Thiên
Yѭѫng. Chúa ra lӋnh bҳt ÿҫu ÿәi y phөc cӫa dân, qui ÿӏnh lҥi triӅu phөc.
NguyӉn Ĉăng Cҭn/NguyӉn Cѭ Cҭn ÿѭӧc cӱ làm Cai bҥ, giӳ quyӅn ký lөc dinh Trҩn
Biên. NguyӉn Ĉăng Cҭn là con cӫa NguyӉn Ĉăng ĈӋ, anh cӫa NguyӉn Cѭ Trinh, tính ngang
tàng không chӏu câu thúc, thích võ nghӋ. Năm 1712 nhӡ ҩm thө ÿѭӧc làm Văn chӭc ViӋn, vì
nhà nghèo lҩy tiӅn công nên bӏ bãi chӭc vӅ nhà; 1749 ÿѭӧc khôi phөc làm Văn chӭc, kӃ ÿәi làm
Cai bҥ giӳ quyӅn Ký lөc Trҩn Biên. Gia Ĉ͓nh thành thông chí lҥi chép Cѭ Cҭn làm “Khâm sai
Cai ÿ͡i &̱n Th̵n h̯u Nguy͍n C˱ C̱n” ÿã bӏ chӃt trong trұn chӕng trҧ bӑn tһc ÿҧng Lý Văn
Quang năm 1747 ӣ Biên Hòa. Tin vӅ triӅu ÿình truy tһng Cҭn là Ĉ̩i lý t͹ khanh, thөy Trung
Ngh͓; dân chúng cNJng ÿã dӵng ÿӅn thӡ ӣ Trҩn Biên ÿӇ thӡ Cҭn. (Nay dҩu tích chѭa truy xét
ÿѭӧc cө thӇ là ÿâu, còn hay mҩt.)
1746
Chúa NguyӉn ÿúc tiӅn kӁm trҳng, lѭu thông tiӋn lӧi. Sau ÿó lҥi ÿúc tiӅn pha kӁm xanh
Jӑi là tiӅn “Thiên Minh thông b̫o” vành mӓng, không ÿѭӧc ѭa nên giá hàng tăng cao.
'ѭѫng Bao Lai và DiӋp Mã Lăng cҫm ÿҫu cuӝc nәi dұy cӫa ngѭӡi Chàm ӣ Thuұn Thành
(Thuұn Hҧi). Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Cѭѫng ÿem quân ÿánh dҽp, giӃt ÿѭӧc Bao Lai và
Mã Lăng.
1747
Tháng Giêng năm Ĉinh Mão, ÿӡi vua ThӃ Tông HiӃu Võ Hoàng ÿӃ, có bӑn thѭѫng
khách ngѭӡi Phѭӟc KiӃn (Trung Hoa) là Lý Văn Quang ÿӃn ngө ӣ Ĉҥi Phӕ (Cù Lao Phӕ / xã
HiӋp Hòa, TP. Biên Hòa). Thҩy cҧnh trí thái bình, không dùng võ nghӋ, bèn bí mұt kӃt hӧp bè
ÿҧng hѫn 300 ngѭӡi tӵ xѭng là “Ĉông Phӕ Ĉҥi vѭѫng”, dùng Hà Huy làm quân sѭ, Tҥ Tam
làm Tҧ Ĉô ÿӕc, Tҥ Trí làm Hӳu Ĉô ÿӕc, mѭu toan ÿánh úp lҩy dinh Trҩn Biên, nhѭng chӍ sӧ có
Khâm sai Cai ÿӝi Cҭn Thұn hҫu là NguyӉn Cѭ Cҭn (ĈNTLTB chép là NguyӉn Ĉăng Cҭn),
ngѭӡi có võ nghӋ cao cѭӡng nên chúng bàn mѭu trѭӟc tiên phҧi giӃt ÿѭӧc Cҭn thì sӵ viӋc sӁ dӉ
nhѭ trӣ bàn tay. Nhân ngày khánh tiӃt Nguyên ÿán, bӑn Lý Văn Quang cho ÿһt phөc binh trong
phӕ, cho 50 tên gan dҥ sӱa soҥn y phөc theo kiӇu ngày xuân, ÿem lӉ ÿӃn mӯng tuәi tҥi dinh Cҭn
Thұn hҫu, rӗi nhân lúc vô tình chúng rút ÿRҧn ÿao trong tay áo chém Cҭn Thұn hҫu bӏ thѭѫng.
&ҭn Thұn hҫu vӑt chҥy lҩy ÿѭӧc ngӑn ÿao trên giá, quay lҥi chém ÿѭӧc 5, 6 tên. Chúng rút lui,
Uӗi lҥi ào vô trong trҥi quân ÿRҥt ÿѭӧc cây thѭѫng, quay lҥi hiӋp chiӃn. Lúc ҩy Cҭn Thұn hҫu ÿã
Eӏ trӑng thѭѫng ÿXӕi sӭc, kéo ÿao ÿӏnh bѭӟc giұt lùi, không ngӡ cán ÿao mҳc vào cây rào khiӃn
ông vҩp ngã, liӅn bӏ quân giһc ÿâm chӃt. Sau ÿó, thuӝc hҥ cӫa Cҭn Thұn hҫu liӅn ÿӃn tiӃp ӭng.
Quân giһc chҥy vӅ tө tұp bên kia cҫu ÿӇ chӕng cӵ.

9.2 Page 82

▲back to top


Quan Lѭu thӫ Cѭӡng Oai hҫu NguyӉn Cѭӡng ÿem binh thӫy bӝ dàn ӣ bӡ phía Bҳc, ÿӕt
phá cҫu ván ÿӇ cӭ thӫ, không dám tiӃn ÿánh, rӗi ÿѭa hӏch báo cáo cho Cai cѫ Ĉҥi Thҳng hҫu
7ӕng Phѭӟc Ĉҥi ӣ ÿҥo Mӛi Xuy (Hѭng Phѭӟc) hiӋp binh ÿánh dҽp; bҳt ÿѭӧc bӑn Lý Văn
Quang và bӑn cӯ khôi 57 tên ÿem giam vào ngөc. Năm 1756, nhân có bӑn thuӝc hҥ cӫa Tәng
ÿӕc Mân ChiӃt (Trung Quӕc) thuyӅn bӏ gió dҥt ÿӃn nѭӟc ta trӣ vӅ xӭ, bèn gӣi bӑn tһc ÿҧng Lý
9ăn Quang 16 tên (trӯ bӑn bӏ thѭѫng và chӃt) giҧi vӅ tӍnh Mân, trình quan Tәng ÿӕc ӣ ÿó xӱ
chém.
1748
NguyӉn Hӳu Doãn, giӳ quyӅn ĈLӅu khiӇn Gia Ĉӏnh thҩy ÿѭӡng bӝ mӟi mӣ, hӗi ҩy chѭa
thông suӕt ÿi lҥi khó khăn, viӋc báo tin ӣ biên giӟi cNJng bҩt tiӋn nên cho ngҳm ÿo ÿӏa thӃ,
chăng dây phóng lҥi ÿѭӡng cho thҷng tӯ Cҫu Sѫn (nay thuӝc quұn Bình Thҥnh TP. HCM) ÿӃn
+ѭng Phѭӟc (huyӋn Phѭӟc An, Trҩn Biên - tӭc vùng Bà Rӏa bây giӡ), tùy chӛ ÿһt trҥm, gӑi là
ÿѭӡng Thiên lý, gһp sông lӟn thì sai dân sӣ tҥi lұp ra bӃn ÿò, cho miӉn thuӃ má giao dӏch. Quân
dân tӯ ÿó ÿi lҥi ÿӅu tiӋn.
1749
ThiӅn sѭ Tә Ҩn - Mұt Hoҵng (1735 - 1835) quê ӣ Phù Cát, phӫ Qui Nhѫn (Bình Ĉӏnh)
vào tu hӑc ӣ chùa Ĉҥi Giác (Cù Lao Phӕ). Năm 1773, Mұt Hoҵng thӑ giӟi cө túc vӟi Hòa
thѭӧng Phұt Ý - Linh Nhҥc ӣ chùa Tӯ Ân (ӣ làng Tân Khai, huyӋn Tân Bình, dinh Phiên Trҩn
(nay thuӝc quұn 3 TP. Hӗ Chí Minh); sau ÿѭӧc Hòa thѭӧng Linh Nhҥc cӱ làm trө trì chùa Ĉҥi
Giác. Năm 1804, Gia Long ban chӍ cung thӍnh Mұt Hoҵng vӅ kinh ÿô sҳc phong làm tăng cang
và trө trì chùa Thiên Mө.
1755
NguyӉn Cѭ Trinh làm tham mѭu ÿLӅu khiӇn tѭӟng sƭ năm dinh (Bình Khang, Bình
Thuұn, Trҩn Biên, Phiên Trҩn, Long Hӗ) cùng vӟi ThiӋn Chính làm Thӕng suҩt tiӃn ÿánh Chân
/ҥp, bҧo vӋ ngѭӡi Côn - Man (1753 - 1754). Trong tӡ tâu năm 1755, NguyӉn Cѭ Trinh ÿã cho
biӃt tình hình tәng quát vӅ vùng Trҩn Biên vào giӳa thӃ kӹ XVIII nhѭ sau: “1ăm x˱a mͧ phͯ
Gia Ĉ͓nh cNJng tr˱ͣc mͧ ͧ H˱ng Ph˱ͣc (M͟i Xuy/Bà R͓a), k͇ tͣi Ĉ͛ng Nai ÿ͋ ti͏n h͡i tͭ dân
quân ÿ̯y ÿͯ, r͛i sau mͣi ḽy Sài Gòn. Nay ÿ̭t cNJ, tͳ H˱ng Ph˱ͣc tͣi Sài Gòn ch͑ có hai ngày
ÿ˱ͥng mà dân ͧ ch˱a yên, quân giͷ ch˱a kh̷p”.
1761
Ĉһng Ĉҥi Ĉӝ làm Ký lөc Quҧng Nam ÿѭӧc ÿLӅu vào làm Ký lөc Trҩn Biên. Ĉҥi Ĉӝ
ngѭӡi huyӋn Phong Ĉăng thuӝc tӍnh Quҧng Bình, thi ÿұu Hѭѫng tiӃn ÿѭӧc bә làm Văn chӭc;
Qăm 1748 ÿѭӧc thăng làm Ký lөc Bình Khang; 1761 làm Ký lөc Quҧng Nam, rӗi Ký lөc Trҩn
Biên. Thӡi ҩy có hai viên Cai ÿӝi hҫu cұn ra Trҩn Biên bҳt ca nhi cho chúa NguyӉn, cұy thӃ
khinh ngѭӡi, làm nhiӅu ÿӅu bұy bҥ. Ĉҥi Ĉӝ sai căng ra ÿánh chӃt, rӗi treo ӣ cӱa chӧ, tӵ mình
Pһc áo ngҳn, ÿeo gông nhӓ vӅ kinh chӏu tӝi. Chúa tha tӝi, thăng làm Tuҫn phӫ Gia Ĉӏnh và
chuҭn cho ÿi tuҫn khҳp 5 phӫ (tӭc 5 phӫ ngoài phӫ Gia Ĉӏnh: Quҧng Ngãi, Qui Nhѫn, Phú Yên,
Bình Khang, Bình Thuұn), ÿѭӧc quyӅn thăng giáng quan lҥi.
1741
Mùa ÿông năm Tân Mão, Nһc Thâm tӯ nѭӟc Tiêm vӅ mѭu hҥi Nһc Yêm. Yêm sai ngѭӡi
chҥy báo vӟi Trҩn Biên, Phiên Trҩn xin quân cӭu viӋn. Trҫn Thѭӧng Xuyên và Phó tѭӟng
NguyӉn Cӱu Vân ÿem chuyӋn tâu lên, chúa ban thѭ cho bӑn Vân và Xuyên ra lӋnh tùy nghi
phӫ dө ÿӇ yên biên giӟi. Bӑn Vân theo ÿó tuyên bӕ biӇu thӏ ý tӕt cӫa triӅu ÿình, ngѭӡi Chân
/ҥp ÿӅu mӃn phөc, tình hình biên cҧnh nhӡ ÿó mà yên bình.

9.3 Page 83

▲back to top


1748
Ĉһt ÿѭӡng trҥm ӣ Gia Ĉӏnh.
1765
Tháng Giêng Ҩt Dұu, chúa NguyӉn Phúc Khoát mҩt, con là NguyӉn Phúc Thuҫn 12 tuәi
lên thay. Trѭѫng Phѭӟc Loan làm Quӕc phó ӣ Ĉàng Trong, chuyên quyӅn, bҥo ngѭӧc, thâu tóm
công viӋc triӅu chính trong tay.
1769
Tháng Giêng năm Kӹ Sӱu, chúa NguyӉn mӟi lên ngôi, lӋnh cho ÿӏa phѭѫng làm bҧng
tính các thӭ thuӃ khóa, lұp thành sә tâu lên. Hàng năm sӕ thuӃ thu ӣ Thuұn Hóa là 3.533.356
thăng thóc, 63.655 thăng gҥo và 153.600 quan tiӅn. Tӯ Quҧng Nam ÿӃn Gia Ĉӏnh là 6.048.626
thăng thóc, 782.000 thăng gҥo và 241.900 quan tiӅn. Ngoài ra, các thӭ thuӃ nguӗn, tҩn, ÿҫm,
ao, tuҫn ty, chӧ, ÿò mӛi năm thu tiӅn vào hѫn 76.400 quan, vàng 148 lҥng, bҥc 1450 lҥng. Tӯ
Quҧng Nam trӣ vӅ Nam chiӃm 6 phҫn, Thuұn hóa chiӃm 4 phҫn. Các loҥi nhѭ lөa, nhiӉu, vҧi
trҳng, ngà voi, sӯng tê, sáp ong, dҫu nѭӟc, dҫu thѫm, ÿѭӡng cát, mұt mía, mұt ong, song, mây
Qѭӟc, ÿXӕc trám, ÿèn sáp thì không kӇ trong sӕ này.
1770
'ұt sƭ ӣ Thuұn Hóa là Ngô ThӃ Lân nhân viӋc giá thóc ӣ Gia Ĉӏnh tăng vӑt, dân chúng
ÿói kém dâng sӟ bàn vӅ viӋc tiӅn tӋ, ÿҥi thӇ phê bình viӋc dùng tiӅn kӁm và ÿӅ xuҩt viӋc lұp
Pӛi phӫ mӝt kho thѭӡng bình: “hӉ thóc rӁ thì theo giá mua vào, thóc ÿҳt thì theo giá bán ra.
Nhѭ thӃ thì giá thóc không ÿӃn nӛi rҿ quá ÿӇ hҥi cho nhà nông mà cNJng không ÿӃn nӛi ÿҳt quá
ÿӇ lӧi cho bӑn phú thѭѫng, rӗi sau dҫn dҫn sӁ sӱa ÿәi cái tӋ tiӅn kӁm. ThӃ là vұt giá sӁ ÿѭӧc
bình әn”. Sӟ dâng lên nhѭng không ÿѭӧc trҧ lӡi. Sau Ngô ThӃ Lân theo Tây Sѫn.
1771
NguyӉn Nhҥc cùng hai anh em là NguyӉn HuӋ và NguyӉn Lӳ tұp hӑp dân chúng khӣi
nghƭa, lұp ÿӗn trҥi ӣ ҩp Tây Sѫn Thѭӧng (Kontum) và Tây Sѫn Hҥ (Bình Ĉӏnh). Nghƭa quân
nêu danh nghƭa ÿánh ÿә quyӅn thҫn Trѭѫng Phѭӟc Loan, lұp Hoàng tôn NguyӉn Phúc Dѭѫng.
Nhân dân hѭӣng ӭng ngày càng ÿông.
1773
Tháng 8 âl, quân Tây Sѫn ÿánh hҥ thành Qui Nhѫn và tiӃn công liên tiӃp các phӫ Quҧng
Ngҧi, Diên Khánh, Bình Khang, Bình Thuұn.
1774
Tháng 3 âm lӏch, Trҩn thӫ Long Hӗ là Tӕng Phѭӟc HiӋp, Cai bҥ NguyӉn Khoa Thuyên
chӍ huy quân NguyӉn ÿánh lui quân Tây Sѫn chiӃm lҥi Bình Thuұn, Diên Khánh, Bình Khang.
Phҥm vi hoҥt ÿӝng cӫa Tây Sѫn bҩy giӡ rӝng gҫn mӝt nӱa Ĉàng Trong ngăn cҳt khu vӵc cai trӏ
Fӫa hӑ NguyӉn ra hai ÿҫu.
Tháng Chҥp, quân Trӏnh chiӃm Phú Xuân. Chúa NguyӉn Phѭӟc Thuҫn mang gia quyӃn
chҥy vào Quҧng Nam.
1775
Tháng Giêng âm lӏch, Phúc Thuҫn phong Phúc Dѭѫng làm Ĉông cung, ӣ lҥi cùng mӝt sӕ
Wѭӟng hoҥt ÿӝng ӣ Cu Ĉê (Quҧng Nam), còn mình chҥy vào Gia Ĉӏnh. Phúc Dѭѫng sau bӏ Lý
Tài bҳt ÿѭa vӅ cho NguyӉn Nhҥc ӣ Hӝi An.

9.4 Page 84

▲back to top


Tháng 7 âm lӏch, NguyӉn HuӋ ÿánh úp Phú Yên. Quân NguyӉn Ánh thua to. Lý Tài ÿѭӧc
Tây Sѫn trao quyӅn trҩn thӫ Phú Yên, nhѭng Lý Tài phҧn bӝi Tây Sѫn ÿem thành Phú Yên
hàng NguyӉn.
1776
Cuӕi năm 1775, Lý Tài làm phҧn Tây Sѫn vӅ hàng tѭӟng NguyӉn là Tӕng Phѭӟc HiӋp ӣ
Phú Yên. ĈӃn giӳa năm 1776, Tӕng Phѭӟc HiӋp ÿem theo Lý Tài, kéo quân tӯ Bình Khang vӅ
Fӭu viӋn cho DuӋ Tông NguyӉn Phѭӟc Thuҫn ӣ Sài Gòn. Lúc bҩy giӡ quân Ĉông Sѫn (ngө ý
ÿӕi nghӏch vӟi Tây Sѫn) do Ĉӛ Thành Nhѫn chiêu mӝ ÿѭӧc ӣ Ba Giӗng, gӗm 3000 ngѭӡi ÿã
ÿánh bҥi NguyӉn Lӳ. KӃ ÿó, Tӕng Phѭӟc HiӋp chӃt, Ĉӛ Thành Nhѫn khinh Lý Tài là hàng
Wѭӟng, gӑi Lý Tài là ÿӗ chó lӧn không thӇ dùng ÿѭӧc, nên Lý Tài căm giұn ÿem quân bҧn bӝ
Fӫa mình là ÿӝi quân Hòa Nghƭa chiӃm cӭ vùng thѭӧng lѭu Khe Lӗ (suӕi Lӗ Ӗ) thuӝc tәng An
Thӫy, huyӋn Bình An, Trҩn Biên ÿӃn vùng núi Chiêu Thái (Châu Thӟi) ӣ huyӋn Phѭӟc Chánh
thuӝc Trҩn Biên làm phҧn. Lý Tài tө tұp thêm ngѭӡi Hoa trong vùng sung vào ÿӝi ngNJ ÿѭӧc
8000 ngѭӡi, chia quân theo 4 sҳc cӡ: Lý HiӅn tѭӟng quân lãnh cӡ vàng; Vѭѫng Nam tѭӟng
quân lãnh cӡ trҳng; Lâm Tân tѭӟng quân lãnh cӡ hӗng; Trҫn Hә tѭӟng quân lãnh cӡ màu lam.
Lý Tài còn mӝ bҳt ngѭӡi Minh Hѭѫng / Thanh Hà cùng bӑn côn ÿӗ vô lҥi lҩy hiӋu là Trung ÿҥo
quân, chiӃm huyӋn Bình An hoành hành cѭӟp phá, bҳt ÿѭӧc ngѭӡi thì chúng mә bөng ăn gan,
ăn cҧ thӏt, dӳ tӧn thái quá không ÿâu sánh bҵng.
Tháng 8, tѭӟng quân Ĉông Sѫn Ĉӛ Thành Nhѫn cùng 5 tѭӟng cӫa mình là Ĉӛ Hoàng,
Ĉӛ Kӷ, Ĉӛ Bӕ, Ĉӛ Nhѫn ÿem quân ÿӃn ÿánh. Bӑn Lý Tài rút vӅ nѭѫng cұy thӃ hiӇm yӃu cӫa
núi Châu Thӟi. Binh Hòa Nghƭa dùng mác nhӑn 8 thѭӟc, lѭӥi mác nhѭ cái dao cá, dùng chém
và ÿâm ÿӅu ÿѭӧc cҧ; lҥi dùng dao lá bài, súng bҳn chim làm món sӣ trѭӡng. Khi ra trұn lҥi cӝt
giҩy kim ngân, chӍ tiӅn vào cә ÿӇ biӇu thӏ là phҧi chӃt. Còn binh Ĉông Sѫn lҩy NgNJ Nhan liӋu
(?) bôi mһt cҫm cây ÿXӕc dҫu rái và cây sào, cӝt dây mây có gai vào chót sào thҧ thòng xuӕng
nhѭ ÿuôi chim trƭ, lҥi dùng phӕc ÿao và ÿRҧn ÿao làm chiӃn kӻ sӣ trѭӡng. Hai bên giao chiӃn ӣ
chӧ Bình Tiên. Quân Hòa Nghƭa trá bҥi dө quân Ĉông Sѫn ÿӃn núi Châu Thӟi, phөc binh sҹn ӣ
Fҫu Tân Bҧn, nәi dұy ÿánh giӃt, binh tѭӟng Ĉông Sѫn tӱ thѭѫng không kӇ xiӃt. Bӑn Ĉӛ Hoàng
chҥy lui vô Sài Gòn. Quân Hòa Nghƭa kéo ÿӃn ÿóng ӣ chӧ Băng Bӝt toan tính kӃ ÿánh úp Phiên
Trҩn. Kӏp khi ÿó Ĉông cung NguyӉn Phѭӟc Dѭѫng vào Gia Ĉӏnh, xin DuӋ Tông NguyӉn
Phѭӟc Thuҫn sai NguyӉn Danh Khoáng ÿӃn dө Lý Tài, nhѭng Lý Tài ngӡ vӵc giӳ Khoáng
trong quân, kéo hӃt quân bҧn bӝ vӅ Sài Gòn ÿѭa xa giá DuӋ Tông ÿi lánh, rѭӟc vӅ Du MiӋt
(Thӫ Dҫøu Mӝt); rӗi sau lҥi vӅ Sài Gòn, hӝi các quan tҥi chùa Kim Chѭѫng: DuӋ Tông nhѭӡng
ngôi cho Ĉông cung NguyӉn Phѭӟc Dѭѫng. Dѭѫng xѭng là Tân Chính vѭѫng, tôn DuӋ Tông
NguyӉn Phѭӟc Thuҫn làm Thái Thѭӧng Vѭѫng; kӃ thăng Tôn Thҩt Chí làm ThiӃu phó, Tôn
Thҩt Xuân làm Chѭӣng cѫ, Lý Tài làm Bҧo giá Ĉҥi tѭӟng quân, Tӕng Phѭӟc Ĉҥm làm Giám
quân, Trҫn Văn Hòa làm Tham mѭu nӝi ÿLӋn.
1ӝi bӝ phe NguyӉn lӫng cӫng, phe Ĉông Sѫn và Hòa Nghƭa phân liӋt thành thù ÿӏch. Hai
chúa bҩt lӵc, dân chúng Trҩn Biên, Sài Gòn ÿiêu ÿӭng.
Ngày 8-2, NguyӉn Lӳ ÿem thӫy binh vào Gia Ĉӏnh, ÿánh chiӃm Sài Gòn và 3 dinh Trҩn
Biên, Phiên Trҩn, Long Hӗ. NguyӉn Phúc Thuҫn bӓ chҥy. NguyӉn Lӳ lҩy 200 thuyӅn lѭѫng
ÿѭa vӅ Qui Nhѫn.
Tháng 5, NguyӉn Lӳ bҩt ngӡ ÿánh vô Gia Ĉӏnh. Chѭӣng cѫ Hӵu Ĉӭc hҫu Tӕng Phѭӟc
+ӵu chӍ ÿem mӝt sӕ quan binh bҧo vӋ NguyӉn Phѭӟc Thuҫn chҥy qua Trҩn Biên dinh, ÿóng ӣ
Ĉӗng Tràm (7[4]) rӗi chiêu mӝ binh cҫn vѭѫng ÿӇ tiêu trӯ quân ÿӏch. Vұy nên Thҥch HuyӅn Cai
(1) Ĉҥi Nam thӵc lөc: I, 256: ÿӃn dinh Trҩn Biên, “dӯng chân ӣ Ĉӗng Lam, nay là Hҧi Ĉӝng”

9.5 Page 85

▲back to top


ÿӝi Phѭѫng Danh hҫu Ĉӛ Thành Nhѫn ÿem 3000 binh cӫa bӑn hә tѭӟng là NguyӉn HuǤnh
Ĉӭc, Trҫn Búa, Ĉӛ Vàng, Ĉӛ Tai, Võ Nhàn, Ĉӛ Bҧng thuӝc Nghƭa Lӳ Ĉông Sѫn – xѭng là
Ĉông Sѫn Thѭӧng tѭӟng quân, chһt cây, vác sào, bôi áo, vӁ mһt rӗi tӯ Ba Giӗng cuӗn cuӝn kéo
vào thành Gia Ĉӏnh. NguyӉn Lӳ rút vӅ Qui Nhѫn.
– Lê Quí Ĉôn viӃt Phͯ biên t̩p lͭc, trong ÿó cho biӃt: Ӣ hai huyӋn Tân Bình và Phѭӟc
Long “gieo mӝt hӝc thóc thì gһt ÿѭӧc 100 hӝc”. Thóc ӣ Gia Ĉӏnh rҩt rҿ: “1 quan tiӅn mua ÿѭӧc
16 ÿҩu thóc”.
– Hòa thѭӧng Thành Nhҥc - Ҭn Sѫn, thiӅn sѭ khai sѫn chùa Châu Thӟi viên tӏch. ĈӋ tӱ
Oұp tháp ӣ gҫn chùa ÿӇ thӡ. Tөc truyӅn, Hòa thѭӧng Thành Nhҥc hay xuӕng BӃn Ngӵa sông
Ĉӗng Nai ÿӇ tҳm nên sau này, các ÿӋ tӱ lұp thêm chùa Long ThiӅn (nay thuӝc xã Bӱu
Hòa/TP.Biên Hòa); sau khi tháp trên núi hѭ, ÿӋ tӱ lҥi dӵng tháp vӑng ӣ chùa Long ThiӅn ÿӇ
thӡ. Hòa thѭӧng Thành Nhҥc - Ҭn Sѫn là Tә cӫa các thiӅn sѭ trө trì tҥi các chùa trong vùng:
Long ThiӅn, Phѭӟc Tѭӡng (Thӫ Ĉӭc), Long Hѭng, HiӇn Lâm (Hóc Ông Che ӣ Hóa An)...
1777
Tháng 3 năm Ĉinh Dұu, NguyӉn HuӋ ÿem quân thӫy bӝ vào ÿánh Gia Ĉӏnh. Tân Chính
Yѭѫng lѭu Lý Tài giӳ Sài Gòn, rӗi tӵ ÿem quân tiӃn ÿóng ӣ Trҩn Biên. NguyӉn Cӱu Tuҩn theo
Tân Chính vѭѫng ÿѭӧc vѭѫng trao chӭc Nӝi tҧ Chѭӣng cѫ Phó tiӃt chӃ, lãnh quân ÿóng ӣ sông
Ký (Long Thành) cùng quân Tôn Thҩt Xuân ÿóng ӣ Hѭng Phѭӟc (Bà Rӏa) (8[5]), quân NguyӉn
Ĉҥi Lӳ ÿóng ӣ núi Bà Vҧi (Thӏ Vҧi) (9[6]). Bӝ binh Tây Sѫn ngҫm theo ÿѭӡng thѭӧng ÿҥo ÿánh
vào: Tuҩn và Ĉҥi Lӳ ÿӅu tӱ trұn. NguyӉn Cӱu Ĉàm (con NguyӉn Cӱu Vân) theo hӝ giá cNJng tӱ
trұn cùng Tuҩn ӣ trұn sông Ký. Lý Tài ӣ Sài Gòn chӕng không lҥi thӫy quân. Tân Chánh vѭѫng
Kӑp các tѭӟng bàn, Tham Tán NguyӉn Ĉăng Trѭѫng cho rҵng quân Tây Sѫn nhiӅu mà binh cӫa
NguyӉn ít khó mà ÿӕi ÿӏch nên phҧi rút vӅ Sài Gòn ÿӇ tính kӃ sách chiӃn thӫ. Tân Chánh vѭѫng
nghe theo: lѭu Chѭӣng cѫ Tӕng Phѭӟc Lѭѫng ÿóng giӳ Trҩn Biên rӗi rút vӅ Sài Gòn. Cuӝc
chiӃn diӉn ra ác liӋt, Tân Chánh vѭѫng, Thái Thѭӧng vѭѫng chҥy vӅ Ba Giӗng, Vƭnh Long,
Long Xuyên. Cuӕi cùng cҧ hai ÿӅu bӏ quân Tây Sѫn bҳt, giӃt chӃt. Lҩy xong Gia Ĉӏnh, NguyӉn
HuӋ và NguyӉn Lӳ ÿӇ Tәng ÿӕc Châu ӣ lҥi trҩn thӫ, rӗi ÿem quân vӅ Qui Nhѫn (tháng 10-
1777).
Tháng 10 âm lӏch, quân NguyӉn tұp hӧp ÿánh chiӃm Sa Ĉéc.
Tháng 11 âm lӏch, quân NguyӉn chiӃm Vƭnh Long.
Tháng 12 âm lӏch, quân NguyӉn chiӃm Sài Gòn.
1778
Tháng Giêng âm lӏch, NguyӉn Nhҥc lên ngôi Hoàng ÿӃ, lҩy niên hiӋu là Thái Ĉӭc, ÿәi thành
Ĉӗ Bàn làm thành Hoàng ÿӃ. NguyӉn Nhҥc phong NguyӉn Lӳ làm TiӃt chӃ, NguyӉn HuӋ làm
Long Nhѭѫng tѭӟng quân.
Tháng 2 âm lӏch, NguyӉn Nhҥc cho quân theo 2 hѭӟng thӫy bӝ ÿánh vào Biên Hòa - Gia Ĉӏnh,
nhѭng không thҳng lӧi, cҧ hai rút vӅ Qui Nhѫn. Tây Sѫn ÿã mҩt Gia Ĉӏnh, lҥi mҩt thêm Bình
Thuұn.
1779
Tháng 10 năm Kӹ Hӧi, ÿӡi ThӃ tә Cao Hoàng ÿӃ năm thӭ hai, cho hӑa ÿӏa ÿӗ, cҳt xén
(1) Xuân: con cӫa chúa NguyӉn Phѭӟc Khóat, cҫm quân giӳ Quang Nam bӏ Tây Sѫn ÿánh bҥi bӓ chҥy vào MNJi Né (Bình Thuұn) gһp
NguyӉn Phѭӟc Dѭѫng thì cùng vào Gia Ĉӏnh. DuӋ vѭѫng NguyӉn Phѭӟc Thuҫn gһp ÿѭӧc cҧ mӯng, lұp tӭc giao cho chӭc Chѭӣng cѫ
sai giӳ ÿӗn Hѭng Phѭӟc.
(2) Ĉӗn này chѭa có quân bҧn hӝ cӫa Cai cѫ Tӕng Phѭӟc Hoà ÿóng giӳ.

9.6 Page 86

▲back to top


ÿӏnh giӟi 3 dinh Trҩn Biên (Coi huyӋn Phѭӟc Long; huyӋn này chia 4 tәng: Tân Chánh, Bình
An, Long Thành, Phѭӟc An), Phiên Trҩn và Long Hӗ cho liên lҥc vӟi nhau; lҥi lҩy ÿӏa bӝ 3
dinh tӑa lҥc xӭ Mӻ Tho ÿһt làm Trѭӡng Ĉӗn dinh, lұp lӷ sӣ ӣ Giӗng Cai YӃn. (Theo Gia Ĉ͓nh
Thành thông chí, t̵p Trung, tr.17): “Ĉ͓a ph˱˯ng Nông N̩i, nguyên x˱a có nhi͉u ao ch̹m,
Uͳng rú. Khi ÿ̯u thi͇t l̵p 3 dinh, m͡ dân ÿ͇n ͧ, pháp ch͇ còn khoan dung, gi̫n d͓; có ÿ̭t ͧ
Tr̭n Biên mà ki͇n tr˱ng làm ÿ̭t ͧ Phiên Tr̭n, nh˱ v̵y cNJng tùy theo dân nguy͏n không có
ràng bu͡c chi c̫, c͙t y͇u khi͇n dân mͧ ÿ̭t, kẖn hoang cho thành ÿL͉n, l̵p làm thôn xã mà
thôi. L̩i có ÿ̭t hi͏n còn bùn c͗ mà tr˱ng làm s˯n ÿL͉n, ho̿c ÿ̭t gò ÿ͙ng mà tr˱ng làm ru͡ng
F͗ cNJng có ph̯n nhi͉u; còn nh˱ sào, m̳u, kho̫nh, sͧ tùy theo mi͏ng khai mà ÿăng vào b͡ chͱ
không h̩ th˱ͣc ÿo khám, phân b͝ ÿ̻ng h̩ng t͙t x̭u; còn thu͇ l͏ nhi͉u ít không chͳng và cái
K͡c (ÿ͛ ÿong l˱ͥng) lͣn nh͗ cNJng tùy nguyên l͏ sͧ thu͡c ph͗ng theo ÿó mà làm không có ÿ͛ng
nhau m͡t m͹c. Ĉ̿t 9 kh͙ tr˱ͥng bi͏t n̩p (các kho Qui An, Qui Hóa, C̫nh D˱˯ng, Thiên Mͭ,
Gi̫n Th̫o, Hoàng L̩p, Tam L̩ch, B̫ Canh, Tân Th̩nh) ÿ͋ thu thu͇. Ĉ͇n ÿây b͗ 9 kh͙ tr˱ͥng
và sai các dinh châm ch˱ͣc l͏ cNJ thu͇ ÿL͉n th͝ mà s͵a l̩i cho có m͹c quân bình, nh˱ng so vͣi
các dinh tr̭n v͉ phía B̷c thì pháp ch͇ ͧ Gia Ĉ͓nh còn khoan h͛ng mà thu͇ cNJng nh́ h˯n.
1780
Tháng Giêng âm lӏch, NguyӉn Ánh xѭng vѭѫng tҥi Sài Gòn, vүn theo niên hiӋu nhà Lê,
dùng ҩn “Ĉ̩i Vi͏t qu͙c Nguy͍n chúa Vƭnh Tr̭n chi b̫o”.
1781
Tháng 3 âm lӏch, NguyӉn Ánh giӃt Ĉӛ Thành Nhѫn; quân Ĉông Sѫn bҩt bình chӕng lҥi.
Tháng 5 âm lӏch, NguyӉn Ánh ÿem quân thӫy bӝ ӣ Gia Ĉӏnh, Bình Thuұn, Nha Trang (gӗm 3
Yҥn quân, 80 chiӃc thuyӅn biӇn, ba chiӃn thuyӅn lӟn và hai tàu kiӇu Châu Âu) tiӃn ra ÿánh quân
Tây Sѫn ӣ Nha Trang. Voi chiӃn cӫa Tây Sѫn ÿánh bҥi bӝ binh cӫa NguyӉn Ánh; thӫy binh
NguyӉn Ánh ӣ Gia Ĉӏnh không dám tiӃn ra nӳa.
1782
Tháng 3, NguyӉn Nhҥc và NguyӉn HuӋ ÿem vài trăm thuyӅn ÿѭa binh vào cӱa Cҫn Giӡ tiӃn
ÿánh Gia Ĉӏnh. NguyӉn Ánh sai Tӕng Phѭӟc Thiêm ÿLӅu bát trұn thӫy binh ӣ sông Ngã Bҧy.
Quân Tây Sѫn ÿánh bҥi quân cӫa Thiêm. Quân NguyӉn Ánh phҧi rút. Mӝt mình Cai cѫ Mҥn
Hòe chӍ huy tàu Tây cӕ sӭc chӕng trҧ. Quân Tây Sѫn ÿә quân bao vây 4 mһt, ném hӓa khí ÿӕt
tàu. Mҥn Hòe bӏ chӃt (Man Hòe/Manuel là ngѭӡi Pháp do Bá Ĉa Lӝc tiӃn cӱ cho NguyӉn Ánh
ÿѭӧc cho giӳ chӭc Khâm sai Cai cѫ, coi ÿӝi Trung Khuông). NguyӉn Ánh nghe tin ÿích thân
ÿӕc binh thuyӅn tiӃp ӭng và ÿөng trұn ӣ sông Ngã Ba (Tam KǤ giang/Nhà Bè) và bӏ thҩt trұn
phҧi thu quân vӅ BӃn Nghé và rút chҥy xuӕng Ba Giӗng ra Phú Quӕc. Công chúa trѭӣng là
Ngӑc Toàn cùng chӗng là Chѭӣng cѫ NguyӉn Hӳu Thөy / Thoҥi ÿem quân giӳ ÿӗn Bình Hóa
(thuӝc tӍnh Biên Hòa). Ĉӗn bӏ Tây Sѫn ÿánh chiӃm. Hӳu Thөy chҥy qua ÿѭӡng Chân Lҥp ÿӇ
Fҫu viӋn Xiêm giúp NguyӉn Ánh bӏ ngѭӡi Chân Lҥp giӃt. Công chúa Ngӑc Toàn ҭn náu ӣ Ba
Phӫ (Biên Hòa) bӏ dò bҳt. Ĉӕc chiӃn Tây Sѫn giҧi công chúa ÿi Sài Gòn. Khi thuyӅn ÿӃn sông
Tam Ĉà, công chúa gieo mình xuӕng sông tӵ tӱ.
Tháng 5 âm lӏch, Hӝ giá Phҥm Ngҥn bӏ quân Hòa Nghƭa (ÿӝi quân ngѭӡi Hoa theo
NguyӉn Ánh) phөc kích giӃt chӃt ӣ cҫu Tham Lѭѫng (Hóc Môn). NguyӉn Nhҥc tӭc giұn mӣ
cuӝc tҩn công vào Vѭӡn Trҫu và cho rҵng quân Hòa Nghƭa toàn là ngѭӡi Hoa nên ra lӋnh tàn
sát ngѭӡi Hoa.
NguyӉn Nhҥc và NguyӉn HuӋ vӅ Qui Nhѫn giao cho Hӝ bӝ Bá và Ĉӛ Nhàn Trұp cùng
3000 quân cѫ giӳ Gia Ĉӏnh.

9.7 Page 87

▲back to top


Tháng 8 âm lӏch, Tѭӟng cӫa NguyӉn Ánh là Châu Văn TiӃp tiӃn ÿánh Gia Ĉӏnh. Hӝ bӝ
Bá và Ĉӛ Nhàn Trұp thua chҥy vӅ Qui Nhѫn. NguyӉn Ánh lҥi quay lҥi Gia Ĉӏnh.
1783
Tháng 7 âm lӏch, Phò mã Tây Sѫn là Trѭѫng Văn Ĉa ÿem thӫy quân truy kích ráo riӃt
khiӃn NguyӉn Ánh phҧi rӡi ÿҩt liӅn chҥy lánh ra ÿҧo Phú Quӕc vӟi ÿám tàn quân hӝ vӋ.
Tháng 8 âm lӏch, NguyӉn HuӋ lҥi vӅ Qui Nhѫn, giao Gia Ĉӏnh cho Trѭѫng Văn Ĉa và
Chѭӣng tiӅn Bҧo trҩn giӳ.
1784
Tháng 2 âm lӏch, NguyӉn Ánh chҥy sang Xiêm cҫu viӋn.
Tháng 6 âm lӏch, NguyӉn Ánh, Châu Văn TiӃp dүn các tѭӟng Xiêm và 5 vҥn quân thӫy bӝ, 300
chiӃn thuyӅn NguyӉn vào Gia Ĉӏnh ÿánh chiӃm Rҥch Giá, Ba Thҳc, Trà Ôn, Mân Thít, Sa Ĉéc.
Tháng 12 âm lӏch, NguyӉn HuӋ ÿem quân vào Gia Ĉӏnh. Quân Xiêm bӏ quân Tây Sѫn ÿánh bҥi
ӣ Rҥch Gҫm - Xoài Mút (Mӻ Tho); chӍ còn vài nghìn tên sӕng sót chҥy trӕn vӅ nѭӟc theo
ÿѭӡng núi. Sau chiӃn thҳng NguyӉn HuӋ lҥi vӅ Qui Nhѫn ÿӇ Ĉô úy Ĉһng Văn Trҩn giӳ Gia
Ĉӏnh.
1786
Hòa thѭӧng Minh Vұt - Nhҩt Tri (không rõ năm sinh) thuӝc thiӅn phái Lâm TӃ, ÿӡi 36, ÿӋ tӱ
Fӫa Tә sѭ Nguyên ThiӅu - Siêu Bҥch, trө trì chùa Kim Cang (Ĉӗng Nai) viên tӏch. Hòa thѭӧng
là mӝt cao tăng tài ÿӭc nәi tiӃng cӫa xӭ Gia Ĉӏnh xѭa, có nhiӅu ÿӋ tӱ xuҩt sҳc nhѭ: 1/ ThiӅn sѭ
ThiӋt Thành – LiӉu Ĉҥt (tӭc Hòa thѭӧng LiӉu Hoa) ÿã tӯng hoҵng hóa ӣ hai ngôi chùa có sӟm
ӣ Gia ÿӏnh là Tӯ Ân và Khҧi Tѭӡng và ông ÿѭӧc mӡi làm tăng cang ӣ chùa Thiên Mө (HuӃ). 2/
ThiӅn sѭ ThiӋt Thoҥi – Tánh Tѭӡng khai sѫn chùa Huê Nghiêm (Thӫ Ĉӭc); 3/ ThiӅn sѭ Phұt
Chí – Ĉӭc Hҥnh khai sѫn chùa Long NhiӉu (Thӫ Ĉӭc)...
1787
Anh em Tây Sѫn bҩt hòa, ÿem quân ÿánh lүn nhau. Ĉô úy Ĉһng Văn Trҩn ӣ Gia Ĉӏnh
ÿem hӃt quân vӅ Qui Nhѫn, ÿӇ Tham ÿӕc Trҫn Tú giӳ Gia Ĉӏnh. Sau ÿó, Nhҥc và HuӋ giҧng
hòa. NguyӉn HuӋ kéo vӅ ÿóng ÿô ӣ Phú Xuân xѭng là Bҳc Bình Vѭѫng giӳ tӯ Quҧng Nam ra
%ҳc. Nhҥc ÿóng ӣ Qui Nhѫn và sai NguyӉn Lӳ vào giӳ Gia Ĉӏnh, xѭng hiӋu là Ĉông Ĉӏnh
Yѭѫng.
Tháng 7, NguyӉn Ánh bí mұt tӯ Xiêm kéo vӅ ÿóng ӣ các hҧi ÿҧo ngoài biӇn Gia Ĉӏnh ÿӇ chiêu
Wұp lӵc lѭӧng chiӃm lҥi Gia Ĉӏnh.
Tháng 9, NguyӉn Ánh kéo quân ÿӃn cӱa Cҫn Giӡ. NguyӉn Lӳ rút quân vӅ Lҥng Phө (Biên
Hòa), ÿҳp lNJy ÿҩt ÿӇ ӣ, giao Thái bҧo Phҥm Văn Tham giӳ Sài Gòn, ÿóng thành giӳ vӳng.
NguyӉn Ánh không sao ÿánh hҥ ÿѭӧc, bèn lұp mѭu ly gián: ViӃt thѭ giҧ lӋnh cӫa NguyӉn Nhҥc
sai Lӳ giӃt Tham. Tham lҫm mѭu ÿem quân kéo cӡ trҳng ÿӃn Lҥng Phө. Lӳ thҩy vұy, tѭӣng
Tham ÿã ÿҫu hàng bèn kéo quân chҥy vӅ Qui Nhѫn, rӗi chӃt. Tham lҥi ÿóng giӳ Sài Gòn.
1788
Tháng 8, NguyӉn Ánh chiӃm lҥi thành Gia Ĉӏnh. Sau ÿó, ÿһt quan công ÿѭӡng ӣ Phiên Trҩn và
Trҩn Biên: lҩy Ký lөc Vƭnh Trҩn là Phҥm Văn Thұn làm Cai bҥ Phiên Trҩn, NguyӉn Doãn
Thӕng làm Ký lөc; cӵu Lѭu thӫ Ĉoàn văn Khoa làm Lѭu thӫ Trҩn Biên, Tham mѭu Trѭѫng
Ĉӭc Khoan làm Ký lөc; phong cho Lê Văn Quân làm Khâm sai Bình tây Ĉô ÿӕc Chѭӣng tiӃn
quân dinh Quұn công, quҧn lãnh tѭӟng sƭ dinh; sai Khâm sai Thӕng nhung Cai cѫ là NguyӉn
9ăn Tính giӳ ÿҥo Ĉӗng Môn.

9.8 Page 88

▲back to top


/ҥi lӋnh cho các tәng, xã, thôn, phѭӡng phàm có dân lұu ngө cѭ và tàn tӕt cӫa quân Tây
6ѫn ÿӅu cho ÿăng hӃt vào sә hӝ, kҿ không có tài sҧn thì làm hҥng cӕ cùng, cho miӉn thӏ nҥp
(nhѭ các món thóc, gҥo, ÿӗng, thiӃc, mây, gӛ, hҥt cau... không phҧi thuӃ chính cung ÿӅu gӑi là
thӏ nҥp), duy lao dӏch thì chӏu nhѭ dân. Còn ngѭӡi Ĉѭӡng (Hoa kiӅu) mӟi hay cNJ ÿӅu do Cai
phӫ làm sә riêng ÿӇ nӝp.
– Lѭu thӫ Trҩn Biên Ĉoàn Văn Khoa nhұn chӭc không bao lâu thì chӃt. Tәng nhung Cai
Fѫ Phҥm Văn NguyӋt làm Lѭu thӫ Trҩn Biên, Ký lөc Trѭѫng Ĉӭc Khoan làm Cai bҥ, Tham
Pѭu NguyӉn Hѭѫng làm Ký lөc.
– Ĉәi cӱa biӇn Cҫn Giӡ thuӝc Trҩn Biên cho vӅ Phiên Trҩn, lҩy khâm sai thuӝc nӝi Cai ÿӝi;
Phan Văn Ĉӗng làm Thӫ ngӵ ÿánh thuӃ các thuyӅn buôn.
– Ĉһt ÿài hiӋu lӱa ӣ các tҩn Cҫn Giӡ, Ĉӗng Tranh, VNJng Tàu, sai NguyӉn Văn Trѭѫng
ÿem thӫy quân ÿi tuҫn các cӱa biӇn.
– Tháng 10, Sai các quân chia ÿi các ÿҥo Ĉӗng Môn, Quang Hóa và Ba Can ÿӇ lҩy gӛ
ván.
– Bҳt ÿҫu ÿһt phӫ binh: các tәng, xã, thôn, phѭӡng ÿӅu phҧi ghi sӕ dân ÿӋ nҥp; kén
nhӳng ÿinh tráng, lҩy mӝt nӱa lұp phӫ binh, kӃt thành thұp và ngNJ ÿӇ phòngviӋc gҩp mà ÿánh
giӳ. Bҳt ÿҫu làm thí ÿLӇm ӣ Phiên An, ÿӃn tháng 11 bҳt ÿҫu kén phӫ binh ӣ dinh Trҩn Biên .
– Tháng 12. Dӵng kho Bӕn dinh trên nӅn cNJ kho Giҧn Thҧo, làm thêm và mӣ rӝng ra ÿӇ
chӭa tô thuӃ cҧ 4 dinh vào ÿó.
1789
– Tháng Giêng. NguyӉn Ánh ÿӏnh lӋ thuӃ cҧng cho thuyӅn buôn Trung Quӕc (thuyӅn Hҧi Nam,
thuyӅn TriӅu Châu, thuyӅn Quҧng Ĉông, thuyӅn Phѭӟc KiӃn, thuyӅn Thѭӧng Hҧi) và ra lӋnh:
“phàm hàng hóa cӫa thuyӅn, nӃu có vұt gì quan hӋ ÿӃn binh dөng nhѭ chì, sҳt, ÿӗng, diêm tiêu,
Oѭu huǤnh thì nӝp cho quan, trҧ tiӅn ÿúng giá, nӃu cùng nhau mua bán riêng thì có tӝi”
– Tháng 2. Ban lӋnh cҩm giӃt trâu vì nhu cҫu sӭc kéo cҫn mà trâu bӏ bӋnh chӃt nhiӅu. Kҿ
nào phҥm cҩm này thì quan xӱ bãi, dân thì xӱ 100 roi và sung dӏch phu.
– Tháng 4. Cҩm thuyӅn buôn nѭӟc ngoài chӣ trӝm vұt cҩm: Thóc, gҥo, kǤ nam, trҫm
Kѭѫng, ngà voi, sӯng tê. Ai dám mua bán riêng các thӭ ҩy xӱ 100 roi và xiӅng sung dӏch phu 3
Qăm, tài sҧn sung công.
– Tháng 5. Cҩm phù thӫy và ÿӗng bóng. Kҿ nào còn phҥm cҩm: Phù thӫy xӱ phҥt 100 roi
và sung phu dӏch 6 tháng; cô ÿӗng xӱ 100 roi và sung giã gҥo 6 tháng. Lҥi lӋnh 4 dinh bӓ
nhӳng nhân viên ӣ hai ty Pháp lөc và Ĉҥo sƭ.
&ҩm con hát không ÿѭӧc ghi lӝn vào sә quân. Các dinh tӯ Chѭӣng quân ÿӃn Cai ÿӝi, nӃu
ai muӕn nuôi con hát thì cho lұp riêng sә “ban chѫi xuân”, thuӃ thân theo nhѭ quân hҥng, sҳc
quҫn áo không ÿѭӧc giӕng nhѭ các quân: Khi có viӋc thì tòng chinh, không viӋc thì hát xѭӟng.
1Ӄu ÿã vào sә quân mà còn ÿi hát xѭӟng, có ngѭӡi tӕ giác thì xӱ 100 roi, xiӅng sung dӏch phu 1
Qăm, quan cai quҧn bӏ phҥt tiӅn 30 quan ÿӇ thѭӣng cho ngѭӡi cáo giác.
– Tháng 6. Ĉһt quan ĈLӅn tuҩn, gӗm 12 ngѭӡi (trong ÿó có Trӏnh Hoài Ĉӭc, Lê Quang Ĉӏnh,
Ngô Tùng Châu, Hoàng Minh Khánh) chia ÿi bӕn dinh Phiên Trҩn, Trҩn Biên, Vƭnh Trҩn, Trҩn
Ĉӏnh ÿӇ khuyên bҧo nông dân, cӭ theo sә ÿinh, phӫ binh cho ÿӃn hҥng cùng cӕ, ÿӅu phҧi cӕ sӭc
làm ruӝng. Ngѭӡi nào không làm ruӝng thì sung thay chân phӫ binh. Ai cày cҩy mà thu hoҥch
cao (ruӝng lҫy ÿѭӧc 100 thúng, ruӝng núi 70 thúng) thì phӫ binh ÿѭӧc miӉn mӝt năm tòng
chinh, dân thì miӉn dao dӏch mӝt năm. Lҥi mӝ dân ngoҥi tӏch làm ÿLӅn tӕt: cҩp cho ruӝng

9.9 Page 89

▲back to top


hoang, trâu cày và nông cө; nӃu ai không ÿӫ vӕn làm ruӝng thì nhà nѭӟc cho vay, sau mùa gһt
thì nӝp thóc trҧ nӧ.
– Tháng 7. Dân cѭ thôn Tân Lұp ӣ Trҩn Biên có nҥn cӑp. Vua ra lӋnh tìm cách bҳt: Ai
Eҳt sӕng thѭӣng 15 quan tiӅn, giӃt thì thѭӣng 10 quan.
– Tháng 8. Sai ÿóng chiӃn thuyӅn lӟn 40 chiӃc, thuyӅn ÿi biӇn hѫn 100 chiӃc, lҥi sai các
nha văn võ cùng các ÿao thӫ thuӝc các dinh Trҩn Biên, Trҩn Ĉӏnh, Vƭnh Trҩn ÿi lҩy ván gӛ vӅ
Qӝp.
– Tháng 11. Sai dinh Trҩn Biên mua ÿѭӡng cát, mӛi năm lҩy 10 vҥn cân làm hҥng. Cӭ sӕ
ÿѭӡng 100 cân thì phát trѭӟc tiӅn công cho 10 quan, ÿӃn ngày nӝp ÿѭӡng cho nhà nѭӟc thì theo
giá chӧ mà cҩp thêm. ViӋc mua ÿѭӡng là nhҵm tích trӳ sҹn ÿӇ ÿәi cho ngѭӡi Tây dѭѫng lҩy
binh khí.
– Tháng 12:
* Ĉҳp bҧo (ÿӗn canh phòng thӫ ÿѭӡng sông) Ĉӗng Môn ӣ Trҩn Biên.
* Ĉӏnh lӋ thuӃ thuyӅn nghӅ cá: Lòng rӝng 6 thѭӟc trӣ lên là hҥng nhҩt, thuӃ 10 quan; 5
thѭӟc trӣ lên là hҥng nhì, thuӃ 7 quan 5 tiӅn; 3 - 4 thѭӟc trӣ lên là hҥng ba, tiӅn thuӃ 5 quan.
* Ĉӏnh lӋnh bҳt trӝm cѭӟp: Trong 2 tháng phҧi bҳt ÿѭӧc bӑn gian giҧi trӏ; quá hҥn ÿó các
quan không bҳt ÿѭӧc thì phҧi ÿӅn cho dân bӏ trӝm cѭӟp.
1790
Tháng 1, 2. Hҥ lӋnh 4 dinh sӱa lҥi sә tiêu bҥ (cNJng gӑi là sә tiêu sai, giӕng nhѭ sә hӝ
Wӏch), ghi ÿӫ hӑ, tên, tuәi, quê quán, các hҥng dân; quan quân ghi riêng ӣ sau sә. Lҥi ra lӋnh cho
nhӳng ngѭӡi Ĉѭӡng (Hoa kiӅu) thuӝc các tӍnh Quҧng Ĉông, Phúc KiӃn, Hҧi Nam, TriӅu Châu,
Thѭӧng Hҧi ngө trong hҥt, mӛi tӍnh ÿһt mӝt ngѭӡi Cai phӫ và mӝt Ký phӫ, rӗi chiӃu theo sә
hiӋn tҥi, hoһc làm binh, hoһc làm dân, làm thành hai sә do Binh bӝ và Hӝ bӝ phê chӳ làm bҵng.
+ѭѫng trѭӣng sӣ tҥi nӃu dám ҭn lұu mӝt ngѭӡi thì ÿánh 100 roi và sung phu dӏch 3 năm.
* Ĉӏnh lӋ cҩm quan quân và dân thӭ ÿánh bҥc: Ai phҥm thì cho Hѭѫng trѭӣng sӣ tҥi bҳt
giҧi trӏ tӝi, cҩp thѭӣng nhѭ thѭӡng lӋ. NӃu dung túng thì Hѭѫng trѭӣng bӏ phҥt ÿánh 50 roi,
sung dӏch phu 6 tháng, lҥi thu 50 quan tiӅn ÿӇ thѭӣng cho ngѭӡi cáo giác.
* LӋnh cho Sai ÿҥo các thӫ Quang Hóa, Ĉӗng Môn, Ba Can, Băng Bӝt nӝp ván gӛ ÿӇ ÿóng
thuyӅn ÿi biӇn.
– Tháng 4:
* Lҩy Khâm sai cai cѫ TiӅn quân Lê Văn Lân giӳ ÿҥo Hѭng Phѭӟc, Cao Văn Cӱu giӳ ÿҥo
Ĉӗng Môn, Ĉһng Văn Trѭng giӳ cӱa biӇn Tҳc Khái, VNJ Văn KӃ giӳ thѭӧng ÿҥo Hѭng Phѭӟc,
Ĉӛ Văn Thӏnh giӳ hai ÿҥo Lý Lê và Xích Lam, Tҥ Văn NhuӋ giӳ ÿҥo VNJng Tàu.
* Ra lӋnh cho quan công ÿѭӡng 4 dinh: Phàm xã thôn trong hҥt, cӭ dân sӕ tӯ 40 ngѭӡi
trӣ lên thì chӑn ÿһt mӝt Xã trѭӣng, hҫu lãnh bҵng thӏ bҵng chӳ son, lҥi cҩp cho mӝt ngѭӡi kinh
phө; nѫi nào không ÿӫ sӕ ҩy thì tҥm cҩp văn bҵng.
* Ra lӋnh thӧ rèn, thӧ súng, thӧ bҥc phàm thuӝc vӅ Nhà ÿӗ thì chia làm 2 phiên, thuӝc vӅ
4 dinh thì chia làm 4 phiên, cӭ mӛi tháng ÿәi phiên mӝt lҫn.
– Tháng 6. Lҩy Chѭӣng cѫ NguyӉn Văn Nghƭa làm chӭc Lѭu thӫ Trҩn Biên vì Lѭu thӫ
Phùng Văn NguyӋt theo Lê Văn Chuân ÿi ÿánh Bình Thuұn.
– Tháng 7. Ra lӋnh cho hai dinh Trҩn Biên và Phiên Trҩn mӝ lұp các nұu biӋt nҥp: nұu dҫu rái,
Pӛi ngѭӡi mӝt năm nӝp 8 vò; nұu dҫu tràm mӛi ngѭӡi nӝp 800 cân; ÿèn sáp lӟn mӛi ngѭӡi nӝp

9.10 Page 90

▲back to top


Pӝt cây dài 4 thѭӟc, hình tròn 1 thѭӟc 2 tҩc, sáp nhӓ 40 cây; nұu mây sҳt, mây nѭӟc, mӛi ngѭӡi
Qӝp 14 ngàn sӧi, mӛi sӧi dài 7 thѭӟc, bӅ ngang 3 phân; nұu lá buông, mӛi ngѭӡi nӝp 4000 lá;
Qұu buӗm lá, mӛi ngѭӡi 80 bó, thuӃ thân nӝp theo lӋ thѭӡng, lao dӏch thì ÿѭӧc miӉn trӯ.
– Tháng 8. Sai các ÿҥo làm sә quân dân trong hҥt, sai các tәng xã thôn phѭӡng 4 dinh lұp
Vә ghi các tăng ni ÿӗng ÿҥo và các chùa chiӅn ÿӇ biӃt rõ nhiӅu ít; và sai biӅn binh các chi hiӋu
và các dinh quân ÿһt ÿӗn ÿӇ canh gác và tuҫn phòng các nѫi hiӇm yӃu ÿӇ ngăn chұn bӑn trӝm
Fѭӟp hay tө tұp ӣ ÿѭӡng sông rҥch.
– Tháng 9. Lҩy Cai bҥ Trҩn Biên là Trѭѫng Ĉӭc Khoan làm Binh bӝ và Hàn lâm viӋn
NgNJ Khҳc Bҥn làm Cai bҥ Trҩn Biên.
– Tháng 10. Bҳt ÿҫu ÿһt phép lұp ÿӗn ÿLӅn; lӋnh cho các ÿӝi túc trӵc và các vӋ thuyӅn dinh
Trung quân ÿi khai hoang làm ruӝng ӣ Vàm Cӓ; lҥi sai các Nha văn võ mӝ ngѭӡi lұp các ÿӝi
Qұu ÿӗn ÿLӅn, hàng năm thu thóc sѭu mӛi ngѭӡi 6 hӝc. Dân thӵc nҥp mӝ ÿѭӧc 10 ngѭӡi trӣ lên
thì cho làm Cai trҥi và rút tên khӓi sә thôn.
* LӋnh cho các tәng, xã, thôn bӕn dinh Phiên Trҩn, Trҩn Biên, Vƭnh Trҩn, Trҩn Ĉӏnh
ÿóng sә tuyӇn bҥ và mӣ ÿӧt duyӋt tuyӇn. Theo lӋ 3 năm là mӝt ÿLӇn nhӓ, 6 năm làm mӝt ÿLӇn
Oӟn: Ghi tên sӕ dân ÿinh ÿӃn tuәi và thҧi nhӳng ngѭӡi tàn tұt già yӃu ra.
– Tháng 11. LӋnh miӉn dao dӏch cho thuӝc binh và dân phө lNJy ӣ các ÿҥo thӫ cӱa biӇn
Eӕn dinh. Dinh Trҩn Biên: ÿҥo thӫ Xích Lam, thuyӅn Kiên nhҩt, ÿӝi Kiên hҧi thuӝc binh, ÿҥo
thӫ Lý Lê, ba thuyӅn Thuұn nhҩt, Thuұn nhӏ, Thuұn tam làm hҧi ÿӝi, thuyӅn Tân nhҩt thuӝc
binh, ÿӝi Hàm ngѭ nhҩt thôn Thanh Chӳ phө lNJy, ÿҥo thӫ cӱa biӇn Tҳc Khái, thôn TӍnh Bәng
phө lNJy; ÿҥo thӫ VNJng Tàu, Gành Rái, ba thuyӅn Thҳng nhҩt, Thҳng nhì, Thҳng tam thuӝc binh.
– Tháng 12:
* Cҩp 5 ngѭӡi tӯ phu coi ÿӅn thӡ Khai quӕc công thҫn NguyӉn Hӳu Cҧnh (ÿӅu ӣ thôn Bình
Kính Ĉông, Biên Hòa); hàng năm cҩp tiӅn kho ÿӇ lo viӋc thӡ tӵ.
* Chia tѭӟng sƭ dinh tiӅn quân ra ba ÿҥo: Khâm sai Tәng nhung Cai cѫ Phùng Văn
NguyӋt coi Trung chi và NguyӉn Văn Lӧi coi TiӅn chi giӳ Bà Rӏa; NguyӉn Văn Tánh coi Hұu
chi giӳ ÿҥo Ĉӗng Môn. Sai Cai cѫ NguyӉn Văn Nhân kén phӫ binh ӣ Trҩn Biên chia bә vào
Kӳu chi dinh trung quân và các chi hiӋu ÿӝi TiӅn quân.
1791
Tháng 2. Sai Tán lý Chiêu ÿi tӯ ÿҫu nguӗn Bà Rӏa cho ÿӃn Ma Li (tên ÿҩt thuӝc tӍnh Bình
Thuұn) hӓi rõ các sách ngѭӡi Ĉe: sách nào thuӝc vӅ ÿao thӫ, sách nào thuӝc vӅ Thuұn Thành
thì ghi lҩy sә ÿinh chӑn ngѭӡi cai quҧn.
– Tháng 4:
* Chѭӣng cѫ HiӋu úy Trung quân dinh làm Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Văn Nghƭa vì
ӕm miӉn chӭc. Lҩy Cai quҧn Hӳu Thuұn chi là NguyӉn Văn Nhân làm Lѭu thӫ Trҩn Biên,
kiêm quҧn tѭӟng hiӋu Hӳu chi.
* Sai Tán lý TiӅn quân cNJ là Chiêu, Cai cѫ quҧn TiӅn chi là NguyӉn Văn Lӧi, cai cѫ quҧn
+ұu chi là NguyӉn Văn Tánh chӑn ÿҩt Bà Rӏa và Ĉӗng Môn xem nѫi nào có thӇ mӣ ÿӗn ÿLӅn
thì lѭӧng chia quân sӣ bӝ mà cày cҩy, làm lҩy mà ăn.
– Tháng 5. Trӡi không mѭa, giá gҥo tăng vӑt. NguyӉn Ánh khuyӃn khích ngѭӡi Hoa
sang Xiêm và quan dân ÿi các hҥt khác mua thóc gҥo. Lҥi sai dinh thҫn Trҩn Biên cҫu ÿҧo ӣ
9ăn MiӃu và ÿӅn Long Vѭѫng: trӡi bèn mѭa !
– Tháng 10:

10 Pages 91-100

▲back to top


10.1 Page 91

▲back to top


* Trӡi hҥn, sai các dinh thҫn ÿӃn các ÿӅn thiêng cҫu ÿҧo.
* Ĉӏnh lӋ lӉ ӣ Văn miӃu và ӣ các miӃu dӵ tӵ ÿLӇn (tӭc ÿѭӧc coi là lӋ thӡ chính thӭc cӫa Nhà
Qѭӟc): Các dinh làm sә kê nhӳng vӏ thҫn trong xã hҥt ÿã ÿѭӧc quӕc tӃ mà dâng lên, sai cӝng
ÿӗng bàn ÿӏnh thӇ lӋ mà thi hành. Văn miӃu mӝt sӣ ӣ Trҩn Biên, mӝt sӣ ӣ Vƭnh Trҩn, mӛi năm
ÿӏnh mùa Xuân và mùa Thu tӃ lӉ, tiӅn lӉ mӛi nѫi 75 quan, sái phu mӛi nѫi 20 ngѭӡi. MiӃu Hӝi
ÿӗng, 3 sӣ: Ӣ Trҩn Biên, Vƭnh Trҩn và Trҩn Ĉӏnh, tӃ xuân thu hai kǤ, tiӅn lӉ ÿӅu 70 quan. Ӣ
Trҩn Biên hai miӃu Chѭӣng dinh LӉ Thành Hҫu và Chѭӣng cѫ Diên Lӝc hҫu thì lӉ chính mӛi
Vӣ tiӅn 10 quan, sái phu mӛi sӣ 5 ngѭӡi; hai miӃu Chѭӣng dinh Ĉҥi Ĉӭc hҫu và Ký lөc kiêm
Cai cѫ Giáp tiӅn lӉ chính ÿán ÿӅu 5 quan, sái phu ÿӅu 3 ngѭӡi.
* Ĉәi ÿҳp thành Ĉӗng Môn. NguyӉn Ánh ÿích thân ÿӃn nѫi xem xét hình thӃ, ӫy cho Cai cѫ
NguyӉn Văn Tánh sӱa ÿҳp lҥi.
– Tháng 11. Sai Tri Ĉӗ gia là Phan Văn Tào, Trӏnh Phúc Thѭӡng, NguyӉn Quang DiӋu
kén chӑn trong 62 ty các cөc tѭӧng lҩy nhӳng ngѭӡi tinh xҧo bә làm các chӭc Cai ÿӝi, Cai
quan, Ty quan, Thӫ hӧp, thӭ bӵc khác nhau. Riêng dinh Trҩn Biên có ty thӧ bҥc, ty thӧ ÿúc, ty
thӧ nhuӝm, ty trѭӡng sҳt, nghӅ trѭӡng sҳt, xã trѭӡng sҳt, phѭӡng trѭӡng sҳt, ty thӧ sҳt.
1792
Tháng Giêng. NguyӉn Ánh ban dө sai Tán lý chiêu và Lѭu thӫ Trѭѫng Văn Giao chӑn nѫi cho
dân chúng tӯ Phú Yên, Khang Thuұn vì chiӃn tranh xiêu tán vào Bà Rӏa, Sài Gòn cѭ trú làm ăn
và chҭn cҩp cho nhӳng ngѭӡi ÿói khát. Lҥi lӋnh sai xét các quan quân Tây Sѫn trӕn vào Nam
buӝc hӑ phҧi trình báo thì cho giӳ chӭc cNJ và nӃu không muӕn thì không ép, cho làm dân.
* NguyӉn Ánh bҳt ÿҫu chiӃn thuұt nhân mùa gió, cho thӫy binh và bӝ binh Bình Thuұn -
Bình Khang tiӃn ra Trung bӝ ÿánh Tây Sѫn.
– Tháng 7. NguyӉn HuӋ chӃt. Con là Quang Toҧn 10 tuәi, lên nӕi ngôi, lҩy niên hiӋu là
&ҧnh Thӏnh.
– Tháng 11. Sai Tҧ quân Khâm sai Ĉӕc chiӃn Cai cѫ là VNJ Công Bҧo và Khâm sai Cai
Fѫ Ĉoàn Văn Trí ÿem quân ÿi bҳt voi ӣ các xӭ Ĉӗng Nai, Bà Rӏa và Hӛn Thӫy ÿӇ nӝp.
1793
– Tháng Giêng. Ký lөc Trҩn Biên là NguyӉn Văn Hѭӟng chӃt. Lҩy Tham tri LӉ bӝ Ngô
Tùng Châu làm Ký lөc Trҩn Biên.
– Tháng 2:
* Khâm sai Tán lý cӫa dinh TiӅn quân là Chiêu chӃt. Hình bӝ NguyӉn Văn Nghӏ ÿѭӧc sai ÿi Bà
5ӏa thay coi bӝ thuӝc, hiӋp cùng Cai cѫ chi Túc Oai là NguyӉn Văn Lӧi quҧn quân dân ÿҥo
+ѭng Phѭӟc và các sách thuӝc man ӣ Phӕ Chăm ÿӇ giӳ các nѫi hiӇm yӃu.
* Ĉӏnh cách thѭӣng ngѭӡi bҳt trӝm cѭӟp: Bҳt cѭӟp thѭӣng 100 quan, bҳt trӝm 50 quan,
Nҿ cҳp thѭӡng thѭӣng 25 quan.
* Lұp Hoàng tӱ Cҧnh (14 tuәi) làm Ĉông cung. Lҩy Hàn lâm viӋn chӃ cao Trӏnh Hoài
Ĉӭc và Lê Quang Ĉӏnh làm Ĉông cung thӏ giҧng.
– Tháng 3. NguyӉn Ánh triӋu tұp Lѭu thӫ Trҩn Biên vӅ và lҩy Chѭӣng cѫ NguyӉn Văn Nghƭa
làm Lѭu thӫ Trҩn Biên.
– Tháng 4. NguyӉn Ánh ÿích thân cҫm quân ÿi ÿánh Qui Nhѫn: liên tiӃp lҩy ÿѭӧc Bình
Khang, Bình Thuұn, Phú Yên, Qui Nhѫn.

10.2 Page 92

▲back to top


– Tháng 9. NguyӉn Nhҥc chӃt. Quang Toҧn phong cho con NguyӉn Nhҥc là NguyӉn Văn
%ҧo làm HiӃu công, cҳt huyӋn Phù Ly cho làm thuӝc ҩp.
1794
6ӱa lҥi Văn miӃu Trҩn Biên vì lâu năm ÿã ÿә nát. LӉ bӝ NguyӉn Hӗng Ĉô (NguyӉn Ĉô) khâm
Pҥng giám ÿӕc viӋc trùng tu: giӳa làm Ĉҥi Thành ÿLӋn và Ĉҥi Thành môn, phía ÿông làm Thҫn
miӃu, phía tây làm Dөc Thánh tӯ; trѭӟc xây tѭӡng ngang, phía Tây có cӱa Kim Thanh, phía
ÿông có cӱa Ngӑc Chҩn, chính giӳa sân trѭӟc dӵng Khuê Văn Các, treo trӕng chuông trên ҩy;
phía tҧ có Sùng Văn ÿѭӡng, phía hӳu có Duy LӉ ÿѭӡng. Chu vi bӕn mһt ngoài xây thành
vuông, mһt tiӅn làm cӱa Văn miӃu, phía tҧ phía hӳu có hai cӱa Nghi môn. Rѭӡng cӝt chҥm trә,
qui chӃ tinh xҧo, ÿӗ thӡ có nhӳng thҫn bài, khám vàng, ve chén và ÿӗ dùng ÿӇ cúng tӃ ÿӅu tinh
khiӃt chӍnh nhã. Thѭӡng năm có hai lӋ tӃ xuân và thu; thay mһt vua, quan Tәng trҩn ÿӃn hành
OӉ, phân hiӃn hai bên là các Trҩn quan, quan Ĉӕc hӑc, còn lҥi ÿӅu ÿӭng làm bӗi tӃ. LӋ ÿһt 50 lӉ
sanh và 50 miӃu phu.
1795
– Tháng 9:
* NguyӉn Ánh sau thӡi gian dài thân chinh ÿôn ÿӕc viӋc ÿánh nhau vӟi Tây Sѫn ӣ Trung
Eӝ, trӣ vӅ Gia Ĉӏnh.
* LӋnh cҩm thuyӅn buôn nѭӟc ngoài thu mua vҧi lөa.
– Tháng 10:
* Thu vҧi trҳng cӫa dân trҥi ÿӗn ÿLӅn nӝp thay thuӃ ÿӇ may áo chiӃn cho quân sƭ: mӛi
ngѭӡi nӝp mӝt tҩm, trӏ giá 2 quan 5 tiӅn, khҩu trӯ tiӃn thuӃ năm Bính Thìn (1796).
* Lҥi ÿӏnh viӋc duyӋt tuyӇn, kiӇm kê ba hҥng tráng, quân, dân cùng nhӳng hҥng lão, tàn tұt,
cùng cӕ và nhӳng ngѭӡi chѭa ÿӃn tuәi và ÿӃn tuәi 17 trӣ lên.
– Tháng 11. Ĉӏnh rõ ÿLӅu lӋ nҩu rѭӧu: mӛi lò nӝp 200 quan tiӅn thuӃ
– Tháng 12. Ĉӏnh lҥi phép thi: KǤ ÿӋ nhҩt gӗm 2 bài kinh nghƭa, truyӋn nghƭa; 2 bài thѫ
Yӏnh sӱ, vӏnh cҧnh; kǤ ÿӋ nhӏ thì văn sӱ, văn tҧ cҧnh, mӛi thӭ ÿӅu 3 bài; kǤ ÿӋ tam: thѫ và phú,
Yӏnh sӱ, vӏnh cҧnh ÿӅu mӝt bài. Ngѭӡi ÿѭӧc ÿӛ chia làm 3 hҥng giáp, ҩt, bính ÿӇ lѭӧng bә quan
chӭc và cho ÿѭӧc miӉn binh dӏch theo thӭ bӵc.
1796
– Tháng Giêng. TriӋu Chѭӣng cѫ ÿang làm Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Văn Nghƭa vӅ; lҩy
Khâm sai thuӝc nӝi Cai cѫ HiӋu úy Hӳu Chi Trung quân là NguyӉn Văn Nhân làm Lѭu thӫ
Trҩn Biên.
– Tháng 2. Làm duyӋt tuyӇn ӣ 4 dinh Gia Ĉӏnh. Khâm sai thuӝc nӝi Cai cѫ NguyӉn Văn Câu,
/ѭu thӫ Vƭnh Trҩn Hӗ Ĉӭc Vҥn, LӉ bӝ NguyӉn Thái Nguyên, Tҧ Tham tri Binh bӝ Trҫn Phúc
Tri làm quan tuyӇn trѭӡng Trҩn Biên và Phiên Trҩn.
– Tháng 3:
* Mӣ khoa thi lҩy ÿӛ 273 ngѭӡi: 14 ngѭӡi trúng tam trѭӡng, 34 ngѭӡi trúng nhӏ trѭӡng
và 205 trúng tam trѭӡng.
* Ĉӏnh lҥi thuӃ sai dѭ cӫa dân biӋt nҥp: Dân thuӝc ÿӝi ÿӗn ÿLӅn, các nұu sáp ong, các ÿӝi
Qұu sái phu (quét dӑn), tân sài (kiӃm cӫi), các ty nam trӯu (trӯu ta), quang lăng (lƭnh láng), hҳc
Oăng (lƭnh ÿen) mӛi ngѭӡi ÿӅu nӝp 3 quan mӛi năm (tӭc chiө thuӃ cao hѫn lӋ cNJ).

10.3 Page 93

▲back to top


* Bӕn dinh Gia Ĉӏnh nhiӅu trӝm cѭӟp, NguyӉn Ánh ra lӋnh cho các dinh thҫn phái quân
ÿi xét bҳt ÿӇ vãn hӗi trұt tӵ.
– Tháng 9. Ĉһt mua ÿѭӡng cát ӣ Trҩn Biên: Cӭ 100 cân ÿѭӡng giá 9 quan. Dө các quan
công ÿѭӡng rҵng: “Ĉ˱ͥng cát dùng ÿ͋ ÿ͝i mua binh khí, ÿang c̯n, không b̷t s̫n xṷt không
ÿ˱ͫc, cho nên ph̫i phát v͙n tr˱ͣc ÿ͋ tr˱ng mua. Th͇ là công t˱ ÿ͉u lͫi, không ph̫i vét lͫi cͯa
dân mà làm lͫi cho nhà n˱ͣc ÿâu. Ph̫i thông dͭ cho các h͡ làm ÿ˱ͥng bi͇t”.
– Tháng 10. Kén thêm quân ӣ ba huyӋn Phѭӟc Long, Tân Bình và KiӃn An bә sung vào
tiӅn chi Túc Uy dinh Tiên phong và bӕn chi Trung, TiӅn, Hӳu, Hұu dinh Hӳu quân. Dân sӕ
Wәng Phѭӟc An, huyӋn Phѭӟc Long là 581 ngѭӡi, ÿLӇm thêm 170 ngѭӡi; dân sӕ tәng Long
Thành là 476 ngѭӡi ÿLӇm thêm 130 ngѭӡi, bә vào TiӅn chi Uy dinh Tiên phong (ĈNTLCB, II,
247).
* Chѭӣng cѫ trҩn Thuұn Thành là NguyӉn Văn Hào và Chánh trҩn NguyӉn Văn Chҩn
dâng sӟ nói rҵng: “38 sách man Trà N˱˯ng thu͡c tr̭n, tr˱ͣc kia b͓ gi̿c giã ph̫i dͥi sang ba
ÿ̩o Ĉ͛ng Môn, H˱ng Ph˱ͣc và Lá Buông nay ÿã thành s̫n nghi͏p nên nay xin ÿ͝i theo s͝
dinh Tr̭n Biên ÿ͋ hàng năm n͡p thu͇”. NguyӉn Ánh chҩp thuұn lӡi tâu này. (Ĉҫu năm 1791,
dân man ӣ ÿҥo Ĉӗng Môn nәi loҥn. NguyӉn Ánh sai Tӕng ViӃt Phѭӟc ÿem quân ÿóng ӣ Giao
Loan ÿӇ vӛ vӅ ngăn giӳ).
– Tháng 11. Sai Khâm sai thuӝc nӝi Cai ÿӝi Trung quân quҧn ÿҧo Côn Lôn là NguyӉn
9ăn Ĉӭc quҧn ÿҥo Cҫn Giӡ, kiêm hai ÿҥo VNJng Tàu và Ĉӗng Tranh.
1797
– Tháng 2. Lҩy Hàn lâm viӋn chӃ cáo Trѭѫng Tҩn Lӝc làm Cai bҥ Trҩn Biên.
– Tháng 4:
* TriӋu Khâm sai thuӝc nӝi Cai cѫ HiӋu úy Hӳu chi Trung quân ÿang làm Lѭu thӫ Trҩn
Biên là NguyӉn Văn Nhân vӅ; lҥi lҩy Khâm sai Cai cѫ Lѭu thӫ hѭu trí là NguyӉn Ĉҥo tҥm giӳ
chӭc Lѭu thӫ Trҩn Biên.
* Lҩy Ký lөc Trҩn Biên là Ngô Tùng Châu làm LӉ bӝ, Cai bҥ Chính dinh là NguyӉn Ĉình Ĉӭc
làm Ký lөc Trҩn Biên.
* NguyӉn Ánh ÿích thân ÿem binh thuyӅn ÿi ÿánh Qui Nhѫn, tiӃn tұn Ĉà Nҹng ÿӃn tháng
8 mӟi rút lҥi vӅ Gia Ĉӏnh.
– Tháng 11:
* Sai Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Ĉҥo ÿӕc suҩt binh dân ÿӃn ÿҥo Ĉӗng Môn, dӵng chòi
canh (thang trông) sӱa ÿѭӡng quan ÿӇ lo viӋc phòng bӏ cho nghiêm túc. NguyӉn Ánh ÿӃn xem
10 ngày rӗi vӅ.
* Cai Cѫ ÿҥo Ĉӗng Môn là Cao Văn Cӱu và Tri bҥ NguyӉn Văn Lӧi xin mӝ dân ngoҥi tӏch 40
ngѭӡi lұp làm mӝt thuyӅn cӫa ÿӝi Du lâm thuӝc binh chia ÿi phòng thӫ. NguyӉn Ánh chҩp
thuұn ÿӅ nghӏ này.
1798
Tháng 5. Khâm sai Cai cѫ tҥm làm Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Ĉҥo có tӝi bӏ miӉn chӭc; lҩy
Khâm sai thuӝc nӝi Cai cѫ Tri Ĉӗ gia là NguyӉn Ĉӭc Giҧng làm Lѭu thӫ Trҩn Biên.
1799
- Tháng Giêng. Ban lӋnh cҩm giӃt trâu. Dө rҵng: “Nhân dân cày bӯa, ruӝng nѭѫng, nhà
Qѭӟc chӭa chҩt kho tàng ÿӅu nhӡ sӭc trâu. Trѭӟc ÿã có lӋnh cҩm mà thói quen vүn chѭa trӯ, cӭ

10.4 Page 94

▲back to top


Pѭӧn tiӃng cúng tӃ, hát xѭӟng ÿӇ giӃt trâu cҫu lӧi, ÿó là ÿLӅu ngѭӡi nhân giҧ rҩt thѭѫng. Nay
Oҥi nêu rõ lӋnh cҩm: Phàm quan văn tӯ lөc bӝ ÿӃn công ÿѭӡng các dinh, quan võ tӯ Chánh phó
dinh trҩn ÿӃn Thӕng ÿӗn, Chánh vӋ, Trѭӣng chi, hӉ có lӉ lӟn phҧi dùng “thái lao” thì phҧi bҭm
trѭӟc, còn ÿӅu cҩm hӃt, ai phҥm cҩm thì trӏ nһng. ĈӃn nѫi chӧ búa ӣ dân gian có phҥm xӱ 70
trѭӧng và thu 10 quan tiӅn thѭӣng cho ngѭӡi tӕ cáo. Quan sӣ tҥi không xét biӃt cNJng bӏ tӝi lây”
– Tháng 2. Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Ĉӭc Thӏnh tuәi già xin nghӍ viӋc; lҩy Khâm sai Cai cѫ
chánh TiӅn chi dinh Tҧ thӫy là Tӕng Phѭӟc Ngҥn thay
Tháng 9. Trҩn Biên có lөt lӟn: lúa ruӝng ngұp hӃt, nhà dân trôi mҩt hѫn 1000 nóc, có ngѭӡi bӏ
chӃt ÿXӕi.
1800
– Tháng Giêng. Quân Tây Sѫn phҧn công, bao vây Qui Nhѫn và chiӃm lҥi Phú Yên.
NguyӉn Ánh sӧ quân Tây Sѫn thuұn theo mùa gió Bҩc tҩn công vào Nam nên chӫ trѭѫng
phòng ngӵ. Sai Chѭӣng TiӅn quân NguyӉn Văn Thành kiêm Tҧ ÿӗn quân ngӵ lâm ÿóng giӳ
Trҩn Biên, NguyӉn HuǤnh Ĉӭc ÿóng giӳ Mӻ Tho, Hoàng ViӃt Toàn giӳ cӱa biӇn Cҫn Giӡ; lҥi
OӋnh cho chuyӇn hӃt lѭѫng tiӅn trӳ ӣ Bình Thuұn vӅ Gia Ĉӏnh.
– Tháng 4:
* Hai sách ngѭӡi thiӇu sӕ dinh Trҩn Biên là VNJ-cҫn-xa và VNJ-cҫn-dung hӑp nhau ÿánh cѭӟp
9NJ ViӋt. An phӫ là Cà Lăng chҥy trӕn vào núi rӯng, sai Ӕc nha Xà Cӕt ÿem hiӃn mӝt thӟt voi
và 1 cái chiêng ÿӇ xin quân ÿánh dҽp yên ÿѭӧc. Cà Lăng thu hӑp dân giӳ lӋ triӅu cӕng. Bҩy giӡ
các sách Bào Lôi, Bào Ĉӫng, Ĉӗng Nhai và An Côn ÿem nhau theo phөc; hàng năm nӝp thuӃ.
* LӋnh cho các dinh ӣ Gia Ĉӏnh thân hành ÿi khҳp các huyӋn và làng ҩp khuyên viӋc làm
ruӝng và trӗng dâu.
* Tháng 11. Lѭu thӫ Trҩn Biên là NguyӉn Ĉӭc Giҧng có tӝi bӏ giӃt. Trѭӟc, các sách Man
ӣ Trҩn Biên qui phөc. Giҧng phөng mӋnh ÿi vӛ vӅ, lҥi yêu sách quá chӯng, dân Man khә quá
Qәi dұy ÿánh úp Giҧng. Giҧng thua chҥy, quan Lѭu trҩn bҳt Giҧng bӓ ngөc, tӏch biên gia sҧn và
ÿem tӝi trҥng tâu lên. Vua sai giӃt và dө các sách Man rҵng: “TriӅu ÿình thҩy dân Man không
yên, sai quan ÿӃn vӛ vӅ. Giҧng không tuyên dѭѫng ÿѭӧc ÿӭc hóa cӫa triӅu ÿình, chӍ cҫu lҩy lӧi,
Yӕn là có tӝi. Nhѭng dân Man các ngѭӡi không ÿӃn tӕ cáo vӟi triӅu ÿình, dám nәi lên làm loҥn
thì tӝi ҩy cNJng ÿáng giӃt. Nay tҥm xem là vì hoҧng hӕt nên tha thӭ cho. Phàm kҿ nào bҳt ÿѭӧc
khí giӟi tӭc thì phҧi ÿem nӝp trҧ. NӃu không tuân mӋnh thì giӃt không tha”. Dө ÿӃn, dân Man
Oҥi yên. Bèn lҩy Khâm sai Thӕng binh Cai cѫ trѭӣng chi Tҧ quân là Võ TiӃn Ĉҭu làm Lѭu thӫ
Trҩn Biên .
1801
Tháng 5. NguyӉn Ánh ÿánh chiӃm Phú Xuân.

10.5 Page 95

▲back to top


1802 – 1857
1802
– Tháng Giêng. NguyӉn Ánh ÿánh thҳng Quang Toҧn ӣ Trҩn Ninh. Nhѭng còn ngҥi binh Tây
6ѫn do Trҫn Quang DiӋu thӕng quҧn ÿóng ӣ Bình Ĉӏnh nên chҫn chӯ chѭa tiӃn ra Bҳc. Ban
hành các dө lo viӋc әn ÿӏnh ӣ hұu phѭѫng Gia Ĉӏnh:
1. Sai các quan chăm sóc Gia Ĉӏnh, binh lính ӣ Gia Ĉӏnh.
2. Ĉӏnh lӋ cҩm rѭӧu ӣ Gia Ĉӏnh; ai chѫi chӑi gà, chӑi cá cNJng phҧi tӝi.
3. Sai các dӏch ӣ Gia Ĉӏnh cҩp ruӝng hoang cho dân nghèo: Ngѭӡi nào không có thóc
giӕng thì cho vay thóc giӕng; kҿ nào lêu lәng không làm ruӝng thì phҥt 3 hӝc thóc và sung làm
binh ÿӇ răn ÿe kҿ lѭӡi biӃng.
3. MiӉn thuӃ cӱa biӇn năm 1802 cho thuyӅn buôn ngoҥi quӕc.
4. Cҩm quan lҥi không ÿѭӧc mua rҿ hóa vұt.
– Tháng 2:
* Sai Lѭu Trҩn Gia Ĉӏnh dùng phép tam trѭӡng khҧo thí hӑc trò, chia cҩp bұc khác nhau:
.Ǥ ÿӋ nhҩt thi chӃ nghƭa vӅ kinh truyӋn, lҩy ÿӛ 92 ngѭӡi; kǤ ÿӋ nhӏ thi chӃ, chiӃu, biӇu lҩy ÿӛ
46 ngѭӡi; kǤ ÿӋ tam thi thѫ phú, lҩy ÿӛ 41 ngѭӡi.
* Tha thuӃ thiӃu cho các sách Man ӣ ÿҥo Ĉӗng Môn, dinh Trҩn Biên. Dân Man 11 sách
hàng năm phҧi nҥp nhӵa trám và sáp ong; năm nay ÿói có ngѭӡi trӕn thiӃu. Lѭu thӫ Võ TiӃn
Ĉҭu ÿem viӋc tâu lên, bèn tha cho.
– Tháng 3:
* Bãi các khoҧn thӏ nҥp, thӏ mãi ӣ Gia Ĉӏnh. Dө rҵng: “Gia Ĉӏnh là ÿҩt phөc hѭng, binh
dân cӫa cҧi ÿӅu do ӣ ÿó. Nay kinh ÿô cNJ ÿã lҩy ÿѭӧc, ÿáng ÿѭӧc ÿӝi nhiӅu ѫn trҥch”. Ra lӋnh
Uҵng nhӳng tiӅn thóc vӅ sai dѭ, tô thuӃ ÿӅu theo phép chính cung; ngoài ra các món thӏ nҥp, thӏ
mãi ngoҥi ngҥch (mây, song, dҫu rái, nhӵa trám, tѫ gӕc, vҧi trҳng, gӛ tay cong, mái chèo) thì
ÿӅu miӉn cҧ.
* Ĉәi Gia Ĉӏnh phӫ thành Gia Ĉӏnh trҩn. Ĉӭng ÿҫu Gia Ĉӏnh trҩn là quan Lѭu trҩn thӕng
quҧn cҧ 4 dinh và 1 trҩn: dinh Trҩn Biên, dinh Phiên Trҩn, dinh Trҩn Ĉӏnh, dinh Vƭnh Trҩn và
trҩn Hà Tiên. NguyӉn Văn Nhѫn giӳ chӭc Lѭu trҩn tӯ 1802 – 1805; NguyӉn Văn Trѭѫng làm
/ѭu trҩn, Trӏnh Hoài Ĉӭc làm HiӋp trҩn tӯ 1805 – 1808.

10.6 Page 96

▲back to top


* NguyӉn Ánh sai ngѭӡi vào Gia Ĉӏnh rѭӟc Quӕc mүu vӅ kinh. Nhân ÿó, lҥi ban lӋnh
giҧm thuӃ cho dân Gia Ĉӏnh: Phàm thuӃ sai dѭ và các hҥng sѭu (thóc ÿӗn ÿLӅn, lƭnh láng, lƭnh
thâm, dҫu rái, nhӵa trám, than gӛ, mây, song, sáp ong, vҧi trҳng, dҫu lҥc, am sѫn [nhӳng ngѭӡi
rành núi ÿi tìm trҫm, kǤ nam], ÿӗi mӗi) cӫa dân chính hӝ, khách hӝ, biӋt nҥp và các sҳc thuӝc
quân, tӯ năm Quí Hӧi (1803) vӅ sau, ÿӅu giҧm mӝt phҫn hai.
– Tháng 5. NguyӉn Ánh lұp ÿàn tӃ cáo trӡi ÿҩt, ÿһt niên hiӋu là Gia Long và sau ÿó cӱ quân ra
Eҳc ÿánh bҥi quân Tây Sѫn.
– Tháng 10. Gia Ĉӏnh bӏ ÿói. Gia Long ra chiӃu cho quan Lѭu trҩn phát mӝt vҥn hӝc thóc
cho dân nghèo vay. Nhӳng nhân viên hѭu dѭӥng và quan dinh có vӧ con ӣ quê quán cNJng ÿѭӧc
vay.
– Tháng 12:
* Gia Long ban lӋnh cҩm ÿúc trӝm tiӅn vì trong dân có nhiӅu ngѭӡi ÿúc trӝm tiӅn quá
Pӓng. Kҿ nào phҥm cҩm bҳt sung tѭӧng phѭӡng, tài sҧn tӏch thu vào quan.
* Ngày Nhâm Tuҩt phong ҩn; sang năm chӑn ngày tӕt vào thѭӧng tuҫn tháng giêng khai ҩn. Ӣ
các nha cNJng lҩy ngày ҩy phong hay khai ҩn triӋn. Có lӁ, tӯ qui ÿӏnh này ÿã tҥo nên tұp tөc
niêm ҩn (sҳp ҩn) và khai ҩn vào dӏp nghӍ tӃt cӫa các hѭѫng chӭc thôn làng ӣ Nam bӝ.
* Xây dӵng lҥi chùa Ĉҥi Giác ӣ Cù Lao Phӕ. Tөc truyӅn, Gia Long dâng cúng cho chùa pho
Wѭӧng A Di Ĉà bҵng gӛ rҩt lӟn, cao 2m25; do ÿó, chùa ÿѭӧc gӑi là “chùa Ph̵t Lͣn”
– Tháng giêng:
* LӋnh tә chӭc duyӋt tuyӇn tӯ Quҧng Bình vào Nam: Lҩy năm Mұu và Quí làm khóa, mӛi dinh
ÿһt mӝt trѭӡng ÿӇ thi hành. Phép duyӋt tuyӇn là nhҵm thҧi ngѭӡi già, ÿLӅu thêm hҥng tráng vào.
* LӋnh miӉn tiӅn khoán kho (khoán khӕ) cho Gia Ĉӏnh (Vӕn ӣ các dinh Gia Ĉӏnh, nhӳng ngѭӡi
làm ÿӗn ÿLӅn, là dân trong ÿinh thì mӛi năm thu trên 1 quan, là ngѭӡi Thanh (hiӇu là ngѭӡi
Hoa) thì thu tiӅn 2 quan ÿӇ dùng vào viӋc sӱa chӳa kho công – gӑi là tiӅn khóan khӕ).
* Sҳc cho tӯ Quҧng Bình vào Nam trҧ hӃt ruӝng hoang ÿã bӏ Tây Sѫn lҩy làm “quan ÿLӅn
trang” và chiӃu theo tӯng hҥng công tѭ mà thu thuӃ.
* Tha thuӃ thân 5 năm cho các thӧ, binh, dân ӣ Gia Ĉӏnh.
– Tháng 2. Ĉӏnh phép thuӃ tô dung: 1/ ThuӃ ruӝng thì tӯ Quҧng Bình vào Gia Ĉӏnh và
các ÿҥo Long Xuyên, Kiên Giang. 2/ ThuӃ thân thì các xã, thôn, phѭӡng tӯ Quҧng Bình ÿӃn
Gia Ĉӏnh qui ÿӏnh: a/ Tráng hҥng: Chánh hӝ 1 quan 6 tiӅn, khách hӝ 1 quan 4 tiӅn; b/ Quân
Kҥng: Chánh hӝ 1 quan 4 tiӅn, khách hӝ 1 quan 2 tiӅn; c/ Dân hҥng: chánh hӝ 1 quan 2 tiӅn,
khách hӝ 1 quan cӝng tiӅn dҫu ÿèn, tiӅn chuӛi mây ÿӅu 1 tiӅn; d/ Hҥng dân ÿinh và lão tұt:
chính hӝ 8 tiӅn, khách hӝ 7 tiӅn cӝng tiӅn dҫu ÿèn và chuӛi mây 30 ÿӗng; ba hҥng cӕ, cùng, ÿào
ÿӅu ÿѭӧc miӉn.
* Gia Ĉӏnh gҥo kém, dân ÿói. Sai tҩn thӫ (quan coi giӳ cӱa biӇn) xem xét thuyӅn buôn,
không cho chӣ trӝm gҥo thóc ra nѭӟc ngoài.
– Tháng 3. Ban lӋnh khai khҭn thêm ruӝng hoang ӣ Gia Ĉӏnh: Sai các Lѭu trҩn chiêu tұp
cùng dân, cҩp cho thóc cӫa nhà nѭӟc cho ÿi khҭn trӏ; lҥi sai quan các dinh chia nhau ÿi ÿôn ÿӕc,
xem chҩt ÿҩt nên trӗng gì thì trӗng thӭ ҩy. Có ruӝng bӓ hoang không cày ҩy thì có tӝi.
– Tháng 4. Sai các dinh ӣ Gia Ĉӏnh chiêu tұp quân dân xiêu tán (nhӳng ngѭӡi vì chiӃn
tranh trӕn tránh nѫi sâu ÿӇ khӓi bӏ phu dӏch).
– Tháng 7:

10.7 Page 97

▲back to top


* Sai Cai cѫ thuӝc nӝi NguyӉn Văn Ĉӭc quҧn giӳ 3 ÿҥo Cҫn Giӡ, VNJng Tàu và Ĉӗng
Tranh. Văn Ĉӭc tâu rҵng: “Cҫn Giӡ trѭӟc có quân 3 ÿӝi Bình Hҧi, gҫn ÿây trӕn ÿi gҫn hӃt. Xin
ra lӋnh cho Cai ÿӝi TiӅn Thӫy là Bùi Văn Hҥnh mӝ dân ngoҥi tӏch lұp làm ÿӝi Bình Hҧi cho lӋ
thuӝc vào ÿӇ sai khiӃn”. Gia Long y cho.
* Tәng binh Cai cѫ làm Lѭu thӫ Trҩn Biên là Võ TiӃn Ĉҭu chӃt. Lҩy Cai cѫ NguyӉn
9ăn Triêm làm Lѭu thӫ Trҩn Biên.
* Cҩp tiӅn gҥo cho các biӅn binh Gia Ĉӏnh nghƭ ӣ quê quán: Tәng cӝng chi 30.000 quan
và 30.000 phѭѫng gҥo.
– Tháng 11. Quan Lѭu trҩn là NguyӉn Văn Nhân tâu: “Xin ÿӏnh lҥi giáo ÿLӅu khiӃn cho
Kӑc trò có ÿѭӡng tiӃn tӟi”. Gia Long chҩp thuұn. Phép hӑc ÿӏnh ra mӛi xã chӑn mӝt ngѭӡi ÿӭc
Kҥnh văn hӑc, ÿѭӧc miӉn dao dӏch, khiӃn dҥy bҧo con em trong ÿӏa phѭѫng. Ngѭӡi tӯ 8 tuәi trӣ
lên thì vào tiӇu hӑc rӗi ÿӃn hӑc sách Hi͇u kinh, Trung kinh; 12 tuәi trӣ lên, trѭӟc hӑc Lu̵n ngͷ,
0̩nh T͵ rӗi tӟi Trung dung, Ĉ̩i h͕c; 15 tuәi trӣ lên, trѭӟc hӑc Thi th˱, sau hӑc '͓ch l͍, Xuân
Thu, hӑc kèm Ch˱ t͵ và V͵. Ai dám ÿánh bҥc, uӕng rѭӧu và hát xѭӟng thì cáo vӟi quan trӯng
trӏ ÿӇ răn kҿ lѭӡi biӃng.
1804
– Tháng 4:
* Lѭu trҩn Gia Ĉӏnh là NguyӉn Văn Nhân tâu rҵng: “Các hҥng lão tұt cӫa dân ÿӗn ÿLӅn,
xin tӯ nay giҧm bӟt thóc thuӃ cho 5 phҫn mѭӡi. Ngoài ra khe ngòi xѭa nay không có thuӃ, gҫn
ÿây bӏ bӑn gian mѭu lӧi bҳt dân nӝp thuӃ làm rӕi cho dân xin tha cho”. Gia Long chҩp thuұn lӡi
tâu.
* Ĉӏnh ra quan chӃ và ÿӏnh lӋ quân cҩp công ÿLӅn công thә (xem ĈNTLCB, tұp III, 180-
188).
– Tháng 7:
* Ĉӏnh lӋ trҥm mөc và trҥm phu ӣ các trҥm. Quҧng Ĉӭc 6 trҥm, Quҧng Nam 7 trҥm:
Phiên Trҩn, Vƭnh Trҩn, Trҩn Ĉӏnh, Trҩn Biên ÿӅu 2 trҥm. Mӛi trҥm ÿһt Cai ÿӝi, 1 phó ÿӝi và tӯ
Quҧng Nam ÿӃn Gia Ĉӏnh mӛi trҥm ÿӅu ÿһt 5 phu.
* Ĉһt lӋ thѭӣng bҳt hә: Bҳt ÿѭӧc mӝt con thì thѭӣng 30 quan tiӅn. (Có lӁ do lӋ này mà
Fӑp ÿѭӧc gӑi là “ông ba mѭѫi”).
1805
– Tháng 6:
* Gia Long sai 6 dinh trҩn Gia Ĉӏnh: Trҩn Biên, Phiên Trҩn, Vƭnh Trҩn (tӭc Vƭnh Thanh), Trҩn
Ĉӏnh (tӭc Ĉӏnh Tѭӡng) và Hà Tiên kê khҧo sӵ tích cѭѫng vӵc thә sҧn trong ÿӏa hҥt và ÿo xem
ÿѭӡng sá xa gҫn, núi sông chӛ nào hiӇm yӃu hay bình thҧn, vӁ vào bҧn ÿӗ, ghi chép biên bҧn
theo tӯng khoҧn, cѭӟc chú rõ ràng, dâng lên ÿӇ làm Trình lөc (sách kê hành trình)
* Hҥ lӋnh cho Gia Ĉӏnh thông sӭc vӟi ngѭӡi Hán (ViӋt) và dân Man (các dân tӝc ít
ngѭӡi) hӑp chӧ, chӍ ÿѭӧc ӣ ÿҫu ÿӏa giӟi ÿӇ trao ÿәi, không ÿѭӧc tӵ tiӋn vào sách Man. Kҿ nào
không theo lӋnh thì trӏ tӝi. Thӫ trҩn mà dung túng thì xӱ biӃm hay bãi.
– Tháng 7. Ĉһt kho dӵ trӳ ӣ ba dinh Trҩn Biên, Trҩn Ĉӏnh và Vƭnh Trҩn. Theo lӋ trѭӟc
ÿó tô thuӃ ӣ các dinh ÿӅu nӝp vào kho trҩn ӣ Gia Ĉӏnh. Mӛi khi có phát chҭn thì do kho trҩn
chuyӇn phát. Gia Long cho rҵng ÿѭӡng xa không tiӋn nên ra lӋnh 3 dinh phҧi dӵng kho riêng ÿӇ
trӳ thóc tô. Trҩn Biên 6.000 phѭѫng, Trҩn Ĉӏnh và Vƭnh Trҩn ÿӅu 1.000 phѭѫng phòng sҹn

10.8 Page 98

▲back to top


dùng. Lҥi lӋnh: Ӣ Gia Ĉӏnh khi gһp ÿói kém thì quan Lѭu trҩn phát trѭӟc thóc cho dân vay kӏp
thӡi rӗi sau hãy tâu.
– Tháng 8. Lҩy Trҫn Minh Nghƭa làm Cai bҥ Trҩn Biên.
– Tháng 12. Lҩy Tham hiӋp NghӋ An là NguyӉn Xuân Thөc làm ký lөc Trҩn Biên.
1806
– Tháng 5. NguyӉn Ánh lên ngôi Hoàng ÿӃ ӣ ÿLӋn Thái Hòa. Lҩy hành thә tѭӧng trѭng
cho vua nên chuӝng sҳc vàng. Ĉһc biӋt, vào dӏp này ban tám ÿLӅu ân xá: Tha 5 phҫn 10 thóc tô
ruӝng công tѭ và các ruӝng ÿӗn ÿLӅn, ÿLӅn trang, quan trҥi. Các dinh thuӝc trҩn Gia Ĉӏnh trѭӟc
ÿã có chiӃu tha tiӅn thuӃ sai dѭ 5 năm, nay tha thêm 1 năm nӳa là 6 năm. Giҧm hҥn án cho tù
ÿӗ ÿày, tù phҥm tӝi nhҽ.
– Tháng 9:
* Hҥ lӋnh cho thành thҫn Gia Ĉӏnh: thông sӭc cho quan quân dân chúng ӣ 4 dinh, ai có
ÿóng thuyӅn nan, thuyӅn ván tӯ 5 thѭӟc trӣ lên, có thӇ ÿi biӇn ÿѭӧc thì mӛi năm ÿӃn tháng 11
phái ngѭӡi khám thӵc làm danh sách tâu lên.
* Sách Nh̭t th͙ng ÿ͓a d˱ chí làm xong. Sách do Gia Long sai Thѭӧng thѭ binh bӝ Lê
Quang Ĉӏnh kê cӭu bҧn ÿӗ sách vӣ cҧ nѭӟc, các thành, dinh, trҩn, ÿҥo tӯ kinh ÿô trӣ vào Nam
ÿӃn Hà Tiên, ra Bҳc ÿӃn Lҥng Sѫn ÿӇ biên soҥn rõ núi sông, ÿѭӡng ÿi, giӟi hҥn bӡ cõi, sông
biӇn, nguӗn lҥch cho ÿӃn cҫu cӕng, chӧ ÿLӃm, phong tөc, thә sҧn. Sách gӗm 10 quyӇn.
1807
– Tháng 2. Ĉӏnh phép thi Hѭѫng và thi Hӝi. Lҩy tháng 10 năm nay mӣ khoa thi Hѭѫng,
sang năm Mұu Thìn mӣ khoa thi Hӝi.
– Tháng 6:
* Lѭu trҩn thҫn Gia Ĉӏnh tâu rҵng: “Trӝm cѭӟp trong hҥt nәi lên luôn, xin ÿһt ÿӗn bҧo ӣ
nhӳng nѫi xung yӃu trên ÿѭӡng thӫy bӝ và sai thôn ҩp ÿһt ÿLӃm canh ÿӇ xét hӓi nghiêm ngһt”.
Gia Long y cho.
* Dân Gia Ĉӏnh kiӃm nӝp ván gӛ, ván long hiӋp cӕt (dùng ÿӇ ÿóng sѭӡn ghe thuyӅn) và
Jӛ tròn có nhiӅu tì vӃt, thѭӟc tҩc lҥi không ÿúng kích thѭӟc. Do ÿó, quan trҩn Gia Ĉӏnh ÿem
viӋc tâu lên. Gia Long dө rҵng: “Lên núi làm gӛ là viӋc vҩt vҧ. NӃu câu nӋ mүu thѭӟc thì không
khӓi làm khә cho dân. Nên châm chѭӟc mà thu nhұn ÿӇ dân ÿѭӧc tiӋn”.
– Tháng 9. Ĉӏnh ÿLӅu lӋ thuyӅn vұn tҧi, bao gӗm qui ÿӏnh vӅ kích cӥ (phép ÿo), cҩp bài
ch͑, ÿӏnh lӋ trӑng tҧi cho các loҥi thuyӅn, qui ÿӏnh viӋc thuyӅn buôn vұn tҧi cӫa công, viӋc bӗi
thѭӡng tai nҥn, giá tiӅn thuê chӣ, tiӅn thuê bӃn.
1808
Ĉәi Gia Ĉӏnh trҩn làm Gia Ĉӏnh thành; chӍ ÿӏnh Khâm sai Chѭӣng Chҩn võ quân Nhân
Quұn công làm Tәng trҩn, Khâm sai LӉ bӝ Thѭӧng thѭ An Toàn hҫu Trӏnh Hoài Ĉӭc làm HiӋp
7әng trҩn; ban cho ҩn trên chóp có hình sѭ tӱ và ÿѭӧc phép dùng son ÿӓ. Trҩn thành ÿóng ӣ
huyӋn Bình Dѭѫng phӫ Tân Bình.
1ăm này dinh Trҩn Biên cҧi ÿәi thành trҩn Biên Hòa, ÿem huyӋn lên làm phӫ, ÿem tәng làm
huyӋn. Phӫ Phѭӟc Long có 4 huyӋn: Phѭӟc Chánh (tәng Tân Chánh cNJ), Bình An, Long Thành,
Phѭӟc An; xét ÿҩt rӝng hҽp, dân ít nhiӅu thì theo ÿӏa thӃ liӅn lҥc nhau mà chia ÿӅu; lҥi ÿһt thêm
hai tәng. Ĉӏa giӟi trҩn Biên Hòa ÿѭӧc chuҭn ÿӏnh: Phía Ĉông giáp núi Thҫn Mүu, lұp trҥm

10.9 Page 99

▲back to top


Thuұn Biên, chҥy dài ra Bҳc ÿӅu là sách ÿӝng cӫa sѫn man; phía Nam giáp trҩn Phiên An, trên
Wӯ suӕi Băng Bӝt qua sông Ĉӭc Giang ÿӃn Bình Giang bҿ quanh vӅ Tam Giang Nhà Bè (ÿҥi thӇ
hiӇu là sông Sài Gòn), thҷng xuӕng vùng biӇn Cҫn Giӡ qua VNJng Tàu ra Thát Sѫn (Gành Rái)
Oҩy mӝt dҧi sông làm giӟi hҥn; ÿҩt ӣ bӡ phía Bҳc có con sông ҩy là ÿӏa giӟi trҩn Biên Hòa, phía
Ĉông giáp biӇn, phía Tây ÿӃn sѫn man.
– Tháng 7. Thành thҫn Gia Ĉӏnh tâu rҵng: “Danh hiӋu phӫ huyӋn ӣ các trҩn ÿã thay ÿәi, xin ÿһt
Pӛi huyӋn mӝt tri huyӋn”. Vua Gia Long y lӡi. Sai xem xét ÿӏa thӃ ÿӇ lұp các huyӋn nha, lҥi
thҩy buәi ÿҫu mӟi chia ÿҩt, công viӋc nên theo ÿѫn giҧn, sҳc rҵng: Các ÿҥo Long Xuyên, Kiên
Giang, Ĉông Khҭu, Ĉӗng Môn, Hѭng Phѭӟc, Trҩn Giang thuӝc ÿӏa phұn huyӋn nào thì không
phҧi ÿһt huyӋn nha nӳa, vүn cho Quҧn ÿҥo kiêm lý công viӋc huyӋn.
1809
– Tháng Giêng. Ĉһt kho Hѭng Phѭӟc ӣ Biên Hòa. Vua thҩy Hѭng Phѭӟc là nѫi quan quân ÿi
Oҥi phҧi qua nên lұp kho ÿӇ sҹn ÿӅ phòng chi cҩp, nên cho xây kho ӣ Khu My (tên ÿҩt), rӗi thu
thóc tô ӣ huyӋn Phѭӟc An chӭa trӳ vào ÿó.
1811
– Tháng Giêng. Bãi hѭѫng binh Gia Ĉӏnh lҥi cho vӅ làm ruӝng.
– Tháng 2. Ӣ Gia Ĉӏnh gҥo rҿ: mӛi phѭѫng giá 2 tiӅn 30 ÿӗng. Gia Long sai 4 trҩn Phiên An,
Biên Hòa, Vƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng cho dân nӝp tô ÿӅu nӝp thuӃ gҩp ÿôi, quan theo giá khҩu
trӯ tiӅn thuӃ thân.
– Tháng 3. Khai mӓ sҳt ӣ La Bôn, Biên Hòa. Nhóm lái buôn ngѭӡi Hoa là Lâm Úc Tam và Lý
Kinh lãnh trѭng, mӝ thә dân và ngѭӡi Hoa ӣ ÿó lұp làm ÿӝi ThiӃt trѭӡng. Mӛi năm nӝp thuӃ
Vҳt mӛi ngѭӡi 50 cân.
1812
Tháng 7 âm lӏch:
* Soҥn xong luұt Gia Long, gӗm 22 quyӇn, có 398 ÿLӅu (vӅ hình danh và phàm lӋ 45
ÿLӅu, luұt lҥi 27 ÿLӅu, luұt hӝ 66 ÿLӅu, luұt công 10 ÿLӅu).
* Sai HiӋp Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh là Ngô Nhѫn Tӏnh và Tҧ tham tri bӝ Hӝ là Lê ViӃt
Nghƭa kiӇm tra lӋ thuӃ tiӅn thóc sҧn vұt ӣ các trҩn, ÿҥo thuӝc thành.
* TriӋu NguyӉn Văn Nhân vӅ, lҩy Lê Văn DuyӋt làm Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh, Trѭѫng Tҩn
%ӱu làm Phó Tәng trҩn; ÿӗng thӡi khiӃn 3.000 ngѭӡi thuӝc quân Thҫn sách ӣ Thanh NghӋ
cùng NgNJ quân và Tѭӧng quân ӣ Bҳc thành theo ÿi thú ӣ Gia Ĉӏnh.
1813
– Tháng Giêng. Sӕ hӝ khҭu ӣ Gia Ĉӏnh hàng năm tăng thêm. Thành thҫn dâng sә ÿinh
lên, sә mӟi thêm 26.500 ngѭӡi.
– Tháng 2. Bҳt ÿҫu ÿһt tri huyӋn ӣ các huyӋn Gia Ĉӏnh , mӛi huyӋn 2 ngѭӡi. Kén các Tri
huyӋn thâm niên ӣ 4 dinh trӵc lӋ và hai trҩn Quҧng Ngãi và Bình Ĉӏnh ÿӇ bә sung. Ӣ trҩn Biên
Hòa, huyӋn lӷ Phѭӟc Chánh ӣ Sa Thӏ (chӧ Cát), huyӋn lӷ Bình An ӣ Băng Vӑt, huyӋn lӷ Long
Thành ӣ Ĉӗng Môn, huyӋn lӷ Phѭӟc An ӣ ÿҥo Hѭng Phѭӟc.
Ĉӏnh sӕ lѭӧng ngѭӡi lҥi dӏch ӣ các huyӋn tӯ Quҧng Bình vào Nam: Mӛi huyӋn có mӝt ĈӅ lҥi, 2
Thông lҥi, 6 Chính sai, 50 LӋ dӏch. Lҥi thì ÿѭӧc miӉn phu dӏch, lӋ dӏch (tӯ Quҧng Bình tӯ mӝ
dân ngoҥi tӏch. Gia Ĉӏnh ÿѭӧc lҩy dân sӣ tҥi) thì ÿѭӧc miӉn 5 phҫn 10 thuӃ thân.

10.10 Page 100

▲back to top


– Tháng 7. Bҳt ÿҫu mӣ khoa thi Hѭѫng tӯ Quҧng Bình trӣ vào Nam. Lҩy ÿӛ Hѭѫng cӕng
17 ngѭӡi, trong ÿó trѭӡng Gia Ĉӏnh có 8 ngѭӡi.
– Tháng 12. Phó Ĉӕc hӑc Gia Ĉӏnh là Hoàng Công Xuân ÿѭӧc cӱ làm Cai cѫ Biên Hòa.
1814
– Tháng Giêng. Hҥ lӋnh cho Gia Ĉӏnh dӗn 5 ÿӝi Gia Nghi ÿӇ sung bә vào 5 thuyӅn Bính;
cho 5 trҩn Phiên An, Biên Hòa, Vƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên mӝ dân ngoҥi tӏch lұp mӛi
trҩn mӝt thuyӅn Bính, mӛi thuyӅn 50 ngѭӡi. Phiên An là thuyӅn An Bính, Biên Hòa là thuyӅn
Hòa Bính năm Quí Dұu, lҩy dân ÿinh các hҥng tráng, quân dân các trҩn là 49.700 ngѭӡi, trong
ÿó Biên Hoà 5.201 ngѭӡi. Phҥm cӭ 8 ÿinh kén 1 ngѭӡi. Biên Hòa ÿһt làm cѫ Biên Hùng và 4
ÿӝi Biên DNJng nhҩt, nhӏ, tam, tӭ.
- Tháng 5. Hҥ lӋnh cho các thành, dinh, trҩn lұp nhà khám, nhà ngөc ӣ phía bҳc thành.
Nhà khám 3 gian 2 chái, nhà ngөc 5 gian 2 chái.
- Theo lӋ chia ban phái ÿi thú ӣ Nam KǤ, trҩn Biên Hòa cӱ 50 ngѭӡi và 4 viên các ÿӝi ÿi
thú trҩn Hà Tiên. Cӭ lӋ 6 tháng ÿәi 1 lҫn.
- Tháng 10. Ĉһt thêm phu trҥm ӣ trҥm sông Gia Ĉӏnh. Các dinh Phiên An, Biên Hòa,
9ƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng, mӛi dinh mӝt trҥm, phu trҥm ÿӅu 300 ngѭӡi.
- Gia Long ÿӏnh vӅ viӋc coi giӳ ÿàn miӃu. Hҥt Biên Hòa có miӃu Văn Thánh ÿѭӧc nghӏ
chuҭn có 50 ngѭӡi trông coi.
- Tháng 12. Hҥ lӋnh tӯ Quҧng Ĉӭc vӅ Bҳc ÿӃn Thanh Hóa, vӅ Nam ÿӃn Gia Ĉӏnh, phàm
các nѫi ÿӗn thӫ xung yӃu thì vүn ÿӇ Thӫ ngӵ, còn bao nhiêu giҧm bӟt.
* Thu giҧm tiӅn thuӃ năm nay cho các nguӗn ӣ Gia Ĉӏnh cho các bӵc khác nhau: HuyӋn
Phѭӟc Long 2 nguӗn, tiӅn thuӃ 22 quan tha hӃt; TiӅn Giang - Hұu Giang 4 sӣ ÿҫm ao, tiӅn thuӃ
6.500 quan, giҧm cho 500 quan; huyӋn KiӃn An 2 nguӗn, tiӅn thuӃ 980 quan, giҧm hѫn 320
quan.
1815
- Gia Long chuҭn ÿӏnh vӅ viӋc phòng ngӯa biên giӟi. Viên bҧo hӝ và quan 5 trҩn: Gia
Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên cùng các nha môn không ÿѭӧc tӵ tiӋn cho
giҩy thông hành sang nѭӟc Cao Miên. Tӯ nay vӅ sau ÿһt làm phép thѭӡng.
- Tháng 8. Ban hành Quӕc triӅu luұt lӋ (tӭc luұt Gia Long).
- Tháng 11. Ĉӏnh viӋc quân chính ӣ Gia Ĉӏnh: phàm lính mӟi kén không ÿѭӧc yêu sách
xã dân phөng dѭӥng. Ngѭӡi Quҧn suҩt không ÿѭӧc sai viӋc riêng và quҩy nhiӉu, cùng nhân
viӋc công mà thu góp. NӃu xã dân có bӏ Quҧn suҩt quҩy riêng thì cho tӕ cáo vӟi quan sӣ tҥi ÿӇ
xét xӱ. Binh lính bӓ ngNJ trӕn ÿi thì ÿánh 50 roi, hai lҫn thì ÿánh 70 roi và ba lҫn thì xӱ tӱ. Ĉi
trұn mà trӕn thì tuy lҫn ÿҫu cNJng xӱ tӱ. Còn nhѭ ÿӃn kǤ ÿәi thú, ngѭӡi ÿѭѫng ban mà không
ÿӃn thì chұm mӝt ngày ÿánh 30 roi, mӛi ngày thêm mӝt bӵc, trӏ chӍ ÿӃn 100 roi là cùng.
* LӋnh cho Quҧn cѫ, Cai ÿӝi ӣ các trҩn, ÿҥo thuӝc Gia Ĉӏnh mӝ dân ngoҥi tӏch làm lính theo
Kҫu: Quҧn cѫ 7 ngѭӡi, Cai ÿӝi 3 ngѭӡi.
- Gia Long ÿӏnh cӡ hiӋu trҥm, nghi trѭӧng trҥm gӗm: cӡ có cҳm mNJi giáo, lӋnh ÿӗng thanh
kiӃm cho các trҥm sông ӣ Biên Hòa, Gia Ĉӏnh… làm hiӋu khi ÿѭa trҥm bҵng chèo thuyӅn.
1816
- Tháng Giêng. Tәng trҩn Bҳc thành NguyӉn HuǤnh Ĉӭc ÿѭӧc cӱ làm Tәng trҩn Gia
Ĉӏnh.

11 Pages 101-110

▲back to top


11.1 Page 101

▲back to top


- Tháng 3. Tha giҧm tô thuӃ tӯ Quҧng Bình vào Gia Ĉӏnh. Ӣ Gia Ĉӏnh thì tô ruӝng giҧm
2 phҫn 10, thuӃ thân giҧm 4 phҫn 10.
* Dӡi trҩn lӷ Biên Hòa nguyên ӣ thôn Phѭӟc Lѭ sang thôn Tân Lân (cҧ hai thôn ÿӅu
thuӝc huyӋn Phѭӟc Chánh).
- Tháng 11. Cӱ Trӏnh Hoài Ĉӭc làm HiӋp Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh.
* Lҩy Thiêm sӵ bӝ Hӝ sung Hӝ tào Bҳc thành là Bùi Phu Ĉҥo làm Cai bҥ Biên Hòa.
* Ĉәi ÿӏnh lҥi lӋ thóc phө hao vӅ viӋc trѭng thu cho Gia Ĉӏnh. Ӣ Gia Ĉӏnh có 3 hҥng hӝc:
ThuӃ ruӝng dùng hӝc lӟn (mӛi hӝc 75 thăng), ruӝng núi và ruӝng cӓ dùng hӝc trung (47 thăng),
ruӝng ÿӗn ÿLӅn ÿӅu dùng hӝc nhӓ (37 thăng 4 hӧp) thóc phө hao mӛi hӝp ÿӅu 1 thăng. ĈӃn nay
ÿәi ÿӏnh theo nhѭ lӋ tӯ Bình Thuұn ra Bҳc: Hӝc lӟn phө 2 thăng, hӝc trung phө 1 thăng 2, hӝc
nhӓ phө 1 thăng ÿӇ cho ÿѭӧc công bình.
1817
- Tháng 6. Ĉӏnh thuӃ ngѭӡi Man ӣ 3 ÿҥo Ĉӗng Môn, Hѭng Phѭӟc và Băng Bӝt, trҩn Biên Hòa
ÿӅu nӝp thay bҵng tiӅn (chiêng ÿӗng 30 chiӃc, mұt ong 30 cân, chiӃu 22 ÿôi ÿӅu chiӇu giá nӝp
tiӅn).
- Tháng 7. Ĉӏnh ngҥch binh dài hҥn ӣ Gia Ĉӏnh. ĈӃn lúc này ӣ thành Gia Ĉӏnh và các
trҩn Phiên An, Biên Hòa, Vƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng, quân theo dài hҥn chѭa có ÿӏnh ngҥch. Nay
OӋnh thành lұp 3 vӋ Bҧo thành (nhҩt, nhӏ, tam), mӛi vӋ 10 ÿӝi; các trҩn Phiên An, Biên Hòa,
9ƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng ÿӅu mӝ lұp 1 cѫ, cѫ có 10 ÿӝi, mӛi ÿӝi ÿӅu lҩy 50 ngѭӡi, 60 ngѭӡi
làm hҥn ÿӏnh, sai theo thành và trҩn ÿӇ giӳ thành trì, dҽp bҳt trӝm cѭӟp. Tҥp dӏch ÿӅu miӉn.
1818
- Tháng Giêng. Ĉӏnh lӋnh cҩm thuӕc phiӋn ӣ Gia Ĉӏnh
- Tháng 2. Hҥ lӋnh cho ruӝng núi, ruӝng cӓ và dân ÿӗn ÿLӅn ӣ Gia Ĉӏnh phҧi nӝp phө vӓ
ÿay, thu miӉn thuӃ thân theo thӭ bӵc khác nhau: Ruӝng núi, ruӝng cӓ - mӛi mүu nӝp 1 hӝc
thóc, nӝp vӓ ÿay 1 cân, tha bӟt tiӅn 30 ÿӗng. Dân ÿӗn ÿLӅn mӛi ngѭӡi nӝp vӓ ÿay 3 cân, tha bӟt
tiӅn thuӃ 1 tiӅn 30 ÿӗng.
1819
- Tháng 11. Bӝ hӝ dâng tәng sách ÿinh ÿLӅn cӫa các dinh trҩn:
Biên Hòa: sӕ ÿinh 10.600 ngѭӡi, ÿLӅn thә 28.000 sӣ
(Phiên An: ÿinh hѫn 28.000 ngѭӡi, ÿLӅn thә 4.800 sӣ; Ĉӏnh Tѭӡng: ÿinh 18.800 ngѭӡi,
ÿLӅn thә hѫn 7.000 sӣ; Vƭnh Thanh: sӕ ÿinh hѫn 37.000, ÿLӅn thә 9.900 sӣ; Hà Tiên: sӕ ÿinh
1.500 ngѭӡi, ruӝng 60 sӣ)
- Tháng 12. Gia Long qua ÿӡi, truyӅn ngôi cho con thӭ tѭ là hoàng tӱ Ĉӣm.
1820
- Tháng Giêng. Ngày mӗng 1 (năm Mұu Ngӑ) vua Minh Mҥng lên ngôi Hoàng ÿӃ ӣ ÿLӋn
Thái Hòa.
- Tháng 5. Vua Minh Mҥng xuӕng chiӃu tìm sách cNJ. Do ÿҩy, trong ngoài ÿӅu ÿem các
Eҧn biên chép ÿӃn dâng. Thѭӧng thѭ Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿem dâng sách Gia Ĉ͓nh Thành thông chí
và sách Minh b͡t di ng˱ văn th̫o.

11.2 Page 102

▲back to top


- Tháng 9. Ӣ Biên Hòa mѭa lөt. Ruӝng nѭѫng, nhà cӱa cӫa nhân dân ÿӅu ngұp mҩt. Lê Văn
DuyӋt lҩy gҥo kho 1.000 phѭѫng ÿӇ chҭn cҩp cho ngѭӡi ÿói. Minh Mҥng nghe viӋc ҩy phát
thêm 200 quan tiӅn và muӕi, gҥo chia ra ÿӇ chҭn cҩp.
- Tháng 10:
* Bӕn trҩn Vƭnh Thanh, Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa, Phiên An bӏ bão to, nѭӟc lӟn, nhân dân
nhiӅu ngѭӡi chӃt ÿXӕi. Lê Văn DuyӋt trѭӟc hҥ lӋnh cho các trҩn chiӃu theo lӋ bӏ nҥn bão mà
chҭn cҩp, rӗi làm sӟ tâu lên.
* Công chúa NguyӉn Thӏ Anh cúng tҩm biӇn “Ĉҥi Giác tӵ” cho chùa Ĉҥi Giác ӣ Cù Lao
Phӕ.
1821
- Tháng Giêng. Biên Hòa bӏ lөt lӟn, dân ÿói. Minh Mҥng sai xuҩt tiӅn gҥo phát chҭn.
- Tháng 3:
* Trҩn thӫ Biên Hòa là Tӕng Văn Khѭѫng, Ký lөc là Hoàng Công Xuân, Cai bҥ là Bùi
Phө Ĉҥo vì trѭӟc ÿây tӵ tiӋn cho bҳt binh dân làm viӋc riêng cho Hoàng Công Lý (1), nay viӋc
Eӏ phát giác ÿӅu bӏ bãi chӭc. Lҩy VӋ úy vӋ Dѭѫng Võ quân thҫn sách là Trҫn Phúc Trung làm
Trҩn thӫ Biên Hòa, Ký lөc Biên Hòa là Bùi Ĉӭc Minh làm Cai bҥ, Thiêm sӵ bӝ Công là
Trѭѫng Quang Hҧi làm Ký lөc. Phúc Trung ÿӃn lӷ sӣ chѭa bao lâu thì chӃt.
* Chuҭn cho dân thành Gia Ĉӏnh (tӭc các trҩn ӣ Nam kǤ) ÿѭӧc nӝp tiӅn thay thӃ vҧi
trҳng. LӋ cNJ: Dân biӋt nҥp thì vҧi trҳng mӛi ngѭӡi hàng năm phҧi nӝp 2 tҩm 15 thѭӟc; nay nӝp
thay bҵng 8 quan tiӅn.
- Tháng 4. Minh Mҥng nhұn thҩy ÿӗn ÿLӅn ӣ Gia Ĉӏnh sӕ ngѭӡi ngày càng ÿông thêm mà
ngѭӧc lҥi ÿinh tӏch (sӕ dân ÿinh ÿăng ký vào sә) không tăng nên ban dө cho quan ӣ thành Gia
Ĉӏnh xem xét kӻ tình trҥng này: cái gì tăng thì tӕt hѫn?. Lê Văn DuyӋt tâu: “Dân Gia Ĉӏnh phҫn
nhiӅu là dân giang hӗ trú ngө, ÿһt ra ÿӗn ÿLӅn ÿӇ dӗn bӑn du thӫ cho nѭѫng tӵa vào ÿӗng ruӝng
Yӕn là phép tӕt. NӃu không cho ÿӗn ÿLӅn tăng tөc thêm dân thì bӑn ҩy ÿi lҥi không ÿӏnh, sӧ
hoһc ÿӇ lөy cho dân. Nhѭng tránh chӛ nӑ ÿӃn chӛ kia cNJng là viӋc thѭӡng tình cӫa ngѭӡi ta.
Ĉӗn ÿLӅn nhiӅu thì hӝ khҭu lҥi ít dҫn ÿi, lҩy ÿâu mà bә sung vào chӛ thiӃu cho binh tӏch?. Vұy
Wӯ nay, ai có xin sung ÿӗn ÿLӅn thì xin hӓi ngay hѭѫng lý nӃu muӕn ÿӇ ngѭӡi ҩy ÿăng tӏch ӣ
làng thì trҧ hӑ vӅ dân, nӃu không muӕn thì cho lѭu ӣ ÿӗn ÿLӅn, ÿӅu cho tùy tiӋn”. Vua nhұn lӡi
tâu.
- Tháng 9. Mӣ Ân khoa thi Hѭѫng ӣ các trѭӡng Gia Ĉӏnh, Thanh Hoa, Thăng Long, Sѫn
Nam. Trѭӡng Gia Ĉӏnh ÿӛ Hѭѫng cӕng 16 ngѭӡi.
- Tháng 11. Lҩy VӋ úy vӋ Hӳu Bҧo nhҩt thuӝc Hӳu quân là Khâm sai Chѭӣng cѫ
NguyӉn Văn Tuyên làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
1822
- Minh Mҥng chuҭn ÿӏnh 2 cѫ Phiên bình tiӅn hұu và 5 ÿӝi Phiên vNJ nhҩt, nhӏ, tam, tӭ
ngNJ ÿӅu ӣ cѫ Biên Hùng, trҩn Biên Hòa ÿѭӧc dѭ khóa lӋ vӅ ÿӝi trѭӣng.
- Tháng 9:
* Ĉәi danh hiӋu ÿӗn ÿLӅn ӣ 4 phӫ thuӝc thành Gia Ĉӏnh. Nguyên tӯ ÿҫu ÿӡi Gia Long,
các trҥi ÿӗn ÿLӅn biӋt nҥp lҩy tên huyӋn hay tәng sӣ tҥi ÿӇ gӑi, sӕ ÿinh chӍ ghi vào sӣ thuӃ. ĈӃn
(1) Hoàng Công Lý là Phó Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh bӏ tӝi tham nhNJng, tang vұt ÿӃn 2 vҥn quan tiӅn. Sau bӏ tӝi, ÿình thҫn nghӏ án
khép tӝi chӃt, bèn ÿem giӃt, tӏch thu tài sҧn trҧ lҥi cho binh dân.

11.3 Page 103

▲back to top


nay, thành thҫn biên chӃ thành tӯng hiӋu nên xin ÿһt tên hiӋu theo ngҥch binh: Tân Bình ÿәi
thành Gia Bình (3 hiӋu, 22 trҥi, 750 ngѭӡi); Phѭӟc Long (thuӝc Biên Hòa) ÿәi thành hiӋu Gia
Phѭӟc (1 hiӋu, 4 trҥi, 138 ngѭӡi); Ĉӏnh ViӉn ÿәi thành Gia ViӉn (14 hiӋu, 142 trҥi, 6.174
ngѭӡi); Kiên An ÿәi thành Gia An (8 hiӋu, 79 trҥi, 2.641 ngѭӡi).
* Ĉәi ÿӏnh tên trҥm tӯ Quҧng Ĉӭc vào ÿӃn Hà Tiên, trӣ ra ÿӃn Sѫn Nam. Riêng Biên
Hòa có 5 trҥm: Biên Thuұn, Biên Thҥnh, Biên Long, Biên Phѭӟc, Biên LӉ.
- Tháng 10. Lҩy Trҩn thӫ Ĉӏnh Tѭӡng là NguyӉn Văn Phong làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
- Tháng 11. Thành thҫn Gia Ĉӏnh tâu xin lѭѫng phát 17.600 ngѭӡi binh dân hai trҩn
Phiên An và Biên Hòa, mӛi 500 ngѭӡi dӗn làm mӝt toán, mӛi toán 10 ÿӝi, mӛi ÿӝi 4 thұp, chia
làm 3 phiên, ÿào lҩy ÿá ong ÿӇ dӵ bӏ viӋc ÿҳp thành. Vua Minh Mҥng cho rҵng công trình ҩy
Qһng nhӑc nên dө sai ѭu cҩp cho tiӅn gҥo và răn bҧo phҧi dè dһt sӭc dân, chӟ ÿӕc thúc nghiêm
ngһt mà nhӑc dân.
- Tháng 12. Bҳt ÿҫu ÿһt chӭc Tri phӫ ӣ 4 phӫ Tân Bình, Ĉӏnh ViӉn, Phѭӟc Long, KiӃn
An thuӝc Gia Ĉӏnh. Lҩy Hàn lâm Biên tu là Hà QuyӅn, Phan Hӳu TӍnh, VNJ Ĉӭc Khuê, Phan Bá
Ĉҥt thăng bә. Minh Mҥng dө rҵng: “Dân Gia Ĉӏnh thích viӋc nghƭa, dӉ dҥy bҧo. Nay bҳt ÿҫu
ÿһt phӫ trӏ, cho bӑn ngѭӡi thӱ viӋc hành chánh, phҧo lo tuyên dѭѫng ÿӭc hóa, khuyên bҧo thói
hay, cho xӭng ý trҭm.” (ĈNTLCB, tұp VI, tr 126).
1823
- Tháng 2. Giһc Man Cam Khoái ӣ Thuұn Thành là Ta La Mân hӑp quân ÿӕt phá bҧo Thӏ
Linh, mӝt ÿӗn bҧo quan yӃu cӫa Thuұn Thành. Trҩn thҫn Bình Thuұn ÿem binh hӧp vӟi Trҩn
thӫ Thuұn Thành ÿXәi bҳt. Giһc trӕn xa. Thành thҫn Gia Ĉӏnh thҩy vùng ÿҩt cӫa ngѭӡi Man
tiӃp giáp vӟi ÿӏa ÿҫu Hѭng Phѭӟc (Biên Hòa), sai Quҧn ÿҥo NguyӉn Văn Châu dө ÿѭӧc Ta La
Mân ÿem hѫn 400 ngѭӡi bӝ lҥc qui thuұn. Thành thҫn xin cҩp quҫn áo, tiӅn gҥo khiӃn cho hӑ tө
Wұp làm ăn. Vua Minh Mҥng y cho. Năm 1825, ÿѭӧc ÿәi thuӝc vào sә dân Biên Hòa.
- Tháng 5:
* Thành thҫn Gia Ĉӏnh tâu rҵng các trҩn thuӝc thành phҫn nhiӅu là ngҧ sông và ÿҩt rӯng
mà ӣ tәng chӍ có 1 ngѭӡi Cai tәng, thӃ khó trông coi cҧ ÿѭӧc, xin ÿһt thêm mӝt ngѭӡi Phó tәng
ngoҥi ӫy. Vua y cho.
* Hҥ lӋnh cho thӧ các cөc ӣ Phiên An, Biên Hòa lӋ vào ngҥch cөc tҥo tác ӣ Gia Ĉӏnh.
- Tháng 9:
* Lҩy Phó Ĉӕc hӑc Gia Ĉӏnh là NguyӉn Ĉăng Sӣ làm tѭ nghiӋp Quӕc tӱ giám. Ĉăng Sӣ
vào yӃt kiӃn. Vua hӓi: “Sƭ tӱ Gia Ĉӏnh hӑc tұp nhѭ thӃ nào ?” Ĉăng Sӣ ÿáp: “Sƭ nhân nhiӅu
ngѭӡi tuҩn tú dӉ dҥy. Thҫn tҥi chӭc chѭa ÿѭӧc mҩy năm mà ÿã có vài mѭѫi ngѭӡi hѫi thành
Wӵu”.
* Bӓ chӭc Ĉӕc hӑc thành Gia Ĉӏnh, phӫ Hoài Ĉӭc và chӭc Trӧ giáo ӣ Bҳc Thành vì ÿã
ÿһt chӭc Ĉӕc hӑc các trҩn ӣ Gia Ĉӏnh và Giáo thө Bҳc Thành.
- Tháng 11. Ngѭӡi Biên Hòa, thành Gia Ĉӏnh là NguyӉn Văn Trung dâng sách Qu͙c
Tri͉u di͍n chí. Vua Minh Mҥng thѭӣng cho 10 lҥng bҥc.
1824
- Thành tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc chia ÿһt 4 cӛ súng các hҥng và 1.200 hòm ÿҥn.
- Tháng Giêng. Ĉәi tên các thӫ ӣ Gia Ĉӏnh: Thӫ Băng Vӑt làm thӫ An Lӧi, thӫ La Bôn
Nguyên làm thӫ Phѭӟc Vƭnh Nguyên, thӫ Hѭng Phѭӟc Thѭӧng làm thӫ Long An, thӫ Sông

11.4 Page 104

▲back to top


1ұu làm thӫ Phѭӟc Bҧo, thӫ Ĉѭӡng Sӭ làm thӫ Bình Lӧi, thӫ Ba Can làm thӫ Ĉӏnh Quán, ÿҥo
Ĉӗng Môn làm ÿҥo Phѭӟc Thuұn, thӫ Lăng Giao làm thӫ Phѭӟc Khánh, thӫ VNJng Tàu làm thӫ
Phѭӟc Thҳng, thӫ cӱa biӇn Tҳc Khái làm thӫ Long Hѭng (ÿӅu thuӝc tӍnh Biên Hòa).
- Tháng 3. Gia Ĉӏnh có nhiӅu ngѭӡi chӣ gҥo ÿi bán ӣ Hҥ Châu và bán cho lái buôn ngѭӡi
Trung Quӕc. Vua Minh Mҥng cho rҵng viӋc làm ҩy sӁ làm tăng giá gҥo trong nѭӟc nên ban
OӋnh cҩm.
- Tháng 6 (?). NguyӉn Văn Phong thôi giӳ chӭc Trҩn thӫ Biên Hòa làm Thӕng quҧn biӅn
binh Gia Ĉӏnh. Chѭӣng cѫ VӋ úy Trung vӋ dinh TiӅn phong là Lê Văn Trӯ thay Phong làm
Trҩn thӫ Biên Hòa. Khoҧng cuӕi năm Lê Văn Trӯ mҩt. Lҥi lҩy VӋ úy hӳu vӋ dinh TiӅn phong
quân Thӏ nӝi là NguyӉn Khҧ Bҵng làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
1825
- Tháng 2. HiӋp biӋn ÿҥi hӑc sƭ Trӏnh Hoài Ĉӭc chӃt. Minh Mҥng tһng là ThiӃu Bҧo Cҫn
chánh ÿLӋn Ĉҥi hӑc sƭ (trұt Chánh nhҩt phҭm), thөy Văn Khác. Ban cho gҩm hӗng, gҩm Tӕng 4
cây, nhiӉu ÿRҥn mӛi thӭ 4 tҩm, sa trӯu 11 tҩm, tiӅn 2.500 quan, gҥo 500 phѭѫng, dҫu 3.000
cân; lҥi lӋnh nghƭ chҫu 3 ngày, sai quan tӭ tӃ. Ngày ÿѭa ÿám vӅ quê (Biên Hòa), vua sai hoàng
Wӱ là Miên Hoҵng ÿӃn nhà riêng vâng mӋnh cho rѭӧu, lҥi phái 400 quân thҫn sách ÿѭa ÿӃn bӃn
ÿò sông Hѭѫng. Cҩp cho 2 mӝ phu.
- Tháng 5. Mӛi phѭѫng gҥo ӣ trҩn lӷ Biên Hòa có giá 1 quan 2 tiӅn 30 ÿӗng. Giá gҥo
trong năm nҫy luôn dao ÿӝng tӯ 1 quan ÿӃn 1 quan 5 tiӅn mӛi phѭѫng kéo dài cho ÿӃn hӃt năm,
khi tăng, khi giҧm.
- Tháng 7. Gia Ĉӏnh, Thӯa Thiên, NghӋ An thi hѭѫng. Gia Ĉӏnh 15 ngѭӡi ÿӛ Hѭѫng
Fӕng.
- Tháng 9. Ĉәi ÿӏnh lҥi kiӇu hӝc thu tô và lӋ lá dӯa nѭӟc phө thu cùng thóc dâng ngoài
cho thành Gia Ĉӏnh. Trѭӟc ÿây ӣ thành hҥt, Gia Ĉӏnh hӝc thu thóc tô và thóc sѭu, có cái 75
thăng, có cái 47 thăng 1 cáp và loҥi 33 thăng 4 cáp và hӉ thu thóc tô ruӝng thì dùng hӝc 75
thăng, thu thóc thuӃ ruӝng núi và ruӝng ÿҫm thì dùng hӝc 47 thăng 1 cáp, thu thóc sѭu ÿӗn ÿLӅn
thì dùng hӝc 33 thăng 4 cáp. Lá dӯa và thóc dâng ngoài thì theo hӝc lӟn nhӓ mà lѭӧng thu
nhiӅu ít không nhҩt ÿӏnh. Nay ÿӅ ra viӋc chӍ dùng hӝc nhà nѭӟc cҩp là 26 thăng làm mӭc, hӝc
FNJ ÿӅu hӫy ÿi. Lá dӯa thì ÿӏnh cӭ 1 hӝc thóc phҧi phө thu 4 tҩm, cho tính nӝp bҵng tiӅn (100
Wҩm nӝp thay là 1 quan 3 tiӅn). Thóc dâng ngoài thì 1 thăng thóc phө thu 3 thѭӧc. Lҥi sҳc cho
sang năm (1826) thì tiӅn lӋ ÿLӅn mүu thұp vұt và tiӅn nӝp thay lá dӯa ÿӅu cho nӝp bҵng thóc (cӭ
8 tiӅn chiӃt nӝp 1 hӝc thóc).
1826
- Tháng Giêng. Trҩn thӫ Biên Hòa là NguyӉn Khҧ Bҵng, Ký lөc là Trѭѫng Quang Hҧi,
Cai bҥ là Lê Ĉҥt Ĉӭc có tӝi bӏ miӉn chӭc. Dân hҥt Biên Hòa có ngѭӡi xiêu tán, bӑn Bҵng khinh
suҩt ӫy cho thuӝc ty khám báo không ÿúng; lҥi ÿӇ thóc ӣ kho lүn lӝn mӟi cNJ ÿӃn nӛi mӕc hӓng
nhiӅu. Tәng trҩn Gia Ĉӏnh thành là Lê Văn DuyӋt ÿem viӋc ҩy tâu lên. Khi án ÿã thành ÿӅu bӏ
cách chӭc.
- Tháng 5. Lҩy Thiêm sӵ bӝ LӉ là NguyӉn Minh Châu làm Ký lөc trҩn Biên Hòa.
- Tháng 7. Lҩy VӋ úy thҫn cѫ tiӇn là Mai Văn Châu làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
1827
- Minh Mҥng nghӏ chuҭn vӅ lính tuyӇn. Trҩn Biên Hòa các xã thôn ÿҫy ÿӫ sӕ ÿinh nên
theo lӋ cӭ 8 ÿinh chӑn lҩy mӝt lính.

11.5 Page 105

▲back to top


- Tháng 8. Trҩn thӫ Biên Hòa là Mai Văn Châu chӃt, lҩy Phó VӋ úy VӋ Hұu Nhi quân
Thӏ trung là NguyӉn Hӳu Thuyên làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
1828
/ҩy HiӋp trҩn Biên Hòa là Bùi Ĉӭc Mân làm HiӋp trҩn Phiên An; cӱ Lang trung LӉ bӝ là
Phҥm VNJ Phái làm Tham hiӋp Biên Hòa.
- Tháng 4. ChӃ ÿӏnh các ÿӗ ÿo lѭӡng: phѭѫng, thѭng, uyӇn, bát cho trong kinh ngoài trҩn
thӕng nhҩt. Khuê (lҩy 24 hҥt thóc nӃp làm 1 khuê); 10 khuê là 1 loát; 10 loát là 1 sao; 10 sao là
1 th˱ͫc; 10 thѭӧc là 1 K͡c; 10 hӝc là 1 thăng; 13 thăng là 1 ph˱˯ng; 10 phѭѫng là 1 trung
ph˱˯ng; 26 thăng là 1 K͡c; uy͋n lͣn thì 30 uyӇn là mӝt phѭѫng, uy͋n vͳa thì 30 uyӇn là 1 trung
phѭѫng; 1 bát rѭӥi là 1 thăng. Phàm hӝc, phѭѫng ÿӅu làm bҵng gӛ; thѭng, uyӇn, bát ÿӅu làm
Eҵng ÿӗng. Hӝc dùng ÿӇ thu chi thóc công; phѭѫng và uyӇn lӟn dùng ÿӇ thu chi gҥo lѭѫng;
trung phѭѫng và uyӇn dùng thu chi muӕi; thѭng dùng thu chi muӕi gҥo, bát dùng thu gҥo cѭӟc.
- Tháng 7. Thi Hѭѫng ӣ trѭӡng Gia Ĉӏnh, NghӋ An, Thӯa Thiên. Gia Ĉӏnh ÿӛ 16 ngѭӡi.
- Tháng 9. Ĉӕc hӑc Biên Hòa là NguyӉn Huy Cҭm ӕm. Lҩy Tri huyӋn Nghi Xuân là
ThiӅu Nguyên DiӋu làm Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa.
- Tháng 11. HiӋp trҩn Biên Hòa là NguyӉn Minh Châu bӏ bӋnh vӅ hѭu, lҩy Tham hiӋp
Quҧng Nam là Ĉһng Chѭѫng làm Thӵ HiӋp trҩn.
- Tháng 12. Ĉӏnh ngҥch thuyӅn ӣ kinh và ӣ ngoài. Theo ÿӅ nghӏ cӫa bӝ Công: Cho mӛi
ÿӏa phѭѫng tùy theo công viӋc ít nhiӅu mà ÿӏnh ngҥch sӕ lѭӧng thuyӅn, nѫi nào thiӃu thì ÿóng
thêm và hҥn trong 3 năm phҧi làm xong. Ngoài thuyӅn trong ngҥch cùng lѭu sӕ thuyӅn ngoҥi
ngҥch ÿӇ sai phái. Theo ÿó, ÿӏnh ngҥch Biên Hòa 25 chiӃc thuyӅn, gӗm 10 chiӃc thuy͉n son, 5
chiӃc thuy͉n h̫i ÿ̩o, 5 chiӃc thuy͉n ô, 5 thuy͉n lê. Ngoài ra, còn có 12 chiӃc thuyӅn ngoҥi
ngҥch (1).
1829
- Tháng 2. Trҩn thӫ Biên Hòa là NguyӉn Hӳu Thuyên làm Trҩn thӫ Hà Tiên. VӋ úy
Trang võ là Trҫn Văn Hӵu làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
- Tháng 5. Theo sә tәng kê vӅ hӝ khҭu cҧ nѭӟc tҩt cҧ 719.510. Riêng 5 trҩn ӣ Gia Ĉӏnh là
118.790.
- Tháng 8:
* Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa là ThiӅu Nguyên DiӋu ӕm. Lҩy Giáo thө Ӭng Hòa là Bùi Danh
.Ǥ làm Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa.
* Thành thҫn Gia Ĉӏnh tâu báo vӅ viӋc dân chúng hay bӓ quê quán mà ÿi ӣ ÿây ÿó trú
ngө, không vào sә hӝ tӏch nhҩt ÿӏnh. Vua Minh Mҥng thuұn cho viӋc kê hӝ tӏch cӫa dân theo
quê quán cӫa ông hoһc cӫa cha ÿӇ quҧn lý sӕ ÿinh và tuyӇn lính. Ngoài ra cNJng ban lӋnh ÿăng
ký ngѭӡi Hoa (ngѭӡi Thanh) nhұp cѭ bҵng ÿѭӡng thuyӅn buôn: ai muӕn ӣ lҥi thì xã Minh
+ѭѫng và Bang trѭӣng bҧo kӃt vào sә ÿӇ cai quҧn, ai muӕn vӅ thì cho vӅ nhҵm viӋc quҧn lý
chһt chӁ hѫn.
Tháng 9:
(1) Qui thӭc:
* ThuyӅn hҧi ÿҥo dài 6 trѭӧng 1 thѭӟc, ngang 9 thѭӟc 8 tҩc 3 phân, 46 mái chèo.
* ThuyӅn ô, thuyӅn son, thuyӅn sai ÿӅu dài 4 trѭӧng 8 thѭӟc, ngang 8 thѭӟc 4 tҩc, sâu 3 thѭӟc 2 tҩc, 30 mái chèo.
* ThuyӅn lê dài 5 trѭӧng 2 thѭӟc 6 tҩc, ngang 7 thѭӟc 2 tҩc, sâu 3 thѭӟc 1 tҩc, 36 mái chèo.

11.6 Page 106

▲back to top


* Ĉӏnh cách thѭӣng cho ngѭӡi mӝ dân lұp ҩp ӣ Nam kǤ: Mӛi ҩp chiêu mӝ nhӳng dân ӣ
ngoài sә ÿinh ÿѭӧc 5 suҩt, khai khҭn ÿҩt hoang ÿѭӧc 50 mүu trӣ lên thì thѭӣng 20 quan tiӅn;
Pӝ ÿѭӧc 10 suҩt ÿinh, khai khҭn ÿѭӧc 100 mүu trӣ lên thì ÿѭӧc 40 quan tiӅn; mӝ ÿѭӧc 15 suҩt
ÿinh, khai khҭn 150 mүu trӣ lên thì ÿѭӧc thѭӣng 6 quan tiӅn; còn hѫn nӳa thì cӭ theo mӭc ҩy
mà tính lên.
* Ĉәi Tham hiӋp Biên Hòa là Phҥm VNJ Phác làm HiӋp trҩn Phiên An; cӱ Lang trung
Hình bӝ là Ngô Bá Tuҩn làm Tham hiӋp Biên Hòa.
1830
- Minh Mҥng ÿӏnh lӋ vӅ tѭӧng binh. Biên Hòa ÿѭӧc chuҭn y 7 thӟt voi.
- Tháng 5. HiӋp trҩn Vƭnh Thanh là VNJ Quýnh ÿәi bә làm HiӋp trҩn Biên Hòa.
- Tháng 10. Quan thành Gia Ĉӏnh tâu rҵng: “Các trҩn, thành, hҥt 7 huyӋn: Phѭӟc Chánh,
Bình An, Long Thành, Tân Minh, Vƭnh Bình, KiӃn Hѭng, KiӃn Ĉăng văn hӑc hѫi thӏnh, hӑc trò
ngày mӝt nhiӅu, xin mӛi huyӋn ÿһt mӝt Huҩn ÿҥo ÿӇ luyӋn tұp cho hӑc trò giӓi”. Vua Minh
0ҥng y cho.
- Tháng 11. Cӱ Trҩn thӫ Biên Hòa là Trҫn Văn Hӵu làm Trҩn thӫ Hà Tiên, cӱ VӋ úy vӋ
Tiên phong hӳu là Phҥm Phú Chung làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
1831
- Hai ÿӗn mӟi ӣ Biên Hòa là Tân Lӧi, Tân Ĉӏnh ÿѭӧc chuҭn cho ÿһt mӝt viên thӫ ngӳ
tuҫn phòng trong bҧn hҥt và ÿӕc thúc dân mau nӝp thuӃ.
- Tháng 3. Chuҭn y nӝp thuӃ thay bҵng tiӅn cho nhӳng hӝ làm nghӅ nӃn sáp ӣ Gia Ĉӏnh.
- Tháng 7. Mӣ khoa thi Hѭѫng ӣ các trѭӡng Thӯa Thiên, NghӋ An, Gia Ĉӏnh, lҩy ÿӛ Cӱ
nhân tҩt cҧ 51 ngѭӡi. Riêng Gia Ĉӏnh là 19 ngѭӡi, nhѭng khi ÿѭa duyӋt bài thi, giáng xuӕng
Kҥng Tú tài 9 ngѭӡi “vì văn kém”.
- Tháng 11. Gia tһng chӭc tѭӟc cho các công thҫn, thân tӝc và có huân lao trong cuӝc
khai quӕc và trung hѭng. Dӏp này NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) ÿѭӧc tһng làm Khai qu͙c công
th̯n, Tráng võ t˱ͣng quân, Th̯n c˯ dinh, Ĉô th͙ng, Thi͇u phó; ÿәi tên thөy là Tráng Hoàn,
phong 9ƭnh An h̯u.
1832
- Tháng Giêng. Lê Văn DuyӋt, Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh, vì tuәi già sӭc yӃu dâng sӟ xin
cáo lão; sӟ tâu: “HiӋn nay tӯ phía Bҳc kinh kǤ trӣ ra ÿã chia hҥt ÿһt quan, có các nha Tәng ÿӕc,
Tuҫn phӫ, Bӕ chánh, Án sát cùng gìn giӳ nhau, ràng buӝc nhau rҩt hӧp vӟi chӭc Phѭѫng bá
(quan ÿӭng ÿҫu mӝt ÿӏa phѭѫng) Liên suҩt (ngѭӡi ÿӭng ÿҫu chѭ hҫu 10 nѭӟc, tӭc nhѭ Án sát
Vӭ ÿӡi sau) ÿӡi xѭa. Thҫn dân già yӃu, trong lòng cNJng biӃt mѭu kӃ dài lâu không gì hay hѫn
thӃ. Vұy xin sҳc sai các ÿình thҫn bàn xét vӅ các trҩn ӣ thành hҥt Gia Ĉӏnh ÿӇ kiӃn thiӃt mӝt
thӇ, tӓ ra mӝt chính sách chung, ÿҥi ÿӗng, khiӃn thҫn ÿѭӧc nghӍ viӋc thành, ÿLӅu dѭӥng cho
khӓi sӁ xin vӅ kinh chҫu hҫu”. ĈӅ nghӏ bӓ cҩp thành ÿӇ lұp tӍnh nhѭ ÿã làm ӣ miӅn Bҳc cӫa Lê
9ăn DuyӋt này ÿѭӧc vua Minh Mҥng dө rҵng: “(...) ÿӧi sau sӁ xuӕng chӍ quyӃt ÿӏnh”.
- Tháng 4. Ĉӏnh ÿLӅu lӋ khҧo khóa và giҧng dҥy cӫa hӑc thҫn thành Gia Ĉӏnh vì hӑc trò
Fӫa thành hҥt có ngѭӡi trҧi qua 8 khóa mà hӑc chѭa ÿӫ văn thӇ 4 trѭӡng. Vua Minh Mҥng sai
Eӝ LӉ bàn xét rӗi chuҭn ÿӏnh: Tӯ này các hӑc thҫn ӣ thành Gia Ĉӏnh cӭ 3 ngày mӝt lҫn giҧng
Wұp, lҫn nào cNJng ra ÿӫ ÿҫu bài 4 trѭӡng (tӭc 4 kǤ thi trong mӝt khoa Hѭѫng), ngѭӡi nào chѭa
biӃt ÿӫ thӇ văn nào thì bҳt chuyên tұp thӇ văn ҩy rӗi hӝi bình ÿӇ nhұn xét nhӳng câu ÿáng ÿLӇm,

11.7 Page 107

▲back to top


ÿáng sә, yӃt bҧng ÿӇ nêu rõ quyӇn hѫn, quyӇn kém. Ngѭӡi nào khi làm khi nghӍ sӁ bӏ răn dҥy
Eҵng hình phҥt, giáo dөc cӕt sao cho 4 thӇ văn ÿӅu thông.
- Tháng 6. Trҩn thӫ Biên Hòa là Phҥm Phú Chung chӃt. Cӱ Phó vӋ úy ӣ Ban trӵc trung
YӋ doanh Thҫn sách là Phҥm Hӳu Tâm làm Trҩn thӫ Biên Hòa.
- Tháng 8. Tәng trҩn thành Gia Ĉӏnh là Lê Văn DuyӋt chӃt. NguyӉn Văn QuӃ lãnh ҩn
7әng trҩn thành Gia Ĉӏnh. Sau ÿó, QuӃ dâng sӟ báo viӋc xét nhà con nuôi cӫa Lê Văn DuyӋt là
Lê Văn YӃn thҩy có chӭa 10 tӡ giҩy ÿóng sҹn ҩn “Quӕc gia tín bҧo” và 10 tӡ giҩy ÿóng sҹn ҩn
“Công ÿӗng” và phát giác hѫn 1070 tҩm gӛ táu và gӛ dҫu mà DuyӋt ÿã trӳ riêng. Minh Mҥng ra
OӋnh sung công gӛ, hӫy các giҩy có ҩn và tiӃp tөc tra xét tӝi cӫa Lê Văn DuyӋt ÿӇ tâu lên nghӏ
[ӱ.
- Tháng 9. Gia Ĉӏnh có giһc biӇn Chà Và lén lút nәi lên ӣ tҩu phұn Long Hѭng thuӝc tӍnh
9ƭnh Long, cѭӟp bóc, bҳt ngѭӡi ÿem ÿi. Quan Trҩn thӫ Lê Văn Nghƭa ÿem binh thuyӅn ÿXәi
Eҳt. ViӋc ÿӃn tai vua, vua sai Trҩn thӫ Biên Hòa là Phҥm Hӳu Tâm, Thӵ Trҩn thӫ Phiên An là
Trҫn Hӳu Thành ÿem binh thuyӅn ÿi hӝi tiӉn. Giһc liӅn ra ÿҧo Côn Lôn thuӝc Phiên An, ÿón
Fѭӟp thuyӅn buôn; lҥi lên bӡ ÿӕt nhà, cѭӟp cӫa (...) Ĉӝi trѭӣng ÿӝi Phú Cѭӡng, sӣ Phú Quӕc là
Ngô Văn Thành ÿánh nhau vӟi giһc ӣ Hòn Dӯa chém ÿѭӧc mҩy ÿҫu giһc, bҳt ÿѭӧc thuyӅn súng
ӕng và khí giӟi cӫa giһc.
* Bҳt ÿҫu chia tӍnh, ÿһt quan tӯ Quҧng Nam trӣ vào Nam. Ӣ Gia Ĉӏnh bӓ cҩp thành, ÿәi
ra lөc tӍnh: Phiên An, Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Long, An Giang, Hà Tiên. TӍnh Biên Hòa
thӕng trӏ mӝt phӫ Phѭӟc Long và 4 huyӋn: Phѭӟc Chánh, Phѭӟc An, Bình An, Long Thành.
* Bҳt ÿҫu ÿһt 17 phân phͯ ӣ các phӫ ÿӏa phѭѫng (các huyӋn trong phӫ hҥt thuӝc ÿӗng Tri
phӫ kiêm lý hoһc thӕng hҥt thì gӑi là “phân phͯ”). Theo lӋnh này, ӣ Biên Hòa, Tri phӫ Phѭӟc
Long kiêm lý huyӋn Phѭӟc Chánh, thӕng hҥt huyӋn Bình An, Phѭӟc An và Long Thành. Phӫ
Phѭӟc Long ÿѭӧc coi là phӫ trung khuy͇t (ÿӏa ÿLӇm trӑng yӃu vӯa phҧi, công viӋc không nһng
quá, không nhҽ quá) hoһc gi̫n khuy͇t (ÿӏa phѭѫng công viӋc có ít và giҧn ÿѫn): chӍ ÿһt 1 tri
phӫ kiêm lý 1 huyӋn, còn các huyӋn khác ÿӅu là thӕng hҥt và huyӋn kiêm lý không cҫn ÿһt
huyӋn thӯa. LӋnh này cNJng ÿӏnh rõ viӋc giӳ ҩn triӋn, xác ÿӏnh nhiӋm vө (thu thuӃ, xӱ kiӋn, ÿҳp
ÿê, ÿánh cѭӟp, trӏ an...) cӫa Tri phӫ, ÿӗng Tri phӫ, các huyӋn thӯa, huyӋn do phӫ thӕng hҥt...
(Xem ĈNTLCB, tұp XI, tr 268 – 275).
* Ĉәi bә HiӋp trҩn Biên Hòa là VNJ Quýnh làm Bӕ chánh sӭ, Thӵ lý ҩn quan phòng cӫa
Tuҫn phӫ; Thӵ Tham hiӋp Lê Văn LӉ ÿәi bә làm Thӵ Án sát, cho Quân cѫ Hұu quân là Hӗ
Kim TruyӅn, Thӵ phó VӋ úy, trұt tùng tam phҭm sung Lãnh binh quan Biên Hòa; cho Vѭѫng
9ăn LӉ làm Thành thӫ úy Biên Hòa.
- Tháng 11:
* Trҿ chăn trâu ӣ Biên Hòa bҳt ÿѭӧc cái mNJ cә bҵng vàng (nһng 2 lҥng 5 ÿӗng cân) ÿem
ÿұp ra ÿi chia nhau. Quan tӍnh thu lҥi ÿem dâng. Thҩy mҧnh vàng có khҳc chӳ nhӓ là thӭ chӳ
“phiên”, vua Minh Mҥng bҧo thӏ thҫn rҵng: “MNJ này là ÿӗ cә cӫa nѭӟc Chiêm Thành, lNJ mөc
ÿӗng không biӃt, tӵ tiӋn ÿұp vӥ khiӃn ÿӗ vұt mҩy trăm năm vӅ trѭӟc không còn lҥi làm ghi,
thӵc khá tiӃc”. Ra lӋnh thѭӣng cho ngѭӡi bҳt ÿѭӧc cái mNJ ҩy 20 lҥng bҥc.
* Ĉӏnh ngҥch cho các thuyӅn 6 tӍnh Nam kǤ. TӍnh Biên Hòa hiӋu thuyӅn Biên An 1 chiӃc
và thuyӅn sam bҧn nhӓ kèm theo 1 chiӃc, thuyӅn Hҧi ÿҥo 5 chiӃc, thuyӅn Lê, thuyӅn Ô, thuyӅn
Chu mӛi thӭ 10 chiӃc; cӝng 37 chiӃc và thuyӅn Hҧi ÿҥo ngoҥi ngҥch 2 chiӃc.
- Tháng 12. Cҩp ҩn tròn bҵng sӯng cho 6 tӍnh Nam kǤ: mһt ҩn khҳc tên tӍnh. Ví dө tӍnh
Biên Hòa thì khҳc 2 chӳ “Biên Hòa”.

11.8 Page 108

▲back to top


9͉ quan chͱc: Cӭ 2 tӍnh An – Biên, Long – Tѭӡng, An – Hà thì Tәng ÿӕc kiêm làm
Tuҫn phӫ; Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng và Hà Tiên thì dùng Bӕ chánh quyӅn giӳ ҩn và làm viӋc
Tuҫn phӫ; hai ty Bӕ và Án – mӛi ty có mӝt Thông phán và mӝt Kinh lӏch; các Bát cӱu phҭm
thѭ lҥi ÿӃn vӏ nhұp lѭu thѭ lҥi thì tùy tӍnh to hay nhӓ mà nhiӅu ít khác nhau.
9͉ quân s͹: Quҧng Nam, Phú Yên, Khánh Hòa, Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên mӛi
WӍnh ÿһt mӝt quan Lãnh binh, dùng quan tùng tam phҭm. Lãnh binh Biên Hòa chuyên coi 2 cѫ
Biên Hùng và cѫ Biên Hòa, 2 cѫ Biên Uy tҧ hӳu, tѭӧng cѫ Biên Hòa kiêm quan thӫy cѫ Biên
Hòa. (Cѫ Biên Hòa nguyên là các ÿӝi Diêm Tiêu, Kiên Thành, Hoa Tiêu thuӝc cѫ Tuҫn Thành
và thuӝc binh VNJ Nha thuӝc thành Gia Ĉӏnh cùng các ÿӝi trҩn binh cѫ Biên Thҥnh thuӝc Biên
Hòa và trung chi KiӃn Võ cNJ dӗn bә cѫ Biên Uy tҧ nguyên là Hұu chi Gia Uy ÿӗn ÿLӅn ÿәi ra.
7ѭӧng cѫ Biên Hòa nguyên là ÿӝi tѭӧng cѫ Ĉӏnh Tѭӡng thuӝc thành Gia Ĉӏnh chia bә voi trұn
20 thӟt. Thӫy cѫ Biên Hòa nguyên là Tҧ chi Gia Uy ÿӗn ÿLӅn ÿәi ra).
9͉ công vi͏c nên làm:
- Tҩt cҧ văn thѭ, sә sách cӫa Gia Ĉӏnh cNJ ÿӅu giao lҥi cho Tәng ÿӕc An – Biên ÿӇ sau
này có hҥt nào tra cӭu thì sao lөc ÿѭa cho ÿӇ chҩp chiӃu.
- TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc chuҭn y hҥn ÿӏnh 100 ӕng ÿѭa trҥm. Mӛi ӕng phҧi khҳc danh hiӋu
"nha môn, ÿӏa phѭѫng và sӕ hiӋu".
- Tӯ Quҧng Nam trӣ vào Nam, các tѭӧng cѫ ÿã lӋ thuӝc vào quan ÿӏa phѭѫng và quan
Lãnh binh cai quҧn. Còn nhӳng viên chuyên quҧn ӣ kinh trѭӟc ÿӅu bӓ; vӋ binh kinh tѭӧng ÿi
thú Gia Ĉӏnh cNJng rút vӅ hàng ngNJ.
- Các hҥt Phiên An, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang, Hà Tiên có sӵ giao
thông bҵng ÿѭӡng thӫy, nhӳng nhà, trҥm thӫy dӏch ÿһt tӯ trѭӟc ÿӇ chuyӇn ÿҥt ÿӃn ÿӇ nhѭ cNJ.
ViӋc ÿi lҥi quan báo thì do ÿӏa phѭѫng tùy tiӋn sҳp ÿһt.
- Các ÿӗn ÿLӅn nguyên có thuӃ thân, nay ÿã bә sung vào cѫ binh thì ÿӅu nên miӉn.
- Ĉӝi Lөc thuӝc Giáo Dѭӥng binh ӣ thành Gia Ĉӏnh cNJ có ngѭӡi nào tình nguyӋn vӅ kinh
thì bә vào ÿӝi Giáo Dѭӥng, còn thì xét theo quê quán, ghi tên vào sә ÿinh.
- Các ÿӝi pháo thӫ cNJ cNJng phiên chӃ lҥi. Ĉӝi pháo thӫ Biên Hòa gӝp vӟi ÿӝi pháo thӫ
NgNJ cӫa thành Gia Ĉӏnh cNJ dӗn làm ÿӝi pháo thӫ Biên Hòa.
- 10 ÿӝi Hӗi Lѭѫng cӫa thành Gia Ĉӏnh cNJ chia cho lӋ thuӝc Phiên An, Biên Hòa, Vƭnh
Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang mӛi tӍnh 2 ÿӝi.
- Các thuӃ tiӅn, thóc, sҧn vұt các hҥt thuӝc thành Gia Ĉӏnh cNJ tӯ ÿây vӅ sau ÿӅu nӝp vào
kho ӣ tӍnh. Các chӛ thӫy lӧi, giang tuҫn, tә ong, lѭӟi cá ÿӅu do quan ÿӏa phѭѫng ÿҩu giá phát
Pҥi. Còn các sҧn vұt cӫa kho hàng năm, do bӝ Hӝ xem xét ӣ kinh cҫn dùng bao nhiêu, sӁ tѭ ÿi
Wӯng hҥt ÿӇ thu mua.
- Các kho tàng thuӝc thành Gia Ĉӏnh cNJ và kho An Bình ӣ Phiên An vүn do Tәng ÿӕc An
– Biên nhұn giӳ; còn kho Hòa Phѭӟc tӍnh Biên Hòa, kho Vƭnh ViӉn tӍnh Vƭnh Long, kho Ĉӏnh
An tӍnh Ĉӏnh Tѭӡng ÿӅu dӥ vӅ làm ӣ tӍnh.
- Các tӍnh Phiên An, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang, Hà Tiên và các ÿӗn
Wҩn trѭӟc hӃt hãy ÿem thuyӅn cӫa thành Gia Ĉӏnh cNJ mà chia phát ra, rӗi do bӝ Công tiӃp tөc
xét bàn, sӁ chuҭn ÿӏnh thành ngҥch.
- Nhӳng phӫ huyӋn mӟi lұp thì phӫ ÿһt mӝt Giáo thө, huyӋn ÿһt mӝt Huҩn ÿҥo ÿӇ dҥy
Kӑc.
1833

11.9 Page 109

▲back to top


- Minh Mҥng chuҭn vӅ viӋc cҩp tín bài ӣ các kǤ, các tӍnh trӵc; tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc cҩp 5
chiӃc tín bài bҵng ngà, giao cho quan Tuҫn phӫ chuyên giӳ.
- TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc dӵ trӳ 6.000 cân diêm tiêu và 1.200 cân lѭu hoàng vӅ viӋc chia cҩp
thuӕc nә.
- Tháng 3. Tӯ Phú Yên trӣ vào Nam ÿӃn Hà Tiên, dân cѭ các hҥt có nhiӅu ÿӗng ruӝng
xen kҿ vào núi rӯng thѭӡng có thú dӳ làm hҥi. Vua sai Binh bӝ truyӅn dө các quan tӍnh xét các
thôn ҩp ӣ ven rӯng núi thuӝc hҥt mình thì chӑn phái binh và dân, hӉ ai biӃt bҳn súng ÿLӇu sang
thì liӋu cҩp cho súng và thuӕc ÿҥn ÿӇ bҳn giӃt thú dӳ trӯ hҥi cho dân. Phàm ai giӃt ÿѭӧc hә dӳ
thì chiӃu lӋ thѭӣng cho; bҳn ÿѭӧc tê giác và voi thì mang ngà và sӯng ÿӃn nҥp quan, còn lҥi thì
mua bán vӟi nhau. ViӋc chi thuӕc ÿҥn mӛi năm mӛi lҫn ghi vào sә chi dùng.
- Tháng 5. Thăng Lê Văn LӉ làm Án sát Biên Hòa.
* Sai các tӍnh Phiên An, Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Long, An Giang; mӛi tӍnh chӑn
Pӝt ÿӝi Hӗi Lѭѫng thuӝc tӍnh mình chuyӇn giao cho Hà Tiên ÿӇ lұp Biên Lѭѫng. Dӗn hai ÿӝi
Nhҩt, Nhӏ trong Giáo Dѭӥng binh thuӝc thành Gia Ĉӏnh cNJ làm ÿӝi Tѭӡng ThiӋn thuӝc Ĉӏnh
7ѭӡng, hai ÿӝi NgNJ và Lөc làm ÿӝi Long Nghӏ thuӝc Vƭnh Long và hai ÿӝi Tam, Tӭ thì bә vào
hai ÿӝi Nhӏ và ÿӝi Bát thuӝc cѫ Biên Hòa.
* Lê Văn Khôi nguyên là VӋ úy vӋ Minh Nghƭa thuӝc Tҧ quân, nәi dұy chiӃm giӳ tӍnh
thành Phiên An.
* VNJ Quýnh, Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa tâu: “Các viên tӍnh phái là Trҫn Văn Khanh – Quҧn cѫ
Biên Hùng, NguyӉn Văn KhiӇn – suҩt ÿӝi Tѭӧng cѫ, ÿem binh và voi ÿi Phiên An cӭu ӭng,
Pӟi ÿӃn Trung Thôn, huyӋn Bình Phú thuӝc tӍnh thì gһp Phó Lãnh binh (cӫa Phiên An) chҥy
ÿӃn ÿóng quân ӣ ÿó... HiӋn thanh thӃ cӫa giһc (tӭc Lê Văn Khôi) càng lúc càng lӟn. Vҧ lҥi binh
tình có ít, không lҩy ÿâu phái thêm ÿѭӧc. HiӋn ÿӇ Trҫn Văn Khanh lѭu lҥi ÿóng giӳ ÿӏa phұn,
ÿӕc sӭc quân và dân ÿóng ÿӗn ӣ bӃn ÿò Bình Ĉӗng Ĉông thôn. Lҥi phái Phó Quҧn cѫ Ngô Văn
Hóa coi quҧn binh thuyӅn ÿӃn ngҧ ba sông Nhà Bè ÿӇ chһn ÿѭӡng giһc ÿӃn. Lҥi thông báo cho
Bình Thuұn và Ĉӏnh Tѭӡng phái binh ÿӃn tiӃp ӭng, chӡ binh 2 tӍnh ÿӃn hiӋp lӵc ÿӇ tiӃn ÿánh.
* Cӱ NguyӉn Văn Thӏ, VӋ úy Tam vӋ Kinh tѭӧng sang làm Lãnh binh Biên Hòa, chuyên
coi các Tѭӧng cѫ cӫa Biên Hòa và Phiên An.
* Lê Văn Khôi kéo quân ÿánh Biên Hòa. Thӵ Tuҫn phӫ VNJ Quýnh, Án sát Lê Văn LӉ,
Lãnh binh Hӗ Kim TuyӅn, Quҧn cѫ Biên Hùng Trҫn Văn Khanh ÿӅu bӓ chҥy. TӍnh lӷ bӏ thҩt
thӫ. Minh Mҥng ban dө cách chӭc tҩt cҧ quan chӭc Biên Hòa bӓ chҥy này, nhѭng vүn cho lѭu
Gөng ӣ trong quân ÿӇ “gҳng sӭc chuӝc tӝi”.
- Tháng 6. Lӵc lѭӧng nәi dұy cӫa Lê Văn Khôi ӣ Phiên An phát triӇn rҩt mҥnh. TriӅu ÿình sai
phái quân triӅu và các tӍnh tiӃn ÿánh, nhѭng chѭa có kӃt quҧ. Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa là VNJ
Quýnh, Án sát Lê Văn LӉ tâu rҵng: “Lãnh binh Bình Thuұn Lê Văn Nghƭa và nguyên Án sát
Tôn Thҩt Gia ÿã ÿem viӋn binh ÿӃn trҥm Biên Long (thuӝc huyӋn Phѭӟc An) ÿóng ÿӗn trҥi ÿӇ
tìm cách ÿánh lӵc lѭӧng nәi dұy ӣ Phiên An. Nhѭng trҥmï, ÿѭӡng thӫy không giao thông ÿѭӧc,
nhiӅu lҫn phát ÿӋ các chӍ dө và công văn ÿi các tӍnh Long Tѭӡng, An Giang ÿӅu không ÿѭӧc
nên bӏ ÿӑng lҥi.
* Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa VNJ Quýnh cùng 500 quan quân Bình Thuұn tӯ Biên Long tiӃn
ÿánh Biên Hòa, Án sát Lê Văn LӉ ӣ lҥi giӳ kho ÿҥo Hѭng Phѭӟc và tái chiӃm ÿѭӧc tӍnh lӷ;
nguyên trѭӟc ÿó Lê Văn Khôi sai Trҫn Minh ThiӋn chiӃm giӳ Long Thành. Quýnh cùng lãnh
binh Bình Thuұn là Lê Văn Nghƭa và nguyên Án sát Tôn Thҩt Gia ÿӕc quân và voi tҩn công
ÿánh bҥi ÿѭӧc ThiӋn; rӗi thӯa thҳng ÿӃn thҷng tӍnh lӷ. Trҩn thӫ Biên Hòa cӫa Lê Văn Khôi là
Lê Ĉҳc Lӵc cùng HiӋp trҩn Ĉӛ Văn Dӵ ÿã bӓ chҥy trѭӟc. Minh Mҥng ÿѭӧc tin cho VNJ Quýnh,

11.10 Page 110

▲back to top


Lê Văn LӉ phөc chӭc cNJ và ban lӋnh cho hӑ phҧi thiӃt lұp ÿӗn lNJy cho kiên cӕ ӣ ngay tӍnh lӷ và
ӣ ÿӕi ngҥn Bình Ĉӗng, ÿӗng thӡi chia phái binh, voi, thuyӅn phòng giӳ.
* Lӵc lѭӧng nәi dұy ӣ Phiên An do Thái Công TriӅu cҫm quân ÿánh chiӃm các tӍnh Ĉӏnh
7ѭӡng, Vƭnh Long, An Giang, Hà Tiên.
- Tháng 7. Lӵc lѭӧng nәi dұy cӫa Lê Văn Khôi lҥi tҩn công chiӃm Biên Hòa, nhѭng không
thành công. Trѭӟc ÿҩy, khi quan quân triӅu ÿình chiӃm lҥi Biên Hòa thì ngoài biӅn binh Biên
Hòa còn ÿѭӧc tăng cѭӡng tӯ kinh ÿô. Ĉoàn DNJ, Phó VӋ úy Cҭm Y, Phan Văn Song, Thӵ phó
9Ӌ úy doanh VNJ Lâm và NguyӉn Văn Thӏ mӟi ÿѭӧc bә nhiӋm làm Lãnh binh Biên Hòa cùng
Yӟi lính voi ӣ các tӍnh lөc tөc kéo ÿӃn. Tҩt cҧ chia nhau ÿi Bình Ĉӗng lұp ÿӗn lNJy ÿӇ phòng thӫ.
9NJ Quýnh phái Quҧn cѫ Trung Hùng là Trҫn Văn Khanh ÿem binh thuyӅn án ngӳ cӱa sông
Phѭӟc Long (tӭc Ĉӗng Nai). Vӯa gһp 5 chiӃc thuyӅn cӫa phe nәi dұy tӯ Nhà Bè ÿӃn, Khanh
bèn bӓ thuyӅn chҥy. Lӵc lѭӧng phe nәi dұy tiӃn thҷng ÿӃn tӍnh lӷ Biên Hòa.
NguyӉn Văn Thӏ cӥi voi ÿi trѭӟc, kӃ ÿó là VNJ Quýnh và Phái viên Lê Ĉӭc TiӋm cNJng
Gүn quân chӕng cӵ. Mһt khác, Lãnh binh Phiên An là Lê Sách cNJng ÿӕc thúc biӅn binh ra ÿánh
và quân Bình Thuұn tӯ ÿӗn Bình Ĉӗng cNJng kéo ra tiӃp ӭng. Quân nәi dұy bӏ thua phҧi rút lui.
Hôm sau, quân nәi dұy tҩn công ÿӗn Bình Ĉӗng. Quân triӅu ÿình thiӋt hҥi nһng vì bӏ phөc kích
ӣ ÿѭӡng cái quan. Quân nәi dұy tұp hӧp 8 thuyӅn tiӃn sát tӍnh lӷ Biên Hòa, bҳn ÿҥi bác vào,
nhѭng bӏ quân cӫa triӅu ÿình phҧn công nên phҧi rút lui.
* Minh Mҥng ra lӋnh ÿLӅu các lӵc lѭӧng tұp trung vào Biên Hòa ÿӇ chuҭn bӏ ÿӧt tҩn công vào
thành Phiên An: 1/ Phó VӋ úy Thӫy sѭ Ĉӛ Chiêm Phác lҩy quân dân ÿem súng ÿҥi luân xa,
súng quá sѫn và thuӕc ÿҥn ӣ thuyӅn lên ÿѭӡng bӝ hӓa tӕc chuyӇn ÿӃn quân thӭ . 2/ ĈLӅu hӃt sӕ
voi trong ÿӏnh ngҥch ӣ 2 tӍnh Bình Thuұn và Khánh Hòa ÿѭa ÿӃn Biên Hòa. 3/ LӋnh cho Thӵ
Thӕng chӃ Thҫn sách Trung doanh là Hoàng Ĉăng Thuұn dùng ngӵa trҥm mau ÿӃn quân thӭ ,
sung chӭc Tham tán ÿҥi thҫn, quҧn lãnh biӅn binh 5 vӋ mӟi ÿһt: Nghiêm Oai, Hùng Oai, Tráng
Oai, Phҩn Oai, Thҫn Oai, theo Thҧo nghӏch tѭӟng quân Phan Văn Thúy ÿánh giһc; 4/ Phái 60
biӅn binh vӋ Cҭm Y cӥi thuyӅn tuҫn hҧi, ÿem 5 cә súng quá sѫn bҵng ÿӗng và thuӕc ÿҥn kèm
theo súng theo quân cӫa Hoàng Ĉăng Thuұn và Ĉoàn DNJ.
* Án sát Biên Hòa Lê Văn LӉ bӏ cách chӭc, cho làm tiӅn khu ÿӇ ra sӭc chuӝc tӝi; ÿәi Bӝ
binh Thӵ Hӳu thӏ lang Hoàng Văn Ĉàm làm Án sát Biên Hòa.
* Quân nәi dұy do Hұu quân Phó tѭӟng NguyӉn Văn Bӝt kéo 19 thuyӅn chia làm 3 ngҧ
ÿánh vào mһt tiӅn, tҧ, hӳu; ÿánh chiӃm tӍnh lӷ Biên Hòa. Lê Văn Khôi cӱ NguyӉn Văn Bӝt làm
Trҩn phӫ, Hӗ văn Hãn làm Tuyên phӫ, Hoàng Kim Lѭӧng làm Phó Tuyên phӫ, ÿóng giӳ Biên
Hòa.
* Phan Văn Thúy và Trѭѫng Minh Giҧng ÿánh phá ÿѭӧc lӵc lѭӧng nәi dұy cӫa Lê Văn
Khôi do Lѭu Tín chӍ huy ӣ trҥm Biên Long (huyӋn Phѭӟc An).
* Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa VNJ Quýnh và Lãnh binh NguyӉn Văn Thӏ, Phó VӋ úy Cҭm Y Ĉoàn
'NJ, Lãnh binh Phiên An Lê Sách, phái viên Lê Ĉӭc TiӋm, Phҥm Duy Trinh và biӅn binh cӫa
các ÿҥo tӯ Biên Hòa lui ÿӃn trҥm Biên Long hӝi vӟi ÿҥi binh cӫa Phan Văn Thúy và Trѭѫng
Minh Giҧng.
* Ngô Bá Tuҩn nguyên Án sát Ĉӏnh Tѭӡng ÿã bӏ cách chӭc. Quân triӅu ÿình ÿánh chiӃm
Oҥi ÿѭӧc Ĉӏnh Tѭӡng.
– Tháng 8. Thӵ Án sát Vƭnh Long là Doãn Uҭn ÿánh chiӃm lҥi ÿѭӧc tӍnh thành Vƭnh
Long.
* Án sát tӍnh An Giang là Bùi Văn Lý tái chiӃm ÿѭӧc tӍnh An Giang, Hà Tiên.

12 Pages 111-120

▲back to top


12.1 Page 111

▲back to top


* Bӝ binh cӫa Nam kǤ Thҧo nghӏch hӳu ÿҥo Tham tán Trѭѫng Minh Giҧng và Hoàng
Ĉăng Thұn lҩy ÿѭӧc tӍnh lӷ Biên Hòa.
* Minh Mҥng ra lӋnh cho Án sát Biên Hòa là Hoàng Văn Ĉҧn vӅ tӍnh cung chӭc. LiӋu tính ÿӇ
tiӅn và gҥo dӵ trӳ ӣ Biên Long theo mӭc thѭӡng giao cho 400 biӅn binh ÿóng giӳ, còn thӯa ÿӅu
chuyӇn vұn hӃt vӅ Biên Hòa.
* Bә Thӕng chӃ NguyӉn Văn Trӑng, Chѭӣng phӫ sӵ làm Tәng ÿӕc Ĉӏnh Biên (Gia Ĉӏnh
– Biên Hòa); Án sát Biên Hòa Hoàng Văn Ĉàn thăng làm Thӵ Bӕ chánh Gia Ĉӏnh; Thӵ LӉ
khoa cҩp sӵ trung là Phҥm Duy Trinh thăng làm Án sát Biên Hòa.
* Nam kǤ Thҧo nghӏch hӳu ÿҥo tѭӟng quân NguyӉn Văn Trӑng, Tham tѭӟng Trѭѫng Minh
Giҧng và Hoàng Ĉăng Thұn ÿem ÿҥi ÿӝi quân voi tӯ Bình Ĉӗng (Ĉӗng Cháy) qua sông tiӃn
ÿóng ӣ phía bҳc cҫu Cao Miên (cҫu Bông, Bình Thҥnh TP. Hӗ Chí Minh) rӗi kéo quân ÿánh
nhau vӟi phe nәi dұy ӣ Bình Hòa không phân thҳng bҥi; ÿҥo quân triӅu ÿình cӫa Lê Sách và
NguyӉn Văn Ĉoài kéo xuӕng hѭӟng cҫu Tham Lѭѫng ÿánh xuӕng Ĉӗng Tұp Trұn và kéo vào
phӕ Sài Gòn (Chӧ Lӟn Q5, TP.Hӗ Chí Minh). Thӫy quân triӅu ÿình do Trҫn Văn Năng và Tӕng
Phѭӟc Lѭѫng tҩn công ÿӗn Giao Khҭu ÿӃn ÿұu ӣ BӃn Nghé... Cuӝc chiӃn giӳa quan quân triӅu
ÿình và lӵc lѭӧng nәi dұy cӫa Lê Văn Khôi ÿã chuyӇn xuӕng ÿӏa bàn Gia Ĉӏnh. Biên Hòa ÿã
không còn là chiӃn trѭӡng nóng bӓng nӳa. Tuy nhiên, trong giai ÿRҥn này, lѭѫng tiӅn, thuӕc
ÿҥn, súng ӕng ÿӅu do tӍnh Biên Hòa tiӃp tӃ.
* Minh Mҥng truyӅn lӋnh cho quan tѭӟng Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng gӑi là viӋc “thi͏n h̵u”
ӣ Nam kǤ: Khen thѭӣng quân quan có công trong viӋc ÿàn áp cuӝc nәi dұy cӫa Lê Văn Khôi;
Eҳt tӝi nhӳng ngѭӡi hѭӣng ӭng cuӝc nәi dұy; tә chӭc lҥi viӋc binh lѭѫng, dӗn dân ngoҥi tӏch
vào ÿӝi làm lính ÿӇ tăng quân sӕ trong cuӝc công hãm thành Phiên An (Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long,
Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang thì mӛi tӍnh 2 cѫ; Biên Hòa, Hà Tiên mӛi tӍnh 1 cѫ – tӭc 10 ÿӝi x 50
ngѭӡi).
* Lӵc lѭӧng nәi dұy cӫa Lê Văn Khôi cӕ thӫ thành Phiên An. Quân triӅu ÿình bao vây cô
Oұp và tìm cách tҩn công, nhѭng ÿӅu không có kӃt quҧ.
- Cҩp cho tӯ Quҧng Nam vào ÿӃn Hà Tiên, mӛi tӍnh mӝt hàn thӱ biӇu.
- Tháng 12. Hѫn 100 chiӃc binh thuyӅn Xiêm xâm phҥm tӍnh Hà Tiên. Hà Tiên thҩt thӫ.
Trѭѫng Minh Giҧng và NguyӉn Xuân ÿem quân xuӕng An Giang ÿӇ phòng thӫ. Minh Mҥng sai
Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa là VNJ Quýnh tұp hӑp lҩy 1000 hay bҧy tám trăm binh dõng kéo ÿӃn
Gia Ĉӏnh tham gia viӋc quân.
* Giһc Xiêm chia 2 ÿѭӡng xâm phҥm ÿѭӡng Châu Ĉӕc. An Giang thҩt thӫ.
* Trѭѫng Minh Giҧng và NguyӉn Xuân ÿánh bҥi giһc Xiêm ӣ Thuұn Cҧng, hҥ ÿѭӧc ÿӗn
giһc ӣ tҧ hӳu bӡ Thuұn Cҧng (Ĉông Xuyên) và thiêu hӫy 15 thuyӅn giһc. Ĉây là trұn ÿánh
thҳng lӧi ÿҫu tiên.
* Ĉӏnh lҥi khóa lӋ (thӇ lӋ sát hҥch ÿӇ thăng chӭc) vӅ các chӭc danh ÿӝi trѭӣng và ngoҥi ӫy ÿӝi
trѭӣng thuӝc vӅ các vӋ, cѫ, ÿӝi trong kinh và ngoài các tӍnh. TӍnh Biên Hòa lúc này có 1 cѫ
Biên Hùng (gӗm 10 ÿӝi), 2 cѫ Biên Sai tҧ hӳu, cѫ Biên Hòa và Thӫy cѫ (mӛi cѫ 10 ÿӝi), 2 ÿӝi
Wѭӧng cѫ và ÿӝi Pháo thӫ, cùng 2 ÿӝi Hӗi lѭѫng (dӗn bә)
- Tháng 12. Giһc Xiêm xâm lҩn Trҩn TӍnh thuӝc NghӋ An; ӣ quân thӭ Thuұn Cҧng (An Giang),
7ӕng Phѭӟc Long và Trҫn Văn Trí cùng Trѭѫng Minh Giҧng, NguyӉn Xuân tiӃn công giһc
Xiêm, nhѭng không ÿҥt kӃt quҧ.
* Thӵ phӫ Biên Hòa VNJ Quýnh tâu nói: “Ĉã bҳt hѫn 200 hѭѫng dõng thuӝc tӍnh, quyӅn
ÿһt làm 5 ÿӗn trung, tiӅn, tҧ, hӳu, hұu, dӗn thành ÿӝi ngNJ chia sai ÿóng ÿӗn canh giӳ theo

12.2 Page 112

▲back to top


nhӳng chӛ xung yӃu trong tӍnh hҥt”. Minh Mҥng dө sai: Trích lҩy 1500 ngѭӡi, theo chӍ trѭӟc,
9NJ Quýnh ÿích thân ÿӕc suҩt tiӃn ÿӃn quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿӇ theo tѭӟng quân và tham tán sai ÿi
phái canh giӳ; còn 500 hѭѫng dõng lѭu lҥi ӣ tӍnh ÿӇ tuҫn tiӉu.
* Lê Văn Khôi chӃt trong thành Phiên An. Lӵc lѭӧng nәi dұy suy tôn con Khôi là là Lê Văn Cù
8 tuәi làm nguyên soái; NguyӉn Văn Trҳm làm ÿLӅu khiӇn.
1834
– Tháng Giêng. Giһc Xiêm chia ra chiӃm ÿóng ӣ phӫ Ba Cҫu Nam ӣ Chân Lҥp. Tuҫn
phӫ Gia Ĉӏnh cho rҵng nѫi ҩy có ÿѭӡng sông thông ÿӃn Quang Hóa và thѭӧng du Trӑc Giang
(Nѭӟc Ĉөc ?) Biên Hòa, liӅn làm giҩy tѭ cho Thӵ Tuҫn phӫ VNJ Quýnh theo ÿӏa hҥt canh giӳ.
Quýnh ӫy cho Án sát Phҥm Duy Trinh ÿӃn Thѭӧng Nguyên (chӛ ÿӕi ngang vӟi Trӑc Giang)
thuӝc thӫ sӣ An Lӧi, ÿӕc thúc biӅn binh phái ÿӃn trѭӟc ÿóng ngăn chұn. Còn Quýnh ÿem binh
dõng và voi trұn, theo dө trѭӟc, ÿӃn quân thӭ Gia Ĉӏnh.
* Giһc Xiêm xâm lҩn Ba Cҫu Nam bӏ quan quân Chân Lҥp ÿánh bҥi nһng, ÿXәi chúng
chҥy ÿӃn Lô Viêm, Tham Môn.
* Quan quân ӣ quân thӭ An Giang lҩy lҥi ÿѭӧc ÿӗn Châu Ĉӕc. Quân Xiêm hѫn 10.000
Eӝ binh rút chҥy vӅ nѭӟc.
* Thӵ Án sát Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh tâu: “Trѭӟc ÿây mӝ 2.000 dân trong hҥt, dӗn
thành ÿӝi ngNJ: có hѫn 800 ngѭӡi ÿѭӧc theo Thӵ Phӫ VNJ Quýnh ÿi Gia Ĉӏnh làm viӋc bҳt giһc,
còn hѫn 1.000 ngѭӡi thì ÿѭӧc ÿӇ lҥi ÿóng giӳ thành tӍnh”. Minh Mҥng cho rҵng giһc Xiêm ÿã
yên, chuҭn cho liӋu thҧ vӅ ngay nhӳng lính trú phòng ҩy.
– Tháng 3. Ĉӏnh rõ ÿLӅu lӋ thi Hѭѫng: 1/ Trѭӡng Gia Ĉӏnh: Sƭ tӱ Khánh Hòa trӣ vào
Nam thi chung. 2/ Ba tháng trѭӟc khi thi thì các Giáo thө Huҩn ÿҥo thi thӱ mӝt lѭӧt, rӗi chuyӇn
giao cho Thѭӧng ty hӑc chính sát hҥch lҥi. 3/ Các nghƭa tӱ du hӑc ӣ các tӍnh thì vӅ nguyên quán
ӭng thí. Riêng nhӳng ngѭӡi ӣ Biên Hòa trӣ vào Nam, hoһc sinh trѭӣng ӣ kinh kǤ và nhӳng
ngѭӡi ӣ huyӋn Tӕng Sѫn cѭ trú tӯ Quҧng Bình trӣ vào Nam ÿã ÿѭӧc lâu ÿӡi thì cho phép phө
thí tҥi chӛ mình ӣ.
– Tháng 4. Cho phép dân tӍnh Biên Hòa năm nay ÿѭӧc nӝp thuӃ trӯu nam (mӝt thӭ hàng
Wѫ ta dӋt, có tuyӃt thô sѫ) thay bҵng tiӅn.
* Quan quân ӣ quân thӭ Gia Ĉӏnh tәng công kích thành Phiên An, nhѭng bӏ lӵc lѭӧng
Qәi dұy chӕng trҧ mãnh liӋt nên không vào ÿѭӧc thành và bӏ thiӋt hҥi nһng, chӃt trên 300, bӏ
thѭѫng 2.400 ngѭӡi. Tѭӟng quân Tӕng Phѭӟc Lѭѫng, Tham tán Lê Ĉăng Doanh ÿӅu bӏ giҧi
chӭc. Tham tán NguyӉn Xuân ÿѭӧc trao chӭc Thҧo nghӏch tҧ tѭӟng quân.
* TruyӅn dө 5 tӍnh Vƭnh Long, An Giang, Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa, Hà Tiên chiӃu theo
ngҥch quân, cho tұp hӧp quân lính: Biên Hòa, Hà Tiên mӛi tӍnh 500 ngѭӡi (các tӍnh kia 1000
ngѭӡi) nӃu thiӃu thì lҩy thêm hѭѫng dõng quanh tӍnh sung vào rӗi cҩp phát lѭѫng tiӅn cho ÿi
thao diӉn ÿӇ giӳ tӍnh thành. VӅ võ khí thì 500 lính chӍ cho 200 cҫm ÿLӇu thѭѫng, 200 cҫm
trѭӡng thѭѫng, còn lҥi mang cӡ trӕng. Các tӍnh ҩy phҧi sӱa chӳa các thuyӅn, thành trì, súng lӟn
và khí giӟi cho ÿѭӧc vӳng vàng và tinh nhuӋ.
– Tháng 5. Chia sai quan ÿi 6 tӍnh Nam kǤ xӃp ÿһt công viӋc. Ĉһng Văn Chѭѫng (Thӵ
7ҧ tham tri bӝ binh) ÿi ÿôn ÿӕc công viӋc 2 tӍnh An - Hà, Ĉoàn Văn Phú (Thӵ Tҧ tham tri bӝ
công) ÿi ÿôn ÿӕc công viӋc 2 tӍnh Ĉӏnh - Biên, Dѭѫng Văn Phong ÿi hai tӍnh Long - Tѭӡng.
Ĉây là công viӋc chӍnh ÿӕn nhӳng công viӋc quan yӃu ÿã bӏ hѭ hӓng sau thӡi kǤ binh lӱa trѭӟc
ÿó: 1/ Lo viӋc tuyӇn lính, tұp luyӋn tә chӭc thành ÿӝi ngNJ. 2/ Tә chӭc thành cѫ ÿӝi cho binh
ÿӗn ÿLӅn. 3/ Tә chӭc lҥi lӵc lѭӧng hѭѫng dõng. 4/ Cҩm binh dõng quҩy nhiӉu dân. 5/ Giҧi ngNJ

12.3 Page 113

▲back to top


Pӝt sӕ binh dõng. 6/ Sӱa chӳa và bҧo quҧn thuyӅn ghe. 7/ Ĉҳp thành tҥm, sӱa thành cNJ ӣ các
WӍnh.
– Tháng 6. Xây ÿҳp thành ÿҩt ӣ tӍnh Biên Hòa ; 4 mһt thành ÿӅu dài 70 trѭӧng, cao 4
thѭӟc 3 tҩc, dày 1 trѭӧng, mӣ 4 cӱa. Ĉào hào rӝng 2 trѭӧng, sâu 6 thѭӟc. Sai Khâm sai Ĉoàn
9ăn Phú cùng quan tính viӋc làm. Chuҭn cho lҩy 1.000 dân trong hҥt ÿӭng ra xây ÿҳp, hұu cҩp
cho tiӅn gҥo.
– Tháng 7. Ĉәi các binh dõng sai phái phòng thӫ các tҩn sӣ ӣ quân thӭ Gia Ĉӏnh: nguyên
Kѭѫng dõng Vƭnh Long 800 giҧm xuӕng 600, binh dõng Biên Hòa 500, tăng sӕ giҧn binh thêm
100, hѭѫng dõng Ĉӏnh Tѭӡng 500, vүn ÿӇ nhѭ cNJ. Tҩt cҧ 2.800 ngѭӡi.
* TӍnh Biên Hòa mѭa lөt, ӣ tӍnh lӷ và các huyӋn Bình An, Phѭӟc Chánh, nhà cӱa, vѭӡn
ruӝng phҫn nhiӅu ngұp lөt.
* Ĉһt 2 ÿӝi Tuҫn hҧi ӣ Biên Hòa. Chuҭn cho trích lҩy quân ӣ 3 thuyӅn thuӝc thӫ sӣ
Phѭӟc Thҳng, 50 ngѭӡi làm ÿӝi Nhҩt, 50 ngѭӡi thuӝc thӫ sӣ Long Hѭng làm ÿӝi Nhӏ. Mӛi ÿӝi
ÿһt mӝt Suҩt ÿӝi. Hàng năm nhҵm thѭӧng tuҫn tháng 4, do tӍnh cҩp thuyӅn công, súng ÿҥn, khí
giӟi, theo viên giӳ Tҩn sӣ ÿi tuҫn tiӉu phҫn biӇn thuӝc tӍnh mình cho ÿӃn cuӕi tháng 9 thì thôi.
– Tháng 11. Vӡi Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa là NguyӉn Ĉình Lұp vӅ kinh và cӱ Trѭӣng sӱ
NguyӉn Vƭnh Trinh lãnh Ĉӕc hӑc Biên Hòa.
– Tháng 12. Quan tӍnh Biên Hòa tâu: “Trong tӍnh, mӝt năm chi lѭѫng ѭӟc hӃt 8.300
phѭѫng gҥo, mà sӕ thuӃ chính cung toàn hҥt chӍ có 4.300 hӝc thóc và 4.300 phѭѫng gҥo. Vұy
xin ÿӃn kǤ thuӃ sang năm, chiӃu sӕ ÿóng thu bҵng tiӅn, cho dân ÿѭӧc Phiên An thay bҵng thóc
và gҥo ÿӇ ÿӫ dùng trong mӝt năm”. Minh Mҥng y cho.
* Ban hành lҥi thӇ lӋ mӭc hao cӫa sҳt thӓi khi chӃ thành ÿӗ dùng. Theo ÿó, thì “sҳt sӕng,
Vҳt chín NghӋ An, Hà Tƭnh và sҳt chín Thanh Hóa xӃp vào hҥng xҩu nhҩt (...). Sҳt Biên Hòa
ÿánh làm ÿinh dùng viӋc công, sҳt chín mӛi 100 cân thành khí 50 cân, hao 50 cân; làm nhӳng
ÿӗ sҳt dùng vào viӋc công, sҳt chín 100 cân, thành khí 77 cân, hao 33 cân; sҳt sӕng mӛi 100 cân
thành khí 40 cân, hao 54 cân.
- Minh Mҥng xem xét voi chiӃn ӣ kinh và ÿóng giӳ các tӍnh phía Nam. Nhӳng voi chiӃn
ӣ Gia Ĉӏnh, Biên Hòa ÿѭӧc rà soát xem xét. Biên Hòa ÿѭӧc ÿӏnh ngҥch 10 thӟt voi ÿӇ phòng
thӫ và mӛi năm lѭu trӳ 3.000 cân thuӕc nә.
1835
- Tháng 2. Thi hѭѫng ӣ Gia Ĉӏnh. Tuҫn phӫ Thuұn Khánh là Hoàng Quӕc ĈLӅu làm chӫ
khҧo. Lҩy ÿӛ cӱ nhân 9 ngѭӡi: Bùi Hӳu Nghƭa, NguyӉn Văn Viên, Hӗ Văn Quang, Ĉӛ Chí
Thành, Lý Phong, Trҫn Vân Long, NguyӉn Duy Nhҩt, Lê Hѭng Sƭ, Hoàng Hӳu Quang.
* ĈLӅu nguyên Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa là NguyӉn Ĉình Lұp ÿi làm Thӵ Ĉӕc hӑc NghӋ
An.
* Ĉәi bә Tuҫn phӫ Biên Hòa là VNJ Quýnh làm Bӕ chính Phú Yên, hӝ lý ҩân quan phòng
Tuҫn phӫ.
- Tháng 3. Án sát Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh, phó vӋ úy Tҧ vӋ ban trӵc là VNJ Ĉӭc
Trung, Thӵ phó VӋ úy Nhӏ vӋ Hұu bҧo là NguyӉn Văn TiӃn, Quҧn cѫ cѫ Biên Hùng là Vѭѫng
9ăn LӉ ӣ ÿҥo Bình Thuұn, Ninh Thuұn cùng vӟi Hoàng Quӕc ĈLӅu hӝi ӣ Chӳ Giang tiӃn ÿánh
Wѭӟng phe nәi dұy là NguyӉn Văn Giҧng, Sҫm Văn Âu, Tùng Văn Châu, Mai Văn Thành, Tùng
9ăn Thông tө tұp ӣ Ma Nai, ÿXәi qua Húc Lam ÿӃn La Pha, La Bá, giһc bӓ trҥi chҥy.

12.4 Page 114

▲back to top


- Tháng 4. Các nhóm dân tӝc ít ngѭӡi nәi dұy ӣ núi Chӳ Diên chӕng lҥi triӅu ÿình, xѭng
là La Bôn vѭѫng. Án sát Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh phҧi ÿích thân ÿem binh dõng ÿi ÿánh
Gҽp.
* Ӣ Tánh Linh (huyӋn Tuy Ĉӏnh) cNJng có Sô Cӕ nәi dұy. Theo sӱ quan cӫa nhà NguyӉn ,
Sô Cӕ là mӝt “nhà sѭ ÿiên” (ÿiên sѭ) chuyên ÿem tà ÿҥo làm mê hoһc mӑi ngѭӡi, tӵ xѭng là
Ĉiên Sѭ, thu hút dân chúng vùng Thӏ Linh (Nѫi ҩy có sông La Nga: Phӕ Chăm bên tҧ, Thӏ Linh
bên hӳu) cách núi Chӳ Ĉiên 3 ngày ÿѭӡng.
* Thăng Phҥm Duy Trinh, Án sát Biên Hòa lên Thӵ Bӕ chánh; ÿLӅu NguyӉn ViӉn Du,
Thӵ Án sát Bình Thuұn ÿi làm Thӵ Án sát Biên Hòa, hiӋp ÿӗng tҥm giӳ ҩn quan phòng Tuҫn
phӫ.
– Tháng 5. Lӵc lѭӧng nәi dұy cӕ thӫ thành Phiên An. Quan quân triӅu ÿình không tҩn
công ÿѭӧc bèn ÿào hào áp sát thành và lҩp hào rãnh quanh thành ÿӇ làm kӃ ÿánh thành. ĈӃn
nay lӋnh ÿLӅu ÿӝng thêm dân phu làm viӋc này: Gia Ĉӏnh 1000 ngѭӡi và Biên Hòa 500 ngѭӡi.
– Tháng 6. Quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿánh chiӃm lҥi ÿѭӧc thành Phiên An cNJ. Cuӝc nәi dұy ӣ
Phiên An bҳt ÿҫu tӯ ÿêm 18 tháng 5 năm Minh Mҥng thӭ 14 (1833) ÿӃn nay ÿã bӏ dұp tҳt hoàn
toàn. Minh Mҥng ra lӋnh: 1/ Cho giҧi ngNJ mӝt nӱa binh biӅn ӣ 3 tӍnh Biên Hòa, Vƭnh Long,
Ĉӏnh Tѭӡng. 2/ Thuê dân san bҵng núi ÿҩt, lNJy ÿҩt ÿѭӧc ÿҳp quanh thành Phiên An . 3/ Tuyên
chӍ cho quan lҥi ӣ lөc tӍnh tra xét nhӳng ngѭӡi liên quan ÿӃn cuӝc nәi dұy.
– Tháng 8. Ĉҳp ÿѭӡng lөc lӝ dùng viӋc quan báo ӣ các tӍnh Nam kǤ. Ӣ Gia Ĉӏnh ÿҳp mӝt
ÿѭӡng tӯ cӱa Nam tӍnh thành ÿӃn cuӕi ÿӏa giӟi Biên Hòa 1.800 trѭӧng, mӝt ÿѭӡng tӯ cӱa Bҳc
ÿӃn ÿӏa ÿҫu Ĉӏnh Tѭӡng 10.800 trѭӧng. Ӣ Ĉӏnh Tѭӡng ÿҳp mӝt ÿѭӡng tӯ cӱa Tây tӍnh thành
ÿӃn cuӕi ÿӏa giӟi Gia Ĉӏnh dài 5.600 trѭӧng, mӝt ÿѭӡng tӯ cӱa tây tӍnh thành ÿӃn ÿҫu ÿӏa giӟi
9ƭnh Long dài 6.600 trѭӧng; ӣ Vƭnh Long ÿҳp mӝt ÿѭӡng tӯ góc Ĉông Nam tӍnh thành ÿӃn
cuӕi ÿӏa giӟi Ĉӏnh Tѭӡng, ÿҳp mӝt ÿѭӡng tӯ góc Ĉông Nam tӍnh thành ÿӃn ÿҫu ÿӏa giӟi An
Giang thông trѭӡng hѫn 7.500 trѭӧng; ӣ An Giang mӝt ÿѭӡng tӯ thành Châu Ĉӕc ÿӃn Vƭnh
Long dài hѫn 25.800 trѭӧng, mӝt ÿѭӡng tӯ trҥm Giang Phѭӟc ÿӃn ÿӏa ÿҫu Hà Tiên dài 14.500
trѭӧng, mӝt ÿѭӡng tӯ sông Vƭnh TӃ ÿӃn Trҩn Tây dài hѫn 14.900 trѭӧng; ӣ Hà Tiên ÿҳp mӝt
ÿѭӡng tӯ trҥm Phù Dung ӣ tӍnh lӷ ÿӃn cuӕi ÿӏa giӟi An Giang dài hѫn 7.000 trѭӧng. Duy tӍnh
Biên Hòa tӯ cuӕi ÿӏa giӟi Bình Thuұn ÿӃn ÿҫu ÿӏa giӟi Gia Ĉӏnh, nhân ÿѭӡng cNJ sӱa ÿҳp lҥi.
Ngoài ra, nhӳng nѫi có bӃn ÿò thì lҩy ngѭӡi ӣ gҫn làm lái ÿo;: sông lӟn 20 ngѭӡi, sông
Yӯa 10 ngѭӡi, sông nhӓ 6 ngѭӡi, cho miӉn hӃt tҥp dӏch. Ra lӋnh cho ÿóng thuyӅn bè, ÿêm ngày
ӭng trӵc, gһp nhân viên nhà nѭӟc phái ÿi và chuyӇn ÿӋ văn thѭ lұp tӭc tiӃp ӭng chӣ ÿi. Còn
nhân dân ÿi lҥi thì cho liӋu lҩy tiӅn ÿò, nhѭng không ÿѭӧc quá nhiӅu; tiӅn ÿò doTәng ÿӕc, Tuҫn
phӫ ra yӃt thӏ ÿһt làm lӋ.
– Tháng 12. Chuҭn ÿӏnh 6 tӍnh Nam KǤ cùng vӟi thành Trҩn Tây và các ÿӗn bҧo chia ÿһt
các cӛ súng lӟn. TӍnh Biên Hòa: 4 cә Bình ngөy trung tѭӟng quân ÿӗng pháo, 12 cә Quá sѫn
ÿӗng pháo, 6 cә Hӗng y cѭѫng pháo; ÿӗn Giao Khҭu tҧ bҧo: 2 cә Hӗng y cѭѫng pháo, 8 cә Quá
Vѫn ÿӗng pháo.
* Ban cho mӛi tӍnh mӝt kính thiên lý (ӕng nhòm).
* Ban ÿLӅu cҩm ÿҥo Tây Dѭѫng.
* Ĉӏnh rõ ÿLӅu lӋ vӅ Ty Thông sӭ (chuyӇn ÿӋ công văn, giҩy tӡ, chѭѫng sӟ) tӯ kinh ÿӃn
các tӍnh và ngѭӧc lҥi. Theo ÿó viӋc tѭ ÿi các tӍnh hҥn ÿӏnh thӡi gian: ChuyӇn ÿi Gia Ĉӏnh, Biên
Hòa, Hҧi Dѭѫng, Sѫn Tây, Quҧng yên, Hѭng Hóa, Thái Nguyên là 40 ngày; Vƭnh Long, Ĉӏnh
7ѭӡng, An Giang là 50 ngày.

12.5 Page 115

▲back to top


1836
- Minh Mҥng chuҭn tӯ Quҧng Nam ÿӃn các tӍnh Nam kǤ cҫn cҩp ÿӫ thҥch cѫ ÿLӇu sang.
7Ӎnh Biên Hòa có 2 cѫ tҧ, hӳu ÿѭӧc phát 200 thҥch cѫ ÿLӇu sang, 144 thѭѫng dài, giáo cҥnh
Pӝc côn, dao mӓ dài, phác ÿao mӛi thӭ 20 cái; chiêng trӕng, truyӅn thanh thau mӛi thӭ 1 cái,
trӕng nhӓ (tҧ cѫ có 6 cái, hӳu cѫ không). Biên Hòa tҧ, hӳu 2 thӫy vӋ ÿӅu 100 thҥch cѫ ÿLӇu
sang, 100 thѭѫng dài; mӝc côn phác ÿao dài mNJi mӛi thӭ 20 cái, kǤ ÿao 4 cái, chiêng trӕng mӛi
thӭ 1 cái. Cҩp lѭu trӳ tҥi tӍnh 100 thҥch cѫ ÿLӇu sang phòng bӏ.
- Minh Mҥng chuҭn y thӡi hҥn ÿi ÿѭӡng tӯ kinh sѭ trӣ vào Nam. Trong ÿó, tӯ kinh sѭ
ÿӃn Biên Hòa gӗm: LӋ ÿѭa ngӵa phi là 6 ngày 2 giӡ. LӋ tӕi khҭn là 8 ngày 11 giӡ. LӋ khҭn vӯa
là 10 ngày 6 giӡ. LӋ ÿi thѭӡng là 13 ngày 1 giӡ.
- Theo lӋ ban phái ÿi thú ӣ Nam kǤ, Biên Hòa cҳt 300 biӅn binh hӧp cùng quân lính các
Qѫi khác nhau vӅ phòng thӫ Gia Ĉӏnh.
- Minh Mҥng chuҭn cho Biên Hòa cҳt 20 biӃn binh trông giӳ sӕ thóc trѭng thu tăng gҩp
Eӝi ӣ Biên Hòa.
– Tháng giêng. LӋnh kén lính ӣ 4 tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long và Ĉӏnh Tѭӡng vì
Vӕ lính ӣ các tӍnh còn ít; tiêu chuҭn chӑn 5 ÿinh kén 1 lính. Khi danh sách tuyӇn lính dâng lên,
riêng Biên Hòa 1.820 ngѭӡi, ÿѭӧc ÿһt làm 2 cѫ: Biên Hòa tҧ, Biên Hòa hӳu và 2 Thӫy cѫ Biên
Hòa tҧ, Biên Hòa hӳu.
* Gӑi Án sát Biên Hòa NguyӉn ViӉn Du vӅ kinh, ÿәi Thӵ Lang trung bӝ Hӝ là Trҫn
Ngӑc Hào làm Thӵ Án sát Biên Hòa.
– Tháng 2. Sai quan ÿi kinh lý Nam kǤ: Bӝ binh cѫ mұt ÿҥi thҫn Trѭѫng Ĉăng QuӃ, Lҥi
Eӝ Thѭӧng thѭ NguyӉn Kim Bҧng (sau Bҧng bӏ bӋnh, Trѭѫng Minh Giҧng thay), Thӵ LӉ bӝ
Thӏ lang Tôn Thҩt Bҥch và Thӵ Thông Chánh sӭ NguyӉn Ĉҳc Trí. Mөc ÿích chính là lұp ÿӏa bҥ
ruӝng ÿҩt ӣ 6 tӍnh Nam kǤ, ÿӗng thӡi xem xét “mӑi viӋc quân dân, hӉ ÿLӅu hҥi thì nên bӓ, ÿLӅu
Oӧi nên làm ÿӅu lҫn lѭӧt tâu lên mà làm”.
– Tháng 3. Bӕ chánh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh trong tұp thӍnh an có nói: “Dân trong
Kҥt ngày mӝt ÿông mà ÿҩt xѫ xác dҫn. Có mӝt dҧi ven rӯng núi Chӫ Chân (Chӭa Chan ?) rӝng
bát ngát màu mӥ. Xin ra lӋnh cho dân khai khҭn nӝp thuӃ. Ai có sӭc làm ÿѭӧc tӯ 40 mүu trӣ
lên thì miӉn cho ÿi lính và diêu dӏch trong mӝt năm”. Minh Mҥng chuҭn cho: “Xét thҩy chӛ ÿҩt
hoang ҩy bao nhiêu mүu, mӝ dân ngoҥi tӏch lұp ҩp, liӋu xem sӭc làm ÿѭӧc ÿӃn ÿâu thì cho khҭn
ÿӃn ÿó. Sau khi thành ruӝng, chiӃu theo lӋ ÿánh thuӃ. Còn sӕ dân chiêu mӝ và sӕ ruӝng khai
khҭn thì làm sә tâu lên”.
– Tháng 4. Kinh lѭӧc sӭ Nam kǤ, Trѭѫng Ĉăng QuӃ tâu: “Lính mӟi tuyӇn ӣ Gia Ĉӏnh,
Biên Hòa ÿã dҫn ÿӫ sӕ. Còn viӋc ÿo ÿҥc ruӝng ÿã làm thӱ chӛ gҫn, thҩy dân tình cNJng có mӝt
vài ngѭӡi không vui, nhѭng phҫn ÿông ÿӅu muӕn ÿo ÿҥc. Vì Nam kǤ chӭa chҩt tӋ hҥi ÿã lâu,
Fѭӡng hào cұy mҥnh bá chiӃm, ngѭӡi nghèo không ÿҩt cҳm dùi. Có kҿ biӋt xã chiӃm ruӝng ÿҩt
xã khác mà xã sӣ tҥi lҥi phҧi tá ngө ÿӇ cày cҩy và ӣ (...)” (ĈNTLCB, ÿӋ nhӏ kӹ, quyӇn
CLXVIII)
- Minh Mҥng có dө vӅ viӋc binh ÿinh mӟi chӑn ӣ các tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh
Long, Ĉӏnh Tѭӡng thuӝc Nam kǤ gӝp cҧ lҥi vào ngày 1 tháng tѭ thao diӉn. ĈӃn ngày 1 tháng 5
chia làm 3 ban, lҫn lѭӧt thay ÿәi. Mӛi ban có lính mӟi, lính cNJ lүn lӝn nhau cӕt ÿѭӧc ÿӫ cѫ, ÿӫ
YӋ.
– Tháng 5. Tri huyӋn Phѭӟc An (Biên Hòa) là Lê Công Huy có con công trҳng. Nhân Thi
lang nӝi các NguyӉn Tri Phѭѫng ÿi viӋc công vӅ kinh nhӡ ÿem tiӃn. Vua Minh Mҥng bҧo:

12.6 Page 116

▲back to top


“Loài cҫm này trүm vӕn không quí, nhѭng tӯ xѭa cNJng cho là ÿLӅu lành. Vұy thѭӣng cho 10
Oҥng bҥc”.
Nam kǤ Kinh lѭӧc sӭ là Trѭѫng Minh Giҧng và Trѭѫng Ĉăng QuӃ tâu: “...Ĉҩt Nam kǤ
Oөc tӍnh nhiӅu ÿѭӡng sông, mӑi ngѭӡi ÿӅu có thuyӅn, dân lѭӡi biӃng trӕn tránh viӋc ÿi lính và
diêu dӏch, côn ÿӗ nhân sѫ hӣ mò mүm ÿӅu do ÿҩy. Vұy xin phàm tҩt cҧ thuyӅn bè mӟi cNJ cӫa
dân ÿӅu cho trình sӣ tҥi ÿӇ cҩp bài chӍ ÿӇ cҳm ӣ mNJi thuyӅn, hoһc là khҳc chӳ (ghi khҳc tên xã,
thôn) ӣ mNJi thuyӅn. Lҥi chia ÿһt viӋc tuҫn sông, liӋu thiӃt lұp ÿӗn Xích hұu (tuҫn tra do thám)
xét kҿ nào ÿӝi tên giҧ mҥo thì bҳt tӝi. (...) Muӕn phân biӋt thuyӅn tӯng tӍnh hҥt thì xin sѫn màu
Vҳc ӣ mNJi thuyӅn ÿӇ tiӋn nhұn biӃt: Gia Ĉӏnh ÿҫu thuyӅn sѫn tuyӅn màu ÿӓ, Biên Hòa là kiêm
Kҥt cNJng sѫn màu ÿӓ ngoài viӅn màu ÿen. Vƭnh Long mNJi thuyӅn sѫn tuyӅn màu ÿen, Ĉӏnh
7ѭӡng là kiêm hҥt cNJng sѫn ÿen ngoài viӅn màu hӗng; Trҩn Tây và An Giang mNJi thuyӅn sѫn
tuyӅn màu lөc, Hà Tiên là kiêm hҥt cNJng sѫn lөc ngoài viӅn ÿӓ...” Vua chuҭn y lӡi tâu.
* Cho nguyên Án sát Biên Hòa là NguyӉn ViӉn Du biӋn lý công viӋc bӝ LӉ.
– Tháng 6. ViӋc ÿo ÿҥc ruӝng ÿҩt ӣ Nam kǤ lөc tӍnh ÿã hoàn tҩt. Trѭӟc ruӝng ÿҩt nӝp
thuӃ là linh 20.197 sӣ, 13 dây, 8 khoҧnh và hѫn 3.464 mүu. Nay ÿҥc thành các hҥng ruӝng ÿҩt
ÿã hѫn 630.075 mүu. Lҥi nguyên ruӝng trѭӟc có linh 65 sӣ nay khám thành 1.017 cái ao cá.
* Qui ÿӏnh lӋ thuӃ thuyӅn ÿi sông ӣ Lөc tӍnh Nam kǤ: Ĉһt các tҩn sӣ ӣ các sông Lөc TӍnh
(Biên Hòa có các tҩn Ĉӏnh Quan, Bình Lӧi, An Lӧi, Phѭӟc Thuұn và các thӫ sӣ ӣ sông Phѭӟc
Châu, Phѭӟc LӉ) và các thuyӅn buôn ÿi ngang tҩn phұn thì thuyӅn có bӅ ngang 4 thѭӟc trӣ lên,
ÿánh thuӃ 1 quan 5 tiӅn; 5 thѭӟc trӣ lên thì 3 quan; 6 thѭӟc trӣ lên thì 3 quan. NӃu thuyӅn Biên
Hòa ÿi An Giang buôn bán phҧi qua năm ba tҩn sӣ thì chӍ phҧi nӝp thuӃ ӣ tҩn sӣ ÿҫu, các chӛ
khác cNJng suy theo lӋ này. ThuyӅn chӣ gҥo thóc hoһc qua lҥi thѭӡng chӣ ÿӗ lһt vһt thì miӉn
thuӃ.
– Tháng 8. Ĉӏnh lҥi thuӃ ÿҩt ӣ Nam kǤ: Không kӇ các ÿҷng hҥng (nhҩt, nhӏ, tam), chӍ
phân biӋt ruӝng cӓ hay ruông núi, nӃu là ruӝng công thì cNJng 2 loҥi ruӝng cӓ công và ruӝng núi
công và thuӃ thì cNJng không biӋt công tѭ mà thu nhҩt loҥt.
+ Ruӝng cӓ mӛi mүu / năm thu thóc tô 26 thѭng.
+ Ruӝng núi mӛi mүu / năm thu thóc tô 23 thѭng.
+ TiӅn thұp vұt ÿӅu thu 3 tiӅn.
+ Ĉҩt trӗng dâu, mía, trҫu, mӛi mүu / năm thu thuӃ 2 quan tiӅn.
+ Ĉҩt trӗng khoai, ÿұu, thә trҥch mӛi mүu / năm thu 8 tiӅn.
+ Vѭӡn hӗ tiêu mӛi mүu / năm thu 30 thѭng hӗ tiêu.
+ Ruӝng muӕi mӛi mүu/năm thu 7 phѭѫng muӕi.
+ Ĉҫm ao thì giá thuӃ do các quan xem xét lӟn nhӓ mà ÿӏnh thuӃ (biӇu thuӃ trên ÿӃn năm
sau (1837) mӟi thi hành (năm nay vүn theo biӇu thuӃ cNJ, nhѭng thóc ÿѭӧc giҧm 2/3; ÿӃn năm
1838 lҥi giҧm 1/3; và ÿӃn 1839 mӟi thu cҧ)
– Tháng 10. ĈLӅu ÿӝng quân dân 4 tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng
xây ÿҳp lҥi tӍnh thành Gia Ĉӏnh (thôn Hòa Mӻ, huyӋn Bình Dѭѫng). Quân dân Biên Hòa huy
ÿӝng 500 ngѭӡi.
* Ĉӏnh lӋ hàng năm thu mua sҧn vұt ӣ tӍnh tӯ Quҧng Nam trӣ vào Nam ÿӃn Hà Tiên (...)
Bình Thuұn: Ngà voi, gӛ mun, ván gӛ táu, gӛ tӱ thuұn; Biên Hòa: Vây cá, bong bóng cá, sӯng
Kѭѫu, nhung hѭѫu, ngà voi, sӯng tê, da tê, ÿѭӡng cát 10 vҥn cân, các hҥng ván gӛ táu, gӛ tӱ
thuұn; Gia Ĉӏnh: Da hѭѫu, sӯng hѭѫu, nhung hѭѫu, hҥt sen, hҧi sâm. Vây cá, bong bóng cá,

12.7 Page 117

▲back to top


ngà voi, da tê, sӯng tê, gân hѭѫu, ÿұu khҩu, da ngӵa rӯng, binh lang 1 vҥn cân, các hҥng gӛ táu,
Jӛ tӱ thuұn...
– Tháng 12. Chuҭn cho bӝ Binh bàn kӻ viӋc sang năm tә chӭc khoa thi võ.
* Ban các sách NgNJ kinh tͱ th˱ ÿ̩i toàn, 7ͱ th˱ nhân v̵t b͓ kh̫o và Thi v̵n t̵p y͇u cho
các hӑc ÿѭӡng ӣ kinh và các tӍnh (Quӕc tӱ giám và Hӑc chánh cùng Giáo thө, Huҩn ÿҥo ӣ các
WӍnh, cӝng 1170 bӝ).
1837
– Tháng 6. Minh Mҥng ban dө cho bӝ Hӝ, nói vӅ viӋc phát triӇn nông nghiӋp, ӣ ÿó có
ÿRҥn: “Trүm tӯ khi nӕi ngôi ÿӃn nay, viӋc ÿӡi sӕng cӫa dân càng ÿӇ ý nhiӅu hѫn, nhân nghƭ mӝt
Kҥt Biên Hòa rҩt là rӝng rãi. Trong ÿó, nguӗn lӧi cӫa ÿҩt so vӟi các tӍnh Nam kǤ cNJng chҧ kém
Oҳm, thӃ mà nhӳng ÿҩt cҩy lúa ÿѭӧc chѭa khai khҭn hӃt, nhӳng ngѭӡi lêu lәng chѭa vӅ làm
ruӝng hӃt. Vì thӃ, tô thuӃ thu ÿѭӧc trong mӝt năm không ÿӫ cung chi tiêu trong mӝt năm. Trѭӟc
ÿã theo lӡi bàn cӫa ÿình thҫn, do quan sӣ tҥi ÿӅu chiӇu ruӝng ÿҩt bӓ hoang trong hҥt, khuyên
Gҥy dân trӗng trӑt, ÿһt làm phép công. ThӃ mà, hҥt ҩy gҫn ÿây viӋc báo cáo vӅ khҭn hoang vүn
Oһng ngҳt (...) Nên (nay) truyӅn dө cho bӑn Bӕ chánh, Án sát tӯ nay phҧi sӭc rõ cho dân trong
Kҥt, ÿӅu chiӇu ÿҩt bӓ hoang, không cӭ xã nào, thôn nào ÿӅu ÿѭӧc ÿӃn quan báo khai khҭn; vӅ
canh ngѭu ÿLӅn khí cùng thóc giӕng có ngѭӡi nào không ÿӫ thì lҩy cӫa công cҩp cho. Cuӕi năm,
ÿem sӕ ruӝng ÿã khai khҭn ҩy báo lên bӝ; 6 năm thành ruӝng thuӝc, theo lӋ bҳt ÿҫu thu thuӃ. Và
các dân Man trong hҥt ҩy (...) cҫn phҧi vӛ vӅ, dҥy bҧo cho chúng biӃt cày ruӝng, trӗng dâu và
trӗng trӑt (...) rӗi tính ÿҩt lұp làng, làm thành sә ngҥch...”.
– Tháng 7. Sai ӣ kinh và các tӍnh ÿóng 500 chiӃc thuyӅn hiӋu, vұn tҧi ÿѭӡng biӇn, lҩy thӧ
ӣ cөc Kiên Chu chia ÿi các ÿӏa phѭѫng ÿӇ chӍ bҧo (ӣ kinh 5 chiӃc, Gia Ĉӏnh 7 chiӃc, Vƭnh Long
6 chiӃc, Ĉӏnh Tѭӡng 4 chiӃc, Biên Hòa 3 chiӃc, Bình Thuұn, NghӋ An ÿӅu 5 chiӃc...).
– Tháng 9. Bӕ chánh Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh tâu: “Ruӝng ÿҩt mӟi khai khҭn ӣ hҥt
ҩy phҧi dùng lӱa ÿӕt mӝt lҫn mӟi có thӇ cày cҩy ÿѭӧc, năm sau cày bӯa 2 lҫn ÿã thành ruӝng
Wӕt, xin chiӇu tӯ ngày có ÿѫn trѭng, tính ÿӫ 3 năm theo lӋ nӝp thuӃ, không nên viӋn cӟ 6 năm”
Minh Mҥng ÿã chuҭn theo lӡi tâu này, rút thӡi hҥn miӉn thuӃ cho ruӝng mӟi khai hoang tӯ 6
Qăm xuӕng còn 3 năm.
* Ĉӏnh ÿLӅu cҩm vӅ viӋc hát xѭӟng ӣ dân gian các hҥt Nam kǤ: “Các xã thôn diӉn trò hát
Wҥ thҫn, trong mӝt năm chӍ ÿѭӧc hát xѭӟng mӝt lҫn là mӝt ngày ÿêm mà thôi, còn ngѭӡi hát thì
ÿѭӧc chiêu tұp ӣ thôn dân gҫn tiӋn: 5 ngѭӡi, nӃu quá sӕ ҩy thì xӱ tӝi trái phép. Ngѭӡi làm nghӅ
ÿi hát thì quan ÿӏa phѭѫng xét thӵc: Ngoài sә thì cho ÿăng ký vào sә ÿӇ chӏu sai dӏch, ngѭӡi nào
tình nguyӋn vӅ kinh thì giҧi vӅ kinh ÿӇ bә sung vào Thӵ Thanh Bình; còn lҥi tҩt cҧ phҧi vӅ làm
ruӝng, nӃu không chăm chӍ làm ăn sinh sӕng thì phát ÿi làm lính ӣ ÿӗn ÿLӅn Trҩn Tây. Tәng lý
Wѭ tình ҭn giҩu và phӫ huyӋn không xem xét kӻ thì sӁ phân biӋt trӏ tӝi”.
* Cҩp binh khí cho phӫ, châu, huyӋn các ÿӏa phѭѫng: các nѫi xung yӃu nhѭ phӫ thì cҩp
30 ngӑn dáo dài, 10 cái quҳm dài; châu huyӋn thì dáo dài 20 ngӑn, quҳm dài 10 cái, quҳm ngҳn
5 cái.
- Hai thӫ Phúc Khánh và Yên Lӧi mӛi thӫ ÿѭӧc cҩp 10 cây bҳc cѫ ÿLӇu sang; 2 thӫ Long
+ѭng, Ĉӏnh Quan mӛi thӫ 5 cây.
– Tháng 10. Chia ÿһt huyӋn Bình An tӍnh Biên Hòa ra làm 2 huyӋn là Bình An và Nghƭa
An: huyӋn Bình An ÿҩt rӝng ngѭӡi nhiӅu (sӕ ÿinh hѫn 4.900 ngѭӡi, ruӝng ÿҩt hѫn 6.600 mүu)
thӃ khó coi trông khҳp ÿѭӧc nên lҩy 5 tәng (Bình Chính, Bình ĈLӅn, Bình Thә, Cӱu An, Quҧng
/ӧi) vүn ÿӇ làm huyӋn Bình An và cҳt 5 tәng (Bình ThiӋn, An Thӫy, An Bình, An ĈLӅn, An

12.8 Page 118

▲back to top


Thә) ÿһt thêm làm huyӋn Nghƭa An (ÿһt Tri huyӋn; huyӋn lӷ ÿһt ӣ thôn Linh ChiӇu Tây (tӭc
Thӫ Ĉӭc TP. Hӗ Chí Minh hiӋn nay).
– Tháng 11. Mӟi ÿһt huyӋn Long Khánh thuӝc tӍnh Biên Hòa. Tù trѭӣng trҥi man ӣ hai
ÿӗn Long An và Phѭӟc Khánh thuӝc hҥt Biên Hòa, tình nguyӋn ÿһt thành làng ҩp. Vua Minh
0ҥng chuҭn cho quan tӍnh xét ÿӏa thӃ nӕi liӅn nhau, ÿһt làm 5 tәng, 36 xã thôn (sӕ ÿinh 451
ngѭӡi) lұp làm mӝt huyӋn tên là Long Khánh. Ngoài ra, 3 sách man Bình Thuұn trѭӟc (sӕ ÿinh
52 ngѭӡi) ӣ Long An cNJng làm mӝt tәng, 3 thôn lӋ thuӝc vào huyӋn ҩy. Các dân tӝc ít ngѭӡi ӣ
ÿây ÿѭӧc vua ÿһt cho các hӑ Tông, Ĉào, Lý, Dѭѫng (tәng cӝng huyӋn có 6 tәng: Long Xѭѫng,
Long Cѫ, An Trҥch, An ViӉn, Tұp Phѭӟc, Khánh Nhѫn thuӝc phӫ Phѭӟc Tuy thӕng hҥt).
HuyӋn ÿһt mӝt Tri huyӋn (chӑn ngѭӡi ÿӏa phѭѫng mà bә sung), 1 Lҥi mөc, 4 Thông lҥi, 30
Thông lӋ và hàng năm cҩp tiӅn công cho 30 quan; ÿình thuӃ thân cho các ÿinh thuӝc dân tӝc ít
ngѭӡi, hoãn viӋc ÿҥc ÿLӅn 6 năm, viӋc giҧn binh hoãn cho 10 năm. Nhѭ vұy, năm này ÿһt thêm
phӫ Phѭӟc Tuy và huyӋn Nghƭa An, huyӋn Long Khánh.
– Tháng 12. Ĉәi lҥi Tuҫn ty ӣ sông thuӝc các tӍnh Nam kǤ làm sӣ thuӃ quan, chia phái
Eӝ, ty thu thuӃ. Sӣ thuӃ quan Phѭӟc LӉ (Biên Hòa), tiӅn thu thuӃ mӝt năm là 12.200 quan (so
Yӟi sӣ thu thҩp nhҩt là Tuyên Uy/Ĉӏnh Tѭӡng: 280 quan và nhiӅu nhҩt là BӃn Lӭc/Lұt Giang:
16.300 quan)
* Dӗn các quân hiӋu lҿ tҿ trong dinh và các tӍnh. Ӣ Biên Hòa: 1/ Thuӝc binh ÿӗn Long
An 16 ngѭӡi trѭӟc gӑi 3 thuyӅn Toàn nhҩt, Toàn nhӏ, Toàn tam; thuӝc ÿӝi Toàn Thҳng dӗn vӟi
thuyӅn Kiên Tam, ÿӝi Kiên Uy làm binh ÿӗn Long An; 2/ Thuӝc binh ÿӗn Phѭӟc Khánh 30
ngѭӡi, trѭӟc gӑi 2 thuyӅn Du nhҩt, Du nhӏ, Du Sѫn và hai ÿӝi Kiên Sai nhҩt, nhӏ dӗn lҥi làm
binh ÿӗn Phѭӟc Khánh; 3/ Thuӝc binh ÿӗn An Lӧi 35 ngѭӡi, trѭӟc gӑi là An nhҩt ÿӝi TiӅn
Sung cùng vӟi thuyӅn Tân nhҩt ÿӝi Tân Thành, thuyӅn Cao nhҩt ÿӝi Kiên Uy, ÿӝi Cao Sѫn dӗn
làm binh ÿӗn An Lӧi; 4/ Thuӝc binh ÿӗn Ĉӏnh Quan 70 ngѭӡi, trѭӟc gӑi thuyӅn Uy nhҩt,
thuyӅn An nhҩt, thuyӅn Mã Soi dӗn lҥi làm binh ÿӗn Ĉӏnh Quan; 5/ Thuӝc binh ÿӗn Phѭӟc
9ƭnh, trѭӟc gӑi là thuyӅn Uy tam, nay ÿәi làm binh ÿӗn Phѭӟc Vƭnh.
* Ĉӏnh lҥi tiӅn công nho cҩp hàng năm ӣ các hҥt: Phӫ Thӯa Thiên và các tӍnh lӟn 200
quan; tӍnh vӯa (Quҧng Trӏ, Quҧng Bình, Quҧng Ngãi, Bình Thuұn, Biên Hòa...) 150 quan và
WӍnh nhӓ 100 quan, phӫ thì tӯ 40 – 50 quan, tùy theo lӟn nhӓ, các huyӋn thì nѫi làm viӋc nhiӅu
thì 30 quan, nѫi các huyӋn ít bұn rӝn là 20 quan.
1838
– Tháng giêng. Xây ÿҳp thành tӍnh Biên Hòa: chu vi dài suӕt 338 trѭӧng, cao 8 thѭӟc 5
Wҩc, dày 1 trѭӧng 5 thѭӟc; hào ÿào rӝng 3 trѭӧng; cӱa thành 4 cӱa. Vua Minh Mҥng sai phát
4000 binh dân làm viӋc và lҥi cho ÿây là công trình trӑng ÿҥi, phái VӋ uý VӋ Tҧ Bҧo nhӏ là
NguyӉn Văn Gia, Thӵ phó VӋ úy TiӅn doanh Long Võ là Phan Văn Lăng, VӋ úy vӋ Tҧ Thӫy
Gia Ĉӏnh là Lê Văn Tӵ, VӋ úy vӋ Bình Thuұn là Tôn Thҩt Mұu ÿi coi làm.
– Tháng 3. Ĉӏnh quӕc hiӋu là nѭӟc Ĉҥi Nam.
* Ĉӏnh thӫ phӫ, thӫ huyӋn ӣ các ÿӏa phѭѫng: TӍnh Biên Hòa thì phӫ Phѭӟc Long, huyӋn
Nghƭa An.
* Bãi bӓ chӭc Cai trѭng thuӃ trѭӡng các ÿӏa phѭѫng ӣ kinh và tӍnh ngoài.
* Bӕ chính Biên Hòa Phҥm Duy Trinh dâng tұp tӍnh an: 6 tӍnh Nam kǤ ruӝng ÿҩt màu
Pӥ, xin ÿӃn cuӕi năm ÿӅu chiӇu theo lӋnh ruӝng bӓ hoang khai thêm trong hҥt theo sӕ ÿinh chia
phҫn nghӏ ÿӏnh thѭӣng phҥt ÿӇ tӓ khuyên răn.

12.9 Page 119

▲back to top


* Ĉӏnh lҥi lӋ khóa thanh tra ӣ các ÿӏa phѭѫng. Ӣ Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên... do
ngNJ phҭm viên ngoҥi lang hoһc khoa ÿҥo trông coi.
– Tháng 4. Ĉӏnh lҥi kiӇu mүu Văn miӃu ӣ các ÿӏa phѭѫng (kiӇu cNJ: nhà vuông 2 tòa, mӛi
tòa 1 gian 2 chái, ÿәi làm 2 dãy nhà 2 bên tҧ hӳu, mӛi tòa ÿӅu 5 gian, xây bҵng tѭӡng gҥch ÿӇ
bày các vӏ thӡ Phұt).
– Tháng 4 nhuұn. Cҩp thêm thiên lý kính (ӕng nhòm) cho các tӍnh ngoài kinh cNJ; Biên
Hòa cҩp 1 ӕng.
– Tháng 5. Phát vNJ ÿRҥn ӣ phӫ Hӝi vө, chia cҩp cho các ÿӏa phѭѫng cҩp ÿӇ dùng: Biên
Hòa 31 tҩm.
* Sai ӣ kinh và tӍnh ngoài ÿóng thêm thuyӅn hҧi vұn. Biên Hòa 2 chiӃc.
* Cҩp thêm ÿӗng hӗ cát, ÿӏnh giӡ cho ӣ kinh và các tӍnh ngoài. Biên Hòa trѭӟc cҩp 1
chiӃc, thêm 2 chiӃc.
* DuyӋt tuyӇn binh ÿinh ӣ các tӍnh tӯ Bình Ĉӏnh trӣ vào Nam ÿӃn Hà Tiên. Ӣ Biên Hòa
sai Bӕ chánh Phҥm Duy Trinh làm viӋc. Biên Hòa có 15.000 ngѭӡi, lҩy 10 ngày làm hҥn.
Tháng 8. Sai phát phi long kim tiӅn hҥng lӟn, hҥng nhӓ ӣ phӫ nӝi vө cho các trӵc tӍnh cҩt
ÿi ÿӇ dùng: Biên Hòa: hҥng lӟn 3 ÿӗng, kim tiӅn hҥng nhӓ 5 ÿӗng, cát tѭӡng bát bҧo, ngNJ bҧo
kim tiӅn 10 ÿӗng.
16 tháng 8. Ban sҳc phong tһng cho 7 tѭӟng sƭ tӱ trұn ӣ Biên Hòa trong khi dҽp loҥn Lê
9ăn Khôi, thӡ ӣ miӃu Bình Hòa: Lê Văn Nghƭa, Phan Văn Song, Trҫn Văn Du, Ĉһng Văn
QuyӃn, Trҫn Văn ThiӅu, NguyӉn Văn Lý, Ngô Văn Hóa.
* Cho Án sát Biên Hòa là NguyӉn Ĉӭc Trinh thăng Thӵ Bӕ chánh Phú Yên; Binh bӝ
lang trung là Ngô Văn ThӇ ÿәi bә Án sát Biên Hòa.
– Tháng 9. Mӟi ÿһt huyӋn Phѭӟc Bình, tӍnh Biên Hòa gӗm dân man 3 ÿӗn Bình Lӧi,
Ĉӏnh Quán, Phѭӟc Vƭnh thuӝc tӍnh hҥt và dân kinh 1 tәng ӣ gҫn huyӋn Phѭӟc Chánh lӋ thuӝc
vào (Ngѭӡi man 4 tәng, 48 xã thôn, sӕ ngѭӡi 519 ngѭӡi. Dân kinh 1 tәng, 16 xã thôn, sӕ ngѭӡi
365 ngѭӡi. HuyӋn lӷ ÿһt tҥi ÿӏa phұn xã Chánh Hѭng).
* Chia ÿһt phӫ Phѭӟc Long tӍnh Biên Hòa làm 2 phӫ Phѭӟc Long và Phѭӟc Tuy. TӍnh
Biên Hòa trѭӟc có mӝt thӕng phӫ (Phѭӟc Long), 4 huyӋn (Phѭӟc Chánh, Phѭӟc An, Long
Thành, Bình An). Gҫn ÿây ÿҩt ÿai ngày mӣ mang, hӝ khҭu thêm nhiӅu, ÿһt thêm 3 huyӋn
(Nghƭa An, Long Khánh, Phѭӟc Bình), ÿӏa hҥt rӝng mà công viӋc nhiӅu, 1 phӫ, thӃ không thӇ
trông khҳp, bèn chuҭn cho theo bӝ Lҥi bàn chiӇu theo ÿӏa thӃ gҫn nhau, lҩy 4 huyӋn thuӝc phӫ
Phѭӟc Long, kiêm lý Phѭӟc Chánh, thӕng hҥt Bình An, Nghƭa An, Phѭӟc Bình, có 3 huyӋn ÿһt
làm phӫ Phѭӟc Tuy, kiêm lý Phѭӟc An, thӕng hҥt Long Thành, Long Khánh.
* Ĉәi ÿӏnh thuӃ dao dӏch cӫa ngѭӡi Thanh ӣ các tӍnh Nam kǤ.
– Tháng 10. Dӏch trҥm Biên Phѭӟc, Biên LӉ thuӝc tӍnh Biên Hòa không tiӋn ÿi ngӵa, ÿӅu
chuҭn cho dùng thuyӅn.
* Ĉӏnh lӋ quan báo ӣ cӱa biӇn Cҫn Giӡ tӍnh Gia Ĉӏnh, cӱa biӇn Phѭӟc Thҳng tӍnh Biên
Hòa.
* Bӕ chánh Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh xin cho thuê bҳt dân phu 500 ngѭӡi tùy thӃ
khai ÿào dҧi thѭӧng nguyên cӱa biӇn Xích Lam, huyӋn Phѭӟc An liên tiӃp vӟi huyӋn Long
Khánh ÿӇ khai khҭn thành ruӝng trong 1 tháng.
– Tháng 11. Ĉӏnh lҥi thuӃ lӋ hӝ làm gӛ ӣ Gia Ĉӏnh, Biên Hòa.

12.10 Page 120

▲back to top


– Tháng 12. Ĉӏnh lҥi biӅn binh 6 tӍnh Nam kǤ
* Ĉӏnh lҥi lӋ xӱ phân tuҫn biӇn.
* ViӋc kiӇm duyӋt biӅn binh tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa lҩy tәng ÿӕc Long – Tѭӡng sung
phái.
* Ĉәi ÿӏnh ngҥch voi trong kinh và tӍnh ngoài (Biên Hòa 6 thӟt).
1839
– Tháng 2. Ĉӏnh lҥi ÿLӅu lӋ tѭӧng binh ӣ kinh và tӍnh ngoài. Ӣ các tӍnh cӭ mӝt thӟt voi
ÿӵc thì có 4 ngѭӡi cӥi chăn, mӛi thӟt voi cái thì 2 ngѭӡi cӥi chăn. Biên Hòa ngҥch voi 6 thӟt,
Wѭӧng binh 1 ÿӝi 18 ngѭӡi.
_ Nhӳng voi chiӃn cao tӯ 6 thѭӟc trӣ lên, to lӟn, khӓe mҥnh, thuҫn phөc, hiӅn lành ӣ
Biên Hòa ÿѭӧc chӑn 1 thӟt dâng nӝp vӅ kinh.
* Ĉӏnh rõ thuӃ lӋ ÿánh thuӃ thuyӅn buôn ӣ các quan tҩn ӣ Nam kǤ. LӋ cNJ: 4 thѭӟc trӣ lên
tiӅn thuӃ 1 quan; 5 thѭӟc, 3 quan; 8 thѭӟc, 5 quan; 7 thѭӟc trӣ lên cNJng theo lӋ 6 thѭӟc mà thu.
Nay ÿӏnh lӋ mӟi: 7 thѭӟc trӣ lên mӛi thѭӟc thêm 2 quan; 8 thѭӟc trӣ lên 9 quan; 9 thѭӟc trӣ lên
11 quan; 10 thѭӟc trӣ lên theo lӋ ҩy thêm lên.
(Lҫn ÿӏnh lӋ thuӃ thuyӅn buôn này, cNJng ÿӅ ra biӇu thuӃ cho thuyӅn buôn Lөc tӍnh ÿi
buôn ӣ Trҩn Tây, Nam Vang. ViӋc ÿánh thuӃ chӍ ÿánh 1 lҫn ӣ quan sӣ ÿҫu tiên và các quan sӣ
khác không ÿѭӧc thu nӳa; trong năm ÿi buôn nhiӅu chuyӃn thì ÿánh theo sӕ chuyӃn và sӕ lѭӧng
Jҥo, muӕi thu lҩy ÿӅu trӯ vào sӕ tiӅn ÿóng thuӃ theo lӋ.
– Tháng 3. Bҳt ÿҫu khҳc ҩn “Ĉҥi Nam thiên tӱ” (Ҩn hình vuông, mӛi chiӅu 2 tҩc 9 phân,
dày 1 tҩc 2 phân 3 ly, cao suӕt 2 tҩc 4 phân).
* Ĉӏnh lӋ phҧi ÿi tҧi cho tàu thuyӅn và thuyӅn ÿҥi dӏch miӉn dӏch. ThuyӅn nào nguyên
phái vұn tҧi vào Nam mà ÿi buôn ra Bҳc, hoһc phái vұn tҧi ra Bҳc mà ÿi buôn vào Nam, thì
không cӭ kǤ hҥn vұn tҧi lâu hay chóng, ÿӅu phҧi ÿXәi vӅ cho kӏp hҥn ÿӇ tҧi. Còn nhѭ thuyӅn
nào tra xét không ӣ các tҩn, tҩn thӫ không báo lên thì là ÿi biӋt nѭӟc ngoài trӕn vұn tҧi, buôn
gian thì giao cho ÿӏa phѭѫng nguyên quán tra rõ trӯng trӏ. NӃu tҩn nào mà có các hҥng thuyӅn
ҩy ÿұu lҥi, mà tҩn thӫ lҥi báo là không và dung túng ҭn giҩu thì bҳt tӝi.
* Ĉӕc hӑc Biên Hòa NguyӉn Vƭnh Trinh thăng Thӵ Lang trung bӝ LӉ, biӋn lý nӝi vө.
* Giáo thө KiӃn Xѭѫng Trҫn Lê Hóan thăng Thӵ Ĉӕc hӑc Biên Hòa.
– Tháng 4. Theo sӟ cӫa Binh khoa Chѭӣng ҩn cҩp sӵ trung NguyӉn Tӵ, Thӵ lҥi khoa
Chѭӣng ҩn cҩp sӵ trung Trҫn Văn TriӋn, vua Minh Mҥng sai các tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa,
9ƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang hiӇu thӏ dân trong hҥt, phàm có ngѭӡi tình nguyӋn nӝp vào
nhà nѭӟc 500 hӝc thì ÿѭӧc miӉn thuӃ thân và binh ÿao 5 năm; nӝp 1000 hӝc ÿѭӧc miӉn 10
Qăm; nӝp 1500 hӝc ÿѭӧc miӉn 20 năm; nӝp 200 hӝc tha hҷn thuӃ thân; nӝp 2.500 hӝc thѭӣng
tòng cӱu phҭm bá hӝ; nӝp 3.500 hӝc thѭӣng tòng bát phҭm bá hӝ; nӝp 4.000 hӝc thѭӣng chánh
bát phҭm bá hӝ; có ai nӝp quá 4.000 hӝc cNJng chӍ cho hàm bát phҭm, thѭӣng thêm cho quҫn áo,
ÿӗ vұt. Còn sӕ thóc nӝp vào kho ÿӅu chӣ nӝp vào thành Trҩn Tây, chӣ ÿӫ năm thì thôi…ÿúng
nhѭ bӝ Hӝ bàn ÿӏnh; nhѭng lҥi chuҭn nӃu có nӝp thóc ÿӃn 5.000 hӝc trӣ lên, thѭӣng quan thҩt
phҭm, trѭӡng hӧp ҩy phҧi do bӝ tâu rõ, ÿӧi chӍ cӫa vua mӟi thi hành.
– Tháng 5. Làm thêm cho kinh và các tӍnh 50 chiӃc thuyӅn vұn tҧi ÿѭӡng biӇn có thӇ chӣ
ÿѭӧc 50 vҥn cân. (LӋ trѭӟc, mӛi chiӃc trên dѭӟi chӣ ÿѭӧc 17 vҥn cân): Biên Hòa 2 chiӃc.
– Tháng 6. Ҩn ÿӏnh lӋ kiӇm soát thuyӅn chӣ cӫa công theo trӑng tҧi chính xác và trӏ tӝi
nhӳng thuyӅn khai gian, hҥ sӭc trӑng tҧi.

13 Pages 121-130

▲back to top


13.1 Page 121

▲back to top


* TӍnh thҫn Biên Hòa tâu xin cho Thông phán quyӅn thay coi viӋc phӫ. Vua cho là trái lӋ
không cho. Bӕ chính Phҥm Duy Trinh, Án sát Ngô Văn ThӇ bӏ phҥt.
* Ĉӏnh rõ lҥi ngҥch thuyӅn cӫa kinh và các tӍnh. Biên Hòa 21 chiӃc. Phàm sӕ thuyӅn ÿӏnh
ngҥch ҩy, nӃu có chiӃc nào mөc nát, long ván mà thiӃu ngҥch thì ÿóng bù thêm vào. Hҥng nào
không có sҹn thӭ gӛ ÿóng thuyӅn thì chuҭn cho tâu xin giao cho tӍnh có sҹn gӛ ÿóng giúp cho
ÿӫ ngҥch. ChiӃc nào dѭ quá sӕ thì ÿӇ vào ngoҥi ngҥch.
– Tháng 7. Lý dӏch huyӋn Phѭӟc Bình mӟi ÿһt thuӝc hҥt Biên Hòa dө dân trӕn tránh viӋc
ra lính, tҥp dӏch, thuӃ khóa làm bұy bӏ trӯng phҥt. Thӫ phҥm: chém ÿҫu bêu lên; ÿӗng phҥm cho
phát lѭu ÿi sӣ ÿӗn ÿLӅn ӣ Trҩn Tây ÿӇ cày cҩy. Ngѭӡi tӕ cáo thѭӣng 200 quan tiӅn.
* Xây ÿҳp pháo ÿài ÿӗn cӱa biӇn Phѭӟc Thҳng thuӝc Biên Hòa chҳn giӳ ÿӗn Cҫn Giӡ.
Ĉài xây ӣ ghӅnh ÿá Ngӑc Ngѭu thuӝc ÿӏa phұn ÿӗn, dѭӟi xây bҵng ÿá núi, trên xây gҥch. Khi
xây xong, phía trѭӟc ÿһt 6 cӛ súng Hӗng y, tҧ hӳu mӛi bên ÿһt 2 cӛ Phách sѫn, 1 cӛ súng Quá
Vѫn. Thuӕc súng và ÿҥn mӛi cә 100 phát. Phái 1 suҩt ÿӝi, 5 pháo thӫ và 40 biӅn binh thuӝc tӍnh
hiӋp cùng vӟi viên tҩn thӫ canh giӳ, cӭ mӛi tháng 1 lҫn thay ÿәi.
– Tháng 8. Ĉәi ÿӏnh lҥi thӇ lӋ lính ӣ kinh, ӣ các tӍnh phái ÿi ÿóng thú ӣ Trҩn Tây và Gia
Ĉӏnh, An Giang, Hà Tiên: – 12 vӋ, cѫ nguyên phái ÿi Trҩn Tây thì 2 vӋ ҩy ӣ kinh và 5 cѫ Gia
Ĉӏnh, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa, An Giang cho ÿóng thú nhѭ cNJ; còn 5 cѫ Quҧng
Ngãi, Bình Ĉӏnh, Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuұn, lҩy kǤ thay thú sang năm bҳt ÿҫu.
– Tháng 9. Ĉӏnh lӋ hàng năm chӣ vұt hҥng nӝp vӅ kinh và viӋc phái vát thuyӅn ghe.
ThuyӅn công ÿóng thêm ngày mӝt nhiӅu, nên thuyӅn dân cho vӅ ÿi buôn bán nӝp thuӃ. Hàng
Qăm Nam kǤ cҫn tҧi thóc 10 vҥn hӝc, gҥo 10 vҥn phѭѫng cùng là sҧn vұt, cӝng nһng ѭӟc hѫn
14.469.700 cân và các hҥng gӛ tҩm, cҫn vát: thuyӅn hiӋu chӳ “An”: Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long, Ĉӏnh
7ѭӡng mӛi nѫi ÿӅu 3 chiӃc; thuyӅn hҧi vұn, Gia Ĉӏnh 14 chiӃc, Ĉӏnh Tѭӡng 8 chiӃc... lӋ trӑng
Wҧi cӝng nһng ѭӟc hѫn 17.980.700 cân, lãnh chӣ làm mӝt chuyӃn, nӃu còn nhҽ nәi chӣ thêm gӛ
Wҩm và gҥo.
Quan quân ÿi tҧi: ThuyӅn hҧi vұn, mӛi chiӃc 1 suҩt ÿӝi, 2 tay lái, 30 biӅn binh; thuyӅn
hiӋu chӳ “An”, mӛi chiӃc 1 suҩt ÿӝi, 2 tay lái, 50 biӅn binh... Phàm phai ÿi tӯ 3 chiӃc trӣ lên
phҧi chӑn mӝt Quҧn vӋ hoһc Quҧn cѫ làm Quҧn giҧi. Lãnh tҧi ӣ Nam kǤ thì do ÿӏa phѭѫng giao
hàng, phái Lãnh binh hoһc Phó lãnh binh ÿӇ cai quҧn chung.
– Tháng 10. Quan tӍnh Biên Hòa dâng sӟ cӱ suҩt ÿӝi Hӳu cѫ NguyӉn Văn Tuҩn (con cӫa
7әng ÿӕc Ĉӏnh Biên NguyӉn Văn Trӑng) làm Quҧn cѫ. Vua cho là có ý vì nӇ tình riêng, ÿәi bә
ÿi An Giang.
– Tháng 11. Sai dò tìm nhӳng di cҧo văn chѭѫng cӫa ngѭӡi bҧn quӕc.
* Ĉӏnh lӋ vӅ kǤ hҥn ÿi ÿѭӡng và thѭӣng phҥt nhӳng thuyӅn giҧi vұn: Biên Hòa, Gia Ĉӏnh
14 ngày, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng 16 ngày. NӃu ÿi chóng hѫn kǤ hҥn nӱa ngày trӣ lên là hҥng
ѭu, ÿúng hҥn là hҥng bình, chұm quá mӝt ngày là hҥng thӭ, chұm ÿӃn 2 ngày là hҥng kém...
Các tӍnh ӣ Nam kǤ tѭѫng ÿӕi xa hѫn, thì hҥng ѭu: thѭӣng viên Quҧn giҧi kӹ lөc 2 thӭ, 10
quan tiӅn, suҩt ÿӝi coi thuyӅn kӹ lөc 1 thӭc, 5 quan tiӅn, ÿӝi trѭӣng 15 quan tiӅn, tay lái 6 quan,
biӅn binh 3 quan; hҥng bình: quҧn giҧi kӹ lөc 2 thӭ, suҩt ÿӝi coi riêng thuyӅn kӹ lөc 1 thӭc, ÿӝi
trѭӣng 12 quan tiӅn, tay lái 5 quan, biӅn binh 1 quan 5 tiӅn.
– Tháng 12. Ĉӏnh lӋ thѭӣng phҥt vӅ viӋc khai khҭn ruӝng hoang ӣ Nam kǤ: hҥt nào khҭn
thêm ÿӃn 800 mүu trӣ lên thì quan tӍnh ÿѭӧc thѭӣng gia 1 cҩp; 600 mүu trӣ lên thѭӣng kӹ lөc 2
thӭ và 3 tháng tiӅn lѭѫng; 200 mүu trӣ lên thѭӣng kӹ lөc 1 thӭ; 150 mүu trӣ lên thѭӣng thì mӛi
viên quan mӝt Phi long ngân tiӅn lӟn nhӓ mӛi hҥng 1 ÿӗng; 100 mүu trӣ lên thѭӣng ngân tiӅn

13.2 Page 122

▲back to top


nói trên mӛi thӭ 3 ÿӗng. VӅ Cai tәng, Phó tәng: 100 mүu trӣ lên thѭӣng 15 quan tiӅn; 50 mүu
thѭӣng 80 quan. VӅ xã thôn trѭӣng: 200 mүu trӣ lên thѭӣng 20 quan tiӅn; 100 mүu trӣ lên 18
quan; 20 mүu trӣ lên 4 quan. Kèm theo lӋ thѭӣng này cNJng ÿӅ ra lӋ phҥt các quan tӍnh, huyӋn,
cai tәng, lý dӏch vӅ tӝi bӓ ruӝng hoang, tӯ hình phҥt truҩt tӯ 1 năm lѭѫng ÿӃn 9 tháng hay 6
tháng lѭѫng ÿӕi vӟi tӍnh huyӋn và tӯ ÿánh 100 trѭӧng ÿӃn 60 trѭӧng ÿӕi vӟi cai tәng, lý dӏch.
* Cho phép nhӳng ngѭӡi Thanh ÿѭӧc sáp nhұp vào các bang thuӝc tӍnh hӑ ӣ và chiӃu
theo lӋ ngѭӡi Minh Hѭѫng ÿánh thuӃ (ngѭӡi có vұt lӵc ÿóng thuӃ 2 lҥng bҥc, ngѭӡi không có
Yұt lӵc ÿóng 1 lҥng bҥc)
* Ĉәi ÿӏnh lҥi ngҥch nhân viên trong tҧ thӯa, hӳu thӯa phӫ Thӯa Thiên, ty Phiên, ty NiӃt
ӣ các tӍnh và ӣ các phӫ huyӋn (...Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng ӣ Nam kǤ, Ninh Bình, Hѭng yên, Lҥng
6ѫn ӣ Bҳc kǤ, mӛi ty phiên ÿӅu có 2 bát phҭm thѭ lҥi, 5 cӱu phҭm thѭ lҥi, 15 vӏ nhұp lѭu thѭ
Oҥi...)
* Ĉӏnh lӋ kǤ hҥn cҫm ÿӧ ruӝng ÿҩt, nhà trong dân gian: Phàm viӋc bán, ÿӧ ruӝng nhà,
Yѭӡn cây quҧ, vѭӡn mҫu thì chӫ có ruӝng ÿҩt sҧn nghiӋp cҫn ÿLӅu ÿình trѭӟc vӅ niên hҥn
chuӝc, hoһc 5 năm, 10 năm, hoһc 15, 20 năm trong văn khӃ viӃt rõ nhӳng chӳ ҩy là “mҩy năm
ÿӃn chuӝc”. Khi hӃt hҥn, ngѭӡi chӫ ruӝng ÿҩt, sҧn nghiӋp, ÿem tiӅn ÿӃn chuӝc, ngѭӡi chӫ lҩy
ÿӧ không ÿѭӧc cӕ chҩp. NӃu trái lӋ chiӃu luұt trӏ tӝi. NӃu quá hҥn mà chӫ ruӝng ÿҩt sҧn nghiӋp
không ÿӃn chuӝc thì cho chӫ lҩy ÿӧ ÿѭӧc làm chӫ sҧn nghiӋp ÿó, không cho chuӝc nӳa.
Còn nhѭ, tӵ trѭӟc trong văn tӵ ÿӧ không nói rõ vӅ niên hҥn chuӝc thì tính 30 năm làm
Kҥn. NӃu chѭa ÿӃn 30 năm nhѭng trong văn khӃ có nói ÿѭӧc chuӝc lҥi thì cho chuӝc. NӃu ÿã
ngoài 30 năm thì bҩt luұn trong văn khӃ có nói cho chuӝc lҥi hay không, cNJng nhҩt thiӃt không
cho chuӝc lҥi nӳa: ÿѫn khiӃu nҥi này sӁ làm án bӓ ÿi không xét.
1840
– Minh Mҥng chuҭn y vӅ viӋc các trҥm thӫy, lөc tӯ Biên Hòa trӣ vào Nam ÿѭӧc cҩp 30
cây súng trѭӡng, máy ÿá. Thuӕc, ÿҥn, ÿá lӱa kèm theo vӟi súng do Kho Kinh và các tӍnh cҩp.
0ӛi cây súng ÿѭӧc phát 10 phiӃn ÿá lӱa, 50 phát thuӕc, ÿҥn.
– Tháng 2. TruyӅn dө 5 tӍnh là Long, Tѭӡng, Ĉӏnh, Biên và An Giang mӝ dân trong hҥt,
không cӭ trai gái gìa trҿ, nӃu ai tình nguyӋn ӣ ÿҧo Côn Lôn, tӍnh Vƭnh Long (vì ÿҩt rӝng tӕt,
màu mӥ mà dân thѭa thӟt) thì cҩp tiӅn vӕn mӛi ngѭӡi 10 quan hoһc 3, 5 quan.
* Bӕ chánh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh tâu nói: “Năm trѭӟc phái biӅn binh cùng tù phҥm
ÿi ÿӗn ÿLӅn Xích Lam, khai khҭn thành ruӝng công ÿѭӧc hѫn 300 mүu. Năm nay thu ÿѭӧc thóc
Kѫn 4600 hӝc. Ĉã cho vұn tҧi ÿӇ vào kho và lѭu lҥi biӅn binh ÿã mãn hҥn mӛi tháng 50 ngѭӡi
ÿӇ giӳ canh ngѭu ÿLӅn khí (hiӇu là giӳ ruӝng, trâu, nông cө...) ӣ ÿӗn ÿLӅn, kiêm viӋc quҧn thúc
Eӑn tù phҥm, sai hӑ tiӃp tөc khai khҭn. Vua Minh Mҥng ban khen thѭӣng cho biӅn binh 400
quan tiӅn. Tù phҥm 100 quan tiӅn.
– Tháng 3. TruyӅn dө sӭc các hҥt: Nam tӯ Biên Hòa ÿӃn Trҩn Tây, Bҳc tӯ Hà Tƭnh ÿӃn
Cao Bҵng ÿem tình hình an ninh tâu lên vua, không ÿѭӧc giҩu diӃm, bѭng bít ÿӇ phòng ngӯa
viӋc “dân xҵng bұy, rӫ nhau kӃt bӑn lNJ mѭu làm sӵ trái phép”, hoһc “có tên giһc trӕn, nhân
Pѭu sѫ hӣ làm loҥn”
– Tháng 5. Minh Mҥng chuҭn y lӡi tâu cӫa quan tӍnh Biên Hòa xin chӑn phái 1 quҧn cѫ,
3 suҩt ÿӝi, 50 lính mãn ban cӝng thành 100 ngѭӡi ÿӇ làm viӋc cày cҩy miӅn Thѭӧng Nguyên
ÿҩt Xích Lam vì ÿã ÿӃn kǤ. Và cNJng xin tӵ ÿây vӅ sau, cӭ mӛi tháng lҩy biӅn binh mãn ban
cùng thay ÿәi cho nhau, ÿӧi viӋc gһt hái ÿã xong, vүn lѭu mӝt suҩt ÿӝi, 50 biӅn binh ÿóng giӳ,
còn thì rút vӅ ÿӝi ngNJ cNJ.

13.3 Page 123

▲back to top


– Tháng 6. Chuҭn ÿӏnh nhӳng lính ӣ kinh mà quê hѭѫng thuӝc tӍnh Bình Ĉӏnh, hàng năm
trích phái 3 vӋ sung ÿi thú Nam kǤ. LӋ này ÿѭӧc chuҭn ÿӏnh làm lӋ mãi.
* Ĉӏnh lҥi lӋ thuyӅn quân tuҫn biӇn hàng năm cӫa các tӍnh Nam kǤ, cӭ ÿӃn tháng 9 thì rút
YӅ ÿӝi ngNJ cNJ (lӋ trѭӟc tháng 4 phái ÿi, tháng 10 rút vӅ)
– Tháng 7. Phó Lãnh binh Biên Hòa là NguyӉn Văn Thҭm vì tuәi già bҳt vӅ hѭu. Cho
phó Lãnh binh Hѭng Hóa là Trҫn Văn Tuҩn ÿәi bә phó Lãnh binh Biên Hòa.
* Bә Trҫn Lê Hóan làm Ĉӕc hӑc Biên Hòa.
* Quan tӍnh Biên Hòa tâu nói: "Trѭӟc ÿây tù ÿӗ tӍnh phát ÿi cҩy cày ӣ sӣ ruӝng mӟi
khҭn, nay ÿã mãn hҥn tha cho vӅ. Nhӳng ruӝng ÿã khai khҭn thành ÿLӅn ҩy, xin cҩp cho dân xã
cày cҩy nӝp thuӃ. Vua Minh Mҥng dө sai mұt hӓi bӑn kia, nӃu muӕn lѭu lҥi ӣ ÿLӅn sӣ, thì cho
sáp nhұp vào dân sӣ tҥi, vào sә ÿinh chӏu sai dӏch, và ÿem ruӝng khai khҭn ÿѭӧc ҩy cho làm tѭ
ÿLӅn ÿӇ sinh sӕng làm ăn. NӃu muӕn vӅ quê cNJng ÿem ruӝng ҩy bán cho ngѭӡi khác làm tѭ
ÿLӅn. Không có ai mua mӟi giao cho dân sӣ tҥi nhұn lãnh, chiӇu lӋ công ÿLӅn tính thuӃ. Tӵ nay
YӅ sau, nhӳng tù ÿӗ ӣ ÿӗn ÿLӅn ÿӏa phѭѫng theo ÿҩy làm lӋ".
* 6 tӍnh Nam kǤ ÿem sә sách kê sә mөc ÿLӅn thә do dân hҥt ҩy mӟi khai khҭn vӅ năm
ngoái ÿӋ tâu lên. (Gia Ĉӏnh hѫn 160 mүu; Biên Hòa hѫn 6 mүu; Vƭnh Long hѫn 1600 mүu;
Ĉӏnh Tѭӡng hѫn 700 mүu; An Giang hѫn 260 mүu; Hà Tiên hѫn 670 mүu, cӝng hѫn 4.930
Pүu). Bӝ Hӝ ÿӕi chiӃu vӟi sә năm trѭӟc thì nhӳng ÿLӅn thә thӵc trѭng không có chӛ nào bӓ
hoang. Chuҭn cho tӍnh thҫn và phӫ huyӋn tәng lý ÿӅu chiӇu theo lӋ ÿӏnh mà thѭӣng cҩp.
– Tháng 8. Bӕ chánh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh xin vào khoҧng cuӕi tháng 10, ÿҫu
tháng 11, nѭӟc lNJ ÿã hӃt, thân ÿem biӅn binh 2, 3 trăm ngѭӡi, ÿӃn thҷng nѫi ÿҫu nguӗn bҳt
ngѭӡi Man không chӏu qui phөc phҧi qui phөc, nӃu dám chӕng cӵ hoһc trӕn tránh thì cho lùng
Eҳt giӃt ÿi. Vua dө rҵng: Ngѭӡi Man ÿã qui phөc, lҩy ÿӭc làm cho hӑ mӃn, bӑn Man chѭa qui
phөc, cùng bҧo nhau trông ÿó bҳt chѭӟc sӁ không phҧi phiӅn ÿӃn binh lính mà hӑ tӵ qui phөc.
* TruyӅn dө cho các tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, An Giang, Hà Tiên cNJng ÿӅu
Jӑi các biӅn binh mãn ban, sҳp ÿӫ súng và khí giӟi thuyӅn bè, ÿӧi lӋnh phái ÿi Trҩn Tây. TӍnh
Biên Hòa tӭc khҳc phái ÿi 500 biӅn binh và tӍnh Gia Ĉӏnh phái thêm 500 biӅn binh tiӃp tөc ÿi
Trҩn Tây nhҵm giúp viӋc bình әn ӣ ÿó do bӑn Trà Long, Nhâm Vu và La Kiên làm loҥn.
– Tháng 9. Án sát Ĉӏnh Tѭӡng là Hà Thúc Giáo bӏ ӕm, xin giҧi chӭc; vua cho Án sát
Biên Hòa là Ngô Văn ThӇ ÿәi bә Án sát Ĉӏnh Tѭӡng.
– Tháng 10. Cho Ĉӕc hӑc tӍnh Vƭnh Long là Hӗ Văn Nghƭa, thăng Thӵ Án sát tӍnh Biên
Hòa.
* Bӕ chánh tӍnh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh tâu: "2 huyӋn Bình An và Phѭӟc Bình thuӝc
WӍnh hҥt, ÿӏa giӟi tiӃp phӫ Tây Ninh, tӍnh Gia Ĉӏnh, mӝt dҧi thѭӧng nguyên, ÿӅu là ngѭӡi Man ӣ
núi rӯng hҿo lánh rұm rҥp. Trѭӟc ÿã phái Thӵ Quҧn cѫ, cѫ hӳu Biên Hòa là Trҫn Văn Khҧ,
quҧn suҩt ÿem 200 binh dõng ÿӃn ÿóng ÿӗn ӣ ÿӏa ÿҫu ÿӅ ngăn giӳ. Nay tiӃp báo có bӑn ngѭӡi
Man và ngѭӡi Thә, kӃt hӧp nhau ÿӃn hѫn 500 ngѭӡi, ÿӅu ÿӝi khăn vҧi trҳng tӯ Nam Ninh ÿӃn.
Quân ta giao chiӃn vӟi bӑn ҩy, viên Suҩt ÿӝi là NguyӉn Văn Thành bӏ súng cӫa giһc bҳn chӃt
Wҥi trұn, giһc cNJng nhiӅu ÿӭa bӏ thѭѫng bèn lui chҥy. HiӋn ÿã phái thêm 500 binh dõng, thѭѫng
Oѭӧng ӫy phó cho phó Lãnh binh là Trҫn Văn Tuҩn ÿem ÿi ÿXәi bҳt". Vua dө rҵng: “Chuҭn cho
trѭӟc hãy giáng Trҫn Văn Khҧ 1 cҩp và bҳt phҧi cùng vӟi Trҫn Văn Tuҩn liӋu cѫ ÿánh dҽp.
NguyӉn Văn Thành bӏ chӃt tҥi trұn, chiӇu theo lӋ mà cҩp tiӅn tuҩt gҩp hai”.

13.4 Page 124

▲back to top


– Tháng 11. Cho Bӕ chánh Biên Hòa là Phҥm Duy Trinh thăng Thӵ Tuҫn phӫ Nam Ngãi,
kiêm giӳ ҩn triӋn Bӕ chánh Quҧng Nam; Bӕ chánh Phú Yên là Ĉӛ Huy Cҧnh ÿәi bә Bӕ chánh
Biên Hòa, kiêm Hӝ lý ҩn Tuҫn phӫ quan phòng...
* HuyӋn hҥt Bình An ӣ Biên Hòa, có giһc Man lén qua giӃt hҥi nhân dân, cѭӟp bóc tài
Yұt, phó Lãnh binh là Trҫn Văn Tuҩn ÿem quân ÿXәi bҳt, giһc lҥi lҭn vào ÿӏa phұn trong rӯng
trӕn. ViӋc ÿӃn tai vua, Tuҩn vì cҩm phòng bҩt lӵc, bӏ giáng 1cҩp. Năm này Biên Hòa có 84 sách
6ѫn Man qui phөc, ÿһt làm 4 thӫ: Tân Bình, Tân Ĉӏnh, Tân Lӧi, Tân Thuұn.
* TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc cҩp thêm mӝt kính thiên lý (ӕng nhòm).
* Hai ÿӗn Tân San, Tân Ĉӏnh ÿѭӧc ÿһt chӭc Thӫ Ngӳ. Các trҥm bӝ Biên Thuұn, Biên
Thành, Biên Long và các trҥm sông Biên Phúc, Biên LӉ mӛi trҥm ÿѭӧc cҩp 3 cây thҥch cѫ ÿLӇu
sang.
– Tháng 12. Vua Minh Mҥng băng.
1841
Tháng 1. Ngày Bính Ngӑ, ThiӋu Trӏ lên ngôi Hoàng ÿӃ, ÿәi niên hiӋu. Ban chiӃu thѭ cho
thiên hҥ và lӋnh ÿҥi xá.
* Thѭӣng cho các binh dõng ӣ tӍnh Biên Hòa ÿóng chһn ӣ ÿӏa ÿҫu mӛi ngѭӡi tiӅn lѭѫng
Eәng nӱa tháng.
* ThiӋu Trӏ chuҭn cho Biên Hòa ÿôn ÿӕc bҳt ÿLӅn ngày, hҥn trong 1 tháng phҧi ÿӫ sӕ vì
do có nhiӅu nguyên do mà thiӃu ÿi 100 binh lính.
* TruyӅn cho thѭӧng ty ӣ các hҥt Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, An Giang, Hà Tiên và Trҩn Tây
ÿӅu nghiêm sӭc cho quan ÿӅ lao và lính coi ngөc phҧi ÿӇ ý canh giӳ, cҭn thұn nhӳng sӵ bҩt ngӡ
(vì nhân vө các tù giam ӣ tӍnh Ĉӏnh Tѭӡng và Vƭnh Long mѭu vѭӧt ngөc, viӋc phát giác bӏ giӃt
chӃt cҧ).
– Tháng 3. Tình hình Nam kǤ bҩt әn. Vua dө cho các thә dân ӣ hҥt Trҩn Tây và các tӍnh
Nam kǤ. Dө rҵng: “Trѭӟc ÿây ngѭӡi Man quҩy rӕi, thә dân ӣ các tӍnh Hà Tiên, Vƭnh Long, An
Giang cho ÿӃn Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng và Biên Hòa cNJng bӏ chúng khua ÿӝng. Ta nghƭ bӑn thә
dân tuy ngu tӕi, nhѭng cNJng là con ÿӓ cӫa triӅu ÿình cҧ, bӏ chúng phiӃn hoһc ÿѭa mình vào tӝi,
lòng ta lҩy làm ÿau xót lҳm, cҫn nên mӣ rӝng lӕi thoát, chӍ bҧo ÿѭӡng sӕng cho hӑ. Phàm
nhӳng kҿ nào trѭӟc ÿã trót ÿi làm giһc hay bӏ bӑn giһc bҳt ép phҧi theo, thì không kӇ là ÿҫu mөc
hay ÿӗ ÿҧng cӫa giһc ÿӅu cho thú tӝi ӣ trѭӟc quân môn hoһc ӣ nha môn sӣ tҥi, ÿӅu ÿѭӧc khoan
tha cho tӝi trѭӟc, và lұp tӭc cho vӅ yên nghiӋp làm ăn, rӗi báo cáo lүn nhau, rӫ các ÿӗng ÿҧng
Vӟm biӃt quay ÿҫu trӣ vӅ khӓi bӏ chém giӃt. NӃu ngѭӡi nào ÿã trót chӭa giҩu súng, ÿҥn tѭ ÿem
Qӝp hӃt cho nhà nѭӟc sӁ ÿѭӧc tùy giá trҧ lҥi tiӅn cho. Hoһc giҧ có kҿ nào khi trѭӟc bӏ bӑn quan
Oҥi nhNJng nhiӉu khә ӭc, cNJng cho làm ÿѫn nói rõ lý do, sӁ ÿѭӧc lұp tӭc rӱa sҥch cho nәi oan
Xәng. Khi tӡ dө này gӣi ÿӃn thѭӧng ty các hҥt ÿӅu phҧi dӏch ra tiӃng ÿӏa phѭѫng, cho dán ӣ
nhiӅu nѫi, ÿӇ mӑi ngѭӡi ÿӅu biӃt. Hҥn ra thú ÿӃn hӃt năm nay là cùng”.
* Ngӵ sӱ Phan Văn Xѭӣng tâu: “Bӑn thә phӍ ӣ Biên Hòa xâm nhiӉu ÿӗn Chu Nham, bӑn
giһc khác lҥi ngăn trӣ ӣ phía trѭӟc Ba Xuyên và ÿӅ nghӏ lҩy 2000 quân ӣ kinh ÿӇ ÿi ÿánh dҽp.
Vua ThiӋu Trӏ cho rҵng Xѭӣng không rành vӅ binh cѫ nên bác bӓ và dө rҵng tӯ nay không nên
nói năng khinh xuҩt nӳa.
* Rút bӓ binh ӣ thѭӧng ÿҥo tӍnh Biên Hòa. Trѭӟc ÿây, bӑn giһc man tràn ÿӃn thѭӧng du
WӍnh Biên Hòa, phó Lãnh binh Trҫn Văn Tuҩn ÿem quân ÿi dò bҳt. Khi ÿӃn ÿҩt Trà La, bӑn giһc
ӣ trong rӯng kéo ra, Tuҩn ÿӕc quân tiӃn ÿánh. Có ÿӝi trѭӣng Bùi Văn An chém tҥi trұn ÿѭӧc
tên ÿҫu mөc là Xà Non, dѭ ÿҧng chҥy tan cҧ. ViӋc ÿӃn tai vua, An ÿѭӧc bә vѭӧt lên Chánh ÿӝi

13.5 Page 125

▲back to top


suҩt trѭӣng, Tuҩn ÿѭӧc gia quân công kӹ lөc 1 thӭ. Sau ÿó vì bӑn giһc man trӕn xa, vua lҥi sai
rút quân vӅ.
– Tháng 4. Sҳc cho Bӝ binh chӑn lҩy 2 viên quҧn vӋ quân thӫy phái ÿi thuyӅn hiӋu
7ѭӡng – Nҥc chӣ ÿҥn chì và thuӕc súng và 9 vҥn quan tiӅn ÿӃn Gia Ĉӏnh ÿӇ làm quân nhu. Khi
thuyӅn vӅ thì chӣ các vұt hҥng cӫa tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, gӣi nӝp vào kinh.
* Ĉһt thêm trҥm phu Biên Lӝc ӣ tӍnh Biên Hòa ӣ thôn Trѭӡng Lӝc: cҳt 20 phu trҥm chia
làm 2 ban thay phiên nhau ӭng trӵc; lҥi cҳt 20 ngѭӡi dân ӣ thôn Trѭӡng Lӝc, tha cho sѭu dӏch
nhѭng phҧi sҳp sҹn ghe thuyӅn thay phiên ÿӃn làm viӋc ӣ trҥm. Mӛi ban ÿһt mӝt ngѭӡi làm
trѭӣng ban. Còn 20 ngѭӡi ӣ trҥm Biên LӉ thì cho trӣ vӅ sә dân ÿinh, chӏu sai dӏch.
– Tháng 5. Sҳc cho bӝ Hӝ rҵng: “Phàm các sӣ ÿӗn ÿLӅn thuӝc các tӍnh Sѫn Tây, Ĉӏnh
7ѭӡng, Khánh Hòa và Biên Hòa ÿӅu giao cho dân xã sӣ tҥi cày cҩy nӝp thuӃ, sung làm ruӝng
công; nhӳng biӅn binh phái ÿi làm ÿӗn ÿLӅn trѭӟc, ngҥch ӣ tӍnh nào thì lҥi rút vӅ ÿӝi ngNJ tӍnh ҩy
(5 ÿӗn bҧo ӣ Sѫn Tây là: Nhân Lý, Ĉoan Hҥ, Hҧi Bӕi, Trì Long, Tiên Ҧ, 2 sӣ ӣ Ĉӏnh Tѭӡng là
7ӯ Minh, Thuұn Lӧi; sӣ Bình Hòa ӣ Khánh Hòa; sӣ Xích Lam ӣ Biên Hòa)
– Tháng 6. Các ÿӏa phѭѫng ÿѭӧc mùa. Bӝ Hӝ dâng danh sách vӅ: tәng sӕ thu hoҥch chia
làm 3 hҥng. Biên Hòa là 1 trong 11 tӍnh ÿѭӧc mùa, hҥng thѭӧng.
– Tháng 7. Ĉәi dӗn lҥi Tѭӧng cѫ ӣ Biên Hòa làm ÿӝi Biên Tѭӧng, cѫ Vƭnh Long làm 3
ÿӝi Vƭnh Long nhҩt, nhӏ, tam...
* Qui ÿӏnh ngҥch binh ӣ trong kinh và ngoài tӍnh: 1/ VӅ chính ngҥch: TӍnh Biên Hòa hai
YӋ Tҧ, Hӳu thӫy Biên Hòa, 2 cѫ Tҧ Hӳu Biên Hòa, ÿӝi Biên Tѭӧng, ÿӝi pháo thӫ...2/ VӅ tҥp
ngҥch và 3/ Trӯ bӏ: không thҩy ÿӅ cұp ÿӃn tӍnh Biên Hòa.
* Cho Án sát Biên Hòa là Hӗ Văn Nghƭa làm Thӵ Hàn lâm viӋn trӵc hӑc sƭ sung chӭc
Giáo ÿҥo cӫa hoàng tӱ, hoàng ÿӋ.
– Tháng 9. Tha quan thuӃ năm cho Nam kǤ. Chuҭn ÿӏnh các quan ҧi thuӝc hҥt Gia Ĉӏnh,
Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang và Trҩn Tây. Tӯ tháng 9 ÿӃn tháng 12 cho ÿình
chӍ không thu thuӃ, ÿӇ cho dân ÿѭӧc hѭӣng lӧi.
– Tháng 10. Cho Thӯa biӋn viên ngoҥi lang hiӋn ÿang ÿóng ӣ quân thӭ là Hӗ Bҧo thăng
Thӵ Án Sát sӭ tӍnh Biên Hòa, hӝi ÿӗng vӟi Bӕ chánh Ĉӛ Huy Cҧnh trông coi ҩn quan phòng
Fӫa Tuҫn phӫ tӍnh ҩy.
– Tháng 11. Cho Thӵ Án sát tӍnh Biên Hòa Hӗ Bҧo làm Án sát sӭ tӍnh NghӋ An; nguyên
Tuyên phӫ sӭ Hҧi Tây, Hӗ Ngӑc Tài làm Án sát sӭ tӍnh Biên Hòa, hӝi ÿӗng vӟi Bӕ chánh Ĉӛ
Huy Cҧnh hӝ lý ҩn quan phòng cӫa Tuҫn phӫ tӍnh ҩy.
– Tháng 12. Ĉһt ÿӗn Thông Bình ӣ tӍnh Biên Hòa vì quan tӍnh này tâu lên nói: “Ӣ nѫi
hoang man có 28 sách (10[1]) tình nguyӋn phө vào hӝ tӏch nӝp thuӃ (mӛi ngѭӡi hàng năm nӝp
Pұt ong 6 chén nhӓ, nһng trên dѭӟi 1 cân), xin cho lұp ÿӗn Thông Bình, ÿһt 1 viên Thӫ ngӵ, 1
thuӝc lҥi, 4 thuӝc binh ÿӇ trông coi. Còn lӋ thuӃ, ÿӃn sang năm bҳt ÿҫu thu”. Vua thuұn cho.
1842
– Tháng 1. Lҩy thêm hѭѫng binh ӣ các hҥt trong Nam kǤ: Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long, mӛi tӍnh
1000 ngѭӡi. Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang và Biên Hòa, mӛi tӍnh 500 ngѭӡi, cҩp cho khí giӟi, tiӅn
Jҥo, chia thuӝc vào các ÿҥo binh nhà nѭӟc ÿӇ phòng tiӇu và chuyӇn vұn các thӭ quân nhu.
(10[1]) Khu vӵc hành chính xѭa ӣ miӅn rӯng núi hoһc ÿӗng bào thiӇu sӕ, cNJng nhѭ ÿѫn vӏ thôn

13.6 Page 126

▲back to top


* Nhҳc cҩm dân Nam kǤ không ÿѭӧc giao dӏch vӟi quân giһc vì nhiӅu ngѭӡi dân ÿánh cá
giao thѭѫng bán ÿәi vӟi bӑn giһc ӣ Trҩn Tây, thѭӡng bӏ chúng cѭӟp bóc nên nhҳc lҥi lӋnh cҩm.
* Ĉһt ÿӗn Chѫn Thành ӣ hҥt Biên Hòa. Ĉҩt này vӅ miӅn thѭӧng du tiӃp giáp vӟi Lҥp
Man, Chѫn Thành là mӝt chӛ ÿҩt quan yӃu nên quan tӍnh xin phái 1 quҧn vӋ, 100 biӅn binh ÿһt
ÿӗn ÿóng giӳ. Nhӳng biӅn binh lѭu ӣ ÿó vүn lѭu tҥi ban và chi lѭѫng cho ÿӫ ÿӇ sai phái.
– Tháng 5. Vua thҩy các quan ngoài kinh Thӵ hàm lâu ngày (chѭa thӵc thө) nên sai làm
các danh sách tâu lên. Cho Lê Trѭӧng Thӵc thө VӋ úy hӳu thӫy tӍnh Biên Hòa; Trҫn Khҧi
Quҧn cѫ cѫ hӳu tӍnh Biên Hòa.
* Thѭӣng chung tiӅn lѭѫng cho 5 trҥm ÿѭa tin ӣ Biên Hòa, 2 trҥm ӣ Gia Ĉӏnh: mӛi trҥm
Pӝt tháng tiӅn 25 quan, gҥo 15 phѭѫng trong 6 tháng.
– Tháng 6. Lê Văn Ĉӭc “xin ÿӃn thӡi kǤ phòng bӏ mùa ÿông, nhӳng tӍnh Gia Ĉӏnh, Vƭnh
Long, Quҧng Nam, Bình Ĉӏnh mӛi tӍnh phái 1000 binh, Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa, Quҧng Ngãi,
Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuұn, mӛi tӍnh phái 500 binh, ÿӃn tháng 10, tháng 11 sang tӍnh An
Giang ÿóng nghӍ “ÿӇ” nҳm trѭӟc lҩy cѫ nghi chiӃn thҳng giһc Xiêm nӃu chúng sang báo phөc.
* Tha giҧm thuӃ thân năm ҩy cho các tӍnh tӯ Quҧng Nam vào Nam có thӭ bұc khác nhau:
Các tӍnh tӯ Quҧng Nam ÿӃn Bình Thuұn giҧm 2/10; Gia Ĉӏnh, Biên Hòa,Vƭnh Long, Ĉӏnh
7ѭӡng, giҧm 3/10; An Giang, Hà Tiên 4/10.
– Tháng 8. Thӵ Bӕ chánh Hҧi Dѭѫng NguyӉn Ĉӭc Chính phҧi cѭ tang, cho Án sát Biên
Hòa Hӗ Ngӑc Tài thăng Thӵ Bӕ chánh sӭ Hҧi Dѭѫng; Thӵ Án sát tӍnh Bình Thuұn Tôn Thҩt
7ƭnh bә thө Án sát sӭ Biên Hòa.
– Tháng 9. Gia Ĉӏnh là tӍnh lӟn ӣ Nam kǤ, phҧi sai phái ÿi nhiӅu ngҧ, truyӅn chӍ cho
7әng ÿӕc Ĉӏnh Biên Lê Văn Phú: Tӯ nay khi có viӋc sai phái, nӃu cҫn ngѭӡi quҧn suҩt thì
chuҭn tѭ cho phó Lãnh binh Biên Hòa Trҫn Văn Tuҩn phái sang làm viӋc ÿӇ cho ÿҳc lӵc.
* Phó Lãnh binh Biên Hòa Trҫn Văn Tuҩn bӏ ӕm. Cho phó Lãnh binh Quҧng Ngãi Lê
Công Ĉӭc ÿLӋu bә làm phó Lãnh binh quan Biên Hòa.
– Tháng 10. Mùa ÿông tӍnh Biên Hòa bӏ lөt to, lúa ruӝng bӏ tәn hҥi. Sai quan tӍnh ÿi
khám rõ, tiӃp tөc tâu lên ÿӇ giҧm thuӃ.
* Chia cҩp cho các tӍnh Gia Ĉӏnh,Biên Hòa,Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang, Hà Tiên
thuӕc súng, ÿá lӱa, chì, hӓa ÿinh cҫu, gang vөn ÿӇ phòng dùng vӅ viӋc binh.
– Tháng 11. Ĉәi mӟi các hiӋu cӡ cho các tӍnh trong Nam, ngoài Bҳc. VӅ các tӍnh ӣ Nam
NǤ, ÿӅu lҩy vòng tròn ӣ giӳa lòng cӡ làm dҩu hiӋu ghi nhұn: Gia Ĉӏnh, vòng tròn màu thұt
vàng; Biên Hòa màu ÿӓ tѭѫi; Vƭnh Long, màu quan lөc; Ĉӏnh Tѭӡng, màu bҥch tuyӃt; An
Giang, màu tím; Hà Tiên, màu ÿen.
1843
–Tháng 1. Án sát Biên Hòa Tôn Thҩt Tƭnh thăng Thӵ Hӳu thӏ lang bӝ Lҥi; LӉ khoa
chѭӣng ҩn cҩp sӵ trung Phan Văn Xѭѫng thăng Thӵ Án sát sӭ tӍnh Biên Hòa.
* Hoãn mӝt kǤ duyӋt binh tuyӇn lính cho 6 tӍnh Nam kǤ. Tӡ dө chѭa tӟi, quan 3 tӍnh Gia
Ĉӏnh, Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Lê Văn Phú, Lê Văn Chân, Phan Văn Xѭѫng, Trѭѫng Văn UyӇn
và Cao hӳu Dӵc ÿã tӵ mӣ trѭӡng duyӋt tuyӇn trѭӟc nên bӏ vua sai truyӅn chӍ quӣ trách nghiêm
ngһt.
– Tháng 2. Chҩp sӟ cӫa Tham tri bӝ Hӝ Doãn Uҭn xin tҥm ÿình mӝt lҫn viӋc duyӋt tuyӇn
ӣ các tӍnh Nam kǤ, miӉn thu ngҥch thuӃ các cӱa ҧi và các bӃn ÿò mӝt lҫn ÿӇ cho lѭѫng thӵc cӫa
dân ÿѭӧc ÿҫy ÿӫ, có thӇ trӣ lҥi nhѭ cNJ.

13.7 Page 127

▲back to top


– Tháng 3. MiӉn thuӃ quan cho 6 tӍnh Nam kǤ. Sӣ thuӃ quan ӣ các hҥt Ĉӏnh Tѭӡng, Biên
Hòa, Vƭnh Long, An Giang kӇ tӯ 1 tháng 5 cho ÿӃn cuӕi tháng 12 ÿӅu gia ân cho ÿình chӍ viӋc
ÿánh thuӃ, thu thuӃ.
– Tháng 4. Rút bӓ nhӳng sӕ dân chӃt vӅ bӋnh dӏch ӣ các tӍnh tӯ NghӋ An trӣ vào Nam.
* Bӕ chánh tӍnh Biên Hòa Ĉӛ Huy Cҧnh tâu nói: “Phái ngѭӡi ÿi dө 20 trҥi dân hoang
man (dân man 90 tên) ÿӅu tình nguyӋn cung nӝp thӭ thuӃ sҧn cây song. Vұy xin ÿһt làm ÿӗn
Tân Thuұn; còn nhӳng ngѭӡi ÿѭӧc phái ÿi dө thì sung làm các chӭc Thӫ ngӵ, Thӫ thuӝc ÿӇ thu
Vӕ thuӃ sҧn vұt cӫa dân man ҩy. Vua y cho. Thѭӣng cho 6 ngѭӡi phái ÿi dө kia 30 quan tiӅn và
6 ÿӗng ngân tiӅn Phi long hҥng nhӓ; thѭӣng cho Cҧnh kӹ lөc 1 thӭ.
– Tháng 8. TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc chuҭn y cho hoãn hҥn mӝt năm sӁ làm lҥi viӋc khám
biӋn huyӋn Bình An vì dân man ӣ ÿây tӯ trѭӟc ÿӃn nay lҩy dao cày ÿҩt, lҩy lӱa ÿӕt cӓ vүn chѭa
thành ruӝng.
– Tháng 9. Chuҭn cho các tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng trích ra mӛi
WӍnh 1 vӋ hoһc 10 cѫ, cho ÿәi vào ÿóng thú ӣ tӍnh An Giang...
* Thә dân huyӋn Phѭӟc Bình, tӍnh Biên Hòa thiӃu ăn. Sai chuyӇn ra 300 phѭѫng gҥo ÿӇ
bán cho dân.
* Tha cho quân ӣ Nam KǤ phҧi phát lѭu vào chӛ tù phҥm sung quân ӣ ÿӗn ÿLӅn. Quân ӣ
các tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng, giҧi giao tӍnh An Giang, quân ӣ các tӍnh Vƭnh Long,
An Giang, Hà Tiên giҧi giao tӍnh Gia Ĉӏnh, chuyӇn phát ÿӃn phӫ Tây Ninh sung vào làm quân
ÿӗn ÿLӅn.
* Ĉһt chӭc Thӫ Ngӳ ӣ thӫ Tân Thuұn tӍnh Biên Hòa.
* ThiӋu Trӏ ban dө tra xét biӃn binh ӣ các tӍnh. BiӅn binh ӣ tӍnh Biên Hòa ÿӅu khӓe
Pҥnh. Các hҥng súng ӕng, khí giӟi, voi, thuyӅn, cҧng ÿѭӧc xem là nhҩt loҥt tӅ chӍnh.
1844
– Tháng 1. Bә chӭc thӵc thө cho Dѭѫng Bá Cung làm Ĉӕc hӑc tӍnh Biên Hòa vì ÿã Thӵ
hàm ÿӫ 3 năm.
* Chӭng lӋ khí lҥi phát ӣ Khánh Hòa, Phú Yên tӯ sang Xuân. Dө cho các quan kinh doãn
và các tӍnh lұp ÿàn cҫu ÿҧo, phái thҫy thuӕc ÿi ÿLӅu trӏ.
– Tháng 5. Ân thѭӣng tiӅn, gҥo cho phu trҥm ӣ các hҥt tӯ phӫ Thӯa Thiên trӣ vào Nam
ÿӃn tӍnh Hà Tiên, trӣ ra Bҳc ÿӃn Cao Bҵng.
– Tháng 6. Sai chiӇu lӋ, tha hoһc giҧm thuӃ cho dân hҥt Thӯa Thiên, Bình Ĉӏnh, Phú
Yên, Bình Thuұn, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang, gҫn ÿây vì ít mѭa.
Thóc lúa hѫi bӏ tәn hҥi.
– Tháng 8. Bӕ chánh Biên Hòa là Ĉӛ Huy Cҧnh trù tính viӋc ÿҥc ÿLӅn không phҧi lӁ, tâu
ÿӕi mѫ hӗ, bӏ giҧi chӭc vӅ kinh chӵc hҫu.
* Tҧ phó Ĉông ngӵ sӱ Hà Thúc Lѭѫng tra xét vө án, che chӣ cho ngѭӡi ÿӗng liêu không
nên ÿӇ ӣ chӭc HiӃn ÿài, phҧi giáng bә làm Bӕ chánh tӍnh Biên Hòa, nhѭng cho cách lѭu.
* Các tӍnh Bình Ĉӏnh, Bình Thuұn. Vua ThiӋu Trӏ sai ÿem thóc ra bán chӏu cho các tӍnh;
Oҥi vì dân Biên Hòa nghèo túng, sai chia ra tӯng hҥn mà chҭn cҩp (ngѭӡi rҩt nghèo cҩp cho 5
bát gҥo và 3 tiӅn; ngѭӡi vӯa 3 bát và 2 tiӅn; trҿ con chӍ có 1 bát gҥo).

13.8 Page 128

▲back to top


* Lãnh binh tӍnh Hà Tiên Mai Văn Tích chӃt, phó Lãnh binh tӍnh Vƭnh Long Tôn Thҩt
trӵc thăng Thӵ Lãnh binh quan tӍnh Hà Tiên, Thӵ VӋ úy vӋ Tҧ thӫy binh tӍnh Biên Hòa là Lê
Ĉình Lý bә Thӵ phó Lãnh binh quan tӍnh Vƭnh Long...
* Tәng ÿӕc An Hà NguyӉn Tri Phѭѫng, Tuҫn phӫ Doãn Uҭn, ĈӅ ÿӕc NguyӉn Văn
Hoàng tâu vӅ tình hình quân Xiêm xâm lѭӧc Cao Miên, chiӃm ÿóng ӣ Nam Vang và ÿӅ nghӏ 4
WӍnh Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa cҩp tӕc tұp hӧp binh dõng ÿӫ 2 vҥn ngѭӡi ÿӇ
tiӃp viӋn cho Cao Miên. Vua dө cho các tӍnh: “Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa:
“Phàm thuyӅn bè, khí giӟi nhҩt nhҩt phҧi tu chӍnh hӃt, cho ÿӃn biӅn binh trong tӍnh cNJng phҧi
huҩn luyӋn sҹn trѭӟc, ÿӧi có quân báo do tӍnh An Giang ÿѭa ÿӃn thì lұp tӭc phái Lãnh binh ÿӕc
xuҩt ÿӃn ngay” ÿӗng thӡi trích 2 vӋ quân kinh ÿӃn tӍnh An Giang ÿӇ tăng cѭӡng cho thanh thӃ
biên phòng.
– Tháng 9. Ĉӏnh lҥi lӋ chánh phó Lãnh binh chuyên trách ÿӇ trông coi các hҥng quân.
Theo ÿó, Lãnh binh thӕng quҧn biӅn binh thuӝc hҥn gӑi là Chinh tiên binh; phó Lãnh binh quan
WӍnh Biên Hòa cai quҧn quân bҧn tiêu cӫa mình: 2 cѫ Biên Hòa Tҧ Hӳu, ÿӝi Biên Tѭӧng, 2 vӋ
Biên Hòa Tҧ Hӳu thӫy, cӝng 4 vӋ, cѫ, 1 ÿӝi.
* Án sát tӍnh Biên Hòa Phan Văn Xѭӣng có tӝi, bӏ mҩt chӭc. Vӕn trѭӟc ÿó, dân thôn Tân
0ӻ tranh chҩp tài sҧn, cҫn lұp ngѭӡi thӯa tӵ, ÿút lót cho Xѭӣng 80 lҥng bҥc. ViӋc phi lý mà
;ѭӣng cNJng xӱ cho. Dân kêu ӣ Gia Ĉӏnh, rӗi kêu ra tұn kinh ÿô. Vua xem xét viӋc, cho giҧi
chӭc ngay.
– Tháng 10. TriӇn hoãn viӋc gӑi lính, thu thuӃ cho các xã dân bӏ chӃt dӏch ӣ các tӍnh tӯ
Hà TӍnh ÿӃn Hà Tiên.
– Tháng 12. Ĉình viӋc phái viên ÿi duyӋt ÿinh tuyӇn lính ӣ Nam kǤ vào ÿҫu năm ÿӃn.
Vua lӋnh cho các thѭӧng ty ӣ các tӍnh tӵ làm viӋc kiӇm duyӋt cӭ thӵc tâu lên.
* Ĉәi ÿӏnh lҥi khóa lӋ thanh tra 6 năm mӝt khóa. Vì là 6 năm mӝt khóa, công viӋc hѫi
nhiӅu, quan nào trông coi hҥt nào, nên dùng quan phҭm nào xin theo lӋ trѭӟc (tӍnh lӟn thì dùng
Lang trung hoһc Chѭӣng ҩn; tӍnh vӯa thì Viên ngoҥi lang hoһc Khoa ÿҥo). Ngoài ra nhân viên
theo ÿi làm viӋc thì tӍnh Hà Nӝi 4 ngѭӡi, các tӍnh lӟn nhѭ Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long, mӛi hҥt 3
ngѭӡi; các tӍnh vӯa nhѭ Thӯa Thiên, Quҧng Ngҧi, Phú Yên, Biên Hòa, mӛi hҥt 2 ngѭӡi).
1845
– Tháng 2. Bӕ chánh Biên Hòa là Hà Thúc Lѭѫng xin cҩm ngѭӡi nhà Thanh ӣ Gia Ĉӏnh
trӕn sang ngө ӣ Trҩn Tây, ÿӃn giao dӏch lѭu thông hàng hóa giӳa hai bên; làm cho hoҥt ÿӝng ӣ
ÿӏa phѭѫng bӏ tiӃt lұu. Lӡi ÿӅ nghӏ này không ÿѭӧc vua chuҭn y, vì vua cho rҵng ÿó là viӋc bҩt
khҧ thi, cҩm ÿoán lҥi tҥo ra nhiӅu gian thѭѫng, tӋ ҩy cNJng hҥi ngang vӟi viӋc tiӃt lұu tình hình
cho giһc. Vua ra lӋnh cho 2 tӍnh An Giang và Tây Ninh sӭc cho các ngѭӡi chuyên biӋt bí mұt
phòng ngӯa.
– Tháng 4. Cho Quҧn cѫ Cѫ hӳu ӣ Biên Hòa Trҫn Khҧ thăng Thӵ VӋ úy Hӳu thӫy ӣ
9ƭnh Long.
– Tháng 6. Sai các ÿҥi thҫn là bӑn VNJ Văn Giҧi ÿi kinh lý ӣ Nam kǤ.
* Sai Ĉô thӕng Hұu quân kiêm quҧn doanh KǤ VNJ là VNJ Văn Giҧi, do bҧn chӭc, quyӅn
Oƭnh Tәng ÿӕc Gia Ĉӏnh - Biên Hòa; Thѭӧng thѭ bӝ Công là Tôn Thҩt Bҥch ÿәi bә làm Thѭӧng
thѭ bӝ Binh quyӅn lƭnh Tuҫn phӫ Gia Ĉӏnh; Tәng ÿӕc Gia Ĉӏnh - Biên Hòa trѭӟc là Lê Văn
Phú ÿѭӧc ÿLӅu bә làm ĈӅ ÿӕc Gia Ĉӏnh hӝi ÿӗng vӟi VNJ Văn Giҧi và Tôn Thҩt Bҥch bàn tính
viӋc ӣ tӍnh ҩy. Vua bҧo rҵng: “Gia Ĉӏnh - Biên Hòa là nѫi phiên trҩn hùng mҥnh ӣ Nam kǤ,

13.9 Page 129

▲back to top


chӕng giӳ nѭӟc Xiêm, nѭӟc Lҥp chính là chӛ quan yӃu. Phàm có khu xӱ, cҳt ÿһt nên cùng lòng
bàn tính rӗi sau hãy làm... phҧi lҩy viӋc trӏ yên làm ÿҫu.”
* Phó Lãnh binh Tôn Thҩt Hàn thay giӳ Tây Ninh, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long,
Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên, ÿӕc thúc biӅn binh hҥ ban, ÿӃn tӍnh thao diӉn ÿӇ phòng sai trái.
* Cho Hӑc chính ӣ Quӕc tӱ giám Lê Khҳc Văn ÿѭӧc thăng quyӅn Ĉӕc hӑc tӍnh Biên Hòa
Ĉӕc hӑc tѭӟc là Dѭѫng Bá Cung vì ӕm xin nghӍ).
– Tháng 9. Quân ta cӱ ÿҥi binh ÿánh bӑn Xiêm. Bӑn giһc Xiêm là Chҩt Tri và tên tӝi
phҥm ngѭӡi Lҥp ҭn ӣ Vƭnh Long. NguyӉn Tri Phѭѫng, Doãn Uҭn, Tôn Thҩt Nghi ÿem quân
ÿXәi bҳt ÿѭӧc, song tình hình chѭa yên hҷn. Vua truyӅn dө cho các tӍnh Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang,
Gia Ĉӏnh, Biên Hòa phҧi ÿòi bҳt hѭѫng dõng, tӍnh lӟn 500 ngѭӡi, tӍnh nhӓ 300 ngѭӡi, lҥi mӝ
nghƭa dõng mӛi tӍnh 500 ngѭӡi ÿi ngay ÿӃn quân thӭ ÿӇ phòng sai phái.
* Cuӝc ÿánh dҽp ӣ Trҩn Tây thҳng lӧi, vua ban dө lo viӋc thiӋn hұu (hiӇu là công viӋc
Kұu chiӃn) nên chӑn phái bә sung quan chӭc: Cho Ĉô ÿӕc Hұu quân lƭnh Tәng ÿӕc Gia Ĉӏnh,
Biên Hòa, hiӋn phҧi ÿi xӱ trí viӋc quân là VNJ Văn Giҧi, ÿѭӧc ÿLӋu bә ngay làm TiӅn quân Ĉô
Thӕng phӫ ÿô thӕng, ÿһc thө phӫ biên tѭӟng quân, tiӃt chӃ tәng hҥt Trҩn Tây.
* Giҧm bӟt chӭc hàm Tuҫn phӫ tӍnh Gia Ĉӏnh, tӍnh An Giang. Lҥi lҩy Lê Văn Phúc làm
7әng ÿӕc Gia Ĉӏnh - Biên Hòa.
– Tháng 10. Bә Tәng ÿӕc Gia Ĉӏnh - Biên Hòa là Lê Văn Phú làm Tәng thӕng tiӉu bӝ
quân vө. Cho mang theo quân, thuyӅn ÿҳc lӵc ÿӃn tӍnh An Giang. Chӑn lҩy biӅn binh ӣ Bình
Thuұn ÿӃn thҷng quân thӭ Vƭnh Long tùy cѫ bàn viӋc ÿánh dҽp (theo lӡi xin cӫa NguyӉn Tri
Phѭѫng và Doãn Uҭn).
* Cho Tәng ÿӕc Bình Ĉӏnh – Phú Yên là Trҫn Văn Trung làm Tәng ÿӕc Gia Ĉӏnh – Biên
Hòa.
– Tháng 12. Ĉӏnh rõ lӋ thѭӣng phҥt vӅ khai khҭn ruӝng ÿҩt ӣ Nam kǤ: Quan tӍnh khai
thêm trên 300 mүu, thѭӣng kӹ lөc 1 thӭ; trên 500 mүu: kӹ lөc 2 thӭ; 700 mүu kӹ lөc 3 thӭ; 900
Pүu gia 1 cҩp; 1.100 mүu thѭӣng gia 1 cҩp và kӹ lөc 1 thӭ; 1.300 mүu gia 1 cҩp và kӹ lөc 3
thӭ; 1.700 mүu gia 2 cҩp và kӹ lөc 2 thӭ; còn hѫn sӕ ÿó, cӭ 100 mүu ÿѭӧc thѭӣng kӹ lөc 2 thӭ.
Các viên phӫ, huyӋn, cai tәng, xã thôn trѭӣng ÿӅu có mӭc thѭӣng theo sӕ ruӝng khai khҭn thêm
ÿѭӧc. Ĉӗng thӡi kèm theo lӋ thѭӣng là ÿӏnh lӋ xӱ phҥt viӋc ÿӇ ruӝng hoang hay giҧm sút diӋn
tích canh tác: truҩt lѭѫng, giáng cҩp, ÿLӅu ÿi chӛ khác, ÿánh trѭӧng...
- TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc chuҭn y 150 ӕng ÿѭa trҥm sӱ dөng trong viӋc chӭa giҩy tӡ, công
Yăn… Trên mӛi ӕng khҳc danh hiӋu "nha môn, ÿiïa phѭѫng" phía trên; khҳc "ӕng hiӋu sӕ" ӣ
phía dѭӟi.
1846
– Tháng 2. Thóc lúa ӣ Gia Ĉӏnh, Biên Hòa ÿѭӧc mùa.
- Ĉúc tiӅn ÿӗng lӟn, mӻ hiӋu “ThiӋu Trӏ” tҩt cҧ có 40 thӭ là mӝt vҥn ÿӗng.
0ӛi thӭ tiӅn ÿӅu khҳc 8 chӳ (thân thân, tr˱ͥng tr˱ͥng, lão lão, ̭u ̭u, chí công, chí
chính, vô ÿ̫ng, vô thiên...)
– Tháng 6. Tuҫn phӫ Biên Hòa Hà Thúc Lѭѫng tâu: “Khoҧng năm Minh Mҥng, dân man
thuӝc hҥt, ÿinh sӕ 66 trҥi gӗm 510 ngѭӡi ÿӅu xin lӋ thuӝc vào hӝ biên trong sә. Nguyên trѭӟc
quan tӍnh ÿã phөng mӋnh chia ÿһt, hiӋn ÿѭӧc 4 tәng, 48 xã thôn, xin ÿһt ra huyӋn Phѭӟc Bình,
Oҥi ÿem 16 xã thôn ӣ tәng Chánh Mӻ Hҥ, huyӋn Phѭӟc Chánh phө thuӝc vào; còn tiӅn thuӃ thân
Fӫa dân man 4 tәng, xin bҳt ÿҫu tӯ sang năm trѭng thu theo nhѭ lӋ dân ngѭӡi kinh, ngҥch thuӃ

13.10 Page 130

▲back to top


Qӝp trѭӟc, xin cho miӉn, thuӃ ruӝng ÿҩt ÿӧi ÿӫ 6 năm khám ÿo mӟi bҳt ÿҫu thu. Binh ÿinh cho
hoãn 10 năm, chiӃu lӋ tuyӇn bӟt ÿi. Nay ÿӃn kǤ khám ÿo, sӕ ruӝng khai khҭn thӵc ÿѭӧc 140
Pүu có lҿ, xin chiӃu thӵc sӕ bҳt ÿҫu thu thuӃ; ÿӧi sau này sinh nӣ ngày thêm nhiӅu, ruӝng ÿҩt
ngày càng mӣ mang, sӁ theo sӵ thӵc vào sә”. Vua y cho.
– Tháng 7. Tuҫn phӫ Biên Hòa là Hà Thúc Lѭѫng tâu rҵng: “Tәng Bình Thә, huyӋn Bình
An thuӝc hҥt có 24 xã, thôn, ҩp, sӕ ngѭӡi và ruӝng thì nhiӅu, ÿӏa thӃ rӝng rãi, xin ÿem chia làm
2 tәng Bình Lâm và Bình Thә”. Vua y cho.
– Tháng 9. Sai các tӍnh An Giang, Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, Gia Ĉӏnh và Biên Hòa sӱa
chӳa các thuyӅn ÿi sông biӇn và thuyӅn ÿã tѭӟc ÿѭӧc cӫa giһc, ÿӇ phòng lúc cҫn ÿӃn.
– Tháng 11. Dө chuҭn cho các phái quân ӣ kinh và ӣ các tӍnh ÿӃn ngay các tӍnh Nam kǤ
ÿӇ thay phiên ÿóng thú.
1847
– Tháng 1. TӍnh Nam Ĉӏnh 2 huyӋn, tӍnh Hà TӍnh (huyӋn Thҥch Hà) và tӍnh Biên Hòa có
EӋnh dӏch. Vua sai ÿem thuӕc ÿӃn ÿLӅu trӏ, ngѭӡi chӃt ÿѭӧc cҩp tiӅn tuҩt.
– Tháng 3. Bӕ chánh tӍnh Biên Hòa Hà Thúc Lѭѫng ÿәi ÿi Bӕ chánh sӭ tӍnh Gia Ĉӏnh;
Án sát Biên Hòa VNJ ĈӍnh thăng Thӵ Bӕ chánh sӭ tӍnh Biên Hòa; Lang trung bӝ Lҥi NguyӉn
Thuұn bә ÿi Án sát sӭ tӍnh Biên Hòa.
– Tháng 4: Ĉӧt duyӋt tuyӇn năm nay, sӕ ÿinh tăng lên 38.157 ngѭӡi. Riêng tӍnh Biên
Hòa có 16.949 ÿinh (Gia Ĉӏnh 51.788; Ĉӏnh Tѭӡng 26.799; Vƭnh Long: 41.366; An Giang
22.988; Hà Tiên 5.728)
– Tháng 5. Lҩy phó Lãnh binh tӍnh Biên Hòa là Lê Công Ĉӭc thăng Thӵ Lãnh binh quan
WӍnh Bình Thuұn; phó VӋ úy vӋ Tҧ doanh Hùng nhuӋ là Trҫn Ô bә làm phó Lãnh binh quan tӍnh
Biên Hòa, ngay sau ÿó Ô chӃt. Lҩy phó VӋ úy vӋ Hӳu doanh Hùng NhuӋ là NguyӉn ViӃt Ngôn
thay vào.
– Tháng 6. Tha thuӃ thân cho dân dõng các tӍnh Nam kǤ có khác nhau. Dө rҵng khi Trҩn
Tây nhiӉu loҥn, quan quân chia ÿѭӡng tiӃn ÿánh thì các tӍnh Vƭnh Long, Ĉӏnh Tѭӡng, An
Giang, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa phҧi ÿòi hѭѫng dõng, hoһc phҧi ÿi quân thӭ cho ÿông quân lӵc,
hoһc vүn lѭu ӣ tӍnh cho ÿӫ chӡ khi gӑi ÿӃn (...); gҫn ÿây, ÿҫu mөc Xiêm La xin hòa, tù trѭӣng
Cao Miên nhұn tӝi, công viӋc quân thӭ hѫi thѭ nên ÿã cho (hѭѫng dõng) vӅ yên nghiӋp làm ăn
(...) Vұy nên lѭӧng gia ân cách ÿӇ cho ÿӅu ÿѭӧc nhӟ ѫn. ThuӃ thân năm nay chia làm 10 thành:
ai có ÿi quân thӭ thì miӉn cho 7 thành, ai lѭu ӣ tӍnh thì miӉn 5 thành.
* Giáng dө: Trѭӟc ÿây giһc Xiêm khӣi loҥn, ÿã lӋnh cho 6 tӍnh Nam kǤ nghiêm cҩm
nhӳng dân buôn trong hҥt không ÿѭӧc chӣ riêng gҥo muӕi ÿi trao ÿәi vӟi dân Cao Miên. Nay
sai Tәng ÿӕc An Hà Doãn Uҭn, Tuҫn phӫ An Giang Cao Hӳu Dӵc nghӏ ÿӏnh ÿLӅu lӋ ÿӇ thi
hành. Tӯ ÿó, ngѭӡi kinh và ngѭӡi Cao Miên ÿѭӧc thông thѭѫng nhѭ cNJ. Riêng ngѭӡi kinh ÿӃn
buôn bán ӣ thành Nam Vang, phҧi lãnh tӡ bҵng chӭng do quan tӍnh cҩp, hӃt hҥn phҧi ÿem nӝp.
1848
– Tháng 3. Sai tӍnh Gia Ĉӏnh ÿҳp 2 bҧo (ÿӗn canh) Tam KǤ (thuӝc Biên Hòa), Lôi Lҥp
(thuӝc Gia Ĉӏnh trӣ xuӕng) và bҧo cNJ Cҫn Thѫ, Phú Mƭ ÿӇ làm cho miӅn biӇn ÿѭӧc thêm mҥnh.
* Hӝ bӝ Hӳu thӏ lang Ngô Văn Ĉӏch thăng Thӵ Tuҫn phӫ Biên Hòa (nguyên Tuҫn phӫ
Võ Ĉình bӏ ӕm, khuyӃt ra) kiêm lãnh Bӕ chánh sӭ.
– Tháng 5. Lính ӣ tӍnh Biên Hòa ÿҳp bҧo Tam KǤ. NhiӅu ngѭӡi bӏ ӕm vì gһp nҳng quá.
Sai tӍnh thҫn chi thuӕc ÿӇ chӳa.

14 Pages 131-140

▲back to top


14.1 Page 131

▲back to top


– Tháng 9. Sai tӍnh thҫn Nam kǤ chӃ cҩp quҫn áo cho binh ÿinh ÿi thú (mӛi ngѭӡi áo kép
Yҧi mә bөng, quҫn sҥi nam nhuӝm màu cánh kiӃn mӛi thӭ mӝt chiӃc).
– Tháng 11. Sáu tӍnh Nam kǤ ÿӅu ra lӋnh trong hҥt phҧi phòng kiӇm và ÿem nhӳng dân
thuyӅn nào ÿi sang cõi Man ÿӇ buôn bán, ÿӅu kiӇm xét kӻ và bҳt vӅ trӏ tӝi.
* Bӝ Lҥi tâu xin ÿem sӕ ruӝng ÿҩt mӟi khai khҭn thêm ӣ các tӍnh Nam kǤ ÿӇ bàn ÿӏnh
thѭӣng phҥt có thӭ bұc khác nhau (bàn theo lӋ năm ThiӋu Trӏ thӭ 5)
* Sai Thӯa Thiên, Trӏ, Bình, Thanh, NghӋ, Quҧng Nam, Bình, Phú, Thuұn, Khánh, Ĉӏnh,
Biên, Vƭnh Long tìm mua các thӭ gӛ chӣ vӅ giao cho kho gӛ, chӭa ÿó ÿӇ dùng (hѫn 35.200 cây,
cho khҩu trӯ vào ngҥch thuӃ, hoһc cҩp tiӅn vӕn công ÿӇ cho tiӋn dân).
– Tháng 12. Tha bӟt sӕ vҧi nӝp thay tҥp dӏch cho các thӧ làm viӋc ӣ cөc thuӝc Nam kǤ.
* Nghӏ cҩp tiӅn cho biӅn binh ӣ thuyӅn chuyên chӣ tҥi kinh và các tӍnh ngoài. Nhӳng
biӅn binh hҥng bình ÿѭӧc cҩp trѭӟc: Các tӍnh Nam kǤ mӛi ngѭӡi cҩp 1 quan 5 tiӅn (các nѫi
khác 1 quan; hoһc 5 tiӅn).
1849
– Tháng giêng. Mӛi năm hҥn ÿӏnh Nam kǤ tҧi vӅ kinh 30.000 phѭѫng gҥo trҳng, 30.000
Kӝc lúa.
– Tháng 2. Hoãn ÿòi lính thiӃu ngҥch cho 85 xã thôn ӣ tӍnh Biên Hòa bӏ ÿiêu háo là 3
Qăm. Xã Khánh Vân, dân lѭu tán mӟi vӅ cNJng cho hoãn 2 năm.
– Tháng 4. Hoãn thu thuӃ thiӃu cho 121 xã, thôn, phѭӡng, ҩp bӏ ÿiêu háo ӣ tӍnh Biên
Hòa. (Hҥng ÿiêu háo quá lҳm hoãn 3 năm; hҥng quá, vӯa, hoãn 2 năm, hҥng vӯa hoãn 1 năm
Uѭӥi).
– Tháng 6. Ngѭӡi Thanh ÿӃn tӵ nguyӋn lѭu ӣ 6 tӍnh Nam kǤ, hӉ ÿích xác là có dân trong
bang hay dân Minh Hѭѫng ӣ hҥt ҩy bҧo nhұn, thì cho phép trú ngө ӣ ÿҩy và khoan miӉn thuӃ lӋ
3 năm. Trong ÿó hoһc có ngѭӡi nào xin vào sә dân trong bang, hoһc xin chiӇu các chӛ ÿҩt bӓ
không ÿӇ lұp ҩp khҭn ruӝng chӏu thuӃ, ÿӅu cho tùy tiӋn.
– Tháng 12. Án sát Biên Hòa Lê Di ÿәi bә ÿi Gia Ĉӏnh. Lang trung ӣ ty Văn tuyӇn bӝ
/ҥi là Ngô Bá Hi ÿLӅu bә vào chӛ khuyӃt ӣ Biên Hòa. (Hi vӕn Tú Tài xuҩt thân ÿѭӧc Trѭѫng
Ĉăng QuӃ ÿӅ cӱ ÿӇ sung vào chӛ khuyӃt. NguyӉn Tri Phѭѫng cNJng khen Bá Hi là ngѭӡi hҥnh
kiӇm, cho là phҧi. Tӯ á khanh trӣ xuӕng có nhiӅu ngѭӡi bҧo hiӋn nay hҥng tӭ phҭm dӵ có khoa
Pөc, thӵc thө lâu năm còn nhiӅu, không muӕn cӱ Bá Hi. Sau lҥi lҩy cӟ, các ngѭӡi thӵc thө lâu
Qăm còn liên quan ÿӃn các viӋc vӅ nghӏ xӱ, hoһc vì còn liên quan ÿӃn các vө tiӅn công chѭa
xong nên bàn ÿӇ bә Bá Hi vào chӭc trên).
1850
– Tháng 1. Tҧ hӳu trӵc kǤ và 6 tӍnh Nam kǤ tӯ năm ngoái ÿӃn nay nhân dân nhiӉm khí
Gӏch lӋ nһng. Bӝ Hӝ tính có 586.460 ngѭӡi chӃt, lúa ruӝng phҫn nhiӅu thu hoҥch kém.
* Tha thuӃ lӋ 5 năm cho thôn Linh ChiӇu Tây (thuӝc huyӋn Khѭѫng An, phӫ Phѭӟc
Long tӍnh Biên Hòa) là quê ngoҥi nhà vua.
– Tháng 10. Ra lӋnh chӛ nào phàm ÿҩt không trӗng ÿѭӧc dâu, ngѭӡi không quen nuôi tҵm, thì
ÿình sӣ nuôi tҵm cӫa công. Bҩy giӡ các tӍnh Gia Ĉӏnh, Biên Hòa, Vƭnh Long, Hà TӍnh, Quҧng
Trӏ, NghӋ An, Hѭng Hóa, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lҥng Sѫn, Cao Bҵng ÿӅu ÿình cҧ.
– Tháng 11. NguyӉn Tri Phѭѫng xin sӱa sang 2 viӋc ӣ 6 tӍnh. Hӑp nhӳng dân nghèo túng
cho ÿi làm ÿӗn ÿLӅn. ViӋc kén lính xin có sә Hӝ, sә Binh chia thành ÿӏnh hҥn (Nhѭ Gia Ĉӏnh,

14.2 Page 132

▲back to top


9ƭnh Long, An Giang thiӃu hѫn 5 phҫn thì lѭӧng giҧm cho mӛi tӍnh 3 phҫn; còn lính thì cҫn
phҧi ÿӫ 7 phҫn. Ĉӏnh Tѭӡng, Hà Tiên thiӃu hѫn 4 phҫn, lѭӧng giҧm cho mӛi tӍnh 2 phҫn, còn
lính cҫn phҧi ÿӫ 8 phҫn. Biên Hòa thiӃu hѫn 3 phҫn, lѭӧng giҧm cho 1 phҫn; còn lính cҫn phҧi
ÿӫ 9 phҫn). Vua Tӵ Ĉӭc ra lӋnh cho theo nhѭ nghӏ thi hành.
– Tháng 12. Sai NguyӉn Tri Phѭѫng duyӋt khí giӟi quân lính trong 6 tӍnh Nam kǤ.
1851
Vua Tӵ Ĉӭc cho bӓ hai huyӋn Phѭӟc Bình và Long Khánh qui vӅ phӫ Phѭӟc Long và
Phѭӟc Tuy kiêm nhiӃp; Nghƭa An nhұp vӅ Bình An kiêm nhiӃp.
– Tháng 1. Ĉình lính thú năm nay cho 6 tӍnh Nam kǤ và Hà Nӝi, Nam Ĉӏnh.
* Xuӕng dө cho 6 tӍnh Nam kǤ ÿӅu chӑn giҧn binh ӣ các vӋ, cѫ, ÿӝi nào lҩy ngѭӡi khӓe
Pҥnh sung làm lính TuyӇn phong.
* Kinh lѭӧc sӭ Nam kǤ NguyӉn Tri Phѭѫng tâu xin chӑn phái binh biӅn ӣ ty Hӝ VӋ, ty
&ҧnh Tҩt hoһc doanh Thҫn Cѫ am tѭӡng mӭc ÿӝ bҳn súng lҩy 12 tên, hұu cҩp tiӅn gҥo, chia ÿi
6 tӍnh, mӛi tӍnh 2 tên, ÿӕc ÿӗng vӟi suҩt ÿӝi pháo thӫ chuyӇn viӋc diӉn tұp, cҫn phҧi trong 1
Qăm ÿã tұp bҳn quen thҥo, thì ngѭӡi chӑn phái ÿi lҥi trӣ vӅ hàng ngNJ. Vua theo lӡi.
* Quân dân các tӍnh Nam kǤ ÿiêu háo. Vua sai NguyӉn Tri Phѭѫng ÿӕc ÿӗng vӟi tӍnh
thҫn xét kӻ trù nghƭ, giҧ hҥn cho 6 tháng phúc tâu.
– Tháng 2. Cho Phan Thanh Giҧn làm Kinh lѭӧc sӭ Tҧ kǤ lãnh Tәng ÿӕc Bình Phú ÿәi
sung Kinh lѭӧc phó sӭ Nam kǤ; nhѭng lãnh Tuҫn phӫ Gia Ĉӏnh, kiêm coi các ÿҥo Biên Hòa,
Long - Tѭӡng và An – Hà.
– Tháng 4. Bӓ lӋ cҩm bán muӕi ӣ Nam kǤ sang Cao Miên, viӋc chuyên chӣ muӕi ÿi bán
qua Cao Miên tӯ ÿó thông thѭѫng.
– Tháng 7. Ĉһt trѭӡng giao dӏch ӣ 3 sӣ Tân Lҥi, Tân Ĉӏnh, Tân Thuұn tӍnh Biên Hòa.
Ĉәi thuӃ sҧn vұt cӫa dân Man làm thuӃ ÿҫu nguӗn, cho phép dân lãnh trѭng nӝp thuӃ. 1/ Sӣ Tân
/ҥi nguyên ngҥch dân Man hàng năm nӝp 122 cân sáp ong; nay châm chѭӟc giҧm làm ÿӗng
niên nӝp 80 cân sáp ong; 2/ Sӣ Tân Ĉӏnh nguyên ngҥch dân Man hàng năm nӝp 26 cân sáp ong,
1.350 nhӵa trám; nay châm chѭӟc giҧm làm ÿӗng niên nӝp 20 cân sáp ong, 100 cân nhӵa trám,
50.000 sӧi mây; 3/ Sӣ Tân Thuұn, nguyên ngҥch dân Man hàng năm nӝp 180.000 sӧi mây; nay
châm chѭӟc giҧm làm ÿӗng niên nӝp 15 vҥn sӧi. Nguyên ngҥch thuӃ ÿinh cӫa dân Man bӓ ÿi.
1852
– Tháng 4. Tuҫn phӫ Biên Hòa Ngô Văn Ĉӏch vì thuӝc biӅn (binh lính cӫa mình) có ý
dung túng kҿ buôn thuӕc phiӋn lұu bӏ phát giác ra. Vua sai phҥt bәng cӫa Ĉӏch. Khoa ÿҥo
9ѭѫng Sӻ KiӋt giӳ lӡi tâu không bҵng lòng phҥt bәng. Vua nói rҵng Khoa ÿҥo nói phҧi, bèn ra
OӋnh tiêu bӓ chӍ trѭӟc ÿi, rӗi chuҭn cho bӝ Hình nghӏ lҥi. Bӝ Hình tâu lên Ĉӏch phҧi giáng, ÿәi
ÿi nѫi khác.
– Tháng 9. Cho Hӝ bӝ Hӳu thӏ lang sung biӋn các vө là NguyӉn Cӱu Trѭӡng thăng bә
Tuҫn phӫ tӍnh Biên Hòa.
– Tháng 12. Ĉình viӋc tuyӇn lính duyӋt ÿinh vӅ sang năm cho xӭ Nam kǤ (vì cӟ ÿѭѫng
ÿәi dӗn binh ÿinh).
1853

14.3 Page 133

▲back to top


– Tháng 1. Cho Phan Thanh Giҧn (nguyên Thѭӧng thѭ bӝ Lҥi sung phó Kinh lѭӧc Nam
NǤ, lãnh Tuҫn phӫ Gia Ĉӏnh, kiêm tri các ÿҥo Biên Hòa, Long - Tѭӡng, An – Hà) thăng Thӵ
HiӋp biӋn Ĉҥi hӑc sƭ.
* Chuҭn cho Nam kǤ thi hành phép mӣ ÿӗn ÿLӅn và lұp ҩp, ÿһc biӋt là 2 tӍnh An Giang và
Hà Tiên: Thông báo cho dân chúng ӣ Nam kǤ và các trӵc tӍnh (tӯ Bình Thuұn ra Bҳc) cho phép
tình nguyӋn viӋc mӝ dân ÿѭa ÿӃn bӡ kinh Vƭnh TӃ và phӫ Ba Xuyên, Tӏnh Biên khai phá ÿҩt
hoang lұp nghiӋp. Dân mӝ làm ÿӗn ÿLӅn thì dӗn làm binh ÿӗn ÿLӅn, dân mӝ lұp ҩp thì 10 ngѭӡi
trӣ lên cho khai hoang lұp thành 1 thôn. Sau ÿó, NguyӉn Tri Phѭѫng lҥi tâu xin cho dân lөc tӍnh
Nam kǤ không chӍ phҧi ÿӃn Ba Xuyên, Tӏnh Biên khai hoang mà ÿѭӧc phép khai phá các vùng
ÿҩt hoang trong tӍnh hҥt thuӝc lөc tӍnh mà lұp ҩp, sáp nhұp vào các tәng ÿã hiӋn có. Các ÿLӅu
khoҧn ÿӅu theo lӋ trѭӟc; nhѭng thuӃ ÿinh, ÿLӅn thì sau 5 năm mӟi thu thuӃ. Mһc khác, tù tӝi
chính quán, ngө quán ӣ 6 tӍnh (tӯ tӝi sung quân trӣ xuӕng) không kӇ quan hay dân bӏ phҥm tӝi,
QӃu có ngѭӡi nào ra sӭc tình nguyӋn mӝ dân lұp thành 1 ÿӝi, hoһc 1 thôn, ÿӅu ÿӫ 50 ngѭӡi thì
cho phép lұp làng, hӑ bҧo nhұn cam kӃt sӁ ÿѭӧc tҥm tha, ÿi chiêu mӝ ÿӫ thì tha tӝi.
– Tháng 5. TriӅu ÿình bàn viӋc sáp nhұp các tӍnh thuӝc lөc tӍnh Nam kǤ. Ngѭӡi ÿӅ nghӏ
nhұp 2 tӍnh làm 1 tӍnh, ngѭӡi thì ÿӅ nghӏ nhұp 3 tӍnh làm 1 tӍnh. Bàn tính ý kiӃn trao ÿәi không
xong bèn bӓ ÿҩy.
– Tháng 7. Dө cho các tӍnh Nam kǤ xét có ngѭӡi nào làm ruӝng xuҩt sҳc hѫn cҧ tâu lên
ÿӇ thѭӣng.
– Tháng 8. Các tӍnh Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, An Giang, Hà Tiên, kǤ thuӃ thân tháng 4
phҧi nӝp tӯ năm ҩy, miӉn cho 3 thành, gӗm vӟi thuӃ biӋt nҥp hoãn dӃn năm sau.
Ĉһt các cөc thӧ ӣ các tӍnh trong Nam, ngoài Bҳc (mӝ thӧ mӝc, thӧ ÿóng thuyӅn ӣ ngoài
Vә ÿinh làm viӋc ҩy. TӍnh lӟn 10 ngѭӡi, tӍnh nhӓ 5 ngѭӡi. Ngѭӡi nào không dӵ vào hҥng thӧ
Pӝ, thì tӟi khi có viӋc, thuê 1àm công dӏch).
* Ĉӏnh lҥi ngҥch thuӃ sҧn vұt ӣ Biên Hòa: 1 hӝ dҫu mӥ, ÿӗng niên nӝp thӭ dҫu rái 80
cân, nhӵa trám 50 cân. Sӣ Tân Ĉӏnh ӣ ÿҫu nguӗn nӝp sáp ong 120 cân. Sӣ Tân Thuұn sáp ong
200 cân.
– Tháng 12. Giҧm lính thú ӣ các ÿӗn thuӝc 6 tӍnh Nam kǤ.
1854
– Tháng 3. Giҧm bӟt các viên dӏch ӣ Phiên ty (ty cӫa Bӕ chánh), NiӃt ty (ty cӫa Án sát)
và phӫ huyӋn ӣ 6 tӍnh Nam kǤ. Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng mӛi tӍnh Phiên ty giҧm 1 kinh lӏch, 1 bát
phҭm, 2 cӱu phҭm và 9 ngѭӡi vӏ nhұp lѭu; NiӃt ty giҧm 1 thông phán, 1 cӱu phҭm và 5 ngѭӡi
Yӏ nhұp lѭu.
Phӫ nào công viӋc trӑng yӃu nhiӅu vӯa hay nhiӅu lҳm thì mӛi phӫ ÿӇ lҥi 1 Lҥi mөc và 5
Thông lҥi; phӫ nào công viӋc vӯa phҧi hay ít thì mӛi phӫ ÿӇ lҥi 1 Lҥi mөc và 4 Thông lҥi.
HuyӋn nào công viӋc trӑng yӃu thì ÿӇ lҥi 1 Lҥi mөc và 4 Thông lҥi. HuyӋn nào viӋc ít
hay viӋc vӯa thì ÿӇ lҥi 1 Lҥi mөc và 3 Thông lҥi.
– Tháng 4. Phát chҭn cho thôn Vƭnh An ӣ Biên Hòa vì bӏ hӓa tai.
* Giһc biӇn giӃt ngѭӡi cѭӟp bóc thuyӅn buôn ӣ cӱa biӇn Long Hѭng vӅ Biên Hòa.
* Ĉӏnh lҥi ngҥch thuyӅn 6 tӍnh Nam kǤ (Biên Hòa: ThuyӅn ÿLӇn thӫ 30 chiӃc. Gia Ĉӏnh:
thuyӅn ÿLӇn thӫ 67 chiӃc. Ĉӏnh Tѭӡng thuyӅn ÿLӇn thӫ 43 chiӃc. Vƭnh Long thuyӅn ÿLӇn thӫ 67
chiӃc. An Giang thuyӅn ÿLӇn thӫ 30 chiӃc).

14.4 Page 134

▲back to top


– Hӧp lҥi voi và binh ӣ Biên Hòa vào vӟi ÿӝi voi ӣ Gia Ĉӏnh (voi cӝng 10 thӟt, binh
Fӝng 55 ngѭӡi).
* Vua Tӵ Ĉӭc chuҭn y lӡi tâu cӫa Kinh lѭӧc sӭ Nam kǤ NguyӉn Tri Phѭѫng xin khoan
hoãn cho 3 năm vӅ thuӃ thân cùng viӋc ra lính, tҥp dӏch cho dân trӕn thuӝc 6 tӍnh mӟi trӣ vӅ,
còn dân mӟi mӝ thì khoan hoãn 5 năm. Xã dân nào, ÿã chiêu dө dân trӣ vӅ mà không ÿӫ
nguyên sӕ, có tình nguyӋn lҥi mӝ dân phiêu lѭu thôn khác ÿӃn cày cҩy khai khҭn, lұp riêng tên
thôn, ÿӇ khҩu ÿLӅn vào sӕ dân trӕn ӣ thôn mình, thì viӋc ra lính tҥp dӏch và thuӃ lӋ sӁ khoan
hoãn cho 5 năm.
* Biên Hòa cùng 11 tӍnh Nam Bҳc ÿѭӧc mùa.
– Tháng 12. Phát chҭn cho 2 thôn Vƭnh Hӝi, Long Vinh ӣ Biên Hòa bӏ hӓa tai.
1855
– Tháng 10. Lúa ÿӗng ӣ phӫ Phѭӟc Tuy tӍnh Biên Hòa bӏ chuӝt cҳn, hҥ lӋnh cho ÿһt cách
ÿXәi chuӝt.
1856
– Tháng 1. Sai các tӍnh Thanh Hóa, NghӋ An và Biên Hòa ÿóng mӟi 3 chiӃc thuyӅn bӑc
ÿӗng: Thөy hӗng, TӍnh dѭѫng và Thanh hҧi (vì thiӃu ngҥch thuyӃt).
– Tháng 2. Tuҫn phӫ Biên Hòa NguyӉn Ĉӭc Hoan xin ÿѭӧc phái thuyӅn ÿi tuҫn tiӇu vào
trung tuҫn tháng 2 ÿӃn tháng 8 thì rút vӅ thay vì lӋ trѭӟc cӭ ÿӃn thѭӧng tuҫn tháng 4 thì phái ÿi,
ÿӃn trung tuҫn tháng 9 thì rút vӅ. Vua y cho.
– Tháng 10. Biên Hòa ÿѭӧc mùa.
– Tháng 11. Vua Tӵ Ĉӭc chuҭn lӡi tâu cӫa Kinh lѭӧc sӭ Nam kǤ NguyӉn Tri Phѭѫng,
Phҥm ThӃ HiӇn: Các bӡ cõi mҥn biӇn ӣ 6 tӍnh nam kǤ thì cӱa Cҫn Giӡ ÿã sâu lҥi rӝng, thuyӅn
Oӟn ÿi lҥi dӉ dàng rҩt là quan yӃu; cӱa biӇn TiӇu ӣ Ĉӏnh Tѭӡng là quan yӃu thӭ nhì, xin ӣ quãng
Gѭӟi bҧo Tam KǤ cho sông hҽp, bӡ bên tҧ thuӝc thôn Lѭѫng ThiӋn tӍnh Biên Hòa, bên bӡ hӳu
thuӝc thôn Bình Khánh (ӣ dѭӟi thôn Lѭѫng ThiӋn) tӍnh Gia Ĉӏnh chia ÿһt 2 ÿӗn bҧo bên tҧ và
bên hӳu, ÿӇ cùng nѭѫng tӵa nhau.
1857
– Tháng 2. Tӵ Ĉӭc sai quan tӍnh Biên Hòa tra lҩy tên các biӅn binh mҩt tích vào tháng 3
Qăm 1856 trên thuyӅn vұn tҧi ÿi biӇn chӣ các hҥng vӅ kinh nҥp, gһp gió trôi mҩt, cho tiӅn tuҩt
Jҩp ÿôi, ÿѭa cho ngѭӡi nhà và sai quan tӃ 1 tuҫn.
– Tháng 4. Quan tӍnh Biên Hòa xin cho dân tӍnh bӓ trӕn trӣ vӅ ÿѭӧc hoãn kén lính nӝp
thuӃ 5 năm. Tӵ Ĉӭc y cho.
– Tháng 5. ThuyӅn buôn bӏ mҩt cѭӟp ӣ phҫn biӇn Biên Hòa, không có ngѭӡi biӃt ÿӇ ӭng
Fӭu. Tҩn thӭ 2 ÿӗn Ma Ly, Long Hѭng và bә biӅn ӣ Kinh tӍnh phái, cùng quan tӍnh ÿӅu phҧi
giáng phҥt có thӭ bұc khác nhau.
1858 – 1954
7ҥi Pháp, chiӃn dӏch báo chí 1855 - 1958 ÿӕi vӟi viӋc chiӃm Nam KǤ, có hai xu hѭӟng rõ
UӋt: Mӝt là, chiӃm Nam KǤ và thành lұp thuӝc ÿӏa, cӫa nhӳng ngѭӡi Thiên chúa giáo; và hai là,
nhӳng tham vӑng kinh tӃ. Ĉһc biӋt có ý kiӃn trình bày vө Nam kǤ nhѭ là mӝt cuӝc can thiӋp có
Oӧi cho Thiên chúa giáo và ÿòi sӱa chӳa nhӳng bҩt công ÿӕi vӟi các công dân cӫa Pháp.
9Ӆ phҫn Napoleon ÿӋ III tiӃp theo thѭ ngҳn (1 - 1857) mà linh mөc Hué gӱi ÿӃn Hoàng

14.5 Page 135

▲back to top


ÿӃ ÿã nhҳc vӅ quyӅn cӫa nѭӟc Pháp trong hiӋp ѭӟc vӟi Gia Long mà Bá Ĉa Lӝc ÿҥi diӋn, và
sau khi ÿѭӧc giám mөc Pellerin thân hành ÿӃn nѫi Napoleon nghӍ mát ÿӇ kӇ các con sӕ các giáo
Vƭ và thҫy tu ӣ Ĉông Dѭѫng bӏ hҥi, ÿã dүn quyӃt ÿӏnh hành ÿӝng ӣ Ĉông Dѭѫng: Coi ÿây là
Pӝt cuӝc phô trѭѫng sӭc mҥnh cӫa hҧi quân và ÿѭӧc quan niӋm là cuӝc viӉn chinh Nam kǤ nhѭ
là sӵ kéo dài cuӝc viӉn chinh ӣ Trung Quӕc.
6ӵ kiӋn giám mөc Diaz bӏ sát hҥi ӣ Bҳc kǤ ngày 20 – 7 - 1857, ngѭӡi mà hoàng hұu
Etigénie quen thân tӯ thuӣ còn nhӓ và kӃ ÿó cái chӃt cӫa giám mөc Melchior bӏ sát hҥi ӣ Bҳc
NǤ ngày 28 – 7 - 1858 tiӃp theo, ÿã cӫng cӕ quyӃt ÿӏnh can thiӋp ӣ Ĉông Dѭѫng cӫa Napoléon
ÿӋ III và ÿã ÿѭa Rigault de Genouilly ÿӃn Tourane ngày 31 - 8 - 1858 ÿӇ rӗi ÿi lҫn ÿӃn viӋc
chiӃm Gia Ĉӏnh, Biên Hòa.
1858
– Tháng 5. Chuҭn cho nhӳng ngѭӡi thuӝc dân tӝc ít ngѭӡi ӣ các tӍnh Thӯa Thiên, Biên
Hòa, NghӋ An, Thanh Hóa, Tuyên Quang, Sѫn Tây, Thái Nguyên, Hѭng Hóa ra làm tәng lý
Yүn theo tөc cNJ, không cҫn lҩy cӟ là thân thích phҧi hӗi tӷ, ÿӇ tiӋn cho dân. (Nghӏ mӟi, phàm
Wәng lý có hӑ thân phҧi ÿӇ tang 1 năm, cùng là thông gia vӟi nhau thì phҧi hӗi tӏ. Nhӳng thә
dân, phҫn nhiӅu 1 châu chӍ có 1, 2 hӑ, tәng lý theo tұp tөc thѭӡng lҩy con cháu ngѭӡi thә tù ra
làm. Nay sӭc phҧi hӗi tӏ, có ÿLӅu không tiӋn, cho nên bӓ ÿi).
– Tháng 7. Ĉӏnh ngҥch thuyӅn ӣ Nam kǤ: Biên Hòa ÿӏnh ngҥch 22 chiӃc, ngoҥi ngҥch 7
chiӃc.
– (31 - 8) ChiӃn thuyӅn cӫa R. de Genouilly nã súng vào Ĉà Nҹng, mӣ ÿҫu cuӝc xâm
Oѭӧc cӫa Pháp vào ViӋt Nam.
– (1- 9) R. de Genouilly vӕn là thiӃu tѭӟng Tәng chӍ huy lӵc lѭӧng hҧi quân Pháp ӣ biӇn
Ĉông, ÿѭӧc phong chӭc Tәng chӍ huy lӵc lѭӧng viӉn chinh tҥi ViӋt Nam và giӳ chӭc này ÿӃn 8
– 11 - 1959.
– Tháng 11. Quân dân ÿҳp thành ÿҩt ӣ bӡ cát núi Phѭӟc Thҳng (Biên Hòa) ÿӇ bҧo vӋ
pháo ÿài trên núi, phòng chӕng ÿánh quân Pháp.
1859
– Tháng 2. TriӅu ÿình ban lӋnh cho phép thu nhұn nhӳng ngѭӡi tình nguyӋn tham gia
quân chính qui; cho phép dân Nam kǤ chӃ tҥo binh khí và tә chӭc các ÿӝi hѭѫng dõng bҧo vӋ
làng xã; cho phép sƭ phu Nam kǤ chiêu mӝ nghƭa quân ÿӇ tӵ ÿi ÿánh giһc hoһc sáp nhұp vào
quân thӭ cӫa triӅu ÿình.
(2 - 2) Sau 5 tháng chiӃm ÿóng các ÿӗn ӣ Tourane (Ĉà Nҹng) bӏ quân ta ÿánh trҧ khó bӅ
tiӃn vào ÿѭӧc khiӃn cho binh ÿӝi rҩt khә sӣ, Genouilly quyӃt ÿӏnh rút quân ÿánh Sài Gòn, kho
lúa cӫa nѭӟc Nam.
(4 - 2) De Genouilly ÿã tұp trung 2.000 quân Pháp và Tây Ban Nha ӣ VNJng Tàu.
(5 - 2) Quân Pháp tҩn công pháo ÿài Phѭӟc Thҳng, vӏ trí tiӅn tiêu cӫa Gia Ĉӏnh.
(9 - 2) Ĉoàn tàu gӗm có trong sӕ ÿó 2 tàu hӝ tӕng Phlégéton và Primauguet, ÿӃn trѭӟc
9NJng Tàu phá hӫy các ÿӗn lNJy trҩn giӳ lӕi vào sông Sài Gòn. Thӕng chӃ Trҫn Ĉӗng, tәng chӍ
huy thӫy lөc quân ViӋt Nam, ra lӋnh các chiӃn thuyӅn ta chұn ÿánh. ĈӃn chiӅu, Trҫn Ĉӗng tӱ
trұn.
Ĉoàn tàu giһc ngѭӧc sông Ĉӗng Nai, liên tiӃp phá hӫy khoҧng 12 ÿӗn lNJy và 3 kè cӯ
(Hirtimili, 25): các ÿӗn Lѭѫng ThiӋn (Biên Hòa), Phѭӟc Vƭnh, Danh Nghƭa (Gia Ĉӏnh) rӗi vào
Fӱa Cҫn Giӡ, chұn sông ngҧ ba sông Nhà Bè (Biên Hòa) hãm các ÿӗn Tҧ Ĉӏnh, Tam KǤ (Biên

14.6 Page 136

▲back to top


Hòa), Bình Khánh Phú Mӻ, Hӳu Bình (Gia Ĉӏnh).
(17 - 2) Thành Gia Ĉӏnh mҩt, Án sát Lê Tӯ tӵ vүn theo thành. Ĉô ÿӕc VNJ Duy Ninh rút
ra khӓi thành ÿӃn thôn Phѭӟc Lý (Cҫn Giuӝc) thì tӵ tӱ. ĈӅ ÿӕc Trҫn Trí, Bӕ chánh VNJ Thӵc rút
YӅ Tân Thӟi huyӋn Bình Long. Trѭӟc khi Tôn Thҩt Cáp, Thӕng ÿӕc, tiӇu bӝ quân vө ÿҥi thҫn,
và Phan Tƭnh, tham tán, ÿѭӧc Tӵ Ĉӭc cӱ vào Nam kǤ ÿӇ chӕng giһc, nhѭng chѭa ÿӃn nѫi thì
thành ÿã mҩt nên phҧi ÿóng binh ӣ Biên Hòa, mӝ thêm quân.
* 5.800 nông dân Gia Ĉӏnh dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa cӵu tri huyӋn Trҫn ThiӋn Chánh và cӵu
sṷt ÿ͡i Lê Huy chӫ ÿӝng tұp hӧp nhau ÿi chӕng giһc Pháp, bҧo vӋ cho quân triӅu ÿình rút vӅ
Tây Thӟi.
(18 - 2) Quân Pháp kéo vào chiӃm ÿóng Sài Gòn.
* Sau khi thành Gia Ĉӏnh thҩt thӫ, triӅu ÿình ÿLӅu 1.500 quân chính qui tӯ 3 tӍnh Bình
Ĉӏnh, Bình Thuұn, Khánh Hòa (mӛi tӍnh 500 quân) vào phòng giӳ Biên Hòa.
– Tháng 3. TriӅu ÿình lӋnh cho các tӍnh tӯ Bình Ĉӏnh vào Nam tuyӇn tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi
biӃt nghӅ làm thuӕc, ÿһc biӋt là biӃt chӳa vӃt thѭѫng ÿѭa vào quân thӭ Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa
chӳa cho binh lính, mӛi tháng cҩp cho 2 quan tiӅn và 1 phѭѫng gҥo.
(6 - 3) TriӅu ÿình ÿLӅu quân Vƭnh Long và Ĉӏnh Tѭӡng kéo vӅ khu vӵc chùa Mai Sѫn và
ONJy Lão Cҫm ÿӇ mѭu chiӃm lҥi thành Gia Ĉӏnh. Quân Pháp ÿánh chiӃm Mai Sѫn, quân ta rút vӅ
9ƭnh Long.
Giһc Pháp ra lӋnh phá hӫy thành Gia Ĉӏnh và rút ra ngoài thành ÿóng quân.
(20 - 4) R. de Genouilly giao quyӅn cho Ĉҥi tá hҧi quân Jaurréguiberry, còn hҳn trӣ ra Ĉà
1ҹng tính viӋc tҩn công HuӃ.
(8 - 5) Pháp – Tây Ban Nha bҳt ÿҫu mӣ ÿӧt tҩn công vào các tuyӃn phòng thӫ cӫa triӅu
ÿình ӣ HuӃ.
– Tháng 8. Nhân dân Biên Hòa, nhiӅu ngѭӡi tӵ nguyӋn góp tiӅn nuôi quân chӕng giһc.
(1 - 11) Page, ThiӃu tѭӟng hҧi quân thay R. de Genouilly, giӳ chӭc Tәng chӍ huy lӵc
Oѭӧng hҧi quân Pháp ӣ biӇn Ĉông, kiêm Tәng chӍ huy lӵc lѭӧng viӉn chinh ÿánh chiӃm ViӋt
Nam.
1860
– Tháng Giêng. Page cӱ phái viên ÿӃn quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿѭa bҧn dӵ thҧo Hòa ѭӟc, gӗm
11 ÿLӅu khoҧn. ChӍ huy quân thӭ Gia Ĉӏnh bác bӓ hҷn 3 ÿLӇm cuӕi, còn 8 ÿLӅu khoҧn tҥm thӡi
chҩp thuұn. Thҩy vұy, Page ra lӋnh tҩn công, nhә cӯ tràm vào sông ÿánh chiӃm khu vӵc Mai
6ѫn (Gò Cây Mai).
11 khoҧn cӫa Pháp ÿã ghi là:
1) Hai bên ch̭m dͱt xung ÿ͡t, ký k͇t hòa hi͇u vͣi nhau.
2) Sͱ th̯n cͯa Pháp ÿ˱ͫc s͵ dͭng ÿ˱ͥng b͡ ÿ͋ ÿi tͳ Ĉà N̽ng ra Hu͇.
3) N˱ͣc Nam ÿ̿t quan h͏ vͣi n˱ͣc nào thì n˱ͣc Pháp cNJng coi n˱ͣc ÿó là b̩n.
4) Tri͉u ÿình Hu͇ ph̫i khoan tha nhͷng ng˱ͥi c͡ng tác vͣi Pháp.
5) Pháp sͅ rút quân ngay sau khi hòa ˱ͣc ÿ˱ͫc hai bên ký k͇t.
6) Tri͉u ÿình Hu͇ không ÿ˱ͫc b̷t giͷ, xét h͗i, xâm ph̩m ÿ͇n tài s̫n cͯa nhͷng ng˱ͥi
theo ÿ̩o Gia Tô m͡t cách vô cͣ; tr˱ͥng hͫp giáo dân làm b̵y thì chi͇u lu̵t tr͓ t͡i.
7) Ĉ͙i vͣi giáo sƭ Pháp ph̩m t͡i, tri͉u ÿình ph̫i giao cho n˱ͣc Pháp x͵ lý, chͱ không
ÿ˱ͫc gi͇t, ÿóng gông, khóa, trói.
8) Không ÿ˱ͫc ngăn c̫n ho̿c yêu sách ngo̩i l͏ ÿ͙i vͣi th˱˯ng thuy͉n cͯa n˱ͣc Pháp

14.7 Page 137

▲back to top


ÿ͇n các c͵a bi͋n thông th˱˯ng buôn bán.
9) Tri͉u ÿình Hu͇ c̭p cho Tây Ban Nha 1 b̫n hòa ˱ͣc.
10) Cho giáo sƭ Pháp ÿ˱ͫc t͹ do ÿ͇n nhͷng xã có dân theo ÿ̩o ÿ͋ gi̫ng ÿ̩o.
11) Cho ng˱ͥi Pháp ÿ͇n bͥ bi͋n l̵p ph͙ th˱˯ng buôn bán.
(20 - 3) Page, theo lӋnh triӅu ÿình Pháp, ÿLӅu hӃt quân Pháp ӣ Ĉà Nҹng sang chiӃn
trѭӡng Trung Quӕc, hӛ trӧ cho Phó Ĉô ÿӕc Charner. Bҩy giӡ lӵc lѭӧng chiӃm ÿóng cӫa giһc ӣ
Sài Gòn còn 800 lính Pháp, 200 Tagal (Philipine) do Ĉҥi tá hҧi quân D’Ariès chӍ huy vӟi sӵ hӛ
trӧ cӫa sƭ quan Tây Ban Nha là Palanca Gutterez.
– Tháng 8. TriӅu ÿình cӱ NguyӉn Tri Phѭѫng giӳ chӭc Tәng thӕng Quân vө vào Nam
chӍ huy quân thӭ Gia Ĉӏnh tә chӭc viӋc ÿánh Pháp. NguyӉn Tri Phѭѫng ÿӅ xuҩt ý kiӃn mình
Yӟi triӅu ÿình: 1/ Phҧi huy ÿӝng tӯ 15 ÿӃn 20 nghìn quân chia ÿóng 3 nӟi là ÿӗn Phú Thӑ, Biên
Hòa và Tân An.; 2/ Phҧi phòng thӫ ÿѭӡng sông, ngòi lӟn nhӓ; 3/ Vӯa ÿánh, vӯa giӳ ÿӇ áp sát
chӛ ÿӏch ÿóng quân; 4/ Phҧi trang bӏ tӯ 20 ÿӃn 30 cӛ súng lӟn, ÿѭӡng kính nòng tӯ 2 tҩc 9 phân
trӣ lên.
– Tháng 12. Tham tán quân thӭ Quҧng Nam, kiêm Tәng ÿӕc Ĉӏnh Tѭӡng – Biên Hòa là
Phҥm ThӃ HiӇn ÿѭӧc triӅu ÿình cӱ chӭc Tham tán quân thӭ Gia Ĉӏnh ÿӇ cùng NguyӉn Tri
Phѭѫng mѭu viӋc ÿánh chӕng giһc.
1861
(7 - 2) Charner ÿLӅu quân tӯ Trung Quӕc sang Sài Gòn: 2.200 lính và sƭ quan, 800 lính
tagal và 600 ngѭӡi Trung Quӕc mӟi tuyӇn ӣ Quҧng Ĉông.
(25 - 2) Ĉҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ cùng ngày, Phó ÿô ÿӕc Page nhә tҩt cҧ các ÿӗn lNJy trҩn
giӳ thѭӧng lѭu sông Ĉӗng Nai.
* Ĉҳp hàn trên sông Ĉӗng Nai chһn ӣ chӛ hӧp lѭu sông Ĉӗng Nai vӟi sông Tҳc bӣi 9 ÿұp
kiên cӕ bҵng cӯ cây và mӝt kè cӯ bҵng ÿá. Tҩt cҧ các ÿұp này ÿѭӧc canh giӳ bӣi nhӳng ÿӗn lNJy
và ө pháo.
(28 - 2) Sau khi căn cӭ tiӃp vұn Thuұn KiӅu và ÿӗn Tân Thӟi thҩt thӫ, cùng lúc các ÿoàn
quân Pháp lөc soát tӍnh Gia Ĉӏnh mӟi chiӃm lҥi ÿѭӧc, Phó ÿô ÿӕc Page trҩn giӳ sông Ĉӗng Nai
và phong tӓa Biên Hòa (Histoire militaire, tr. 32 và 34).
(28 - 2) TӍnh lӷ mӟi cӫa Gia Ĉӏnh (huyӋn Tân Long, thôn Tân Tҥo, phӫ Tân Bình) cNJng
thҩt thӫ, quân triӅu ÿình rút vӅ phòng thӫ Biên Hòa. Các tuyӃn ÿѭӡng dүn tӟi Ĉӏnh Tѭӡng, Biên
Hòa ÿӅu ÿѭӧc phòng bӏ; sông rҥch ÿѭӧc ÿҳp hàn cҧn, cҩm ÿò ngang, ÿһt ÿӗn và bӕ trí quân mai
phөc.
– Tháng 3. Ĉӏnh mӭc thѭӣng cho nhӳng ngѭӡi mӝ nghƭa quân hoһc ÿem ngѭӡi thân
thuӝc trong gia ÿình mình gia nhұp quân tӍnh hay quân thӭ ӣ Nam kǤ ÿӇ chӕng Pháp. Ĉӕi vӟi
nhӳng ngѭӡi ӣ Biên Hòa, Vƭnh Long, An Giang, Hà Tiên; mӝ ÿӫ 50 ngѭӡi thѭӣng thө Suҩt ÿӝi
trұt tòng ngNJ phҭm; mӝ 500 ngѭӡi thѭӣng thө Quҧn cѫ trұt chánh tӭ phҭm. Ĉem ngѭӡi thân gia
nhұp vào quân ÿӝi ÿѭӧc thѭӣng tӯ cӱu phҭm ÿӃn ngNJ phҭm theo sӕ lѭӧng tӯ 10 ngѭӡi ÿӃn 50
ngѭӡi. Trѭӡng hӧp mӝ 2, 3 cѫ (1.000 - 1.500 lính) ÿӧi chӍ cӫa vua cҩt nhҳc lên bұc cao.
(8 - 3) Quân lính rút tӯ ÿҥi ÿӗn Chí Hòa ÿӃn Biên Hòa, “do thѭӧng ÿҥo chҥy lên Tây
Ninh, rӗi trӣ vӅ Biên Hòa, cùng vӟi các quan tӍnh Gia Ĉӏnh là Tuҫn vNJ Ĉӛ Quang, Bӕ chánh
Ĉăng Công Nhѭӧng, Án sát Phҥm Ý” (Phan Khoang, sÿd, 155 - 156).
(14 - 4) Thѭӧng thѭ bӝ Hӝ, NguyӉn Bá Nghi, ÿem 4.000 quân vào Biên Hòa, xét tình
thӃ, biӃt không chӕng nәi quân Tây nên cӕ ý giҧng hòa, ÿem hiӋn trҥng tâu lên vua. (Phan
Khoang, 160).

14.8 Page 138

▲back to top


– Tháng 5. Dө cӫa Tӵ Ĉӭc ÿӕc thúc NguyӉn Bá Nghi hành ÿӝng sau khi cùng Tôn Thҩt
Ĉính ÿѭӧc phái mang 4000 quân vào Biên Hòa ÿӇ tăng cѭӡng phòng thӫ tiӃp theo vө ÿҥi ÿӗn
Chí Hòa (25 – 2 - 1861) và Ĉӏnh Tѭӡng (14 - 4 - 1861) thҩt thӫ.
– Tháng 6. NguyӉn Bá Nghi ÿem bҧn nghӏ hòa cӫa Charner ra HuӃ, gӗm có 12 ÿLӅu,
trong ÿó ÿLӅu 4 yêu cҫu nhѭӧng Thӫ Dҫu Mӝt cho Pháp. (Thӫ Dҫu Mӝt lúc ÿó thuӝc Biên
Hòa).
Thѭӧng tuҫn tháng 6, Trѭѫng Ĉӏnh tӯ Gò Công (Tân An) lên tìm ra mҳt vӏ ÿҥi thҫn ÿang
trҩn nhұm Biên Hòa (Tôn Thҩt HiӋp, hay Cáp), hӭa sӁ làm xoay sӣ cөc diӋn.
(21 – 22 - 6) Tri huyӋn Long Thành (thuӝc phӫ Phѭӟc Tuy, tӍnh Biên Hòa), Ĉӛ Trình
Thoҥi (hay huyӋn Toҥi), bӏ cách chӭc. Ông là ngѭӡi huyӋn Tân Hòa, tӍnh Gia Ĉӏnh, ÿánh nhau
Yӟi giһc ӣ ÿӗn Qui Sѫn, tӭc Sѫn Qui (Gò Công).
– Tháng 8. Khoҧng tháng 8, bӕn liên ÿӝi trong sӕ 24 liên ÿӝi do Quҧn Ĉӏnh chiêu mӝ và
võ trang, trú ÿóng tҥi Biên Hòa (Lѭѫng Văn Lӵu, 11,174).
Sau khi Biên Hòa thҩt thӫ, triӅu ÿình khiӇn trách hai vӏ ÿҥi thҫn Thân Văn NghiӋp và
NguyӉn Túc Trѭng và ra lӋnh hӑ hiӋp cùng Tuҫn vNJ Ĉӛ Quang NhiӃp tìm Trѭѫng Công Ĉӏnh ...
Ông Ĉӏnh truyӅn lӋnh cho nghƭa binh Tân Long, Bình Dѭѫng, Bình Long, Biên Hòa hӧp ý,
cùng mӝt lúc tҩn công ÿӗn Mai Sѫn, Thuұn KiӅu, Tây Thӟi, Phѭӟc Tuy, Bình An, Long Thành,
ÿӇ kiӅm hãm quân Pháp.
– Tháng 12. Pháp quân quҩy rӕi Suӕi LNJ, tӍnh Biên Hòa và sau ÿó rút lui vì bӏ quân ta hai
Oҫn ÿánh bҩt ngӡ ÿҭy lùi ÿѭӧc; nhѭng sau ÿó lҥi kéo binh ÿӃn hai làng An Thҥnh và Bình Chuҭn
thuӝc Biên Hòa, bӏ phó ÿӅ ÿӕc Lê Quang TiӃn ban ÿêm kéo quân ÿӃn ÿánh ÿѭӧc.
(9 - 12) Côn Ĉҧo bӏ Ĉҥi úy hҧi quân Lespès, chӍ huy chiӃc Norzagaray, chiӃm ngày 9 –
12 - 1861, và ÿһt ӣ ÿó mӝt trҥi giam (1 – 3 - 1862). (Ghi chú: Năm 1702, ngѭӡi Anh chiӃm
Côn Lôn ÿӏnh làm thѭѫng ÿLӃm nhѭng năm sau 1703 bӏ ÿánh dҽp. Nhѭӡng hҷn cho Pháp theo
hòa ѭӟc 5 – 6 - 1862).
(10 - 12) Ĉô Ĉӕc Bonard, tәng chӍ huy thay thӃ Ĉô ÿӕc Charner (30.11.1861), quyӃt ÿӏnh
tiӃn ÿánh Biên Hòa và Vƭnh Long, nhҩt là sau khi chiӃc Espérance bӏ NguyӉn Trung Trӵc - gӑi
là Quҧn Lӏch / Năm Lӏch ÿӕt cháy tҥi vàm sông Nhұt Tҧo, làm chӃt cháy 17 thӫy binh Pháp và
Tagal (10 - 12 - 1861).
(13 - 12) Bonard, chӍ huy trѭӣng quân Pháp ӣ Sài Gòn, ký huҩn lӋnh vӅ kӃ hoҥch ÿánh
chiӃm Biên Hòa: Lӵc lѭӧng ÿánh chiӃm Biên Hòa gӗm ÿҥi ÿӝi khinh binh do Ĉҥi tá Foucault
chӍ huy; ÿҥo quân trӯ bӏ gӗm 300 lính thӫy quân lөc chiӃn, 100 quân Tây Ban Nha và 2 ÿҥi bác
do Ĉҥi tá Domenech Diego chӍ huy, ÿҥo quân thӭ 3 gӗm 2 hҥm thuyӅn và lӵc lѭӧng ÿә bӝ do
ThiӃu tá Lebris chӍ huy. KӃ hoҥch tiӃn công Biên Hòa chia làm 3 bѭӟc, trong ÿó dӵ ÿӏnh ÿánh
chiӃm BӃn Gӛ ÿӇ làm bàn ÿҥp ÿánh lên Biên Hòa.
7Ӎnh Biên Hòa (lúc ҩy bao gӗm cҧ Ĉӗng Nai, Bình Phѭӟc, Bình Dѭѫng và Bà Rӏa –
9NJng Tàu ngày nay) do Tuҫn phӫ NguyӉn Ĉӭc Hoan phө trách và ÿѭӧc Tӵ Ĉӭc cӱ Khâm sai
ÿҥi thҫn NguyӉn Bá Nghi vào tiӃp viӋn phòng thӫ, vӟi khoҧn 15.000 quân.
(14 - 12) Hai cánh quân ÿánh Biên Hòa, ÿѭӧc lӋnh tiӃn quân trong buәi sáng. Cánh quân
Eӝ binh Pháp, Tây Ban Nha do tiӇu ÿoàn trѭӣng Comte chӍ huy, ÿóng quân tӯ hôm trѭӟc trên
ÿӗi cao ӣ Hѭng Lӝc, ÿã tiӃn ÿánh làng Gò Công (11[1]) (Thӫ Ĉӭc), ÿLӇm then chӕt cӫa tiӅn ÿӗn
0ӻ Hòa, ÿӗn thҩt thӫ sau mӝt cuӝc ÿөng ÿӝ ngҳn ngӫi.
(11[1]) Ĉông nam Mӻ Hòa (Histoires militaires, 34) thuӝc tӍnh Biên Hòa (Monographie..., 49)

14.9 Page 139

▲back to top


(15 - 12) Quân Pháp do Comte và Diego tҩn công ÿӗn Mӻ Hòa (2).
(17 - 12) Bonard, theo chiӃn hҥm Ondine, chӍ huy quân thӫy bӝ tҩn công tӍnh thành Biên
Hòa. Tuҫn phӫ NguyӉn Ĉӭc Hoan, Án sát Lê Khai Cҭn bӓ thành chҥy; Khâm sai ÿҥi thҫn
NguyӉn Bá Nghi rút quân, băng qua vùng rӯng núi Phѭӟc Tuy chҥy vӅ Bình Thuұn.
(21 - 12) Lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng hy sinh. Sau khi chiӃm Biên Hòa, (26 - 11) Ĉҥi tá
Diégo dүn mӝt cánh quân ÿánh xuӕng Long Thành. Lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng ÿã chӍ huy
Pӝt nhóm nghƭa quân chұn ÿánh ÿӏch quyӃt liӋt. Trұn chiӃn kéo dài tӯ sáng sӟm ÿӃn 14 giӡ
chiӅu. Giһc tăng cѭӡng quân tiӃp viӋn tҩn công theo lӝ 17 và 19 bao vây nghƭa quân. NguyӉn
Ĉӭc Ӭng bӏ thѭѫng nһng, nghƭa quân rút vô rӯng. ĈӃn ngày 26 tháng 11 năm Tân Dұu (theo
dòng chӳ trên bia mӝ), ông qua ÿӡi. Nhân dân Long Phѭӟc (Long Thành) tôn NguyӉn Ĉӭc Ӭng
là thҫn. Hàng năm cúng tӃ thành lӋ.
(Cuӕi tháng 12) TriӅu ÿình cӱ Thѭӧng thѭ Bӝ binh NguyӉn Tri Phѭѫng làm Ĉәng suҩt
Quân vө Biên Hòa và Thӏ lang Bӝ binh Tôn Thҩt Cáp làm Phө tӃ Quân vө Biên Hòa, trӵc tiӃp
vào Nam kǤ tә chӭc ÿánh giһc.
1862
(7 - 1) Thӫy quân lөc chiӃn Tây Ban Nha dѭӟi quyӅn ÿLӅu khiӇn cӫa Ĉô ÿӕc Bonard, tҩn
công và nhә các công trình phòng thӫ ӣ Rҥch Hàm tҥi cӱa sông Dinh trong khi phҫn lӟn lӵc
Oѭӧng ÿә bӝ lên Vung Vang (mӝt xóm cӫa làng Long ĈLӅn, còn gӑi là “xóm tәng Tài”) nhѭng
vì nѭӟc ròng làm chұm trӉ nên không ÿӃn Bà Rӏa ÿѭӧc. Mӝt cuӝc trinh sát hùng hұu cNJng ÿã
ÿӃn gҫn 2km cách thành Bà Rӏa và nә súng nhѭng trѭӟc sӵ chӕng trҧ kiên quyӃt cӫa quân ÿӝi
ViӋt Nam (do Tәng ty Văn Ĉӭc Ĉҥi chӍ huy) và ÿêm ÿã xuӕng nên phҧi rút lui. Thành Bà Rӏa
thҩt thӫ.
(8 - 1) Sau khi ÿӝi tiӅn quân cӫa Pháp ngày hôm trѭӟc rút ÿi, Ĉô ÿӕc Lê Quang Tuyên
ÿӕt các khám ÿѭӡng và rút quân khӓi vӏ trí, lui vӅ hѭӟng ÿông, ngӯng ӣ làng Phѭӟc Thӑ
khoҧng 15km cách Bà Rӏa, suýt bӏ vây, bә vӅ hѭӟng Bҳc ӣ Long Phѭӟc ÿӇ ÿánh lҥc hѭӟng.
0ӝt bӝ phұn quân ÿӝi rút ÿi theo ngã Bà Ca (vùng ngѭӡi thiӇu sӕ ӣ Bà Rӏa) ӣ ÿây Ĉô ÿӕc Lê
Quang Tuyên theo ÿѭӡng cái quan dүn quân ÿӃn Cù My trên biên giӟi Bình Thuұn.
(1 - 3) ThiӃt lұp nhà tù Côn Ĉҧo – nhà tù ÿҫu tiên cӫa Thӵc dân Pháp trên ÿҩt nѭӟc ta.
(5 - 5) Simon, theo lӋnh cӫa Bonard, ÿi trên chiӃc Forbin bӓ neo ӣ sông Hѭѫng, ra HuӃ
ÿӇ ÿӅ nghӏ giҧng hòa.
(27 - 5) Lúc 6 giӡ 30 phút, tín hiӋu truyӅn tҧi qua ÿѭӡng dây thép (hӳu tuyӃn) tӯ Biên
Hòa ÿѭӧc phát ÿi và sau ÿó 2 phút, tín hiӋu này ÿã nhұn ÿѭӧc ӣ Sài Gòn. Ĉây là hӋ thӕng liên
Oҥc hӳu tuyӃn ÿҫu tiên ÿѭӧc thӵc dân Pháp thiӃt lұp dài 28km tӯ Sài Gòn – Biên Hòa.
Sau ÿó Simon vӅ Sài Gòn báo cáo rӗi ÿem chiӃc Forbin ra HuӃ rѭӟc sӭ ÿoàn ViӋt Nam,
nhѭng hai ông Phan Thanh Giҧn và Lâm Duy HiӋp ÿã ÿi trên chiӃn thuyӅn Thөy Nhҥc và ÿӃn
Sài Gòn ngày 26 – 5 - 1862.
(5 - 6) Hòa ѭӟc năm Nhâm Tuҩt, ký tҥi trѭӡng thi (12[2]) nhѭӡng cho Pháp ba tӍnh Gia
Ĉӏnh (Sài Gòn), Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng và Côn Ĉҧo. Hòa ѭӟc gӗm mѭӡi hai ÿLӅu khoҧn ÿӅ cұp
Wӟi nhӳng vҩn ÿӅ sau :
- Tӵ do theo ÿҥo Thiên chúa (khoҧn 2).
- Tӵ do mұu dӏch (khoҧn 3, 5, 10).
- Ngoҥi giao (khoҧn 4 và 6).
(1) Ký trên tàu Duperré (có ҧnh) bӓ neo ӣ bӃn SàiGòn và kéo dài tӯ ngày 28. 5 ÿӃn ngày 31. 6. 1862 (NguyӉn ThӃ Anh, Vi͏t Nam thͥi
Pháp ÿô h͡, tr 17, và NguyӉn Duy Oanh, sÿd, tr, 59)

14.10 Page 140

▲back to top


- Bӗi thѭӡng kinh phí (khoҧn 8): 4 triӋu ÿôla (2.800.000 lҥng bҥc).
- ChuyӇn nhѭӧng ÿҩt ÿai (khoҧn 3, 11).
(25 - 6) Mӣ ÿҫu chӃ ÿӝ Ĉô ÿӕc cai trӏ ӣ Nam kǤ cҧ vӅ mһt dân sӵ lүn quân sӵ. Bonard – ThiӃu
Wѭӟng hҧi quân Pháp ÿѭӧc phong làm Phó Thӫy sѭ Ĉô ÿӕc và ÿây là viên quan ÿҫu tiên ÿѭӧc
triӅu ÿình Pháp cӱ sang cai trӏ các tӍnh Nam kǤ.
Trong nhiӋm kǤ cӫa mình (25 – 6 - 1862 ÿӃn 30 – 4 - 1863), Bonard ÿã sӱ dөng hàng ngNJ
chánh, phó tәng, chánh phó lý ÿӇ tә chӭc bӝ máy cai trӏ ngөy quyӅn. Ĉӗng thӡi, Bonard ÿào tҥo
Pӝt sӕ sƭ quan Pháp và phong cho bӑn này chӭc danh “Thanh tra bҧn xӭ sӵ vө” (Inspecteur des
affaires Indigienes) ÿӇ bӑn này trӵc tiӃp chӍ ÿҥo bӝ máy quan lҥi ngөy quyӅn.
(7 - 7) Bà Rӏa ÿѭӧc nâng lên thành tӍnh (13[3]) và ÿѭӧc giao cho Thanh tra bҧn xӭ sӵ vө
Coquet cai trӏ, ông này thuӝc quyӅn ÿLӅu khiӇn cӫa “viên chӍ huy ÿӏa hҥt” ӣ tҥi Biên Hòa. Bҩy
giӡ Bà Rӏa bao gӗm luôn MNJi Thánh Jacques (VNJng Tàu) nhѭng biên giӟi phía Ĉông ÿi dӑc
theo sông Ray thay vì ngang tҫm mNJi Ba Ke và Núi Vөng nhѭ ngày nay.
* Trѭѫng Ĉӏnh bӏ bãi chӭc vì không tuân lӋnh ÿӃn trҩn thӫ An Hà, mà ÿã cùng vӟi
NguyӉn Túc Trѭng, Ĉӛ Quang hoҥt ÿӝng chӕng Pháp ӣ Bình Dѭѫng, Bình Long, Biên Hòa.
* Thӵc dân Pháp ra nghӏ ÿӏnh ÿҫu tiên vӅ rӯng ӣ Nam kǤ, cҩm khai thác mӝt sӕ gӛ có
chҩt dҫu.
(17 - 12) Trѭѫng Ĉӏnh tҩn công ÿӗn Rҥch Tra thҳng lӧi. Ĉêm 17 rҥng sáng 18 - 12, nghƭa
quân Trѭѫng Ĉӏnh gӗm 1.200 tay súng, chia làm 2 mNJi ÿánh chiӃm ÿӗn Ĉӗng Môn (Long
Thành).
(18 - 12) Trѭѫng Ĉӏnh tҩn công ÿӗn Thuұn KiӅu (Gia Ĉӏnh) tiêu hao nhiӅu sinh lӵc cӫa
ÿӏch. Bonard hӕt hoҧng xin viӋn binh tӯ Thѭӧng Hҧi ÿӇ chuҭn bӏ tҩn công căn cӭ Trѭѫng Ĉӏnh
ӣ Gò Công; mһt khác yêu cҫu triӅu ÿình giҧi giӟi quân Trѭѫng Ĉӏnh.
1863
(17 - 1) Quҧn Ĉӏnh ban hӏch kêu gӑi ÿánh Tây: “sҹn sàng chiӃn ÿҩu ӣ miӅn Ĉông cNJng
nhѭ miӅn Tây” Tuyên cáo vӟi quan lҥi tӍnh Vƭnh Long (14[4])
(25 - 2) Pháp tҩn công vào khu căn cӭ Gò Công. Trѭѫng Ĉӏnh thoát khӓi tay quân Pháp
Oҫn thӭ nhì khi ÿӏch ÿánh úp Lý Nhѫn, nѫi ông ÿóng quân.
(9 - 3) Quҧn Sӵ chӕng Pháp tҥi Gò Công (Tân Hòa) tӯ ÿҫu năm ÿӃn nay, bӏ Pháp bҳt và
Eӏ tӱ hình tҥi Bà Rӏa.
(18. 6) QuyӃt ÿӏnh cӫa Ĉô ÿӕc Thӕng ÿӕc vӅ viӋc cҧnh sát các ghe thuyӅn ӣ tӍnh Biên
Hòa:
6ӕ 1 : HuyӋn Phѭӟc Chánh, Phѭӟc Bình.
6ӕ 2 : Bình An, Ngãi An.
6ӕ 3 : Phѭӟc An.
6ӕ 4 : Long Thành.
(4 - 7) Sӭ bӝ ViӋt Nam xuӕng tàu “L'Europeén” sang Pháp vӟi nhiӋm vө thѭѫng lѭӧng
xin chuӝc ba tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh và Ĉӏnh Tѭӡng.
(2) Năm 1862, chӍ có 3 tӍnh : Biên Hòa, Gia Ĉӏnh và Ĉӏnh Tѭӡng. Tuy nhiên, trѭӟc 1867 có nѫi vүn ÿѭӧc gӑi lүn lӝn : hҥt, khu vӵc là
WӍnh (Ĉào Văn Hӝi, sÿd, 30 - 39)
(1) Tham chiӃu “Hӏch kêu gӑi nghƭa binh ÿánh Tây” ÿѭӧc viӃt sau ngày 25. 2. 1863 khi quân Pháp tái chiӃm Gò Công, Trѭѫng Ĉӏnh
YӅ ÿám lá tӕi trӡi. (NguyӉn Duy Oanh, sÿd, tr, 288 - 292, xem cѭӟc chú 1 trang 290).
Theo NguyӉn Văn Trҩn (Chӧ ĈӋm quê tôi, tr 34-36) thì bài này cӫa Hӗ Huҩn NghiӋp lúc làm Tri phӫ ӣ Tân Bình, và có tên là “Lӡi
truyӅn cáo thӏ nói vӟi sƭ phu"). (NguyӉn Duy Oanh sÿd, trang 292).

15 Pages 141-150

▲back to top


15.1 Page 141

▲back to top


(20 - 9) Tӡ bҭm lên cѫ mұt cӫa Phҥm TiӃn (ty chӭc Gia Ĉӏnh) vӅ hoҥt ÿӝng cӫa nhӳng
ngѭӡi xѭӟng nghƭa hai tӍnh Ĉӏnh Tѭӡng và Biên Hòa.
* NguyӉn ThiӃt và các quҧn xuҩt hai phӫ Phѭӟc Tuy và huyӋn Long Thành, ra trình diӋn
Eӏ thu chӭng thѭ và ÿӧi mãi không thҩy hӓi.
* Các nhóm bàn ÿӏnh trao viӋc chuyӇn biӋn giao thông liên lҥc vӟi Biên Hòa cho Hӗ
Huҩn NghiӋp, tú tài Ma Phѭѫng Ný và NguyӉn Duy Thұn.
(18 - 10) Tӡ trình cӫa Ty Trҫn Ngӑc Thanh và Ty NguyӉn Ĉӭc Tánh vӅ thӃ lӵc cӫa giһc.
7ҥi cӱa Cҫn Giӡ, ÿӗn Giang Khҭu thuӝc bҧo Hӳu Bình (Gia Ĉӏnh), bҧo Tҧ Ĉӏnh thuӝc
WӍnh Biên Hòa, ÿã ÿѭӧc ÿӏch bӓ tӯ lâu.
(5 - 11) Sӭ bӝ (gӗm có Ngөy Khҳc Ĉҧn, Phan Thanh Giҧn, và Phҥm Phú Thӭ) ÿѭӧc Pháp
hoàng Napoleon III tiӃp kiӃn nhѭng hҽn sӁ trҧ lӡi sau khi ÿình nghӏ.
1864
(15 - 6) Phái ÿoàn thѭѫng thuyӃt Pháp, cҫm ÿҫu bӣi Aubaret vӟi Charles Duval làm phө
tá và Cuverville làm thѭ ký, tӟi HuӃ ÿӇ thѭѫng nghӏ vӅ viӋc Tӵ Ĉӭc ÿӅ nghӏ tu chính vài ÿLӅu
khoҧn cӫa Hòa ѭӟc 1862.
Có liên quan tӟi Biên Hòa là ÿLӅu khoҧn vӅ ÿҩt ÿai: 3 tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh và Ĉӏnh
7ѭӡng ÿѭӧc giao hoàn cho chính phӫ ViӋt Nam, trӯ nhӳng ÿӏa ÿLӇm sau: Thӫ Dҫu Mӝt, thành
0ӻ Tho và vùng phө cұn, núi Gành Rái gӗm cҧ VNJng Tàu, sông SàiGòn, vӏnh Gành Rái và ÿҧo
núi Nӭa trong vӏnh này, hai cӱa sông Cӱa TiӇu và Cӱa Ĉҥi, và cuӕi cùng Sài Gòn và vùng phө
Fұn (ngѭӡi Pháp muӕn kiӇm tra ... lѭu thông trên sông Sài Gòn, tӯ Thӫ Dҫu Mӝt ӣ thѭӧng lѭu
ÿӃn VNJng Tàu ӣ hҥ lѭu, cҧ hai lѭu lúc bҩy giӡ ÿӅu thuӝc Biên Hòa).
– Tháng 6. Thӵc dân Pháp mӣ trѭӡng thông ngôn (Collège des Interprètes) ӣ Sài Gòn.
(25 - 7) Thӵc dân Pháp ban hành sҳc lӋnh ÿҫu tiên vӅ tә chӭc tѭ pháp ӣ Nam kǤ. Có 2 hӋ
thӕng song song tӗn tҥi: 1/ HӋ thӕng Tòa Tây án, chuyên xét xӱ ngѭӡi Pháp, do quan tòa
chuyên nghiӋp phө trách, xét xӱ ngѭӡi theo luұt nѭӟc Pháp; 2/ HӋ thӕng Tòa Nam án, chuyên
xét xӱ ngѭӡi ViӋt và ngѭӡi châu Á cѭ trú ӣ Nam kǤ, do các quan cai trӏ thӵc dân chӫ tӍnh phө
trách, xét xӱ theo thӇ chӃ cӫa triӅu NguyӉn bҩy giӡ. Các quan chӫ tӍnh trӵc thuӝc Giám ÿӕc
Nha Nӝi chính (thành lұp 9 - 11 - 1864). Tòa này dùng thuұt ngӳ “indigénat” tӭc “tѭ cách
ngѭӡi bҧn xӭ” ÿӇ chӍ chӃ ÿӝ tѭ pháp ÿӕi vӟi “ngѭӡi bҧn xӭ”.
(19 - 8) Trѭѫng Ĉӏnh hy sinh, con là Trѭѫng QuyӅn cùng Phan ChӍnh rút vӅ lұp căn cӭ ӣ
Giao Loan (Rӯng Lá) tiӃp tөc công cuӝc chӕng Pháp. Tӯ căn cӭ này, nghƭa quân Trѭѫng
QuyӅn tiӃn công giһc Pháp ÿóng ӣ Biên Hòa. ĈӃn tháng 4 - 1865, giһc huy ÿӝng lӵc lѭӧng tҩn
công Giao Loan, triӇn khai ÿánh chiӃm ÿӗn Gia Phú, Gia Lào, Bàu Cá. Lӵc lѭӧng nghƭa quân
Eӏ tan rã, phong trào kháng Pháp lҳng xuӕng mӝt thӡi gian.
(6 - 10) Thѭ sӕ 367 cӫa P. Vial gӱi viên chӍ huy tӕi cao tӍnh Biên Hòa là Frenuet, vӅ viӋc
Jӱi 6 con ngӵa cho các trҥm Biên Hòa, Biên Thành, Long Thành, Biên LӉ, Biên Phѭӟc và Bà
5ӏa.
(9 - 11) Thành lұp tòa Thѭӧng thѭ (Nha Nӝi chính / Direction de l'Intérieur) ÿӇ cai quҧn
các tham biӋn (cai trӏ các khu vӵc, sӣ tham biӋn, hҥt, .v.v..), sƭ quan và nhân viên cҧnh sát, binh
lính mã tà. Ĉӭng ÿҫu là viên giám ÿӕc Paulin Vial (nhұn chӭc 1 – 12 - 1864)
(14 - 12) Pháp chia 3 tӍnh miӅn Ĉông thành 3 khu vӵc chӍ huy (Circonscription de
commandement) gӗm có: Bà Rӏa, Biên Hòa, Cҫn Giuӝc, Mӻ Tho, Sài Gòn - Chӧ Lӟn, Tân An -
Gò Công, Tây Ninh

15.2 Page 142

▲back to top


(21 - 12) Thӕng ÿӕc Nam kǤ cho công bӕ ӣ Nam kǤ toàn bӝ luұt pháp cӫa nѭӟc Pháp.
1865
Biên Hòa, Bà Rӏa là 2/13 sӣ tham biӋn cӫa tӍnh miӅn Ĉông.
(5 - 1) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra quyӃt ÿӏnh bҳt ÿҫu ÿánh thuӃ các loҥi ghe thuyӅn vұn
chuyӇn trên các sông rҥch Nam kǤ.
– Tháng 2.
* De La Grandière phái ngѭӡi vào kinh ÿô HuӃ yêu cҫu thӵc hiӋn các ÿLӅu khoҧn cӫa
Hòa ѭӟc 1862. Trѭӟc thái ÿӝ cѭѫng quyӃt cӫa Pháp, triӅu ÿình HuӃ ÿã hӝi bàn, quyӃt ÿӏnh bãi
Eӓ hҷn công viӋc xin chuӝc lҥi 3 tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng và ra lӋnh cҩm 3 tӍnh
miӅn Tây Nam kǤ không ÿѭӧc chiêu mӝ nghƭa quân ÿánh Pháp nӳa. Ai trái lӋnh sӁ trӏ tӝi!
* Tӵ Ĉӭc bãi bӓ lӋnh cҩm hút thuӕc phiӋn trên cҧ nѭӟc và bҳt ÿҫu cho ÿánh thuӃ thuӕc
phiӋn theo hình thӭc lãnh trѭng.
* Nghƭa quân dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa Phan Trung tұp trung hoҥt ÿӝng mҥnh ӣ Phan Rang
(Bình Thuұn). Thӵc dân Pháp hoҧng sӧ yêu cҫu quan tӍnh Bình Thuұn ra lӋnh giҧi tán nghƭa
quân và bҳt giao Phan Trung cho chúng xӱ lý. TriӅu ÿình ra lӋnh cho Phan Trung rút quân ÿi
Qѫi khác và cho ngѭӡi dàn xӃp vӟi Pháp. (Phan Trung, 9 - 1861, chiêu mӝ 2.000 nghƭa binh ӣ
Gia Ĉӏnh, lұp thành 2 cѫ, cùng vӟi 6.000 nghƭa quân cӫa Phó Quҧn cѫ Trѭѫng Ĉӏnh và 2.000
quân cӫa Tri phӫ Phѭӟc Tuy NguyӉn Thành Ý hӝi binh ÿánh Pháp nhiӅu trұn. Sau 1862, Phan
Trung nhiӅu lҫn ra vào vùng rӯng núi Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng, Biên Hòa ÿӇ tҩn công giһc Pháp
và mã tà. Khi ông chuyӇn nghƭa binh ÿӃn Phan Rang hoҥt ÿӝng, ông giӳ chӭc Tri huyӋn, mang
hàm Hàn lâm viӋn thӏ giҧng hӑc sƭ).
– Tháng 5.
* Hӝi nghӏ ÿình thҫn mұt bàn dӡi tӍnh lӷ Hà Tiên vӅ Ba Xuyên (An Giang) theo ÿӅ nghӏ
Fӫa Thӏ lang bӝ Công Lê Ĉình Ĉӭc: bí mұt ÿào hào, ÿҳp lNJy, xây dinh Thӵ, kho tàng, xѭӣng
chӃ tҥo binh khí... ÿӇ kêu gӑi dân chúng, tұp hӧp ngѭӡi mӝ nghƭa quân ӣ Vƭnh Long, Gia Ĉӏnh,
Biên Hòa tө tұp vӅ ÿó ÿӇ tránh sӵ chú ý cӫa Pháp ÿӇ làm kӃ lâu dài bҧo vӋ Hà Tiên và chӕng
Pháp. Song triӅu ÿình sӧ Pháp biӃt gây sӵ nên không ÿӗng ý.
* TriӅu ÿình tuyӇn mӝ các thӧ ÿúc, thӧ làm súng, thӧ máy ÿá ӣ 2 tӍnh An Giang và Hà
Tiên ÿӇ lұp Cөc các thӧ.
(2 - 10) NĈ cӫa Ĉô ÿӕc Thӕng ÿӕc Nam kǤ, Roze, vӅ viӋc thҧo văn kiӋn hӝ tӏch dân sӵ
Wҥi Sài Gòn và tҥi các tӍnh.
7Ӎnh Mӻ Tho, Biên Hòa và Bà Rӏa, chӭc vө sƭ quan hӝ tӏch do các quan Tham biӋn bәn
quӕc sӵ vө giӳ.
Quan tham biӋn Biên Hòa cho huyӋn Phѭӟc Chánh.
Quan tham biӋn Long Thành cho huyӋn Long Thành.
Quan tham biӋn Bҧo Chánh cho huyӋn Bҧo Tánh.
Quan tham biӋn Bà Rӏa cho huyӋn Phѭӟc An.
(29 - 11) Chánh phӫ Pháp ÿLӋn báo Thӕng ÿӕc Nam kǤ hay ÿã khѭӟc tӯ viӋc chuӝc ba
WӍnh miӅn Ĉông cӫa triӅu ÿình HuӃ. Trong lúc ngѭӡi Pháp ӣ Nam kǤ ÿang lo sӧ chánh phӫ Pháp
cho chuӝc ÿҩt.
1866

15.3 Page 143

▲back to top


(13 - 1) QuyӃt ÿӏnh cӫa Phó Ĉô ÿӕc Lagrandière, Thӕng ÿӕc, Tәng chӍ huy: lính bҧo an
biӋt phái làm duy tu ÿѭӡng sá, ÿѭӧc hѭӣng phө cҩp ngoài tiӅn lѭѫng: Ĉӝi phө trách mӝt hҥt
ÿѭӧc 10 quan Pháp và giám thӏ thѭӡng: 5 quan gӝp mӛi tháng. Các hҥt Thӫ Dҫu Mӝt, Biên
Hòa, Long Thành, Bà Rӏa (trong sӕ 13 hҥt) có 1 ÿӝi và 8 giám thӏ, phân phӕi cҭn thұn bӣi các
viên tham biӋn.
(7 - 6) Nghƭa quân Võ Duy Dѭѫng (Thiên hӝ Dѭѫng) và nghƭa quân cӫa Trѭѫng TuӋ
(con Trѭѫng Ĉӏnh) phӕi hӧp vӟi nghƭa quân Cao Miên do Axoa lãnh ÿҥo tҩn công ÿӗn giһc
Pháp ӣ Tây Ninh.
(14 - 6) Liên quân ViӋt – Cao Miên ÿánh lui nhiӅu ÿӧt phҧn công tiӃp viӋn cӫa Pháp cho
ÿӗn Tây Ninh. Giһc thiӋt hҥi nһng, tên quan tѭ Merchaisse bӏ giӃt tҥi trұn.
– Tháng 9. Do áp lӵc cӫa Pháp triӅu ÿình HuӃ ra lӋnh ÿình chӍ viӋc khai khҭn ÿӗn ÿLӅn ӣ
Tánh Linh, gҫn ÿӗn Bҧo Chánh thuӝc Bình Thuұn – nѫi giáp ranh vӟi khu vӵc Pháp chiӃm
ÿóng. Ĉӗn ÿLӅn này gӗm 500 ngѭӡi, ÿa sӕ là nhӳng ngѭӡi ӭng nghƭa, mӝ nghƭa kháng Pháp ӣ
Nam kǤ trѭӟc ÿó mà giһc ÿã tӯng biӃt ÿӃn, nên chúng rҩt lo sӧ.
– Tháng 10. Pháp ÿòi triӅu ÿình nӝp 3 tӍnh miӅn Tây Nam kǤ. TriӅu ÿình hӑp bàn, Tӵ
Ĉӭc giao cho Phan Thanh Giҧn toàn quyӅn thѭѫng lѭӧng vӟi Pháp: 1/ Chuӝc 3 tӍnh Biên Hòa,
Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng; 2/ NӃu Pháp không ÿӗng ý thì ÿәi 3 tӍnh miӅn Tây ÿӇ lҩy lҥi 3 tӍnh ÿã
Pҩt; 3/ Chia thêm thuӃ cho Pháp ÿӇ chúng khӓi yêu sách.
Thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu ÿánh thuӃ khai thác gӛ ӣ Nam kǤ.
1867
Biên Hòa là mӝt trong 5 hҥt cӫa Nam kǤ, gӗm có 5 sӣ tham biӋn: Bà Rӏa, Bình An (Thӫ
'ҫu Mӝt), Long Thành, Ngãi An (Thӫ Ĉӭc).
(20 - 6) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm thành Vƭnh Long
(22 - 6) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Châu Ĉӕc, tӍnh thành An Giang.
(24 - 6) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Hà Tiên.
(5 - 7) QuyӃt ÿӏnh cӫa Phó Ĉô ÿӕc, Thӕng ÿӕc, Tәng chӍ huy Y͉ vi͏c bán và thu͇ / ÿ̭t t̩i
thành ph͙ Biên Hòa vӟi giá 5 xu rѭӥi mӛi mӃt vuông, nhѭng nӃu có nhiӅu ngѭӡi mua cùng mӝt
miӃng ÿҩt thì phҧi bán ÿҩu giá. ThuӃ ÿҩt, có thӇ ÿòi ngay khi bán, ÿѭӧc ҩn ÿӏnh là 2 phҫn ngàn
cho mӛi mét vuông.
1868
Biên Hòa, Long Thành và Bà Rӏa là 3 trên 27 sӣ tham biӋn cӫa Nam kǤ.
(7 - 3) Thӵc dân Pháp thành lұp Tòa Sѫ thҭm và Tòa Thѭӧng thҭm ӣ Sài Gòn, chuyên
xét xӱ các vө án dân sӵ và thѭѫng mãi giӳa ngѭӡi Pháp vӟi ngѭӡi Pháp và ngѭӡi Âu.
(12 - 5) Thӕng ÿӕc Nam kǤ thѭӣng cho nhӳng ai giӃt ÿѭӧc cӑp, giӃt 1 con ÿѭӧc thѭӣng
100 Fr.
(30 - 9) QuyӅn Thӕng ÿӕc Nam kǤ Ohier ký quyӃt ÿӏnh thành lұp Phòng Thѭѫng mãi Sài
Gòn.
1869
Trѭѫng HuӋ con cӫa Trѭѫng Ĉӏnh tҩn công Biên Hòa.
(21 - 4) Thông ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh thiӃt lұp “Hӝi ÿӗng tѭ mұt” (Conseil Privé) –
Pӝt cѫ quan cai trӏ cao cҩp cӫa Thӵc dân Pháp ӣ Nam kǤ.

15.4 Page 144

▲back to top


1871
Biên Hòa và Bà Rӏa là 2/18 sӣ tham biӋn cӫa Nam kǤ.
– Tháng 8. Ĉһt trѭӡng hàng tәng. Mӛi tәng lҩy tӯ 2 – 6 ngѭӡi cho làm “Tәng sѭ” ÿӇ
chuyên dҥy hӑc trong tәng; và ÿѭӧc cҩp 3 mүu ruӝng công hoһc tѭ.
1873
(10 - 2) Thӵc dân Pháp ra sҳc lӋnh qui ÿӏnh viӋc cai trӏ cho mӛi ÿѫn vӏ hành chính ӣ Nam
NǤ: do 3 viên chӭc phӕi hӧp: viên hҥng nhҩt phө trách W˱ pháp, viên hҥng hai phө trách hành
chính, viên hҥng ba phө trách thu͇.
(20 - 2) Thӵc dân mӣ Tr˱ͥng T̵p s͹ (Collège des stagiaires), giao cho Trѭѫng Vƭnh Ký
ÿào tҥo nhân viên cho bӝ máy cai trӏ cӫa Thӵc dân.
(17 - 10) Núi Châu Thӟi (Chiêu Thái Sѫn), do thanh tra Palasme de Champeauxe khҭn
trѭng, ÿѭӧc bán lҥi cho Paul Blanchy ngày 17.10.1873 (vì vұy có tên Mont Blanchy). Năm
1886, ô. Paul Blanchy nhѭӡng lҥi cho Công ty Nông kӻ Nam kǤ (sau ÿәi tên là Công ty Nông
.ӻ MiӅn - Nam - Trung ViӋt”. Năm 1927 hӝi này tan rã và thҩt bҥi trong viӋc trӗng cà-phê (do
ÿó có tên Cӕ Phi San = Núi cà phê) và nhѭӡng lҥi cho ông Bùi Văn Lӕ, mӝt nhà hào phú ÿҩt Dƭ
An, ÿӭng ra khai thác ÿá và ÿӃn năm 1957 Cty Mӻ Johnson Drake & Piper lҩy ÿá ӣ ÿây làm xa
Oӝ Biên Hòa - SàiGòn.
(20 - 11) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm thành Hà Nӝi, NguyӉn Tri Phѭѫng chӍ huy quân
dân Hà Nӝi chӕng trҧ. Nhѭng ông bӏ thѭѫng và thành Hà Nӝi thҩt thӫ.
1874
(15 - 3) Hòa ѭӟc Giáp Tuҩt ký giӳa Lê Tuҩn, NguyӉn Văn Tѭӡng thay mһt triӅu ÿình
HuӃ và thiӃu tѭӟng Dupré.
Hòa ѭӟc gӗm 22 khoҧn, trong ÿó khoҧn 5 liên quan ÿӃn Biên Hòa:
“Ba ngôi mӝ cӫa hӑ Hӗ ӣ làng Linh Trung, làng Tân Mӻ, tӍnh Biên Hòa, sӁ không ÿѭӧc
xâm phҥm ÿӃn, ÿào lên phá hӫy. SӁ cҩp mӝt khoҧng ÿҩt 100 mүu cho các ngôi mӝ hӑ Hӗ. Hoa
Oӧi ÿҩt ҩy sӁ dùng tu bә phҫn mӝ và nuôi dѭӥng nhӳng gia ÿình lo viӋc gìn giӳ. Ĉҩt ҩy sӁ miӉn
thuӃ và ngѭӡi các gia ÿình ҩy sӁ khӓi phҧi ÿóng thuӃ thân, khӓi ÿi lính và xâu bѫi”.
(31 - 8) HiӋp ÿӏnh vӅ thѭѫng mҥi giӳa Pháp và ViӋt Nam ký kӃt tҥi Sài Gòn trong ÿó
ÿLӅu 5 nói vӅ viӋc buôn bán giӳa Biên Hòa và Bình Thuұn.
ĈӇ bә túc cho HiӋp ѭӟc ký kӃt ngày 15 – 3 - 1874 thay thӃ Hòa ѭӟc năm 1862, HiӋp ѭӟc
thѭѫng mҥi này giҧi quyӃt bӕn vҩn ÿӅ lãnh thә, ngoҥi giao, thѭѫng mҥi và tôn giáo, liên quan
Wӟi Biên Hòa, hòa ѭӟc Giáp Tuҩt 31 – 8 - 1874. ÿLӅu 5 nói :
“Hàng hóa qua l̩i b̹ng ÿ˱ͥng b͡ hai t͑nh Bình Thu̵n, Biên Hòa, tr˱ͣc kia ho̿c có
ch͓u, ho̿c không ch͓u món thu͇ gì, nay cͱ ÿ͋ y nh˱ cNJ, không tăng gi̫m, h̩n m͡t năm sau khi
K͝ giao th˱˯ng ˱ͣc này sͅ ÿ͓nh ÿL͉u l͏. Tuy nhiên, nhͷng k̓ buôn ng͹a ͧ ÿ̭t An Nam ÿem ÿ͇n
bán ͧ Biên Hòa , sͅ chi͇u l͏ thu͇ hi͏n hành, không ÿ˱ͫc n̿ng thêm”. (Phan Khoang, ViӋt Nam
Pháp thuӝc sӱ, 1971, tr. 242).
1875
(21 - 1) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh thành lұp Ngân hàng Ĉông Dѭѫng (Banque de
l’Indochine) và giao ÿӝc quyӅn phát hành giҩy bҥc cho Ngân hàng Ĉông Dѭѫng.
* Thӵc dân Pháp qui ÿӏnh vӅ thӇ thӭc khai thác rӯng ӣ Nam kǤ; thiӃt lұp ÿӝi ngNJ nhân
viên kiӇm lâm và ÿһt dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo trӵc tiӃp cӫa viên tham biӋn sӣ tҥi (Administrateur des

15.5 Page 145

▲back to top


affaires indigènes); thiӃt lұp Ӫy ban lâm nghiӋp thѭӡng trӵc do 1 viên thanh tra làm Chӫ tӏch.
1876
(5 - 1) Ĉô ÿӕc Duperré, Tәng chӍ huy lӵc lѭӧng viӉn chinh Pháp tҥi Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh
phân chia toàn bӝ Nam kǤ thành 4 khu vӵc hành chánh lӟn (circonscription administrative): Sài
Gòn, Mӻ Tho, Vƭnh Long, Bassac. Mӛi khu vӵc này lҥi chia ra thành nhiӅu tiӇu khu hành chánh
(arrondissement administratif). Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh, Bà Rӏa, Gia Ĉӏnh thuӝc khu
Yӵc Sài Gòn.
1877
(6 - 3) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh cho áp dөng bӝ Hình luұt cӫa nѭӟc Pháp vào Nam kǤ
và các thuӝc ÿӏa cӫa Pháp.
1878
Dân sӕ hҥt Biên Hòa (1/5 hҥt thuӝc khu vӵc) gӗm có huyӋn Phѭӟc Chánh, huyӋn Long
Thành. Dân sӕ :60.832, 16 tәng, 205 làng, 5 nhà trҥm, 2 trѭӡng hӑc, 6 chӧ (Tân Uyên, Long
Thành, Bà Rӏa, Chӧ BӃn, Chӧ Ĉӗn, BӃn Cá).
Phө chú:
1915: Biên Hòa là 1/20 tӍnh cӫa Nam kǤ. Dân sӕ: 13.441. 10 tәng ViӋt, 1 tәng Miên, 6
Wәng thѭӧng, 166 làng.
1920: Dân sӕ: 117.111. 170 làng (An Gén. LC, 1920, tr 129).
1925: Dân sӕ: 130.892. 160 làng (An Gén. LC, 1925, tr, 147).
1931: Dân sӕ: 117.734. 230 làng. 10 tәng ViӋt, 2 tәng Miên, 10 tәng thѭӧng (An, Gén,
LC 1931, tr, 209).
– Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh: 1/ KӇ tӯ ngày 1 – 1 - 1882, các công văn, nghӏ ÿӏnh,
quyӃt ÿӏnh, bҧn án, lӋnh... ÿӅu phҧi viӃt bҵng chӳ quӕc ngӳ, các bҧng niêm yӃt công khai cùng
ÿӅu viӃt bҵng chӳ quӕc ngӳ. 2/ KӇ tӯ ngày 1 - 1 - 1882, chӍ nhӳng ai biӃt chӳ quӕc ngӳ mӟi
ÿѭӧc bә dөng vào các cѫ quan cai trӏ cҩp phӫ, huyӋn, tәng và mӟi ÿѭӧc xét tăng trұt.
1879
(17 - 3) Thӵc dân Pháp thiӃt lұp Sӣ Hӑc chính Nam kǤ (Service de l’Instruction
Publique) và ÿһt chѭѫng trình giáo dөc Pháp – ViӋt ӣ Nam kǤ: 1/ 6˯ h͕c (hӋ 3 năm), nhұn hӑc
sinh tӯ 10 – 14 tuәi, qua kǤ thi tuyӇn (chӳ Hán, chӳ quӕc ngӳ không bҳt buӝc); các môn hӑc:
ngӳ Pháp bҵng tiӃng Pháp, 4 phép tính, tѭѫng quan hӋ thӕng ÿo lѭӡng Pháp – ViӋt, chӳ Hán
(hӑc Tӭ Thѭ); chӳ quӕc ngӳ (tұp ÿӑc và tұp tѭӡng thuұt); 2/ Ti͋u h͕c (hӋ 3 năm), nhұn hӑc sinh
Wӯ 12 – 17 tuәi và phҧi qua kǤ thi các môn hӑc ӣ cҩp I. Chѭѫng trình hӑc: Pháp văn, sӕ hӑc,
hình hӑc, ÿӏa lý.
(13 - 5) Tәng thӕng Pháp ký quyӃt ÿӏnh bә nhiӋm Le Myre de Viler làm Thӕng ÿӕc Nam
NǤ. Ĉây là Thӕng ÿӕc dân sӵ ÿҫu tiên thay thӃ cho thӡi kǤ Ĉô ÿӕc.
(6 - 10) Le Myre de Viler ra nghӏ ÿӏnh thành lұp tҥi Nam kǤ mӝt Tòa án Tӕi cao xét xӱ
các công viӋc bҧn xӭ (Tribunal des affaires indigènes) và cӱ mӝt quan tòa chuyên nghiӋp ngѭӡi
Pháp phө trách.
1880
Biên Hòa và Bà Rӏa là hai hҥt (arrondissement) trong sӕ 20 hҥt thuӝc khu vӵc
(Circonscription) Sài Gòn.
(8 - 2) Tәng thӕng Pháp ký sҳc lӋnh thành lұp Hӝi ÿӗng thuӝc ÿӏa Nam kǤ (Conseil

15.6 Page 146

▲back to top


Colonial) có chӭc năng tѭ vҩn vӅ thuӃ, ngân sách, phân chia khu vӵc hành chánh.
(16 - 3) Sҳc lӋnh cho áp dөng bӝ Hình Luұt (có sӱa ÿәi nhiӅu) cӫa ngѭӡi Pháp ÿӕi vӟi
ngѭӡi “bҧn xӭ” và ngѭӡi châu Á ӣ Nam kǤ.
(15 - 11) Thӕng ÿӕc Nam kǤ Le Myre de Viler ra nghӏ ÿӏnh qui ÿӏnh vӅ cách thӭc ÿánh
thuӃ ruӝng và thuӃ thân ӣ Nam kǤ: ThuӃ ruӝng ÿánh theo hҥng tӕt xҩu; thuӃ thân ÿánh bình
quân theo ÿҫu ngѭӡi, mӛi nӝi ÿinh 1$ / năm.
1881
+ҥt Biên Hòa cùng vӟi hҥt Bà Rӏa là 2 trong 6 hҥt thuӝc khu vӵc Sài Gòn (1 trong 4 khu
Yӵc cӫa Nam kǤ).
DiӋn tích
Biên Hòa 885.600ha
Bà R͓a 222.500ha
Tәng
16
7
Làng Chѫ Dân sӕ
192 12 52.589
65
5 24.007
Biên Hòa - Bà Rӏa thuӝc phҥm vi ÿӏa hҥt cӫa phái bӝ truyӅn giáo miӅn Tây Nam kǤ.
Ĉҫu năm) Thӵc dân Pháp ÿѭa Trҫn Bá Hӵu làm Tri phӫ Long Thành. CNJng nhѭ anh em
Fӫa hҳn là Trҫn Bá Lӝc, Trҫn Bá Tѭӡng, Hӵu rҩt tàn ác và làm nhiӅu viӋc bҩt nhân. Do ÿó, gҫn
WӃt năm ҩy, sѭ trө trì chùa Giác Lâm, pháp danh là HuyӅn Vi (tөc danh là Trҫn Văn Tҩn) cùng 3
ngѭӡi khác bày mѭu giӃt chӃt Hӵu.
(4 - 5) Ban hành sҳc lӋnh tách chӭc năng tѭ pháp cӫa các quan cai trӏ hành chính ӣ Nam
NǤ ÿӇ chuyӇn giao cho các quan tòa chuyên nghiӋp.
(25 - 5) Ban hành sҳc lӋnh vӅ quӕc tӏch cӫa ngѭӡi ViӋt ӣ Nam kǤ: ngѭӡi ViӋt Nam sinh
và sӕng ӣ Nam kǤ ÿӅu mang quӕc tӏch Pháp, nhѭng vүn phҧi chӏu sӵ chi phӕi cӫa luұt pháp
ViӋt Nam. NӃu muӕn hѭӣng “quyӅn công dân Pháp” thì phҧi làm ÿѫn và phҧi 21 tuәi.
Thành lұp tòa án sѫ cҩp.
1882
(29 - 5) NĈ Thӕng ÿӕc Nam kǤ qui ÿӏnh vӅ cҧnh sát ý tӃ ÿѭӡng biӇn ӣ Nam kǤ.
Bãi bӓ bӣi NĈ7ĈNK 12 – 5 - 1931 (BAC 1763) và NĈTQ 15 – 9 - 1932 (Jvie, 3186).
(15 - 5) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Hӝi ÿӗng tiӇu thu (Conseil
d’arrondissement) vӟi các ӫy viên là ÿҥi biӇu kǤ hào tҥi chӭc cҩp tәng, mӛi tәng bҫu 1 ÿҥi biӇu
vào hӝi ÿӗng; ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi không thuӝc kǤ hào hàng tәng thì phҧi hӝi ÿӫ các ÿLӅu kiӋn
sau: Trên 30 tuәi, chѭa bӏ can án, ÿã có 2 năm làm viӋc và hiӋn không hѭӣng lѭѫng cӫa bҩt kǤ
ngân sách nào. Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng là quan ÿӭng ÿҫu tiӇu khu, chӭc năng: Thҧo luұn và nghӏ
quyӃt mӑi vҩn ÿӅ vӅ kinh tӃ, tài chính, hành chính, phân chia khu vӵc trong lành, tәng, phân
loҥi ruӝng ÿӇ ÿánh thuӃ, cách thӭc thu thuӃ, lұp ngҥn sách cho năm sau... TuyӋt ÿӕi không bàn
ÿӃn chuyӋn chính trӏ. Các quyӃt nghӏ phҧi ÿѭӧc Thӕng ÿӕc thông qua mӟi ÿѭӧc thi hành.
(5 - 10) Ban hành sҳc lӋnh các làng xã phҧi nӝp mӝt khoҧn tiӅn ÿһc biӋt cho chính quyӅn
ÿӏa phѭѫng ÿӇ tә chӭc ÿàn áp và ngăn chұn mӑi “âm mѭu và hành ÿӝng khӣi nghӏch” cho
nhӳng ngѭӡi châu Á sӕng ӣ Nam kǤ cҫm ÿҫu chӕng ÿӕi lҥi nhà nѭӟc thӵc dân xҧy ra ӣ làng xã
mình. Ngoài ra, làng nào hoһc cӝng ÿӗng nào có ngѭӡi tham gia vào các hoҥt ÿӝng chӕng ÿӕi
ÿó ÿӅu phҧi nӝp tiӅn phҥt.
1883
Biên Hòa có mӝt trѭӡng tiӇu hӑc.

15.7 Page 147

▲back to top


(24 - 6) Cuӝc khӣi nghƭa ӣ Mӻ Tho chuҭn bӏ tӯ ÿҫu năm ÿӃn nay vӟi qui mô cҧ Sài Gòn,
Gia Ĉӏnh, Vƭnh Long, BӃn Tre, Sa Ĉéc, Long Xuyên bӏ giһc phát giác. Trҫn Bá Lӝc kéo quân
vây bҳt các thӫ lƭnh. Giһc triӋu tұp Hӝi ÿӗng Tѭ mұt hӑp bҩt thѭӡng; chúng dùng biӋn pháp
hành chính ÿày 14 thӫ lƭnh ra Côn Ĉҧo.
(19 - 7) Vua Tӵ Ĉӭc qua ÿӡi. Dөc Ĉӭc ÿѭӧc ÿѭa lên thay, nhѭng sau 3 ngày bӏ hҥ bӋ,
ÿѭa Hӗng Dұt lên thay lҩy niên hiӋu là HiӋp Hòa.
(3- 10) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh thi hành ӣ Nam kǤ mӝt sӕ ÿLӅu khoҧn trong bӝ Dân
luұt cӫa nѭӟc Pháp.
(20 - 8) Quân Pháp tҩn công ÿánh chiӃm cӱa biӇn Thuұn An (HuӃ).
(25 - 5) TriӅu ÿình HuӃ và thӵc dân Pháp ký “HiӋp ѭӟc Hòa bình” tҥi HuӃ. Nӝi dung
chính: TriӅu ÿình HuӃ thӯa nhұn và chҩp nhұn Nam kǤ là thuӝc ÿӏa Pháp; thӯa nhұn và chҩp
nhұn nӅn bҧo hӝ cӫa Pháp ӣ Trung kǤ và Bҳc kǤ (HiӋp ѭӟc này do Harmand, ÿҥi diӋn chính
phӫ Pháp ký nên thѭӡng gӑi là “HiӋp ѭӟc Harmand”). Theo ÿó, ÿҩt nѭӟc ta bӏ chia làm 3 xӭ
riêng biӋt Nam kǤ (Cochinchine), Trung kǤ (Annam/vѭѫng quӕc An Nam) và Bҳc kǤ (Tonkin).
(2 - 12) Ѭng Ĉăng lên ngôi thay cho Hӗng Dұt (tӭc HiӋp Hòa). Ѭng Ĉăng lҩy năm sau là
Qăm Giáp thân (1884) làm niên hiӋu KiӃn Phѭӟc thӭ nhҩt.
1884
DiӋn tích
Biên Hòa 885.600ha
Bà R͓a 222.500ha
Tәng
16
7
Làng
194
65
Chӧ Dân sӕ
13 73.172
8 26.108
Biên Hòa và Bà Rӏa thuӝc ÿӏa phұn giáo bӝ truyӅn giáo miӅn Tây Nam kǤ.
(18 - 1) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra quyӃt ÿӏnh thành lұp Ӫy ban sân khҩu Sài Gòn
(Commission théâtrale).
(26 - 3) Thӵc dân Pháp công bӕ sҳc lӋnh buӝc các làng xã Nam kǤ phҧi lұp sә khai sanh,
khai tӱ, khai giá thú.
(6 - 6) TriӅu ÿình HuӃ và Thӵc dân Pháp ký HiӋp ѭӟc Patenôtre tҥi HuӃ, gӗm 19 ÿLӅu
khoҧn vӟi nӝi dung chính: Nѭӟc An Nam thӯa nhұn và chҩp sӵ bҧo hӝ cӫa nѭӟc Pháp.
(31 - 7) Ѭng Ĉăng chӃt. TriӅu ÿình ÿѭa Ѭng Lӏch tӭc vua Hàm Nghi lên thay.
1885
(5 - 7) Ĉêm mùng 4 rҥng mùng 5 tháng 7: Tôn Thҩt ThuyӃt cùng Trҫn Xuân Soҥn chӍ
huy nghƭa quân tҩn công quyӃt liӋt vào ÿӗn Mang Cá, khu nhѭӧng ÿӏa, khu sӭ quán cӫa thӵc
dân Pháp ӣ HuӃ. Cuӝc chiӃn ÿҩu diӉn ra ác liӋt. Tҧng sáng, Tôn Thҩt ThuyӃt ÿѭa vua Hàm
Nghi cùng Tam cung rút khӓi kinh thành và sau ÿó phát ÿӝng phong trào C̯n V˱˯ng chӕng
Pháp.
(13 - 7) Tӯ Sѫn phòng Quҧng Trӏ, vua Hàm Nghi hҥ chiӃu Cҫn Vѭѫng.
(19 - 9) Thӵc dân Pháp ÿѭa Ѭng Ĉѭӡng lên làm vua thay vua Hàm Nghi. Ѭng Ĉѭӡng
Oҩy niên hiӋu là Ĉӗng Khánh.
* Thành lұp trҥi cô nhi ӣ Biên Hòa.
1887
(14 - 1) NĈ bãi bӓ NĈ ngày 3 - 12 và ÿLӋn tín ngày 23 – 12 - 1886, và triӋu tұp phiên hӑp

15.8 Page 148

▲back to top


thѭӡng kǤ các hӝi ÿӗng hҥt vào ngày 5 - 2 - 1887.
(28 - 2) NĈ sáp nhұp các nhà xҽt cercle Tây Ninh, Bà Rӏa, Biên Hòa vào nhà xҽt cercle
Sài Gòn và ÿһt dѭӟi quyӅn ÿLӅu khiӇn trӵc tiӃp cӫa viên chӍ huy tӕi cao quân ÿӝi. (BOCF, 1887,
176).
Bãi bӓ các hҥt Thӫ Dҫu Mӝt, Hà Tiên và Rҥch Giá ÿӇ sáp nhұp vào Biên Hòa, Châu Ĉӕc
và Long Xuyên.
(9 - 5) NĈ cҩm chung cho nhiӅu can phҥm lѭu trú tҥi các thành phӕ Sài Gòn - Cholӟn,
Kҥt 20 và các hҥt Mӻ Tho, Biên Hòa, Sa Ĉéc, Trà Vinh. (JOICF, 335)
(3 - 6) NĈ triӋu tұp các hѭѫng chӭc các tәng ÿӇ tiӃn hành bҫu cӱ hӝi ÿӗng hҥt.
(29 - 10) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh bãi bӓ chӭc Giám ÿӕc Nha Nӝi chính; chuyӇn giao
quyӅn hành cӫa Giám ÿӕc sang tay Thӕng ÿӕc Nam kǤ (Nha Nӝi chính vӕn gӗm 3 ban: 1/ Ban
7͝ng th˱ ký: chӏu trách nhiӋm liên hӋ vӟi các viên thanh tra sӵ vө bҧn xӭ; Phө trách công tác
Pұt vө, cҧnh sát, giáo dөc, tôn giáo; 2/ Ban hành chánh: Phө trách viӋc lұp ngân sách, công
chánh, tài chánh, và nhân sӵ; 3/ Ban Canh nông, th˱˯ng mãi và kͿ ngh͏: Phө trách thêm viӋc
xét xӱ ngѭӡi bҧn xӭ).
1888
(1 - 11) Vua Hàm Nghi bӏ rѫi vào tay giһc Pháp; sau ÿó nhà vua bӏ chúng ÿày ÿi Châu
Phi.
Chҩp thuұn các cuӝc bҫu cӱ các trѭӣng, phó bang hӝi ӣ Gia Ĉӏnh, Sa Ĉéc, Bҥc Liêu,
Biên Hòa, Bà Rӏa. (BOCF, tr.744 - 843):
Bang Quҧng Ĉông: Tô Ĉҥi Nghi, trѭӣng; Lâm Phát, phó.
Bang TriӅu Châu: Li Cam HiӋp, trѭӣng, Quách Thuұn Ký, phó.
Bang KiӃn Phѭӟc: Tran ni co, trѭӣng, Cao Hung, phó.
Bang Akas: Tôn An, trѭӣng, Trӏnh Nang, phó.
1889
(9 - 2) NguyӉn Bӱu Lân lên ngôi vua thay cho Ĉӗng Khánh, lҩy niên hiӋu là Thành Thái.
(5 - 3) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh thành lұp Ngân sách tiӇu khu ӣ Nam kǤ (Budjet de
l’arrondissement). Sau cҩp tiӇu khu ÿәi thành tӍnh thì ÿәi thành “ngân sách hàng tӍnh”. Các
khoҧn thu cӫa ngân sách gӗm: thuӃ ruӝng ÿҩt mà ngѭӡi chӏu thuӃ nӝp thêm cho cҩp tiӇu khu
(mӭc phө thu này do Thӕng ÿӕc ҩn ÿӏnh hàng năm, thѭӡng là 8% sӕ thuӃ ruӝng ÿҩt ÿã nӝp cho
“ngân sách hàng xӭ” Nam kǤ), tiӅn chuӝc nhӳng ngày lӁ ra phҧi ÿi lao dӏch không công, tiӅn
Qӝp phҥt cho cҧnh sát, tiӅn sә lao ÿӝng cӫa ngѭӡi ÿia làm thuê ӣ mѭӟn cho các tѭ gia, tiӅn thuӃ
ÿò vұn chuyӇn trên các sông rҥch thuӝc tiӇu khu... Ngân sách này dùng chi cho viӋc tu bә
ÿѭӡng sá, lѭѫng cho nhân viên phө trách viӋc này, xây dӵng và bҧo quҧn các trѭӡng hàng tәng
và trҧ lѭѫng cho nhӳng nhân viên thuӝc ngҥch hӑc chính ÿӏa phѭѫng...
1890
* Sáp nhұp lãnh thә ngѭӡi Mӑi ӣ Tánh Linh vào Biên Hòa.
(5 - 4) Thӵc dân Pháp ÿLӅu chӍnh các quân khu (région); chia quân khu thành nhiӅu tiӇu
khu (cercle); mӛi tiӇu khu gӗm mӝt sӕ ÿӗn binh (picstes). Tính ÿӃn lúc này, lӵc lѭӧng quân ÿӝi
viӉn chinh cӫa Pháp ӣ ViӋt Nam gӗm 4 lӳ ÿoàn (I, II, II, IV). Lӳ ÿoàn IV phө trách 24 tiӇu khu
Sài Gòn, Bà Rӏa, BӃn Tre, Biên Hòa, Cái Bè, Cҫn Thѫ, VNJng Tàu, Châu Ĉӕc, Chӧ Lӟn, Gò
Công, Hà Tiên, Ô Ma (Les Mâres), Long Xuyên, Mӻ Tho, Côn Ĉҧo, Rҥch Giá, Sa Ĉéc, Sóc
Trăng, Tân An, Tây Ninh, Trҧng Bàng, Trà Vinh, Thӫ Dҫu Mӝt, Vƭnh Lөc, Vƭnh Long.

15.9 Page 149

▲back to top


(19 - 5) Ngày sinh cӫa Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh.
1891
(6 - 3) Thӵc dân Pháp tiӃn hành cuӝc ÿLӅu tra ÿo ÿҥc ruӝng ÿҩt toàn Nam kǤ, thu lҥi toàn
Eӝ hӗ sѫ gӕc và phát cho mӛi làng mӝt tӡ khai mӟi. Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh giao viӋc
này cho ÿám quan chӭc cҩp tiӃn tiӇu khu (tӭc cҩp tӍnh sau này) và ra hҥn ÿӃn 31 – 12 - 1891
phҧi hoàn tҩt.
(30 - 12) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh cho phép khai thác các mӓ ÿá, hҫm ÿá ӣ Nam
NǤ.
1892
Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng De Lanessan khӣi xѭӟng viӋc ÿánh thuӃ tiêu thө muӕi vӟi mӭc
5 xu / 1 tҥ ta (60Kg), tӭc 0,001ÿ / 1 Kg. Năm 1897 tăng lên 0,005ÿ /1 Kg; năm 1899 tăng lên
0,01ÿ /1 Kg. Ĉӗng thӡi Lanessan cNJng khӣi xѭӟng thu mӝt sӕ thuӃ gián thu mӟi: ThuӃ tiêu thө
Uѭӧu, thuӕc phiӋn, muӕi, diêm, dҫu hӓa, thuӕc lá, cau, thuӃ giҩy có dán tem.
(10 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh: Tҩt cҧ tù chính trӏ, tù khә sai và tù bӏ án 2
Qăm trӣ lên ÿӅu phҧi bӏ giam giӳ tҥi Côn Ĉҧo.
(15 - 6) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh vӅ viӋc tuyӇn ngѭӡi ViӋt ӣ Nam kǤ vào Hҧi quân,
chӍ tuyӇn nhӳng ngѭӡi trѭӡng hӧp quân sӕ thiӃu mӟi sӱ dөng hình thӭc bҳt lính ӣ các làng ven
biӇn. Thӡi gian tҥi ngNJ 2 năm và chӍ ÿѭӧc phөc dӏch ӣ các cѫ quan hҧi quân trên ÿҩt liӅn hay
trên tàu thuyӅn ÿi lҥi trong phҥm vi Nam kǤ.
(30 - 11) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng De Lanessan ra nghӏ ÿӏnh lұp nhà ÿLӅu dѭӥng ӣ VNJng
Tàu.
1894
(16 - 3) Trӧ cҩp nhӳng nҥn nhân hӓa hoҥn ӣ Phú Thҥnh.
(17 - 12) Bà Rӏa, bҫu cӱ các bang trѭӣng cӫa huyӋn.
&̯u ÿ˱ͥng t̩i Bà R͓a và Biên Hòa:
Bà Rӏa:
Biên Hòa:
79,000 km ÿѭӡng trong tình trҥng tu bә
23,000 km ÿѭӡng ÿҩt
140 cҫu bҵng cây, 170 cҫu bҵng sҳt.
59.000 km ÿѭӡng trong tình trҥng tu bә
455 cҫu cây.
Giáo dͭc ti͋u h͕c t̩i Bà R͓a - Biên Hòa:
Bà Rӏa:
Biên Hòa:
5 trѭӡng tәng, 416 nam sinh
18 trѭӡng làng 573 nam sinh
4 trѭӡng (chӳ Hán và Dòng) 405 nam sinh.
6 trѭӡng tәng, 222 nam sinh
0 trѭӡng làng
27 trѭӡng (dҥy chӳ Hán, dòng) 405 nam sinh

15.10 Page 150

▲back to top


Tôn giáo t̩i Bà R͓a - Biên Hòa:
Bà Rӏa có:
2 xӭ ÿҥo 2.292 giáo dân Công giáo
61 chùa, 30.159 Phұt tӱ
5 ngѭӡi theo ÿҥo Hӗi
Biên Hòa có:
5.000 giáo dân Công giáo
61 chùa, 71.752 Phұt tӱ.
1895
ĈLӅu chӍnh ÿҩt ÿai tҥi hҥt Biên Hòa (1895 - 1897).
(17 - 5) Ban hành sҳc giao cho phòng nhì cӫa Tòa Sѫ thҭm và phòng nhì cӫa Tòa Thѭӧng
thҭm xét xӱ các vө tranh chҩp dân sӵ và thѭѫng mãi liên quan ÿӃn ngѭӡi ViӋt.
1897
Ô. Ranê, dѭӧc sƭ Hҧi quân, công tác ӣ Ma lai di, mang các hӝt cà phê Névéa Bresiliense
YӅ.
(15 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp ngҥch “y tá bҧn xӭ” ӣ Nam kǤ.
1898
%ӱu Phong cә tӵ (thôn Bình ĈLӋn, huyӋn Phѭӟc Chánh, Biên Hòa), ÿѭӧc trùng tu.
Nguyên ӫy chùa là mӝt am tranh do hòa thѭӧng Bӱu Phong dӵng lên (1616), cҩt lҥi bҵng gҥch
ngói bӣi nhóm di thҫn nhà Minh Trҫn Thѭӧng Xuyên.
(31 - 7) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh thành lұp mӝt ngân sách chung cho toàn Ĉông
'ѭѫng (Budget Général de l’Indochine). Nguӗn thu chính là tҩt cҧ các khoҧn thuӃ gián thu,
thuӃ thѭѫng chính và 3 ÿӝc quyӅn (rѭӧu, muӕi, thuӕc phiӋn) thu ÿѭӧc trên toàn Ĉông Dѭѫng.
1899
– Thành lұp quұn núi Chӭa Chan (thuӝc tӍnh Biên Hòa) gӗm 3 xã Bình Lӝc, Gia Ray,
Tân Lӝc. Sau ÿәi thành quұn Võ Ĉҳc.
– Hӧp nhҩt hai làng Tân Hòa và Tân An cӫa hҥt Biên Hòa.
(1 - 3) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Ban chӍ ÿҥo Nông nghiӋp Nam
NǤ (Direction de l’Agriculture en Cochinchine) và Phòng thí nghiӋm phân tích nông nghiӋp ӣ
Sài Gòn.
(20 - 9) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh mӭc thuӃ tiêu thө dҫu hӓa thô trên toàn
Ĉông Dѭѫng: 6 Fr/100 Kg.
(19 - 10) Qui ÿӏnh thuӃ tiêu thө muӕi trên toàn Ĉông Dѭѫng là 2ÿ25/100Kg.
(11 - 11) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh tách khu vӵc thѭӧng lѭu Ĉӗng Nai ra
khӓi Bình Thuұn ÿӇ thành lұp tӍnh Ĉӗng Nai Thѭӧng, tӍnh lӷ ÿһt tҥi Di Linh.
(20 - 12) Nghӏ ÿӏnh Toàn quyӅn ÿәi tiӇu khu (Arrondissement) ӣ Nam kǤ thành tӍnh
(Province) và phân chia thành 3 miӅn gӗm 20 tӍnh (kӇ tӯ 1 – 1 - 1900): 1/ Mi͉n Ĉông gӗm 4
WӍnh: Bà Rӏa, Biên Hòa, Tây Ninh, Thӫ Dҫu Mӝt; 2/ Mi͉n Trung gӗm 9 tӍnh: BӃn Tre, Chӧ Lӟn,
Gia Ĉӏnh, Gò Công, Mӻ Tho, Sa Ĉéc, Tân An, Trà Vinh, Vƭnh Long; 3/ Mi͉n Tây gӗm 9 tӍnh:
%ҥc Liêu, Cҫn Thѫ, Châu Ĉӕc, Hà Tiên, Long Xuyên, Rҥch Giá, Sóc Trăng.
1900

16 Pages 151-160

▲back to top


16.1 Page 151

▲back to top


Thành lұp trѭӡng dҥy nghӅ (écle profenionnelle di Bien Hoa) Biên Hòa bӣi Ô. Chesne
(nhà tә chӭc mҥng ÿѭӡng sá cӫa tӍnh). Trѭӡng có nhiӅu ba. Theo G.Bois (1909) Revue indo
chinoise: ÿúc ÿӗng, rèn, vӁ, ÿiêu khҳc, mӝc (ÿӗ ÿҥc, chҥm gӛ, tiӋm gӛ), gia chánh (dӋt thҧm, vá
may, nҩu nѭӟng), ÿan mây. Hӑc sinh hӑc 4 năm thӵc sӵ cӝng thêm 3 năm ÿӇ hoàn thiӋn.
1902
* Làm xong ÿѭӡng bӝ Sài Gòn – Bà Rӏa.
* Bҳt ÿҫu xuҩt khҭu bҳp cӫa Ĉông Dѭѫng: 440 tҩn (sҧn lѭӧng năm 1929: Nam kǤ có
13.600ha trӗng ngô, thu hoҥch 15.500 tҩn; Trung kǤ 44.000 tҩn; Bҳc kǤ và Bҳc Trung kǤ:
97.000 tҩn).
– Tháng 2. Bҳc xong cҫu sҳt Bình Lӧi qua sông Sài Gòn nӕi liӅn Sài Gòn vӟi Biên Hòa,
có ÿѭӡng xe lӱa chҥy qua. Cҫu gӗm 6 nhӏp, trong ÿó có mӝt nhӏp xoay, dài 40 thѭӟc ÿӇ tҥo ÿLӅu
kiӋn cho tàu bè qua lҥi dӉ dàng. Cҫu do công ty Levallois – Perret ÿҩu thҫu.
(27 - 9) ThiӃt lұp thҿ thuӃ thân ӣ Nam kǤ.
(20 - 10) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thiӃt lұp chӃ ÿӝ ÿӝc quyӅn nҩu cҩt rѭӧu
và bán rѭӧu trên toàn cõi Ĉông Dѭѫng; giao cho Sӣ Thѭѫng chánh và ÿӝc quyӅn Ĉông Dѭѫng
toàn quyӅn ÿLӅu hành viӋc này. Nӝi dung chính cӫa nghӏ ÿӏnh: 1/ Cá nhân hay công ty muӕn
ÿѭӧc ÿһc quyӅn nҩu và bán rѭӧu phҧi làm ÿѫn xin Sӣ Thѭѫng chánh và Ĉӝc quyӅn. 2/ Ai nҩu
Uѭӧu không giҩy phép sӁ bӏ phҥt tӯ 500Fr ÿӃn 5.000Fr và bӏ phҥt giam tӯ 15 ngày ÿӃn 3 năm và
Eӏ tӏch thu tҩt cҧ dөng cө, nguyên vұt liӋu. 3/ Ai chӭa hoһc bán rѭӧu không có giҩy phép sӁ bӏ
phҥt tiӅn tӯ 200Fr ÿӃn 2.000Fr và phҥt giam tӯ 8 ngày ÿӃn 1 năm.
(22 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ viӋc thành lұp các ÿҥi lý bán rѭӧu.
1903
* Phan Bӝi Châu vào HuӃ, Quҧng Nam... và sau ÿó vào Nam kǤ ÿӇ vұn ÿӝng các nhân sƭ
Oөc tӍnh.
(6 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh bãi bӓ chӃ ÿӝ “W˱ cách b̫n xͱ” (indigénat)
ӣ Nam kǤ: kӇ tӯ ngày này, tҩt cҧ ngѭӡi ViӋt Nam nào chѭa ÿѭӧc xӃp vào loҥi “công dân Pháp”
FNJng ÿӅu do Tòa án Pháp xét xӱ dӵa trên bӝ Hình luұt cӫa nѭӟc Pháp ÿang áp dөng ӣ thuӝc ÿӏa
ӣ Nam kǤ.
(24 - 2) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh qui ÿӏnh mӝt sӕ luұt vi cҧnh áp dөng ӣ
Nam kǤ, theo tinh thҫn nghӏ ÿӏnh 6 – 10 - 1903: Phҥt tiӅn tӯ 1Fr ÿӃn 15Fr và phҥt giam tӯ 1 ÿӃn
5 ngày (hoһc mӝt trong hai hình phҥt ҩy) vӅ các tӝi: 1/ Tӝi nói xҩu hoһc chӕng ÿӕi nhà nѭӟc
Pháp; 2/ Phao tin ÿӗn gây rӕi trұt tӵ công cӝng; 3/ Tӝi không tham gia tuҫn canh ӣ làng xã; 4/
Nhұn ÿѭӧc giҩy gӑi cӫa nhà cҫm quyӅn Pháp hoһc An Nam mà không ÿi gһp; 5/ Tӝi chӭa chҩp
ngѭӡi không có thҿ thuӃ thân; 6/ Chӭa chҩp nhӳng ngѭӡi phҥm pháp ÿang bӏ nhà cҫm quyӅn
truy nã; 7/ Tӝi thay ÿәi chӛ ӣ mà không báo cho chính quyӅn làng xã biӃt; 8/ Tӝi reo hò, ÿánh
trӕng ҫm Ӎ không cҫn thiӃt...
(25 - 8) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Trѭӡng Y tӃ thӵc hành bҧn xӭ ӣ
Nam kǤ ÿӇ ÿào tҥo y tá và nӳ hӝ sinh ngѭӡi ViӋt ÿӇ ÿáp ӭng yêu cҫu lұp các trҥm xá ӣ xã hay
liên xã.
* Xây cҫu Gành và cҫu Rҥch Cát cho ÿѭӡng xe lӱa xuyên ViӋt và quӕc lӝ 1.
1904
(14 - 1) Khai thác ÿRҥn ÿѭӡng sҳt ÿҫu tiên Sài Gòn - Biên Hòa / 71 km.

16.2 Page 152

▲back to top


(14 - 3) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh ÿһt giҧi thѭӣng bҵng tiӅn cho nhӳng ai bҳt
giӳ ÿѭӧc binh lính Nam kǤ ÿào ngNJ.
– Tháng 5. Thành lұp +͡i Duy Tân tҥi nhà TiӇu La NguyӉn Hàm. Hӝi trѭӣng: KǤ ngoҥi
Kҫu Cѭӡng ĈӇ; các hӝi viên: Phan Bӝi Châu, NguyӉn Hàm, NguyӉn HiӅn, Ĉһng Tӱ Kính,
Ĉһng Thái Thân vӟi mөc ÿích: “Cӕt sao khôi phөc ÿѭӧc ViӋt Nam, lұp ra mӝt chính phӫ ÿӝc
Oұp, ngoài ta chѭa có chӫ nghƭa gì khác” (Theo Phan B͡i Châu niên bi͋u): (Chѭѫng trình cӫa
+ӝi Duy Tân: “Khôi phөc nѭӟc ViӋt Nam, lұp thành mӝt nѭӟc quân chӫ lұp hiӃn”; ÿҫu tháng
12/1912, tҥi Quҧng Ĉông (Trung Quӕc), Duy tân hӝi bӏ bãi bӓ ÿӇ thành lұp Vi͏t Nam quang
phͭc h͡i).
(27 - 8) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh ÿҫu tiên vӅ viӋc quҧn lý hành chính cҩp xã
ӣ Nam kǤ: 1/ ViӋc quҧn lý xã thuӝc Hӝi ÿӗng Ĉҥi kǤ mөc (Conseil de Grand Notable); 2/ Tiêu
chuҭn cӫa kǤ mөc phҧi là “nhӳng ÿLӅn chӫ hoһc nhӳng ngѭӡi giàu có, sung túc nhҩt trong xã;
3/ Tҩt cҧ các kǤ mөc hӑp chӑn 11 ngѭӡi ÿӇ thành lұp Hӝi ÿӗng: Hѭѫng Cҧ (chӫ tӏch), Hѭѫng
Chӫ (phó chӫ tӏch); và các ӫy viên: Hѭѫng Sѭ, Hѭѫng Trѭӣng, Hѭѫng Chánh, Hѭѫng Giá,
+ѭѫng Quҧn, Hѭѫng Bӝ (hay Thӫ Bӝ), Hѭѫng Thôn, Xã trѭӣng (hoһc Thôn trѭӣng), Hѭѫng
Hào.
(30 - 10) Khai thác ÿRҥn ÿѭӡng sҳt Sài Gòn – Xuân Lӝc dài 81 Km.
(5 - 11) NĈ Thӕng ÿӕc Nam kǤ vӅ sӕ ngày làm xâu áp ÿһt cho ngѭӡi Mӑi các tӍnh Bà
5ӏa, Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt.
(8 - 11) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thӵc hành chính sách ÿӝc quyӅn sҧn xuҩt,
khai thác và bán muӕi trên toàn Ĉông Dѭѫng và giao quyӅn ÿLӅu hành cho Sӣ Thѭѫng chánh và
Ĉӝc quyӅn Ĉông Dѭѫng.
1905
* Thành lұp Sӣ Lâm nghiӋp toàn Ĉông Dѭѫng
(20 - 1) Phan Bӝi Châu và Tăng Bҥt Hә sang Nhұt (Tháng 6 - 1905 vӅ nѭӟc, tháng 7 khӣi
ÿҫu phong trào Ĉông Du)
(16 - 3) Trѭӡng Chasseloup - Laubat Sài Gòn sau trұn bão năm Thìn (16 - 3 - 1904) bӏ
ҧnh hѭӣng nһng nên dӡi lӟp ÿӋ tam ÿӃn tiӃp tөc hӑc tҥi Biên Hòa, tҥm trú trong mӝt trҥi lá cҩt ӣ
phía Ĉông tӍnh.
(11 - 5 tӭc ngày 8 - 4 âm lӏch) Thӵc dân Pháp tҩn công căn cӭ Bѭng KiӋu – Vƭnh Cӱu
Fӫa Hӝi kín Ĉoàn Văn Cӵ. Ĉoàn Văn Cӵ quê ӣ Bình An (Thӫ Ĉӭc). Khi Pháp chiӃm Biên Hòa,
ông dӡi gia ÿình vӅ Bѭng KiӋu (nay là phѭӡng Tam Hòa, TP. Biên Hòa) tұp hӧp lӵc lѭӧng ÿӇ
Pѭu cҫu chӕng Pháp. Nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc tham gia khá ÿông và ÿӏa bàn ҧnh hѭӣng càng lúc
càng rӝng – tӯ Bình Ĉa ÿӃn Núi Nӭa (Bà Rӏa). Giһc biӃt tin ÿѭa lính tҩn công. Ĉoàn Văn Cӵ và
16 nghƭa quân hy sinh.
(25 - 8) Khai thác ÿRҥn ÿѭӡng sҳt Xuân Lӝc – Gia Rai dài 18 km.
(14 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ viӋc tuyӇn Tri huyӋn, Tri phӫ, Ĉӕc
phӫ sӭ ӣ các tӍnh Nam kǤ, ÿӗng thӡi ra nghӏ ÿӏnh tuyӇn dөng ngѭӡi ViӋt vào Ban thѭ ký văn
phòng cҩp tӍnh, Tòa Thӕng ÿӕc và Phӫ Toàn quyӅn.
1906
– Ĉӗn ÿLӅn Suzannah, ÿӗn ÿLӅn cao su ÿҫu tiên ӣ Nam bӝ ÿѭӧc thành lұp tҥi Dҫu Giây.
– Thành lұp Công ty Cao su Ĉông Dѭѫng S.I.P.H. Các ÿӗn ÿLӅn trӵc thuӝc: An Lӝc,
Bình Lӝc, Dҫu Giây, Túc Trѭng, Trҧng Bom, Cây Gáo, Cam Tiêm, Courtenay (Cҭm Mӻ).

16.3 Page 153

▲back to top


1907
* Thành lұp các ÿӗn ÿLӅn cao su ӣ Biên Hòa tҥi Xuân Lӝc, An Lӝc; ӣ Thӫ Dҫu Mӝt, Xa
Trҥch, Tân Thҥnh Ĉông (G.Ĉ); Thành Tuy Hҥ (BH).
- Công ty canh nông Suzannah (Société Agricole Suzannah)
- Công ty cao su Nam kǤ (Société de Caoutchoucs de Cochinchine)
- Công ty Courtenay
- Công ty Thành Tuy Hҥ
- Công ty Canh nông Suzannah (Société Agricole de Suzannah).
- Công ty cao su Dҫu Giây (Biên Hòa) Vӕn : 2.500.000 quan Pháp. E, Girard: quҧn trӏ
viên - ӫy quyӅn, giám ÿӕc. (xem: 9. 8. 1935).
– Tháng 3. Thành lұp trѭӡng Ĉông Kinh nghƭa thөc ӣ Hà Nӝi vӟi mөc ÿích truyӅn bá tѭ
Wѭӣng mӟi, cә ÿӝng bài trӯ hNJ tөc, ÿӅ cao tinh thҫn yêu nѭӟc, gây phong trào chӕng Pháp...
Trong thӡi gian tӗn tҥi, trѭӡng ÿã lұp các tә chӭc kinh doanh công thѭѫng ӣ Hà Nӝi, NghӋ An,
Quҧng Nam và Phan ThiӃt: Công ty Liên Thành.
(5 - 9) NguyӉn Vƭnh San lên ngôi thay vua Thành Thái, niên hiӋu là Duy Tân.
1908
* Thành lұp Công ty cao su Ĉӗng Nai (Les Caoutchoucs du Donnai). Trө sӣ ÿһt tҥi Paris
(Pháp). Ĉӕi tѭӧng hoҥt ÿӝng: Khai thác các ÿӗn ÿLӅn trӗng cao su, trӗng cây có dҫu và ÿӗn ÿLӅn
trӗng mía ӣ Ĉông Dѭѫng. VӅ vӕn: năm 1908 có 500.000 Fr (500 cә phҫn loҥi 100 Fr; 1911:
2.000.000 Fr; 1919: 6.000.000 Fr).
* Thành lұp Cty Biên Hòa kӻ nghӋ và lâm nghiӋp (Biên Hòa Industrielle et forestière –
viӃt tҳt: B.I.F) khai thác tҥi các tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt, Biên Hòa, và Bà Rӏa.
(11 - 3) Khӣi ÿҫu phong trào ÿҩu tranh chӕng thuӃ ӣ Trung kǤ (11 - 3: Quҧng Nam, 30 -
3: Quҧng Ngãi; 9 - 4: Thӯa Thiên; 16 - 4: Bình Ĉӏnh).
– Tháng 9. Nhұt Bҧn ký ÿLӅu ѭӟc vӟi Pháp, trӣ mһt giҧi tán các tә chӭc cӫa phong trào
Ĉông du ӣ Nhұt và trөc xuҩt lѭu hӑc sinh ViӋt Nam ra khӓi ÿҩt Nhұt.
1909
– Tháng 2. Chính phӫ Nhұt ra lӋnh trөc xuҩt Phan Bӝi Châu và KǤ Ngoҥi hҫu Cѭӡng ĈӇ.
Phong trào Ĉông Du tan rã.
(13 - 4) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ vҩn ÿӅ nhân công ngѭӡi bҧn xӭ làm tҥi
các ÿӗn ÿLӅn nông nghiӋp ӣ Nam kǤ:
1/ Chӫ ÿӗn ÿLӅn nào muӕn tә chӭc sӕ nhân công làm tҥi ÿӗn ÿLӅn cӫa mình ӣ thành làng
trên ÿӏa bàn ÿӗn ÿLӅn cӫa mình ÿӅu phҧi làm ÿѫn xin Thӕng ÿӕc Nam kǤ.
2/ Tiêu chuҭn ÿӇ lұp làng kӇ tӯ 1 – 1 - 1910 là: a) Ĉӗn ÿLӅn phҧi rӝng ít nhҩt 400 ha; b) Ít
nhҩt phҧi có 80 công nhân.
3/ Ĉӕi vӟi ÿӗn ÿLӅn có ÿӫ tiêu chuҭn ÿӇ lұp làng và ÿã lұp làng thì: a) Chӫ phҧi dành cho
dân làng mӝt diӋn tích ÿӇ canh tác và hѭӣng hoa lӧi, không quá 1/25 diӋn tích dành cho lұp
làng. Hoa lӧi trên phҫn ÿҩt ÿó ÿѭӧc coi nhѭ hoa lӧi thu ÿѭӧc trên phҫn công ÿLӅn ӣ các làng xã
khác ngoài ÿӗn ÿLӅn; b) Dân làng hӑp lұp mӝt Hӝi ÿӗng KǤ mөc, lұp sә hӝ tӏch, sә nghƭa vө cho
dân làng; c) Nhân công ÿӗn ÿLӅn các làng này ÿӅu có thҿ ÿһc biӋt và ÿѭӧc coi nhѭ thҿ căn cѭӟc
dân ÿinh các làng khác; d) Sӕ dân ÿinh cӫa các làng này chӍ có nhiӋm vө tuҫn tra, canh gác
làng, làm quân dӏch (không phҧi ÿi lính) và ÿóng mӝt khoҧn tiӅn phө hàng năm ÿӇ chi dùng, coi
nhѭ khoҧn phө thu thuӃ thân.

16.4 Page 154

▲back to top


4/ Ĉӗn ÿLӅn nào chѭa ÿӫ tiêu chuҭn lұp làng: Nhân công ӣ ÿó ÿóng mӝt khoҧn thuӃ cho
làng xã mà hӑ cѭ trú.
5/ Nhӳng ÿӗn ÿLӅn chѭa ÿӫ tiêu chuҭn ÿӇ lұp làng thì: a) Ĉӗn ÿLӅn ӣ ÿӏa phұn làng xã
nào, nhân công sӁ phө thuӝc làng xã ÿó; b) KӇ tӯ 1 – 10 - 1910, sӕ nhân công này sӁ ÿѭӧc miӉn
Pӑi khoҧn thuӃ: thuӃ thân, sѭu dӏch, viӋc canh gác và các khoҧn ÿóng góp cho làng xã ÿó,
nhѭng phҧi có nghƭa vө ra lính.
1910
* Thành lұp Công ty Cao su Ĉông Dѭѫng (Société des Caouchoucs de l’Indochine). Trө
Vӣ ÿһt tҥi Paris. Ĉӕi tѭӧng hoҥt ÿӝng: khҭn hoang và trӗng cao su thuӝc vùng ÿҩt ÿai ӣ ViӉn
Ĉông, ÿһc biӋt là Ĉông Dѭѫng. VӅ vӕn: năm 1910 có 1.500.000Fr (gӗm 15.000 cә phҫn
100Fr); cuӕi tháng 8/1910: 3.000.000Fr; năm 1912: 4.500.000Fr; 1917: 6.000.000Fr; 1920:
8.000.000Fr; 1923: 10.000.000Fr; 1929: 15.000.000Fr; 1931: 20.000.000Fr; 1932:
22.500.000Fr; năm 1934: 28.000.000Fr.
* Thành lұp Công ty Ĉӗn ÿLӅn Ĉҩt Ĉӓ (Société des Plantation des Terres Rouge). Trө sӣ
ÿһt tҥi Sài Gòn. Ĉӕi tѭӧng hoҥt ÿӝng: Trӗng và khai thác bông, cao su, cà phê, khai thác các
ÿӗn ÿLӅn cao su ӣ Thӫ Dҫu Mӝt, Biên Hòa, Bà Rӏa; ngoài ra còn khai thác cҧ các ÿӗn ÿLӅn cao
su, cà phê ӣ Java, Mã Lai. VӅ vӕn: 1910: 2.300.000Fr gӗm 23.000 cә phҫn 100Fr); 1912: 1
triӋu Fr; 1918: 2 triӋu Fr; 1920: 4 triӋu Fr; 1926: 8 triӋu Fr; 1943: 16 triӋu Fr.
* Thành lұp Công ty Nông nghiӋp Thành Tuy Hҥ (Société Agricole de Thanh Tuy Ha).
Trө sӣ ÿһt tҥi Biên Hòa. Ĉӕi tѭӧng hoҥt ÿӝng: khai thác các ÿӗn ÿLӅn nông nghiӋp và mua bán
các sҧn phҭm nông nghiӋp. VӅ vӕn: 1910 có 600.000Fr; 1912: 1 triӋu Fr; 1919: 1.200.000Fr;
1924: 2 triӋu Fr; tháng 1 - 1925: 2.200.000Fr; tháng 7 - 1930: 2.320.000 Fr; tháng 1 - 1935:
3.311.800Fr.
* Thӵc dân Pháp thí nghiӋm ÿѭa máy móc vào canh tác các ÿӗn ÿLӅn ӣ Nam kǤ. Nhѭng
phҧi bãi bӓ vì chӍ phù hӧp vӟi ÿӗn ÿLӅn lӟn thiӃu nhân công và trong thӵc tӃ tұp quán canh tác
nhӓ ÿang còn là phә biӃn.
(15 - 1) Khai thác ÿRҥn ÿѭӡng sҳt Gia Ray – Mѭӡng Mán, dài 77 k m; ÿһt chi nhánh phө
ӣ Phan ThiӃt, cNJng bҳt ÿҫu khai thác tӯ 15 – 1 - 1910.
(4 - 6) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh miӉn thuӃ 6 năm cho mӝt sӕ ÿҩt trӗng các
loҥi cây công nghiӋp nhѭ cao su, ÿay, bông, cà phê ÿӇ khuyӃn khích chӫ ÿӗn ÿLӅn canh tác các
loҥi cây ÿó.
(25 - 8) Thành lұp Công ty Cao su Ĉӗng Nai (Cie Générale des hévéas du Donnai).
1911
/ұp Công ty cao su Xuân Lӝc ӣ Hàng Gòn, chӫ là De Bazé.
(5 - 6) Bác Hӗ (NguyӉn Tҩt Thành / NguyӉn Ái Quӕc / Hӗ Chí Minh) xuӕng tàu
L’Amiral Latouche Tréville) ra ÿi tìm ÿѭӡng cӭu nѭӟc.
– Tháng 7. Lҫn ÿҫu tiên thӵc dân Pháp gӱi mүu cao su trӗng ӣ ViӋt Nam (Trҥi thí
nghiӋm cao su Ông Yêm / Thӫ Dҫu Mӝt) ÿi dӵ triӇn lãm quӕc tӃ vӅ cao su lҫn thӭ II tҥi Luân
Ĉôn và ÿѭӧc ÿánh giá là có chҩt lѭӧng tӕt.
(27 - 10) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh qui ÿӏnh ÿѫn vӏ cân, ÿong, ÿo, ÿӃm phҧi sӱ dөng
thӕng nhҩt ӣ toàn Nam kǤ là: mét, kílôgam và lít; qui ÿӏnh 1 tҥ ta (picul) bҵng 60kg. Ngày 14 -
12 Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh cho ban bӕ sҳc lӋnh trên ӣ Nam kǤ.
1912

16.5 Page 155

▲back to top


* Bãi bӓ quұn Võ Ĉҳc, thành lұp quұn Xuân Lӝc (ÿһt quұn lӷ tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc ngày
nay), gӗm 3 tәng, 18 xã.
* Sӣ Canh nông và Thѭѫng mҥi Nam kǤ trӗng thí nghiӋm loҥi mía “Lahaina” và
“Demerara” nhұp tӯ ÿҧo Hawai.
– Tháng 2. Thành lұp “ViӋt Nam Quang phөc hӝi”. Tôn chӍ: “Ĉánh ÿXәi giһc Pháp, khôi
phөc nѭӟc ViӋt Nam, thành lұp nѭӟc Cӝng hòa Dân chӫ ViӋt Nam”. Hӝi trѭӣng là Cѭӡng ĈӇ,
7әng lý là Phan Bӝi Châu.
(1 - 4) Khai thác tuyӃn ÿѭӡng sҳt Sài Gòn - Nha Trang, dài 408 km.
(2 - 5) NĈ7Ĉ Nam kǤ vӅ qui chӃ ngѭӡi Mӑi các tӍnh Bà Rӏa, Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt.
(9 - 10) Thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu quҧn lý nghӅ kim hoàn ӣ Nam kǤ: Ai muӕn hành nghӅ
phҧi ÿѭӧc phép cӫa chính quyӅn thӵc dân Pháp và phҧi nӝp thuӃ môn bài.
(31 - 12) Thӵc dân Pháp ra sҳc lӋnh cҩm không ai ÿѭӧc tә chӭc hӝi kín ӣ Ĉông Dѭѫng:
1/ Ai tham gia hӝi kín sӁ bӏ phҥt tiӅn tӯ 100Fr – 500Fr là phҥt giam tӯ 6 tháng – 2 năm; 2/
Ngѭӡi ÿӭng ra lұp hӝi kín sӁ bӏ phҥt gҩp ÿôi ngѭӡi tham gia hӝi kín; 3/ Mӛi cuӝc hӑp trên 20
ngѭӡi phҧi xin phép dù ÿó là các cuӝc hӑp thѭӡng ngày hoһc ÿӏnh kǤ cӫa các hӝi tín ngѭӥng,
Kӝi bình văn. NӃu vi phҥm sӁ phҥt tiӅn tӯ 16Fr ÿӃn 200Fr và phҥt giam tӯ 6 ngày ÿӃn 3 tháng,
hoһc mӝt trong hai hình thӭc ÿó, chӫ hӝi sӁ bӏ phҥt tiӅn tӯ 16 ÿӃn 200Fr và phҥt giam tӯ 6 ngày
ÿӃn 6 tháng; 4/ Ai tӵ ý cho mӝt hӝi nào ÿó hӑp ӣ nhà mình cNJng bӏ phҥt tiӅn tӯ 16Fr ÿӃn 200Fr
và phҥt giam tӯ 6 ngày ÿӃn 3 tháng (Sҳc lӋnh này ban hành ngày 25 – 2 - 1913).
Ra sҳc lӋnh trӯng trӏ nhӳng ai chӕng ÿӕi chính quyӅn Pháp ӣ Ĉông Dѭѫng: 1/ Xӱ tӱ tҩt
Fҧ nhӳng ai cҫm vNJ khí chӕng nhà nѭӟc Pháp; 2/ Ĉày biӋt xӭ tҩt cҧ nhӳng ai có âm mѭu và
hành ÿӝng khích ÿӝng nӝi chiӃn; 3/ Phҥt giam tӯ 1 tháng ÿӃn 1 năm và phҥt tiӅn tӯ 16Fr ÿӃn
200Fr tҩt cҧ nhӳng ai tàng trӳ hoһc sҧn xuҩt các loҥi vNJ khí mà không có giҩy phép do nhà cҫm
quyӅn Pháp cҩp.
1913
(1 - 2) Lұp “Hӝi Nông tín hӛ tѭѫng bҧn xӭ” (Société Indigène de Crédit Agricole Mutuel
/ S.I.GA.M) ÿҫu tiên ӣ Mӻ Tho ÿӇ cho nông dân vay tiӅn canh tác vӟi lãi suҩt 8%; năm 1925:
lãi suҩt là 10%, có 7 tӍnh chӏu lãi suҩt 12% là Bà Rӏa, Biên Hòa, Châu Ĉӕc, Gò Công, Tân An,
Tây Ninh, Thӫ Dҫu Mӝt.
(28 - 3) Cuӝc nәi dұy chӕng Pháp cӫa “phong trào Phan Xích Long” ӣ Sài Gòn – Chӧ
/ӟn.
(16 - 7) Bҳt ÿҫu khai thác toàn bӝ tuyӃn ÿѭӡng sҳt Sài Gòn – Khánh Hòa và các chi
nhành phө cӫa nó; tәng cӝng dài 408 km. TuyӃn này khӣi công tӯ 1901, làm ÿӃn ÿâu khai thác
ÿӃn ÿó ngay.
(1 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra chӃ ÿӝ khai thác rӯng ӣ Nam kǤ: Nhà nѭӟc thuӝc
ÿӏa nҳm ÿӝc quyӅn khai thác rӯng; ai vào rӯng kiӃm cӫi ÿӇ nҩu phҧi mua giҩy phép 10$ / năm
và chӍ ÿѭӧc lҩy tӕi ÿa 40 m3 cӫi ÿun; nӃu lҩy nhiӅu hѫn ÿӇ bán phҧi nӝp thuӃ thêm 15 xu / m3.
Giҩy phép cho phép kiӃm cӫi ӣ ÿâu thì chӍ ÿѭӧc kiӃm ӣ ÿó.
Ban hành nghӏ ÿӏnh liên quan ÿӃn ÿҩt trӗng dӯa: 1/ ChӍ có trӗng dӯa lҩy cùi mӟi ÿѭӧc
xin miӉn thuӃ ÿҩt; 2/ DiӋn tích phҧi tӯ 1ha trӣ lên; 3/ Mӭc thuӃ ÿѭӧc miӉn giҧm nhѭ sau: 7 năm
ÿҫu ÿѭӧc miӉn thuӃ ÿҩt toàn phҫn; năm thӭ 8 miӉn 2/3, năm thӭ 9 miӉn 1/3; tӯ năm thӭ 10 trӣ
ÿi nӝp toàn bӝ thuӃ.
1915

16.6 Page 156

▲back to top


(17 - 3) Ĉһt viên ÿá ÿҫu tiên xây dӵng Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa (hoàn thành 16 – 9 -
1916, hoҥt ÿӝng tӯ 21 – 1 - 1919); diӋn tích 22 ha.
(8 - 7) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Ban Theo dõi công tác chính trӏ và bҧn
[ӭ (Service des affaires politique et Indigène) trӵc thuӝc phӫ Thӕng ÿӕc và do Thӕng ÿӕc Nam
NǤ trӵc tiӃp chӍ ÿҥo. NhiӋm vө: Theo dõi thái ÿӝ chính trӏ cӫa ngѭӡi bҧn xӭ, theo dõi các nӝi
dung ҩn phҭm, dӏch các tài liӋu chӳ quӕc ngӳ và chӳ Hán; theo dõi các hӝi cӫa ngѭӡi ViӋt; theo
dõi công viӋc xuҩt nhұp cҧnh.
(28 - 8) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ viӋc thi tuyӇn Chánh, Phó Tәng Nam
NǤ. ĈӅ thi do Thӕng ÿӕc Nam kǤ ÿӅ ra, ÿӏa ÿLӇm thi tұp trung tҥi Sài Gòn. Bài thi bҵng tiӃng
ViӋt cӝng mӝt bài thi bҵng tiӃng Pháp ÿӇ tính thêm ÿLӇm. Ĉây là mӝt trong nhӳng viӋc làm
nhҵm “cҧi tҥo” bӝ máy cai trӏ theo hѭӟng thuӝc ÿӏa hóa cӫa chính quyӅn thӵc dân.
(19 - 12) Tәng thӕng Pháp ra sҳc lӋnh vӅ viӋc phát lѭu (ÿày) nhӳng tӝi phҥm ӣ Ĉông
'ѭѫng: 1/ ChӃ ÿӝ phát lѭu có 2 loҥi là “tұp thӇ và cá nhân”; 2/ Ĉӏa ÿLӇm lѭu ÿày là Côn Ĉҧo
ÿӕi vӟi ngѭӡi ViӋt Nam và châu Á gӕc Trung kǤ, Bҳc kǤ, Thѭӧng Lào, Quҧng Châu Loan); là
các tӍnh Cao Bҵng, Hà Giang (ÿӕi vӟi ngѭӡi gӕc Nam kǤ là Campuchia, Hҥ Lào và
Battambong). 15 – 5 - 1916 Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp cө thӇ hóa chӃ ÿӝ
phát lѭu này.
1916
(11 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh ÿӝng viên Biên Hòa góp 73.624Fr vào
công trái Ĉông Dѭѫng ÿӇ chi vào chiӃn tranh Pháp – Ĉӭc.
(16 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh bҳt lính ngѭӡi ViӋt ӣ Nam kǤ ÿӇ ÿѭa sang
chiӃn trѭӡng ӣ bên Pháp. Do quyӃt ÿӏnh này, thӵc dân Pháp ÿã thành lұp ÿѭӧc 2 tiӇu ÿoàn lính
Wұp, 2.250 lính thӧ cùng 40 thông ngôn ÿӇ ÿѭa làm công binh xѭӣng bên Pháp.
(23 - 1) Nông dân tәng Chánh Mӻ Trung (Biên Hòa) phá các cuӝc tuyӇn lính.
(14 - 2) Cuӝc nәi dұy chӕng thӵc dân Pháp cӫa nhóm Lâm Trung Trҥi nә ra ӣ các ÿӏa
phѭѫng thuӝc Biên Hòa. Vӕn bҩt bình vӟi thӵc dân Pháp xâm lѭӧc, ÿһc biӋt là viӋc bҳt thanh
niên ÿi lính qua châu Âu, mӝt nhóm ngѭӡi yêu nѭӟc, gӗm 20 ngѭӡi lұp căn cӭ Trҥi Lâm Trung
ӣ Gò Mӑi (xã Tân Ĉӏnh) ÿӇ luyӋn tұp võ nghӋ và ÿao thѭѫng chӕng Pháp. KӃ hoҥch cӫa nhóm
là ÿêm 12 nәi dұy ÿӗng loҥt ÿánh chiӃm các nhà viӋc các làng Tân Trҥch, Tân Lѭѫng, Tân
Khánh, Bình Phѭӟc, Lò Gҥch và khám Biên Hòa. Cuӝc nәi dұy ÿúng nhѭ dӵ ÿӏnh, nhѭng tѭѫng
quan lӵc lѭӧng quá chênh lӋch nên không thành công. Giһc Pháp truy lùng bҳt các thành viên
Fӫa Trҥi Lâm Trung. Giһc ÿã kӃt án tӱ hình 9 ngѭӡi và nhӳng ngѭӡi khác bӏ giһc ÿày ra Côn
Ĉҧo. Chúng lұp trѭӡng bҳn ӣ Dӕc Sӓi, tҥi bãi Cây Gõ Cөt ÿӇ thi hành án tӱ hình. Do ÿó, sau
này, dân chúng ÿã lұp miӃu thӡ nhӳng ngѭӡi hy sinh vì nѭӟc tҥi ÿây: chùa Cô Hӗn ӣ ngã ba
'ӕc Sӓi thành phӕ Biên Hòa.
(15 - 2) Tӯ 1908, phong trào chӕng Pháp dѭӟi danh nghƭa Thiên Ĉӏa hӝi phát triӇn khá
Pҥnh mӁ và rӝng khҳp các xã thôn thuӝc huyӋn Long Thành. ĈӃn ngày 16 – 1 - 1916, lӵc
Oѭӧng Thiên Ĉӏa hӝi Long Thành ÿã kéo lên Sài Gòn ÿӇ tham gia cuӝc phá khám lӟn Sài Gòn.
Cuӝc bҥo ÿӝng thҩt bҥi, giһc Pháp lùng bҳt, ÿàn áp phong trào này ӣ Long Thành.
(4 - 5) Cuӝc vұn ÿӝng khӣi nghƭa cӫa ViӋt Nam Quang phөc hӝi vӟi sӵ tham gia trӵc tiӃp
Fӫa vua Duy Tân ӣ Nam Trung bӝ.
(18 - 5) Thӵc dân Pháp ÿѭa Bӱu Ĉҧo lên ngôi thay cho vua Duy Tân. Bӱu Ĉҧo (NguyӉn
Hoàng Tông) lҩy niên hiӋu là Khҧi Ĉӏnh.
– Tháng 6. Thӵc dân Pháp (sau thӡi gian lùng bҳt nhӳng ngѭӡi cҫm ÿҫu Lâm Trung Trҥi)

16.7 Page 157

▲back to top


[ӱ bҳn 9 ngѭӡi tҥi ngã ba Dӕc Sӓi (Bình Thành). Giһc ÿѭa thi thӇ 9 lãnh tө Trҥi Lâm Trung
chôn chung mӝt mӗ tҥi Cây Gõ Cөt, cách nѫi hành hình 50m. Năm 1918, nhân dân dӵng miӃu
thӡ dѭӟi gӕc cây ÿa ngã ba Dӕc Sӓi; 1920, miӃu ÿѭӧc dӡi vӅ phía Ĉông và ÿѭӧc xây cҩt lҥi
thành ngôi chùa Bӱu Hѭng Tӵ / Chùa Cô Hӗn.
(31 - 10) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh cho phép Hӝi ÿӗng KǤ mөc ӣ Nam kǤ
ÿѭӧc quyӅn ÿӭng ra cho mѭӧn, cho thuê, cho lƭnh canh sӕ công ÿLӅn, công thә cӫa làng xã
trong thӡi hҥn 3 năm, 6 năm hay 9 năm.
1917
* Lұp Công ty các Ĉӗn ĈLӅn An Lӝc Vӕn: 2.500.000F (quan Pháp), khai thác các Ĉӗn
ĈLӅn cao su ӣ An Lӝc (Biên Hòa) Giám ÿӕc ÿӗn ÿLӅn: J. Lenage.
* Lұp Công ty Ĉӗn ĈLӅn Courtenay (Société des Plantations Courtenay) ӣ Ngãi Giao.
* Lұp Tәng công ty các Ĉӗn ĈLӅn cao su Ĉӗng Nai (Société générale des Plantations
d'Heveas du Dong Nai) tҥi Ĉҥi An và Lҥc An (Biên Hòa) Giám ÿӕc: A. Vallon.
* Lұp Công ty Canh nông Pháp các Ĉӗn ÿLӅn cao su Bình Trѭӟc, trө sӣ ÿһt tҥi Bình
Trѭӟc (Biên Hòa) Giám ÿӕc: A. Vallon.
* Lұp Ĉӗn ÿLӅn Cam Tiêm (Plantation de Cam Tiêm) ӣ Xuân Lӝc, Giám ÿӕc: Ô. Bietry.
* Lұp Công ty các Ĉӗn ÿLӅn Tân Lӝc (Société des plantation de Tân Lӝc, tӍnh Biên Hòa.
Quҧn trӏ viên - ÿѭӧc ӫy quyӅn: Bà La Souchère, Giám ÿӕc: Ô. Vincent.
* Lұp Ĉӗn ÿLӅn và lò gҥch (Plantation et Briqueterie) ӣ An Lҥc (Biên Hòa). Giám ÿӕc:
Emile Rice.
(12 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp 4 khu dӵ trӳ rӯng ӣ tӍnh Biên
Hòa.
(15 - 5) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thiӃt lұp lӵc lѭӧng cҧnh sát ngѭӡi ViӋt
chung cho toàn Nam kǤ, gӑi là “dân vӋ” (garde civil), hoһc lính “thӫ bӝ” do các chӫ tӍnh trӵc
tiӃp chӍ huy vӟi chӭc năng bҧo ÿҧm trұt tӵ an ninh trong tӍnh, ÿàn áp các cuӝc nәi dұy chӕng
ÿӕi chính quyӅn Pháp ӣ trong tӍnh, canh giӳ tù nhân, truy bҳt phҥm nhân, áp giҧi các chuyӃn tù.
(26 - 8) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Sӣ Mұt thám (Service Central
de Renseignements et de Suâreté Général) chung cho toàn Ĉông Dѭѫng; ÿӗng thӡi lұp cѫ quan
&ҧnh sát an ninh (Police de suâreté) vӟi mөc ÿích theo dõi nhӳng hoҥt ÿӝng cӫa nhӳng hoҥt
ÿӝng chӕng lҥi chính quyӅn Thӵc dân.
(6 - 7) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh qui ÿӏnh ÿӏa ÿLӇm tұp trung nhӳng ngѭӡi bӏ
NӃt án phát lѭu ÿi Côn Ĉҧo hay Cao Bҵng, Hà Giang. Nghӏ ÿӏnh này triӇn khai sҳc lӋnh
19/12/1915 cӫa tәng thӕng Pháp.
(7 - 11) Cách mҥng xã hӝi chӫ nghƭa Tháng Mѭӡi Nga thành công.
(21 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng Albert Sarrault ra nghӏ ÿӏnh ban hành Qui ch͇ chung
Y͉ giáo dͭc ͧ Ĉông D˱˯ng (Règlement général de l’Instruction Public en Indochine): 1/ Mӛi xã
Pӣ ít nhҩt 1 trѭӡng công lұp bұc TiӇu hӑc Pháp-ViӋt dành cho con trai; 2/ Bұc tiӇu hӑc gӗm 5
Oӟp là Ĉӗng ҩu (7 tuәi), Dӵ bӏ (8 tuәi), Sѫ ÿҷng tiӇu hӑc (9 tuәi), Trung ÿҷng tiӇu hӑc (10 tuәi),
Cao ÿҷng tiӇu hӑc (11 tuәi); 3/ Giҧng dҥy hoàn toàn dùng tiӃng Pháp; 4/ Trѭӡng nào mӣ ÿӫ 5
Oӟp gӑi là Trѭӡng tiӇu hӑc toàn cҩp (École primaire de plein exercice), trѭӡng nào không ÿӫ 5
Oӟp gӑi là Trѭӡng Sѫ ÿҷng tiӇu hӑc (École primaire élémentaire). 5/ Mӛi tӍnh lӷ mӣ ít nhҩt 1
trѭӡng TiӇu hӑc toàn cҩp; 6/ ViӋc hӑc chӳ Nho: ÿӕi vӟi trѭӡng Sѫ ÿҷng tiӇu hӑc là không bҳt
buӝc; ÿӕi vӟi TiӇu hӑc toàn cҩp thì ÿӏa phѭѫng phҧi có ÿѫn ÿӅ nghӏ, Thӕng ÿӕc ra quyӃt ÿӏnh

16.8 Page 158

▲back to top


Pӟi dҥy chӳ Nho và chӍ trӣ thành môn hӑc bҳt buӝc cho 2 lӟp cuӕi cҩp mà thôi.
9Ӆ các Tr˱ͥng Pháp-Vi͏t b̵c trung h͕c thì do Thanh tra Sӣ hӑc chánh Ĉông Dѭѫng ÿӅ
xuҩt và khi Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng cho phép mӟi ÿѭӧc mӣ trѭӡng. Hӑc sinh theo hӑc bұc
trung hӑc phҧi có bҵng tiӇu hӑc (certificat d’Etudes primaires) và cҩp này hӑc 4 năm.
Ai muӕn mӣ trѭӡng tѭ ÿӇ dҥy tiӇu hӑc và trung hӑc phҧi xin phép chính quyӅn và phҧi
tuân thӫ mӑi qui chӃ do Thӕng sӱ (hoһc Thӕng ÿӕc, Khâm sӭ) ban hành. KӇ tӯ 21 – 12 - 1917,
Wҩt cҧ các trѭӡng dҥy chӳ Nho hiӋn có (do các tѭ nhân mӣ và các trѭӡng do chính phӫ Nam
triӅu mӣ) ÿӅu xӃp vào loҥi trѭӡng tѭ.
– ThiӃt lұp Tәng Thanh tra Hӑc chính Ĉông Dѭѫng; ÿһt kǤ thi lҩy hӑc bәng sang Pháp
du hӑc cho hӑc sinh ngѭӡi Ĉông Dѭѫng.
1918
(2 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp “Sӣ Tәng kiӇm soát lao ÿӝng và
khai thác ÿӗn ÿLӅn” (Service control Général du travail et de la colonisation) vӟi nhiӋm vө
nghiên cӭu và lұp thӇ lӋ vӅ chӃ ÿӝ nhân công công nghiӋp, nông nghiӋp; thӇ lӋ vӅ lao ÿӝng; chӃ
ÿӝ nhân công ngѭӡi nѭӟc ngoài làm viӋc tҥi các ÿӗn ÿLӅn, hҫm mӓ ӣ Ĉông Dѭѫng; nghiên cӭu
viӋc dӗn dân, khai thác các vùng ÿҩt hoang và tҩt cҧ các chính sách có liên quan ÿӃn chính sách
Eҫn cùng hóa.
(3 - 5) Nghӏ ÿӏnh toàn quyӅn thành lұp mӝt Dѭӥng trí viӋn tҥi Biên Hòa.
– Tháng 8. Cuӝc nәi dұy cӫa ÿӗng bào Châu Ro ӣ sóc Lѭѫng Tài (An Lӝc): giӃt tên sӃp
Tây Ĉͥ-lăng-xoa tàn ác.
(6 - 9) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ viӋc tuyӇn Chánh, Phó Tәng ӣ Nam kǤ:
1/ Ӭng cӱ viên phҧi là ӫy viên hiӋn dӏch hay cӵu ӫy viên cӫa Hӝi ÿӗng KǤ mөc xã suӕt 6 năm
(trong ÿó có 2 năm giӳ chӭc Lý trѭӣng), hoһc ӫy viên (hiӋn dӏch hay cӵu) cӫa Hӝi ÿӗng hàng
WӍnh suӕt 2 năm, hoһc viên chӭc cӫa các công sӣ Ĉông Dѭѫng. 2/ Tiêu chuҭn cӱ tri qui ÿӏnh chӍ
bao gӗm các ӫy viên cӫa Hӝi ÿӗng KǤ mөc các xã trong tәng ÿó, cӝng vӟi các ÿӏa chӫ, thѭѫng
gia, kӻ nghӋ gia, hoһc làm các nghӅ khác có mӭc thuӃ phҧi ÿóng là 100 ÿӗng, tuәi 25 trӣ lên,
cùng vӟi nhӳng ngѭӡi có văn bҵng cao ÿҷng hoһc tú tài ÿã sӕng tӕi thiӇu ӣ tәng ÿó 1 năm trӣ
lên... 3/ Cӱ tri bҫu 3 ngѭӡi và gӣi danh sách ÿó lên Thӕng ÿӕ, Thӕng ÿӕc sӁ chӑn 1 trong 3
ngѭӡi ÿó ÿӇ bә nhiӋm làm “Phó Tәng hҥng nhì”. “Phó tәng hҥng nhì” này phҧi làm viӋc 2 năm
Pӟi ÿѭӧc xét lên “Phó tәng hҥng nhҩt”. 4/ Khi khuyӃt chân Chánh Tәng thì Phó Tәng hiӋn dӏch
lên thay. 5/ Ĉӕi vӟi các dân tӝc thiӇu sӕ, Chánh và Phó Tәng ÿӅu do Thӕng ÿӕc bә nhiӋm theo
ÿӅ nghӏ cӫa cѫ quan chӫ tӍnh (qua tham khҧo các KǤ mөc ӣ các xã thuӝc tәng ÿó).
(11 - 11) KӃt thúc chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ nhӭt, sau 4 năm 30 tháng 10 ngày chiӃn
tranh.
Ban hành qui chӃ công nhân làm tҥi các ÿӗn ÿLӅn nông nghiӋp ӣ Nam kǤ: 1/ Chӫ ÿӗn
ÿLӅn có quyӅn mӝ công nhân tҥi các xӭ thuӝc liên bang Ĉông Dѭѫng hoһc ngoài liên bang
Ĉông Dѭѫng; 2/ Giӳa chӫ và ngѭӡi lao ÿӝng phҧi lұp giao kèo (hӧp ÿӗng) ngay tҥi nѫi tuyӇn
Pӝ vӟi sӵ giám sát cӫa chính quyӅn cҩp tӍnh hay thành phӕ; 3/ Thӡi hҥn giao kèo tӕi ÿa là 3
Qăm, hӃt hҥn có thӇ ký lҥi; 4/ Sau khi ký giao kèo, ÿӃn 1 tháng 1 năm tӟi, ngѭӡi lao ÿӝng ÿѭӧc
miӉn thuӃ thân, sѭu dӏch và các khoҧn ÿóng góp khác cho làng xã, nhѭng vүn nҵm trong danh
sách nhӳng ngѭӡi ÿi lính cӫa ÿӏa phѭѫng nѫi mình ra ÿi; 5/ Thӡi gian lao ÿӝng qui ÿӏnh tӕi ÿa
là 10 giӡ / ngày, chia làm 2 ÿӧt cách nhau 2 giӡ ÿӇ nghӍ ngѫi. NӃu làm thêm giӡ phҧi trҧ lѭѫng
Jҩp rѭӥi. Khi ӕm ÿau thұt sӵ ÿѭӧc chӳa bӋnh và ăn uӕng không mҩt tiӅn; 6/ Nӳ công nhân phҧi
ÿѭӧc phân công nhӳng viӋc làm phù hӧp, ÿѭӧc nghӍ1 tháng sau khi sanh ÿҿ.

16.9 Page 159

▲back to top


(23 - 11) NĈ Thӕng ÿӕc Nam kǤ qui ÿӏnh hoҥt ÿӝng cӫa Dѭӥng trí viӋn Biên Hòa.
(28 - 11) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh thành lұp Ban Thanh tra Lao ÿӝng ӣ
Nam kǤ ÿӇ giám sát viӋc thi hành “Qui chӃ vӅ nhân công” ban hành 1 – 11 - 1918.
1919
* Thành lұp Công ty Canh nông Bình Trѭӟc (Société Agricole de Bình Trѭӟc), Biên
Hòa. Mөc ÿích: khai thác cây cao su và các loҥi cây khác. Trө sӣ hӝi buôn: 16 - 22, ÿѭӡng
Chaigneau, Sài Gòn. Hӝi ÿӗng quҧn trӏ: Ô, Ô, E, Mazet, Dehaese, Peautonnier ...
– Tháng 3. Thành lұp Quӕc tӃ Cӝng sҧn (Quӕc tӃ III) tҥi Matxcѫva.
(1 - 4) Khoa thi Hӝi cuӕi cùng ÿѭӧc tә chӭc, 28 - 4 công bӕ kӃt quҧ.
(18 - 4) Ĉӗng chí Tôn Ĉӭc Thҳng tham gia cuӝc binh biӃn cӫa hҥm ÿӝi Pháp ӣ Hҳc Hҧi.
(15 - 5) Khoa thi Ĉình cuӕi cùng ÿѭӧc tә chӭc, lҩy 7 TiӃn sƭ và 16 Phó bҧng. Ĉây là khoa
thi cuӕi cùng cӫa chӃ ÿӝ khoa cӱ truyӅn thӕng.
(18 - 6) Bҧn yêu sách cӫa nhân dân ViӋt Nam (Revendications du peuple Annamite) ký
tên NguyӉn Ái Quӕc gӣi tӟi Hӝi nghӏ Versailles ÿѭӧc công bӕ trên báo chí.
1920
(15 - 2) KӃt quҧ ÿLӅu tra dân sӕ toàn Nam kǤ là 3.915.613 ngѭӡi, tăng 27% so vӟi năm
1901:
Biên Hòa 1901 là 105.749 và 1920: 129.114 ngѭӡi.
Sài Gòn (thành phӕ) năm 1901 là 47.577 và 1920: 83.135.
Chӧ Lӟn (thành phӕ) năm 1901 là 63.237 và 1920: 93.469.
Gia Ĉӏnh năm 1901 là 217.351 và năm 1920: 276.241.
7Ӎnh Chӧ Lӟn năm 1901 là 184.151 và năm 1920: 205.657.
(27 - 3) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra tuyên bӕ “ch͇ ÿ͡ l˱u hành c˱ͩng bͱc” tӡ giҩy bҥc
Ĉông Dѭѫng ÿӇ cӭu vãn sӵ phá sҧn cӫa ngân hàng Ĉông Dѭѫng. Nguyên nhân: Ngân hàng
Ĉông Dѭѫng ÿã phát hành mӝt sӕ tiӅn giҩy vѭӧt quá 3 lҫn so vӟi sӕ kim khí quí và ngoҥi tӋ mà
ngân hàng này có. Do ÿó, dân chúng ÿem tiӅn ÿӃn ngân hàng ÿӇ ÿәi lҩy kim khí quí tҥo nên mӕi
ÿe dӑa cho ngân hàng. Do ÿó, ÿӇ bҧo vӋ giӟi tѭ bҧn tài chánh, chính quyӅn thuӝc ÿӏa ÿã buӝc
dân chúng phҧi chҩp nhұn tӍ lӋ ÿәi tiӅn Ĉông Dѭѫng là 1 ÿӗng ăn 15 Fr (tӭc rҩt thҩp so vӟi thӵc
WӃ) ÿӇ trút gánh nӧ cӫa Ngân hàng Ĉông Dѭѫng lên ÿҫu ngѭӡi dân bҧn xӭ và bҧo vӋ sӕ trӳ kim,
ngoҥi tӋ cӫa bӑn trùm tѭ bҧn tài chính.
1921
(18 - 3) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh cҧi tә Sӣ Lâm nghiӋp vӟi chӭc năng tә
chӭc thӵc hiӋn và giám sát các qui chӃ vӅ viӋc quҧn lý, khai thác và trӗng rӯng. HӋ thӕng tә
chӭc, Sӣ này có các ÿҥi diӋn ӣ mӛi xӭ; mӝt tә chӭc kiӇm lâm ÿѭӧc lұp ra ÿӇ quҧn lý rӯng theo
Wӯng khu (cantonnement forestier) và phân khu (division). Riêng Nam kǤ có các khu Bҥc Liêu
(3 phân khu), Bà Rӏa (3 phân khu), Biên Hòa (5 phân khu), trung tâm Sài Gòn (2 phân khu),
Châu Ĉӕc (4 phân khu), Tây Ninh (7 phân khu), Thӫ Dҫu Mӝt (2 phân khu).
(9 - 10) Hӝi Liên hiӋp Thuӝc ÿӏa do NguyӉn Ái Quӕc và các nhà hoҥt ÿӝng cách mҥng
các nѭӟc thuӝc ÿӏa cӫa Pháp ÿѭӧc thành lұp và triӋu tұp phiên hӑp ÿҫu tiên.
(25 - 12) Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc tham dӵ Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu toàn quӕc lҫn thӭ nhҩt cӫa
Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp. Ngѭӡi ÿã ÿӅ nghӏ thành lұp Ban nghiên cͱu các v̭n ÿ͉ thu͡c ÿ͓a. Năm
1922, Ban này ÿѭӧc thành lұp và NguyӉn Ái Quӕc là 1 ӫy viên.

16.10 Page 160

▲back to top


1922
(18 - 3) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh hӧp nhҩt các tӍnh thành cҩp Tòa án các tòa
Hòa giҧi rӝng quyӅn Bà Rӏa và Biên Hòa.
(1 - 4) Báo Le Paria (Ng˱ͥi cùng kh͝) ra sӕ ÿҫu tiên. Ĉây là “diӉn ÿàn cӫa các dân tӝc
thuӝc ÿӏa” do HiӋp Hӝi Thuӝc ÿӏa chӫ trѭѫng, NguyӉn Ái Quӕc làm chӫ nhiӋm kiêm chӫ bút.
(15 - 7) Phan Chu Trinh viӃt “Th̭t ÿL͉u tr̯n” gӣi cho Khҧi Ĉӏnh
(22 - 10) Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc tham dѭ Ĉҥi hӝi lҫn II Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp tҥi
Paris. Ĉҥi hӝi ÿã thông qua nghӏ quyӃt ÿһt vҩn ÿӅ thuӝc ÿӏa lên hàng ÿҫu và ghi vҩn ÿӅ này vào
chѭѫng trình nghӏ sӵ và nhҩt trí ÿѭa Oͥi kêu g͕i do Ban nghiên cӭu thuӝc ÿӏa cӫa Ĉҧng thҧo ra
làm văn kiӋn Ĉҥi hӝi.
1923
<Ӄt thӏ liên quan tӟi viӋc thành lұp:
1. Khu rӯng cҩm Tân Hòa, làng Ĉҥi An (Biên Hòa).
2. Khu rӯng cҩm cӫa rһng núi sông La Ngà (Biên Hòa).
Các khu rӯng cҩm dӵ ÿӏnh thành lұp ÿã ÿѭӧc phân giӟi và có bҧn ÿӗ dán các ÿӏa ÿLӇm
ÿһc biӋt, cNJng nhѭ tҥi văn phòng Sӣ lâm nghiӋp và Toà bӕ Biên Hòa.
(17 - 3) NĈ thành lұp tҥi Nam kǤ hai khu rӯng cҩm Núi Giҧi (Châu Ĉӕc) và Trҫn Tҥo
(Biên Hòa).
(20 - 5) Trích NĈ tuyên bӕ ÿӗn ÿLӅn cao su Nam kǤ ӣ Long Thành (Biên Hòa) (société
de caoutchouc de cochinchine), bӏ nhiӉm bӋnh sӕt lӣ mӗm long móng và dӏch trâu bò.
(3 - 7) Trích NĈ thu hӗi NĈ ngày 6. 6. 1923 tuyên bӕ bӏ nhiӉm dӏch trâu bò tҩt cҧ phҫn
ÿҩt tӍnh Biên Hòa, nҵm trên tҧ ngҥn sông Ĉӗng Nai.
(13 - 7) Trích NĈ cho phép tên NguyӉn Văn Hà mӣ tҥi thành phӕ Biên Hòa mӝt quán ÿӗ
Xӕng tҥi chӛ.
(16 - 7) Trích NĈ chӍ ÿӏnh Ô. Bonnemaison ÿӇ giӳ chӭc vө trong cҧ phҥm vi tӍnh Biên
Hòa.
(21 - 7) NĈ chia lãnh thә Nam kǤ thành 5 khu vӵc thú y.
Khu vӵc thӭ 5 gӗm có tӍnh Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Bà Rӏa có chung trung tâm ngӵa giӕng
Tân Sѫn Nhҩt.
(16 - 8) NĈ thu hӗi NĈ ngày 31. 1. 1923 vӅ viӋc thành lұp mӝt trҥi ngӵa ÿӵc giӕng tҥi
Biên Hòa, ÿӇ ÿóng góp vào viӋc cҧi thiӋn giӕng ngӵa ÿӏa phѭѫng.
(1 - 9) Thành lұp Công ty Canh nông Mӻ Ĉӭc. Trө sӣ hӝi buôn tҥi Thӫ Ĉӭc (Biên Hòa).
(10 - 10) Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc tham dӵ Hӝi nghӏ lҫn thӭ I Quӕc tӃ Nông dân tҥi
Matxcѫva.
(15 - 10) NguyӉn An Ninh diӉn thuyӃt vӅ “Cao vӑng cӫa thanh niên An Nam” tҥi Hӝi
KhuyӃn hӑc Sài Gòn (SAMIPIC).
(10 - 12) Tӡ bào La Cloche Fêlée (Chuông rè) ra sӕ ÿҫu tiên. Tӯ sӕ 53 (29 – 3 - 1926)
ÿӃn sӕ 60 (26 – 4 - 1926) tӡ báo này ÿã ÿăng nguyên văn Tuyên ngôn Ĉ̫ng C͡ng s̫n.
1924
(27 - 1) Lӡi kêu gӑi cӫa Quӕc tӃ Cӝng sҧn gӣi tӟi nhân dân ViӋt Nam, giӟi thiӋu sӵ ra

17 Pages 161-170

▲back to top


17.1 Page 161

▲back to top


ÿӡi cùng mөc tiêu cӫa Quӕc tӃ Cӝng sҧn là: “...giúp hàng triӋu, hàng mҩy muôn ngàn ngѭӡi
làm ăn ӣ ngNJ phѭѫng, nhҩt là nông dân khӕn khә thuӝc vӅ thuӝc ÿӏa nhѭ An Nam ta vұy...” và
hô hào các dân tӝc bӏ áp bӭc chiӃn ÿҩu dѭӟi ngӑn cӡ Quӕc tӃ Cӝng sҧn.
(17 - 6) Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc tham dӵ Ĉҥi hӝi V Quӕc tӃ Cӝng sҧn hӑp tҥi
Matxcѫva.
(19 - 6) Phҥm Hӗng Thái mѭu sát Toàn quyӅn Ĉông dѭѫng tҥi Sa ĈLӋn.
(9. 8) NĈTQ lұp cho viӋc phөc vө cӫa dѭӥng trí viӋn Biên Hòa mӝt bӝ phұn ÿһc biӋt
nhân viên gӑi là: nhân viên giám thӏ nam nӳ ngѭӡi bҧn xӭ cho dѭӥng trí viӋn.
– Tháng 12. Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc tӟi Quҧng Châu.
1925
– Tháng 6. Ĉӗng chí NguyӉn Ái Quӕc thành lұp Vi͏t Nam Thanh niên Cách m̩ng Ĉ͛ng
chí H͡i vӟi ÿLӅu lӋ ghi rõ mөc ÿích: “hy sinh tính mӋnh cho quyӅn lӧi, tѭ tѭӣng ÿӇ làm cách
Pҥng dân tӝc (ÿұp tan bӑn Pháp ÿӇ dành ÿӝc lұp cho xӭ sӣ), rӗi sau ÿó làm cách mҥng thӃ giӟi.
&ѫ cҩu tә chӭc cӫa Hӝi ÿѭӧc thiӃt lұp tӯ Tәng bӝ, KǤ bӝ, TӍnh bӝ, HuyӋn bӝ cho tӟi các Chi
Eӝ. Tӯ 1925, nhiӅu hӝi viên ÿã ÿѭӧc cӱ vӅ nѭӟc ÿӇ phát triӇn lӵc lѭӧng: ÿӃn năm 1927 ÿã
thành lұp các KǤ bӝ, 1929 có 1.700 hӝi viên.
(30 - 6) Phan Bӝi Châu bӏ mұt thám bҳt tҥi Thѭӧng Hҧi.
(28 - 7) Alexandre Varene ÿѭӧc cӱ làm Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng.
(4 - 8) 10.000 công nhân nhà máy Ba Son (Sài Gòn) bãi công thҳng lӧi. Ĉây là cuӝc ÿҩu
tranh tiêu biӇu nhҩt cӫa công nhân ViӋt Nam, ÿánh dҩu vai trò ÿҫu tiên cӫa tә chӭc Công ÿoàn
do ÿӗng chí Tôn Ĉӭc Thҳng lãnh ÿҥo, tҥo ra ҧnh hѭӣng quan trӑng ÿӕi vӟi phong trào ÿҩu tranh
Fӫa công nhân cҧ nѭӟc.
(14 - 8) Nghӏ ÿӏnh cӫa Thӕng ÿӕc Nam kǤ thành lұp mӝt khu vӵc hành chánh tҥi trung
tâm Long Thành ӣ Biên Hòa, gӗm có ÿҩt ÿai các trung tâm Long Vƭnh Thѭӧng, Bình Lâm
Thuӧng, Thành Tuy Thѭӧng, và Thành Tuy Hҥ.
(17 - 8) Thông tѭ cӫa Thӕng ÿӕc Nam kǤ liên quan tӟi viӋc giam giӳ ngѭӡi mҩt trí tҥi
Gѭӥng trí viӋn Biên Hòa.
(23 - 9) NĈTQ thành lұp ӣ tӍnh Biên Hòa hai quұn hành chính, ӣ Vӓ Ĉҳc và Phú RiӅng.
(Thu hӗi bӣi NĈTQ 20 – 5 - 1933 (Joic, 1933, p.1654; BAC, 1933, P.1376.)
(23 - 9) Trích NĈTQ chҩp thuұn hӧp ÿӗng nhѭӧng cho Công ty lâm nghiӋp Ĉông Dѭѫng
(Cie Forestière Indochinoise), trong thӡi gian 20 năm, ÿӝc quyӅn khai thác khu rӯng cҩm gӑi là
Trҫn Tҥo. Ĉӕn cây loҥi 2 trong khu rӯng cҩm sӕ 409 gӑi là Trҫn Tҥo (tӍnh Biên Hòa).
(6 - 11) Khҧi Ĉӏnh chӃt. KӃ vӏ là NguyӉn Vƭnh Thөy.
(23 - 11) Tòa án thӵc dân xét xӱ Phan Bӝi Châu. Phong trào ÿҩu tranh ÿòi ân xá Phan
%ӝi Châu dҩy lên mҥnh mӁ ÿã buӝc tәng thӕng Pháp phҧi ký sҳc lӋnh ân xá Phan Bӝi Châu (24
– 12 - 1925).
Thông tѭ cӫa Thӕng ÿӕc Nam kǤ tăng trӧ cҩp cho hӑc sinh có hӑc bәng các trѭӡng mӻ
nghӋ các tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt, Gia Ĉӏnh và Biên Hòa.
Vì lý do ÿӡi sӕng ÿҳt ÿӓ, trӧ cҩp tăng lên.
11$00 cho năm thӭ nhҩt.
12$00 cho năm thӭ nhì
13$00 cho năm thӭ ba

17.2 Page 162

▲back to top


14$00 cho năm thӭ tѭ.
1926
(1 - 1) Báo Vi͏t Nam H͛n ra sӕ ÿҫu tiên tҥi Pháp.
(21 - 3) Cuӝc biӇu tình ӣ Xóm Lách (Sài Gòn) và Ĉҧng Thanh Niên (Jeune Annam ra
ÿӡi).
(24 - 3) Phan Chu Trinh qua ÿӡi. Ngày 4 – 4 - 1926, tҥi Sài Gòn ÿám tang ÿѭӧc tә chӭc vӟi 24
Yҥn ngѭӡi tham dӵ. LӉ truy ÿLӋu Phan Chu Trinh ÿѭӧc tә chӭc tҥi nhiӅu ÿӏa phѭѫng, trong ÿó
có cҧ Biên Hòa. Tӯ sӵ kiӋn này, tinh thҫn yêu nѭӟc cӫa quân chúng ÿѭӧc thӭc tӍnh làm cѫ sӣ
thuұn lӧi cho nhӳng tә chӭc cách mҥng tiên tiӃn ÿang hình thành.
(19 - 4) NguyӉn An Ninh bӏ Thӵc dân Pháp bҳt. Trên báo Ti͇ng chuông rè, ÿăng lá thѭ
ký tên 1.000 ngѭӡi ÿòi thҧ NguyӉn An Ninh.
– Tháng 10.
* Các ÿӗng chí Phan Trӑng Bình và NguyӉn Văn Lӧi ÿѭӧc cӱ vӅ Sài Gòn xây dӵng cѫ sӣ
Wә chӭc Thanh Niên cách mҥng ÿӗng chí hӝi. Năm 1927, kǤ bӝ TNCMĈCH ӣ Nam kǤ ÿѭӧc
thành lұp. Năm 1928, thӵc hiӋn chӫ trѭѫng “vô sҧn hóa” nhiӅu hӝi viên cӫa kǤ bӝ ÿi vào làm
phu, làm thӧ ӣ các nhà máy, ÿӗn ÿLӅn... ÿӇ tuyên truyӅn vұn ÿӝng xây dӵng tә chӭc cách mҥng.
7ҥi Biên Hòa, mӝt sӕ ÿӗng chí ÿã vӅ hoҥt ÿӝng và xây dӵng cѫ sӣ ӣ các ÿӗn ÿLӅn cao su Phú
RiӅng, ÿӅ - pô xe lӱa Dƭ An, Nhà máy cѭa B.I.F...
* Ĉҥo Cao Ĉài chính thӭc khai ÿҥo tҥi chùa Tӯ Lâm (Tây Ninh). Ĉӗng chí Lê Duҭn,
trong Giai c̭p vô s̫n vͣi v̭n ÿ͉ nông dân trong cách m̩ng, ÿã nhұn xét: “Phong trào cách
Pҥng quӕc gia phát triӇn trong nhӳng năm 1925-1926 ÿã biӃn ý thӭc chӕng ÿӕi cӫa bӑn tѭ sҧn
và ÿӏa chӫ bҩt mãn và bҩt lӵc thành phong trào Cao Ĉài. Ĉҥo Cao Ĉài ÿã lan tràn khҳp Nam bӝ
và ÿã lôi kéo mӝt sӕ khá ÿông các tҫng lӟp nhân dân. Ĉҥo Cao Ĉài có tính chҩt phҧn ÿӃ, nhѭng
Oҥi là tôn giáo hӛn hӧp bao gӗm cҧ ý thӭc tұp trung thӕng nhҩt cӫa tѭ sҧn, hình thӭc ÿӏa phѭѫng
Fӫa ÿӏa chӫ phong kiӃn, hình thӭc tiӇu sҧn xuҩt cӫa tiӇu tѭ sҧn, trên nӅn tҧng văn hóa suy ÿӗi,
không cә, không kim, không Âu, không Á dѭӟi sӵ lNJng ÿRҥn cӫa ÿӃ quӕc Pháp...Ӣ Nam bӝ,
bên cҥnh sӵ lãnh ÿҥo cӫa giai cҩp vô sҧn, còn tӗn tҥi song song mӝt hình thӭc lãnh ÿҥo cӫa giai
Fҩp tѭ sҧn ÿӏa chӫ trong tôn giáo Cao Ĉài vӟi màu sҳc quӕc gia nông nәi và thҫn bí và ÿã là
thҫn bí thì cNJng có thӇ có mӝt sӭc mҥnh nào ÿó. Ĉó là ÿһc ÿLӇm cӫa phong trào giҧi phóng dân
Wӝc ӣ Nam bӝ”.
– Tháng 12.560 công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su Cam Tiêm (Ông QuӃ) ÿӗng loҥt bãi công
phҧn ÿӕi sӵ lӯa bӏp cӫa bӑn mӝ phu, phҧn ÿӕi chӫ không thӵc hiӋn nhӳng cam kӃt trong giao
kèo. Bӑn chӫ phҧi nhӡ huy ÿӝng quân lính ÿӃn ÿàn áp ÿӇ dұp tҳt cuӝc bãi công này.
1927
* Xuҩt bҧn tác phҭm Ĉ˱ͥng Kách M͏nh cӫa NguyӉn Ái Quӕc
* Thành lұp Công ty cao su Mê Công, Công ty cao su Phѭӟc Hòa, Công ty liên hiӋp các
ÿӗn ÿLӅn Ĉông Dѭѫng Mimot, Công ty ÿӗn ÿLӅn Mariani.
(7 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ban hành sҳc luұt ҩn ÿӏnh nhӳng nguyên tҳc liên quan
ÿӃn chӃ ÿӝ sӣ hӳu ruӝng ÿҩt ӣ Nam kǤ. Sҳc luұt này xác ÿӏnh rõ nhӳng nguyên tҳc pháp lý vӅ
quyӅn sӣ hӳu ruӝng ÿҩt cùng các vҩn ÿӅ liên quan. Ĉây là văn bҧn luұt ÿҫu tiên thӇ hiӋn mӝt
cách khá toàn diӋn vӅ vҩn ÿӅ sӣ hӳu ruӝng ÿҩt trên toàn Ĉông Dѭѫng. Cùng vӟi chӫ trѭѫng
“cҧi lѭѫng hѭѫng chính” (1927) / sҳc luұt này góp phҫn tăng cѭӡng cho nhӳng chính sách cӫa
chính quyӅn thuӝc ÿӏa, cӫng cӕ cѫ sӣ hҥ tҫng ӣ nông thôn, nҳm chҳc hѫn nӳa giai cҩp ÿӏa chӫ

17.3 Page 163

▲back to top


mà quyӅn tѭ hӳu ruӝng ÿҩt ÿã ÿѭӧc pháp luұt thӵc dân ÿҧm bҧo.
– Tháng 8 và tháng 9. Công nhân ÿӗn ÿLӅn Cao su Phú RiӅng (lúc bҩy giӡ thuӝc Biên
Hòa) ÿҩu tranh ÿòi quyӅn lӧi kinh tӃ. Công nhân vì bӏ áp bӭc và bóc lӝt cùng cӵc ÿã nәi dұy
giӃt tên xӃp Tây là Monterlo và lùng bҳt ÿӇ cҧnh cáo các tên cai, xu, xӃp tàn ác ӣ các phân sӣ.
(25 - 10) NĈ ngày 25 – 10 - 1927 sӱa ÿәi ranh giӟi 11 khu rӯng cҩm: 1 ӣ Bà Rӏa, 2 ӣ
Biên Hòa, 3 ӣ Tây Ninh, 1 ӣ Thӫ Dҫu Mӝt, 1 ӣ Hà Tiên và 3 ӣ Rҥch Giá.
1ĈTQ chuyӇn quұn lӷ quұn Phú RiӅng ÿӃn Bù Khoai, quұn lӷ quұn Võ Ĉҳt ÿӃn Xuân
/ӝc, nâng ÿӗn Thành Sѫn (Nam kǤ) lên thành quұn. (Thu hӗi bӣi NĈTQ ngày 20 – 5 - 1931).
Chính quyӅn Thӵc dân ra nghӏ ÿӏnh ban hành “Th͋ l͏ b̫o h͡ nhân công b̫n xͱ và ng˱ͥi
châu Á theo giao kèo trong các sͧ nông nghi͏p, kͿ ngh͏ và h̯m m͗ ͧ Ĉông D˱˯ng”. ThӇ lӋ
này thӵc ra là sӵ hoàn chӍnh nghӏ ÿӏnh ban hành ngày 11 – 11 - 1918 vӕn chӍ áp dөng cho các
ÿӗn ÿLӅn nông nghiӋp ӣ Nam kǤ, nay ÿѭӧc mӣ rӝng áp dөng cho toàn Ĉông Dѭѫng và ÿӕi vӟi
Wҩt cҧ các loҥi công nhân. Tҥi văn bҧn này, bên cҥnh các qui ÿӏnh có tính chҩt hình thӭc vӅ
quyӅn lӧi cӫa ngѭӡi công nhân nhѭ thӡi gian làm viӋc không quá 10 giӡ / ngày, ÿӏnh lѭӧng suҩt
ăn... còn chӫ yӃu là hàng loҥt các qui ÿӏnh khҳt khe nhҵm trӯng phҥt mӑi hành vi bӏ coi là
“chӕng ÿӕi” có hҥi cho bӑn chӫ.
(30 - 10) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ &̫i l˱˯ng h˱˯ng chính ӣ Nam kǤ,
Jӗm 32 ÿLӅu khoҧn. Nӝi dung chӫ yӃu là nhҵm tiӃp tөc can thiӋp vào cѫ cҩu hoҥt ÿӝng hành
chánh cҩp xã ӣ Nam kǤ, trong bӕi cҧnh lӏch sӱ mӟi mà nghӏ ÿӏnh ban hành hai mѭѫi ba năm
trѭӟc ÿó không có hiӋu quҧ (27 – 8 - 1904). Các ÿLӅu khoҧn mӟi ÿáng chú ý là: 1/ Thành phҫn
ÿѭӧc tuyӇn chӑn vào hàng ngNJ các “KǤ mөc” (notable) là nhӳng ngѭӡi có quan hӋ gҳn bó vӟi
chӃ ÿӝ thuӝc ÿӏa; 2/ Qui ÿӏnh các hình thӭc kӹ luұt ÿӕi vӟi các thành viên cӫa Hӝi ÿӗng ÿҥi KǤ
Pөc và quyӅn tuyên bӕ giҧi tán Hӝi ÿӗng KǤ mөc cӫa Chӫ tӍnh nӃu nhѭ sӕ ÿông thành viên
Pҳc sai lҫm hay có thái ÿӝ chӕng ÿӕi; 3/ Ĉһt thêm chӭc Ĉҥi Hѭѫng cҧ, ÿӭng ÿҫu Hӝi ÿӗng Ĉҥi
.Ǥ mөc.
(19 - 11) NĈ Thӕng ÿӕc NK hӧp nhҩt nhiӅu làng tҥi tӍnh Biên Hòa.
ĈLӅu 1 bӏ bãi bӓ liên quan ÿӃn tên cӫa xã Bình Quӟi do hӧp nhҩt các làng Bình Lӧi và
Xuân Hòa (NĈTQNK 6. 7. 1933 (BAC, 1933, P. 1616).
1928
– Tháng 4. Thành lұp Chi bӝ ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng ÿӗng chí Hӝi ӣ ÿӗn ÿLӅn
cao su Phú RiӅng: có 5 hӝi viên, do ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ làm Bí thѭ (Phú RiӅng lúc bҩy
giӡ thuӝc tӍnh Biên Hòa; nay thuӝc huyӋn Ĉӗng Phú, tӍnh Bình Phѭӟc).
(15 - 6) NĈ thành lұp hai khu rӯng cҩm tҥi các tӍnh Biên Hòa và Hà Tiên.
(30 - 6) QuyӃt ÿӏnh cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa qui ÿӏnh viӋc cҧnh bӏ và công chính tҥi trung
tâm Biên Hòa.
(20 - 9) Công nhân ÿӗn ÿLӅn Cam Tiêm (Xuân Lӝc) ÿҩu tranh chӕng sa thҧi công nhân.
Ĉӗn ÿLӅn này (lұp tӯ 1917) ÿã sa thҧi 3.200 trong sӕ 4.000 công nhân trong thӡi kǤ khӫng
hoҧng kinh tӃ 1930. ĈLӅu ÿó ÿã dүn ÿӃn cuӝc ÿҩu tranh quyӃt liӋt, công nhân ÿã giӃt mӝt tên
Fһp - rҵng ngѭӡi Pháp (Monteil). Bӑn thӵc dân ÿã huy ÿӝng hiӃn binh ÿӃn ÿàn áp dã man; và
sau ÿó, tòa án thӵc dân ÿã kӃt án tӱ hình mӝt sӕ công nhân. Cuӝc ÿҩu tranh gây tiӃng vang rҩt
Oӟn: Tәng Liên ÿoàn Lao ÿӝng Pháp ÿã lên tiӃng phҧn ÿӕi chӃ ÿӝ bóc lӝt hà khҳc và sӵ ÿàn áp
dã man cӫa bӑn thӵc dân.
1929

17.4 Page 164

▲back to top


* Thành lұp Công ty Ĉӗn ÿLӅn Boyganbar. Công ty ÿһt trө sӣ ӣ Sài Gòn. Vӕn nguyên
thӫy 200.000 ÿӗng. 1929: 300.000 ÿӗng. Mөc ÿích: chuyên quҧn lý và khai thác các ÿӗn ÿLӅn
cao su nҵm trong tӍnh Biên Hòa.
* Thành lұp trҥm thí nghiӋm miӅn Nam Ĉông Dѭѫng tҥi Gia Ray (Biên Hòa).
[(2 – 4 - 1935) Vi͏n nghiên cͱu nông h͕c (Institut de recherches Agronomiques) thay th͇
Vi͏n Khoa h͕c Ĉông D˱˯ng (Institut Scientifique de l'Indochine). Vi͏n ch͑ thͳa h˱ͧng vài
phòng thí nghi͏m và m͡t tr̩m th͹c nghi͏m t̩i mi͉n Nam ĈD (Gia Ray) ÿang thi͇t ÿ̿t.
20/10/1937: Thành l̵p vi͏n nghiên cͱu Nông Lâm ͧ Ĉông D˱˯ng (Institut de recherches
Agronomique et Forestière de l'Indochine).]
– Tháng 3. Thành lұp tә chӭc Cӝng sҧn ÿҫu tiên ӣ Ĉông Dѭѫng. Nhóm nhӳng ngѭӡi tích
Fӵc trong ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí Hӝi ӣ Bҳc kǤ là Ngô Gia Tӵ, NguyӉn
Ĉӭc Cҧnh, Trҫn Văn Cung, Trӏnh Ĉình Cӱu, Ĉӛ Ngӑc Du, Dѭѫng Hҥc Ĉính, Kim Tôn...hӑp tҥi
nhà sӕ 5D Hàm Long Hà Nӝi, ÿã ÿһt ra nhiӋm vө chӍ ÿҥo chuyӇn hѭӟng tә chӭc ViӋt Nam
Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí Hӝi ӣ Bҳc kǤ thành tә chӭc Cӝng Sҧn và ÿѭa vҩn ÿӅ này ra
kiӃn nghӏ trѭӟc ÿҥi hӝi Tәng bӝ sҳp ÿѭӧc triӋu tұp, Chi bӝ Bҳc kǤ hӑp tҥi Sѫn Tây (28 và 29 –
3 - 1929) ÿã tán thành kiӃn nghӏ này... Tҥi Ĉҥi hӝi toàn quӕc lҫn thӭ I (tӯ 1 ÿӃn 9 – 5 - 1929)
Fӫa ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí Hӝi ÿã không tán thành viӋc lұp mӝt ÿҧng. Do
ÿó, tә chӭc này bҳt ÿҫu phân liӋt.
(17 - 3) NĈ thành lұp tҥi Nam kǤ 2 khu rӯng dӵ trӳ Núi Giҧi (Châu Ĉӕc) và Trҫn Tҥo
(Biên Hòa).
(17 - 6) Thành lұp Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng, sau ÿó cӱ ÿӗng chí Ngô Gia Tӵ và mӝt
Vӕ ÿӗng chí khác vào hoҥt ÿӝng ӣ Sài Gòn.
(23 - 7) Ĉҥi hӝi thành lұp Tәng Công hӝi ÿӓ Bҳc kǤ. Ĉҥi hӝi ÿã thҧo luұn thông qua ÿLӅu
OӋ, chѭѫng trình hoҥt ÿӝng và ra tӡ báo Lao Ĉ͡ng làm cѫ quan tuyên truyӅn và tӡ Công h͡i ÿ͗
làm cѫ quan lý luұn. Sӵ kiӋn này ÿánh dҩu sӵ trѭӣng thành vѭӧt bұt cӫa phong trào công nhân
ViӋt Nam và có tác dөng cә vNJ mҥnh mӁ sӵ hình thành các tә chӭc tranh ÿҩu cӫa giai cҩp công
nhân trên cҧ nѭӟc: Công hӝi Vinh – BӃn Thӫy (11 - 1929), Tәng Công hӝi ÿӓ Ĉà Nҹng (12 -
1929), Tәng Công hӝi ÿӓ Sài Gòn, Chӧ Lӟn và Phú RiӅng...).
– Tháng 9 và tháng 10. Thành lұp An Nam Cӝng sҧn Ĉҧng. Sau khi Ĉông Dѭѫng Cӝng
Vҧn Ĉҧng thành lұp ӣ Bҳc kǤ và phát triӇn mҥnh vào Trung kǤ, nhӳng hӝi viên cӫa ViӋt Nam
Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng chí hӝi ӣ Nam kǤ cNJng thành lұp các chi bӝ Cӝng sҧn. Trên cѫ sӣ
ÿó, cuӕi tháng 9, ÿҫu tháng 10 - 1929, tә chӭc An Nam Cӝng sҧn Ĉҧng ÿѭӧc thành lұp. Sau
nhiӅu lҫn tìm cách hӧp nhҩt vӟi Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng không thành, An Nam Cӝng sҧn
Ĉҧng ra thông cáo giҧi thích viӋc thành lұp và ÿLӅu lӋ cӫa mình, ÿӗng thӡi xuҩt bҧn tҥp chí
“Bônsêvich”... Tә chӭc này ÿã ÿҭy mҥnh viӋc truyӅn bá chӫ nghƭa Mác Lênin, giác ngӝ quҫn
chúng và lãnh ÿҥo mӝt sӕ cuӝc bãi công ӣ Nam kǤ.
(27 - 10) Ban chҩp hành Quӕc tӃ Cӝng sҧn gӱi thѭ cho các nhóm Cӝng Sҧn ӣ Ĉông
'ѭѫng vӅ vҩn ÿӅ thành lұp mӝt Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng.
(28 - 10) Chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng Sҧn Ĉҧng Phú RiӅng ÿѭӧc thành lұp vӟi sáu ÿҧng
viên do ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ làm Bí thѭ. Thông qua tә chӭc cӫa chi bӝ này, các hӝi quҫn
chúng, nghiӋp ÿoàn: Hӝi ÿá banh, hӝi múa lân, Hӝi xuân thu nhӏ kǤ ... hoҥt ÿӝng công khai
nhҵm tұp hӑp, giác ngӝ, phát ÿӝng quҫn chúng ÿҩu tranh ӣ vùng miӅn Ĉông nam Bӝ, trong ÿó
có Ĉӗng Nai. Tӯ ÿó ÿӃn ÿҫu 1930, cѫ sӣ ÿҧng ÿã phát triӇn ӣ ÿӅ - pô Dƭ An, nhà máy cӫa B.I.F,
ÿӗn ÿLӅn cao su Cam Tiêm, ÿӗn ÿLӅn Cuӝctѫnay.
Ĉӗng chí NguyӉn Ĉӭc Văn (tӵ NguyӉn Tam) ÿѭӧc ÿӗng chí Ngô Gia Tӵ (Ban chҩp hành

17.5 Page 165

▲back to top


trung ѭѫng lâm thӡi Ĉông Dѭѫng Cӝng Sҧn Ĉҧng) cӱ vӅ Biên Hoà gây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng.
1930
(1 - 1) Thành lұp Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Liên ÿoàn.
Ĉӗng chí NguyӉn Văn NguyӉn vӅ Bà Rӏa hoҥt ÿӝng
(30 - 1) Cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su Phú RiӅng (Biên Hòa) kéo dài ÿӃn
6 - 2. Cuӝc bãi công (có ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn thӏ xã Biên Hòa) cӫa toàn thӇ 5.000 công
nhân, nhân vө chӫ không cho tә chӭc ÿám tang mӝt công nhân mӟi chӃt, cuӝc ÿҩu tranh bùng
Qә. Chӫ và bӑn mұt thám thӵc dân ÿàn áp nhӳng ngѭӡi ÿҩu tranh ÿã dүn tӟi cuӝc bãi công toàn
thӇ 5.000 công nhân vӟi yêu sách: Bӓ thuӃ thân, ngày làm viӋc 8 giӡ, ÿXәi nhӳng tên cai Tây
tàn ác. Thӕng ÿӕc Nam kǤ cùng Chánh mұt thám Ĉông Dѭѫng, Công sӭ chӫ tӍnh cùng 300 lính
Pháp, 500 lính khӕ ÿӓ ÿã kéo ÿӃn Phú RiӅng, nhѭng cuӕi cùng chúng buӝc phҧi nhѭӧng bӝ,
chҩp nhұn mӝt sӕ yêu sách. Cuӝc bãi công thҳng lӧi ÿã gây tiӃng vang rҩt lӟn trong dѭ luұn
chính trӏ ÿѭѫng thӡi.
(3 - 2) Hӝi nghӏ ÿҥi biӇu các tә chӭc Cӝng sҧn trong nѭӟc (Ĉông Dѭѫng Cӝng Sҧn Ĉҧng,
An Nam Cӝng Sҧn Ĉҧng và Ĉông Dѭѫng Cӝng Sҧn liên ÿoàn) ÿӇ thӕng nhҩt thành lұp Ĉҧng
&ӝng sҧn ViӋt Nam.
(24 - 2) Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Liên ÿoàn gia nhұp vào Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam và
ÿѭӧc cӱ 1 ÿҥi biӇu tham gia Xӭ ӫy lâm thӡi Nam kǤ. Trong tháng này, thành lұp Ban Lâm thӡi
&ҩp ӫy Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam tҥi Nam kǤ. Ĉӗng chí Ngô Gia Tӵ làm Bí thѭ.
– Tháng 4. Tәng công hӝi Nam kǤ ÿѭӧc thành lұp.
(28 - 4) Tҥi các ÿӏa ÿLӇm: ĈӅ pô xe lӱa Dƭ An, nhà máy BIF, ga xe lӱa Biên Hòa và mӝt
Vӕ nѫi khác thuӝc nӝi ô thành phӕ Biên Hòa xuҩt hiӋn nhiӅu truyӅn ÿѫn cӫa các cѫ sӣ Ĉҧng rҧi,
kêu gӑi: Ӫng hӝ Ĉҧng Cӝng Sҧn ViӋt Nam, chào mӯng ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng, kêu gӑi ÿoàn
NӃt liên hiӋp Công –Nông - Binh ÿҩu tranh.
(1 - 5) Nhân ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng, công nhân nhà máy BIF ÿình công vӟi các yêu
sách: Ngày làm tám tiӃng ÿӗng hӗ; giӟi chӫ không ÿѭӧc ÿánh ÿұp, cúp phҥt công nhân; không
ÿѭӧc bҳt buӝc công nhân làm viӋc ngày chӫ nhұt.
(Cuӕi tháng 5) NhiӅu ÿҧng viên và cѫ sӣ cách mҥng cӕt cán ӣ nhà máy cӫa BIF, ga xe
Oӱa Biên Hòa, Ĉӗn ÿLӅn cao su Cam Tiêm, An Lӝc, Cuӝctѫnay ... bӏ giһc Pháp bҳt ÿày ÿi giam
ӣ Côn Ĉҧo, Tà Lài, Bà Rá.
(21 - 8) Chính phӫ Pháp ra sҳc lӋnh vӅ chӃ ÿӝ “cѭӥng bӭc lao ÿӝng” ӣ Ĉông Dѭѫng và
các thuӝc ÿӏa cӫa Pháp. Sҳc luұt này ÿѭa ra nhҵm ÿӕi phó vӟi Quy ˱ͣc ngày 28 – 6 - 1930 cӫa
+ӝi Quӕc liên mà nѭӟc Pháp tham gia ký kӃt, theo ÿó cҩm mӑi hình thӭc lao ÿӝng cѭӥng bӭc.
Theo sҳc lӋnh này thì chӃ ÿӝ lao ÿӝng cѭӥng bӭc vүn tiӃp tөc duy trì ӣ Ĉông Dѭѫng và các
thuӝc ÿӏa cӫa Pháp vӟi “giӟi hҥn” trong nhӳng “trѭӡng hӧp ÿһc biӋt”, các Công sӭ chӫ tӍnh
ÿѭӧc quyӅn huy ÿӝng dѭӟi 2.000 nhân công, các Khâm sӭ, Thӕng sӭ, Thӕng ÿӕc ÿѭӧc quyӅn
huy ÿӝng dѭӟi 3.000 nhân công. Ngѭӡi dân mӛi năm có thӇ bӏ bҳt ÿi phu 60 ngày và ÿLӅu ÿӝng
trong phҥm vi 50 km.
– Tháng 9. Cao trào Xô ViӃt NghӋ Tƭnh.
– Tháng 10. Hӝi nghӏ Ban Chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam tҥi Hӗng
Kông: Thông qua lu̵n c˱˯ng chính tr͓ và Ngh͓ quy͇t v͉ tình hình Ĉông D˱˯ng và nhӳng
nhiӋm vө cҫn kíp cӫa Ĉҧng. Hӝi nghӏ cNJng quyӃt ÿӏnh ÿәi tên thành Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông
'ѭѫng.

17.6 Page 166

▲back to top


(18 - 11) Ban Thѭӡng vө Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ra chӍ thӏ vӅ vҩn ÿӅ
thành lұp Hӝi phҧn ÿӃ ÿӗng minh.
1931
(26 - 1) Hӝi nghӏ Công vұn Ĉông Dѭѫng tҥi Sài Gòn, do ÿӗng chí Trҫn Phú Tәng Bí thѭ
Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng chӫ trì theo tinh thҫn nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi 5 Quӕc tӃ Công hӝi ÿӓ
YӅ tình hình và nhiӋm vө cӫa Công hӝi Ĉông Dѭѫng và Nghӏ quyӃt cӫa Hӝi nghӏ Trung ѭѫng
Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng (10 - 1930). Hӝi nghӏ này ÿã quyӃt ÿӏnh thành lұp Ban Công vұn
Trung ѭѫng do ÿӗng chí Trҫn Phú làm Trѭӣng ban.
(20 - 1) NĈTQ thành lұp khu rӯng cҩm Cao Cang tҥi Biên Hòa.
– Tháng 3. Hӝi nghӏ Ban Chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn lҫn thӭ II: Thành lұp
Ĉoàn Thanh niên Cӝng sҧn.
(6 - 9) Tәng Bí thѭ Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng Trҫn Phú hy sinh.
(3 - 10) QuyӃt ÿӏnh cӫa quan cai trӏ Biên Hòa, cҩm bҳn súng trong phҥm vi sáu trăm mét
xung quanh dѭӥng trí viӋn Biên Hòa. Thӕng ÿӕc Nam kǤ chuҭn y vào ngày 14 – 10 - 1931.
(10 - 10) NĈTQNK thành lұp ba tәng Mӑi ӣ Biên Hòa. tên là R'lap, Dak. ouoro và
Bunard.
(31 - 10) NĈ thӕng ÿӕc Nam kǤ: Làng Lӝc An thuӝc tәng Bình Lâm Thѭӧng, ÿѭӧc tách
ra khӓi tәng này ÿӇ sáp nhұp vào tәng Thành Tuy Thѭӧng (Biên Hòa).
(14 - 12) NĈTQ giáng loҥi nhiӅu miӃng ÿҩt cӫa các khu rӯng cҩm ӣ Bҧo ViӋt, Gia Ray,
Sông Ray và Trҫn Tҥo (Biên Hòa).
1932
(6 - 1) 500 ÿLӅn chӫ Pháp và ViӋt biӇu tình ӣ Sài Gòn ÿòi ÿình chӍ viӋc tӏch ký tài sҧn,
cho hoãn nӧ, thi hành chӃ ÿӝ cho vay dài hҥn, hӫy bӓ ÿӝc quyӅn tài chánh cӫa Ngân hàng Ĉông
'ѭѫng và ÿòi phá giá ÿӗng bҥc. Ĉây là biӇu hiӋn ÿҫu tiên cӫa cuӝc tәng khӫng hoҧng kinh tӃ ӣ
Ĉông Dѭѫng.
(2 - 2) NĈTQ thu nhұn vào lӟp nhì và hai năm chѭѫng trình tiӇu hӑc Pháp - bҧn xӭ, các
Kӑc sinh mӑi các vùng Bà Rӏa, Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt và Tây Ninh, không có bҵng sѫ hӑc bҧn
[ӭ.
(5 - 3) NĈTQ qui ÿӏnh diӋn tích và ranh giӟi khu rӯng cҩm Bình Trѭӟc (Biên Hòa).
(19 - 4) NĈTQ cho phép các thí sinh mӑi ӣ Bà Rӏa, Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt và Tây Ninh
ÿi thi lҩy bҵng tiӇu hӑc Pháp - bҧn xӭ mà không phҧi chӭng minh có bҵng sѫ hӑc bҧn xӭ. Nghӏ
ÿӏnh này vi phҥm ÿLӅu 136 cӫa Tәng qui hӑc chính ban hành bӣi NĈTQ ngày 21 – 12 - 1917
(RGLRIC 2e pt., p. 1804).
(18 - 8) Khánh thành ÿѭӡng thuӝc ÿӏa nӕi Di Linh vӟi Sài Gòn.
(15 - 12) Công nhân các ÿӗn ÿLӅn Dҫu TiӃng ÿҩu tranh chӕng lҥi viӋc chӫ hҥ tiӅn lѭѫng
và vi phҥm hӧp ÿӗng lao ÿӝng. Giӟi chӫ không nhѭӧng bӝ, 1.000 công nhân ÿã kéo tӟi thӏ xã
Thӫ Dҫu Mӝt ÿҩu tranh. Thӵc dân Pháp cho binh lính ÿàn áp làm 3 ngѭӡi chӃt và 7 ngѭӡi bӏ
thѭѫng. Cuӝc thҧm sát gây công phүn trong dѭ luұn Ĉông Dѭѫng.
1933
Ĉӗng chí Lѭu Văn ViӃt (tӭc Tѭ Chà) - mӝt trong nhӳng Ĉҧng viên ÿҫu tiên cӫa Biên
Hòa, sau thӡi gian lánh khӫng bӕ cӫa ÿӏch ÿã vӅ Biên Hòa tuyên truyӅn, xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng.
7ҥi Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa (nay là BӋnh viӋn tâm thҫn Biên Hòa) ÿӗng chí Tѭ Chà kӃt nҥp

17.7 Page 167

▲back to top


ÿӗng chí Lѭu Văn Văn (Chín Văn) vào Ĉҧng, tҥi BӃn Cá (Tân TriӅu) ÿӗng chí HuǤnh Văn
Phan ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉҧng. Ĉây là nhӳng hҥt nhân ÿҫu tiên cho viӋc hình thành các cѫ sӣ Ĉҧng ӣ
Biên Hòa.
(9 - 3) Thành lұp Ӫy ban Vұn ÿӝng Ĉҥi xá tù chính trӏ Ĉông Dѭѫng (tҥi Pháp) thu hút
ÿѭӧc sӵ tham gia cӫa nhiӅu trí thӭc, nhiӅu nhà hoҥt ÿӝng xã hӝi và chính khách có tên tuәi ӣ
Pháp, do ông F. Challaye làm Chӫ tӏch.
(24 - 3) Tӡ báo La Lutte (Tranh ÿҩu) ra sӕ ÿҫu tiên tҥi Sài Gòn trong không khí tranh cӱ
vào Hӝi ÿӗng thành phӕ Sài Gòn (30 – 4 - 1933). Lҫn ÿҫu tiên mӝt liên danh các ӭng cӱ viên
“sә lao ÿӝng” là công nhân và nhӳng ngѭӡi Cӝng sҧn hoҥt ÿӝng công khai nhѭ NguyӉn Văn
7ҥo tham gia tranh cӱ và báo La Lutte ÿã ÿӭng vӅ phía “sә lao ÿӝng” ÿӇ vұn ÿӝng chӕng lҥi các
ӭng cӱ viên thân chính quyӅn, ÿҧ kích vào bӑn Thӵc dân và tay sai. VӅ sau báo bӏ nhӳng ngѭӡi
Trotkist lNJng ÿRҥn trӣ thành cѫ quan ngôn luұn chӕng Cӝng.
– Tháng 5. Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang (Ba Bang) tái lұp Xӭ Ӫy Nam kǤ (bӏ ÿӏch ÿánh
phá tӯ cuӕi năm 1931 ÿӃn giӳa năm 1933 tan vӥ nhiӅu lҫn) và cӱ cán bӝ vӅ các tӍnh móc nӕi
các ÿҧng viên còn lҥi ÿӇ khôi phөc phong trào.
(2 - 5) Tòa án thӵc dân mӣ phiên tòa ÿҥi hình ÿһc biӋt tҥi Sài Gòn xӱ 120 chiӃn sƭ Cӝng
Vҧn vӟi 8 bҧn án tӱ hình, 19 án chung thân và nhӳng ngѭӡi còn lҥi tәng cӝng 970 năm tù. Vө án
này ÿã gây nên nӛi phүn nӝ trong dѭ luұn, ÿѭӧc gӑi là “Yͭ án s͙ 121” và ÿѭӧc nhà văn tiӃn bӝ
André Viollis tѭӡng thuұt lҥi trong sách Indochine S.O.S (Ĉông Dѭѫng cҩp cӭu).
(16 - 5) NĈTQNK qui ÿӏnh sӕ ngày làm xâu áp ÿһt cho ngѭӡi mӑi các tӍnh Bà Rӏa, Biên
Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt. [Bãi bӓ NĈTQNK ngày 16 - - 5 - 1905 (BAC, 1905, p. 1336); 5 – 11 -
1904. 28 – 4 - 1910 (BAC 1910, p. 1228); 2 – 5 - 1912 (BAC, 1912, p. 1234); ĈLӅu 3 và 4 sӱa
ÿәi bӣi NĈTQNK ngày 29 – 4 - 1937 (BAC, 1937, p. 1051)].
(20 - 5) NĈTQ xác ÿӏnh ÿӏa phұn các ÿҥi lý hành chánh Phú RiӅng, Võ Ĉҳc và Ĉӗng Nai
(Biên Hòa). (Joic, 1933, p. 1654; BAC, 1933, p. 1376).
Thu hӗi bӣi NĈTQ ngày 23 – 9 - 1925 (RLRIC, phҫn 2, tr.4459) và 25 – 10 - 1927
(RLRIC, phҫn phө 1926 - 1927, phҫn 2, tr.1172).
(6 - 7) NĈTQNK qui ÿӏnh xã Bình Quӟi, do tӯ sӵ hӧp nhҩt các làng Bình Lӧi và Xuân
Hòa, sӁ lҩy tên là Lӧi Hòa (Biên Hòa). Bãi bӓ ÿLӅu 1 cӫa NĈTQNK ngày 19 – 11 - 1927
(RLRIC, phҫn phө 1926 - 1927, phҫn 2, tr. 1216) liên quan tӟi danh xѭng xã Bình Quӟi.
(31 - 8) NĈTQ qui ÿӏnh phө cҩp cho giám ÿӕc dѭӥng trí viӋn Biên Hòa phө trách thêm
6ӣ Y tӃ tӍnh Biên Hòa. (JOIF, 1933, p. 2875).
Thu hӗi bӣi NĈTQ ngày 1 – 11 - 1922 (Joic, 1922, tr. 2409).
(19 - 11) NĈTQ thành lұp hai chӭc vӏ trѭӣng tòa bên cҥnh tòa hòa giҧi rӝng quyӅn Biên
Hòa, chӭc vӏ ÿҫu tiên ÿһt tҥi Thӫ Dҫu Mӝt và chӭc vӏ thӭ hai ÿһt tҥi Tây Ninh.
1934
;ӭ ӫy Nam kǤ cӱ ÿӗng chí NguyӉn Văn Long và Trҫn Văn Cӯ vӅ hoҥt ÿӝng, gây dӵng
Fѫ sӣ tҥi Bà Rӏa (nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa VNJng Tàu).
1935
* Chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc - Tân TriӅu (còn gӑi là chi bӝ BӃn Cá) quұn Châu Thành,
Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp. Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu - cán bӝ xӭ ӫy Nam kǤ ÿѭӧc liên TӍnh
ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Biên Hòa. Ӣ ÿây, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu nҳm lҥi nhӳng
Fѫ sӣ do ÿӗng chí Tѭ Chà / Lѭu Văn ViӃt ÿã xây dӵng trѭӟc ÿó và trӵc tiӃp xây dӵng chi bӝ

17.8 Page 168

▲back to top


Bình Phѭӟc - Tân TriӅu. Ĉây là sӵ kiӋn ÿánh dҩu mӝt bѭӟc phát triӇn mӟi trên con ÿѭӡng ÿҩu
tranh cách mҥng cӫa nhân dân tӍnh Biên Hòa.
Bí thѭ chi bӝ: ÿӗng chí Hoàng Minh Châu; Phó bí thѭ: Tѭ Phan; Ĉҧng viên: Lѭu Văn
9ăn, Lѭu Văn ViӋt, Quách Tӹ, Quách Sanh, Trҫn Minh TriӃt, Phҥm Văn Thuұn, Hai Khen,
1ăm Ông, DiӋp.
* “Liên ÿoàn hӑc sinh” gӗm 30 hӑc sinh ÿѭӧc thành lұp ӣ trѭӡng tiӇu hӑc Bình Hòa (Ĉây
là trѭӡng chung cho cҧ tәng Phѭӟc Vƭnh Trung) dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc
- Tân TriӅu. Hoҥt ÿӝng cӫa “Liên ÿoàn hӑc sinh” nhҵm giáo dөc tinh thҫn yêu nѭӟc, ÿoàn kӃt,
Wѭѫng trӧ lүn nhau.
(27 - 3) Ĉҥi hӝi Ĉҧng lҫn thӭ nhҩt hӑp ӣ Ma Cao (Trung Quӕc), ÿӗng chí Võ Văn Ngân,
ÿҥi biӇu cӫa Liên tӍnh Ӫy miӅn Ĉông Nam kǤ tham dӵ ÿҥi hӝi và ÿѭӧc bҫu vào BCH Trung
ѭѫng Ĉҧng. Sau ÿó, ÿӗng chí ÿѭӧc cӱ làm Xӭ Ӫy Nam kǤ (tháng 5 - 1935). Các Chi bӝ Ĉҧng ӣ
Biên Hòa dҫn dҫn ÿѭӧc cӫng cӕ và khôi phөc và nhұn ÿѭӧc sӵ chӍ ÿҥo cӫa Xӭ ӫy.
(3 - 4) NĈTQNK qui ÿӏnh các làng mӑi ӣ núi Bà Rá và Boulat. SӁ lҩy theo thӭ tӵ, các tên
³Ĉӗn Morère” và Ĉӗn Escazeaux” (Biên Hòa).
(1 - 5) Chi Bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc - Tân TriӅu chӍ ÿҥo “Liên ÿoàn hӑc sinh” tә chӭc rҧi
truyӅn ÿѫn vӟi nӝi dung giáo dөc tinh thҫn yêu nѭӟc, ca ngӧi tinh thҫn ÿҩu tranh cӫa giai cҩp
công nhân tҥi khu Bӱu Long. Vì nhiӋt tình, “Liên ÿoàn hӑc sinh” hoҥt ÿӝng quá công khai nên
thӵc dân Pháp phát hiӋn, truy lùng ráo riӃt, ÿӗng chí Quách Sanh bӏ ÿӏch bҳt, các ÿoàn viên
khác phҧi rút vào bí mұt.
(9 - 8) Thành lұp Công ty ÿӗn ÿLӅn cao su Ĉông Dѭѫng (Société Indochinoise de
Plantation D'Hévéas).
Thành lұp trên cѫ sӣ hӧp nhҩt các Cty ÿҩt ÿӓ An lӝc, Cty nông nghiӋp Suzannah (Cty cao
su tҥi Dҫu Giây), và Cty nông nghiӋp BӃn Cӫi, ӣ Biên Hòa.
Cty Ĉӗn ÿLӅn cao su Dông Dѭѫng ÿһt trө sӣ tҥi SàiGòn. Vӕn nguyên thӫy: 29.600.000
Ph 1914: 6.611 tҩn, lãi 54.263.000 Ph.
1936
(9 - 1) NĈTQNK xӃp hҥng các ÿѭӡng làng sӕ 24, 25 và 26 nҵm trong tӍnh Biên Hòa.
– Tháng 4. Mһt trұn Bình dân Pháp giành ÿѭӧc thҳng lӧi trong cuӝc tәng tuyӇn cӱ. Chính
phӫ Mһt trұn Bình dân Pháp lên cҫm quyӅn ÿӅ ra mӝt sӕ chӫ trѭѫng tiӃn bӝ.
– Tháng 6. Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng gӱi “Bӭc thѭ công khai cho các ÿӗng chí toàn
Ĉҧng” nêu nhiӋm vө phҧi thành lұp Mһt trұn dân chúng thӕng nhҩt phҧn ÿӃ; nêu rõ nhӳng mөc
tiêu ÿҩu tranh ÿòi chính phӫ Pháp phҧi thӵc hiӋn ngay: 1/ Tuҫn lӉ làm viӋc 40 giӡ; 2/ Tăng
Oѭѫng; 4/ Tӵ do ngôn luұn và hӝi hӑp; 5/ Thҧ ngay tù chính trӏ... Bӭc thѭ cNJng chӍ thӏ cho các
Ĉҧng bӝ cѫ sӣ vӅ viӋc tә chӭc hành ÿӝng khi “Phái ÿoàn ÿLӅu tra cӫa Mһt trұn Bình dân Pháp”
sang Ĉông Dѭѫng.
* Thành lұp các tә chӭc ái hӳu trong ngành nghӅ ӣ Biên Hòa: Hӟt tóc, ngành mӝc, thӧ
QӅ, Hӝi ái hӳu giáo chӭc (do ông Hӗ Văn ThӇ làm Hӝi trѭӣng), Hӝi ái hӳu công nhân B.I.F,
+ӝi nhà vàng (mai táng), Hӝi chùa, Hӝi cҩy...
(8 - 6) NĈTQNK qui ÿӏnh lѭu thông cӫa các xe bò chӣ ÿҫy cây ÿӇ làm công viӋc hoһc
Fӫi, trên mӝt sӕ ÿRҥn ÿѭӡng thuӝc ÿӏa và ÿӏa phѭѫng cӫa các tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt, Biên Hòa và
Tây Ninh. Mөc ÿích tránh làm hѭ ÿѭӡng vào mùa mѭa.
(26 - 7) Hӝi nghӏ Ban Chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tҥi Thѭӧng

17.9 Page 169

▲back to top


+ҧi dѭӟi sӵ chӫ tӑa cӫa ÿӗng chí Lê Hӗng Phong: chӫ trѭѫng lұp Mһt trұn Dân chӫ Ĉông
'ѭѫng.
(29 - 7) NguyӉn An Ninh ÿѭa ra lӡi kêu gӑi: “TiӃn tӟi mӝt cuӝc Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi”
ÿăng trên báo La Lutte, sӕ 93, ngày 29 – 7 - 1936.
Ĉҫu tháng 8) Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng gӣi thѭ ngӓ ÿӃn các ÿҧng phái vӅ vҩn ÿӅ
³Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi”, bao gӗm: ViӋt Nam Quӕc dân Ĉҧng, các Ĉҧng Cách mҥng, Ĉҧng Lұp
hiӃn, các nhóm Cҧi lѭѫng dân chӫ, các hӝi ái hӳu, các tә chӭc Công nông binh, phө nӳ, sinh
viên, ngѭӡi buôn bán, báo chí... Bӭc thѭ ÿѭa 12 nguyӋn vӑng làm cѫ sӣ cho Ĉông Dѭѫng Ĉҥi
Kӝi.
(11 - 8) QuyӃt ÿӏnh cӫa quan cai trӏ Biên Hòa vӅ lѭu thông cӫa các xe ngӵa trҫn hai chӛ
ngӗi tҥi chӧ Bình Trѭӟc (Thành phӕ Biên Hòa).
(18 - 8) Cuӝc hӑp trù bӏ ÿҫu tiên cӫa Ӫy ban Lâm thӡi triӋu tұp Ĉông Dѭѫng ÿҥi hӝi
ÿѭӧc tә chӭc ӣ Sài Gòn. Cuӝc hӑp qui tө 500 ngѭӡi dӵ và ÿã cӱ ra mӝt Ӫy ban Lâm thӡi gӗm
19 ÿҥi biӇu. Mӝt tháng sau, phong trào Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi phát triӇn mҥnh mӁ khҳp Nam kǤ,
trong ÿó có Biên Hòa; tәng cӝng có 600 Ӫy ban ÿѭӧc thành lұp.
– Tháng 9. Ӫy ban Trù Bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi Hӝi (ӫy ban này ÿѭӧc thành lұp ngày 13 – 8
- 1936 tҥi Sài Gòn) cӱ ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai, NguyӉn Văn Nghƭa vӅ Biên Hòa chӍ ÿҥo, vұn
ÿӝng phong trào cách mҥng. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa vӅ Bình Ý (nay thuӝc xã Tân Bình)
liên lҥc vӟi các ÿӗng chí Phҥm Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn, HuǤnh Văn LNJy, Hӗ Văn Ĉҥi ...
thành lұp Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa - Trө sӣ ӫy ban ÿһt ӣ khách sҥn Thanh Phong tҥi xã
Bình Ý, tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, quұn Châu Thành (nay là Vƭnh Cӳu - Ĉӗng Nai), ÿһt cѫ sӣ ӣ
“Bình dân thѭ viӋn” làm Trung tâm phát hành sách báo tài liӋu cӫa Ĉҧng và là nѫi tiӃp nhұn chӍ
thӏ cӫa các ÿӏa phѭѫng (15[5]) Mөc ÿích hoҥt ÿӝng cӫa ӫy ban là tұp hӧp dân nguyӋn, chuҭn bӏ
cho Ĉông Dѭѫng Ĉҥi Hӝi theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa Trung ѭѫng. TiӃp ÿó, các Ӫy ban hành ÿӝng
quұn Châu Thành, Xuân Lӝc và Long Thành cNJng ÿѭӧc thành lұp, tұp hӑp hàng nghìn ngѭӡi.
* Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa tә chӭc mít - tinh tҥi Gò Dê xã Bình Ý. Hѫn 200
ngѭӡi thuӝc quұn Châu Thành và Tân Uyên ÿã ÿӃn dӵ. Cai tәng Ĉҥm hay tin liӅn dүn lính ÿӃn
ÿàn áp. Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh biӃn cuӝc mít - tinh thành cuӝc biӇu tình ÿҧ ÿҧo Cai tәng Ĉҥm.
/ҫn ÿҫu tiên nhân dân Châu Thành (nay là Vƭnh Cӱu) ÿã công khai chӕng ÿӕi bӑn làng tәng.
Trѭӟc khí thӃ sөc sôi và sӵ phҭn nӝ cӫa dân chúng, Cai tәng Ĉҥm dүn lính rút lui. Cuӝc mít
tinh kӃt thúc bҵng ÿӧt tuҫn hành vӅ BӃn Cá, Cây Ĉào, Bình Ý. Ĉây là cuӝc mít - tinh ÿҫu tiên
Fӫa nhân dân tӍnh Biên Hòa ÿҩu tranh vӟi ÿӏch, ÿòi tӵ do dân chӫ, chӕng áp bӭc.
* Ӣ Long Thành, nhân dân các xã Phѭӟc Lӝc, Long An, An Lӧi, Phѭӟc ThiӅn, Tam An,
Tam Phѭӟc, Phѭӟc An, Long Thӑ... dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿҧng viên cӝng sҧn (Trѭѫng Văn
Bang, Hӗ Văn Giàu, Hӗ Văn Ĉҥi, HuǤnh Văn LNJy...) ÿã tә chӭc nhiӅu cuӝc mít - tinh, ÿѭa dân
nguyӋn ÿòi giҧm sѭu thuӃ, ÿòi các quyӅn tӵ do dân chӫ.
(15 - 9) Thӵc dân Pháp ra lӋnh giҧi tán các Ӫy ban hành ÿӝng, cҩm tҩt cҧ các cuӝc hӑp.
(18 - 9) 300 công nhân nhà máy BIF (Tân Mai) Biên Hòa ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng.
(1 - 10) Hoàn thành tuyӃn ÿѭӡng sҳt xuyên Ĉông Dѭѫng. TuyӃn Khánh Hòa – Sài Gòn
khӣi công 1901; hoàn thành tuyӃn tӯ Sài Gòn ÿi ÿѭӧc 132 km vào năm 1908 và tӯ Nha Trang
ÿi vô 409 km năm 1913.
(15 - 11) 400 công nhân Công ty kӻ nghӋ và lâm nghiӋp Biên Hòa (B.I.F) bao gӗm các
(15[5]) Các loҥi báo chí tiӃng ViӋt và tiӃng Pháp lúc ÿó là L’Avant Garde, Dân chúng, Lao ÿӝng, Bҥn dân, Nhành lúa, Tin tӭc, Thӡi
thӃ... ÿѭӧc hàng ngàn ÿӝc giҧ ÿón ÿӑc.

17.10 Page 170

▲back to top


Fѫ sӣ ӣ Biên Hòa, Trҧng Bom, Xuân Lӝc ÿӗng loҥt bãi công phҧn ÿӕi chӫ công ty bҳt công
nhân làm viӋc quá sӭc, ÿӗng thӡi ÿѭa ra yêu sách tăng lѭѫng 30 xu / 1 ngày. Yêu sách này ÿѭӧc
chӫ công ty giҧi quyӃt mӝt phҫn, tӭc tăng 10 xu / ngày.
(Cuӕi năm) Liên tӍnh Ӫy miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang, nguyên Bí thѭ Xӭ
Ӫy Nam kǤ (1933 - 1935) vӅ Biên Hòa vұn ÿӝng lұp Ban Cán sӵ Ĉҧng và mӝt sӕ chi bӝ mӟi ӣ
các quұn và các ÿӗn ÿLӅn cao su.
1937
Ĉҫu năm, TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang
làm Bí thѭ. TӍnh ӫy viên gӗm: Trҫn Minh TriӃt, HuǤnh Văn Phan, Lê Văn Tôn, HuǤnh LiӉng,
NguyӉn Hӗng KǤ. Cuӝc hӑp ÿӇ bҫu TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa tҥi nhà ÿӗng chí Năm Ông, xã
Tân TriӅu (nay thuӝc xã Tân Bình), trên cѫ sӣ ÿҧng viên hoҥt ÿӝng ӣ hai quұn Châu Thành và
Tân Uyên.
7Ӎnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa tә chӭc nhiӅu hӝi quҫn chúng: Hӝi Lѭѫng hӳu, Hӝi Âm công,
Liên ÿoàn xe ngӵa ... thu hút nhiӅu ngѭӡi tham gia và xây dӵng phong trào phát triӇn; Công hӝi
ÿӓ ÿѭӧc xây dӵng ӣ nhà máy cѭa B.I.F, ga xe lӱa Biên Hòa, các ÿӗn ÿLӅn cao su ӣ Xuân Lӝc,
Long Thành; Nông hӝi ÿӓ ÿѭӧc thành lұp ӣ các xã Bình Phѭӟc, Bình Ý, Bình Thҥnh (quұn
Châu Thành). Tә chӭc Ĉҧng có 3 chi bӝ: 1/ Chi bӝ Tân TriӅu ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí
Trѭѫng Văn Bang - Bí thѭ tӍnh ӫy trӵc tiӃp hѭӟng dүn, Chi bӝ Tân TriӅu gӗm các ÿӗng chí:
Trҫn Minh TriӃt, Tѭ Phan, Tѭ Chà, Chín Văn, Quách Tӹ, Tѭ ... 2/ Chi bӝ Mӻ Lӝc thành lұp,
ÿҧng viên gӗm: Chín QuǤ, LiӉng, Phi, Chíp, HuӋ, Cӡ (KǤ), Lê Văn Tôn. 3/ Chi bӝ Mӻ Quӟi:
Ĉӗng chí HuǤnh Văn LNJy và mӝt sӕ các chi bӝ ThiӋn Tân, Cây Ĉào, Bình Ý, thӏ xã Biên Hòa,
ga Biên Hòa, Sӣ Cӫi Trҧng Bom ÿѭӧc thành lұp.
(1 - 1) Phong trào “ÿón Gô-ÿa” – Ĉһc sӭ cӫa chính phӫ Mһt trұn nhân dân Pháp sang
ÿLӅu tra tình hình Ĉông Dѭѫng. Gô - ÿa ÿӃn Sài Gòn và tҥi ÿây ÿã có 20.000 quҫn chúng lao
ÿӝng tham dӵ cuӝc tiӃp ÿón ӣ bӃn cҧng. Sau ÿó, Gô - ÿa ÿã tiӃn hành tiӃp xúc vӟi ÿҥi diӋn các
giӟi xí nghiӋp, ÿӗn ÿLӅn ӣ Sài Gòn và mӝt sӕ ÿӏa phѭѫng ӣ Nam kǤ. Rӡi Sài Gòn, Gô - ÿa ÿi ra
%ҳc, Trung kǤ... Sӵ kiӋn này ÿã dҩy lên cao trào ÿҩu tranh ÿòi tӵ do, dân chӫ ӣ khҳp nѫi.
– Tháng 2. Chi bӝ Ĉҧng quұn Xuân Lӝc ÿѭӧc thành lұp tҥi Bàu Trân (thӏ trҩn Xuân Lӝc)
do ÿӗng chí NguyӉn Văn HuӋ, rӗi NguyӉn Văn Lҳm (Ba NghӋ) làm Bí thѭ và ÿӗng chí Lê Văn
9ұn (Năm Vұn) là phó Bí thѭ. Mӝt sӕ sӣ cao su dӑc liên tӍnh lӝ 2 (Xuân Lӝc – Bà Rӏa) cNJng tә
chӭc ÿѭӧc chi bӝ Ĉҧng nhѭ ÿӗn ÿLӅn Cuӝc - tѫ - nay (Cҭm Mӻ).
(1 - 3 và 14 - 3) Hӝi nghӏ mӣ rӝng BCH Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tҥi xã
Tân Thӟi Nhӭt (Bà ĈLӇm, Gia Ĉӏnh). Hӝi nghӏ ÿã ÿѭa ra Thông báo gͧi các c̭p ÿ̫ng b͡ (ngày
20 – 3 - 1937) ÿӅ cұp ÿӃn các vҩn ÿӅ: Tham gia tuyӇn cӱ, lұp Mһt trұn Thӕng nhҩt nhân dân
Ĉông Dѭѫng và thái ÿӝ ÿӕi vӟi chính phӫ Léon Blum ӣ Pháp.
(16 - 3) QuyӃt ÿӏnh cӫa quan cai trӏ tӍnh Biên Hòa qui ÿӏnh lѭu thông trên cҫu Cây Hao.
(26 - 3) Trung ѭѫng Ĉҧng xuҩt bҧn sách Chͯ tr˱˯ng t͝ chͱc mͣi cͯa Ĉ̫ng ÿӅ cұp tӟi
viӋc cҫn thiӃt phҧi thay ÿәi và kiӋn toàn tә chӭc Ĉҧng cNJng nhѭ tә chӭc quҫn chúng nhѭ thanh
niên, phө nӳ, công nhân, nông dân, binh lính, Hӝi cӭu tӃ bình dân... cho phù hӧp vӟi tình thӃ
Pӟi cӫa cách mҥng.
(1 - 5) TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa tә chӭc mít - tinh kӹ niӋm ngày Quӕc TӃ lao ÿӝng tҥi
gò Máy Bay xã Bình Ý. Hѫn 100 ngѭӡi dân ӣ các xã Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân Phú ÿӃn dӵ.
Ĉӗng chí Trҫn Minh TriӃt thay mһt TӍnh ӫy diӉn thuyӃt, nêu bұt tinh thҫn, ý nghƭa lӏch sӱ cӫa
ngày lӉ, ÿӗng thӡi kêu gӑi nhân dân ÿoàn kӃt chӕng áp bӭc bҩt công.

18 Pages 171-180

▲back to top


18.1 Page 171

▲back to top


(28 - 5) Công nhân nhà máy B.I.F bãi công.
(29 - 5) Báo L’Avant Gardes (TiӅn phong) – (cѫ quan cӫa Lao ÿӝng và Nhân dân Ĉông
Gѭѫng) ra sӕ ÿҫu tiên ӣ Sài Gòn. Báo in bҵng tiӃng Pháp, xuҩt bҧn không ÿӏnh kǤ và thӵc tӃ là
Fѫ quan cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn xuҩt bҧn công khai do ÿӗng chí Hà Huy Tұp trӵc tiӃp
chӍ ÿҥo, NguyӉn Văn NguyӉn làm thѭ ký tòa soҥn.
(31 - 5) NĈTQ bãi bӓ sӣ thu thuӃ phө cӫa quan thuӃ Phѭӟc ThiӋn thuӝc sӣ thu thuӃ phө
thuӝc Biên Hòa.
– Tháng 6. Cuӝc ÿҩu tranh cӫa liên ÿoàn xe ngӵa nә ra vӟi kiӃn nghӏ tұp thӇ gӱi lên quұn
Châu Thành, ÿòi: Bӓ lӋnh xét xe, giҧm thuӃ môn bài, ÿѭӧc chӣ 6 hành khách (trѭӟc ÿây mӛi xe
chӍ chӣ 4). Cuӝc ÿҩu tranh giành thҳng lӧi, các yêu sách ÿѭӧc chính quyӅn thӵc dân giҧi quyӃt.
* ĈӃn giӳa năm 1937, nhiӅu chi bӝ Ĉҧng ӣ Châu Thành ÿѭӧc thành lұp: 1/ Chi bӝ Bình
Ý; 2/ Chi bӝ Bình Phѭӟc; 3/ Chi bӝ Tân TriӅu; 4/ Chi bӝ ThiӋn Tân; 5/ Chi bӝ Bình Hòa...
Ӣ Long Thành, xӭ ӫy Nam kǤ ÿã cӱ các ÿҧng viên vӅ xây dӵng cѫ sӣ nhѭ Hӗ Văn Giàu,
'ѭѫng Bҥch Mai, NguyӉn Văn Nghƭa, Trѭѫng Văn Bang, NguyӉn Văn LNJy, HuǤnh Văn Ký.
(10 - 7) Công nhân ÿѭӡng sҳt Vinh, Ĉà Nҹng, Nha Trang, Tháp Chàm, Dƭ An, Sài Gòn
nhҩt loҥt bãi công và giành ÿѭӧc sӵ ӫng hӝ cӫa nông dân các ÿӏa phѭѫng và công nhân nhiӅu
nhà máy. Cuӝc ÿҩu tranh trӣ nên gay gҳt khi kҿ thù ÿàn áp làm tê liӋt toàn bӝ tuyӃn ÿѭӡng sҳt
Nam Ĉông Dѭѫng và cho ÿӃn ngày 6 – 8 - 1937 mӟi kӃt thúc.
(25 - 8) Hӝi nghӏ BCH Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tiӃn hành tӯ ngày 25 - 8
ÿӃn 4 – 9 - 1937 tҥi xã Tân Thӟi Nhӭt (Bà ĈLӇm, Hóc Môn, Gia Ĉӏnh) vӟi sӵ có mһt cӫa các
ÿӗng chí Lê Hӗng Phong, Hà Huy Tұp, Hoàng Quӕc ViӋt, NguyӉn Văn Cӯ, NguyӉn Chí DiӇu,
NguyӉn Thӏ Minh Khai.
(24 - 11) NĈTQ ÿәi tên Dѭӥng trí viӋn Biên Hòa (Nam kǤ) thành BӋnh viӋn Tâm thҫn
Nam kǤ.
(28 - 11) Nhân dân các xã Bình Ý, Bình phѭӟc, Tân TriӅu ÿҥi diӋn quұn Châu Thành -
Biên Hòa vӅ dӵ mít - tinh ӣ rҥp Thành Xѭѫng (ӣ Sài Gòn) (nay là rҥp Công Nhân) do xӭ ӫy
Nam KǤ tә chӭc.
(2 - 12) NĈTQ qui ÿӏnh y phөc cӫa các nam giám thӏ và nӳ giám thӏ bҧn xӭ tҥi Dѭӥng trí
viӋn Biên Hòa.
(23 - 12) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ban hành chӃ ÿӝ thuӃ thân mӟi (văn bҧn này ÿѭӧc bә
sung).
– Cuӕi năm. Hӝi ái hӳu giáo chӭc, gӗm nhiӅu nhà giáo tiӃn bӝ và có uy tính vӟi nhân dân
nhѭ Hӗ Văn ThӇ, Hӗ Văn Tam, NguyӉn Văn Nӣ... ÿã ra sӭc tham gia phong trào “truyӅn bá
chӳ quӕc ngӳ” ӣ Biên Hòa. Trong 6 tháng, quұn Châu Thành ÿã có hàng ngàn ngѭӡi biӃt ÿӑc,
biӃt viӃt.
1938
(18 - 1) Hѫn 300 công nhân cӫa nhà máy B.I.F ÿình công phҧn ÿӕi bӑn chӫ hãng giҧm
giá khoán cӫa gӛ tӯ 1 ÿӗng xuӕng 0,6 ÿӗng/1 mét khӕi. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi gây ÿѭӧc
tiӃng vang khҳp vùng.
(17 - 2) QuyӃt ÿӏnh cӫa quan cai trӏ Biên Hòa, thành lұp tҥi trө sӣ cӫa mӛi quұn tӍnh này
Pӝt Sӣ tìm viӋc.
(28 - 2) Nghӏ ÿӏnh cho phép công ty “Bienhoa Industrie Forestière” (Cty kӻ nghӋ rӯng

18.2 Page 172

▲back to top


Biên Hòa) ÿѭӧc giҧm giá tiӅn phҥt.
* (12 - 3) NĈ tuyên bӕ ÿóng cӱa trѭӡng tѭ “Trѭӡng KǤ” do Ô. Trѭѫng Văn KǤ quҧn lý ӣ
Phѭӟc ThiӅn (Biên Hòa).
(29 - 3) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ÿѭӧc triӋu tұp
(tӯ 29 - 3 ÿӃn 30 – 3 - 1933) ӣ làng Tân Thӟi Nhӭt (Hóc Môn) vӟi sӵ tham dӵ cӫa các ÿӗng
chí: Lê Hӗng Phong, NguyӉn Văn Cӯ, Võ Văn Tҫn, NguyӉn Chí DiӇu... Nghӏ quyӃt cӫa Hӝi
nghӏ ÿã ÿӅ cұp ÿӃn “chính sách cai trӏ cӫa chính phӫ Ĉông Dѭѫng”, “công tác nӝi bӝ cӫa Ĉҧng”
và nêu ra nhӳng nhiӋm vө trong giai ÿRҥn cách mҥng mӟi: “Thӵc hiӋn Mһt trұn Thӕng nhҩt
Dân chӫ”, “công tác quҫn chúng” và ÿһc biӋt nhҩn mҥnh ÿӃn công tác tә chӭc, bҧo ÿҧm liên
Oҥc, công tác tuyên truyӅn, huҩn luyӋn, quan hӋ vӟi các ÿҧng phái chính trӏ, kӃt hӧp giӳa công
tác bí mұt và công khai.
(30 - 3) NĈ chӍ ÿӏnh Ô. Du Crest giӳ chӭc vө KiӇm soát viên tiӋm cҫm ÿӗ Biên Hòa.
(16[6]).
(27 - 4) NĈ cho phép Ô. HuǤnh Văn Men chuyӇn ÿӃn thành phӕ Bà Rӏa tiӋm thuӕc pha
chӃ cӫa mình.
(11 - 5) NĈ cho phép Bà Trҫn Thӏ Vân ÿLӅu khiӇn trѭӡng dòng ӣ Bo mua (Biên Hòa).
(18 - 5) Ba trăm công nhân nhà máy BIF ÿình công phҧn ÿӕi chӫ hãng giҧm giá khóan
Fӫa gӛ tӯ 1 ÿӗng xuӕng còn 0,6 ÿӗng / m3. Cuӝc ÿҩu tranh giành thҳng lӧi và gây tiӃng vang.
(19 - 5) NĈ cho phép Ô. HuǤnh Văn Dinh mӣ tҥi Bình Hòa (Biên Hòa) mӝt công trѭӡng
ÿá xanh.
(21 - 5) 100 công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su Phú RiӅng biӇu tình ÿҩu tranh chӕng ÿӕi viӋc chӫ
nâng cao giá bán hàng hóa cho công nhân.
(11 - 7) NĈ phөc hӗi ӣ Nam kǤ bҵng Sѫ hӑc ÿӕi vӟi trҿ con thuӝc các dân tӝc thiӇu sӕ
(Miên, Chàm, Mӑi).
(22 - 7) Báo Dân chúng ra sӕ ÿҫu tiên. Ĉây là tӡ báo lҩy danh nghƭa là “cѫ quan lao ÿӝng
và dân chúng”, nhѭng thӵc chҩt là cѫ quan ngôn luұn cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn. Báo Dân
chúng xuҩt bҧn ӣ Sài Gòn, là cѫ quan tuyên truyӅn ÿѭӡng lӕi, chính sách cӫa Ĉҧng và là Trung
tâm chӍ ÿҥo và tә chӭc các phong trào ÿҩu tranh cӫa quҫn chúng: Ĉòi ân xá chính trӏ phҥm,
chӕng viӋc trӣ lҥi “hiӋp ѭӟc 1884”, chӕng thuӃ, ÿҩu tranh nghӏ trѭӡng. Báo ra ÿѭӧc 80 sӕ và
Wӗn tҥi ÿӃn ngày 30 - 8 - 1939.
(31 - 8) NĈ cho phép giám ÿӕc ÿӗn ÿLӅn Courtenay ӣ Biên Hòa mӣ mӝt trѭӡng hӑc dòng
tu tҥi ÿӗn ÿLӅn này.
(8 - 9) 600 công nhân ÿӅ - pô Dƭ An biӇu tình chӕng lính gác ÿánh ÿұp công nhân.
(9 - 9) NĈ ÿXәi vƭnh viӉn vì biӋn pháp kӹ luұt nhiӅu hӑc sinh trѭӡng Mӻ nghӋ Biên Hòa.
(5 - 10) NĈ kêu án phҥt bӏ ÿXәi vƭnh viӉn khӓi tҩt cҧ các trѭӡng công ӣ Ĉông Dѭѫng, ÿӕi
Yӟi nhiӅu hӑc sinh cӫa trѭӡng Mӻ nghӋ Biên Hòa.
(9 - 12) NĈ ҩn ÿӏnh thành phҫn các hӝi ÿӗng hoàn thiӋn cӫa trѭӡng mӻ nghӋ trang trí
ÿiêu khҳc Gia Ĉӏnh, cӫa các trѭӡng mӻ nghӋ Thӫ Dҫu Mӝt và Biên Hòa.
1939
(1 - 1) Hàng ngàn công nhân các sӣ cao su ӣ Dҫu Giây, Bình Lӝc, An Lӝc, Ông QuӃ tӍnh
(16[6]) Ngѭӡi pháp rҩt thұn trӑng trong vҩn ÿӅ này và chӍ chӑn ngѭӡi Pháp, ngѭӡi ViӋt có Pháp tӏch, hoһc có chӭc vө ÿӇ vào giӳ chӭc
Yө này.

18.3 Page 173

▲back to top


Biên Hòa ÿӗng loҥt bãi công ÿòi tăng lѭѫng, cҧi thiӋn ÿӡi sӕng. Cuӝc ÿҩu tranh rӝng lӟn này ÿã
làm bӑn chӫ các công ty SIPH, công ty Ĉҩt Ĉӓ phҧi ra lӋnh cho các tên chӫ ÿӗn ÿLӅn giҧi quyӃt
các ÿòi hӓi cӫa công nhân, ÿi làm phҧi có nѭӟc uӕng, chӛ ngӫ phҧi có ván ÿӇ nҵm, thҧ nhӳng
ngѭӡi bӏ bҳt.
(9 - 1) NĈ tuyên bӕ khҭn cҩp viӋc chiӃm lҩy ÿҩt ÿai không có công trình xây dӵng, cҫn
thiӃt, ÿӇ cho thҷng ÿѭӡng thuӝc ÿӏa sӕ 1 giӳa Sài Gòn và Biên Hòa , và ÿӇ truҩt hӳu ÿӕi vӟi
ÿRҥn nҵm giӳa các cӝt kilômét 1723 + 363 và 1727 + 400 (ÿRҥn 5).
(11 - 1) NĈ mӣ mӝt cuӝc ÿLӅu tra thӭ nhì ÿӕi vӟi dӵ án sӱa thҷng ÿѭӡng thuӝc ÿӏa sӕ 1
giӳa Sài Gòn và Biên Hòa.
(16 - 1) NĈ thành lұp ӣ Vƭnh Châu (Bҥc Liêu), ӣ Bà Rá (Biên Hòa) và ӣ Bu Prang (Thӫ
'ҫu Mӝt) mӝt ÿѭӡng nông thôn.
– Tháng 3. Công ty Rӯng và Hãng cѭa Biên Hòa (Forêt et Scieries de Bien hoa) Société
anonyme: 18 quai le Myre de vilers, Saigon Khai thác rӯng ӣ Ĉông Dѭѫng và tҩt cҧ các ngành
Nӻ nghӋ gӛ. Hӝi ÿӗng quҧn trӏ: Ch. Furiet, chӫ tӏch; M. Petit, E Druarouge, P. Gimon.
(10 - 3) Ban Chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ra “Thông cáo khҭn
Fҩp” gӣi các ÿҧng bӝ chӍ rõ cҫn phҧi tә chӭc các cuӝc mít - tinh quҫn chúng phҧn ÿӕi sӵ khӫng
Eӕ cӫa thӵc dân Pháp và biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng quҫn chúng ӫng hӝ Ĉҧng, ÿòi ban hành các
quyӅn tӵ do, dân chӫ, tәng ân xá chính trӏ phҥm.
(28. 3) Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ra “Tuyên ngôn vӅ tình hình chung và ÿѭӡng lӕi
cách mҥng”. Nӝi dung phân tích tình hình thӃ giӟi và ÿӅ ra nhӳng nhiӋm vө thӕng nhҩt hành
ÿӝng ÿòi quyӅn tӵ do, dân chӫ, cҧnh giác bӑn ÿҫu hàng, thân Nhұt, bӑn TѫUӕtkit; tham gia Mһt
trұn Dân chӫ và vұn ÿӝng dân chúng dӗn phiӃu cho các ӭng cӱ viên Mһt trұn trong cuӝc bҫu cӱ
+ӝi ÿӗng Quҧn hҥt Nam kǤ.
* NĈ thay thӃ sӵ khai thác nӱa phѭѫng pháp bҵng khai thác vӟi giҩy phép vùng nҵm
phía Ĉông sông Ray (Bà Rӏa).
(16 - 3) NĈ chҩp thuұn thêm mӝt thӡi hҥn 3 năm cho công ty Ĉӗn ÿLӅn Ĉҩt ÿӓ (Société
des Plantation des Terres Rouges) ÿӇ khai thác mӝt công ÿLӅn ӣ tҥi làng Cҭm Nôn, tәng An
ViӉn (Biên Hòa).
(17 - 4) NĈ cho phép Bà Rose Lê Thӏ Hӗng thay thӃ Bà NguyӉn Thӏ Trang trong công
viӋc ÿLӅu khiӇn trѭӡng dòng tu cӫa ÿӗn ÿLӅn Long Thành (Biên Hòa).
(1 - 9) ChiӃn tranh thӃ giӟi thӭ hai bùng nә.
(28 - 9) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ban hành sҳc lӋnh (ký ngày 26 - - 9 - 1939) cӫa Hӝi
ÿӗng Bӝ trѭӣng Pháp vӅ viӋc giҧi tán và cҩm mӑi hoҥt ÿӝng cӫa các tә chӭc Cӝng sҧn. Thӵc
dân Pháp mӣ ÿҫu cuӝc khӫng bӕ ác liӋt. Ӣ Biên Hòa, bӑn tӅ, tәng, tay sai lұp danh sách tҩt cҧ
nhӳng ngѭӡi tham gia phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng và cho bӑn mã tà truy lùng
Eҳt bӟ nhân dân, cán bӝ. Do ÿó, các ÿҧng viên lãnh ÿҥo cuӝc ÿҩu tranh công khai phҧi lánh ÿi
Qѫi khác: mӝt sӕ vӅ Sài Gòn, mӝt sӕ bӏ ÿӏch bҳt ÿày ÿi Bà Rá, Côn Ĉҧo. Các hӝi viên Nông hӝi
ÿӓ không bӏ lӝ chuyӇn qua các hӝi quҫn chúng: Hӝi cҩy, hӝi âm công, hӝi lѭѫng hӳu...
(10 - 10) NĈ cho phép Bang trѭӣng Phѭӟc KiӃn ӣ Biên Hòa, mӣ thay cho bang này, mӝt
trѭӡng tѭ Trung Hoa thuӝc trình ÿӝ sѫ hӑc, tҥi Bình Phѭӟc (Biên Hòa).
(6 - 11) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tҥi Hóc Môn.
+ӝi nghӏ ÿã xác ÿӏnh mөc tiêu chiӃn lѭӧc cӫa cách mҥng Ĉông Dѭѫng lúc này là: “ÿánh ÿә ÿӃ
quӕc Pháp, chӕng tҩt cҧ các ách ngoҥi xâm, vô luұn da trҳng hay da vàng, ÿӇ tranh lҩy giҧi

18.4 Page 174

▲back to top


phóng dân tӝc”. Hӝi nghӏ quyӃt ÿӏnh thành lұp “Mһt trұn Dân tӝc Thӕng nhҩt phҧn ÿӃ Ĉông
'ѭѫng” thay cho Mһt trұn Dân chӫ”.
1940
* Lөt lӟn tҥi Biên Hòa.
* Các ÿӗng chí lãnh ÿҥo ÿҩu tranh công khai phong trào Dân chӫ Ĉông Dѭѫng nhѭ:
NguyӉn Văn Nghƭa, Phan Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn, Hӗ Văn Ĉҥi... tҥm lánh vӅ các ÿӏa
phѭѫng khác hoҥt ÿӝng. Các ÿӗng chí trong TӍnh ӫy Lâm thӡi (Lê Văn Tôn, HuǤnh Văn Phan,
HuǤnh LiӉng, NguyӉn Hӗng KǤ, Trҫn Minh TriӃt...) rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt ӣ rӯng Tân Uyên.
7ҥi ÿây, các ÿӗng chí ÿã xây dӵng mӝt ÿӝi võ trang 35 ngѭӡi do ÿӗng chí HuǤnh LiӉng chӍ
huy. Ĉây là tә chӭc tiӅn thân cӫa Lӵc lѭӧng Võ trang cách mҥng Biên Hòa.
* Ĉӗng chí Ĉһng Nguyên - Công nhân, Ĉҧng viên chi bӝ ÿӅ-pô Dƭ An bӏ ÿXәi viӋc, xin
YӅ làm ӣ nhà máy BIF. Tҥi ÿây, ÿӗng chí Nguyên tiӃp tөc sinh hoҥt Ĉҧng, sau làm Bí thѭ chi
Eӝ.
* Tình hình ruӝng lúa cӫa tӍnh Biên Hòa (*): DiӋn tích chung: 11.243 km2, Dân sӕ:
166.000 ngѭӡi, Dân sӕ/km2: 14 ngѭӡi, Ruӝng lúa: 44.200 mүu (ha), sҧn lѭӧng 39.000 tҩn.
(5 - 2) NĈ chӍ ÿӏnh Ô. Hӗ Tҩn Khoa ÿҧm nhiӋm chӭc vө kiӇm soát viên nhà cҫm ÿӗ ӣ
Biên Hòa.
(22 - 6) Nѭӟc Pháp ÿҫu hàng phát xít Ĉӭc. Thӵc dân Pháp ӣ Ĉông Dѭѫng ÿҫu hàng phát
xít Nhұt: ÿӇ cho bӑn Nhұt chiӃm ÿóng Ĉông Dѭѫng.
– Tháng 7. Xӭ Ӫy Nam kǤ triӋu tұp Hӝi nghӏ mӣ rӝng tҥi xã Tân Lѭѫng, Mӻ Tho: Thông
qua chӫ trѭѫng, kӃ hoҥch khӣi nghƭa và lұp Ban Quân sӵ các cҩp. Hӝi nghӏ cӱ ÿӗng chí Phan
Ĉăng Lѭu ra Bҳc dӵ Hӝi nghӏ trung ѭѫng lҫn thӭ VII (tháng 11 - 1940) và xin chӍ thӏ trung
ѭѫng vӅ khӣi nghƭa.
(22 - 9) Nhұt ÿѭa quân vào Ĉông Dѭѫng. Bӝ Tѭ lӋnh quân ÿӝi Pháp ký hiӋp ѭӟc thӓa
thuұn cho phát xít Nhұt sӱ dөng lãnh thә Bҳc kǤ vào nhӳng mөc ÿích quân sӵ.
(27 - 9) Khӣi nghƭa Bҳc Sѫn.
(6 - 11) Hӝi nghӏ lҫn thӭ VII Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng. Nghӏ quyӃt Hӝi
nghӏ vҥch rõ: “Mӝt cao trào cách mҥng nhҩt ÿӏnh sӁ nәi dұy. Ĉҧng phҧi chuҭn bӏ gánh lҩy cái
Vӭ mҥng thiêng liêng lãnh ÿҥo các dân tӝc bӏ áp bӭc Ĉông Dѭѫng võ trang bҥo ÿӝng giành lҩy
quyӅn tӵ do ÿӝc lұp”.
(22 - 11) Ӣ Biên Hòa công tác chuҭn bӏ khӣi nghƭa tiӃn hành khҭn trѭѫng, nhҩt là mӝt sӕ
ÿӏa phѭѫng thuӝc Tân Uyên và Châu Thành. TӍnh ӫy Biên Hòa ÿã lұp lӵc lѭӧng vNJ trang gҫn
35 ngѭӡi, nhѭng do kӃ hoҥch khӣi nghƭa cӫa Biên Hòa bӏ lӝ sӟm nên thҩt bҥi.
/Ӌnh khӣi nghƭa toàn xӭ Nam kǤ ÿѭӧc ban hành.
(23 - 11) Công nhân nhà máy BIF treo cӡ ÿӓ búa liӅm lên dây ÿLӋn trong khu vӵc nhà
máy, mӝt lá cӡ khác cNJng treo trên cây cao ngang ngã ba nhà máy cѭa.
(24 - 11) KӃ hoҥch khӣi nghƭa bӏ lӝ. Ĉӏch tұp trung lӵc lѭӧng càn quét vào rӯng Tân
Uyên. Các ÿӗng chí trong TӍnh ӫy Biên Hòa: Lê Văn Tôn, NguyӉn Hӗng KǤ bӏ ÿӏch bҳt ÿày ÿi
Côn Ĉҧo. Ĉӗng chí HuǤnh LiӉn hy sinh ӣ Lҥc An. Mӝt sӕ ÿӗng chí khác bӏ ÿӏch bҳt giam ӣ Bà
Rá, Tà Lài. Ĉӗng chí Chín QuǤ (NguyӉn Văn QuǤ) ÿѭa lӵc lѭӧng võ trang rút vào rӯng hoҥt
* Biên Hòa không có nhà máy xay lúa trong khi hҫu hӃt các tӍnh khác ÿӅu có, nhiӅu nhҩt là Mӻ Tho (71), Chӧ lӟn (45), Gò Công (34),
%Ӄn Tre và Rҥch Giá (33), Cҫn Thѫ (28), Tân An (27), Sa Ĉéc (29), Bҥc Liêu (21), Sóc Trăng (15), Vƭnh Long (13), Trà Vinh (12),
Châu Ĉӕc (10), Bà Rӏa (5).

18.5 Page 175

▲back to top


ÿӝng bí mұt cho ÿӃn cách mҥng Tháng Tám.
– Tháng 12. Thӵc dân Pháp tiӃn hành khӫng bӕ trҳng, bҳt giam các cán bӝ ÿҧng và ÿàn
áp các quҫn chúng tiӃn bӝ, nhӳng ngѭӡi phө trách các hӝi, ÿoàn ái hӳu. Ngoài khám ÿѭӡng
Biên Hòa, giһc lұp thêm các trҥi tù ӣ Tà Lài, Bà Rá ÿӇ giam giӳ các chiӃn sƭ cách mҥng. Mӝt sӕ
các ÿҧng viên vӅ hoҥt ÿӝng ӣ các ÿӗn ÿLӅn: Ĉӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi vӅ sӣ Cӕc Rang (An Lӝc),
NguyӉn Văn Long vӅ sӣ Dҫu Giây (Bình Lӝc), Trҫn Văn Trà vӅ sӣ Cuӝc - tѫ-nay; các ÿӗng chí
trong chi bӝ Xuân Lӝc cNJng rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt ӣ các sӣ cao su An Lӝc, Hàng Gòn, Túc
Trѭng.
(29 - 12) 2.000 công nhân ӣ sӣ cao su Cam Tiên, Cuӝc – tѫ - nay (17[7]) bãi công, ÿòi:
Ngày làm viӋc 8 giӡ, ÿѭӧc nghӍ ngày chӫ nhұt, hӫy bӓ chӃ ÿӝ làm cӓ vào chiӅu thӭ bҧy hàng
tuҫn. Thӵc dân pháp ÿàn áp dã man, làm chӃt và bӏ thѭѫng nhiӅu ngѭӡi. Hѫn mӝt trăm công
nhân bӏ bҳt.
1941
(18 - 1) Hҥm ÿӝi cӫa Nhұt ÿѭӧc ÿLӅu ÿӝng tӟi Ô Cҩp (VNJng Tàu) uy hiӃp Sài Gòn.
(3 - 2) Lãnh tө NguyӉn Ái Quӕc trӣ vӅ nѭӟc, ÿһt căn cӭ ӣ hang Pҳc Bó.
(14 - 2) Thành lұp bӝ ÿӝi du kích Bҳc Sѫn.
– Tháng 2 và 3. Tӯ cuӕi năm 1940 – ÿҫu năm 1941, trѭӟc nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa công
nhân (15 cuӝc) ӣ ÿӗn ÿLӅn SIPH, bӑn chӫ thӵc dân càng lúc càng ÿiên cuӗng, chúng bҳt giӃt
công nhân hàng loҥt. ĈӇ ngăn chұn viӋc làm tàn bҥo này, công nhân ÿã bí mұt bҳt giӃt hai tên
Tây ác ôn: Em vӧ cӫa Ĉӡ - ba - dê (ӣ Hàng Gòn) và tên Ĉӡ - la - sên (ӣ sӣ 97).
(10 - 5) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn lҫn thӭ VIII. Mһt trұn ViӋt
Minh ÿѭӧc thành lұp.
(25 - 7) Mӝt hҥm ÿӝi Nhұt ÿӃn VNJng Tàu.
(28 - 7) Nhӳng ÿѫn vӏ quân Nhұt ÿҫu tiên ÿә bӝ lên Nam kǤ. Ӣ Biên Hòa, phát xít Nhұt
tiӃn hành ngay viӋc xây dӵng sân bay quân sӵ, các hӋ thӕng hҫm hào, ÿӗn bót kiên cӕ; thiӃt lұp
tuyӃn giao thông tӯ Ô Cҩp lên Biên Hòa (lӝ 15) (18[8]) và quӕc lӝ 1 tӯ Sài Gòn ra Bҳc, ÿóng ÿӗn
Uҧi rác mӝt sӕ nѫi: Bà Bành (Bình Ý), Tân HuӋ, Cây Ĉào... Tҥi mӝt sӕ xã thuӝc quұn Châu
Thành, Xuân Lӝc, Long Thành (bӑn Nhұt ÿóng ӣ sӣ Bà Ĉҫm, căn cӭ Nѭӟc Trong, nhà máy
ÿLӋn Thái ThiӋn) chúng cѭӥng bӭc dân nhә lúa trӗng ÿay, mua vét lѭѫng thӵc, thӵc phҭm giá rҿ
Pҥt, dùng lúa thay cho nhiên liӋu chҥy máy phát ÿLӋn, chҥy xe lӱa. Chúng bҳt dân ÿi ÿҳp
ÿѭӡng, ÿào hào giao thông, xây kho ÿҥn (ngã ba Tân Phong, Xuân Lӝc), sân bay quân sӵ (Tân
Phong, quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hòa). Dân chúng hӃt sӭc khә cӵc, hàng hóa khan hiӃm
trҫm trӑng.
(9 - 9) 500 công nhân sӣ cao su Cuӝc - tѫ - nay ÿình công. Phҧn ÿӕi viӋc tên Cai Lu ÿánh
chӃt công nhân cҥo mӫ sӕ 70 ӣ Láng Lӟn và chӕng lҥi lӋnh cҩm cӫa tên Ba Du. Cuӝc ÿҩu tranh
Gүn ÿӃn viӋc 500 công nhân kéo xuӕng tòa tӍnh trѭӣng Bà Rӏa yêu cҫu tên chӫ tӍnh can thiӋp
chҩm dӭt viӋc ÿӕi xӱ tàn ác cӫa chӫ sӣ ÿӗn ÿLӅn. Cuӝc ÿҩu tranh giành ÿѭӧc thҳng lӧi.
– Tháng 11. 600 công nhân ӣ ÿӗn ÿLӅn cao su Bình Lӝc ÿình công ÿòi chӫ sӣ không ÿѭӧc
Eҳt công nhân ÿi ÿLӇm quá sӟm, không ÿѭӧc ÿánh ÿұp, cúp phҥt công nhân, ÿòi ÿѭӧc phát gҥo
trҳng, ÿòi trҧ công nhân mãn hҥn vӅ xӭ và ÿòi tӕng cә bӑn cai xu ác ôn. Bӑn chӫ trѭӟc khí thӃ
ÿҩu tranh phҧi nhѭӧng bӝ; nhѭng sau ÿó, chúng cho mұt thám dӑ xét và bҳt giam 30 công nhân
vì theo chúng thì “sӵ kiӋn này mang tính chҩt chính trӏ”.
(17[7]) Nay là nông trѭӡng Ông QuӃ (TӍnh Bà Rӏa – VNJng Tàu) và Cҭm Mӻ
(18[8]) Nay là quӕc lӝ 51

18.6 Page 176

▲back to top


(1 - 12) Ban Chҩp hành Trung ѭѫng ÿҧng ra “ChӍ thӏ vӅ công tác tә chӭc” Ĉҧng, tә chӭc
quҫn chúng và tә chӭc tranh ÿҩu, trong ÿó nhҩn mҥnh ÿӃn nhӳng hình thӭc tә chӭc khӣi nghƭa
YNJ trang.
1942
* Nhұt chiӃm căn cӭ không quân Thành Kèn, kho ÿҥn Thành Tuy Hҥ, ÿӇ “dòm chӯng”
Pháp và lo viӋc chӕng Ĉӗng Minh, nhѭng không ngăn ÿѭӧc máy bay Mӻ lén thҧ dù tiӃp xúc vӟi
Pháp (theo De Gaulle) trong các ÿӗn ÿLӅn cao su.
* Quұn ӫy Ĉҧng Cӝng Sҧn ViӋt Nam tҥi quұn Long Thành hình thành do ÿӗng chí Trӏnh
9ăn Dөc phө trách. Ĉӗng chí Trӏnh Văn Dөc ngѭӡi Thanh Hóa ÿѭӑc Xӭ ӫy giҧi phóng phân
công vӅ Long Thành hoҥt ÿӝng, tә chӭc quұn bӝ ViӋt Minh và Quұn ӫy ÿҫu tiên tҥi Ĉӗng Nai.
– Tháng 2. Hѫn 700 công nhân cao su Bình Lӝc, An Lӝc ÿình công 2 ngày vӟi chӫ sӣ ÿòi
Kҥ mӭc khoán quá nһng trong viӋc phá cao su già trӗng cao su con và không ÿѭӧc ÿánh, cúp
phҥt lѭѫng, ÿXәi công nhân vô cӟ. Bӑn chӫ nhѭӧng bӝ, nhѭng sau ÿó cho vây bҳt 7 công nhân,
là nhӳng ngѭӡi mà chúng cho là cҫm ÿҫu viӋc tә chӭc ÿҩu tranh. Do vұy, công nhân lҥi tiӃp tөc
ÿҩu tranh buӝc chúng phҧi trҧ tӵ do cho nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt.
(8 - 10) NĈ cҩm bán rѭӧu cҩt tҥi các vùng ngѭӡi Mӑi.
1943
* Ĉҫu năm, Ban cán sӵ miӅn Ĉông ÿѭӧc thành lұp; ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc vӅ quұn
Long Thành, tӍnh Biên Hòa hoҥt ÿӝng.
* Ĉӗng chí Phҥm Văn Búng ngѭӡi Gia Ĉӏnh, cán bӝ Xӭ ӫy giҧi phóng, ÿѭӧc phân công
YӅ Biên Hòa hoҥt ÿӝng trong nhóm NguyӉn Văn Nghƭa cho ÿӃn ngày tәng khӣi nghƭa. Các
ÿӗng chí ÿã bѭӟc ÿҫu thành lұp các tә chӭc ViӋt Minh ӣ mӝt sӕ nѫi thuӝc Tân Uyên, Châu
Thành, Long Thành và Bình Trѭӟc (tӍnh Biên Hòa). Ĉӗng chí Lê Minh Ĉӏnh - Xӭ ӫy giҧi
phóng, ÿѭӧc cӱ vӅ Long Thành hoҥt ÿӝng. Ĉӗng chí Lê Hӳu KiӅu hoҥt ÿӝng ӣ Long Thành.
Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu trӣ lҥi Biên Hòa hoҥt ÿӝng theo sӵ phân công cӫa Xӭ ӫy tiӅn
phong. Ĉӗng chí làm viӋc ӣ sӣ Trѭӡng TiӅn ÿӇ hoҥt ÿӝng và ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt Chi bӝ
ÿҧng tҥi ÿây và tә chӭc mӝt sӕ cѫ sӣ khác: Ga Biên Hòa, Tân Phong, Hóa An, Tân Hҥnh, Tân
Bình.
* Chi bӝ Ĉҧng thành lұp tҥi Ga xe lӱa Biên Hòa do ÿӗng chí Ngô Văn Tѭ làm Bí thѭ.
Chi bӝ Ĉҧng nhà máy BIF ÿѭӧc lұp lҥi. Ĉӗng chí Ĉһng Nguyên làm Bí thѭ và các ÿӗng chí ӫy
viên: Hoàng Bình Cұn, Hoàng Bá Bích, Ĉҥo, Ngân. Ĉӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi tӯ sӣ cao su An Lӝc
YӅ Biên Hòa nӕi lҥi liên lҥc vӟi ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn (Bình Ý) và các ÿӗng chí khác.
Ĉӗng chí Lê Nguyên Ĉҥt thành lұp Chi bӝ Ĉҧng ӣ sӣ cӫi, Trҧng Bom.
– Tháng 7. Trên 300 công nhân ӣ Trҧng Bom ÿình công vӟi chӫ sӣ ÿòi phát gҥo tӕt và
thuӕc sӕt rét. Chӫ sӣ giҧi quyӃt yêu sách cӫa công nhân.
(7 - 8) Báo “Thanh niên” xuҩt bҧn tҥi Sài Gòn ra sӕ ÿҫu tiên. Tӡ báo do kiӃn trúc sѭ
HuǤnh Tҩn Phát chӫ trѭѫng vӟi sӵ cӝng tác cӫa nhiӅu trí thӭc, nghӋ sƭ yêu nѭӟc nhѭ Dѭѫng Tӱ
Giang, Lѭu Hӳu Phѭӟc, Mҥnh Phú Tѭ, Nguyên Hӗng, ChӃ Lan Viên, HuǤnh Văn NghӋ, Xuân
DiӋu... Tӡ báo trӣ thành hҥt nhân cӫa phong trào thanh niên yêu nѭӟc Nam bӝ thӡi tiӅn khӣi
nghƭa. Tӡ báo tӗn tҥi ÿӃn ngày 30 – 9 - 1944.
– Tháng 9. Mӝt sӕ ÿӗng chí trong Xӭ ӫy nӕi ÿѭӧc liên lҥc vӟi phái viên trung ѭѫng cӱ
vào và nhұn ÿѭӧc các tài liӋu, nghӏ quyӃt cӫa Ĉҥi hӝi Trung ѭѫng khóa VIII. Tӯ ÿó các hoҥt
ÿӝng chӫ vào viӋc vұn ÿӝng thành lұp các tә chӭc ViӋt Minh và các hӝi Cӭu quӕc.
(30 - 9) Phúc trình thanh tra năm 1943 cӫa nguѫì ViӋt liên quan tӟi các làng: Bình Trѭӟc,

18.7 Page 177

▲back to top


Phѭӟc Lӝc, Hѭng Lӝc, Tân Ba, ThiӋân Tân (tӍnh Biên Hòa) vӅ tình hình ban hӝi tӅ, công nho,
thuӃ khóa, hӝ tӏch, lѭu trӳ hӗ sѫ.
– Tháng 10. Gҫn 500 công nhân cao su Long Thành ÿҩu tranh vӟi chӫ sӣ ÿòi bӗi thѭӡng
cho công nhân và trӯng trӏ tên xӃp ngѭӡi Pháp ÿánh chӃt công nhân. Chӫ sӣ ÿã thӵc hiӋn viӋc
Eӗi thѭӡng cho công nhân.
(20 - 12) Hѫn 600 công nhân sӣ cao su Bình Lӝc, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿӗng chí
ĈLӋn, KiӃn, Vong, Thông kéo lên trө sӣ cӫa tên chӫ nhҩt ÿӗn ÿLӅn ÿѭa yêu sách. Cuӝc ÿҩu
tranh nhanh chóng biӃn thành cuӝc tuҫn hành vӟi các khҭu hiӋu: “Không ÿѭӧc ÿánh ÿұp công
nhân”, “Tӕng cә tên xӃp KǤ, xӃp Nhӓ gian ác”. Thӵc dân Pháp huy ÿӝng mӝt ÿҥi ÿӝi lính khӕ
ÿӓ tӯ Biên Hòa lên ÿàn áp, bҳn chӃt mӝt sӕ ngѭӡi và bҳt ÿi 40 ngѭӡi. Chӏ Lê Thӏ Lѭѫng ÿã vұn
ÿӝng hàng chөc chӏ em phө nӳ nҵm chһn ÿҫu xe không cho chúng chӣ nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt ÿi.
%ӑn giһc cho xe cán chӃt nhiӅu chӏ em phө nӳ. Công nhân kiên trì ÿҩu tranh suӕt ngày ÿêm, ÿòi
Eӗi thѭӡng nhân mҥng, phҧn ÿӕi sӵ ÿàn áp dã man cӫa giһc. Cuӕi cùng, bӑn chӫ buӝc phҧi giҧi
quyӃt mӝt sӕ yêu sách, trҧ công nhân mãn hҥn vӅ xӭ, ÿәi mӝt sӕ tên xӃp, tên cai xu ÿi nѫi khác.
– Cuӕi năm. Chi bӝ Ĉҧng ӣ BIF có 5 ÿҧng viên: Ĉһng Nguyên, Ĉáo, Ngҳn, Hoàng Bá
Bích, Hoàng Ĉình Cұn. Chi bӝ ga xe lӱa Biên Hòa thành lұp, do ÿӗng chí Ngô Văn Tѭ làm Bí
thѭ. Chi bӝ này liên hӋ vӟi chi bӝ ÿӅ - pô Dƭ An và tә chӭc Ĉҧng ӣ Sài Gòn. Tҥi sӣ cӫi, Trҧng
Bom, ÿҧng viên Lê Nguyên Ĉҥt ÿã xây dӵng mӝt sӕ cѫ sӣ cách mҥng và thành lұp ÿѭӧc mӝt
chi bӝ.
- Dân sӕ tӍnh Biên Hòa khoҧng: 183.000 ngѭӡi, gӗm:
+ Ngѭӡi ViӋt:
139.000
+ Ĉӗng bào thiӇu sӕ: 40.000
+ Ngѭӡi Hoa:
3.000
+ Ngѭӡi Pháp:
580
1944
* Công nhân hãng cѭa B.I.F lãn công làm chұm kӃ hoҥch cung cҩp 15 vҥn tҩn gӛ cho
Nhұt. Bӑn Nhұt giao cho hãng cѭa Biên Hòa (B.I.F) khai thác 15 mét khӕi gӛ tӕt, ÿѭa vӅ Sài
Gòn ÿӇ ÿóng tàu. Bӑn chӫ hãng lӋnh cho công nhân làm be gӛ ӣ Xuân Lӝc và Trҧng Bom thӵc
hiӋn viӋc khai thác ÿӫ sӕ gӛ này cho Nhұt. BiӃt ÿѭӧc ý ÿӗ cӫa giһc, công nhân xe goòng ӣ
Trҧng Bom phá ÿѭӡng rҫy làm xe lӱa chӥ gӛ bӏ ÿә, phҧi sӱa chӳa mӝt thӡi gian dài; ӣ Xuân
/ӝc, ÿӗng bào Kinh và dân tӝc ít ngѭӡi không chӏu khai thác gӛ cho chӫ be, bӓ ÿi làm các nѫi
khác. KӃ hoҥch khai thác gӛ cӫa bӑn Nhұt bӏ phá sҧn.
* Ĉӗng chí HuǤnh Văn Hӟn - cán bӝ xӭ ӫy TiӅn Phong ÿѭӧc phân công vӅ Biên Hòa
hoҥt ÿӝng.
* Quұn bӝ ViӋt Minh ÿҫu tiên ӣ Long Thành ÿѭӧc thành lұp vӟi các mҥng lѭӟi cѫ sӣ
ViӋt Minh trong các ÿӗn ÿLӅn cao su.
* Chi Bӝ Ĉҧng Bình Sѫn do Ĉӗng chí VNJ Hӗng Phô (tӭc VNJ Khánh làm Bí thѭ).
– Tháng 3. Chi bӝ ÿҧng ӣ Bình Sѫn: Ĉӗng chí Trӏnh Văn Dөc làm Bí thѭ và Ban cán sӵ
miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí VNJ Hӗng Phô (tӭc VNJ Khánh) và Lý Trҫn Hoan ӣ lҥi hӛ trӧ. Ĉây là chi
Eӝ Ĉҧng ÿҫu tiên ӣ huyӋn Long Thành.
(5 - 1) Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng ra nghӏ ÿӏnh vӅ hѭѫng chính Nam kǤ. Ĉây là ÿӧt cҧi
Oѭѫng hѭѫng chính lҫn thӭ 3 ÿѭӧc thӵc hiӋn ӣ Nam kǤ và cNJng là lҫn cuӕi cùng ӣ ViӋt Nam.
Nghӏ ÿӏnh này chӫ yӃu bә sung mӝt sӕ vҩn ÿӅ liên quan ÿӃn viӋc tuyӇn chӑn nhân sӵ vào Hӝi

18.8 Page 178

▲back to top


ÿӗng KǤ mөc nhҵm bә sung các thành phҫn thân Pháp: 1/ Nhӳng thѭѫng nhân sung túc nhҩt
trong làng xã; 2/ Nhӳng ngѭӡi có hӑc ÿӛ bҵng Cao ÿҷng Pháp – ViӋt trӣ lên; 3/ Nhӳng cӵu
binh lính và cӵu Thӫ bӝ có huân chѭѫng và biӃt chӳ Quӕc ngӳ.
(1 - 1) Thành lұp mӝt trung tâm hành chánh tҥi Ĉӏnh Quán (Biên Hòa) trong khuôn khә
1ĈTQ ngày 5.3.1943. Theo NĈ Thӕng ÿӕc Nam kǤ: Trung tâm chӍ huy bӣi trѭӣng phân khu
lâm nghiӋp cӫa ÿӏa phѭѫng, sӁ hoҥt ÿӝng dѭӟi thҭm quyӅn trӵc tiӃp cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa.
(25 - 1) Ra quyӃt ÿӏnh ÿһt tên các trӯѫng mӻ thuұt Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt và Gia Ĉӏnh.
Trѭӡng Mӻ thuұt Biên Hòa có tên là: Tr˱ͥng MͿ ngh͏ th͹c hành Biên Hòa
(2 - 2) Phúc trình cӫa viên Thanh tra tӍnh Biên Hòa tӯ 2 - 2 ÿӃn 5 - - 2 - 1944 vӅ thái ÿӝ
Fӫa dân chúng ÿӕi vӟi tình hình chiӃn tranh và ÿӕi vӟi quân ÿӝi Nhұt Bҧn, ÿánh giá tình hình
các biӃn cӕ, tuyên truyӅn chính sách Pháp ViӋt ÿӅ huӅ (rapprochement Franco - annamite),
hành ÿӝng cӫa nhà cҫm quyӅn Pháp ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi hoҥt ÿӝng cách mҥng.
Phúc trình mұt do viên quan cai trӏ Larivière, hҥng nhҩt dân sӵ, gӱi cho Ribou, thanh tra
chính trӏ và hành chánh sӵ vө.
1. Tr̩ng thái tinh th̯n cͯa dân chúng
1. Ĉánh giá các sӵ biӃn: Sӧ bӏ dӝi bom và chiӃn tranh ӣ ĈD do Nhұt ÿóng quân, sӧ Sài
Gòn bӏ dӝi bom nên ÿѭa con vӅ và lo chúng hӑc dӣ dang và không ÿѭӧc thu nhұn lҥi. NhiӅu
ngѭӡi mong chiӃn tranh mau chҩm dӭt vӟi chiӃn thҳng cӫa Ĉӗng Minh mà hӑ nghe qua tin ÿӗn
và sӵ yӃu dҫn cӫa Nhұt sӟm muӝn cNJng bӏ Mӻ ÿánh bҥi. Thái ÿӝ cӫa dân chúng ÿѭӧc ÿLӅu tra
thành thұt hѫn trӭѫc. Dѭӟi mҳt ngѭӡi ViӋt tiӃn bӝ, Pétain - sӭc mҥnh duy nhҩt cӭu nѭӟc Pháp
tiӃp tөc trӝi hѫn trong các sӵ biӃn. Nostradamus ÿѭӧc biӃt ӣ Biên Hòa cNJng nhѭ ӣ Thӫ Dҫu
0ӝt, ÿһc biӋt ÿѭӧc giӟi giáo viên ÿáng giá cao.
2. Thái ÿӝ cӫa ngѭӡi ViӋt ÿӕi vӟi ngѭӡi Nhұt: Ӣ Biên Hòa cNJng nhѭ ӣ Thӫ Dҫu Mӝt,
binh ÿӝi Nhұt ÿóng rҩt lâu. Ban ÿҫu dân chúng tiӃp ÿón hӑ vӟi sӵ tò mò, nhѭng tӯ lâu nay ÿã tӓ
ra thӡ ѫ. NhiӅu ngѭӡi trong dân chúng và các giai cҩp cao ÿã chӏu khә vì sӵ sӛ sàng, sӵ dã man
và khinh ngѭӡi cӫa hӑ. ViӋc hӑ tӏch thu hàng hóa lѭѫng thӵc tҥi mӝt sӕ chӧ ÿã cho dân chúng
thҩy hӑ không quan tâm tӟi hҥnh phúc cӫa dân chúng. Dân chúng giӡ ÿây hiӇu là nӅn thӕng trӏ
Fӫa Nhұt làm cho mӭc sӕng suy giҧm khiӃn cho tҩt cҧ các tҫng lӟp xã hӝi chӏu khә. Ĉông
'ѭѫng bӏ ngѭӡi Nhұt khai thác cho riêng hӑ hѭӣng chӭ không phҧi cho khӕi thӏnh vѭӧng
chung. ViӋc hӑ xӱ tӝi mӝt cách dã man tàn nhүn làm cho ngѭӡi ViӋt thích viӋc xét xӱ cӫa
ngѭӡi Pháp hѫn. Không bҧo vӋ các cuӝc dӝi bom cӫa Ĉӗng Minh, ÿôi khi còn trӕn chҥy các nѫi
Eӏ dӝi bom mһc cho dân chúng gánh chӏu; bҩt lӵc không ngăn cҧn ÿѭӧc chiӃn hҥm Lamthe
Picquet cӫa Pháp ÿӃn Thành Tuy Hҥ; chiӃu bóng cӫa Nhұt không ÿѭӧc ÿông ÿҧo ngѭӡi xem
nhѭ cӫa Pháp. Bҩy nhiêu sӵ kiӋn trên cho thҩy dân chúng Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt không có
Fҧm tình vӟi Nhұt và mong xӭ sӣ ÿѭӧc giҧi phóng.
3. Pháp ViӋt ÿӅ huӅ
Vì ác cҧm vӟi ngѭӡi Nhұt nên phҫn ÿông quay lҥi vӟi Pháp. Chính sách Pháp ViӋt ÿӅ huӅ
ÿѭӧc dân chúng hѭӣng ӭng hoàn toàn tҥi Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt. Ĉӕi vӟi dân chúng, ÿӡi
Vӕng dӉ dàng do lѭѫng bәng cao ÿáp ӭng mӝt mӭc sung túc nào ÿó làm cho quan hӋ giӳa ngѭӡi
cai trӏ và ngѭѫì bӏ trӏ dӉ dàng hѫn. Tuy nhiên, mһc dù tinh thҫn tӕt cӫa các công chӭc cNJng có
ngѭӡi phàn nàn vӅ tình trҥng vұt chҩt cӫa hӑ không phù hӧp vӟi chӭc vө quan trӑng. Ĉó là
trѭӡng hӧp các y sƭ ĈD hӑc 4 năm trѭӡng y Hà Nӝi nhѭng có kinh nghiӋm thӵc hành, ÿӫ sӭc
thӵc hiӋn hӳu hiӋu công viӋc cNJng nhѭ các y sƭ có bҵng tӕt nghiӋp. Dӵ án gҫn ÿây cӫa toàn
quyӅn cho hӑ gia nhұp vào ÿoàn bác sƭ ѭu tú các y sƭ ĈD ÿã làm nhiӅu ngѭӡi hy vӑng. KӃt quҧ
chӍ có 3 y sƭ Bҳc kǤ ÿѭӧc hѭӣng biӋn pháp nҫy, khíӃn cho các y sƭ ĈD ӣ Nam kǤ thҩt vӑng. Hӑ

18.9 Page 179

▲back to top


ta thán có sӵ ѭu ÿãi ÿӕi vӟi 3 trong sӕ 150 y sƭ ĈD vì hӑ ӣ gҫn mһt trӡi. Có y sƭ ÿӅ nghӏ cho các
y sƭ có 10 năm công vө và có ÿLӇm tӕt, bҧo vӋ luұn án Bác sƭ, và công bӕ công khai...
– Tháng 3. Ban cán sӵ MiӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Lê Minh Ĉӏnh, VNJ Hӗng Phô, Lý Trҫn
Hoan xuӕng Long Thành phân tích tình hình thӃ giӟi và thӡi cѫ cѭӟp chính quyӅn cӫa cách
Pҥng.
;ӭ ӫy Nam kǤ quyӃt ÿӏnh thành lұp chi bӝ Ĉҧng tҥi Long Thành do ÿӗng chí Trӏnh Văn
'өc làm Bí thѭ.
– Tháng 4. Thành lұp Tәng công ÿoàn Nam bӝ và chuyӇn thành tә chӭc “Thanh niên
TiӅn phong ban Xí nghiӋp”. ĈӃn cuӕi tháng 7, ÿҫu tháng 8 - 1945, riêng Sài Gòn – Gia Ĉӏnh ÿã
có 324 công ÿoàn cѫ sӣ vӟi vӟi 120.000 ÿoàn viên dѭӟi danh nghƭa “Thanh niên TiӅn phong
ban Xí nghiӋp”. Ĉây là lӵc lѭӧng quҫn chúng cӵc kǤ quan trӑng trong cuӝc khӣi nghƭa giành
chính quyӅn ӣ các ÿô thӏ Nam bӝ. Trѭӟc ngày khӣi nghƭa, khi ViӋt Minh ra công khai, tә chӭc
công nhân trӣ lҥi vӟi tên Tәng công ÿoàn Nam bӝ.
(17 - 4) Thӕng ÿӕc Nam kǤ ra nghӏ ÿӏnh vӅ viӋc trӳ lúa gҥo ӣ Nam kǤ: Trӯ khu vӵc Sài
Gòn, Chӧ Lӟn, Gia Ĉӏnh, các nѫi khác, ai có trên 20 giҥ lúa (tӭc 400kg thóc hoһc 200kg gҥo
hoһc tҩm) ÿӅu phҧi khai báo vӟi chính quyӅn.
(7 - 5) Tәng bӝ ViӋt Minh ra chӍ thӏ “Sӱa soҥn khӣi nghƭa”.
(22 - 5) NĈ mӣ mӝt cuӝc ÿLӅu tra hành chánh vӅ tiӋn và bҩt tiӋn trong viӋc xây cҩt mӝt
doanh trҥi cho ÿӝi Dân vӋ Biên Hòa. Hӗ sѫ ÿLӅu tra ÿӇ tҥi văn phòng Tòa bӕ Biên Hòa trong 20
ngày ÿӇ dân chúng tham khҧo và sә ghi ý kiӃn do trѭӣng tiӇu khu Công chánh Biên Hòa ÿѭӧc
chӍ ÿӏnh làm ӫy viên ÿLӅu tra cҩt giӳ.

18.10 Page 180

▲back to top


19 Pages 181-190

▲back to top


19.1 Page 181

▲back to top


19.2 Page 182

▲back to top


19.3 Page 183

▲back to top


19.4 Page 184

▲back to top


19.5 Page 185

▲back to top


19.6 Page 186

▲back to top


19.7 Page 187

▲back to top


19.8 Page 188

▲back to top


19.9 Page 189

▲back to top


19.10 Page 190

▲back to top


(3 - 8) Ngân hàng Ĉông Dѭѫng phát hành tӡ giҩy bҥc 500 ÿӗng. Tình trҥng lҥm phát
trҫm trӑng, giá cҧ tăng vӑt, ÿӡi sӕng cӫa nhân dân vô cùng khӕn ÿӕn.
(10 - 8) Mһt trұn ViӋt Minh ra lӡi kêu gӑi “Sҳm vNJ khí, ÿXәi quân thù chung”.
– Tháng 9. Chi bӝ Ĉҧng Long Thành kӃt nҥp thêm các ÿҧng viên mӟi: Ĉӗng chí Thái,
TiӉu. Ĉӗng chí Bҧy Kӹ là ÿҧng viên hoҥt ÿӝng vùng Phѭӟc ThiӅn vӅ sinh hoҥt trong chi bӝ
Long Thành.
Ban Cao su miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Lê ÿình Cӵ vӅ tә chӭc Liên doàn Cao su tҥi Long
Thành. Lúc này, bӑn Nhұt bҳt phu vào rӯng Cây KhӃ, Bàu Lѭѫng, Bàu Cҥn ÿӕn gӛ chӣ vӅ cho
chúng xây dӵng sân bay ӣ căn cӭ Nѭӟc Trong và Thái ThiӋn. Chúng còn bҳt phu xe bò chӣ vNJ
khí và lѭѫng thӵc sang Cam - bӕt. ĈӇ chӕng lҥi hành ÿӝng cӫa bӑn phát xít Nhұt, Liên ÿoàn
Cao su liӅn thành lұp “NghiӋp ÿoàn xe bò” do ÿӗng chí Bҧy Kӹ phө trách. Theo sӵ lãnh ÿҥo
Fӫa Ĉҧng, anh em công nhân tìm cách lãng công, làm hao tәn vұt tѭ ÿӇ kéo dài tiӃn ÿӝ thành
Oұp sân bay và ÿoàn phu xe bò ÿi Cra - chê (Cam - bӕt) ÿӅu bҧo nhau trӕn sҥch.
* 500 công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su An ViӉng và Bình Sѫn biӇu tình kéo ra quұn lӷ gһp các
Quұn Phөc ÿҩu tranh ÿòi “cҩm ÿánh ÿұp và cúp lѭѫng”. Quұn Phөc bҧo: “Ĉó là do mҩy ông
chӫ Tây, tôi không dám can thiӋp”. Ĉoàn biӇu tình kéo vӅ gһp chӫ Ĉӡ - la - mông và hҳn hӭa
thӵc hiӋn mӑi yêu cҫu cӫa công nhân. Nhѭng sau ÿó, Cai Minh – mӝt tay chân cӫa chӫ – cho
ngѭӡi truy bҳt giam nhӳng ngѭӡi cҫm ÿҫu cuӝc biӇu tình và ÿánh ÿұp nhӳng ngѭӡi này ÿӇ trҩn
áp. 100 công nhân lҥi kéo ÿӃn Ĉӡ - la - mông ÿҩu tranh. Hҳn chӕi quanh. Ĉêm hôm ÿó, công
nhân bao vây, bҳt giӃt tên Cai Minh, rӗi chia nhau ÿұp phá 2.000 chén mӫ. Ĉӡ - la - mông kinh
hãi vӝi thҧ hӃt nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt và ÿem tiӅn thuӕc bӗi thѭӡng.
(10 - 12) Bác Hӗ gӣi tӟi ÿӗng bào cҧ nѭӟc: Báo tin Ngѭӡi vӅ nѭӟc, vҥch rõ cѫ hӝi giҧi
phóng dân tӝc ÿã gҫn kӅ và nêu ra yêu cҫu cҫn thiӃt mӝt “toàn quӕc ÿҥi biӇu ÿҥi hӝi” ÿӇ lұp ra
Pӝt “cѫ cҩu ÿҥi biӇu cho sӵ chân thành ÿoàn kӃt và hành ÿӝng và nhҩt trí cӫa toàn thӇ quӕc dân
ta”.
(22 - 12) Thành lұp ViӋt Nam truyӅn truyӅn Giҧi phóng quân.
(24 – 25 - 12) ChiӃn thҳng Phai Thҳt và Nà Ngҫn cӫa ViӋt Nam tuyên truyӅn Giҧi phóng
quân.
– Cuӕi năm. * 200 công nhân ӣ sӣ cao su Dҫu Giây ÿòi ÿѭӧc trҧ vӅ xӭ vì ÿã mãn giao
kèo. Công nhân ÿã kéo vӅ An Lӝc và Xuân Lӝc ÿòi bӑn chӫ và chính quyӅn phҧi giҧi quyӃt yêu
sách. Cuӝc ÿҩu tranh giành ÿѭӧc thҳng lӧi.
* NhiӅu ÿҧng viên trӣ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ các xã Bình Trѭӟc, Tân Mai, Hóa An. Tҥi Hóa An
có ÿӗng chí Sáu Quăng và bà Ba Ngӑc; ӣ Tân Mai có ÿӗng chí Hӗ Hòa; tҥi Tân Phong có ÿӗng
chí Chín Văn; ÿһc biӋt xã Bình Trѭӟc có nhiӅu ÿҧng viên nhҩt: Hoàng Minh Châu, NguyӉn Văn
Ký, Hӗ Văn Ĉҥi, Ngô Hà Thành, NguyӉn Văn Nghƭa, Phҥm Văn Khoai; tҥi Tân HiӋp có HuǤnh
9ăn Hӟn, Quách Sanh. Riêng chi bӝ cѫ sӣ Trѭӡng TiӅn (công chánh) kӃt nҥp 5 ÿҧng viên mӟi.
– Cѫ sӣ ÿҧng ӣ các xã vұn ÿӝng nhân dân chӕng lҥi viӋc bҳt xâu cӫa Nhұt; nhiӅu ngѭӡi
Eӓ trӕn, lãn công hay làm chiӃu lӋ.
– Chi bӝ Trѭӡng TiӅn vұn ÿӝng công nhân sӱa chӳa xe cӝ, máy móc cho Nhұt lãn công,
Yұn ÿӝng lính ViӋt ӣ thành săn ÿá bӓ trӕn, ÿào ngNJ.
* Chi bӝ Bình Sѫn (Long Thành) ÿã chӍ ÿҥo cho công nhân ÿҩu tranh ÿòi phát lѭѫng
ÿúng kǤ hҥn, cung cҩp ÿҫy ÿӫ lѭѫng thӵc, thӵc phҭm, ngày làm viӋc 8 giӡ, ÿau bӋnh ÿѭӧc nghӍ
và ÿѭӧc cҩp thuӕc men. Tên chӫ Tây Anbriel chҩp nhұn các yêu sách.

20 Pages 191-200

▲back to top


20.1 Page 191

▲back to top


1945
(27 - 2) ViӋt Minh ra lӡi kêu gӑi “Cùng ÿ͛ng bào, t͝ng lý” nhҵm vҥch rõ âm mѭu cӫa kҿ
thù muӕn dùng ÿám hѭѫng chӭc, tәng lý hãm hҥi các chiӃn sƭ cách mҥng và cҧnh cáo vӟi các
tên hѭѫng chӭc ác ôn.
(9 - 3) Nhұt ÿҧo chánh Pháp. Tҥi Biên Hòa, ÿêm 8 rҥng 9 – 3 - 1945, chánh tham biӋn
chӫ tӍnh Larivière và phó tham biӋn Kengomand cùng vài nhà cҫm quyӅn và sƭ quan Pháp ÿѭӧc
Eӝ chӍ huy binh ÿӝi Nhұt mӡi ÿӃn dӵ buәi tiӃp tân nhӓ trong Thành Kèn và bӏ giӳ ӣ ÿây trong
khi Nhұt ÿҧo chánh. Quân Pháp hӕt hoҧng bӓ chҥy tán loҥn. Tҥi sӣ quít cӫa Trҫn Quang
Nghiêm, mӝt nhóm thanh niên yêu nѭӟc nhѭ Phan Ĉình Công, NguyӉn Ĉình Ѭu... dNJng cҧm
chұn ÿѭӡng giұt súng cӫa Pháp..
* Hӝi nghӏ Ban Thѭӡng vө mӣ rӝng cӫa Trung ѭѫng ÿҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng: xác
ÿӏnh khҭu hiӋu hành ÿӝng lúc này là “Ĉánh ÿXәi phát xít Nhұt” và ÿӅ ra mөc tiêu “thành lұp
chính quyӅn cách mҥng cӫa nhân dân”. Hӝi nghӏ ÿã ÿӅ ra nhiӅu vҩn ÿӅ cө thӇ, cách thӭc ÿҩu
tranh... Toàn bӝ nӝi dung chính yӃu cӫa hӝi nghӏ ÿѭӧc phҧn ánh trong “Ch͑ th͓ Nh̵t Pháp b̷n
nhau và hành ÿ͡ng cͯa chúng ta” ÿӅ ngày 12 – 3 - 1945.
(16 - 3) Nhұt tә chӭc chánh quyӅn tҥi Biên Hòa tӯ ngày ÿҧo chánh Pháp ÿӃn khi ÿҫu
hàng Ĉӗng Minh (14 - 8).
Thân Văn NguyӉn Văn Quí, nguyên quұn trѭӣng Tân Uyên ÿѭӧc mӡi vӅ làm chӫ tӍnh.
Ĉѭa Cò Phѭӟc làm chӍ huy cҧnh sát tӍnh Biên Hòa.
Hoҥt ÿӝng quân sӵ Nhұt có lính Hai Hô và lính Cao Ĉài
Các tә chӭc thân Nhұt có “Thanh niên ái quӕc ÿoàn”, “Thanh niên bҧo quӕc ÿoàn”
Nhұt phát triӇn cѫ sӣ phòng thӫ (ÿào ÿӏa ÿҥo, ÿҳp chiӃn lNJy).
Tình trҥng bҩt әn tҥi tӍnh: ÿánh cѭӟp ngân khӕ tӍnh, và tin ÿӗn quân Anh - Ҩn dùng tàu
thӫy tái chiӃm Biên Hòa...
(12 - 4) Mһt trұn ViӋt Minh ra lӡi kêu gӑi “ÿӗng tiӅn cӭu nѭӟc” nhҵm ÿӝng viên tài lӵc,
Yұt lӵc cho công cuӝc kháng chiӃn.
(16 - 4) Tәng bӝ ViӋt Minh ra chӍ thӏ vӅ “ViӋc tә chӭc các Ӫy ban Dân tӝc Giҧi phóng”.
(17 - 4) Nӝi các Trҫn Trӑng Kim ÿѭӧc thành lұp.
– Tháng 5. * Liên tӍnh ӫy MiӅn Ĉông triӋu tұp hӝi nghӏ tҥi ҩp Vƭnh Cӱu - Tam HiӋp -
Biên Hòa vӟi các ÿҥi biӇu cӫa các Ĉҧng bӝ Tây Ninh, Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, Gia Ĉӏnh ÿӇ
phә biӃn tình hình và chuҭn bӏ cho khӣi nghƭa giành chính quyӅn. Ĉҧng bӝ Biên Hòa cӱ ÿӗng
chí Hoàng Minh Châu và HuǤnh Văn Hӟn tham gia hӝi nghӏ.
* Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Xӭ ӫy Nam kǤ (TiӅn Phong), do ÿӗng chí Trҫn Văn Giàu làm Bí
thѭ, tә chӭc Thanh niên TiӅn phong ÿѭӧc thành lұp tҥi Sài Gòn do bác sƭ Phҥm Ngӑc Thҥch
làm thӫ lƭnh. Phong trào nhanh chóng phát triӇn khҳp Nam kǤ thu hút hàng triӋu ngѭӡi tham
gia. Ӣ Biên Hòa tә chӭc Thanh niên TiӅn phong ÿѭӧc thành lұp do HuǤnh ThiӋn NghӋ làm thӫ
Oƭnh.
– Tháng 7. Ĉӗng chí Hà Huy Giáp - ÿҥi diӋn Xӭ ӫy tiӅn phong Nam KǤ hӑp vӟi các ÿӗng
chí lãnh ÿҥo Ĉҧng bӝ Biên Hòa tҥi chùa Tân Mai phә biӃn công tác chuҭn bӏ khӣi nghƭa cách
Pҥng: gҩp rút xây dӵng lӵc lѭӧng chính trӏ vNJ trang. Hӝi nghӏ nhҩn mҥnh viӋc khҭn trѭѫng
phát triӇn các tә chӭc ÿoàn thӇ ViӋt Minh, nҳm chҳc lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong trong
WӍnh, vұn ÿӝng nhân dân chӕng phát xít Nhұt và bӑn phҧn ÿӝng. Ba mөc tiêu chính ÿѭӧc ÿӅ ra
trong cuӝc hӑp là: 1/ Nҳm lӵc lѭӧng thanh niên tiӅn phong do HuǤnh ThiӋn NghӋ làm thӫ lƭnh;
2/ Khҭn trѭѫng phát triӇn lӵc lѭӧng trên khҳp ÿӏa bàn quұn Châu Thành và mua sҳm vNJ khí, tә

20.2 Page 192

▲back to top


chӭc ViӋt Minh; 3/ Tuyên truyӅn vұn ÿӝng nhân dân chӕng Nhұt, chӕng ÿi làm xâu, chӕng lҥi
OӋnh sung công tài sҧn và không ÿi lính cho Nhұt. Ĉҧ ÿҧo chính phӫ Trҫn Trӑng Kim do Nhұt
Gӵng lên.
(1 - 7) Tә chӭc “Thanh niên TiӅn phong” làm lӉ ra mҳt chính thӭc tҥi Sӣ thú Sài Gòn.
ĈӃn ÿҫu tháng 8 - 1948, lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong ӣ Nam bӝ ÿã lên ÿӃn 1 triӋu ngѭӡi.
(9 - 8) Thѭӡng trӵc Tәng bӝ ViӋt Minh ra bҧn “ChӍ thӏ sӕ 7”. Bҧn chӍ thӏ nhҩn mҥnh ÿӃn
viӋc “phҧi gây phong trào kháng Nhұt cӭu nѭӟc” và ÿѭa khҭu hiӋu “Lұp chính quyӅn Cách
Pҥng cӫa nhân dân”.
(13 - 8) Hӝi nghӏ toàn quӕc Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tҥi Tân Trào. Nghӏ quyӃt cӫa
ÿҥi hӝi vҥch rõ: “Nhӳng ÿLӅu kiӋn khӣi nghƭa ӣ Ĉông Dѭѫng ÿã chín muӗi” và ÿӅ ra các công
tác cҩp bách nhѭ ngoҥi giao, tuyên truyӅn, vұn ÿӝng các giӟi và ÿһc biӋt là thông qua “Mѭӡi
chính sách lӟn cӫa ViӋt Minh, coi ÿó là mөc tiêu cѫ bҧn và trѭӟc mҳt cӫa toàn Ĉҧng toàn dân.
Ӫy ban Khӣi nghƭa toàn quӕc ra “Quân lӋnh sӕ 1” phát lӋnh khӣi nghƭa.
(14 - 8) Tәng bӝ ViӋt Minh ra lӡi “HiӋu triӋu” kêu gӑi toàn dân vùng dұy giành lҥi quyӅn
ÿӝc lұp cӫa mình.
(15 - 8) Nhұt Hoàng tuyên bӕ ÿҫu hàng Ĉӗng Minh vô ÿLӅu kiӋn.
* Tѭӟng De Gaulle cӱ Ĉô ÿӕc Thierry D’argenlieu làm Cao ӫy Pháp ӣ ÿông Dѭѫng vӟi
Pөc ÿích giành ÿRҥt lҥi thuӝc ÿӏa Ĉông Dѭѫng.
(16 - 8) Ĉҥi hӝi quӕc dân ÿѭӧc triӋu tұp ӣ Tân Trào (Tuyên Quang) ÿã thông qua “10
chính sách lӟn cӫa ViӋt Minh”.
(17 - 8) Pháp triӇn khai lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӇ can thiӋp vào Ĉông Dѭѫng.
(18 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ các tӍnh lӷ Bҳc Giang, Hҧi Dѭѫng, Hà Tƭnh,
Quҧng Nam, Mӻ Tho.
(19 - 8) Tәng khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ Hà Nӝi và các tӍnh lӷ Thái Bình, Phúc
Yên, Khánh Hòa.
(20 - 8) Xӭ ӫy Nam kǤ hӑp ӣ Chӧ ĈӋm phә biӃn kӃ hoҥch tәng khӣi nghƭa. Ĉӗng chí Hӗ
9ăn Giàu chӏu trách nhiӋm liên lҥc vӟi Xӭ ӫy ÿӇ nhұn chӍ thӏ.
* Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ các tӍnh lӷ Thanh Hóa, Bҳc Ninh, Thái Nguyên, Ninh
Bình, Sѫn Tây.
(21 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ các tӍnh lӷ Yên Bái, Bҳc Cҥn, Tuyên Quang,
Nam Ĉӏnh, NghӋ An, Ninh Thuұn.
(22 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ các tӍnh lӷ Cao Bҵng, Hѭng Yên, KiӃn An, Tân
An.
(23 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ Thӯa Thiên, HuӃ, Hҧi Phòng, Hà Ĉông, Hòa
Bình, Quҧng Bình, Bình Ĉӏnh, Gia Lai, Bҥc Liêu.
* Tҥi nhà ÿӗng chí Ngô Hà Thành (dãy phӕ Sáu Sӱ ӣ sát công viên Biên Hùng bây giӡ),
ÿӗng chí Hoàng Minh Châu chӫ trì cuӝc hӑp bàn kӃ hoҥch tәng khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn
Wҥi tӍnh lӷ Biên Hòa. Dӵ cuӝc hӑp này có các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh Văn Hӟn,
Phҥm Văn Búng, Ngô Hà Thành, Hӗ Văn Giàu, Lê Nguyên Ĉҥt, Ĉһng Nguyên. Căn cӭ vào kӃ
hoҥch hѭӟng dүn cӫa Xӭ ӫy, hӝi nghӏ ÿã quyӃt ÿӏnh: 1/ Cuӝckhӣi nghƭa sӁ làm trѭӟc ӣ Biên
Hòa. Phân công ÿҧng viên các quұn huy ÿӝng quҫn chúng vӅ thӏ xã tham gia cѭӟp chính quyӅn.
2/ Liên lҥc vӟi quân Nhұt ÿӇ vұn ÿӝng “án binh bҩt ÿӝng”... 3/ Thành lұp Ӫy ban Khӣi nghƭa

20.3 Page 193

▲back to top


WӍnh Biên Hòa, cӱ ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm trѭӣng ban. 4/ Giao trách nhiӋm cho kinh lý
NguyӉn Văn Tàng vұn ÿӝng tӍnh trѭӣng NguyӉn Văn Quí giao chính quyӅn cho cách mҥng;
giao cho ÿӗng chí Sáu Ĉҥi và các ÿӗng chí khác vұn ÿӝng lính mã tà, lính thӫ hӝ nӝp súng cho
cách mҥng, tránh xung ÿӝt võ trang. 5/ Giao cho ÿӗng chí NguyӉn Ngӑc LiӋu và NguyӉn Ĉình
Ѭu ÿѭa 500 ÿӗng bào vӅ Sài Gòn tham gia cѭӟp chính quyӅn. 6/ Vұn ÿӝng nhân dân mang cӡ,
khҭu hiӋu, tӵ sҳm lҩy vNJ khí; huy ÿӝng thanh niên tiӅn phong và các lӵc lѭӧng xung kích trong
công nhân, thanh niên sҹn sàng hành ÿӝng khi có lӋnh khӣi nghƭa.
* Chi bӝ Ĉҧng tҥi Long Thành hӑp khҭn cҩp vӅ phân công, kӃ hoҥch cѭӟp chính quyӅn.
* Lӵc lѭӧng cách mҥng chuҭn bӏ ÿón nhұn vNJ khí do mӝt sӕ cҧnh sát, lính bҧo vӋ tҥi Biên
Hòa giao.
* “Ӫy ban công nhân cách mҥng” tҥi Sӣ cao su Bình Sѫn ÿѭӧc thành lұp.
(24 - 8)
* Ĉêm 23, rҥng 24 - 8, trong thӏ xã Biên Hòa, nhân dân ÿã treo cӡ ÿӓ sao vàng, cӡ Thanh
niên TiӅn phong (cӡ vàng sao ÿӓ) và cӡ Ĉҧng; dán khҭu hiӋu khҳp các phӕ thӏ.
* Sáng sӟm 24 - 8, chi bӝ nhà máy cѭa BIF, ga xe lӱa Biên Hòa, công nhân và nhân dân
các ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ ÿã nәi dұy làm chӫ các cѫ sӣ, ÿӗng thӡi thành lұp lӵc
Oѭӧng xung kích làm nòng cӕt cho cuӝc khӣi nghƭa ӣ Biên Hòa.
* Các ÿӝi xung phong nòng cӕt cӫa chi bӝ Long Thành, Bình Sѫn tiӃn hành triӇn khai
canh gác các trөc lӝ quan trӑng. Ĉӗng bào các nѫi hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi kéo vӅ thӏ trҩn Long
Thành. Lӵc lѭӧng xung phong Long Thành có vNJ khí chia làm hai cánh tiӃn vào dinh quұn
trѭӣng Long Thành, cѭӟp chính quyӅn thành công lúc 14 giӡ.
* Ӫy ban cách mҥng lâm thӡi Long Thành thành lұp do ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc làm Chӫ
Wӏch, Võ Văn TruyӋn Phó Chӫ tӏch. Xӭ ӫy MiӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai, Ĉào Duy
.Ǥ, Hà Huy Giáp vӅ Long Thành. HuyӋn ӫy Long Thành ÿѭӧc bҫu gӗm các ÿӗng chí: Trӏnh
9ăn Dөc, VNJ Hӗng Phô, Trѭѫng Văn Kӹ, NguyӉn Văn Phu, Lê Thành Liêm.
* Cӡ ÿӓ sao vàng cӫa ViӋt Minh và cӡ vàng sao ÿӓ cӫa Thanh niên TiӅn Phong ÿѭӧc treo
ӣ nhà ga xe lӱa, nhà máy BIF, Bѭu ÿLӋn và mӝt sӕ nѫi ӣ nӝi ô Biên Hòa. Nѫi ÿây, lӵc lѭӧng
cách mҥng ÿã chiӃm giӳ.
* Ĉêm 24 - 8, tҥi rҥp hát Trҫn ĈLӇn (thӏ xã Biên Hòa), Ӫy ban Khӣi nghƭa tә chӭc mӝt
cuӝc mít - tinh lӟn. Tҥi ÿây, các ÿӗng chí trong Ӫy ban Khӣi nghƭa ÿã diӉn thuyӃt, kêu gӑi ÿӗng
bào tham gia Mһt trұn ViӋt Minh, tham gia khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn.
(25 - 8) Toàn bӝ chính quyӅn các xã thuӝc huyӋn Long Thành vӅ tay nhân dân.
* 4 giӡ sáng 25 - 8, chuyӃn xe lӱa ÿҫu tiên do ông Ba MiӅu lái tӯ ga Biên Hòa, ÿѭa hѫn
500 ngѭӡi, gӗm ÿҥi diӋn công nhân các nhà máy, nhân dân các ҩp thuӝc xã Bình Trѭӟc (quұn
Châu Thành) vӅ Sài Gòn cùng tham gia cѭӟp chính quyӅn.
* Lӵc lѭӧng cách mҥng Biên Hòa kiӇm soát các cѫ quan công sӣ cӫa ÿӏch. Tòa Bӕ, Tòa
án, Kho bҥc, Trҥi giam Biên Hòa, căn cӭ lính Bҧo An ... thu 30 khҭu súng các loҥi.
* Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ thành phӕ Sài Gòn và các tӍnh lӷ Chӧ Lӟn, Gia ÿӏnh,
Bình Thuұn, Long Xuyên, Vƭnh Long, Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt, Trà Vinh, BӃn Tre, Tây Ninh, Sa
Ĉéc, Komtum, Lҥng Sѫn, Phú Thӑ, Sѫn La.
(26 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn tҥi các tӍnh lӷ Châu Ĉӕc, Biên Hòa, Hòn Gai. Ӣ
Biên Hòa ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa huy ÿӝng mӝt sӕ quҫn chúng ÿӃn dinh TӍnh Trѭӣng
Fѭӟp chính quyӅn. Dѭӟi sӵ hѭӟng dүn cӫa ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, hàng trăm ÿӗng bào ӣ

20.4 Page 194

▲back to top


Qӝi ô Biên Hòa vây Tòa Bӕ (19[9])
* Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu, chӫ tӏch Ӫy ban khӣi nghƭa Biên Hòa buӝc tӍnh trѭӣng
NguyӉn Văn Quý bàn giao chính quyӅn cho nhân dân vào lúc 11h.
* 14 giӡ, lӵc lѭӧng khӣi nghƭa bҳt giӳ Cò Phѭӟc (chӍ huy cҧnh sát Biên Hòa), tӏch thu 40
súng các loҥi cӫa bӑn mã tà; song ÿó lӵc lѭӧng xung kích nhanh chóng chiӃm lƭnh, tiӃp quҧn
các công sӣ còn lҥi ӣ quұn Châu Thành.
* 16 giӡ, ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai (Thanh tra chính trӏ MiӅn Ĉông cӫa Xӭ ӫy) diӉn
thuyӃt tҥi ngã ba Tam An – lӝ 15. Hàng ngàn quҫn chúng tӵ ÿӝng lҥi nghe “ViӋt Minh diӉn
thuyӃt”.
(27 - 8) Chính phӫ lâm thӡi ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa thành lұp.
* Thӫ lƭnh Thanh niên TiӅn Phong HuǤnh ThiӋn NghӋ diӉn thuyӃt tҥi chӧ cNJ Long
Thành. Hѫn 1.000 ÿӗng bào ÿӃn tham dӵ.
* Mӝt cuӝc mít - tinh trӑng thӇ diӉn ra tҥi quҧng trѭӡng Sông Phӕ (20[10]) vӟi sӵ tham gia
Fӫa gҫn mӝt vҥn ngѭӡi khҳp nѫi trong tӍnh. Trong cuӝc mít -tinh chào mӯng ngày chính quyӅn
YӅ tay nhân dân, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu ÿã công bӕ thành phҫn Ӫy ban Nhân dân Cách
Pҥng lâm thӡi tӍnh Biên Hòa gӗm các ÿӗng chí: Hoàng Minh Châu (Chӫ tӏch), HuǤnh Văn Hӟn
(Phó Chӫ tӏch kiêm Trѭӣng ban Tuyên truyӅn), NguyӉn Văn Long (Ӫy viên phө trách cҧnh
sát), Ngô Hà Thành (Ӫy viên phө trách Quӕc gia Tӵ vӋ Cuӝc), NguyӉn Văn Tàng (Ӫy viên phө
trách quҧn trӏ tài sҧn quӕc gia tӍnh).
(28 - 8) Khӣi nghƭa giành chính quyӅn ӣ các tӍnh lӷ Ĉӗng Nai Thѭӧng và Hà Tiên. KӃt
thúc tәng khӣi nghƭa giành chính quyӅn trên phҥm vi cҧ nѭӟc.
(Cuӕi tháng 8) Quân ÿӝi Tѭӣng Giӟi Thҥch triӇn khai kӃ hoҥch “Hoa quân nhұp ViӋt” dѭӟi
danh nghƭa giҧi giáp quân ÿӝi Nhұt ӣ Bҳc Ĉông Dѭѫng (theo quyӃt ÿӏnh cӫa Hӝi nghӏ Pӕt-ÿam,
Wӯ 17 - 7 ÿӃn 2 – 8 - 1945).
– Tháng 9. TӍnh ӫy Biên Hòa thành lұp Quұn ӫy Châu Thành. Ĉӗng chí Hӗ Văn Leo
ÿѭӧc chӍ ÿӏnh giӳ chӭc Bí thѭ.
(2 - 9) Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh ÿӑc bҧn “Tuyên ngôn ÿӝc lұp”, khai sinh Nhà nѭӟc ViӋt
Nam Dân chӫ Cӝng hòa.
(12 - 9) Mӝt lӳ ÿoàn quân Anh vào miӅn Nam vӟi danh nghƭa giҧi giáp quân Nhұt; thӵc
dân Pháp ÿã cho mӝt ÿҥi ÿӝi (thuӝc trung ÿoàn bӝ binh thuӝc ÿӏa sӕ 5) núp dѭӟi bóng quân Anh
ÿә bӝ lên Sài Gòn.
(14 - 9) HuyӋn Long Thành tә chӭc mít - tinh vӟi ÿông ÿӫ ÿҥi biӇu và thanh niên cӭu
quӕc các xã, phát ÿӝng phong trào toàn dân cӭu quӕc. Sau cuӝc mít - tinh, gҫn 100 thanh niên
Kăng hái ghi tên tòng quân. ĈӃn ngày 21 – 9 - 1945 có 77 thanh niên tӵ nguyӋn lұp ÿӝi Cӝng
hòa VӋ binh vӟi 11 khҭu súng trѭӡng, và còn lҥi là tҫm vông, giáo mác. Ĉӗng thӡi Tәng thành
Tuy Hҥ cNJng lұp mӝt lӵc lѭӧng võ trang tұp trung 20 ngѭӡi vӟi 7 súng, ÿһt dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo trӵc
tiӃp cӫa Ban Ĉӗng Nai, nhұn nhiӋm vө trӵc tiӃp tӯ Ӫy ban Hành chánh Kháng chiӃn ӣ Sài Gòn.
(20 - 9) Ĉӝi võ trang Ban Ĉӗng Nai chұn ÿánh thuyӅn máy chӣ bӑn Pháp xuӕng tiӃp
quҧn kho ÿҥn Thành Tuy Hҥ do bӑn Nhұt giao. ĈӃn ÿêm, ÿӝi cҧm tӱ quân Ĉӗng Nai phá nhà
máy làm mӫ cӫa Thành Tuy Hҥ.
(23 - 9) Thӵc dân Pháp nә súng ÿánh chiӃm Sài Gòn – Gia Ĉӏnh. Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa
(19[9]) Nay là trө sӣ ӫy ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai.
(20[10]) Nѫi ÿây ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng di tích lӏch sӱ.

20.5 Page 195

▲back to top


;ӭ ӫy Nam bӝ, nhân dân Sài Gòn – Gia Ĉӏnh ÿã ÿӭng lên chӕng giһc. Cuӝc Nam bӝ kháng
chiӃn bҳt ÿҫu.
(25 - 9) Tә chӭc Thanh niên TiӅn Phong Biên Hòa và Thanh Niên cӭu quӕc hӧp nhҩt lҩy
tên Thanh niên cӭu quӕc do ÿӗng chí Hoàng Bá Bích làm trѭӣng ÿoàn.
(26 - 9) Hӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh Biên Hòa tә chӭc tҥi nhà hӝi Bình Trѭӟc (21[11]) quұn
Châu Thành dѭӟi sӵ chӫ trì cӫa ÿӗng chí Hà Huy Giáp - Ĉҥi diӋn Xӭ ӫy Nam KǤ. Ban chҩp
hành TӍnh ӫy lâm thӡi ÿѭӧc bҫu gӗm 11 ngѭӡi: Ĉӗng chí Trҫn Công Khanh - Bí thѭ, ÿӗng chí
Hoàng Minh Châu - phó Bí thѭ kiêm Chӫ tӏch Ӫy Ban nhân dân, ÿӗng chí Phan Ĉình Công -
Ӫy viên Thѭӡng vө, phө trách Quân sӵ.
+ӝi nghӏ ÿã ÿӅ ra các nhiӋm vө cҩp bách: Cӫng cӕ Ӫy ban nhân dân tӍnh (Chӫ tӏch
Hoàng Minh Châu; các Phó Chӫ tӏch: Ĉһng Nguyên, HuǤnh Văn Hӟn, Phan Ĉình Công, Ngô
Hà Thành), cӱ các ÿoàn cán bӝ tӍnh vӅ thành lұp các Quұn ӫy (Châu Thành, Tân Uyên, Long
Thành...), xây dӵng Mһt trұn ViӋt Minh tӍnh, các tә chӭc cӭu quӕc, Công ÿoàn, tә chӭc trѭӡng
Huҩn luyӋn quân sӵ ÿӇ xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang.
(28 - 9) Trҥi du kích Vƭnh Cӱu khai giҧng. Trҥi này do TӍnh ӫy thành lұp nhҵm xây
Gӵng, phát triӇn lӵc lѭӧng quân sӵ cho kháng chiӃn, do ÿӗng chí Phan Ĉình Công phө trách.
Thҫy giáo Hӗ Văn ThӇ ÿã ÿӇ lҥi căn nhà cӫa gia ÿình ÿӇ làm trҥi. Sau hai khóa, trҥi ÿào tҥo
ÿѭӧc 100 cán bӝ bә sung vӅ các huyӋn làm nòng cӕt xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng.
Trҥi huҩn luyӋn du kích Vƭnh Cӱu là tiӅn thân cӫa trѭӡng Quân chính Quân khu VII trong
kháng chiӃn chӕng Pháp.
– Tháng 10. TӍnh Biên Hòa tăng cѭӡng cho huyӋn Long Thành 11 cán bӝ quân sӵ vӯa tӕt
nghiӋp trѭӡng quân chính Bình Ĉa vӟi 11 khҭu súng trѭӡng. Trѭӡng quân chính Long Thành
ÿѭӧc thành lұp, khóa ÿҫu tiên khai giҧng ӣ Hang Nai (Phѭӟc An) có 46 hӑc viên tham gia.
* Các huyӋn mӣ Hӝi nghӏ quân dân chính Ĉҧng. Mөc ÿích hӝi nghӏ bàn biӋn pháp thӵc
hiӋn chӍ thӏ cӫa Ӫy Ban nhân dân tӍnh Biên Hòa, bãi bӓ thuӃ thân, phân ÿҩt cho nông dân, giҧm
thuӃ tô 25%, khuyӃn khích tăng gia sҧn xuҩt, vұn ÿӝng “tuҫn lӉ vàng”, “tuҫn lӉ bҥc”.
* Mһt trұn sӕ 4 Sài Gòn vӥ: Tѭ lӋnh Dѭѫng Văn Dѭѫng lӋnh cho các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi Bình
Xuyên rút vӅ ÿóng quân ӣ Rӯng Sác, tӯ Bà Trao ÿӃn Phѭӟc An, tӯ Thái ThiӋn ÿӃn Tam An.
Trong thӡi gian không ÿҫy nӱa tháng, trên ÿӏa bàn huyӋn Long Thành có thêm ÿӃn 2.000 cán
Eӝ, chiӃn sƭ vӟi mӝt sӕ lӟn trang bӏ máy móc cӫa công binh xѭӣng các ÿѫn vӏ.
* Trong tình thӃ khó khăn, bӑn chӍ huy ĈӋ tam sѭ ÿoàn bӓ mһt trұn Sài Gòn kéo vӅ Biên
Hòa, ÿóng chӕt ӣ nhà hàng Năm Tao quұy phá, ăn hút, cѭӟp giӵt và giӃt ngѭӡi cѭӟp cӫa... tҥo
thêm sӵ phӭc tҥp cho ÿӡi sӕng nhân dân và phong trào kháng chiӃn.
(10 - 10) HuyӋn ӫy Long Thành triӋu tұp hӝi nghӏ quân dân chính ÿҧng ӣ ÿình Phѭӟc
KiӇng quyӃt ÿӏnh viӋc vұn ÿӝng phong trào ÿóng góp nuôi quân. Nhân dân Long Thành ÿã tích
Fӵc hѭӣng ӭng phong trào nhѭӡng nhà cho bӝ ÿӝi, ÿóng góp gҥo lúa thӵc phҭm nuôi quân,
tham gia tích cӵc tuҫn lӉ vàng, tuҫn lӉ ÿӗng.
(12 - 10) Các tӍnh Nam bӝ và Nam Trung bӝ kiên quyӃt ÿánh ÿӏch. Không thӵc hiӋn
ÿѭӧc kӃ hoҥch ÿánh chӟp nhoáng, Pháp xin ÿình chiӃn tӯ 30 - 9. Và khi ÿѭӧc tăng viӋn, 12 - 10
chúng nә súng chiӃm Phú Mӻ, sau ÿó xua quân chiӃm các tӍnh miӅn Ĉông Nam bӝ, Trung Nam
Eӝ.
(24 - 10) Quân Anh yӇm trӧ quân Pháp ÿánh chiӃm thӏ xã Châu Thành Biên Hòa. Ӣ Biên
Hòa, TӍnh ӫy và Ӫy ban nhân dân tiêu thә kháng chiӃn. TӍnh ӫy Biên Hòa rút vӅ huyӋn Tân
(21[11]) Nay là trө sӣ Ban văn hóa thông tin thành phӕ Biên Hoà. Ĉây là di tích lӏch sӱ ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng.

20.6 Page 196

▲back to top


Uyên, xây dӵng căn cӭ kháng chiӃn. Công nhân nhà máy cӫa B.I.F ÿӕt toàn bӝ gӛ tӗn kho, tháo
máy móc, thiӃt bӏ ÿѭa vӅ Bình Ĉa. Ĉӗng chí HuǤnh Văn NghӋ, thành viên cӫa Ӫy ban kháng
chiӃn miӅn Ĉông ÿã cùng mӝt bӝ phұn vѭӧt sông Ĉӗng Nai vӅ Tân Uyên xây dӵng lӵc lѭӧng
YNJ trang, lұp căn cӭ kháng chiӃn. Tҥi vùng rӯng Tân Uyên, HuǤnh Văn NghӋ ÿã tұp hӑp nhóm
YNJ trang cӫa NguyӉn Văn QuǤ và lӵc lѭӧng xuҩt thân tӯ trҥi huҩn luyӋn Vƭnh Cӱu thành lұp
Oӵc lѭӧng Quân Giҧi phóng Biên Hòa (Bӝ ÿӝi Tám NghӋ). Tính ÿӃn ÿҫu năm 1946, Quân Giҧi
phóng Biên Hòa phát triӇn lên 5 phân ÿӝi (tѭѫng ÿѭѫng 5 trung ÿӝi).
Quұn ӫy Châu Thành (Biên Hòa) rút vӅ Bình Ĉa (Tân HiӋp), Phѭӟc Cang (Long Thành),
+ӕ Cҥn (Tân Phong) xây dӵng căn cӭ kháng chiӃn sát thӏ xã. Lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa quұn gӗm
4 tiӇu ÿӝi do Ĉoãn TiӃn NghiӋp và Lê Văn Ngӑc (Sáu Ngӑc) chӍ huy và 1 tiӇu ÿӝi du kích do
+ӗ Hòa chӍ huy ÿóng ӣ Tân Phong.
(27 - 10) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Trҧng Bom, Dҫu Giây, khӕng chӃ ngã 3 Quӕc lӝ 1
và Quӕc lӝ 20.
* Tӯ ngày ta cѭӟp chính quyӅn, bӑn lính Nhұt ӣ Long Thành án binh bҩt ÿӝng. Nay, theo
chӍ thӏ cӫa quân Anh, Ҩn, chúng lҥi mӣ các cuӝc càn quét, “Bҧo vӋ quӕc lӝ 15 cho xe ÿӗng
minh xuӕng VNJng Tàu – Bà Rӏa” và rӗi càn vào Phѭӟc ThiӅn ÿӇ tҩn công vào cѫ quan ÿҫu não
huyӋn Long Thành. Lӵc lѭӧng dân quân chiӃn ÿҩu ÿã ném lӵu ÿҥn làm chӃt và bӏ thѭѫng cҧ
tiӇu ÿӝi Nhұt khi chúng tұp trung ăn cѫm ӣ ngã ba Phѭӟc ThiӅn, thu 9 súng.
(28 - 10) Dân quân Tam Phѭӟc, Phѭӟc Tân kӃt hӧp vӟi mӝt phân ÿӝi bӝ ÿӝi chұn ÿánh
ÿoàn xe bӑn Anh – Pháp tӯ Biên Hòa xuӕng VNJng Tàu tҥi dӕc 47: Cháy 1 xe, diӋt mӝt sӕ tên.
%ӑn giһc phҧi rút vӅ Biên Hòa.
(30 - 10) Pháp ÿánh chiӃm Xuân Lӝc. Bӏ chұn ÿánh ӣ Núi Thӏ, thӏ trҩn Xuân Lӝc, Bình
/ӝc. Ĉӏch không tiӃn ÿѭӧc, phҧi rút.
– Cuӕi tháng 10. Ӫy ban nhân dân huyӋn Long Thành ký quyӃt ÿӏnh bҳt 5 tên (Tây, Du,
Trӵc, Cҧnh, Giám) cҫm ÿҫu ÿám thә phӍ “ĈӋ nhӏ sѭ ÿoàn”, tѭӟc vNJ khí và giҧi tán lӵc lѭӧng
Fӫa chúng, thu 37 súng trѭӡng, 3 súng ngҳn, 500 ÿҥn và 50 lӵu ÿҥn; 50 ngѭӡi thuӝc ĈӋ nhӏ sѭ
ÿoàn xin gia nhұp lӵc lѭӧng võ trang Long Thành, 40 ngѭӡi khác theo các ÿѫn vӏ Bình Xuyên,
Vӕ còn lҥi vӅ vӟi gia ÿình.
– Tháng 11. Quұn ӫy Châu Thành thành lұp Ĉӝi Xung phong Cҧm tӱ tҥi ÿình Bình Thҧo
Yӟi mөc ÿích: DiӋt tӅ, trӯ gian, tiêu diӋt lính Pháp trong thӏ xã. Ĉӝi có 40 chiӃn sƭ trҿ tuәi tӯ 12
ÿӃn 16, ÿóng tҥi BӃn Cá (Bình Phѭӟc) do ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi và NguyӉn Văn Ký chӍ huy.
Ĉӝi ÿã diӋt mӝt sӕ tên ác ôn làm bӑn giһc trong thӏ xã Biên Hòa rҩt lo sӧ.
* VӋ quӕc ÿoàn quұn Châu Thành do Lê Văn Ngӑc chӍ huy tӯ ThiӋn Tân xuӕng chұn
ÿánh bӑn quân Anh – Ҩn, mӣ ÿѭӡng ra vùng ven thӏ xã Châu Thành, ÿang lùng sөc ӣ BӃn Cá,
Wҩn công giһc ӣ Cây Ĉào. Cánh thӭ hai bӏ phân ÿӝi 4 (VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa) chұn ÿánh tӯ
Gӕc Bà Bành ÿӃn ngã ba Bình Ý, diӋt mӝt sӕ tên, giһc phҧi rút lui.
(11 - 11) Ĉӗng chí Bí thѭ huyӋn ӫy Long Thành Trӏnh Văn Dөc bӏ bӑn Nhұt bҳt cóc cùng
Yӟi Ĉӛ Hӳu Phú - chӍ huy Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc.
(13 - 11) Gҫn 1.500 ngѭӡi dân Long Thành mít - tinh ÿòi lính Nhұt thҧ hai ÿӗng chí
Trӏnh Văn Dөc và Ĉӛ Hӳu Phú.
* Trѭӡng Quân chính huyӋn Long Thành hoàn thành 2 khóa huҩn luyӋn: ÿào tҥo 100 cán
Eӝ quân sӵ cӫa các xã; mӝt lӟp cӭu thѭѫng ra trѭӡng 50 hӑc viên và xã nào cNJng lұp mӝt tӫ
thuӕc ÿӇ phөc vө cho ÿӗng bào và chiӃn sƭ.
* Trung ÿӝi Giҧi phóng quân Long Thành ÿѭӧc chính thӭc thành lұp tӯ lӵc lѭӧng Cӝng

20.7 Page 197

▲back to top


hòa VӋ binh: quân sӕ 200 ngѭӡi, 91 súng, 150 lӵu ÿҥn, 1.100 viên ÿҥn. Trung ÿӝi chia làm 4
phân ÿӝi và mӝt xѭӣng vNJ khí nhӓ, 15 ngѭӡi.
* Bӝ ÿӝi HuǤnh Văn NghӋ ÿәi tên thành VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa gӗm bӕn phân ÿӝi. Bӝ
chӍ huy ÿӭng chân tҥi Lҥc An Tân Uyên (nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng). Trong tháng 11 và tháng
12 - 1945, VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành và VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa (phân ÿӝi 4) liên tөc bӁ gãy
nhiӅu ÿӧt tҩn công thăm dò cӫa quân Anh – Ҩn ra vùng ven.
(25 - 11) Trung ѭѫng Ĉҧng ban hành chӍ thӏ “Kháng chiӃn kiӃn quӕc” ÿӅ ra nhiӋm vө cѫ
Eҧn cӫa toàn dân ta lúc này là cӫng cӕ chính quyӅn nhân dân chӕng thӵc dân Pháp xâm lѭӧc,
bài trӯ nӝi phҧn, cҧi thiӋn ÿӡi sӕng nhân dân.
(Cuӕi tháng 11) Trѭӟc viӋc tuyên bӕ tӵ giҧi tán cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng do
không nҳm vӳng sách lѭӧc cӫa Ĉҧng, TӍnh ӫy Biên Hòa tӵ giҧi tán, tә chӭc Quӕc gia tӵ vӋ
cuӝc và cҧnh sát tӍnh Biên Hòa cNJng giҧi tán theo. Ĉây là mӝt trong nhӳng nguyên nhân dүn
ÿӃn tình trҥng thiӃu sӵ lãnh ÿҥo thӕng nhҩt cӫa Ĉҧng ÿӕi vӟi công cuӝc kháng chiӃn ӣ Biên
Hòa. Các quұn ӫy, các ÿҧng viên ÿӏa phѭѫng ÿӅ ra kӃ hoҥch hoҥt ÿӝng tùy theo ÿLӅu kiӋn Thӵc
WӃ cӫa mình.
– Tháng 12. Ngay tӯ ÿҫu tháng 12 - 1945, tҩt cҧ các tӍnh tӯ Quҧng Nam, Quҧng Ngãi trӣ
ra Bҳc ÿӅu thành lұp nhӳng chi ÿӝi Giҧi phóng quân gҩp rút chuyӇn vào Nam chiӃn ÿҩu – gӑi là
phong trào Nam tiӃn.
* Khu bӝ khu 7 dѭӟi sӵ chӫ tӑa cӫa ÿӗng chí NguyӉn Bình mӣ tòa án xét xӱ Ba Nhӓ (cҫm
ÿҫu mӝt lӵc lѭӧng vNJ trang tҥi Long Thành hay quҩy nhiӉu nhân dân) tҥi Phѭӟc Long. Ba Nhӓ bӏ
Wӱ hình, lӵc lѭӧng này bӏ giҧi tán và bә sung vào các ÿѫn vӏ khác.
* Hѫn 500 tҩn gҥo cӫa ÿӗng bào miӅn Tây Nam bӝ lҫn lѭӧt cұp bӃn các xã Phѭӟc An,
Phѭӟc Thӑ, Thái ThiӋn ÿӇ góp phҫn giҧi quyӃt nҥn thiӃu hөt lѭӧng thӵc cӫa Long Thành.
(10 - 12) Hӝi nghӏ Xӭ ӫy Nam bӝ mӣ rӝng tҥi ven Vàm Cӓ Ĉông bàn biӋn pháp cӫng cӕ
và thӕng nhҩt lӵc lѭӧng vNJ trang các tӍnh, thành phӕ, các Chi ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn; quyӃt ÿӏnh xây
Gӵng chiӃn khu Lҥc An (Tân Uyên), Ĉӗng Tháp, U Minh... Toàn Nam bӝ ÿѭӧc chia làm 3 khu:
7, 8, 9. Khu 7 gӗm các tӍnh: Biên Hòa, Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh, Gia Ĉӏnh, Chӧ Lӟn,
Sài Gòn.
(17 - 12) Cѫ quan Khu bӝ Khu 7 do ÿӗng chí NguyӉn Bình làm Khu trѭӣng, ÿӝng chí
Trҫn Xuân Ĉӝ - Chính trӏ viên vӅ ÿóng ӣ Lҥc An (quұn Tân Uyên). Nѫi ÿӭng chân cӫa VӋ quӕc
ÿoàn Biên Hòa chính thӭc ÿѭӧc xây dӵng thành căn cӭ kháng chiӃn cӫa Khu 7; tӯ tháng
12/1946, ÿѭӧc gӑi là “ChiӃn khu Ĉ”.
1946
(1 - 1) Thành lұp Chính phӫ lâm thӡi.
(2 - 1) VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa (HuǤnh Văn NghӋ) phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang: Bӝ
ÿӝi Bình Xuyên (Dѭѫng Văn Dѭѫng), VӋ quӕc ÿoàn Thӫ Dҫu Mӝt (Chi ÿӝi I), Gia Ĉӏnh (Ĉào
6ѫn Tây), dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa ÿӗng chí NguyӉn Bình tҩn công thӏ xã Biên Hòa. Lӵc lѭӧng vNJ
trang tiêu diӋt mӝt sӕ quân ÿӏch, bҳn cháy nhiӅu trҥm gác, phá mӝt sӕ công sӣ, trҥm gác, nhà
lao, ÿҫu cҫu. Ĉây là trұn ÿánh ÿҫu tiên cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang Cách mҥng vào mӝt thӏ xã ӣ Nam
Eӝ kӇ tӯ khi thӵc dân Pháp xâm lѭӧc lҫn thӭ 2.
(6 - 1) Trӯ nhӳng vùng ÿӏch tҥm chiӃm, hai tӍnh Bà Rӏa - Biên Hòa tә chӭc bҫu cӱ Quӕc
+ӝi cҧ nѭӟc. Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu, Phҥm Văn Búng, ĈLӇu XiӇn trúng cӱ tҥi Biên Hòa.
Ĉây là cuӝc tәng tuyӇn cӱ ÿҫu tiên cӫa nhân dân ta.

20.8 Page 198

▲back to top


(24 - 1)Pháp ÿѭa 4.000 quân có tàu chiӃn, xe cѫ giӟi, xe bӑc thép và 4 máy bay yӇm trӧ
ÿánh úp Tân Uyên. Trұn chiӃn làm cháy cҧ mӝt khu chӧ quұn lӷ, ÿôi bên ÿӅu bӏ thiӋt hҥi. Các
Fѫ quan ÿӅu rút ÿi lұp chiӃn khu tҥi An Lҥc, chӍ còn các ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai và Trҫn
9ăn Long ӣ lүn khuҩt quanh vùng ThiӋn Tân, Gành Rái, Ĉӗng Lách. Pháp tiӃp tөc chiӃn dӏch
càn quét.
(25 - 1) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Long Thành, mӝt mNJi tiӃn chiӃm các sӣ cao su dӑc
ÿѭӡng 15, 17. Quұn ӫy, Ӫy ban rút vӅ Rӯng Sác, Phѭӟc An xây dӵng căn cӭ kháng chiӃn.
Cánh quân thӭ hai tӯ Cát Lái qua cNJng chia 2 mNJi, bӏ ta chұn ÿánh ӣ Long Tân, Xoài Minh...
Cuӝc chiӃn diӉn ra không cân sӭc, nhѭng diӋt ÿѭӧc 100 tên giһc và làm bӏ thѭѫng 100 tên khác;
300 ÿӗng bào và chiӃn sƭ hy sinh, gҫn 400 ngѭӡi khác bӏ thѭѫng, 20 ghe cӫa liên quân Bình
Xuyên bӏ ÿánh ÿҳm, 3 kho gҥo (mӛi kho 5 tҩn) bӏ giһc ÿӕt cháy.
* Cùng ngày, ÿӏch ÿѭa 1.000 quân có thiӃt giáp và cѫ giӟi hӛ trӧ ÿánh chiӃm Xuân Lӝc;
theo quӕc lӝ 20 và liên tӍnh lӝ 2, chiӃm lҥi các ÿӗn ÿLӅn cao su An Lӝc, Bình Lӝc, Hàng Gòn,
Cam Tiêm... Công nhân các sӣ cao su Thӵc hiӋn triӋt ÿӇ lӋnh bҩt hӧp tác vӟi giһc; ÿӕt nhà mӫ,
tháo gӥ máy móc, nguyên vұt liӋu ÿѭa ra khu kháng chiӃn ӣ Bình Lӝc, Rӯng Lá.... Công nhân
trҿ ÿӅu thoát ly ÿi kháng chiӃn.
(26 - 1) Chҩp hành mӋnh lӋnh cӫa khu 7: các ÿѫn vӏ tӯ các xã dӑc ÿѭӡng 15, 17, 19 lҫn
Oѭӧt rút vӅ Phѭӟc An tә chӭc lҥi lӵc lѭӧng và mӝt bӝ phұn trang bӏ gӑn nhҽ lên ÿѭӡng ÿi khu 8
Gѭӟi sӵ chӍ huy trӵc tiӃp cӫa Dѭѫng Văn Dѭѫng.
(31 - 1) Hӗ Chӫ tӏch ký sҳc lӋnh phát hành giҩy bҥc ViӋt Nam ӣ phía Nam vƭ tuyӃn 16.
Giӳa tháng 8/1946, giҩy bҥc này lѭu hành rӝng ra miӅn Bҳc Trung bӝ và cuӕi năm 1946, giҩy
Eҥc ViӋt Nam lѭu hành cҧ nѭӟc.
(5 - 2) Quân Pháp ÿã chiӃm ÿóng các tӍnh lӷ cao nguyên, miӅn Trung và miӅn Nam tӯ vƭ
tuyӃn 16 trӣ vào.
(9 - 2) Thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Bà Rӏa. Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc rút ra vùng Phú Mӻ lұp
Făn cӭ kháng chiӃn.
(20 - 2) Trѭӟc tình hình giһc Pháp ÿánh chiӃm Long Thành, liên tөc càn quét bҳn pháo và
ném bom hҫu hӃt các làng xã, chính quyӅn cách mҥng và các lӵc lѭӧng yêu nѭӟc kháng chiӃn
Eӏ phân tán, HuyӋn ӫy Long Thành tә chӭc chia ÿӏa bàn huyӋn thành 4 khu ÿӇ cӫng cӕ và tұp
Kӑp lӵc lѭӧng hoҥt ÿӝng có hiӋu quҧ:
Khu I: Gӗm 7 xã dӑc lӝ 17 tӯ Phѭӟc ThiӅn tӟi Phѭӟc Lý.
Khu II: Năm xã dӑc lӝ 19 tӯ Phѭӟc ThiӅn tӟi Phѭӟc Thӑ.
Khu III: 4 xã thuӝc rӯng sác Phѭӟc An, Phѭӟc Khánh, Phѭӟc Thành, Phú Hӳu và hai ҩp
Xoài Minh, Ông Kèo (xã Phѭӟc Lý).
Khu IV: Các xã dӑc ÿѭӡng 15 tӯ Thái ThiӋn tӟi Phѭӟc Tân và các cѫ sӣ cao su trên ÿӏa
bàn huyӋn.
(Cuӕi tháng 2) Các ÿѫn vӏ Bình Xuyên tӯ BӃn Tre lҫn lѭӧt trӣ vӅ Rӯng Sác, Long Thành.
Theo chӍ thӏ cӫa Khu, các ÿѫn vӏ nhӓ hӧp nhҩt thành 2 Chi ÿӝi: Chi ÿӝi II ÿóng tӯ Thái ThiӋn
sang Phú Mӻ; Chi ÿӝi III ÿóng chân ӣ Ba Doi, Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ. Bӝ Tѭ lӋnh liên chi ÿóng
ӣ Rӯng Sác và Chi ÿӝi 7 ÿóng dӑc lӝ 19.
(5 - 3) Quân ÿӝi Anh - Ҩn rút khӓi Nam bӝ.
(6 - 3) HiӋp ѭӟc sѫ bӝ giӳa ViӋt Nam và Pháp ÿѭӧc ký kӃt. Nhӳng ÿLӅu khoҧn chính:
“Nѭӟc Pháp công nhұn ViӋt Nam là mӝt nѭӟc tӵ chӫ. Nѭӟc ViӋt Nam thuұn ÿӇ quân ÿӝi Pháp
vào thay thӃ quân ÿӝi Trung Hoa ӣ Bҳc vƭ tuyӃn 16 và quân ÿӝi Pháp phҧi ÿình chӍ ngay viӋc

20.9 Page 199

▲back to top


xâm lѭӧc ӣ Nam bӝ”. Tuy nhiên bӑn chӫ chiӃn Pháp trҳng trӧn tuyên bӕ rҵng HiӋp ѭӟc này
“không hӅ ràng buӝc Nam kǤ”. Chúng dӵng chính phӫ bù nhìn do NguyӉn Văn Tâm làm Thӫ
Wѭӟng. Tҥi Biên Hòa, Thӵc dân Pháp ra sӭc tҥo dӵng bӝ máy chính quyӅn tay sai tӯ tӍnh xuӕng
quұn, xã; ÿӗng thӡi tә chӭc nhiӅu cuӝc càn quét, khӫng bӕ các vùng ven thӏ xã, thӏ trҩn, ÿӗn
ÿLӅn; xây dӵng các ÿӗn bót trên các lӝ giao thông, các ÿӗn ÿLӅn cao su.
(9 - 3) Giһc Pháp tә chӭc càn vào huyӋn Long Thành. Trên trөc lӝ sӕ 19, lӵc lѭӧng tӵ vӋ
Long Thành tә chӭc ÿánh tҥi cҫu Lò Rèn tiêu diӋt gӑn mӝt ÿҥi ÿӝi Âu Phi gӗm 48 tên, phá hӫy
2 xe quân sӵ. ChiӅu hôm ÿó, phөc kích mӝt trung ÿӝi Âu Phi khác tҥi miӉu Mһt Trăng, bҳt sӕng
5 tên, sӕ còn lҥi bӏ diӋt gӑn. MNJi thӭ 2 cӫa giһc theo ÿѭӡng 15 xuӕng Bà Ký bӏ mӝt phân ÿӝi
Fӫa chi ÿӝi 2 cùng tӵ vӋ 2 xã Trung Long, Tұp Phѭӟc chұn ÿánh cҫm chân giһc. Khi hӃt ÿҥn,
ÿӗng chí Lê Văn Gà ôm rѫm lao lên ÿѭӡng ÿӕt cháy xe giһc, giһc ÿXәi bҳn, ÿӗng chí Lê Văn
Gà hy sinh. Ta diӋt 35 tên Âu Phi, phá hӫy 2 xe quân sӵ. Hai cánh quân khác cӫa giһc tӯ Bà Rӏa
tràn qua, tӯ Sài Gòn qua phà Cát Lái ÿӅu lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích các chi ÿӝi 2, chi ÿӝi 3 Bình
Xuyên, giҧi phóng quân khu 2 và khu 3 ÿӅu không tiӃn ÿѭӧc phҧi rút vӅ.
* Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc Nam bӝ ÿәi thành Sӣ công an Nam bӝ theo sҳc lӋnh sӕ 23/SL cӫa
+ӗ Chӫ Tӏch.
* Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc Biên Hòa ÿәi tên thành Ty công an. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Ký
ÿѭӧc Khu ӫy MiӅn Ĉông chӍ ÿӏnh làm Bí thѭ TӍnh ӫy Biên Hòa kiêm trѭӣng Ty công an.
(11 - 3) Bӏ thua ÿau trong trұn tұp kích chiӃm Long Thành, tӯ 11 - 3 ÿӃn tháng 4 - 1946,
giһc Pháp huy ÿӝng hàng chөc lҫn máy bay phóng pháo bҳn phá ác liӋt vào các làng xã, mӣ
nhiӅu cuӝc càn quét vào vùng tranh chҩp vӟi chӫ trѭѫng “ÿӕt sҥch, phá sҥch, giӃt sҥch” và
chiӃm ÿӃn ÿâu giһc Pháp lұp ÿӗn bót ÿӃn ÿó. Nhân dân rút vào vùng tӵ do lұp làng chiӃn ÿҩu và
thӵc hiӋn triӋt ÿӇ chӫ trѭѫng tiêu thә kháng chiӃn.
(15 - 3) Thӵc dân Pháp mӣ cuӝc hành quân lӟn, gӗm cҧ thӫy, lөc, không quân tҩn công
vào chiӃn khu Lҥc An (Tân Uyên).
– Tháng 4. Lӵc lѭӧng chiӃn ÿҩu xã Tam Phѭӟc, phӕi hӧp vӟi các chiӃn sƭ ngѭӡi Ĉӭc
trong Chi ÿӝi 6 dùng kӃ giҧ “binh lính lê dѭѫng áp giҧi ViӋt Minh” lҩy ÿӗn thân binh sӣ Ĉӡ-la
(Tam Phѭӟc), bҳt gӑn 12 tên ÿӏch.
* Ba Huy (tӭc NguyӉn Kim Huy, xã ÿӝi trѭӣng Long Tân, Long Thành) dùng lӵu ÿҥn
ÿánh bӑn tӅ ngөy ӣ ngay trө sӣ hӝi tӅ, ÿһt tҥi ÿình Vƭnh Tuy, làm tan rã cѫ cҩu tӅ ngөy xã này,
ÿӃn năm 1952 vүn không tái lұp ÿѭӧc.22[12]
(10 - 4) Tҥi miӃu Bà Cô (huyӋn Vƭnh Cӱu) ÿҥi diӋn cӫa Pháp gһp ÿҥi diӋn cách mҥng
Jӗm các ÿӗng chí Phҥm ThiӅu, HuǤnh Văn NghӋ, Võ Bá Nhҥc, Lê Ĉình Chi ÿàm phán nhѭng
không ÿҥt kӃt quҧ.
(18 - 4) Hӝi nghӏ trù bӏ Ĉà Lҥt kéo dài ÿӃn 12 - 5 thì chҩm dӭt. Thӵc dân Pháp muӕn xóa
Eӓ HiӋp ÿӏnh sѫ bӝ 6 - 3; phái ÿoàn cách mҥng kiên quyӃt giӳ lұp trѭӡng “hòa bình trong tӵ do,
bình ÿҷng vӟi tҥm ѭӟc 6 - 3 chӭ không phҧi hòa bình trong nô lӋ, bӍ әi, mҩt danh dӵ.
(18 ÿӃn 21 - 4) 8000 quân Pháp có tàu chiӃn và máy bay yӇm trӧ, do tѭӟng Leclerc chӍ
huy mӣ hai mNJi tҩn công ÿѭӡng thӫy và ÿѭӡng bӝ càn vào chiӃn khu Ĉ. Quân dân Lҥc An bҳn
Eӏ thѭѫng mӝt máy bay Spit-phai (Spitfire) cӫa Pháp, chiӃc này do Barbier lái, rѫi ӣ Long
Thành. Các lӵc lѭӧng vNJ trang vӯa phҧi chӕng càn vӯa phҧi giúp dân sѫ tán vào rӯng. Giһc
(22[12]) NguyӉn Kim Huy ÿã trӣ thành huyӅn thoҥi trong nhân dân vùng “lonhg chҧo” Long Thành. NguyӉn Kim Huy có tài diӋt ác trӯ
gian, anh ÿã ÿánh hàng trăm trұn diӋt tӅ nguӷ ác ôn và giһc Pháp, làm bӑn chúng kinh hӗn. Ĉһc ÿLӇm ÿӝc ÿáo cӫa Ba Huy là bao giӡ
FNJng ÿi ÿánh giһc mӝt mình, không theo ai và cNJng không cho ai ÿi theo. Riêng tháng ÿҫu năm 1952, Ba Huy ÿã ÿánh 16 trұn, diӋt 17
tên tӅ xã ác ôn..

20.10 Page 200

▲back to top


thӵc hiӋn phѭѫng sách “giӃt sҥch, ÿӕt sҥch, phá sҥch” nhҵm gây thiӋt hҥi tӕi ÿa cho nhân dân
vùng căn cӭ. ĈӇ bҧo toàn lӵc lѭӧng, Khu bӝ Khu 7 rӡi An Lҥc, rút vӅ chiӃn khu Ĉông Thành
Ĉӭc HuӋ, Long An). Lҥc An (Tân Uyên) trӣ thành căn cӭ kháng chiӃn cӫa Biên Hòa. Ӣ thӡi
ÿLӇm này, trên ÿӏa bàn Biên Hòa hình thành 2 căn cӭ kháng chiӃn lӟn: ChiӃn khu Ĉ (Tân Uyên)
và chiӃn khu Rӯng Sác (Phѭӟc An). Ngoài ra, Biên Hòa còn có các căn cӭ du kích áp sát thӏ xã:
Bình Ĉa (Châu Thành), Phѭӟc Long (Long Thành), Hӕ Cҥn (Tân Phong).
(Giӳa tháng 4) Bí thѭ Khu ӫy Khu 7, ÿӗng chí NguyӉn Ĉӭc Thuұn vӅ Biên Hòa, triӋu tұp
+ӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh tҥi Cù lao Vӏt (xã Bình Hòa, Vƭnh Cӱu), chӍ ÿӏnh ÿӗng chí Trҫn Minh
Trí làm Bí thѭ TӍnh ӫy Biên Hòa, ÿӗng chí HuǤnh Văn LNJy làm phó Bí thѭ kiêm Chӫ nhiӋm
0һt trұn ViӋt Minh (thay ÿӗng chí Hӗ Hòa ÿã vӅ Bà Rӏa). ĈӇ cӫng cӕ bӝ máy lãnh ÿҥo kháng
chiӃn, Hӝi nghӏ cӱ ông NguyӉn Văn Tàng làm Chӫ tӏch Ӫy ban hành chánh tӍnh, ÿӗng chí
HuǤnh Văn NghӋ – ChӍ huy trѭӣng VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa, làm phó Chӫ tӏch kiêm Ӫy viên
Quân sӵ tӍnh; ÿӗng chí Trӏnh Trӑng Tráng làm Phó Chӫ tӏch ViӋt Minh, phө trách Công ÿoàn;
ÿӗng chí Phҥm Văn Khoai làm Hӝi trѭӣng Hӝi Nông dân cӭu quӕc tӍnh; phө trách Công an có
các ÿӗng chí: Phҥm Văn Thuұn, NguyӉn Văn Ký, Hӗ Văn Ĉҥi, Hoàng Ĉình Thѭѫng. Hӝi nghӏ
ÿã ÿӅ ra nghӏ quyӃt tұp trung vào các công tác quan trӑng: Xây dӵng hӋ thӕng lãnh ÿҥo ÿҧng
các cҩp, nâng cao năng lӵc lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng – nhҩt là ÿӕi vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang, cӫng cӕ Mһt
trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ.
* Sau cuӝc hӑp Bình Hòa, Công an miӅn Ĉông mӣ cuӝc hӑp ӣ Võ Sa (Lӧi Hòa) chuyӇn
Wә chӭc “Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc” thành Công an tӍnh.
* Ӣ Châu Thành, tә chӭc các “quұn quân sӵ” ÿӇ làm chân rӃt cho bӝ ÿӝi ӣ ÿӏa phѭѫng:
quұn quân sӵ 2, 4, 5, 6.
– Tháng 5. Hӝi nghӏ Quân sӵ tӍnh Biên Hòa triӋu tұp tҥi xóm Ĉèn xã Tân Hòa (nay thuӝc
huyӋn Tân Uyên, tӍnh Bình Dѭѫng) thông qua hai vҩn ÿӅ chính:
1/ Nhұp VӋ Quӕc ÿoàn Châu Thành (60 ngѭӡi, 30 súng), trѭӡng du kích Sӣ Tiêu (40
ngѭӡi, 13 súng) vӟi VӋ Quӕc ÿoàn Biên Hòa (sau có thêm VӋ quӕc ÿoàn huyӋn Long Thành)
thành lӵc lѭӧng vNJ trang thӕng nhҩt cӫa tӍnh lҩy tên là Chi ÿӝi 10 do HuǤnh Văn NghӋ làm Chi
ÿӝi trѭӣng.
2/ Xây dӵng căn cӭ ChiӃn Khu Ĉ thành căn cӭ chính thӭc cӫa tӍnh Biên Hòa.
* Du kích và bӝ ÿӝi tҥi Bình Ĉa phөc kích tiêu diӋt 2 tên Pháp.
(16 - 5) Ĉàm phán ViӋt - Pháp ÿѭӧc quân khu Ĉông cӫa Pháp tә chӭc, tҥi miӉu Bà Cô
(trên bӃn ÿò cây sӕ 6, làng ThiӋn Tân). Ban hành lӋnh hѭu chiӃn. Cҳm cӡ trҳng dӑc theo sông
Ĉӗng Nai. Ĉҥi diӋn bên Pháp: Ĉҥi úy Ferrière ÿem 2 chiӃc tuҫn giang rѭӟc phái ÿoàn ViӋt; Ĉҥi
úy Saoutic (ÿҥi diӋn trung tá Rives chӍ huy trѭӣng quân khu Ĉông). Ĉҥi diӋn bên ViӋt: ÿҥi diӋn
Wѭӟng NguyӉn Bình cùng vӟi Võ Bá Nhҥc, Phan Ĉình Công, HuǤnh Văn NghӋ, Lâm Thái Hòa,
'ѭѫng Văn Dѭѫng, trung úy Ngӑc, Ĉoàn Bá KǤ (liên lҥc). Pháp ÿѭa ra 4 ÿLӇm khó chҩp nhұn.
+ӝi nghӏ tan rã lúc 3 giӡ chiӅu.
(20 - 5) HӃt hҥn hѭu chiӃn, nghӏ hòa bҩt thành, Pháp ÿem toàn lӵc tҩn công chiӃn khu Ĉ,
nhѭng quân kháng chiӃn ÿã rút ÿi tӯ sau giӡ tan hӝi nghӏ.
(28 - 5) Thành lұp Mһt trұn Liên ViӋt (Hӝi Liên hiӋp Quӕc dân ViӋt Nam).
– Tháng 6. Khu bӝ Khu 7 ra quyӃt ÿӏnh thành lұp Chi ÿӝi 10 Biên Hòa do ÿӗng chí
HuǤnh Văn NghӋ làm Chi ÿӝi trѭӣng, Chi ÿӝi phó NguyӉn Văn Lung, Phan Ĉình Công làm
Chính trӏ viên. Chi ÿӝi 10 Biên Hòa có 1.100 chiӃn sƭ, trang bӏ 380 súng trѭӡng, 13 súng máy,
25 súng tiӇu liên, 1 cӕi 81 ly; chia làm 3 ÿҥi ÿӝi ÿӭng chân hoҥt ÿӝng ӣ các quұn Tân Uyên,

21 Pages 201-210

▲back to top


21.1 Page 201

▲back to top


Long Thành, Xuân Lӝc.
(17 - 6) Hai tiӇu ÿӝi chi ÿӝi 6 thiêu hӫy 3 căn cӭ phҧn ÿӝng trên ÿѭӡng 1 Sài Gòn - Biên
Hòa và ÿánh tan mӝt bӑn phҧn ÿӝng Cao Ĉài vào xóm Tân HiӋp Ĉông.
(28 - 6) Quұn quân sӵ 2, theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa Chi ÿӝi 1, tұp kích bót Lӧi Hòa (Võ Sa), thu
1 trung liên, 2 tiӇu liên, 8 súng trѭӡng, 2 thùng ÿҥn, 1 máy ÿánh chӳ, 1 ÿLӋn thoҥi. Trұn ÿánh do
binh vұn làm nòng cӕt này khiӃn bӑn giһc và tӅ ngөy hӕt hoҧng lo sӧ vì chúng cho rҵng quân
kháng chiӃn ÿã ÿӝt nhұp vào vùng tҥm chiӃm.
(6 - 7) Ĉàm phán ViӋt – Pháp ӣ Fontainebleau kéo dài ÿӃn 13 – 9 - 1946 không ÿi ÿӃn kӃt
quҧ.
(3 - 9) Ӫy ban huyӋn Long Thành tә chӭc mӝt cuӝc hӑp tҥi ÿӗng Ông Trúc (Phѭӟc An)
Jӗm bӕn lãnh ÿҥo khu và cán bӝ lӵc lѭӧng vNJ trang, ÿӅ ra chӫ trѭѫng tәng diӋt tӅ và thúc ÿҭy
công tác vNJ trang tuyên truyӅn trong toàn huyӋn.
(14 - 9) Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh ký Tҥm ѭӟc vӟi Pháp nhҵm tҥm thӡi hòa hoãn, ÿӗng thӡi
tranh thӫ thӡi gian cӫng cӕ lӵc lѭӧng vӅ mӑi mһt.
(30 - 9) Nҳm thӡi cѫ có tҥm ѭӟc, TӍnh ӫy Biên Hòa phát ÿӝng ÿӧt diӋt ác trӯ gian, phá
hoҥi giao thông và kinh tӃ cӫa giһc. Lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa huyӋn Long Thành gӗm : Bӝ ÿӝi,
7ӵ vӋ cuӝc, Tӵ vӋ chiӃn ÿҩu ÿӝt nhұp vào các xã vùng tҥm chiӃm, giҧi tán 28 ban hӝi tӅ ӣ bӕn
khu và bҳt 11 tên tay sai cho Pháp, xét xӱ, giáo dөc. Ӣ Châu Thành và Xuân Lӝc mӝt sӕ bӑn
Cai tәng, Hѭѫng quҧn ác ôn bӏ trӯng trӏ. Ӣ các sӣ cao su Bình An, An ViӉn, Bình Lӝc, An Lӝc,
Cuӝctѫnay... công nhân tháo gӥ máy móc làm cho hoҥt ÿӝng bӏ ÿình ÿӕn. Giһc Pháp phҧi rút bӓ
hàng loҥt các ÿӗn bót ӣ Long Thành (Phѭӟc Thӑ, Bà Ký, Ông Kèo, Thái ThiӋn, Phѭӟc Lý...),
các xã dӑc lӝ 16 quұn Tân Uyên.
– Tháng 10. Cѫ sӣ cách mҥng vұn ÿӝng nhân dân và cѫ sӣ cӫa ta trong chính quyӅn ÿӏch
ÿӗng loҥt nәi dұy xóa các ban tӅ, tѭӟc vNJ khí lính làng, lұp lҥi chính quyӅn ӣ 3 xã Tân Lұp,
Bình Hòa, Bình Lӝc; mӛi xã lҩy 12 súng, lұp ÿӝi du kích. Sau ÿó, vùng giҧi phóng mӣ rӝng,
thành lұp căn cӭ huyӋn Long Khánh ӣ khu vӵc núi Chӭa Chan.
* Ĉӗng chí Ĉinh Quang Ân, Trung ÿӝi trѭӣng Trung ÿӝi 4 ÿѭӧc công nhân ÿӗn ÿLӅn cao
su Bình Lӝc giúp ÿӥ, ÿã cҧi trang làm linh mөc vào ÿӗn ÿLӅn nghiên cӭu tình hình ÿӏch và ba
hôm sau lúc 21 giӡ 30, ÿã ÿѭa trung ÿӝi tұp kích bót Bình Lӝc, diӋt gӑn 1 trung ÿӝi, bҳt sӕng
tên xӃp bót, thu 1 súng cӕi 60 ly, 5 tiӇu liên, 30 súng trѭӡng. Bӝ ÿӝi phát ÿӝng nhân dân nәi dұy
ÿӕt xe, kho mӫ, tháo gӥ máy móc, dөng cө y tӃ ÿѭa ra căn cӭ. Trұn diӋt bót Bình Lӝc là trұn
ÿánh biӋt ÿӝng sӟm nhҩt ӣ Biên Hòa.
(10 - 10) Trѭӣng ban công tác liên thôn 10 (Long Khánh) bí mұt ÿӝt nhұp nӝi ô thӏ trҩn
Xuân Lӝc giӳa ban ngày, bҳn bӏ thѭѫng tên chánh tәng Liên Khҳc Tѭѫng.
– Tháng 11. Cҧ nѭӟc chia thành 12 khu hành chính và quân sӵ: Khu 7: Bà Rӏa, Biên Hòa,
Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh, Gia Ĉӏnh, Chӧ Lӟn, Sài Gòn.
* Hai chiӃn sƭ NguyӉn Ngӑc Ҭn và ThiӅu Văn Mұn ÿã căng dây thép treo cӡ Tә quӕc ra
giӳa sông Ĉӗng Nai làm bӑn giһc và tay sai mҩt khí thӃ.
* Mӝt ÿҥi ÿӝi lính Cao Ĉài ӣ bót BӃn Gӛ càn vào Bình Ĉa. Bӝ ÿӝi và du kích Bình Ĉa tә
chӭc chӕng càn, tiêu diӋt và làm bӏ thѭѫng hѫn mѭӡi tên.
* Quұn Long Thành ÿәi thành ÿѫn vӏ hành chánh huyӋn, Ӫy ban nhân dân quұn ÿәi thành
Ӫy ban hành chính kháng chiӃn huyӋn. VӅ quân sӵ, Tӵ vӋ chiӃn ÿҩu quân ÿәi thành Du kích
xã; Giҧi phóng quân Long Thành cӫng cӕ lҥi, lұp mӝt ÿҥi ÿӝi lҩy tên Ĉҥi ÿӝi C do ÿӗng chí

21.2 Page 202

▲back to top


/ѭѫng Văn Nho làm Ĉҥi ÿӝi trѭӣng. Ĉҥi ÿӝi C biên chӃ thuӝc vào Chi ÿӝi 10 cӫa tӍnh, nhѭng
Yүn hoҥt ÿӝng trên ÿӏa bàn Long Thành; chi viӋn cho Bà Rӏa 1 trung ÿӝi (do ÿӗng chí HuǤnh
9ăn Ĉҥo chӍ huy) và mӝt trung ÿӝi khác do ÿӗng chí Lung ÿѭa vӅ Biên Hòa.
– Tháng 12. Ban chӍ huy Chi ÿӝi 10 cho giҧi thӇ các “quұn quân sӵ” ÿӇ lұp các “Ban
công tác liên thôn” – tiӅn thân cӫa Quұn ÿӝi dân quân sau này và mӛi xã có “Ban công tác xã”
– tiӅn thân cӫa Xã ÿӝi sau này. Mӛi liên thôn có mӝt trung ÿӝi du kích tұp trung vӟi nhiӅu
nhiӋm vө vӯa vұn ÿӝng nhân dân ӫng hӝ kháng chiӃn vӯa trӯ gian diӋt tӅ, ÿánh ÿӏch phӕi hӧp
Yӟi các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi trên ÿӏa bàn huyӋn.
* Trung ÿӝi 4 phөc kích ÿánh ÿӏch trên lӝ Cây Ĉào – Rҥch Ĉông: thu 2 trung liên.
* Trung ÿӝi 5 do Lê Thoa chӍ huy dùng lӵu ÿҥn tұp kích bót Bà Cô (ThiӋn Tân); sau ÿó
YӅ ÿѭӡng sӕ 8 phөc kích diӋt tiӇu ÿӝi Lê dѭѫng Pháp, diӋt 12 tên, thu 1 trung liên, 4 tiӇu liên.
(16 - 12) Trung ѭѫng Ĉҧng, gӣi ÿLӋn cho Xӭ ӫy lâm thӡi Nam bӝ: “NhiӋm vө cӫa Nam
Eӝ là không ÿӇ cho Pháp ÿem tài sҧn chiӃm ÿѭӧc ӣ Nam bӝ ra ÿánh Trung Bҳc”. Thӵc hiӋn chӍ
thӏ cӫa Xӭ ӫy, TӍnh ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo: Xây dӵng căn cӭ ÿӏa vӳng chҳc, ÿҭy mҥnh chiӃn
tranh du kích, kӃt hӧp vӟi phong trào phá hoҥi cѫ sӣ giao thông, kinh tӃ ÿӏch.
(19 - 12) Bӝ trѭӣng Quӕc phòng ban hành mӋnh lӋnh chiӃn ÿҩu cho bӝ ÿӝi VӋ quӕc quân
và dân quân tӵ vӋ cҧ nѭӟc. Cuӝc kháng chiӃn toàn quӕc bùng nә.
(20 - 12) Ĉêm 19 rҥng ngày 20, Hӗ Chӫ tӏch kêu gӑi toàn quӕc kháng chiӃn.
(22 - 12) Trung ѭѫng ÿҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ra chӍ thӏ toàn dân kháng chiӃn.
1947
* Ĉѭӧc sӵ chӍ ÿҥo cӫa xӭ ӫy và khu ӫy, ÿӗng chí Lê Minh Ĉӏnh vӅ Biên Hòa mӣ các lӟp
Kӑc tұp vӅ ÿLӅu lӋ Ĉҧng, Công tác chi bӝ, Công tác chính trӏ, lӏch sӱ ...
* Ĉѭӧc sӵ ÿӗng ý cӫa Liên hiӋp nghiӋp ÿoàn Nam bӝ và TӍnh ӫy Biên Hòa. NghiӋp ÿoàn
cao su ӣ Long Khánh ÿѭӧc thành lұp. Ĉây là tә chӭc công nhân cao su ÿѭӧc hình thành sӟm
nhҩt ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ. NhiӋm vө chính trong thӡi ÿLӇm này là “biӃn ÿӗn ÿLӅn thành chiӃn
trѭӡng diӋt ÿӏch” và “phá hoҥi kinh tӃ ÿӏch”. Do ÿó, nghiӋp ÿoàn ÿã thành lұp Ĉҥi ÿӝi cao su
thuӝc Chi ÿӝi 10 vӟi nhiӋm vө phá hoҥi cao su ÿӏch và kӃt hӧp vӟi cѫ sӣ bí mұt trong các ÿӗn
ÿLӅn ÿánh diӋt các ÿӗn bót cӫa giһc lұp ra ÿӇ khӕng chӃ các ÿӗn ÿLӅn. Năm 1947, chһt phá hàng
trăm hecta cao su, vҥt vӓ 180 hecta cao su, phá và thu hàng chөc vҥn chén hӭng mӫ và làm
Kӓng các thiӃt bӏ khác.
* Ty công an Biên Hòa chӍ ÿҥo Công an Long Thành xây dӵng Công an xѭӣng; xѭӣng
ÿһt tҥi Phѭӟc Thӑ (Long Thành) chuyên sҧn xuҩt lӵu ÿҥn, nhӗi lҳp súng ÿҥn nhӓ, sӱa chӳa súng
Eӝ binh cho Quӕc vӋ ÿӝi.
– Tháng 1. ChiӃn khu Phѭӟc An thành lұp. Các Ӫy ban hành chính kháng chiӃn, Mһt
trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ ӣ Long Thành ÿã әn ÿӏnh nѫi làm viӋc trên ÿӏa bàn xã Phѭӟc
An. Phѭӟc An là vùng ÿҩt phía nam huyӋn Long Thành dӑc theo tӍnh lӝ 19 diӋn tích 10.997 ha.
Ĉây là nѫi có ÿӏa bàn chiӃn lѭӧc, có ÿӏa hình phӭc tҥp, tӯng là căn cӭ chӫ yӃu cӫa các lӵc
Oѭӧng vNJ trang trong nhӳng ngày ÿҫu chӕng Pháp.
– Tháng 2. Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa công nhân cao su Cây Gáo và nhân dân xã Ĉҥi An dùng
ghe ÿѭa qua sông, Ĉҥi ÿӝi B (Trung ÿӝi 4 và 6) tҩn công ÿӗn Cây Gáo, bҳt sӕng 2 sƭ quan Pháp,
Eӑn còn lҥi bӓ chҥy vào rӯng, thu hàng chөc súng và nhiӅu ÿӗ dùng quân sӵ. Hàng chөc công
nhân sӣ Cây Gáo tràn vào ÿӗn ÿLӅn ÿӕt sҥch toàn bӝ giҩy tӡ công - tra mà chӫ Tây ÿã buӝc hӑ
phҧi ký; nhiӅu công nhân bӓ ÿӗn ÿLӅn xin ÿi theo bӝ ÿӝi chiӃn ÿҩu. Ĉây là trұn ÿҫu tiên hҥ ÿӗn

21.3 Page 203

▲back to top


giһc bҵng súng bӝ binh.
* Ӣ ÿӗn ÿLӅn cao su SIPH, phong trào phá hoҥi cao su non, ÿұp phá chén mӫ liên tөc phát
triӇn làm thiӋt hҥi nһng nӅ cho kinh tӃ giһc.
* Phong trào “phá ÿѭӡng, chһn bѭӟc quân thù” cNJng ÿѭӧc nhân dân Long Thành hѭӣng
ӭng tích cӵc. Các lӝ 15, 17, 19 ÿӅu bӏ ÿào hào ngang rӝng 1 mét ÿӃn 1,2 mét; các cҫu lӟn nhӓ
Kҫu nhѭ bӏ phá sұp khiӃn binh lính Pháp không sao cѫ ÿӝng ÿѭӧc cho ÿӃn 1954.
– Tháng 3. Chi ÿӝi 7 VӋ Quӕc ÿoàn, Quӕc vӋ ÿӝi phөc kích tҥi ngã ba Long Phѭӟc, diӋt
cai tәng Ĉoàn Văn Nhu và tiӇu ÿӝi lính càn cӫa ÿӏch.
* VӋ Quӕc ÿoàn Châu Thành phӕi hӧp vӟi VӋ Quӕc ÿoàn Biên Hòa và dân quân du kích
Tam HiӋp tiӃn công tiêu diӋt, san bҵng bót Vƭnh Cӱu. Sau ÿó, chұn ÿánh diӋt gӑn 1 tiӇu ÿӝi lê
Gѭѫng càn vào truông Nѭӟc NhӍ (Long Bình), diӋt gӑn 1 tiӇu ÿӝi lính Pháp.
* Dân quân du kích Bình Ĉa phөc kích hai ÿҥi ÿӝi lính Cao Ĉài càn vào, tiêu diӋt và làm
Eӏ thѭѫng nhiӅu tên ÿӏch.(23[13])
(17 - 3) VӋ quӕc quân cѭӟp ÿӗn Xà Bang giӃt ÿѭӧc tên chóp Trҫn Châu.
– Tháng 4. Lӵc lѭӧng Chi ÿӝi 10 gӗm 2 ÿҥi ÿӝi vӅ ÿóng ӣ núi Chӭa Chan - căn cӭ HuyӋn
ӫy Xuân Lӝc. Tҥi ÿây, chi ÿӝi ÿã mӣ liên tiӃp nhiӅu trұn ÿánh giao thông ӣ Bҧo Chánh, Trҧng
Táo, Bàu Cá ... thu nhiӅu vNJ khí, tiӋu diӋt nhiӅu sinh lӵc ÿӏch.
* Ĉҥi ÿӝi B (24[14]) cӫa Chi ÿӝi 10 phөc kích tҩn công ÿӏch ӣ Bҧo Chánh, thu nhiӅu vNJ khí
ÿҥn dѭӧc cӫa ÿӏch – gӑi là trұn Bҧo Chánh 1.
– Tháng 5. Chi ÿӝi 10 phөc kích ÿánh ÿoàn tàu ÿӏch tҥi Trҧng Táo thu ÿѭӧc thҳng lӧi lӟn.
Ta thu 20 súng các loҥi, hai ÿҥi liên, nhiӅu ÿҥn dѭӧc và 10 tҩn gҥo.
7Ӎnh ӫy Biên Hòa quyӃt ÿӏnh thành lұp HuyӋn ӫy Xuân Lӝc (Bí thѭ: Ngô TiӃn, Phó Bí
thѭ: Hoàng Ĉình Thѭѫng, Hòang Minh Ĉҳc, các ӫy viên: Lê Văn KiӇu, Lê Ngӑc LiӋu, Tôn
Quang Hҧo, Ĉһng Xuân Thúy, NguyӉn Văn Tҥo, Lê Chân). Tӯ ÿây, Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc hoàn
chӍnh hӋ thӕng tә chӭc tӯ huyӋn ÿӃn xã; tә chӭc Mһt trұn ViӋt Minh tұp trung vào công nhân.
NghiӋp ÿoàn cao su Xuân Lӝc ÿѭӧc thành lұp; kӃ ÿó Công ÿoàn cao su Biên Hòa cNJng ÿѭӧc
thành lұp tҥi Xuân Lӝc.
(5 - 5) Tҥi ChiӃn khu Phѭӟc An, TӍnh ӫy Biên Hòa chӍ ÿӏnh thành lұp HuyӋn ӫy Long
Thành, ÿӗng chí VNJ Hӗng Phô làm Bí thѭ. Sau ÿó, nhiӅu chi bӝ cѫ sӣ ÿѭӧc thành lұp, công tác
phát triӇn Ĉҧng ÿҥt nhiӅu kӃt quҧ.
– Tháng 6. Trұn Bҧo Chánh 2, diӋt mӝt ÿoàn xe lӱa.
* Ban công tác liên thôn 12 (Long Thành) dùng biӋn pháp ÿӏch vұn và ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ
Fӫa linh mөc xӭ ÿҥo Mӻ Hӝi tҩn công ÿӗn Mӻ Hӝi, thu 18 súng, hàng ngàn viên ÿҥn, 100 lӵu
ÿҥn; các binh lính ÿóng ӣ bót nhà thӡ xin ÿi theo kháng chiӃn ÿѭӧc ÿѭa vӅ Phѭӟc An. Ĉây là
trұn ÿӏch vұn lӟn nhҩt ӣ Long Thành, gây biӃn ÿӝng lӟn trong hàng ngNJ tӅ ÿLӋp, ngөy quân,
ngөy quyӅn vùng lӝ 17.
* Cuӕi tháng 6. Ĉӏch mӣ cuӝc càn lӟn vào rӯng sác Phѭӟc An, tàu giһc bӕ trí tӯ Tҳc
Ngӑn tӟi Rҥch Mӟi, ÿӕt phá 4 kho lúa cӫa Liên chi Bình Xuyên và cӫa huyӋn. Quân cách mҥng
Wә chӭc ÿánh trҧ buӝc giһc phҧi rút lui. Sau ÿó, nhân dân Phѭӟc An và các xã lân cұn thӵc hiӋn
(23[13]) Ĉҫu 1946, thӵc dân Pháp ÿã chӫ trѭѫng nҳm bӑn Cao Ĉài ӣ Long Thành nhҵm tұp hӑp thành mӝt lӵc lѭӧng ÿӕi chӑi vӟi
kháng chiӃn. Bӑn Cao Ĉài phҧn ÿӝng ÿã dҫn dҫn nҳm dân thay bӑn hӝi tӅ làm tay sai chӍ ÿLӇm và lұp lӵc lѭӧng vNJ trang ÿánh thuê,
ÿóng ÿӗn bót nhiӅu nѫi ӣ Long Thành và càng lúc càng trӣ thành lӵc lѭӧng tay sai ÿҳc lӵc cӫa thӵc dân Pháp.
(24[14]) Cuӕi năm 1946, Chi ÿӝi 10 thѭӡng hoҥt ÿӝng ӣ Xuân Lӝc. Trung ÿӝi 4, 6 thuӝc Xuân Lӝc nҵm trong ÿӝi hình Ĉҥi ÿӝi B do
ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc làm C trѭӣng, ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân làm C phó, ÿӗng chí Phҥm Văn Khoa làm Chính trӏ viên.

21.4 Page 204

▲back to top


chӫ trѭѫng cҳm cӑc ngăn tàu, sau 15 ngày, các cӱa sông Bà Bӝng, Ba Doi, VNJng Gҩm, Vàm
Cây Khô bӏ hàn kín. Giһc Pháp tӯ ÿó hҫu nhѭ không dám càn vào chiӃn khu Phѭӟc An.
– Tháng 7. TӍnh ӫy Biên Hòa cӫng cӕ lҥi quұn ӫy Châu Thành, chӍ ÿӏnh Ban Chҩp hành
quұn do ÿӗng chí Phҥm Văn Diêu làm Bí thѭ, ÿӗng chí NguyӉn Thӑ Phѭӟc (Trҫn Trӑng An)
giӳ chӭc Trѭӣng công an huyӋn Long Thành, ÿӗng chí Lê Văn Vұn, Phó công an huyӋn Xuân
/ӝc, ÿѭӧc ÿLӅu vӅ giӳ chӭc Trѭӣng công an.
(14 - 7) Chi ÿӝi 10 chһn ÿánh ÿoàn xe lӱa ӣ Bàu Cá (Biên Hòa - Phan ThiӃt) diӋt 200 tên
ÿӏch, thu 60 súng, có cҧ súng ÿҥi liên, trung liên và 2 máy vô tuyӃn ÿLӋn.
* Ĉêm 14 - 7, công nhân, thӧ, hành chính cӫa ÿӗn ÿLӅn An Lӝc gài chҩt nә ÿánh sұp nhà
máy ÿèn, máy nѭӟc, kho dҫu, kho chӭa mӫ ӣ 3 ÿӗn ÿLӅn Pháp.
(19 - 7) Chi ÿӝi 10 ÿánh trұn giao thông Ĉӗng Xoài (quӕc lӝ 14).
– Tháng 8. Dӵa vào cѫ sӣ ӣ Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa, phӕi hӧp ÿánh lҩy kho thuӕc tân
Gѭӧc ӣ ÿây và dөng cө y tӃ ÿӇ chuyӇn vӅ ChiӃn khu Ĉ.
(15 - 8 ÿӃn 15 - 9) Báo cáo chính trӏ hàng tháng cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Chӫ tӏch Lâm
thӡi Cӝng hòa Nam kǤ, Bӝ trѭӣng Nӝi vө Ngөy (Văn thѭ ngày 18 – 9 - 1947. sӕ 9/c) cho biӃt:
Quân cách mҥng liên tөc tҩn công làm tê liӋt hoҥt ÿӝng kinh tӃ (ÿӗn ÿLӅn, vұn tҧi) và hoҥt ÿӝng
hành chính (công chӭc, hӝi tӅ). Các cuӝc kêu gӑi công chӭc ÿào ngNJ không ÿѭӧc hѭӣng ӭng
nhiӅu. ViӋc bҳt cóc các anh em nhà Puccinelli cӫa ngân hàng ĈD Pháp. Phòng Nhì thanh lӑc
nhân viên BӋnh viӋn tâm thҫn. Sau cùng là viӋc quân ÿӝi Cao Ĉài ÿã kӃt thúc thӡi kǤ tә chӭc và
tham gia ngày càng nhiӅu vào các cuӝc hành quân bình ÿӏnh.
(2 - 9) HuyӋn Long Thành tә chӭc lӉ kӹ niӋm Quӕc khánh tҥi ChiӃn khu Phѭӟc An. Gҫn
10.000 ngѭӡi dân trong huyӋn vѭӧt qua ÿӗn bót ÿӏch vӅ dӵ lӉ và tham dӵ cuӝc tuҫn hành biӇu
Gѭѫng lӵc lѭӧng trên ÿѭӡng Bàu Bông tӯ ÿêm kéo dài ÿӃn sáng vӟi các chѭѫng trình hӝi diӉn
Yăn nghӋ tѭng bӯng. Ĉây là cuӝc lӉ lӟn nhҩt trong 9 năm kháng chiӃn, tҥo nên khí thӃ chѭa
Wӯng có trong nhân dân tӯ trѭӟc ÿӃn giӡ.
– Cuӕi tháng 9. Giһc Pháp dùng tàu chiӃn, bӝ binh, máy bay ném bom chia làm nhiӅu
Kѭӟng và cho 100 lính nhҧy dù xuӕng Ĉӗng Lӟn, Mѭѫng ĈLӅu tҩn công vào chiӃn khu Phѭӟc
An. Các lӵc lѭӧng võ trang chұn ÿánh ÿӏch quyӃt liӋt ӣ tҩt cҧ các hѭӟng; ÿӃn 14 giӡ, giһc
không tiӃn ÿѭӧc phҧi rút lui vӟi 100 tên chӃt và bӏ thѭѫng. Do kinh nghiӋm cӫa trұn này, phong
trào “cҳm cӑc chӕng dù” ÿѭӧc phát ÿӝng, nhân dân chһt cây rӯng cҳm khҳp các ÿӗng trӕng phӫ
kín 100 ha vùng Ĉӗng Lӟn, Mѭѫng ĈLӅu, Láng Giӗng, Rҥch Mӟi khiӃn bӑn lính nhҧy dù phҧi
lái dù vào rӯng và chӍ kӏp tháo dù mà chҥy.
– Tháng 10. TӍnh ӫy Biên Hòa triӋu tұp hӝi nghӏ cán bӝ Ĉҧng toàn tӍnh lҫn thӭ 2 tҥi Mӻ
/ӝc, Tân Uyên ÿӇ kiӇm ÿLӇm phong trào kháng chiӃn ӣ ÿӏa phѭѫng cӫng cӕ tә chӭc lãnh ÿҥo
và ÿoàn thӇ cӭu quӕc. Hӝi nghӏ cӱ ÿӗng chí: NguyӉn Văn Ký: Bí thѭ, HuǤnh Văn LNJy: Phó Bí
thѭ, Chӫ nhiӋm Mһt trұn ViӋt Minh, HuǤnh Văn NghӋ: QuyӅn chӫ tӏch Ӫy ban Hành chánh
kiêm Ӫy viên Quân sӵ tӍnh, NguyӉn Văn Trӏ: Phө trách Ĉoàn Thanh niên Cӭu quӕc, NguyӉn
Thanh Tâm: Phө trách Phө nӳ Cӭu quӕc, Phҥm Văn Khoai: Phө trách Nông dân Cӭu quӕc.
ĈӇ tăng cѭӡng vai trò quҧn lý cӫa chính quyӅn cách mҥng, lãnh ÿҥo sӵ nghiӋp kiӃn quӕc
ÿi ÿôi vӟi kháng chiӃn, Hӝi nghӏ quyӃt ÿӏnh thành lұp mӝt sӕ ty: Ty kinh tӃ tài chánh (Trѭӣng
ty: Trӏnh Văn Kính), Ty thông ty tuyên truyӅn (Trѭӣng Ty: Hoàng Tam KǤ), Ty giáo dөc
(Trѭӣng Ty: Hoàng Minh ViӉn), Ty y tӃ (Trѭӣng Ty: BS. Võ Cѭѫng, kiêm Trѭӣng ban Quân y
chi ÿӝi 10).
* Ĉҥi ÿӝi B tұp kích bҩt ngӡ bót cҫu La Ngà: diӋt và bҳt sӕng toàn bӝ 1 trung ÿӝi ÿӏch,

21.5 Page 205

▲back to top


thu toàn bӝ vNJ khí, quân dөng; phá bҵng bót, ÿӕt cҫu La Ngà.
* Ӣ nhà máy cѭa B.I.F, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa ÿӗng chí Trҫn Ĉҥi ThiӋn (tӭc Thành, tӭc
NguyӉn Văn BiӇn), tә chӭc công ÿoàn Hӗ Hòa ÿã phát triӇn nhanh chóng; thu hút 2/3 công
nhân, cҧ thҫy thӧ ÿӅu tham gia. Công ÿoàn ÿã tә chӭc viӋc lҩy nhiên liӋu, dөng cө gӣi ra căn cӭ
cho Binh công xѭӣng và ÿӗng thӡi tә chӭc phá hoҥi sҧn xuҩt, cѫ sӣ vұt chҩt cӫa giһc.
* Hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi cӫa Ӫy ban hành chính kháng chiӃn Nam bӝ, các công chӭc, trí
thӭc bӓ sӣ làm ra chiӃn khu tham gia kháng chiӃn: Lѭѫng Văn Nho (công chӭc Kho bҥc Biên
Hòa), HuǤnh Văn Ĉҥo (Chính lөc sӵ Tòa án Biên Hòa), thҫy giáo NguyӉn Văn NgNJ (sau lҩy
tên là Hoàng Minh ViӉn), HiӋu trѭӣng trѭӡng Bá nghӋ Võ Kim Ĉôi... Mӝt sӕ trí thӭc khác tuy
không ÿi kháng chiӃn, nhѭng có cҧm tình và ӫng hӝ ViӋt Minh: BS NguyӉn Văn Hoài, BS.
NguyӉn Sѫn Cao, DS. Hӗ Văn Lâm, chӫ hiӋu thuӕc tây Hӗ Văn Gia...
* Chi ӫy Chi ÿӝi 10 xuҩt bҧn báo 6ͱ M̩ng, báo Ti͇ng Rͳng... phát hành tӟi các phân ÿӝi.
(14 - 10) Chi ÿӝi 10 tұp trung lӵc lѭӧng gӗm 400 ngѭӡi, 300 súng trѭӡng, 30 tiӇu liên, 8
trung ÿӝi, 2 ÿҥi liên, 6 phóng lӵu ÿҥn, 2 quҧ bom ÿLӋn phөc kích ÿánh ÿoàn xe lӱa cӫa ÿӏch ӣ
Bàu Cá; diӋt 200 tên, trong ÿó có hai sƭ quan cҩp úy cӫa Pháp và thu 60 súng các loҥi, 3 máy vô
tuyӃn.
(3 - 11) Xӭ ӫy Nam bӝ quyӃt ÿӏnh thành lұp Phòng dân quân Nam bӝ ÿӇ tә chӭc và phát
triӇn lӵc lѭӧng dân quân. TӍnh ÿӝi bӝ dân quân Biên Hòa thành lұp tҥi Xuân Lӝc; các huyӋn lұp
HuyӋn ÿӝi bӝ dân quân vӟi ÿӝi du kích tұp trung; mӛi xã thành lұp ÿӝi du kích xã và tә chӭc
dân quân.
(11 - 11) Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa hai bӗi bàn, 2 chiӃn sƭ công tác thành Biên Hòa ÿã ÿһt mìn
Gѭӟi gҫm bàn tiӋc cӫa bӑn sƭ quan Pháp ÿang ăn mӯng lӉ kӹ niӋm chiӃn thҳng Ĉӭc hӗi thӃ
chiӃn thӭ nhҩt tә chӭc ӣ văn phòng nhà máy cѭa B.I.F làm mӝt sӕ tên chӃt và bӏ thѭѫng. Trұn
ÿánh táo bҥo này khiӃn bӑn ÿӏch hӕt hoҧng, tăng cѭӡng viӋc dò xét công nhân.
(19 - 12) Kӹ niӋm 1 năm ngày toàn quӕc kháng chiӃn, ban chӍ huy Chi ÿӝi 10 chӫ ÿӝng
Pӣ trұn ÿánh Ĉӗng Xoài trên lӝ 14. Chi ÿӝi tұp trung 8 trung ÿӝi vӟi ý ÿӏnh diӋt ÿoàn xe lӟn
Fӫa ÿӏch, ta dùng mìn lõm Bazoomin ÿӇ diӋt xe AM. Trұn ÿánh không ÿҥt kӃt quҧ theo kӃ
hoҥch, nhѭng hӫy ÿѭӧc 1 xe tăng ÿӏch, 9 xe chӣ lính và bҳt sӕng 1 sӕ tù binh.
1948
* TӍnh ӫy Biên Hòa tә chӭc hӝi nghӏ ÿҥi biӇu toàn Ĉҧng tҥi Cây Cҫy (ChiӃn Khu Ĉ).
Ĉӗng chí Hoàng Dӵ Khѭѫng, Bí thѭ Khu ӫy miӅn Ĉông vӅ dӵ, chӍ ÿҥo hӝi nghӏ. Hӝi nghӏ ÿã
ÿҥt ÿѭӧc sӵ nhҩt trí cao, qua bҫu cӱ công khai ÿã bҫu ra ban chҩp hành:
Ĉӗng chí: Phҥn Văn Thuұn - Bí thѭ, Trѭӣng Công an.
Ĉӗng chí: HuǤnh Văn LNJy - Phó bí thѭ, Chӫ nhiӋm Mһt trұn ViӋt Minh.
Ĉӗng chí: HuǤnh Văn NghӋ - Phó bí thѭ, Chӫ tӏch Ӫy ban hành chánh, Chi ÿӝi trѭӣng
Chi ÿӝi 10.
* Theo chӍ ÿҥo cӫa Xӭ ӫy và Khu ӫy, chi ÿӝi 10 xây dӵng thành Trung ÿoàn 310 gӗm 3
tiӇu ÿoàn: Lê Lӧi, Quӕc Tuҩn, Quang Trung. Quân sӕ 2.000 ngѭӡi, ÿѭӧc trang bӏ vNJ khí ÿҫy
ÿӫ. Theo chӍ ÿҥo cӫa TӍnh ӫy, chӍ ÿӇ TiӇu ÿoàn Lê Lӧi làm nhiӋm vө cѫ ÿӝng phӕi hӧp vӟi dân
quân du kích bҧo vӋ căn cӭ; ÿѭa hai tiӇu ÿoàn Quang Trung và Quӕc Tuҩn áp sát thӏ xã, thӏ trҩn
ÿánh giao thông, gӥ ÿӗn bót hӛ trӧ du kích hoҥt ÿӝng vùng tҥm chiӃm. Nhӡ ÿó, ÿӃn giӳa năm
1948, TӍnh ÿӝi Dân quân du kích ÿã xây dӵng ÿѭӧc lӵc lѭӧng ÿӃn 12.000 ÿӝi viên làm nòng cӕt
phát triӇn chiӃn tranh toàn dân khҳp các xã trong tӍnh.
* Ĉҫu năm 1948, tѭӟng De Latour ÿѭӧc cӱ sang Nam bӝ, bҳt ÿҫu thӵc hiӋn chiӃn thuұt

21.6 Page 206

▲back to top


³ÿLӇm và ÿѭӡng”: Xây hӋ thӕng tháp canh dày dһc theo trөc giao thông nhҵm cҳt hành lang vұn
chuyӇn cӫa cách mҥng ÿӗng thӡi dùng tháp canh nhѭ phѭѫng tiӋn lҩn chiӃm thӑc sâu vào căn
Fӭ kháng chiӃn theo kiӇu gӑi là “vӃt dҫu loang”.
– Tháng 1. Trұn Phѭӟc Cang: Ĉoàn xe ÿӏch 10 chiӃc tӯ Biên Hòa chҥy xuӕng Long
Thành ÿӃn Phѭӟc Cang thì ÿөng mìn phҧi dӯng lҥi. Bӝ ÿӝi nә súng, xung phong, ÿánh giáp lá
cà. Xe thiӃt giáp tӯ cuӕi ÿoàn xe chҥy lên, bӏ ÿҥn chӕng tăng A.T bҳn, nhѭng không cháy. Ĉӏch
Kӕt hoҧng quay vӅ Biên Hòa. KӃt quҧ: DiӋt ÿoàn xe quân sӵ 10 chiӃc, thu 1 trung liên, nhiӅu
súng trѭӡng và ÿҥn dѭӧc.
(8 - 1) Ĉҥi ÿӝi La Nha cҧi trang giҧ làm lính Pháp phӕi hӧp cùng nhân mӕi (nӝi ӭng)
trong binh lính ngөy, ÿӝt nhұp thӏ trҩn Xuân Lӝc ÿánh bót Cai tәng Thuҫn, gӑi hàng toàn bӝ
ÿӏch, thu 30 súng.
(12 - 1) 300 tên ÿӏch theo ÿѭӡng sông kéo vào càn quét xã Long ĈLӅn, ÿӃn 14 giӡ chúng
rút vӅ trên 21 chiӃc ghe chӣ ÿҫy lính và ÿӗ ÿҥc cѭӟp giұt ÿѭӧc, rӁ vào Rҥch Bҳc thì lӑt vào ÿӝi
hình phөc kích 18 ghe ÿi ÿҫu bӏ ÿánh ÿҳm, diӋt 50 tên; thu 25 súng, trong ÿó có 2 trung liên.
(15 ÿӃn 16 - 1) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng mӣ
Uӝng tҥi ViӋt Bҳc: 1/ Xác ÿӏnh cuӝc kháng chiӃn chuyӇn qua giai ÿRҥn II là “cҫm cӵ”; 2/ QuyӃt
ÿӏnh chӍnh ÿӕn quân giӟi, quân khu, quân y... cho quân ÿӝi; 3/ ĈӅ ra khҭu hiӋu: “tăng gia sҧn
xuҩt; tӵ cҩp, tӵ túc”...
(25 - 1) Thành lұp các liên khu trong cҧ nѭӟc ÿӇ tăng cѭӡng chӍ ÿҥo chiӃn tranh. Bҧy khu
ӣ Bҳc bӝ ÿәi thành liên khu 1, 10, 3. Bӕn khu ӣ Trung bӝ ÿәi thành hai liên khu 4 và 5. Nam bӝ
thành mӝt liên khu có 3 khu 7, 8, 9 và ÿһc khu Sài Gòn - Chӧ Lӟn.
(28 - 1) Công nhân các sӣ cao su An ViӉng, Bình Sѫn, Ĉҩt Ĉӓ ÿӗng lӑt phóng hӓa ÿӕt
kho tàng, nhà máy ӣ các khu ÿӗn ÿLӅn. Hàng ngàn công nhân cùng gia ÿình di cѭ ra vùng tӵ do
theo kháng chiӃn.
– Trung tuҫn tháng 3. Sau chiӃn thҳng La Ngà, ӣ thӏ xã Biên Hòa, ta ÿҭy mҥnh công tác
tuyên truyӅn; ÿӗng bào, ÿһc biӋt các giӟi kinh doanh, các gia ÿình giàu có, các chӫ lò gҥch, lò
Jӕm, hҫm ÿá ӣ Tân Vҥn, Bӱu Hòa, Tân Thành, Bӱu Long tӵ nguyӋn nӝp thuӃ và ӫng hӝ kháng
chiӃn. Hӝi Phұt giáo trong thӏ xã Biên Hòa ÿҭy mҥnh hoҥt ÿӝng: Cҫu siêu cho chiӃn sƭ trұn
vong, vұn ÿӝng tăng chúng và tín ÿӗ tham gia làm hӝi viên danh dӵ cӫa Mһt trұn ViӋt Minh,
Oұp quƭ cӭu quӕc ӫng hӝ kháng chiӃn, ÿem cҧ chuông ÿӗng, ÿӗ tӵ khí bҵng ÿӗng gӣi cho công
binh xѭӣng làm vNJ khí ÿánh giһc.
(1 - 3) Chi ÿӝi 10 dӵa vào tin tӭc cӫa Chi Quân báo do Bùi Trӑng Nghƭa chӍ huy ÿã mӣ
trұn ÿánh giao thông La Ngà (QL. 20 Sài Gòn – Ĉà Lҥt). Mӝt ÿoàn quân xa Pháp, trên ÿѭӡng
Sài Gòn – Ĉà Lҥt bӏ phөc kích: DiӋt 150 lính lê dѭѫng, 25 sƭ quan (trong ÿó có 2 ÿҥi tá là De
Sérigné và Patruit); bҳt sӕng trung úy Jeffrey; diӋt 59/70 xe quân sӵ. Sau trұn ÿánh, ÿҥi tá
Talès, chӍ huy trѭӣng Ĉӗng Nai Thѭӧng tӵ sát vì sӧ trách nhiӋm.
(19 - 3) Tҥi cҫu Bà Kiên, tә du kích do ÿӗng chí Hai Cà (tӭc Trҫn Công An) chӍ huy,
dùng thang bí mұt áp sát ÿӏch, ném lӵu ÿҥn tiӋu diӋt ÿӏch trong tháp canh. Ta tiêu diӋt 11 tên
lính, thu 8 súng và 20 quҧ lӵu ÿҥn. Trұn ÿánh ÿѫn giҧn nhѭng ÿem lҥi hiӋu quҧ cao, mӣ ra kӻ
thuұt ÿánh tháp canh, làm phá sҧn kӃ hoҥch De Latour cӫa Pháp. Do ÿó, ngày 19 - 3 ÿѭӧc xem
là ngày truyӅn thӕng cӫa binh chӫng ÿһc công quân ÿӝi nhân dân ViӋt Nam.
(27 - 3) Bӝ Tѭ lӋnh Khu ra quyӃt ÿӏnh thành lұp Trung ÿoàn 310, trên cѫ sӣ Chi ÿӝi 10
ÿӇ thӕng nhҩt vӟi tә chӭc quân ÿӝi toàn quӕc.
– Tháng 4. Công An Biên Hòa khám phá tә chӭc gián ÿLӋp cӫa ÿӏch cài trong Ban Ca

21.7 Page 207

▲back to top


Nӏch “Thanh niên Bҧo Quӕc ÿoàn”.
– Tháng 5. Trung ÿoàn 310 trao trҧ tù binh là Trung úy Jeffrey tҥi bót Cây Ĉào. ViӋc làm
này ÿã tăng cao uy tín và chính nghƭa cӫa lӵc lѭӧng kháng chiӃn.
– Tháng 6. TiӇu ÿoàn 303 (khu) ÿánh trұn Ĉӗng Lách (ThiӋn Tân): 11 lính Âu Phi xin
hàng.
– Giӳa năm. TӍnh ӫy Biên Hòa, trong Hӝi nghӏ BCH tҥi huyӋn Châu Thành tә chӭc tҥi
Cây Cҫy (chiӃn khu Bình Ĉa), quyӃt ÿӏnh phân chia lҥi chiӃn trѭӡng: 1/ Các xã tҧ ngҥn sông
Ĉӗng Nai, tӯ Bình Long, Lӧi Hòa, Tân Phú ÿӃn Ĉҥi An (thuӝc quұn Tân Uyên) ÿѭӧc chuyӇn
giao vӅ quұn Châu Thành ÿӇ tҥo ÿӏa bàn ÿӭng chân rӝng hѫn tiӃn công vào thӏ xã; 2/ Quұn
Châu Thành ÿәi tên là huyӋn Vƭnh Cӱu; 3/ Xã Bình Trѭӟc lҩy tên thӏ xã Biên Hòa.
– Tháng 7. Xӭ ӫy triӋu tұp Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu toàn Nam bӝ tҥi kinh Năm Ngàn (chiӃn khu
Ĉӗng Tháp). Ĉӗng chí Lê Duҭn thay mһt Ban Thѭӡng vө Trung ѭѫng Ĉҧng chӫ trì ÿҥi hӝi. Ĉҥi
Kӝi ÿã ÿánh giá và xác ÿӏnh nhiӋm vө: Ĉánh vào dӵ trӳ chiӃn lѭӧc cӫa ÿӏch và bҧo vӋ dӵ trӳ
kháng chiӃn.
– Thӵc hiӋn nghiӋt quyӃt Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu Xӭ ӫy, Khu ӫy miӅn Ĉông, Bӝ chӍ huy khu 7
chӍ ÿҥo các tӍnh: 1/ Ĉánh mҥnh vào hұu phѭѫng ÿӏch, gây cѫ sӣ ÿӏch hұu, bóp hҽp vòng kiӇm
soát cӫa chúng; 2/ Phá hoҥi trӑng tâm kinh tӃ ÿӏch (cao su), cҳt ÿѭӡng giao thông ÿӏch; 3/ Mӣ
Uӝng khu giҧi phóng, kiӃn thiӃt căn cӭ ÿӏa, dӵ trӳ mùa màng cӫa ta; 4/ Tích cӵc phòng ÿӏch, tiӃn
hành ÿӏch ngөy vұn, mӣ rӝng công tác quӕc dân thiӇu sӕ.
Ĉӕi vӟi các nhiӋm vө trên, tӍnh Biên Hòa ÿã ÿҥt ÿѭӧc kӃt quҧ tính ÿӃn cuӕi năm 1948
nhѭ sau: 1/ TiӇu ÿoàn Quӕc Tuҩn, Quang Trung cӫa Trung ÿoàn 310 (25[15]) hӛ trӧ du kích các
xã chһn ÿánh phá giao thông ÿӏch trên các tuyӃn quӕc lӝ 1, 15, 20; Liên ÿoàn Cao su Biên Hòa
ÿã huy ÿӝng lӵc lѭӧng công nhân chһt phá 26.000 ha vѭӡn cao su, ÿӕt ÿә 252.797 kg mӫ; 3/
Thành lұp Phòng Quӕc dân thiӇu sӕ, cӱ cán bӝ hӝi nhұp và vұn ÿӝng 3.200 ngѭӡi (trong tәng
Vӕ 35.000 ngѭӡi Châu ro, Stiêng, Mҥ, Chàm) các dân tӝc ít ngѭӡi tham gia tích cӵc kháng
chiӃn.
– Tháng 8. Ĉҥi ÿӝi chӫ lӵc 2775 tҩn công ÿӗn Phѭӟc Lý do 1 ÿҥi ÿӝi ÿӏch ÿóng giӳ: diӋt
2 trung ÿӝi, thu 12 súng.
– Tháng 9. Các ÿҥi ÿӝi 2774, 2775, 2776 phӕi hӧp vӟi du kích Phѭӟc Thӑ, Thái ThiӋn,
Long Tân, Mӻ Hӝi liên tiӃp bҿ gãy các cuӝc càn diӉn ra trong nhӳng tháng cuӕi năm 1948: diӋt
150 tên Pháp và ngөy, thu 60 súng và ÿұp tan âm mѭu phá hoҥi mùa màng cӫa ÿӏch.
* Du kích liên xã Phú Hӳu – Phѭӟc Khánh (Long Thành) liên tөc bao vây, bҳn tӍa, khӕng
chӃ bót Rҥch MiӉu và Rҥch MiӉng Sành suӕt 1 tháng: ÿӏch phҧi bӓ bót mà rút.
(28 - 9) Bӝ Tѭ lӋnh Nam bӝ mӣ Hӝi nghӏ Quân sӵ mӣ rӝng bàn chӫ trѭѫng cӫa Xӭ ӫy vӅ
viӋc chuҭn bӏ mӑi ÿLӅu kiӋn ÿӇ chuyӇn sang tәng phҧn công vӟi phѭѫng châm “du kích chiӃn là
chính, vұn ÿӝng chiӃn là phө, ÿҭy mҥnh vұn ÿӝng tiӃn tӟi”. Trong Hӝi nghӏ này, ÿӗng chí Lê
Duҭn, Bí thѭ Xӭ ӫy ÿӑc báo cáo nêu lên nhӳng nhiӋm vө cҩp bách: chҩn chӍnh lҥi bӝ máy chӍ
huy, xây dӵng ba thӭ quân, rèn luyӋn lҥi bӝ ÿӝi, tә chӭc bӝ máy quân giӟi, quân nhu, gia tăng
công tác chính trӏ ÿӏch vұn, ÿҭy mҥnh phong trào thi ÿua giӃt giһc lұp công.
(8 – 14 - 12) Công nhân cao su Long Khánh phá 50 ha cao su, 28.000 chén mӫ; công
nhân An Lӝc ÿã ÿӕt nhà xông mӫ, làm hӓng 64 xe goòng sҳt, 25.7000 kg mӫ gây thiӋt hҥi trӏ
giá 2 triӋu ÿӗng tiӅn Ĉông Dѭѫng.
(25[15]) Bҩy giӡ Chi ÿӝi 10 chuyӇn thành Trung ÿoàn 310; ÿҫu năm 1949, Trung ÿoàn 310 Biên Hòa nhұp cùng Trung ÿoàn 301 (Thӫ
'ҫu Mӝt) thành liên Trung ÿoàn 301 – 310. Vào năm 1951 khi nhұp 2 tӍnh Biên Hòa - Thӫ Dҫu Mӝt thành tӍnh Thӫ Biên.

21.8 Page 208

▲back to top


– Cuӕi năm. TӍnh ӫy Biên Hòa chӍ ÿӏnh nhân sӵ thành lұp Thӏ xã ӫy Biên Hòa (sang ÿҫu
Qăm 1949, thành lұp Ӫy ban Hành chánh Kháng chiӃn thӏ xã Biên Hòa). Bӝ máy kháng chiӃn
thӏ xã ÿһt ӣ 3 nѫi: Khánh Vân, Bình Ĉa và Hӕ Cҥn. Tӯ Hӕ Cҥn (Tân Phong) Thӏ ÿӝi Biên Hòa
xâm nhұp vào Bàu Hang, xây dӵng nѫi này thành bàn ÿҥp vӳng mҥnh, ÿào hào chӕng xe cѫ
giӟi và ÿánh trҧ bӑn biӋt kích Pa - ren; và mһt khác tӯ Hӕ Cҥn, xúc tiӃn viӋc xây dӵng và phát
triӇn cѫ sӣ mұt ӣ khҳp khu vӵc nӝi ô: tiӃp nhұn sӵ ӫng hӝ vұt chҩt cӫa nhân dân thӏ xã cho
kháng chiӃn, tiӃn hành công tác ÿӏch vұn, ngөy vұn, công tác thu thұp ÿӏch tình.
1949
* Hѫn 2.000 công nhân cao su Long Khánh ÿѭӧc Ĉҧng bӝ ÿѭa vӅ chiӃn khu Ĉ, xây dӵng
Făn cӭ ÿӏa, lұp các xã Dân Chӫ, Cӝng Hòa, Tӭ HiӋp... sҧn xuҩt, ӫng hӝ kháng chiӃn; hàng ngàn
công nhân khác chuyӇn vӅ căn cӭ Phѭӟc Cѫ (Bà Rӏa), Phѭӟc An (Long Thành) vӯa tăng gia
Vҧn xuҩt, vӯa ÿóng góp, ӫng hӝ kháng chiӃn.
* Nhӡ chӫ trѭѫng “tӵ túc” cӫa Ӫy ban hành chính kháng chiӃn, phong trào tăng gia sҧn
xuҩt ӣ vùng căn cӭ phát triӇn mҥnh: Vө mùa 1948 – 1949 ӣ vùng căn cӭ thu hoҥch tăng gҩp hai
Oҫn năm 1947.
* Ty giáo dөc tӍnh mӣ trѭӡng TiӇu hӑc ӣ chiӃn khu vӯa dҥy văn hóa cho con em trong
Făn cӭ, làm nòng cӕt phát triӇn phong trào xóa mù chӳ trong căn cӭ.
* Trung ÿoàn 310 tә chӭc trѭӡng ThiӃu sinh quân vӯa dҥy văn hóa vӯa dҥy quân sӵ
nhҵm ÿào tҥo cán bӝ, chiӃn sƭ tѭѫng lai cho kháng chiӃn.
* Thӵc dân Pháp ÿҭy mҥnh lҩn chiӃm và bình ÿӏnh chiӃn trѭӡng Nam bӝ. Chúng tә chӭc
nhiӅu cuӝc càn và dӵng hӋ thӕng tháp canh, ÿӗn bót khҳp nѫi, nhҵm khӕng chӃ lӵc lѭӧng cách
Pҥng. Tҥi Biên Hòa, giһc ÿã xây thêm 79 tháp canh, tăng thêm 2.394 tên lính; tұp trung quân
ÿánh phá chiӃn khu Ĉ, chiӃn khu Rӯng Sác.
– Tháng giêng. Thѭ sӕ 13/c ngày 5 – 2 - 1949 cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Chӫ tӏch
“Chánh phӫ lâm thӡi Nam ViӋt Nam”. Thӕng ÿӕc Nam ViӋt Nam, Sài Gòn. v/v. Báo cáo t͝ng
quát tháng1 - 1949: Hoҥt ÿӝng “khӫng bӕ” có phҫn gia tăng.
– Tháng 2. Thѭ sӕ 10/c ngày 3 – 3 - 1949 cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Chӫ tӏch chính phӫ
lâm thӡi Nam ViӋt Nam. Thӫ hiӃn Nam ViӋt Nam, Sài Gòn. V/v Báo cáo t͝ng quát tháng 2 -
1949: Ĉây là thӡi kǤ ÿһc biӋt sôi ÿӝng do có sӵ gia tăng hoҥt ÿӝng khӫng bӕ ... có thӇ giҧi thích
cho sӵ bҳt ÿҫu kӃ hoҥch tәng công kích. Bӝ chӍ huy VM thu hút dân chúng nhҩt là ӣ nông thôn
và tұp hӧp trong các vùng hӑ kiӇm soát ... làm cho thêm dân di cѭ lên thành phӕ.
– Tháng 3. Thѭ sӕ 33/c ngày 16 – 4- 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Chӫ tӏch CPLT
miӅn Nam ViӋt Nam, Sài Gòn. V/v. Báo cáo t͝ng quát tháng 3 - 1949: Hoҥt ÿӝng VM giҧm
trong các tháng cuӕi cùng, bәng gia tăng ÿӝt ngӝt. ChuyӃn xe lӱa cӫa B.I.F lҥi bӏ tháo bù lon
ÿѭӡng rҫy. Ĉӗn ÿLӅn Delage bӏ chһt 5.000 cây cao su. Mӝt nhà máy xay thóc ӣ làng Tân Vҥn bӏ
ÿӕt. ... Trong ÿêm 8 ÿӃn 9.3 ÿӗn ga Biên Hòa bӏ bӭng do nӝi phҧn cӫa 4 lính pháo binh ĈD.
Cuӝc hành quân quan trӑng nhҩt ÿѭӧc thӵc hiӋn ÿӇ giҧi vây các vùng xung quanh Tân Ba và
Tân Uyên ...
– Tháng 3. Ĉҥi ÿӝi La Nha, theo ÿѭӡng xe lӱa tӯ Dҫu Giây tiӃn xuӕng, cҧi trang thành
lính Pháp, ÿӝt kích bҩt ngӡ ÿӗn Tân Lұp: Tѭӟc toàn bӝ vNJ khí ÿӏch, thu 20 súng và nhiӅu ÿҥn.
* Lӵc lѭӧng Công an tӍnh phát hiӋn mӝt tә chӭc gián ÿLӋp tҥi Long Thành do tên Minh -
Phó bí thѭ huyӋn cҫm ÿҫu. Ĉây là tә chӭc ViӋt quӕc - ViӋt cách ÿѭӧc thӵc dân Pháp cài vào
hàng ngNJ Ĉҧng. Trong thӡi gian hoҥt ÿӝng ӣ các cѭѫng vӏ quan trӑng cӫa huyӋn ӫy Long
Thành, nhóm gián ÿLӋp này ÿã gây nên nhiӅu tәn thҩt cho cách mҥng, thӫ tiêu nhӳng ÿҧng viên

21.9 Page 209

▲back to top


nòng cӕt, tuyên truyӅn ÿѭӡng lӕi phҧn cách mҥng, gây mҩt ÿoàn kӃt trong nӝi bӝ, chia rӁ giӳa
Eӝ ÿӝi và huyӋn, báo tin cho tình báo Pháp.
* Ĉӏch mӣ cuӝc càn quét lӟn vào chiӃn khu Ĉ nhҵm tiêu diӋt Khu bӝ khu 7, căn cӭ tӍnh
và các xѭӣng quân giӟi, các xѭӣng sҧn xuҩt cӫa ta ӣ Hàng Dài, Lҥc An, vàm Sông Bé. Ta
chӕng càn, tiêu diӋt 4 xe tăng tҥi bӃn Chang Chang.
– Tháng 4. Thѭ sӕ 50 ngày 7 – 5 - 1949 cӫa chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi chӫ tӏch Chính phӫ
lâm thӡi Nam ViӋt Nam. Thӫ hiӃn Nam ViӋt Nam. v/v Báo cáo t͝ng quát tháng 4 - 1949. Hoҥt
ÿӝng cӫa VM tăng cѭӡng, ÿһc biӋt vӅ tuyên truyӅn và các hành ÿӝng khӫng bӕ ÿѭӧc xem nhѭ
báo hiӋu mӝt giai ÿRҥn mӟi khuҩy ÿӝng toàn bӝ. ... Các thӧ rèn, thӧ tiӋn và thӧ ÿúc .v.v. ÿѭӧc
“bҳt” ÿi ÿӇ làm súng ӕng.
– Tháng 5. Thѭ sӕ 71/c, ngày 9 – 6 - 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Chӫ tӏch Chính
phӫ lâm thӡi Nam ViӋt Nam. Thӫ hiӃn Nam ViӋt. V/v Báo cáo tình hình chung tháng 5 - 1949:
Tình hình nhìn chung gҫn nhѭ vүn giӳ nguyên. Cuӝc pháo kích ÿә máu xҧy ra ngày 12 – 5 -
1949 khi mӝt chuyӃn xe lӱa ÿi tӯ Biên Hòa, bӏ tҩn công mãnh liӋt vào 17 giӡ, sau khi cán 3 quҧ
mìn trong vùng Dƭ An (Gia Ĉӏnh).
(1 - 5) Phong trào ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng, bӟt giӡ làm, ÿòi khóan công, khoán viӋc tӵ
quҧn, bӟt lính ÿi kèm cӫa công nhân ӣ các sӣ cao su càng ngày càng phát triӇn mҥnh; do ÿó bӑn
ÿӏch khӫng bӕ rҩt dӳ. Nhân vө ÿӏch bҳn chӃt anh Dѭ, toàn bӝ công nhân và gia ÿình trong sӣ
'ҫu Dây và các sӣ cao su lân cұn ÿã tә chӭc thành mӝt cuӝc mít - tinh lӟn tӕ cáo tӝi ác cӫa
giһc. Bӑn chúng ÿã ÿѭa 4 xe bù lu ÿӃn ÿӇ ÿàn áp, nhѭng trѭӟc khí thӃ cӫa quҫn chúng giһc phҧi
nhѭӧng bӝ.
– Tháng 6. Sáu tháng ÿҫu năm, ÿӝi chuyên môn ÿánh ÿѭӡng sҳt cӫa Biên Hòa do ÿӗng
chí Hoàng Phùng Ĉӭc chӍ huy ÿánh 15 trұn trên ÿѭӡng sҳt, làm hӓng 13 ÿҫu máy xe lӱa Pacific
trên tuyӃn ÿѭӡng sҳt Biên Hòa – Phan ThiӃt; có trұn diӋt 150 tên lính Lê dѭѫng hӝ tӕng; các
ÿѭӡng giao thông quӕc lӝ 1, 15, 16, 24 bӏ ÿào phá, ÿҳp vұt cҧn và cҳt ÿӭt liên tөc; lӵc lѭӧng
Eҧo vӋ căn cӭ chiӃn khu Ĉ, chiӃn khu Rӯng Sác, Bình Ĉa ÿã bҿ gãy nhiӅu cuӝc hành quân ÿánh
phá cӫa ÿӏch, và ÿһc biӋt ÿã phá vӥ tә chӭc gián ÿLӋp cӫa giһc ӣ Long Thành, tӍnh ÿӝi Biên
Hòa.(1)
* Ĉӏch thӵc hiӋn “ChiӃn thuұt De Latour”: ÿӃn tháng 6- 1949 ÿã xây dӵng 200 tháp canh
ӣ miӅn Ĉông.
– Tháng 7. Thѭ cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Thӫ hiӃn Nam ViӋt, Sài Gòn. V/v. Báo cáo
W͝ng quát tháng 7 - 1949. Trong thӡi kǤ này, chҷng có sӵ thay ÿәi ÿáng chú ý nào ÿӕi vӟi tình
hình chung: 1/ Các hoҥt ÿӝng du kích giҧm rõ rӋt; 2/ ĈӇ bҧo vӋ lѭu thông cҫn phҧi phát quang
sâu vào hai bên ÿѭӡng 100m nhѭng ÿLӅu này khó làm nhҩt là các vùng rӯng rұm cao không
thuӝc kiӇm soát cӫa quân ÿӝi Pháp và quân ngөy, quân ÿӝi ngөy xây cҩt tháp canh và mӣ nhiӅu
cuӝc hành quân.
* “Ĉҥi hӝi luyӋn quân lұp công” tә chӭc ӣ chiӃn khu Phѭӟc An kéo dài trong 7 ngày liӅn:
+ӝi thi chiӃn thuұt, hӝi thi chӕng càn, sát hҥch chính trӏ và thi xҥ thӫ. KӃt quҧ 400 thanh niên
ÿăng ký tòng quân và ÿӗng bào góp 4.000 giҥ lúa ÿӇ nuôi bӝ ÿӝi, du kích.
– Tháng 8. Thѭ sӕ 112/c ngày 14 – 9 - 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Thӫ hiӃn Nam
ViӋt, Sài Gòn. V/v. Báo cáo t͝ng quát tháng 8 - 1949: Tình hình không thay ÿәi rõ rӋt. Sau mӝt
thӡi kǤ tҥm lҳng, các hoҥt ÿӝng quân sӵ lҥi gia tăng mҥnh.
– Tháng 9. Xӭ ӫy Nam bӝ triӋu tұp hӝi nghӏ quân sӵ toàn Nam bӝ. Xӭ ӫy nêu lên 6
(1) Bҳt tên NguyӉn Văn Tòng - Chánh văn phòng TӍnh ÿӝi Biên Hòa.

21.10 Page 210

▲back to top


nhiӋm vө cѫ bҧn và chӫ trѭѫng: “Giӳ ngѭӡi, giӳ cӫa, giành ngѭӡi, giành cӫa vӟi ÿӏch”.
Thѭ sӕ 132/c, ngày 5 – 10 - 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Thӫ hiӃn Nam ViӋt, Sài
Gòn. V/v. Báo cáo tháng 9 - 1949: Tình hình chung: Thӡi kǤ khá sôi ÿӝng nhѭng ít dӳ dӝi bҵng
tháng rӗi, nhân dӏp kӹ niӋm ngày tuyên bӕ ViӋt Nam ÿӝc lұp, 2 - 9, và 23 - 9 (ngày kӹ niӋm
kháng chiӃn Nam bӝ).
– Tháng 10. Trung ÿoàn 309 (ӣ Long Thành) và 307 (ӣ Bà Rӏa) sáp nhұp thành Trung
ÿoàn 397.
* Theo chӍ thӏ cӫa TӍnh ӫy Biên Hòa: thay ÿәi HuyӋn ÿӝi bӝ dân quân, thành lұp các
huyӋn ÿӝi.
* Thѭ sӕ 170/c ngày 8 - 11 - 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Thӫ hiӃn Nam ViӋt, Sài
Gòn. V/v. Báo cáo tháng 10 - 1949: Tình hình chung: Thӡi kǤ yên tƭnh hѫn tháng trѭӟc. Dân
chúng chӡ ÿӧi hiӋp ѭӟc Pháp ViӋt ÿѭӧc thӵc hiӋn nhanh chóng, vì sӵ nhìn nhұn quyӅn lӵc cӫa
chính phӫ ViӋt Nam sӁ tác ÿӝng thӵc sӵ ÿӃn dân chúng, do diӉn tiӃn chiӃn tranh ӣ Trung Quӕc.
– Tháng 11. Hӝi nghӏ chuyên ÿӅ ÿánh tháp canh ÿѭӧc tә chӭc tҥi dӕc Bà Nghiêm xã Tân
Hòa, huyӋn Tân Uyên (nay thuӝc Bình Dѭѫng). Tham mѭu trѭӣng quân khu 7 do ÿӗng chí
NguyӉn Văn Lung chӫ trì; gӗm ÿҥi diӋn các tӍnh ÿӝi, huyӋn ÿӝi, các chiӃn sƭ tӯng tham gia
ÿánh tháp canh, ÿҥi diӋn phòng quân giӟi và Ban công binh khu. Hӝi nghӏ rút ra hai kӃt luұn vӅ
Nӻ thuұt bí mұt tiӃp cұn tѭӡng tháp và chӃ tҥo, cҧi tiӃn vNJ khí diӋt tháp canh. TӍnh ÿӝi Biên Hòa
ÿѭӧc giao nhiӋm vө huҩn luyӋn 300 chiӃn sƭ ÿánh tháp canh và Vө quân giӟi khu 7 có nhiӋm vө
nghiên cӭu sҧn xuҩt mìn lõm ÿánh tháp canh gӑi là FT sҧn xuҩt mìn ÿánh tháp.
Thѭ sӕ 189/c ngày ... tháng 12 - 1949 cӫa Chӫ tӍnh Biên Hòa gӱi Thӫ hiӃn Nam ViӋt, Sài
Gòn. V/v. Báo cáo tháng 11 - 1949: Tình hình chung: Các hoҥt ÿӝng quân sӵ ÿѭӧc ghi nhұn gia
Wăng rõ rӋt.
* Ӣ Long Thành giһc Pháp ÿѭa tên quan ba Jolet Suacot khét tiӃng tàn bҥo và khát máu
YӅ thay tên quan hai Chevelier. Suacot vӅ Long Thành nҳm chӭc Ĉҥi ÿӝi trѭӣng Ĉҥi ÿӝi 4
(thuӝc Trung ÿoàn 22 RIC), kiêm chӍ huy chi khu. NhiӋm vө chính cӫa giһc giao cho Suacot:
giҧi tӓa ÿѭӡng chiӃn lѭӧc 15, lҩy ÿӏa bàn có nhiӅu vùng căn cӭ này làm ÿLӇm cho viӋc thӵc hiӋn
chiӃn thuұt biӋt kích “comăngÿô”.
1950
Ĉҫu năm 1950). Thӵc dân Pháp ÿҭy mҥnh tӕc ÿӝ bình ÿӏnh Nam bӝ. Ӣ Biên Hòa ÿӏch
Wăng cѭӡng lӵc lѭӧng ÿánh vào các vùng căn cӭ du kích nhҵm bҧo vӋ các ÿӗn ÿLӅn cao su cӫa
chúng tҥo vành ÿai trҳng ngăn cҳt vùng căn cӭ và vùng tҥm chiӃm; càn quét ChiӃn khu Ĉ, Rӯng
Sác; ÿӗng thӡi tăng cѭӡng hoҥt ÿӝng biӋt kích, ném bom và gián ÿLӋp. Giһc tăng cѭӡng bҳt
lính, sӱ dөng lính Bình Xuyên cӫa Bҧy ViӉn và Cao Ĉài ÿӇ ÿánh phá cách mҥng, khӫng bӕ.
* Bên ta, theo chӍ thӏ cӫa tӍnh “chuҭn bӏ cho tәng phҧn công”, các phong trào ÿóng góp
cho kháng chiӃn ÿѭӧc phát ÿӝng rҫm rӝ, phong trào ÿi dân công ÿѭӧc nhân dân hѭӣng ӭng
Pҥnh mӁ; lӵc lѭӧng vNJ trang ÿѭӧc cӫng cӕ lҥi.
(9 - 1) Phong trào hӑc sinh, sinh viên Sài Gòn biӇu tình chӕng chính phӫ bù nhìn Bҧo
Ĉҥi. Phong trào bӏ ÿàn áp dã man, do ÿó bùng nә thành phong trào ÿҩu tranh rӝng khҳp các
thành thӏ.
(25 - 1) Mӣ ÿҫu chiӃn dӏch Dҫu TiӃng - BӃn Cát ÿӇ phá cuӝc càn quét cӫa ÿӏch và nӕi
liӅn vùng Sài Gòn - Chӧ Lӟn vӟi Khu 7.
(28 - 1) Ĉӝi viên thiӃu niên xung phong cҧm tӱ Lӳ Mành bӏ giһc Pháp sát hҥi tҥi trѭӡng

22 Pages 211-220

▲back to top


22.1 Page 211

▲back to top


Eҳn Virgile.
Ĉҫu tháng 2) HuyӋn Xuân Lӝc do bӏ thiӃu ÿói và bӏ giһc tұp trung ÿánh phá ác liӋt nên
sa sút nghiêm trӑng và toàn huyӋn trӣ thành vùng giһc tҥm chiӃm. Hѫn 2.000 dân Xuân Lӝc
ÿѭӧc ÿѭa vӅ ChiӃn khu Ĉ ÿӇ xây dӵng các xã Dân Chӫ, Sông Lô, Cӝng Hòa và hàng trăm ÿӗng
bào khác vӅ ÿӏnh cѭ ӣ Bàu Lãm, Cѫ Trҥch.
(11 - 2) Ĉӝi diӋt cӑp cӫa Binh công xѭӣng tҥi chiӃn khu Ĉ gài mìn dѭӟi xác chӃt, nhӱ
Pӗi và tiêu diӋt cӑp ba móng. Ĉây là mӝt con cӑp rҩt hung dӳ, hoành hành ӣ ChiӃn Khu Ĉ
nhiӅu năm chuyên bҳt ngѭӡi ăn thӏt. Trӯ ÿѭӧc mӕi ÿe dӑa nҫy, quân dân ӣ ChiӃn Khu Ĉ mӟi
yên tâm trong sinh hoҥt. Bӝ tѭ lӋnh Quân Khu 7 ÿã ra quyӃt ÿӏnh tһng bҵng khen cho chiӃn
công này.
* Phòng Quân giӟi chӃ tҥo ÿѭӧc loҥi mìn lõm, gӑi là F.T (phá tѭӡng) và giao cho Ĉҥi ÿӝi
Lam Sѫn thӱ nghiӋm. Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn ÿã dùng F.T ÿánh tan xác 1 chiӃc xe quân sӵ cӫa giһc
Pháp, diӋt gӑn 1 tiӇu ÿӝi Lê dѭѫng.
(12 - 2) Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh ký sҳc lӋnh “Tәng ÿӝng viên nhân lӵc và vұt lӵc” nhҵm
thӵc hiӋn công cuӝc “Tҩt cҧ cho tiӅn tuyӃn, tҩt cҧ ÿӇ chiӃn thҳng”. Sҳc lӋnh qui ÿӏnh: “Tҩt cҧ
nhân lӵc, tài lӵc, vұt lӵc ÿӅu ÿһt dѭӟi chӃ ÿӝ pháp luұt ÿһc biӋt trong thӡi kǤ chiӃn tranh”.
(13 - 2) Mӝt ÿoàn quân xa Pháp bӏ phөc kích gҫn Biên Hòa, trên ÿѭӡng lên Ĉà Lҥt, nhiӅu
xe bӏ cháy.
– Tháng 3. TӍnh ӫy, Ӫy ban kháng chiӃn Biên Hòa thành lұp Ban Cán sӵ huyӋn và ÿӝi vNJ
trang tuyên truyӅn huyӋn Xuân Lӝc do ÿӗng chí Lê Sҳc Nghi làm Bí thѭ kiêm Chính trӏ viên,
ÿӗng chí Ba Viên giӳ chӭc ÿӝi trѭӣng ÿӝi vNJ trang tuyên truyӅn vӟi nhiӋm vө tӯng bѭӟc khôi
phөc lҥi phong trào, xây dӵng lҥi cѫ sӣ.
(19 - 3) Ĉӗng bào Sài Gòn biӇu tình chӕng Mӻ: phҧn ÿӕi sӵ hiӋn diӋn cӫa hai tàu chiӃn
Anderson và Stickel cұp bӃn Sài Gòn ÿӇ thao diӉn nhҵm uy hiӃp tinh thҫn ÿӗng bào ta.
(22 - 3) Ĉêm 21 rҥng ngày 22 – 3 - 1950, 300 chiӃn sƭ lӵc lѭӧng vNJ trang Biên Hòa chia
làm 50 tә bí mұt tұp kích vào 50 tháp canh cӫa ÿӏch trên các trөc lӝ giao thông 1, 15, 16, 24,
tiêu diӋt hѫn 70 tên lính, thu nhiӅu súng các loҥi. Tҩt cҧ tháp canh ÿӅu bӏ ÿánh thӫng mӝt lӛ tӯ
0,8m ÿӃn 1,5m. Trұn ÿánh ÿã tác ÿӝng lӟn ÿӃn tinh thҫn cӫa bӑn lính giӳ tháp canh, ÿӗng thӡi
Pӣ ra mӝt hѭӟng cҧi tiӃn vӅ vNJ khí và cách ÿánh làm phá sҧn chiӃn thuұt tháp canh De Latour:
Binh công xѭӣng vӯa mӟi chӃ tҥo thêm loҥi mìn Bêta ÿӇ ÿánh bӗi vào lӛ thӫng do F.T tҥo ra.
(25 - 3) Mӣ ÿҫu chiӃn dӏch mùa xuân ӣ Nam bӝ nhҵm tiêu diӋt sinh lӵc ÿӏch và thu hҽp
phҥm vi chiӃm ÿóng cӫa ÿӏch.
(27 - 3) Ban ChӍ huy thӏ ÿӝi Biên Hòa kӃt hӧp vӟi Mһt trұn Liên ViӋt, ÿѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa
Eӝ ÿӝi Lam Sѫn mӣ cuӝc xung phong tuyên truyӅn ÿҫu tiên vào hӝ 3 (Bàu Hang – Tân HiӋp)
thӏ xã Biên Hòa.
* Ĉӝi biӋt ÿӝng Biên Hòa tҩn công kho xăng dҫu Phѭӟc Lѭ (Biên Hòa), ÿӕt cháy hàng
triӋu lít xăng cӫa ÿӏch. Ĉây là kho xăng lӟn cӫa giһc dùng cho cҧ Biên Hòa, Bà Rӏa, Ĉà Lҥt và
Phan ThiӃt.
(19 - 4) Lӵc lѭӧng du kích Tân Uyên do ÿӗng chí Trҫn Công An chӍ huy tҩn công tháp
canh cӫa ÿӏch tҥi cҫu Bà Kiên (Tân Uyên) lҫn thӭ hai bҵng FT và Bêta diӋt hoàn toàn bӑn lính
trong tháp và thu nhiӅu vNJ khí.
(22 - 4) Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn phөc kích ÿoàn tàu quân sӵ Pháp tӯ Nha Trang vӅ tҥi ÿRҥn
ÿѭӡng sҳt Trҧng Bom: diӋt 1 ÿҫu máy xe lӱa, 2 wa-gong và 20 tên lính.

22.2 Page 212

▲back to top


(24 - 4) Lӵc lѭӧng du kích Tân Uyên tҩn công tháp canh ӣ xã Phѭӟc Vƭnh trên quӕc lӝ
14, diӋt mӝt trung ÿӝi lính lê dѭѫng Pháp, bҳt sӕng 4 tên, thu nhiӅu chiӃn lӧi phҭm.
* Ĉӏch tiӃn công vào ChiӃn khu Ĉ bҵng ÿѭӡng bӝ và ÿѭӡng sông. Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn và
Eӝi ÿӝi huyӋn Lê Hӗng Phong và du kích 2 xã Ĉӏnh Tân và Ĉҥi An chһn ÿánh ÿӏch bҧo vӋ căn
Fӭ huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu: diӋt 12 tên.
– Tháng 5. Công an Biên Hòa khám phá triӋt hҥ toàn bӝ mҥng lѭӟi nӝi gián do phòng nhì
Pháp cài vào phòng trinh sát cӫa Ty công an gӗm các tên X, Bông, Thuұn khi chúng lҩy cҳp các
tài liӋu mұt.
* Giһc Pháp càn quét lӟn vào Phѭӟc Tân, giӃt 100 ngѭӡi dân và bҳn chӃt 300 trâu bò.
Ĉây là mӝt trong nhӳng cuӝc càn quét, khӫng bӕ tàn ác tiêu biӇu cӫa giһc Pháp và bӑn tay sai
vào giai ÿRҥn này.
(20 - 5) Thӏ ӫy Biên Hòa ÿӗng loҥt huy ÿӝng các lӵc lѭӧng vNJ trang, cán bӝ, ÿoàn thӇ, cѫ
Vӣ mұt mӣ ÿӧt “xung phong tҩn phát” kӹ niӋm sinh nhұt Bác Hӗ (19 - 5) trong nӝi ô thӏ xã Biên
Hòa, truyӅn ÿѫn, khҭu hiӋu và cӡ tә quӕc xuҩt hiӋn khҳp mӑi nѫi. Sáng ngày 21 - 9 cҧ thӏ xã
nhѭ mӝt ngày hӝi. Giһc bӏ bҩt ngӡ, lҥi nhҵm ngày chӫ nhұt nên không phҧn ӭng lҥi nhanh ÿѭӧc.
Ĉây là mӝt ÿòn ÿau làm mҩt hӃt uy thӃ cӫa giһc. Bӑn Pháp cho rҵng, cách mҥng dùng bàn ÿҥp
Bình Ĉa – An Hҧo ÿӇ ÿӝt nhұp thӏ xã, nên sau ÿó mӣ liên tiӃp 5 cuӝc càn. Tҩt cҧ 5 cuӝc càn ÿӅu
Eӏ bӝ ÿӝi bҿ gãy.
(24 - 5) Du kích Tân Uyên ÿánh sұp tháp canh Vàm Giá (lӝ 14). Kӻ thuұt ÿánh tháp canh
này ÿã ÿѭӧc coi là hoàn thiӋn. Sau ÿó, Bӝ tѭ lӋnh Nam bӝ gӑi “cách ÿánh ÿһc biӋt” này là Ĉһc
công. Binh chӫng Ĉһc công ra ÿӡi tӯ ÿó.
(25 - 5) Ĉҥi ÿӝi NguyӉn Văn Nghƭa ÿѭӧc thành lұp, ÿѭӧc công nhұn là ÿҥi ÿӝi ÿһc công
ÿҫu tiên ӣ Nam bӝ.
(26 - 5) Trung ÿoàn 300 phân khu Duyên Hҧi dùng thӫy lôi ÿánh chìm tàu Saint
Louberbier cӫa ÿӏch trӑng tҧi 7.000 tҩn trên sông Lòng Tàu.
(16 - 6) Tӯ 16 - 6 ÿӃn cuӕi tháng 6 - 1950, giһc Pháp tӯ tiӇu khu Biên Hòa, liên tөc mӣ
nhiӅu trұn càn có máy bay và xe tăng yӇm trӧ tiӃn ÿánh chiӃn khu Bình Ĉa. HuyӋn ӫy và các cѫ
quan huyӋn rút vӅ Ĉҥi An. Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn và Ĉҥi ÿӝi Lê Hӗng Phong bӕ trí lӵc lѭӧng ÿánh
ÿӏch, bӁ gãy các trұn càn và bҧo vӋ chiӃn khu: ChiӃn khu Bình Ĉa vүn ÿӭng vӳng.
– Tháng 7. Ĉӏch tăng cѭӡng lӵc lѭӧng (cҧ BFC/thӫy quân lөc chiӃn và lính Bҧy
ViӉn/Bình Xuyên) tӯ Nhà Bè sang ÿánh phá ác liӋt vùng rӯng sác và vùng ven rӯng sác. Các
kho tàng cách mҥng ӣ Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh (Long Thành) bӏ uy hiӃp, bӏ ÿӕt phá nhiӅu lҫn.
Binh công xѭӣng Nam bӝ lҫn lѭӧt chuyӇn qua ÿông lӝ 15 vào sâu trong rӯng Phú Mӻ – Hҳc
'ӏch.
– Tháng 8. Ĉӝi vNJ trang thӏ xã Biên Hòa tҩn công trҥi giam cӫa ÿӏch tҥi Thӫ Ĉӭc, giҧi
thóat 120 tù chính trӏ vӅ ChiӃn Khu Ĉ an toàn .
(2 - 8) Phái bӝ cӕ vҩn Quân sӵ Mӻ (M.A.A.G/Military Assitance Advisory Group) ÿѭӧc
thành lұp ӣ Ĉông Dѭѫng (ÿҫu tiên có 10 sƭ quan và lên 70 tên vào cuӕi năm này; ÿӃn 1951,
Eҧng danh sách tә chӭc ÿã có ÿӃn 128 chӕt).
(11 - 8) Lӵc lѭӧng vNJ trang Biên Hòa tҩn công mӝt chiӃc xe lӱa cӫa ÿӏch ӣ ÿRҥn Cây
Gáo - Trҧng Bom, diӋt mӝt tên Pháp và 5 tên ViӋt gian, phá hӫy mӝt máy Raby.
(30 - 8) Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu tҩn công bót BӃn Gӛ do
Pӝt trung ÿӝi thân binh Cao Ĉài ÿóng giӳ.

22.3 Page 213

▲back to top


– Tháng 9. TӍnh ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo tҥm ngѭng phát triӇn Ĉҧng ÿӇ tұp trung vào viӋc
Fӫng cӕ, nâng chҩt nhiӅu tә chӭc Ĉҧng và ÿӝi ngNJ Ĉҧng viên theo tinh thҫn chӍ thӏ cӫa Ban
thѭӡng vө trung ѭѫng Ĉҧng.
* Thӏ ӫy Biên Hòa mӣ ÿӧt “xung phong tҩn phát” vào nӝi ô lҫn thӭ hai thҳng lӧi.
(5 - 11) Thӕng kê biӇu vӅ tình hình hành chánh tӍnh Biên Hòa do ÿӏch kiӇm soát:
7Ӎnh lӷ: Bình Trѭӟc
7Ӎnh trѭӣng: NguyӉn Văn Hұu
Các xã giһc tҥm kiӇm soát ÿѭӧc: Châu Thành, Biên Hòa, Tân Uyên, Long Thành, Xuân
/ӝc.
Tên các quұn trѭӣng theo thӭ tӵ trên: Trҫn Văn Ninh, Cornet, NguyӉn Văn Có, Leuba
7әng sӕ làng mӛi hҥt theo thӭ tӵ trên: 21, 32, 17, 58.
6ӕ làng ÿã qui thuұn theo thӭ tӵ trên: 17, 14, 14, 50.
6ӕ dân chúng trѭӟc khi chiӃn tranh theo thӭ tӵ trên: 85.000, 80.000, 51.000, 21.000.
6ӕ dân chúng hiӋn thӡi kiӇm soát ÿѭӧc theo thӭ tӵ trên: 44.000, 15.000, 46.000, 13.000.
6ӕ ruӝng có trѭӟc khi có chiӃn tranh theo thӭ tӵ trên: 44.300 mүu, 8.000, 5.000, 8.000.
6ӕ ruӝng hiӋn thӡi cҩy trӗng ÿѭӧc theo thӭ tӵ trên: 2.000 mүu, 1.700, 1.500, 100.
6ӕ hѭѫng binh hay vӋ binh ngөy theo thӭ tӵ trên: không, 16 lính làng, 16 lính làng, 414
lính làng.
6ӕ võ khí theo thӭ tӵ trên: không, 12 súng trѭӡng, 15 súng trѭӡng, không.
(17 - 12) Lӵc lѭӧng vNJ trang thӏ xã Biên Hòa tҩn công nhà hàng Kim Hoa (khu vӵc Vѭӡn
Mít - nay thuӝc phѭӡng Trung DNJng - Tp Biên Hòa) nѫi bӑn sƭ quan Pháp và tay sai tұp trung
ăn nhұu. Các ÿӝi viên vNJ trang ÿã tung lӵu ÿҥn OF qua cӱa sә vào nhà hàng, diӋt và làm bӏ
thѭѫng 4 tên ÿӏch.
1951
Cuӕi năm 1950, tình hình trên chiӃn trѭӡng Biên Hòa ngày càng gay go, lѭѫng thӵc, vNJ
khí ngày càng thiӃu. Ĉҫu năm 1951, tình hình chia cҳt ӣ chiӃn trѭӡng Biên Hòa càng ngày càng
Făng thҷng. Hҫu hӃt các xã vùng du kích ÿӅu bӏ giһc chiӃm ÿóng, dân bӏ gom vào các khu tұp
trung gҫn lӝ giao thông, gҫn ÿӗn bót giһc. Ĉӏch tăng cѭӡng viӋc phөc kích trên các tuyӃn giao
thông lӝ 1, 15, 16, 24, các xã dӑc sông Ĉӗng Nai ÿӇ cҳt ÿӭt ÿѭӡng liên lҥc vұn chuyӇn tiӃp tӃ
Fӫa ta; mһt khác lùng bҳt cán bӝ, ÿҧng viên bám cѫ sӣ...
– Tháng 1. Ĉӝi vNJ trang thӏ xã Biên Hòa cùng cѫ sӣ mұt quyӃt diӋt tên Ĉӛ Văn ThiӋn
(trung sƭ cҧnh sát), mӝt tên chӍ ÿLӇm gian ác có nhiӅu nӧ máu vӟi ÿӗng bào thӏ xã. Tên ThiӋn bӏ
trӑng thѭѫng nhѭng thóat chӃt.
* Do tình hình khó khăn, Xuân Lӝc bӏ giһc chiӃm, vùng giҧi phóng còn lҥi sáp nhұp vào
Xuyên Mӝc, tӍnh Bà Chӧ. Ĉҥi ÿӝi La Nha cùng các lӵc lѭӧng công an, cán bӝ Ĉҧng, công ÿoàn
Fӫa huyӋn Xuân Lӝc thӕng nhҩt lҥi thành Ĉӝi VNJ trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc: ÿánh ÿӏch và
ÿӕt lò xông mӫ cao su Tân Phong, phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi Bà Chӧ ÿánh ÿoàn xe ÿӏch ӣ Trҧng Táo,
chұn viӋn quân cӫa ÿӏch ӣ trұn Trҧng Bom...
(8 - 2) Quân Pháp ÿӝt kích vào căn cӭ Hӕ Cҥn. Ĉӗng chí Võ Văn Mén - Bí thѭ thӏ ӫy
Biên Hòa, bӏ tên Trѭӡng, phó ban tình báo thӏ xã phҧn bӝi làm nӝi gián cho phòng nhì Pháp, hҥ
sát. Sau ÿó, TӍnh ӫy phái ÿӗng chí Trӏnh Trӑng Tráng (tӭc Trӏnh Văn Bӕi) vӅ thӏ xã cӫng cӕ lҥi
Wә chӭc: lұp Ban cán sӵ.

22.4 Page 214

▲back to top


(11 - 2) Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng hӑp Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu toàn quӕc lҫn thӭ hai tҥi ViӋt
%ҳc. Ĉҥi hӝi ÿѭa ra mӝt quyӃt ÿӏnh quan trӑng là ÿәi tên Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng thành
Ĉҧng Lao ÿӝng ViӋt Nam và Ĉҧng ra công khai hoҥt ÿӝng. Ĉҥi hӝi cNJng ÿã thông qua tuyên
ngôn, chính cѭѫng và ÿLӅu lӋ cӫa Ĉҧng. Chính cѭѫng ÿã ghi: “NhiӋm vө cѫ bҧn cӫa cách mҥng
ViӋt Nam là ÿành ÿXәi bӑn ÿӃ quӕc xâm lѭӧc, giành ÿӝc lұp và thӕng nhҩt hoàn toàn cho dân
Wӝc, thӫ tiêu chӃ ÿӝ thuӝc ÿӏa trong vùng tҥm chiӃm, xóa bӓ các di tích phong kiӃn và nӱa
phong kiӃn làm cho ngѭӡi cày có ruӝng, phát triӇn chӃ ÿӝ dân chӫ nhân dân, gây cѫ sӣ cho Chӫ
nghƭa xã hӝi.
(3 - 3) Ĉҧng Lao ÿӝng ViӋt Nam chính thӭc ra mҳt quӕc dân.
(3 – 7 - 3) Ĉҥi hӝi toàn quӕc thӕng nhҩt ViӋt Minh và Liên ViӋt hӧp thành mӝt mһt trұn
Oҩy tên là Mһt trұn Liên hiӋp Quӕc dân ViӋt Nam, gӑi tҳt là Mһt trұn Liên ViӋt nhҵm: “ÿҧm bҧo
Vӵ ÿoàn kӃt các tҫng lӟp nhân dân yêu nѭӟc ÿӇ ÿҭy mҥnh cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân
Pháp, can thiӋp Mӻ và bӑn tay sai”.
– Tháng 5. Theo quyӃt ÿӏnh cӫa Trung ѭѫng Cөc: Toàn Nam bӝ ÿѭӧc tә chӭc thành 2
Liên Phân khu: miӅn Ĉông và miӅn Tây; tӍnh Thӫ Biên ÿѭӧc thành lұp trên cѫ sӣ hai tӍnh Thӫ
'ҫu Mӝt và Biên Hòa. TӍnh Thӫ Biên gӗm bҧy huyӋn: Hӟn Quҧn, BӃn Cát, Lái Thiêu, Thӫ
Ĉӭc, Tân Uyên, Vƭnh Cӱu, Xuân Lӝc và hai thӏ xã : Thӫ Dҫu Mӝt và Biên Hòa. (Cҳt huyӋn
Long Thành vӅ tӍnh Bà Rӏa – Chӧ Lӟn).
* TӍnh Thӫ Biên thành lұp TiӇu ÿoàn 303 làm tiӇu ÿoàn tұp trung cѫ ÿӝng cӫa tӍnh, gӗm
746 cán bӝ và chiӃn sƭ, do ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc (Sáu Ngӑc) làm TiӇu ÿoàn trѭӣng. Ӣ huyӋn
9ƭnh Cӱu (13 xã), du kích thóat ly mӛi xã tӯ 6 – 12 ngѭӡi, huyӋn Xuân Lӝc, ÿӝi vNJ trang có
126 cán bӝ chiӃn sƭ.
* Lӵc lѭӧng Công an tӍnh Thӫ Biên thành lұp trên cѫ sӣ lӵc lѭӧng Công an cӫa Thӫ Dҫu
0ӝt và Biên Hòa do ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi làm Trѭӣng ty, Lê Văn Nâu, NguyӉn Văn Phát làm
Phó ty.
* Tҥi ChiӃn Khu Ĉ, Ban căn cӭ ÿӏa Nam bӝ do ÿӗng chí Ĉào Văn Quang phө trách phӕi
Kӧp vӟi ban căn cӭ ÿӏa tӍnh Thӫ Biên do ÿӗng chí VNJ Duy Hҥnh chӍ huy xúc tiӃn xây dӵng, mӣ
Uӝng căn cӭ, phát triӇn ChiӃn Khu Ĉ thành căn cӭ cӫa chiӃn trѭӡng Nam bӝ.
* Tҥi Long Thành, ÿӏch giҧi tӓa lӝ 15 ÿRҥn tӯ Bà Ký lên Biên Hòa, ÿóng lҥi các bót Tam
Phѭӟc, Tuy Long, Tұp Phѭӟc; trên lӝ 19 ÿóng bót Phѭӟc Thӑ; ӣ rӯng sác khôi phөc các bót
Phú Hӳu và Phѭӟc Khánh (1 – 5 - 1951)... Trѭӟc tình hình ÿҫy khó khăn ÿó, TӍnh ӫy Bà Chӧ
Wăng cѭӡng cán bӝ cho Long Thành nhҵm khôi phөc ÿӏa bàn chiӃn lѭӧc này.
– Tháng 6. TӍnh ӫy tăng cѭӡng thêm cán bӝ Dân chính ÿҧng ÿӇ cӫng cӕ ÿӝi vNJ trang
tuyên truyӅn thӏ xã Biên Hòa: 132 cán bӝ, chiӃn sƭ; chia thành 5 ÿoàn vNJ trang tuyên truyӅn ÿӇ
xâm nhұp vào thӏ xã, vùng nông thôn yӃu ÿӇ vӯa diӋt ác trӯ gian, vӯa xây dӵng cѫ sӣ bên trong,
ÿánh ÿӏch tuҫn tiӉu và xây dӵng kinh tӃ cho Thӏ ӫy. Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn (VT3) ÿҧm
nhiӋm toàn bӝ chӭc năng cӫa Thӏ ӫy, UB Kháng chiӃn hành chánh, thӏ ÿӝi, công an. Ĉӏa bàn thӏ
xã Biên Hòa lúc này ÿѭӧc mӣ rӝng gӗm 4 phѭӡng nӝi ô và 7 xã ven: Tân Bình, Tân Bӱu, Tân
HiӋp, HiӋp Hòa, Hóa An, Bӱu Hòa, Tân Vҥn.
(11 - 6) TiӇu ÿoàn 303 phӕi hӧp vӟi ÿӝi BiӋt ÿӝng và bӝ ÿӝi ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn huyӋn Vƭnh
&ӱu tҩn công bót Long ĈLӅm (Long Bình) tiêu diӋt bӑn lính trong bót, ÿұp tan âm mѭu cӫa ÿӏch
khi chúng lӧi dөng tôn giáo xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang (theo kiӇu U.M.D.C cӫa BӃn Tre)
chӕng phá cách mҥng, thu hѫn 50 súng các loҥi.
– Tháng 7. TӍnh ӫy Thӫ Biên thành lұp huyӋn căn cӭ Ĉӗng Nai trên cѫ sӣ sáp nhұp hai
huyӋn Tân Uyên và Hӟn Quҧn. DiӋn tích 3.700 km2, dân sӕ 10.000 ngѭӡi; Ĉӗng chí Lê Thái:

22.5 Page 215

▲back to top


Bí thѭ kiêm Chӫ tӏch Ӫy ban Kháng chiӃn Hành chánh huyӋn, ÿӗng chí NguyӉn Văn Tѭ:
HuyӋn ÿӝi trѭӣng.
* TӍnh ӫy Bà Chӧ ÿLӅu ÿӗng chí NguyӉn Trӑng Cát (tӭc Ba Ĉҳc) vӅ làm Bí thѭ Long
Thành và chӍ ÿӏnh thành lұp Thѭӡng vө HuyӋn ӫy. HuyӋn ӫy tә chӭc cuӝc hӑp các cҩp ӫy tҥi
chiӃn khu Phѭӟc An ÿӇ ÿӅ ra viӋc cӫng cӕ lӵc lѭӧng vNJ trang, phân công cán bӝ huyӋn vӅ phө
trách tӯng khu, cӫng cӕ các ÿoàn thӇ quҫn chúng. Ĉây là hӝi nghӏ cuӕi cùng ÿѭӧc tә chӭc trên
ÿҩt chiӃn khu Phѭӟc An; sau ÿó, hҫu hӃt các cѫ quan huyӋn Long Thành phҧi phân tán sâu vào
5ӯng Sác hoһc dӡi sang phía Ĉông lӝ 15 vào căn cӭ Phú Mӻ, Hҳc Dӏch. Bӝ ÿӝi Hӗ Văn Long
FNJng rút sang Ĉông lӝ 15 ÿӇ cӫng cӕ lҥi. Vùng tӵ do cuӕi cùng cӫa Long Thành ÿã lӑt vào tay
giһc.
(20 - 7) Ĉӗng chí HuǤnh Văn NghӋ - TӍnh ÿӝi trѭӣng Thӫ Biên trӵc tiӃp chӍ huy ÿӝi biӋt
ÿӝng gӗm 75 chiӃn sƭ cҧi trang thành công nhân cao su tҩn công yêú khu Trҧng Bom (nay thuӝc
ÿӏa phұn huyӋn Thӕng Nhҩt); tiêu diӋt 50 lính lê dѭѫng, phá hӫy mӝt sӕ phѭѫng tiӋn quân sӵ
Fӫa ÿӏch, thu nhiӅu vNJ khí, lѭѫng thӵc, chiӃn lӧi phҭm chuyӇn vӅ ChiӃn Khu Ĉ. Ĉây là trұn
ÿánh ÿҫu tiên cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang miӅn Ĉông Nam Bӝ vào khu quân sӵ cӫa thӵc dân Pháp,
ҧnh hѭӣng rҩt lӟn trong vùng Biên Hòa, Bà Rӏa: báo hiӋu mӝt bѭӟc phát triӇn mӟi cӫa khҧ năng
chiӃn ÿҩu cӫa lӵc lѭӧng quân sӵ miӅn Ĉông.
Sau ÿó, giһc Pháp tái chiӃm ÿӗn Trҧng Bom.
(20 - 8) Pháp mӣ cuӝc hành quân “Gió Lӕc” (Tourbillon) tҥi vùng Ĉӗng Tháp, tӏch thu
40 tҩn muӕi, 2.000 tҩn thóc, phá hӫy 3.700 nhà lá.
– Tháng 9. Ĉҥi ÿӝi Lam Sѫn và du kích huyӋn Vƭnh Cӱu và ÿҥi ÿӝi Lê Hӗng Phong sáp
nhұp thành bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng do HuyӋn ÿӝi Vƭnh Cӱu trӵc tiӃp chӍ huy. ĈӃn tháng 12 - 1951,
quân sӕ có 157 chiӃn sƭ, gӗm 3 trung ÿӝi khinh binh và 1 trung ÿӝi trinh sát ÿһc công: 1 trung
ÿӝi ÿӭng chân ӣ Bình Ĉa và 2 trung ÿӝi hoҥt ÿӝng ӣ Ĉҥi An, Ĉӏnh Tân.
(13 - 9) Quân ÿӝi giҧi phóng chӕng càn ӣ chiӃn khu Ĉ.
(16 - 9) Sau mӝt tuҫn lӉ hành quân, Pháp lұp thêm 70 ÿӗn tӯ Ba - Ĉông, Cà Mau tӟi miӅn
duyên hҧi Trung ViӋt.
(20 - 9) Giһc Pháp mӣ cuӝc hành quân lӟn ÿánh chiӃm chiӃn khu Phѭӟc An.
– Tháng 12. Thӵc dân Pháp coi tӍnh Thӫ Biên là trӑng ÿLӇm bình ÿӏnh. Toàn bӝ ÿӏch ӣ
miӅn Ĉông là 24.300 quân (trong sӕ 120.000 quân toàn Nam bӝ). Quân sӕ ӣ Thӫ Biên chiӃm tӍ
OӋ nhѭ sau: 5/8 lính lê dѭѫng Âu Phi, 1/3 com-măn-ÿô, 1/4 xe cѫ giӟi, 1/3 pháo binh.
1952
Ĉҫu năm) Ĉoàn 1 (thuӝc VT3 thӏ xã Biên Hòa) do NguyӉn Bҧo Ĉӭc chӍ huy, ÿӝt kích
sâu tҩn công nhà hàng La Plage ӣ bӡ sông, diӋt mӝt sӕ sƭ quan ÿӏch. Rút kinh nghiӋm trұn ÿánh
này, Ĉoàn tә chӭc ÿánh tiӃp nhà hàng Vi-ÿan lҫn thӭ 2 bҵng lӵu ÿҥn, diӋt 12 tên, làm bӏ thѭѫng
6 tên khác. Các trұn ÿӝt kích này tuy nhӓ nhѭng tác dөng rҩt lӟn ÿӕi vӟi ÿӗng bào trong vùng
giһc chiӃm.
– Tháng 3. Lӵc lѭӧng biӋt ÿӝng Long Thành cùng tә quân báo – ÿһc công tҩn công ÿҥi
ÿӝi 18 Hòa Hҧo tҥi kho mӫ cao su (gҫn nhà thӡ Phѭӟc Thuұn) ӣ thӏ trҩn Long Thành gây thiӋt
Kҥi nһng cho ÿӏch. Ĉҫu năm 1951, giһc Pháp ÿã ÿѭa bӑn lính Hòa Hҧo vӅ Long Thành ÿӇ xúc
dân lұp nhӳng khu dӗn. Sau trұn này, bӑn lính Hòa Hҧo rút thҷng vӅ khu 8.
– Tháng 4. Tә quân báo dùng mìn FT cài trên ÿѭӡng băng sân bay SIPH, diӋt mӝt máy
bay Moran và 3 tên Pháp (trong ÿó có 1 phi công và 1 quan năm và làm bӏ thѭѫng nһng 1 quan

22.6 Page 216

▲back to top


Qăm khác).
(6 - 4) Hӝi nghӏ Công an tӍnh Bà Chӧ (Bà Rӏa – Chӧ Lӟn) lҫn thӭ hai ÿѭӧc triӋu tұp. Hӝi
nghӏ cӫng cӕ và chҩn chӍnh nhӳng tѭ tѭӣng, quan niӋm lӋch lҥc cӫa mӝt sӕ cán bӝ chiӃn sƭ
trong lӵc lѭӧng ngành và ÿӏnh hѭӟng hoҥt ÿӝng ÿúng ÿҳn, phù hӧp vӟi tình hình thӵc tӃ.
(25 - 4) Hӝi nghӏ Công an toàn tӍnh Thӫ Biên ÿѭӧc tә chӭc. Ty công an Thӫ Biên chӍ ÿҥo
xây dӵng tә chӭc công an huyӋn thành ba loҥi trên cѫ sӣ chiӃn sӵ xҧy ra trên tӯng huyӋn.
HuyӋn loҥi A (huyӋn căn cӭ Ĉӗng Nai) thành lұp thêm mӝt ÿӝi trұt tӵ ÿһc biӋt nҵm trong ÿӝi
trұt tӵ kiӇm soát các ngã vào căn cӭ. HuyӋn loҥi B là huyӋn tѭѫng ÿӕi ÿӝc lұp gӗm BӃn Cát,
Châu Thành. HuyӋn loҥi C vùng hoàn toàn bӏ chiӃm gӗm có Thӫ Ĉӭc, Lái Thiêu, Vƭnh Cӱu. Cҧ
hai loҥi huyӋn B và C xây dӵng mӝt ÿӝi Công an xung phong làm nhiӋm vө diӋt ác phá tӅ,
chӕng càn và trӵc tiӃp ÿánh ÿӏch. Riêng Hai thӏ xã Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt cùng huyӋn Xuân
/ӝc, vùng bӏ giһc tҥm chiӃm, Ban công an giҧi thӇ và sát nhұp vào Ban cán sӵ Ĉҧng, thành lұp
ÿӝi võ trang tuyên truyӅn.
(26 - 4) Ĉoàn 2 (VT3 thӏ xã Biên Hòa) do ÿӗng chí Lê Văn Cѫ và Ĉӛ Văn Thi chӍ huy
Wҩn công kho xăng Biên Hòa (nay thuӝc phѭӡng QuyӃt Thҳng, thành phӕ Biên Hòa), bҵng bӝc
phá ÿánh sұp hai bӗn xăng, phá hӫy 10 triӋu lít xăng cӫa ÿӏch.
(Cuӕi tháng 4) Ӣ Phѭӟc An (Long Thành), mӝt tiӇu ÿӝi thuӝc ÿҥi ÿӝi Hӗ Văn Long tұp
kích mӝt tiӇu ÿӝi ÿӏch trên lӝ 19, diӋt 9 tên, thu 10 súng.
– Tháng 5. Ĉҥi ÿӝi Hӗ Văn Long, dѭӟi sӵ chӍ huy trӵc tiӃp cӫa ÿӗng chí Phan Long
ThiӋn, huyӋn ÿӝi trѭӣng Long Thành, ÿánh ÿӗn Xoài Minh: diӋt 12 tên, thu 6 súng.
* Ĉoàn 3 (VT3) ÿӝt kích trө sӣ xã Bӱu Long (cNJng là trө sӣ tәng Phѭӟc Vƭnh Trung);
sau ÿó lҩy gӑn tháp canh Bình Thành (thuӝc bót Cây Chàm cӫa ÿӝi biӋt kích Pa-ren).
* Ĉoàn 4 (VT3) ÿánh sұp tua “Cao Ĉài” ӣ BӃn Ĉò Ngӵa; rӗi chһn ÿánh xe buýt chӣ bӑn
Vƭ quan không quân tӯ sân bay Biên Hòa vӅ Sài Gòn tҥi dӕc Chú Hӓa (Hóa An).
(1 - 5) Công nhân Biên Hòa phá hӫy mӝt kho xăng cӫa thӵc dân Pháp, làm cho chúng
thiӋt hҥi hѫn mӝt triӋu lít xăng.
* Theo chӍ ÿҥo cӫa Trung ѭѫng Cөc, Bӝ Tѭ lӋnh Phân liên khu miӅn Ĉông thành lұp
TiӇu ÿoàn Vұn tҧi chiӃn lѭӧc, lҩy phiên hiӋu là TiӇu ÿoàn 320. NhiӋm vө cӫa tiӇu ÿoàn này là
Yұn tҧi hàng chiӃn lѭӧc cӫa Trung ѭѫng do Liên khu 5 chuyӇn giao tӯ Hàm Tân vӅ ChiӃn khu
Ĉ, ÿѭa ÿón các ÿoàn cán bӝ cҩp cao tӯ Trung ѭѫng vào Nam.
– Tháng 6. Mӝt ÿҥi ÿӝi cӫa tiӇu ÿoàn 300 phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Long Thành
Wұp kích bót Xoài Minh xã Ĉҥi Phѭӟc (nay thuӝc huyӋn Nhѫn Trҥch).
(20 - 7) VNJng Tàu bӏ ÿӝt kích mҥnh.
(16 - 9) Công an tӍnh Thӫ Biên mӣ hӝi nghӏ nhҵm cӫng cӕ chӍnh ÿӕn lҥi lӵc lѭӧng theo
chӍ thӏ 60 / KH52 cӫa ӫy ban kháng chiӃn hành chánh Nam bӝ vӅ “nhiӋm vө mӟi cӫa Công an”.
1ӝi dung cӫa viӋc chӍnh ÿӕn theo phѭѫng châm “trên tinh vi dѭӟi ÿѫn giҧn”, bám sát vào
“nhiӋm vө trӑng tâm cӫa công an nói chung là: Bҧo vӋ chính quyӅn dân chӫ nhân dân, bҧo vӋ
kinh tӃ quӕc dân, bҧo vӋ quân ÿӝi nhân dân và bҧo vӋ nhân dân”.
(18 - 10) Sài Gòn bӏ bão lӟn, nhiӅu cây to và cӝt ÿèn bӏ ÿә. Biên Hòa bӏ ngұp lөt, sông
Ĉӗng Nai, La Ngà, Sông Bé dâng cao bҩt ngӡ, lNJ làm ngұp cҧ căn cӭ chiӃn khu Ĉ. Toàn bӝ hoa
màu, gia súc ÿӅu bӏ tàn phá và chӃt. Cѫn bão lөt làm thiӋt hҥi cҧ miӅn Ĉông; Biên Hòa thiӋt hҥi
Qһng nhҩt (88%).
Trѭӟc hұu quҧ cӫa viӋc ÿӏch phong tӓa và nҥn lөt, cuӝc sӕng vùng kháng chiӃn hӃt sӭc

22.7 Page 217

▲back to top


Fӵc khә: Ӣ chiӃn khu Ĉ bӏ ÿói, chӍ ăn rau và khoai; ӣ khu rӯng sác và Lòng Chҧo (Long Thành)
cán bӝ chiӃn sƭ không có ÿӫ lѭѫng thӵc, nҥn ÿói kéo dài hàng tháng. TӍnh ӫy cӱ cán bӝ xin chi
viӋn cӫa Trung ѭѫng Cөc và kêu gӑi ÿӗng bào ӫng hӝ vùng kháng chiӃn. Ĉӗng bào Long
Thành huy ÿӝng 25 ngàn giҥ lúa giúp vӅ tӍnh; các ÿӝi thanh niên xung phong tình nguyӋn vӅ
Kinh Ba (Ĉӗng Tháp) tҧi lѭѫng thӵc; tiӇu ÿoàn 300 cùng ÿӗng bào dân tӝc cҳt rӯng vӅ Bà Rӏa
Wҧi muӕi.
(27 - 10) Bӝ ÿӝi tӍnh Thӫ Biên tҩn công bót BӃn Sҳn, tiêu diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi lính ngөy, thu
nhiӅu lѭѫng thӵc.
(20 - 11) Quân ta ÿӝt nhұp thӏ xã Biên Hòa ÿӕt cháy 1 triӋu lít xăng cӫa ÿӏch. (Cӭu quӕc /
MTVL tӍnh Long Châu Sa, 1952, sӕ 13, ngày 30 - 7).
– Tháng 12. Vùng lúa Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh (Long Thành) ÿѭӧc mùa: nhân dân ÿóng
góp cho kháng chiӃn 460 tҩn lúa, nhѭng bӏ giһc bao vây hàn kín ÿӗng, sông, không chuyӇn lúa
YӅ huyӋn ÿѭӧc. 36 cán bӝ, chiӃn sƭ Phѭӟc Khánh, trong 3 tuҫn lӉ liên tөc, ngày nghӍ, ÿêm làm,
ÿào xong con kinh dài 3 km (tӯ Sӣ Dӯa sang rҥch Cá Tôm ÿӃn tҳc Lò Rèn ra sông Ông Kèo vӅ
Phѭӟc An) ÿӇ chӣ lúa vӅ huyӋn. Sӕ lúa ÿó, huyӋn Long Thành chuyӇn vӅ tӍnh ÿӇ cӭu ÿói (con
kinh ÿó, sau có tên là 7̷c Kéo).
1953
– Tháng 1. Giһc mӣ cuӝc càn quét qui mô lӟn kéo dài 52 ngày vào ChiӃn khu Ĉ. Chúng
cho ném bom napal ÿӕt cháy hoa màu vӯa mӟi trӗng lҥi sau lөt, bҳn giӃt gia súc và ÿӗng bào
trên ÿӗng ruӝng. Giһc muӕn xóa sә ChiӃn khu Ĉ. Mӝt ÿҥi ÿӝi bҧo vӋ ChiӃn khu Ĉ ngăn chһn
cuӝc càn cӫa Pháp, tiêu diӋt 200 tên ÿӏch.
(Tháng 2) Quân dân ChiӃn Khu Ĉ chӕng ÿӏch càn, tiêu diӋt hѫn 100 tên ÿӏch. ChiӃn khu
Ĉ vүn hiên ngang tӗn tҥi. Mһt khác, còn chӫ ÿӝng tҩn công: bӭt rút ÿӗn bót ÿӏch ӣ Thѭӡng
Lang, Tân Tӏch, Tân Hòa, Mӻ Lӝc (Tân Uyên), các ÿӗn bót ven chiӃn khu: Phѭӟc Hòa, Tân
Ĉӏnh, Ĉҥi An, Rҥch Ĉông, phá sұp hӋ thӕng tháp canh ven căn cӭ tӯ Rҥch Ĉông ÿӃn Cây Ĉào.
* Pháo kích vào Thành Tuy Hҥ và tҩn công lính sӣ Thành Tuy Hҥ, diӋt và làm bӏ thѭѫng
15 tên.
(18 - 2) Ĉoàn 3 (VT3) tҩn công bót Bӱu Long, diӋt gӑn bӑn ÿӏch, thu 5 súng.
(6 - 3) TӍnh ӫy Thӫ Biên hӑp tҥi chiӃn khu Ĉ, ÿӅ ra chӫ trѭѫng: Ĉҭy mҥnh vNJ trang,
tuyên truyӅn diӋt tӅ trӯ gian, xây dӵng cѫ sӣ, mӣ rӝng ÿӏa bàn, bàn ÿҥp ÿӇ lӵc lѭӧng vNJ trang
thӑc sâu vào thӏ xã, tăng cѭӡng công tác ÿӏch vұn, ngөy vұn.
– Tháng 4. TӍnh ӫy Thӫ Biên triӋu tұp Hӝi nghӏ cán bӝ tҥi ChiӃn khu Ĉ ÿӇ rút kinh
nghiӋm trong chӍ ÿҥo Thӵc hiӋn công tác 3 vùng, ÿһc biӋt là vùng du kích và vùng tҥm chiӃm:
1/ Xác ÿӏnh và phân chia lҥi các vùng; 2/ Kiên quyӃt giӳ vùng du kích, ÿѭa vNJ trang vào vùng
\\Ӄu và vùng tҥm chiӃm; 3/ Tăng cѭӡng công tác ÿӏch ngөy vұn; 4/ Phòng gian bҧo mұt, chӕng
biӋt kích bҧo vӋ căn cӭ.
(1 - 5) Ĉӗng chí Trҫn Văn Danh - Trѭӣng ban Quân báo tӍnh, tә chӭc lӵc lѭӧng, vұn
ÿӝng mӝt ÿҥi ÿӝi lính Hòa Hҧo ÿóng ӣ ÿӗn Gò LNJy (Bình Chánh) vӅ ChiӃn khu Ĉ và ÿѭa vӅ
miӅn Tây Nam bӝ.
(19 - 5) Cѫ sӣ mұt Bình Ĉa, HiӋp Hòa dүn ÿѭӡng cho Ĉoàn 2 (VT3) tҩn công kho xăng
Biên Hòa, diӋt tên lính gác, phá hӫy 2.000.000 lít xăng cӫa ÿӏch.
– Tháng 6. TӍnh ӫy Thӫ Biên triӋu tұp hӝi nghӏ cán bӝ tҥi ChiӃn khu Ĉ. Ĉӗng chí Trҫn
9ăn Trà - Tѭ lӋnh phân liên khu miӅn Ĉông ÿӃn dӵ. Hӝi nghӏ kéo dài mӝt tháng và phҧi ÿәi ÿӏa

22.8 Page 218

▲back to top


ÿLӇm liên tөc. Hӝi nghӏ nhҩn mҥnh nhiӋm vө khҳc phөc hұu quҧ bão lөt năm 1952.
(19 - 6) Ĉӗn Gò LNJy nҵm bên bӡ sông Ĉӗng Nai bӏ quân ta tiêu diӋt.
– Tháng 7. Lӵc lѭӧng vNJ trang phӕi hӧp vӟi du kích xã Phѭӟc An, huyӋn Long Thành
diӋt ÿӗn Bà Trѭӡng, xã Phѭӟc An.
– Tháng 9. Bӝ Tѭ lӋnh Phân Liên khu chӍ ÿҥo TӍnh ӫy Thӫ Biên hoҥt ÿӝng tác chiӃn và
phát triӇn phong trào du kích ӣ vùng bӏ tҥm chiӃm, bám dân ÿӇ duy trì hoҥt ÿӝng.
* TӍnh ӫy Thӫ Biên thành lұp thêm hai ÿӝi vNJ trang tuyên truyӅn.
* TӍnh ӫy Thӫ Biên mӣ hӝi nghӏ rút kinh nghiӋm và uӕn nҳn nhӳng lӋch lҥc trong công
tác vұn ÿӝng lӵc lѭӧng vNJ trang Cao Ĉài, Hòa Hҧo, trong công tác phân ÿӏnh vùng khi Thӵc
hiӋn phѭѫng châm 3 vùng.
– Tháng 10. TӍnh ӫy Thӫ Biên tә chӭc mӯng công và tәng kӃt phong trào thuӃ nông
nghiӋp ӣ Ĉҩt Cuӕc (Tân Uyên - nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng).
* Xe chӣ tên Suacot bӏ mìn trên ÿRҥn ÿѭӡng BӃn Sҳn (Nhѫn Trҥch): 5 tên lính trên xe
chӃt, nhѭng Suacot lҥi thóat. Ĉây là lҫn chӃt hөt thӭ tѭ cӫa tên giһc ác ôn này (Trѭӟc 2 lҫn bӏ
Eҳn ӣ dӕc 47, mӝt lҫn bӏ du kích Phѭӟc Nguyên gài trái ӣ cҫu Nѭӟc Trong). Tӯ ÿó, hҳn không
dám rӡi chi khu ra ngoài ÿi rҧo nӳa.
(4 - 11) Quӕc hӝi nhҩt trí thông qua Lu̵t c̫i cách ru͡ng ÿ̭t nhҵm mөc ÿích: “Thӫ tiêu
quyӅn chiӃm hӳu ruӝng ÿҩt cӫa thӵc dân Pháp và ÿӃ quӕc khác xâm lѭӧc ViӋt Nam”. ĈӃn ngày
19 - 12, Chính phӫ ra sҳc lӋnh ban bӝ Lu̵t c̫i cách ru͡ng ÿ̭t này.
– Tháng 12. Do bӏ tҩn công ӣ Tây Nguyên, Thѭӧng Trung Lào, ĈLӋn Biên Phӫ (chiӃn
Gӏch Ĉông Xuân), trên chiӃn trѭӡng Thӫ Biên, thӵc dân Pháp rút ÿi 3 tiӇu ÿoàn ÿӇ tăng cѭӡng
cho Bҳc bӝ. Ĉӗn bót ÿóng quanh ChiӃn khu Ĉ cӫa giһc bӏ co lҥi, ÿӗn bót dӑc lӝ 16, ven sông
Ĉӗng Nai ÿӅu bӏ rút bӓ. Tҥi chiӃn trѭӡng miӅn Ĉông chӍ còn 3 tiӇu ÿoàn Âu Phi và thuӝc ÿӏa.
Ĉӏch quay vӅ thӃ phòng ngӵ.
* Ĉánh bót Cҭm Vinh, mӝt ÿӗn bót gӗm 3 lô cӕt do 2 trung ÿӝi pa-ti-dăng ÿóng giӳa có
nhiӋm vө cҳt ÿӭt ÿѭӡng giao liên tӯ chiӃn khu tiӃn vào thӏ xã Biên Hòa. Trұn ÿánh do 2 trung
ÿӝi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng ÿѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa mӝt trung ÿӝi biӋt ÿӝng tӍnh và 2 trung ÿӝi ÿӏa
phѭѫng Tân Uyên phөc kích chһn ÿӏch ӣ Lӧi Hòa và ngã ba Bình Ý, không cho chúng tӯ Cây
Ĉào hay sân bay Biên Hòa tăng viӋn. Trұn ÿánh này diӉn ra trong tình hình cӵc kǤ khó khăn:
Pӛi chiӃn sƭ ta trѭӟc khi vào trұn ÿánh chӍ có ÿѭӧc 2 chén cháo ÿһc. Ĉӏch phҧn công quyӃt liӋt,
ta không xông vào ÿѭӧc. Trung ÿӝi trѭӣng TiӃp tuy ÿã bӏ thѭѫng, dӗn sӭc ôm mìn FT xông vô
ÿánh sұp lô cӕt chính. Ĉӗng chí TiӃp hy sinh cho ÿӗng ÿӝi xông lên, diӋt 1 trung ÿӝi giһc thu
toàn bӝ vNJ khí và rút lui. Ĉӗng thӡi, bӝ ÿӝi Tân Uyên diӋt bót MiӉu Ngói (Lӧi Hòa). Quân ta
rút lui vӅ ÿӃn Sӣ cao su Ông Phӫ (Bình Ý) khoҧng 5 giӡ sáng thì gһp trung ÿӝi biӋt kích Pa-ren
ÿi tuҫn, diӋt gӑn ÿӝi biӋt kích cӫa tiӇu khu Biên Hòa này. Các trұn ÿánh thҳng lӧi này có tác
Gөng to lӟn làm ÿӏch phҧi co cөm lҥi, cách mҥng lҩy thӃ bung ra tҩn công vào vùng ÿӏch.
1954
– Tháng 3. HuyӋn căn cӭ Ĉӗng Nai xây dӵng thêm năm ÿӝi du kích, vұn ÿӝng 109 thanh
niên tham gia du kích và bӝ ÿӝi.
(13 - 3) Quân kháng chiӃn mӣ ÿӧt tҩn công ÿҫu tiên vào tұp ÿoàn cӭ ÿLӇm ĈLӋn Biên
Phӫ. Ӣ Biên Hòa, tinh thҫn binh lính ÿӏch sa sút nghiêm trӑng. Riêng huyӋn căn cӭ ӣ Biên Hòa,
ÿã vұn ÿӝng ÿѭӧc 527 ngөy binh bӓ ngNJ, 17 ngөy binh mang súng vӅ hàng.
(7 - 4) Trong trұn chӕng càn ӣ Phú Mӻ, ÿҥi ÿӝi 2 (TiӇu ÿoàn 300) ÿã diӋt tên ác ôn

22.9 Page 219

▲back to top


Suacot chӍ huy biӋt kích Long Thành. ChiӃn công này ÿã làm nӭc lòng dân chúng ven lӝ 15 và
Long Thành.
– Tháng 5. Quân dân ChiӃn khu Ĉ bҿ gãy 16 trұn càn và ÿӝt kích cӫa quân Pháp vào
ChiӃn khu Ĉ.
(4 - 5) Ĉӗng chí Phҥm Văn Ĉӗng, Phó thӫ tѭӟng kiêm quyӅn Bӝ trѭӣng Bӝ Ngoҥi giao
Gүn ÿҫu ÿoàn ÿҥi biӇu nѭӟc ta ÿӃn Giѫnevѫ ÿӇ bàn vӅ vҩn ÿӅ lұp lҥi hòa bình ӣ Ĉông Dѭѫng.
(7 - 5) ChiӃn thҳng ĈLӋn Biên Phӫ
– Tháng 6. Ĉӗng chí Lê Duҭn và ÿoàn cán bӝ miӅn Nam tӯ chiӃn khu ViӋt Bҳc ÿӃn
ChiӃn khu Ĉ.
(25 - 6) ĈӃ quӕc Mӻ ÿѭa Ngô Ĉình DiӋm vӅ làm Thӫ tѭӟng – thành lұp “chính phӫ” bù
nhìn.
(15 – 18 - 7) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung Ѭѫng Ĉҧng lҫn thӭ 6 chӫ trѭѫng chuyӇn
Kѭӟng công tác ӣ miӅn Nam. Hӝi nghӏ khҷng ÿӏnh: “Ĉ͇ qu͙c MͿ ÿã trͧ thành k̓ thù chính và
tr͹c ti͇p cͯa nhân dân ta” và ÿӅ ra nhiӋm vө chung và trѭӟc mҳt cӫa cҧ nѭӟc là: “F̯n t̵p trung
PNJi nh͕n ti͇n công vào ÿ͇ qu͙c MͿ, b͕n hi͇u chi͇n Pháp và b͕n tay sai cͯa chúng, ti͇n hành
Fͯng c͙ hòa bình, Th͹c hi͏n th͙ng nh̭t, hoàn thành ÿ͡c l̵p và dân chͯ trong c̫ n˱ͣc”.
(20 - 7) HiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ ÿѭӧc ký kӃt. HiӋp ÿӏnh và bҧn tuyên bӕ chung cӫa các nѭӟc
tham gia hӝi nghӏ thӯa nhұn: Tôn trӑng ÿӝc lұp, chӫ quyӅn, thӕng nhҩt và toàn vҽn lãnh thә cӫa
nhân dân ViӋt Nam và quân Pháp phҧi rút khӓi ViӋt Nam. ViӋt Nam sӁ tiӃn hành hiӋp thѭѫng
Wәng tuyӇn cӱ thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc vào tháng 7 - 1956. Ĉѭӡng ranh giӟi vӅ quân sӵ có tính chҩt
Wҥm thӡi tӯ vƭ tuyӃn 17, và “không thӇ coi ÿó nhѭ là mӝt biên giӟi chính trӏ hoһc lãnh thә”.
(27 - 7) Hӗ Chӫ tӏch ra lӡi kêu gӑi nhân dân cҧ nѭӟc ÿoàn kӃt phҩn ÿҩu vì sӵ nghiӋp
thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.
* Ngӯng bҳn trên khҳp chiӃn trѭӡng Bҳc bӝ.
(30 - 7) TӍnh ӫy Thӫ Biên tә chӭc hӝi nghӏ bҩt thѭӡng bàn biӋn pháp thӵc hiӋn chӫ
trѭѫng cӫa cҩp trên vӅ viӋc chuyӇn hѭӟng ÿҩu tranh, sҳp xӃp lӵc lѭӧng, chuҭn bӏ chuyӇn quân
Wұp kӃt trên ÿӏa bàn tӍnh.
(1 - 8) Ngӯng bҳn trên khҳp chiӃn trѭӡng Trung bӝ.
* Thành lұp “Phong trào Hòa bình Sài Gòn – Chӧ Lӟn”.
(11 - 8) Ngӯng bҳn trên khҳp chiӃn trѭӡng Nam bӝ.
(13 - 8) Hàng vҥn cán bӝ chiӃn sƭ và ÿӗng bào các tӍnh miӅn Ĉông Nam bӝ tham gia cuӝc
mít - tinh lӟn tә chӭc tҥi Bà Ĉã (26[16]) – ChiӃn khu Ĉ mӯng hòa bình, mӯng thҳng lӧi cӫa cuӝc
kháng chiӃn chӕng Pháp và tiӉn ÿѭa ÿoàn quân vӅ Xuyên Mӝc - Bà Rӏa lên ÿѭӡng ra Bҳc.
* TӍnh ӫy Thӫ Biên tә chӭc cho cán bӝ, ÿҧng viên, nhân viên các ngành các cҩp hӑc tұp
hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ, nhӳng chӫ trѭѫng mӟi cӫa Ĉҧng. Mөc ÿích ÿӧt hӑc tұp ÿӇ mӑi ngѭӡi hiӇu
rõ thҳng lӧi cӫa cách mҥng, nҳm ÿѭӧc bӕi cҧnh lӏch sӱ mӟi và nhұn thӭc ÿѭӧc chӫ trѭѫng,
ÿѭӡng lӕi ÿҩu tranh mӟi cӫa cách mҥng.
– Tháng 9. Công nhân cao su An Lӝc ÿҩu tranh vӟi chӫ Tây ÿòi dân sinh, dân chӫ, ÿѭa ra
các yêu sách: Tăng lѭѫng tӯ 13ÿ lên 16ÿ /ngày, ÿòi làm viӋc 8 giӡ /ngày và nghӍ chӫ nhұt ÿѭӧc
trҧ lѭѫng.
* Các cѫ quan Dân Chính Ĉҧng và bӝ ÿӝi Thӫ Biên, Bà Chӧ tә chӭc thành hai trung
(26[16]) Có tài liӋu ghi cuӝc mít tinh mӯng thҳng lӧi cuӝc kháng chiӃn do TӍnh ӫy Thӫ Biên tә chӭc ӣ Nhà Nai.

22.10 Page 220

▲back to top


ÿoàn hành quân vӅ khu vӵc tұp kӃt Hàm Tân, Xuyên Mӝc.
* Mӻ – DiӋm ÿѭa 20.000 ÿӗng bào Thiên Chúa giáo di cѭ tӯ miӅn Bҳc ÿӃn ÿӏnh cѭ tҥi
các vùng Dӕc Mѫ, Bình Hòa, Gia KiӋm (dӑc theo lӝ 20); ÿѭa hѫn 10.000 ngѭӡi ÿӃn ÿӏnh cѭ ӣ
Nam Hà, Bҧo Ĉӏnh (dӑc quӕc lӝ 1), Cҭm Mӻ, Cҭm Ĉѭӡng (dӑc theo lӝ 2) và hàng chөc ngàn
ÿӗng bào di cѭ ÿӃn ÿӏnh cѭ ӣ Tân Mai, Hӕ Nai, Bình Ĉa, Long ĈLӅm...
(5 – 7 - 9) Bӝ chính trӏ Trung ѭѫng Ĉҧng hӑp hӝi nghӏ bàn vӅ nhiӋm vө cách mҥng miӅn
Nam và ra chӍ thӏ cho Ĉҧng bӝ miӅn Nam. Trung ѭѫng Cөc ÿѭӧc giҧi thӇ.
(22 - 9) 16.000 cán bӝ chiӃn sƭ tӟi Xuyên Mӝc ÿӇ ra VNJng Tàu ÿӇ tұp kӃt ra bҳc.
(10 - 10) Thӫ ÿô Hà Nӝi giҧi phóng.
– Tháng 10. Hӝi nghӏ thành lұp Xӭ ӫy Nam bӝ. Xӭ ӫy xác ÿӏnh nhiӋm vө cө thӇ cӫa cách
Pҥng miӅn Nam là: “Gìn giӳ và cӫng cӕ hòa bình, tranh thӫ thӵc hiӋn tӵ do dân chӫ cҧi thiӋn
dân sinh, tiӃn tӟi thӵc hiӋn thӕng nhҩt, hoàn thành ÿӝc lұp và dân chӫ trong cҧ nѭӟc”. Phѭѫng
thӭc ÿҩu tranh tӯ chӫ yӃu là hoҥt ÿӝng vNJ trang trong kháng chiӃn, nay chuyӇn sang ÿҩu tranh
chính trӏ là hình thӭc duy nhҩt.
– Tháng 11. Ban công vұn Xӭ ӫy phát ÿӝng công nhân các ÿӗn ÿLӅn cao su ÿҩu tranh vӟi
chӫ Tây, ÿѭa ra các yêu sách: Tăng lѭѫng tӯ 16 ÿӗng lên 24 ÿӗng/ngày, tӵ do thành lұp nghiӋp
ÿoàn, ÿòi thi hành hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ. Cuӝc ÿҩu tranh kéo dài bӕn ngày và giành ÿѭӧc thҳng
Oӧi.
– Tháng 12. Cѫ quan TӍnh ӫy Thӫ Biên ÿóng tҥi Tân TriӅu (Vƭnh Cӱu), ÿӗng chí Lê
Ĉình Nhѫn giӳ chӭc Bí thѭ, ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn - Phó Bí thѭ.
* HuyӋn ÿӝi Vƭnh Cӱu và du kích phӕi hӧp bҿ gãy 12 cuӝc càn, 4 cuӝc ÿӝt kích cӫa ÿӏch.
* Thӏ ӫy Biên Hòa (ÿѭӧc bә sung nhiӅu ÿӗng chí mӟi) ÿã tiӃn hành công tác công vұn ÿҥt
NӃt quҧ ӣ nhà máy cѭa Tân Mai ÿã tә chӭc công ÿoàn vӟi 950 ÿoàn viên, có công ÿoàn mұt
nòng cӕt; ӣ chӧ Biên Hòa, lұp NghiӋp ÿoàn tҥp phҭm, NghiӋp ÿoàn xích lô, NghiӋp ÿoàn xe
ÿò...
* Ĉӗng chí VNJ Khánh ÿѭӧc cӱ vӅ làm Bí thѭ Long Thành thay cho ÿӗng chí Trҫn Bình
Khê. Ĉӗng chí Trҫn Bình Khê triӋu tұp cuӝc hӑp Thѭӡng vө HuyӋn ӫy tҥi căn cӭ Rӯng Sác
Phѭӟc Thӑ ÿӇ bàn giao, rӗi lên ÿѭӡng vӅ khu. Long Thành lúc ÿó có 200 cán bӝ, ÿa sӕ ÿӅu hoҥt
ÿӝng hӧp pháp. Riêng HuyӋn ӫy giӳ thӃ bҩt hӧp pháp phҧi phân thành 2 cөm: 1/ Ӣ căn cӭ
Phѭӟc Thӑ (Rӯng Sác) chӍ ÿҥo khu Lòng Chҧo; 2/ Ӣ căn cӭ rӯng giӗng Thanh Nguyên chӍ ÿҥo
vùng ven lӝ 15.
7Ӎnh ӫy Biên Hòa thành lұp Ban cán Sӵ huyӋn Xuân Lӝc. Mӝt sӕ cán bӝ thuӝc Ban công
Yұn xӭ ӫy tăng cѭӡng vӅ lãnh ÿҥo phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân vùng cao su Xuân Lӝc.
(7 - 12) Toàn thӇ công nhân viên chӭc các cѫ sӣ hұu cҫn cӫa quân ÿӝi Pháp trong vùng
Chӧ Lӟn, Sài Gòn, Gia Ĉӏnh, Thӫ Dҫu Mӝt và Biên Hòa, bao gӗm 51 xѭӣng vӟi trên 25.000
ngѭӡi tәng bãi công. Cuӝc ÿҩu tranh kéo dài ngót 1 tháng.
1955 – 1975
1955
- Giӳa năm 1955, TӍnh ӫy Biên Hòa hӑp Hӝi nghӏ mӣ rӝng tҥi Thái Hòa (Tân Uyên) kiӋn
toàn công tác tә chӭc. Mӝt sӕ ÿӗng chí: NguyӉn Văn Bính, NguyӉn Văn Trӏ, Lê Văn Long bә
sung vào Ban chҩp hành TӍnh ӫy. Ĉӗng chí Hoàng Tam KǤ ÿѭӧc cӱ làm Bí thѭ thay ÿӗng chí

23 Pages 221-230

▲back to top


23.1 Page 221

▲back to top


Phҥm Văn Thuұn ÿѭӧc Xӭ ӫy cӱ làm Bí thѭ Ĉҧng ӫy trong lӵc lѭӧng Bình Xuyên.
7Ӎnh ӫy cӱ ÿӗng chí Hai Thҳng vӅ Long Thành, ÿӗng chí NguyӉn ViӋt Trai (Ba Tҥo) vӅ
Xuân Lӝc lãnh ÿҥo phong trào ÿҩu tranh chính trӏ cӫa quҫn chúng.
– Tháng 1. Xӭ ӫy quyӃt ÿӏnh tách tӍnh Thӫ Biên thành hai tӍnh: Biên Hòa và Thӫ Dҫu
0ӝt. TӍnh Biên Hòa gӗm các huyӋn Long Thành, Vƭnh Cӱu, Xuân Lӝc và thӏ xã Biên Hòa.
Ĉӗng chí Bҧy Hӗng VNJ ÿѭӧc chӍ ÿӏnh làm Bí thѭ TӍnh ӫy Biên Hòa.
(1 - 1) LӉ chào mӯng Trung ѭѫng Ĉҧng, Chính phӫ và Hӗ Chӫ tӏch trӣ vӅ thӫ ÿô Hà Nӝi.
(2 - 1) DiӋm mӣ “ChiӃn dӏch Hoàng DiӋu” nhҵm truy kích quân Bình Xuyên rút vӅ Rӯng
Sác.
(2 - 2) Hѫn 400 công nhân sӣ J (Núi Tung) thuӝc Sӣ cao su An Lӝc ký tên vào bҧng kiӃn
nghӏ tӕ cáo và yêu cҫu ÿXәi tên Cai xu L. phө trách công nhân tҥi ÿây vì ÿánh ÿұp và ăn chһn
Jҥo cӫa công nhân. Sau 3 ngày bãi công, chӫ sӣ phҧi nhѭӧng bӝ công nhân. ĈӃn ngày 5 - 2,
hàng trăm công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su An Lӝc kéo lên dinh quұn An Lӝc gһp quұn trѭӣng Xuân
/ӝc ÿҩu tranh vӅ viӋc ÿXәi hai công nhân không có lý do. Chӫ sӣ buӝc phҧi ÿXәi viӋc tên cai
xu.
(4 - 2) Chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa tuyên bӕ: Sҹn sàng lұp lҥi quan hӋ bình
thѭӡng giӳa hai miӅn Nam Bҳc nhѭ qui ÿӏnh cӫa HiӋp ÿӏnh Giѫ – ne - vѫ (1954) nhҵm tҥo ÿLӅu
kiӋn cho các ÿoàn thӇ chính trӏ, kinh tӃ, văn hóa, xã hӝi và nhân dân 2 miӅn Bҳc Nam ÿѭӧc liên
Oҥc vӟi nhau, ÿѭӧc tӵ do ÿi lҥi giӳa hai miӅn.
(12 - 2) Công nhân cao su ÿӗn ÿLӅn An Lӝc kiӃn nghӏ và ÿҩu tranh vӟi chӫ sӣ và quұn
trѭӣng Xuân Lӝc ÿѭa ra các yêu sách: Chҩm dӭt sa thҧi công nhân vô cӟ; ngày làm viӋc 8 giӡ.
Cuӝc ÿҩu tranh ÿѭӧc sӵ ӫng hӝ cӫa trên 3.000 công nhân khác ӣ các vùng phө cұn.
(15 - 2) Chӫ sӣ và chính quyӅn ngөy giҧi quyӃt, ÿáp ӭng các yêu sách cӫa công nhân.
(17 - 2) 300 công nhân cao su Bình Ba thuӝc sӣ Gallon SIPH Bà Rӏa ÿҩu tranh vӟi chӫ sӣ
YӅ viӋc: không làm ngày chӫ nhұt, giҧm phҫn cây cҥo trong ngày, trҧ lѭѫng công nhân khi ÿau
ӕm, dѭӥng bӋnh.
(18 - 2) 100 công nhân ӣ phân xѭӣng Xuân Sѫn và 300 công nhân sӣ cao su Xà Bang
ӫng hӝ công nhân Bình Ba, bãi công và ÿѭa ra yêu sách trên. Chӫ sӣ phҧi nhѭӧng bӝ và giҧi
quyӃt.
– Tháng 3. Hӝi nghӏ lҫn thӭ 7 Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng ÿӅ ra 5 nhiӋm vө: 1/ TiӃp
Wөc ÿҩu tranh ÿòi ÿӕi phѭѫng thi hành ÿúng ÿҳn hiӋp ÿӏnh ÿình chiӃn, cӫng cӕ hòa bình và tiӃn
Wӟi thӵc hiӋn thӕng nhҩt nѭӟc nhà; 2/ Cӫng cӕ miӅn Bҳc vӅ mӑi mһt; 3/ Giӳ gìn và ÿҭy mҥnh
cuӝc ÿҩu tranh cӫa ÿӗng bào miӅn Nam; 4/ Thӵc hiӋn mӣ rӝng và cӫng cӕ Mһt trұn dân tӝc
thӕng nhҩt trong toàn quӕc; 5/ Tăng cѭӡng ngoҥi giao, tranh thӫ sӵ ÿӗng tình và ӫng hӝ cӫa
nhân dân thӃ giӟi.
* Mӻ – DiӋm ÿѭa ÿӗng bào miӅn Bҳc di cѭ ÿӃn ÿӏnh cѭ ӣ Long Thành. Trong vòng 4
tháng, có ÿӃn 7.000 ngѭӡi di cѭ ÿӃn các trҥi ÿӏnh cѭ ӣ Liên Kim Sѫn, Phѭӟc Lý, Ông Kèo.
(5 - 3) Trên 400 công nhân nhà máy phân sӣ A thuӝc sӣ cao su Suzana Xuân Lӝc ÿҩu
tranh vӟi chӫ sӣ vӅ viӋc giҧm lѭѫng 73 công nhân tӯ 27ÿ 50 xuӕng 20ÿ 50. Tên chӫ không
ÿӗng ý, nên ÿӃn 11 - 3 công nhân sӣ cao su Suzana Xuân Lӝc tiӃp tөc ÿình công làm kiӃn nghӏ
ÿòi quұn trѭӣng Xuân Lӝc can thiӋp. ĈӃn ngày 21 - 3, sau khi Ban thanh tra Sài gòn kiӇm tra,
chӫ sӣ chҩp nhұn trҧ lѭѫng cho 73 công nhân giӳ nguyên mӭc cNJ là 27ÿ 50.
(1 - 5) Công nhân cao su Biên Hòa dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ban công vұn xӭ và HuyӋn ӫy

23.2 Page 222

▲back to top


Xuân Lӝc, Long Thành ÿӗng loҥt ÿình công 24 giӡ, tә chӭc mít - tinh tҥi các trung tâm ÿӗn
ÿLӅn ӣ An Lӝc, Bình Sѫn ... ÿѭa ra các yêu sách: Tăng lѭѫng tӯ 17ÿ lên 24ÿ / ngày, làm ngày
chӫ nhұt, hѭӣng lѭѫng gҩp ÿôi, tӵ do thành lұp nghiӋp ÿoàn, hҵng năm ÿѭӧc cӱ ban ÿҥi diӋn
công nhân. Chính quyӅn ngөy không ÿѭӧc bҳt bӟ nhӳng ngѭӡi kháng chiӃn, thi hành hiӋp ÿӏnh
Giѫnevѫ. Cuӝc ÿҩu tranh giành thҳng lӧi. Giӟi chӫ ÿӗn ÿLӅn giҧi quyӃt mӝt sӕ yêu sách cӫa
công nhân.
* 600 công nhân nhà máy cѭa B.I.F và nhân dân thӏ xã Biên Hòa biӇu tình vӅ dӵ mít -
tinh tҥi sân bóng ÿá Biên Hòa ÿòi quyӅn dân sinh, dân chӫ, ÿòi hiӋp thѭѫng hai miӅn Nam Bҳc.
– Tháng 6. Sau 1 tháng chӕng cӵ vӟi Ngô Ĉình DiӋm, Bҧy ViӉn ÿѭa 4.000 quân chҥy vӅ
5ӯng Sác Long Thành vӟi ý ÿӗ muӕn biӃn nѫi này làm căn cӭ lâu dài ÿӇ chӕng DiӋm. Dân
chúng bӏ bӑn Bình Xuyên cѭӟp giұt, bҳt ÿi làm láng, lұp căn cӭ cho chúng; mһt khác lính Bình
Xuyên tiӃn hành ÿӕt phá trҥi ÿӏnh cѭ, bҳn giӃt dân du cѭ. Tình trҥng chiӃn tranh lan tӓa khҳp
vùng Phѭӟc Khánh, Phú Hӳu, lӝ 19 (Phѭӟc An, Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc ThiӅn). HuyӋn ӫy Long
Thành mӝt mһt cӱ cán bӝ liên hӋ và vұn ÿӝng các chӍ huy Bình Xuyên ÿӇ hҥn chӃ sӵ phá phách
Kҥi dân cӫa chúng, ÿӗng thӡi lôi kéo các phҫn tӱ tiӃn bӝ; mһt khác ÿӅ nghӏ vӅ trên cho hѭӟng
giҧi quyӃt “vҩn ÿӅ Bình Xuyên” và “vҩn ÿӅ di cѭ”.
(6 - 6) Chính phӫ nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa ra tuyên bӕ: Sҹn sàng mӣ hӝi nghӏ
hiӋp thѭѫng vӟi nhӳng nhà ÿѭѫng cөc có thҭm quyӅn ӣ miӅn Nam bҳt ÿҫu tӯ 20 – 7 - 1955 ÿӇ
bàn vӅ vҩn ÿӅ tә chӭc tәng tuyӇn cӱ tӵ do trong toàn quӕc vào tháng 7 - 1956.
– Tháng 7. Theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa HuyӋn ӫy Long Thành, các cán bӝ ta ӣ Phѭӟc An, Phѭӟc
Thӑ ÿã vұn ÿӝng ÿѭӧc tiӇu ÿoàn 3 Bình Xuyên bao vây bӭc hàng ÿӗn Phѭӟc Thӑ. Tên ÿӗn
trѭӣng, tên Ĉáp, cùng toàn bӝ ÿҥi ÿӝi ӣ ÿӗn này phҧi nӝp súng ÿҫu hàng. TiӃp ÿó, tiӇu ÿoàn 3
Eӭc rút ÿӗn Phѭӟc Long; quân lính cӫa DiӋm ӣ Phѭӟc ThiӅn co lҥi trong bót. Ӣ Phѭӟc Khánh,
Oӵc lѭӧng Bình Xuyên ÿӝt nhұp vào ҩp diӋt 2 tên ác ôn là Lҥc và Thái...
(1 - 7) Mһt trұn Liên ViӋt Nam bӝ kêu gӑi ÿӗng bào miӅn Nam và ngoҥi kiӅu ÿҩu tran ÿòi
chính quyӅn Sài Gòn phҧi cùng chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa mӣ cuӝc Hӝi nghӏ hiӋp
thѭѫng chính trӏ ngày 20 – 7 - 1955 bàn vӅ viӋc tuyӇn cӱ tӵ do thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.
* Thӏ ӫy Biên Hòa vұn ÿӝng nhân dân kiӃn nghӏ tұp thӇ vӟi hàng vҥn chӳ ký và cӱ ÿҥi
biӇu ÿӃn gһp Ӫy hӝi quӕc tӃ ÿóng ӣ Sài Gòn ÿӇ trao bҧng kiӃn nghӏ.
(3 - 7) Mӣ ÿҫu phong trào ÿҩu tranh rҫm rӝ ÿòi hiӋp thѭѫng, hòa bình thӕng nhҩt Tә
quӕc. 7 ngày sau, các cuӝc bãi công, tәng bãi thӏ phҧn ÿӕi viӋc Mӻ DiӋm khӫng bӕ nhân dân và
ÿòi hòa bình thӕng nhҩt nѭӟc nhà liên tiӃp nә ra.
(10 - 7) Chùa Long ThiӅn (thӏ xã Biên Hòa) nhұn truyӅn ÿѫn cӫa Mһt trұn Tә quӕc (sҳp
thành lұp) gӣi ÿi khҳp các chùa trong tӍnh.
(20 - 7) TӍnh ӫy, Thӏ ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo, tә chӭc các nhóm ÿoàn viên, thanh niên lao
ÿӝng bí mұt rãi truyӅn ÿѫn tҥi trѭӡng nam tiӇu hӑc (nay là trѭӡng NguyӉn Du - thành phӕ Biên
Hòa) nѫi tӍnh trѭӣng ngөy ÿang tә chӭc cuӝc mít - tinh xuyên tҥc nӝi dung HiӋp ÿӏnh Giѫ – ne -
Yѫ và ÿһt mìn Bê - ta trѭӟc trө sӣ Ty cҧnh sát ngөy nhҵm phá hoҥi cuӝc tuyên truyӅn cӫa
chúng. Ӣ Vƭnh Cӱu treo cӡ Ĉҧng ӣ trѭӡng hӑc Bình Phѭӟc, Tân TriӅu. Ӣ Tân Uyên, dân chúng
các xã thuӝc chiӃn khu Ĉ kéo lên quұn ÿѭa kiӃn nghӏ ÿòi hiӋp thѭѫng thӕng nhҩt.
– Tháng 8. DiӋm ÿѭa quân ÿánh vào Rӯng Sác (theo chiӃn dӏch Hoàng DiӋu). Lӵc lѭӧng
Bình Xuyên cӫa Bҧy ViӉn dao ÿӝng và phân hóa. Bҧy ViӉn cӱ Bҧy Môn tìm gһp HuyӋn ӫy
Long Thành xin ÿѭӧc gһp Xӭ ӫy, xin ÿѭӧc ÿӭng chân trên ÿҩt Long Thành, xin ÿѭӧc tiӃp tӃ,
ÿѭӧc cung cҩp tin tӭc... Ĉây là cѫ hӝi thuұn tiӋn ÿӇ lôi kéo nhӳng thành phҫn tiӃn bӝ trong
Bình Xuyên vӅ vӟi cách mҥng. TiӇu ÿoàn 3 và ban chӍ huy cӫa Bҧy Môn ÿã ngã hҷn vӅ phía

23.3 Page 223

▲back to top


cách mҥng, lӵc lѭӧng cӫa Châu Văn Phú (Ba Phú) có xu hѭӟng ly khai Bҧy ViӉn và liên lҥc vӟi
các chi bӝ khu 3 (Long Thành).
(13 - 8) Hӝi nghӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng lҫn thӭ 8 (tӯ 13 ÿӃn 20 – 8 - 1955) ÿã
ÿӅ ra nhiӋm vө cӫa toàn Ĉҧng toàn dân là tұp hӧp mӑi lӵc lѭӧng dân tӝc, dân chӫ, hòa bình tӯ
%ҳc ÿӃn Nam thành mӝt mһt trұn rӝng rãi vӟi mӝt cѭѫng lƭnh thích hӧp ÿӇ ÿҩu tranh chӕng ÿӃ
quӕc Mӻ và bè lNJ tay sai nhҵm thӵc hiӋn hòa bình, thӕng nhҩt nѭӟc nhà trên cѫ sӣ ÿӝc lұp, dân
chӫ. Phҧi cӫng cӕ miӅn Bҳc vӅ mӑi mһt làm cѫ sӣ cho cuӝc ÿҩu tranh thӕng nhҩt nѭӟc nhà.
– Tháng 9. TiӇu ÿoàn 64 quân ngөy tҩn công TiӇu ÿoàn 3 Bình Xuyên ӣ Phѭӟc Thӑ
(Long Thành). Sau 2 giӡ chӕng trҧ, TiӇu ÿoàn 3 Bình Xuyên rút. Chѭa ÿҫy nӱa tháng, 4.000
quân Bình Xuyên bӏ quân DiӋm ÿánh tan trong Rӯng Sác. Bҧy ViӉn bӓ chҥy ra VNJng Tàu, rӗi
sang Pháp. Nhân ÿó, theo chӍ ÿҥo cӫa TӍnh ӫy, HuyӋn ӫy Long Thành nhanh chóng nҳm các
ÿѫn vӏ Bình Xuyên có xu hѭӟng ngã theo cách mҥng: Bҧy Môn cùng mӝt nӱa TiӇu ÿoàn 3,
ÿѭӧc các ÿӗng chí Tѭ Thái, Mѭӡi Thӑ dүn ÿѭӡng vѭӧt lӝ 15 vӅ căn cӭ Suӕi Cҧ cӫa tӍnh; mӝt
Eӝ phұn khác thuӝc TiӇu ÿoàn 3 chҥy vӅ núi Thӏ Vҧi ÿѭӧc HuyӋn ӫy nҳm; ӣ Phѭӟc Khánh, ÿҥi
ÿӝi Châu Văn Phú (Ba Phú) tan rã chӍ còn lҥi 12 ngѭӡi ÿѭӧc chi bӝ Phѭӟc Khánh ÿѭa vӅ lұp
Făn cӭ ӣ sӣ dӯa Phӫ Lӕ.
(10 - 9) Công nhân cao su miӅn Ĉông ÿình công ÿòi tăng lѭѫng tӯ 13 ÿӗng lên 16
ÿӗng/ngày và ngày làm viӋc 8 giӡ. Ĉây là cuӝc ÿҩu tranh có qui mô lӟn và giành ÿѭӧc thҳng lӧi
NӇ tӯ sau HiӋp ÿӏnh Giѫ - ne - vѫ.
(22 - 10) Lӵc lѭӧng vNJ trang Biên Hòa nã cӕi 60 ly tӯ Truông Cát (Bìa sӣ cao su Phӫ
Thanh - Tân Phong) vào sân bay Biên Hòa, gây hoang mang cho bӑn tӅ ngө ÿӇ phá trò hӅ
“trѭng cҫu dân ý”.
(23 - 10) Ĉѭӧc sӵ bҧo bӑc cӫa Mӻ, Ngô Ĉình DiӋm bày trò “trѭng cҫu dân ý” nhҵm truҩt
phӃ Bҧo Ĉҥi ÿѭa y lên làm Tәng thӕng.
(10/11) Hàng vҥn công nhân cao su ӣ Biên Hòa, Bà Rӏa tham gia cuӝc ÿҩu tranh ÿình
công cùng vӟi công nhân cao su tҥi Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh vӟi yêu sách: Cҧi thiӋn sinh hoҥt
cho công nhân, thi hành luұt lao ÿӝng ÿã ÿѭӧc ban hành. Sau bҧy ngày ÿҩu tranh, vӟi tәng sӕ
44.000 công nhân tham gia, giӟi chӫ sӣ cao su phҧi chҩp nhұn các yêu sách cӫa công nhân.
(Cuӕi năm) Mӻ DiӋm ÿѭa toàn bӝ binh lính và hàng ngàn ÿӗng bào Hoa – Nùng vӅ Sông
Mao; sau chuyӇn vӅ Bҧo Bình và các xã khác.
1956
Xây dӵng trҥm biӃn ÿLӋn lӟn ӣ Bӱu Hòa.
(3 - 3) Thӏ ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo các tә ÿoàn viên thanh niên lao ÿӝng bí mұt kҿ áp phích,
dán khҭu hiӋu tҥi các ÿӏa ÿLӇm công cӝng Biên Hòa tuyên truyӅn, kêu gӑi quҫn chúng tҭy chay
cuӝc bҫu cӱ do Mӻ DiӋm tә chӭc.
* Mӝt bán ÿӝi vNJ trang cӫa lӵc lѭӧng Ba Phú ÿѭӧc các ÿӗng chí Cҫu và Mai HiӇn Thái
Gүn ÿѭӡng, ÿӝt nhұp thӏ trҩn Long Thành, bҳn liên tiӃp 12 quҧ cӕi 61 ly vào chi khu ÿӏch và ÿһt
trung liên tӯ sân banh Kim Sѫn quét nhiӅu loҥt ÿҥn vào chi khu, bӑn giһc hӕt hoҧng chҥy tháo
thân ra phӕ chӧ. Trұn tҩn công này làm cho viӋc bҫu cӱ cӫa DiӋm ngày hôm sau ӣ Long Thành
Kҫu nhѭ bӏ tê liӋt.
* Ӣ Biên Hòa xuҩt hiӋn mӝt sӕ bè có căng khҭu hiӋu chӕng trò bҫu cӱ thҧ nәi trên sông,
các áp phích dán vào mӝt sӕ nѫi khác, lӵu ÿҥn ném vào sau trө sӣ “Hӝi ÿӗng hѭѫng chính” xã
Tam HiӋp.

23.4 Page 224

▲back to top


(4 - 3) Mӻ – DiӋm tә chӭc tuyӇn cӱ riêng rӁ, lұp ra quӕc hӝi bù nhìn, âm mѭu biӃn miӅn
Nam thành quӕc gia riêng biӋt.
(27 - 3) Toàn thӇ công nhân nhà máy ÿèn Chӧ Quán bãi công ÿòi tăng lѭѫng. Ngót
200.000 công nhân, lao ÿӝng, các tҫng lӟp nhân dân khác trong ÿó có công nhân nhà máy ÿLӋn,
Qѭӟc Tân Sѫn Nhҩt, công nhân ÿLӋn nѭӟc Chӧ Lӟn, công nhân xe lӱa Dƭ An ... hѭӣng ӭng cuӝc
ÿҩu tranh. Cuӝc bãi công kéo dài 2 ngày làm cho cҧ thành phӕ Sài Gòn, Chӧ Lӟn, Gia Ĉӏnh,
Biên Hòa không có ÿLӋn nѭӟc, mӑi ngành hoҥt ÿӝng bӏ ÿình ÿӕn.
(1 - 5) Công nhân cao su miӅn Ĉông ÿҫu tranh ÿòi quyӅn lӧi lao ÿӝng. Công nhân cao su
Long Khánh hѭӣng ӭng tích cӵc ÿӧt ÿҩu tranh này, ÿѭa lӵc lѭӧng vӅ Sài Gòn ÿӇ ÿòi hӓi ngөy
quyӅn thӵc hiӋn bҧn “Cӝng ÿӗng tranh chҩp” gӗm 16 ÿLӅu. Sau văn bҧn này trӣ thành “Cӝng
ÿӗng hiӋp ѭӟc cao su” là văn bҧn ÿҫu tiên xác ÿӏnh chӃ ÿӝ lao ÿӝng, tiӅn lѭѫng, chӃ ÿӝ sinh
hoҥt cӫa công nhân cao su ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ.
(7 - 7) Hàng ngàn công nhân ӣ các sӣ cao su Cҭm Mӻ, Ông QuӃ, Hàng Gòn, An Lӝc,
Bình Lӝc, Dҫu Giây ... và nhân dân ӣ Long Khánh tә chӭc nhӳng ÿoàn tuҫn hành vӅ khu vӵc
Tân Phong và thӏ xã Long Khánh ÿҩu tranh ÿòi chính quyӅn ngөy thӵc hiӋn hiӋp thѭѫng tәng
tuyӇn cӱ, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, phҧn ÿӕi chính quyӅn Mӻ DiӋm ÿàn áp nhân dân, bҳt bӟ cán bӝ
tham gia kháng chiӃn.
Cuӝc biӇu tình gây tiӃng vang, cә vNJ cho phong trào ÿҩu tranh cӫa quҫn chúng khҳp nѫi.
(13 - 7) Ngөy quyӅn Sài Gòn mӣ chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn Bӱu nhҵm ÿánh phá phong trào
cách mҥng ӣ miӅn Ĉông.
7ҥi Biên Hòa, ÿӏch dùng quân chӫ lӵc kӃt hӧp vӟi lính bҧo an, dân vӋ, công an, cҧnh sát
lùng quét các xã, ҩp, các ÿӗn ÿLӅn cao su, vùng căn cӭ kháng chiӃn ӣ Tân Uyên, Vƭnh Cӱu.
Trong 2 tháng (tháng 7 ÿӃn tháng 9) ÿӏch giӃt hҥi 58 ngѭӡi, bҳt giam 108 ngѭӡi.
(22 - 10) Sҳc lӋnh sӕ 143 - NV thay ÿәi ÿӏa giӟi và tên Ĉô Thành Sài Gòn – Chӧ Lӟn
cùng các tӍnh và tӍnh lӷ tҥi ViӋt Nam. CBVN 1956, tr. 2649
Tên các tӍnh Nam ViӋt bӏ thay ÿәi. Saigon / Cholon thành Sài Gòn (SL 143 - NV). Cҧ các
WӍnh lӷ cNJng vұy: Bà Rӏa - VNJng Tàu thành Phѭӟc Tuy; Biên Hòa thành Long Khánh, Phѭӟc
Long, Bình Long và Biên Hòa.
* DiӋm ra “Dө 57” qui ÿӏnh quyӅn “truҩt hӳu ruӝng ÿҩt” nhҵm tҥo ÿLӅu kiӋn cho ÿӏa chӫ
FNJ lҩy lҥi ÿҩt ÿã ÿѭӧc chia cho tá ÿLӅn trong thӡi kǤ 9 năm. Phong trào chӕng “cҧi cách ÿLӅn
ÿӏa” phát triӇn mҥnh làm phá sҧn ý ÿӗ phҧn ÿӝng cӫa giһc.
(9 - 11) Ngөy quyӅn ra sҳc lӋnh 154/TTP, ҩn ÿӏnh lҥi ranh giӟi các tӍnh Nam phҫn ViӋt
Nam và tҥi nghӏ ÿӏnh sӕ 140/BNV/HC/NĈ ngày 3 - - 5 - 57, phân ÿӏnh tӍnh Biên Hòa gӗm có 4
quұn (Châu Thành, Long Thành, Dƭ An, Tân Uyên), chia ra 11 tәng và 84 xã.
(2 - 12) Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng ӫy ÿѭӧc thành lұp trong nhà tù Tân HiӋp, 462 cán bӝ
chiӃn sƭ cách mҥng, nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc bӏ giam cҫm tҥi nhà lao Tân HiӋp (còn có tên gӑi
Trung tâm Cҧi huҩn Biên Hòa) (27[1]) nәi dұy, phá khám, hѫn 600 ngѭӡi trӣ vӅ vӟi cách mҥng.
Ĉây là cuӝc nәi dұy phá khám quy mô và giành thҳng lӧi, thu ÿӵӧc nhiӅu vNJ khí cӫa ÿӏch. 23
chiӃn sƭ, ngѭӡi yêu nѭӟc hy sinh trong cuӝc nәi dұy trong ÿó có nhiӅu nhân sƭ tri thӭc ӣ Nam
Eӝ nhѭ Dѭѫng Tӱ Giang, Lý Văn Sâm, Lê Văn Thҧ, Aùi Lan, NguyӉn Văn Mai...
1957
(27[1]) Nhà tù Tân HiӋp, ÿӏch gӑi là “Trung tâm Huҩn chính Biên Hòa”, có diӋn tích 3.600 m2, là 1 trong 6 nhà tù lӟn cӫa ÿӏch ӣ
miӅn Nam. ĈӃn thӡi ÿLӇm tháng 12/1956, có 1.872 tù nhân bӏ ÿӏch giam giӳ.

23.5 Page 225

▲back to top


* Tҥi ChiӃn Khu Ĉ, mӝt sӕ ÿҥi ÿӝi C.50, C60, C70, C80 ÿѭӧc thành lұp.(3)
– Tháng 2. Nhӳng cán bӝ chiӃn sƭ, ÿҧng viên ӣ Biên Hòa bӏ ÿӏch khӫng bӕ gҳt gao rút vӅ
ChiӃn Khu Ĉ kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng cӫa ÿӗng chí NguyӉn Văn QuǤ thành lұp ÿӝi vNJ trang lҩy
phiên hiӋu C250.
- Tháng 1. C250 gӗm 60 chiӃn sƭ là bӝ ÿӝi, du kích thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp còn lҥi,
1 sӕ ÿӗng chí vѭӧt ngөc tӯ nhà lao Tân HiӋp... do ÿӗng chí HuǤnh Văn Viên chӍ huy; NguyӉn
9ăn Hoa - Phó chӍ huy; ÿӗng chí NguyӉn Văn Luông làm chính trӏ viên.
– Tháng 4. Nghӏ ÿӏnh sӕ 140 - BNV/HC/NĈ ҩn ÿӏnh các ÿѫn vӏ hành chánh tӍnh Biên
Hòa (tӍnh Lӷ Biên Hòa) (CBViӋt Nam 1975, tr, 1948).
* Ngөy quyӅn thành lұp tӍnh Long Khánh gӗm 3 quұn: Xuân Lӝc, Ĉӏnh Quán và KiӋm
Tân. Quұn lӷ Xuân Lӝc làm tӍnh lӷ Long Khánh.
* Mӻ – DiӋm mӣ chiӃn dӏch “NguyӉn Trãi” ÿánh phá phong trào cách mҥng ӣ miӅn
Ĉông Nam bӝ.
– Tháng 5. DiӋm ban hành ÿҥo luұt “ÿһt Cӝng sҧn ra ngoài vòng pháp luұt” và bҳt ÿҫu
Pӣ nhiӅu ÿӧt “tӕ cӝng”, bao vây lùng sөc tӯng ngõ, tӯng nhà, tiӃn hành mua chuӝc và khӫng
Eӕ trҳng hòng tiêu diӋt cán bӝ, ÿҧng viên, bôi ÿen gia ÿình cách mҥng.
(2 - 7) Nghӏ ÿӏnh sӕ 222 BNV/HC lұp thӏ xã Trӏ An thuӝc quұn Tân Uyên, tӍnh Biên Hòa
(CB ViӋt Nam 1957, tr. 2536).
(9 - 8) Sҳc lӋnh sӕ 271 - KT/TKĈT cho phép kiӃn tҥo mӝt xa lӝ tӯ Sài Gòn ÿӃn Biên Hòa
(CB ViӋt Nam 1957, tr. 2950).
(8 - 8) Ĉѭӡng xa lӝ Sài Gòn/Biên Hòa ÿѭӧc xây dӵng (SL 278 / KT). Ý ÿӗ mӣ xa lӝ Biên
Hòa cӫa ÿӏch là nhҵm nӕi Sài Gòn vӟi các tuyӃn ÿѭӡng huyӃt mҥch: ÿѭӡng sӕ 1, 15 và 20;
ÿӗng thӡi cҳt qua căn cӭ Bình Ĉa cӫa ta. HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu cӱ ÿӗng chí Phan Văn Trang và
ÿӗng chí NguyӉn Ĉông Châu (Hai Cù) chӍ ÿҥo dân ÿӏa phѭѫng phá kӃ hoҥch làm xa lӝ. Cuӝc
ÿҩu tranh “bҧo vӋ mӗ mҧ ông bà” ÿã làm chұm tiӃn ÿӝ làm xa lӝ cӫa ÿӏch trong vài tháng.
(18 - 9) Lӵc lѭӧng vNJ trang tҩn công trҥi Be Biên Hòa, mӝt cѫ sӣ khai thác gӛ lӟn cӫa
ÿӏch trong rӯng Ĉӗng Nai, có mӝt vӏ trí quan trӑng, án ngӳ vùng phía Nam, thu 80 xe cѫ giӟi
nhiӅu vNJ khí và tuyên truyӅn thu hút mӝt sӕ công nhân tham gia cách mҥng.
– Tháng 10. Tҥi căn cӭ chiӃn khu Ĉ cNJ, thành lұp ÿѫn vӏ 250, ÿѫn vӏ tұp trung ÿҫu tiên cӥ
tiӇu ÿoàn cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang cách mҥng miӅn Ĉông Nam bӝ.
(21 - 10) Nghӏ quyӃt sӕ 318 - BNV/HC/NĈ sáp nhұp 13 xã thành 6 xã mӟi, thuӝc quұn
Tân Uyên, Biên Hòa (CBViӋt Nam 1957, tr. 3938).
– Tháng 12. Lӵc lѭӧng vNJ trang phөc kích ÿánh mӝt cánh quân càn quét cҩp tiӇu ÿoàn
Fӫa ÿӏch tҥi khu vӵc Lò Than, Biên Hòa, ta diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi ÿӏch.
(15 - 12) Công nhân miӅn Nam ÿҩu tranh chӕng dӵ luұt “ÿһt Cӝng sҧn ra ngoài vòng
pháp luұt” do DiӋm công bӕ.
(31 - 12) Sҳc lӋnh sӕ 551 - CC/GT tuyên bӕ công tác kiӃn tҥo xa lӝ Sài Gòn - Biên Hòa
có tánh cách công ích và khҭn cҩp.
1958
(19 - 3) Hѫn 450 công nhân sӣ Cây Gáo - Long Khánh ÿình công ÿòi chӫ sӣ thay ÿәi
(3) Có tài liӋu khác cho rҵng viӋc thành lұp các lӵc lѭӧng này vào năm 1958.

23.6 Page 226

▲back to top


ÿLӅu kiӋn làm viӋc, không ÿѭӧc làm thiӋt hҥi quyӅn lӧi công nhân. Cuӝc ÿҩu tranh kéo dài
nhiӅu ngày, công nhân kiên quyӃt không nhѭӧng bӝ. Cuӕi cùng, chӫ sӣ chҩp nhұn giҧi quyӃt
yêu sách công nhân ÿѭa ra.
– Tháng 10. Tҥi ChiӃn Khu Ĉ, ÿҥi ÿӝi C59 ÿѭӧc thành lұp vӟi 3 trung ÿӝi.
(1 - 12) Mӻ – DiӋm gây ra vө thҧm sát ӣ trҥi giam tұp trung Phú Lӧi. Hàng nghìn ÿӗng
bào các huyӋn ӣ Biên Hòa, Bà Rӏa - Long Khánh biӇu tình, phҧn ÿӕi chӃ ÿӝ hà khҳc và viӋc ÿҫu
ÿӝc hѫn 1.000 cán bӝ chiӃn sƭ, ngѭӡi yêu nѭӟc ӣ nhà tù Phú Lӧi (nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng).
(22 - 12) Chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa gӱi công hàm cho chính quyӅn miӅn
Nam vҥch rõ: Sӵ can thiӋp càng ngày càng sâu cӫa ÿӃ quӕc Mӻ vào miӅn Nam ViӋt Nam là
nguyên nhân ngăn trӣ viӋc hòa bình và thӕng nhҩt Tә quӕc ta. Công hàm nêu lên 3 yêu cҫu cҩp
thiӃt là: 1/ Bãi bӓ chính sách tăng cѭӡng quân sӵ, chuҭn bӏ chiӃn tranh cӫa ÿӃ quӕc Mӻ, bãi bӓ
chính sách khӫng bӕ sát hҥi ÿӗng bào yêu nѭӟc ӣ miӅn Nam; 2/ Xây dӵng mӝt nӅn kinh tӃ ÿӝc
Oұp, tӵ chӫ, cҧi thiӋn ÿӡi sӕng nhân dân; 3/ Mӣ rӝng tӵ do, lұp lҥi quan hӋ bình thѭӡng giӳa 2
miӅn.
* Quӕc phòng ngөy ra thông cáo giҧi tӓa các cөm dân cѭ quanh sân bay Biên Hòa ÿӇ mӣ
Uӝng sân bay quân sӵ này phөc vө cho chiӃn tranh, hҥn chót là tháng 11 - 1960.
1959
* Công ty giҩy Ĉӗng Nai - Cogido (khu công nghiӋp Biên Hòa) thành lұp.
* Tái thiӃt chùa Ĉҥi Giác theo kiӃn trúc mӟi (khánh thành 12 -8 - 1961).
* DiӋm tiӃn hành thành lұp “Khu trù mұt Hang Nai” (thuӝc xã Phѭӟc An) nhҵm tҥo
“hàng rào bҧo vӋ” kho ÿҥn Thành Tuy Hҥ và phong tӓa căn cӭ Lòng Chҧo, ÿҭy lӵc lѭӧng cách
Pҥng ra xa. Ĉây là 1 trong 11 khu trù mұt thí ÿLӇm cӫa DiӋm ӣ miӅn Nam. HuyӋn ӫy Long
Thành chӍ ÿҥo chi bӝ Phѭӟc An vұn ÿӝng và tә chӭc nhân dân ÿҩu tranh chӕng cѭӟp ÿҩt, phá
Uӯng, không dӡi nhà ÿi nѫi khác. Giһc không tiӃn hành ÿѭӧc viӋc khai hoang và ÿӏnh cѭ nhӳng
ngѭӡi dân mà chúng ÿѭa ÿӃn ÿó. Cuӕi cùng, kӃ hoҥch lұp “khu trù mұt Hang Nai” bӏ bӓ dӣ.
(23 - 1) TӍnh Biên Hòa bӏ cҳt ÿi quұn Tân Uyên cùng mӝt phҫn ÿҩt mӟi cӫa xã Thái
+ѭng nhұp vào tӍnh Phѭӟc Thành. Ngày 8 – 7 - 1965, sҳc lӋnh 131/NV: bãi bӓ tӍnh Phѭӟc
Thành và phҫn ÿҩt nói trên trӣ vӅ tӍnh Biên Hòa.
(21 - 3) Nghӏ ÿӏnh sӕ 355 – BNV / NV / 8 sát nhұp 2 xã Tân Bình và Long - Bình thuӝc
quұn Châu - Thành Biên Hòa thành mӝt xã lҩy tên là xã Long - Bình - Tân. CBVN 1959, tr.
1.078.
– Tháng 5. Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng ViӋt Nam hӑp Hӝi nghӏ lҫn thӭ 15 ÿӇ kiӇm
ÿLӇm tình hình và ÿӅ ra nhiӋm vө ÿҩu tranh thӵc hiӋn thӕng nhҩt nѭӟc nhà: “Ĉoàn kӃt toàn dân,
ra sӭc ÿҩu tranh nhҵm thӵc hiӋn thӕng nhҩt nѭӟc nhà trên cѫ sӣ ÿӝc lұp và dân chӫ, ra sӭc cӫng
Fӕ miӅn Bҳc và tích cӵc ÿѭa miӅn Bҳc tiӃn dҫn lên chӫ nghƭa xã hӝi; xây dӵng mӝt nѭӟc ViӋt
Nam hòa bình, thӕng nhҩt, ÿӝc lұp, dân chӫ và giàu mҥnh; góp phҫn bҧo vӋ hòa bình ӣ Ĉông
Nam Á và thӃ giӟi”.
(18 - 6) Sҳc lӋnh sӕ 138 - TTP thiӃt lұp chӭc vө ÿҥi biӇu chánh phӫ miӅn Ĉông Nam
phҫn. CBVN 1959, tr. 2.099.
(18 - 6) ThiӃt lұp chӭc vө ÿҥi biӇu chánh phӫ tҥi miӅn Ĉông Nam phҫn. (SLI 38 / TTP)
(7 - 7) DiӋm công bӕ chính sách “Khu trù mұt”
(7 - 8) Sau nhiӅu tháng chuҭn bӏ, ÿѭӧc sӵ chҩp thuұn Ban Quân sӵ MiӅn và Liên TӍnh ӫy
miӅn Ĉông, Tә vNJ trang cӫa C50 cùng cѫ sӣ mұt Thӏ ӫy Biên Hòa tҩn công trө sӣ phái ÿoàn cӕ

23.7 Page 227

▲back to top


Yҩn quân sӵ Mӻ (MAAG) ÿóng tҥi Biên Hòa. (Nay thuӝc phѭӡng Tân Mai, thành phӕ Biên
Hòa). Theo kӃ hoҥch, Ban Cán sӵ thӏ xã Biên Hòa, chӏu trách nhiӋm là ÿӗng chí Trѭѫng Văn
/Ӊ, Bí thѭ Thӏ ӫy, ÿã ÿLӅu ÿӝng cѫ sӣ tӵ vӋ mұt thӏ xã Biên Hòa phӕi hӧp chһt chӁ trong công
tác ÿLӅu nghiên theo dõi ÿӏch. Ngày 5 - 7 tә vNJ trang thuӝc C250, gӗm 6 chiӃn sƭ: Năm Hoa (chӍ
huy), Hѭng, HuӅ, Bé, Phú và Sҳc vӅ ÿóng ӣ rӯng Tân Phong và nӱa ÿêm 6 - 7 ÿѭӧc ÿӗng chí
Trѭѫng Văn LӉ ÿѭa vӅ ém tҥi vҥt rӯng chӗi Gò Me sau nhà má Năm Xuân (nay thuӝc phѭӡng
Thӕng Nhҩt). Sau 19 giӡ ngày 7 - 8, tә vNJ trang ta giҧ làm lính ngөy, vӟi sӵ yӇm trӧ cӫa cѫ sӣ
Pұt thӏ xã, tҩn công vào Nhà Xanh – trө sӣ cӫa bӑn M.A.A.G Mӻ diӋt 2 tên (ThiӃu tá Buis và
Trung sƭ Ovman) và làm bӏ thѭѫng mӝt tên khác (Ĉҥi úy Boston). Ĉây là nhӳng tên lính Mӻ
ÿӭng ÿҫu bҧng trong danh sách nhӳng tên xâm lѭӧc Mӻ ÿӅn tӝi trong cuӝc chiӃn tranh xâm
Oѭӧc ViӋt Nam.
- (20 - 8) Ba Chánh (Trѭӣng ban giao liên tӍnh) ÿҫu hàng ÿӏch, trӣ thành chӍ ÿLӇm. Chánh
cùng vӟi 2 tên ÿҫu hàng khác là Tѭ Cѭӡng (cán bӝ binh vұn tӍnh) và Võ Hà Tѭ (vӕn Bí thѭ
huyӋn ӫy Long Thành) là 3 tên phҧn bӝi chӍ ÿLӇm. 300 cán bӝ, ÿҧng viên và cѫ sӣ cách mҥng bӏ
ÿӏch bҳt giam. Cҧ tӍnh Biên Hòa lúc này chӍ còn 1 chi bӝ duy nhҩt ӣ vùng dân tӝc ít ngѭӡi (Chi
Eӝ Lý Lӏch). Ĉây là thӡi kǤ ÿen tӕi nhҩt cӫa nhӳng năm chӕng Mӻ cӭu nѭӟc tҥi tӍnh Biên Hòa.
- Tháng 10. Ngô Ĉình DiӋm ban hành luұt 10/59 “ÿһt Cӝng sҧn ra ngoài vòng pháp luұt”
và thӵc hiӋn viӋc lê máy chém khҳp nѫi hành hình cán bӝ, ÿҧng viên cӝng sҧn mà không cҫn
xét xӱ.
- Tháng 11. Xӭ ӫy Nam bӝ hӑp Hӝi nghӏ lҫn thӭ 4 quán triӋt Nghӏ quyӃt 15 cӫa TW
Ĉҧng, ÿӗng thӡi ÿӅ ra phѭѫng hѭӟng nhiӋm vө cө thӇ cho Ĉҧng bӝ Nam bӝ trong thӡi kǤ mӟi
là: “Giӳa vӳng và ÿҭy mҥnh phong trào cách mҥng cӫa quҫn chúng, lҩy ÿҩu tranh chính trӏ rӝng
rãi và mҥnh mӁ cӫa quҫn chúng làm chính, ÿӗng thӡi kӃt hӧp vӟi hoҥt ÿӝng vNJ trang tuyên
truyӅn ÿӇ chӕng chính sách khӫng bӕ tàn bҥo, chính sách bóc lӝt, vѫ vét cӫa Mӻ DiӋm; ngăn
chһn và ÿҭy lùi tӯng bѭӟc mӑi chính sách cӫa ÿӏch, ÿҭy ÿӏch vào thӃ bӏ ÿӝng, cô lұp hѫn nӳa vӅ
chính trӏ, tҥo ÿLӅu kiӋn thuұn lӧi tiӃn tӟi ÿánh ÿә chính quyӅn Mӻ DiӋm...”
(22 - 12) 2.000 công nhân ÿӗn ÿLӅn Long Thành (Biên Hòa) bãi công phҧn ÿӕi chӫ bӓ các
khoҧn quyӅn lӧi cӫa công nhân. Ngày hôm sau, 400 công nhân ÿӗn ÿLӅn An ViӉn bãi công ӫng
Kӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿӗn ÿLӅn Long Thành.
(29 - 12) Hѫn 1.000 công nhân ÿӗn ÿLӅn Xa Cát (Biên Hòa) bãi công ÿòi thu nhұn nhӳng
công nhân bӏ sa thҧi và ÿòi các quyӅn tӵ do, dân chӫ, cҧi thiӋn ÿӡi sӕng.
* Cùng ngày 5.000 công nhân ÿӗn ÿLӅn Lӝc Ninh cNJng bãi công ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng,
trҧ tiӅn công các giӡ làm thêm, và ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿӗn ÿLӅn Xa Cát.
* Ĉӏch mӣ phiên tòa tҥi Tòa án Biên Hòa ÿӇ xét xӱ 7 ÿӗng chí mà chúng cho là “thӫ
phҥm” trұn tҩncông vào trө sӣ M.A.A.G Mӻ ӣ Nhà Xanh. Hàng ngàn ÿӗng bào làm kiӃn nghӏ
phҧn ÿӕi quyӃt ÿӏnh tuyên án tӱ hình cӫa giһc: DiӋm ÿѭa 6 ngѭӡi (1 ngѭӡi tha bәng) vӅ giam
Wҥi khám Chí Hòa rӗi sau ÿó ÿày ra Côn Ĉҧo.
(Cuӕi năm) Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông quyӃt ÿӏnh tách huyӋn Xuân Lӝc (bao gӗm Ĉӏnh
Quán) tӯ tӍnh Biên Hòa sáp nhұp vào tӍnh Bà Rӏa.
1960
Ĉҫu năm) Tҥi Suӕi Linh (nay thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu), Bӝ chӍ huy lӵc lѭӧng vNJ trang
giҧi phóng miӅn Ĉông và khu ӫy miӅn Ĉông ÿѭӧc thành lұp.
(6 - 1) Cuӝc bãi công cӫa 8.000 công nhân ba ÿӗn ÿLӅn cao su ӣ Biên Hòa vүn tiӃp tөc.
(17 - 1) Ngày mӣ ÿҫu phong trào Ĉӗng Khӣi (Mõ Cày / BӃn Tre).

23.8 Page 228

▲back to top


(20 - 1) Hàng vҥn nhân dân lao ÿӝng ÿҩu tranh chӕng Mӻ DiӋm bҳt ÿӗng bào dӡi nhà ÿӇ
Pӣ rӝng và “bҧo vӋ” xa lӝ Sài Gòn - Biên Hòa.
(26 - 1) Ĉêm 25 rҥng 26, lӵc lѭӧng võ trang miӅn kӃt hӧp vӟi binh vұn cùng vӟi lӵc
Oѭӧng ÿһc công ém sҹn diӋt Tua Hai (căn cӭ cӫa Trung ÿoàn 7, Sѭ 5 ngөy) cách thӏ xã Tây
Ninh 7 km: diӋt 500 tên, bҳt sӕng 500 tên khác, thu 1.200 súng.
– Tháng 2. TӍnh ӫy Biên Hòa hӑp mӣ rӝng triӇn khai nghӏ quyӃt 15 cӫa Trung ѭѫng và
nghӏ quyӃt cӫa Xӭ ӫy Nam bӝ tҥi xã Thái Hòa huyӋn Tân Uyên. (Nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng).
Nghӏ quyӃt 15 cӫa Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng khҷng ÿӏnh :“Con ÿѭӡng phát triӇn cѫ bҧn
Fӫa cách mҥng miӅn Nam là dùng bҥo lӵc, theo tình hình cө thӇ và yêu cҫu hiӋn nay cӫa cách
Pҥng là ÿѭӡng lӕi dùng bҥo lӵc là lҩy sӭc mҥnh cӫa quҫn chúng, dӵa vào lӵc lѭӧng chính trӏ
Fӫa quҫn chúng là chӫ yӃu, kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang nhiӅu hoһc ít, tùy theo tình hình, ÿӇ
ÿánh ÿә quyӅn thӕng trӏ cӫa ÿӃ quӕc và phong kiӃn, dӵng nên chính quyӅn cách mҥng cӫa nhân
dân”.
* Tҥi Châu Pha (Hҳc Dӏch), TӍnh ӫy Bà Rӏa triӇn khai nghӏ quyӃt 15, chӫ trѭѫng ÿѭa vNJ
trang làm nòng cӕt cho phong trào ÿҩu tranh chính trӏ.
– Tháng 3. Dѭӟi sӵ hӛ trӧ cӫa bӝ ÿӝi tӍnh, nhân dân bӕn xã Thѭӡng Lang, Tân Tӏch, Mӻ
/ӝc, Tân Hòa ӣ ChiӃn Khu Ĉ (vùng Tân Uyên, nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng) ÿӗng loҥt nәi dұy
diӋt ác ôn, giành quyӅn làm chӫ.
* Ĉӏch bҳt mӝt sӕ cán bӝ, khai thác tin tӭc và vây bҳt cán bӝ, cѫ sӣ cách mҥng ӣ Gò Me:
1ăm Hӗng (Thӏ ӫy viên), Năm Trung (NghiӋp ÿoàn lao ÿӝng nhà máy BIF)... bӏ bҳt. Do biӃn
ÿӝng này, TӍnh ӫy chӍ ÿҥo cho cán bӝ Thӏ ӫy Biên Hòa không ÿѭӧc tiӃp tөc bám trө ӣ nӝi ô mà
phҧi xây dӵng căn cӭ ӣ vùng ven, tҥo chӛ ÿӭng chân vӳng chҳc chӍ ÿҥo phong trào bên trong
thӏ xã.
(30 - 3) Lӵc lѭӧng vNJ trang tӵ vӋ thuӝc ÿѫn vӏ C40 tҩn công bӑn cҧnh sát, hiӃn binh dân
YӋ tҥi Bình Ba (nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu), thu mӝt súng FM Mӻ, mӝt Thomson, ba
súng trѭӡng, mӝt súng lөc và nhiӅu ÿҥn dѭӧc; diӋt và làm bӏ thѭѫng nhiӅu tên ÿӏch. ChiӃn
thҳng Bình Ba là thҳng lӧi quân sӵ ÿҫu tiên sau Nghӏ quyӃt 15, có tác ÿӝng to lӟn ÿӕi vӟi phong
trào ÿҩu tranh cách mҥng ӣ Bà Rӏa – Long Khánh, hàng ngNJ ÿӏch bӏ thӕi ÿӝng, nhiӅu binh sƭ
ngөy bӓ vӅ vӟi cách mҥng.
- Tháng 7. Ban Cán sӵ huyӋn Xuân Lӝc ÿѭӧc thành lұp. Ĉӗng chí Chín Sanh làm Bí thѭ;
hai ӫy viên là ÿӗng chí Chín Nhүn và Mai HiӇn Thái. Ban cán sӵ ÿӭng chân ӣ khu rӯng Trҧng
Táo và bҳt liên lҥc vӟi ÿӝi công tác vùng cao su do ÿӗng chí Phan Thành Phө phө trách.
- Ӣ Ĉӏnh Quán, ÿӝi công tác Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông do ÿӗng chí Võ Tҩn Vӏnh phө
trách có 2 tiӇu ÿӝi vNJ trang làm công tác tuyên truyӅn ӣ phía Ĉông Tây quӕc lӝ 20 và vùng
ÿӗng bào dân tӝc thiӇu sӕ.
(10 - 7) Mӣ ÿҫu ÿӧt ÿҩu tranh chӕng Mӻ DiӋm nhân dӏp 20 - 7, ӣ toàn Nam bӝ ÿình
công, bãi thӏ nә ra khҳp nѫi. ChӍ trong 10 ngày (10 - 7 ÿӃn 20 - 7) có 60 vҥn ngѭӡi tham gia ÿҩu
tranh vӟi các khҭu hiӋu: Thӫ tiêu luұt phát xít 10/59, chӕng khӫng bӕ, chӕng cѭӟp ÿҩt, ÿòi tӕng
Fә phái ÿoàn quân sӵ Mӻ ra khӓi miӅn Nam, ÿҧ ÿҧo Ngô Ĉình DiӋm.
– Tháng 9. TӍnh Biên Hòa và tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt hӧp nhҩt thành tӍnh Thӫ Biên. TӍnh ӫy
Thӫ Biên thành lұp ÿѫn vӏ vNJ trang tұp trung cӫa tӍnh - ÿҥi ÿӝi 380 - trên cѫ sӣ lӵc lѭӧng do xӭ
ӫy tăng cѭӡng kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng.
- Tháng 9. Ĉӗng chí Lê Quang Chӳ làm Bí thѭ.
- TӍnh ӫy Thӫ Biên quyӃt ÿӏnh cҳt 6 xã Tân HiӋp, Tân Hҥnh, Bình Trӏ, Hóa An, Bӱu

23.9 Page 229

▲back to top


Hòa, Tân Vҥn giao vӅ huyӋn Tân Uyên; bә sung ÿӗng chí Năm Trang vào Thѭӡng vө HuyӋn
ӫy Tân Uyên phө trách các xã này.
* Ӣ thӏ xã Biên Hòa, thӏ ӫy ÿѭӧc giao trách nhiӋm chӍ ÿҥo cҧ các xã ven nӝi ô: Tam HiӋp,
HiӋp Hòa, Tân Vҥn, Bӱu Hòa, Hóa An, Tân Hҥnh, Tân Thành, Bӱu Long, Tân Phong. Căn cӭ
Thӏ ӫy ÿóng tҥi Hӕ Cҥn (Tân Phong) và Thӏ ӫy tә chӭc các cánh công tác phө trách tӯng khu
Yӵc: 1/ Khu vӵc Hóa An do ÿӗng chí Trѭѫng Văn LӉ (Ba LӉ) (Bí thѭ) phө trách; 2/ Khu vӵc
Tân Phong do ÿӗng chí Châu Văn Bҧo phө trách; và 3/ Khu vӵc Bình Ĉa – HiӋp Hòa do ÿӗng
chí Tѭ Răng phө trách.
(9 - 9) Nghӏ ÿӏnh sӕ 858 - NV thành lұp quұn Nhѫn Trҥch tҥi tӍnh Biên Hòa. (CBViӋt
Nam 1960, tr. 4.416). Ĉӏch cҳt ÿôi quұn Long Thành ÿӇ lұp thành 2 quұn: 1/ Quұn Long Thành
Jӗm các xã ven quӕc lӝ 15, tӯ An Hòa Hѭng ÿӃn Phѭӟc Thái và các xã theo liên lӝ 25 tӯ Lӝc
An ÿӃn Bình Sѫn. 2/ Quұn Nhѫn Trҥch gӗm các xã ven tӍnh lӝ 17 và 19; tӯ Phѭӟc ThiӅn ÿӃn
Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh. Quұn Nhѫn Trҥch gӗm 13 xã, quұn lӷ ÿһt tҥi xã Phú Thҥnh. Sau khi
Fҳt ÿҩt lұp quұn mӟi, ÿӏch tiӃn hành xây dӵng “khu trù mұt Hang Nai”; chһt cây, ӫi ÿҩt làm
ÿѭӡng tӯ ngã ba Phѭӟc Lai chҥy thҷng ra căn cӭ Hang Nai ÿӇ tҥo mӝt khu hành quân khép kín,
ÿӗng thӡi chia cҳt khu vӵc Lòng Chҧo; ráo riӃt xây dӵng căn cӭ, ÿӗn bót và tăng cѭӡng càn
quét vào vùng sâu... quyӃt ÿҭy lӵc lѭӧng ta ra khӓi ÿӏa bàn Long Thành – Nhѫn Trҥch.
6ҳc lӋnh sӕ 204 - NV sáp nhұp 2 quұn Quҧng Xuyên và Cҫn Giӡ vào tӍnh Biên Hòa.
(CBViӋt Nam 1960, tr. 4.415).
(15 - 9) Du kích xã Phѭӟc An huyӋn Long Thành diӋt tên ác ôn Mѭӡi HiӃm trong lӵc
Oѭӧng “An ninh ÿһc cҧnh miӅn Ĉông” cӫa ÿӏch. Mӝt tuҫn sau, du kích Phú Hӝi diӋt tên chӍ
ÿLӇm nguy hiӇm là Lѭu. ViӋc diӋt 2 tên ác ôn này tҥo nên khí thӃ mӟi mҿ trong nhân dân.
(9 - 10) Lӵc lѭӧng võ trang huyӋn Long Thành ÿánh chӕt dân vӋ Long Tân. Nhóm lính
trong ÿӗn nhұn làm nӝi ӭng ÿѭa vӧ con tҧn vӅ gia ÿình trѭӟc ÿêm ÿánh ÿӗn nên ÿӏch phát hiӋn,
NӃ hoҥch không thành.
(19 - 10) Lӵc lѭӧng võ trang Long Thành ÿánh chӕt dân vӋ Long An, 22 giӡ, nә súng,
300 ÿӗng bào ÿә ra ÿánh trӕng, mõ và hô khҭu hiӋu khiӃn 2 tiӇu ÿӝi lính ÿӏch hӕt hoҧng bӓ ÿӗn
chҥy, ÿӗn bӏ ÿӕt rөi.
* TiӃp ÿó, ta triӇn khai lӵc lѭӧng bao vây 2 tiӇu ÿӝi dân vӋ ӣ chӕt Phѭӟc An lúc 23 giӡ.
1ӝi ӭng Phҥm Thanh Lý (Chín Nóp) mӣ cӱa ÿӗn dүn lӵc lѭӧng vNJ trang xông vô: bҳn chӃt tên
ác ôn Há, thu 7 súng, làm tan rã 4 tiӇu ÿӝi dân vӋ.
– Tháng 11. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Luông, TӍnh ӫy viên Thӫ Biên ÿѭӧc cӱ làm Bí thѭ
HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu. Ĉѫn vӏ vNJ trang do ÿӗng chí Ba Viên, Hai Ĉұu chӍ huy ÿѭӧc tăng cѭӡng
YӅ Vƭnh Cӱu ÿӇ mӣ rӝng ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng, xây dӵng cѫ sӣ, hӛ trӧ quҫn chúng ÿҩu tranh.
(5 - 11) Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Long Thành kӃt hӧp vӟi du kích Bình Sѫn tҩn công
bót “nhà máy” ÿӗng thӡi ÿӝt kích chӕt dân vӋ Xóm Chùa: phá sұp chòi canh, diӋt 5 dân vӋ, diӋt
3 tên ác ôn (Thành, Hùng, RӋ); thu 6 súng.
(10 - 11) Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Long Thành chұn ÿánh Trung ÿӝi bҧo an mӣ ÿѭӡng
cho xe ӫi tҥi khu vӵc Hang Nai: diӋt 3, bҳt sӕng 5 tên, thu 7 súng.
(11 - 11) Sѭ ÿoàn 7 ӣ Biên Hòa và sѭ ÿoàn 21 ӣ Mӻ Tho kéo vӅ giҧi vây dinh Ĉӝc Lұp.
Ĉҥi tá NguyӉn Chánh Thi, Tѭ lӋnh Lӳ ÿoàn nhҧy dù cùng mӝt sӕ sƭ quan ngөy ÿem quân vây
dinh ÿӝc Lұp và ÿòi Ngô Ĉình DiӋm rút lui. Cuӝc ÿҧo chánh thҩt bҥi).
(16 - 11) Du kích xã Phѭӟc An (Nhѫn Trҥch) giҧ trang làm lính ngөy tҩn công ÿӝi dân vӋ
ӣ nhà ÿӝi Phѭӟc An lúc 7 giӡ sáng. Bӑn dân vӋ trӣ tay không kӏp, bӓ chҥy tán loҥn, tӏch thu

23.10 Page 230

▲back to top


toàn bӝ tài liӋu, sә sách cӫa tӅ ngөy, thu 6 súng, rút lui an toàn. Sau trұn này, lӵc lѭӧng vNJ trang
Long Thành lҩy tên là ÿѫn vӏ “19 tháng 5”. Lúc này, huyӋn Long Thành lұp mӝt ÿӝi tuyên
truyӅn nӳ lҩy tên “Ĉӝi Nӳ anh kiӋt” gӗm 10 ÿӗng chí.
– Tháng 12. Hàng vҥn công nhân các ÿӗn ÿLӅn cao su tҥi Thӫ Dҫu Mӝt, Bà Rӏa, Biên Hòa
ÿã tә chӭc nhiӅu cuӝc biӇu tình, thӏ uy phá hӫy các trө sӣ, bӕt gác cӫa chính quyӅn DiӋm.
* Ĉҥi ÿӝi 45 kӃt hӧp vӟi du kích xã Hҳc Dӏch (nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu) tiêu
diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi ÿӏch, thu 3 súng trung liên.
(19 - 12) 300 ÿӗng bào Tam An, Tam Phѭӟc, Phѭӟc Tân (Long Thành) cùng du kích phá
rã chӕt dân vӋ, vây ÿӗn ÿӏch ӣ dӕc 47, ta làm chӫ cҧ 5 ҩp. Phong trào diӋt ác phá kìm ӣ Long
Thành sôi nәi hҫu khҳp các ÿӏa bàn trong huyӋn: Long An, Thӑ Tҩn, Phѭӟc Thӑ, Phú Hӳu...
(20 - 12) Thành lұp Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam. Lúc 1 giӡ sáng Mһt trұn
Giҧi phóng miӅn Nam tuyên bӕ thành lұp, công bӕ bҧn tuyên ngôn, chѭѫng trình hành ÿӝng 10
ÿLӇm và chӫ trѭѫng cӫa Mһt trұn là: “Ĉoàn kӃt tҩt cҧ các tҫng lӟp cӫa nhân dân, các giai cҩp,
các dân tӝc, các ÿҧng phái, các ÿoàn thӇ, các tôn giáo và các thân sƭ yêu nѭӟc không phân biӋt
xu hѭӟng chính trӏ ÿӇ ÿҩu tranh ÿánh ÿә ách thӕng trӏ cӫa ÿӃ quӕc Mӻ và tұp ÿoàn Ngô Ĉình
DiӋm, tay sai cӫa Mӻ; thӵc hiӋn ÿӝc lұp, dân chӫ, hòa bình, trung lұp, tiӃn tӟi thӕng nhҩt Tә
quӕc".
(29 - 12) HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu tә chӭc mít - tinh tҥi xã ThiӋn Tân chào mӯng sӵ ra ÿӡi
Fӫa Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng MiӅn Nam.
* Tҥi Mã Ĉà (ChiӃn Khu Ĉ), Trung ѭѫng cөc thành lұp. ChiӃn Khu Ĉ ÿѭӧc chӑn mӣ
Uӝng vӅ hѭӟng Bҳc và Ĉông Bҳc, nӕi liӅn vӟi Nam Tây Nguyên và miӅn Ĉông Nam bӝ.
1961
- Ĉӏch thành lұp biӋt khu Phѭӟc Biên bao gӗm 3 tiӇu khu Biên Hòa, Phѭӟc Tuy và Long
Khánh thuӝc vùng III chiӃn thuұt tҥo thành thӃ “chân kiӅng” Biên Hòa - Long Khánh - VNJng
Tàu.
* TӍnh ӫy Biên Hòa thành lұp Ban cán sӵ di cѭ do ÿӗng chí Văn Công Văn phө trách
nhҵm xây dӵng cѫ sӣ, tuyên truyӅn cách mҥng vùng ÿӗng bào theo ÿҥo Thiên chúa và dân tӝc
Hoa, Nùng di cѭ vào Nam.
* Ĉҥi ÿӝi 240 bӝ ÿӝi tұp trung cӫa tӍnh Biên Hòa thành lұp.
– Tháng giêng. TӍnh quyӃt ÿӏnh tách Long Thành làm 2 huyӋn: Long Thành và Nhѫn
Trҥch theo ÿӏa giӟi mà ÿӏch ÿã chia. Ĉӗng chí Võ Văn Lѭӧng (Tѭ Ĉӏnh) làm Bí thѭ Nhѫn
Trҥch, ÿӗng chí VNJ Hӗng Phô (Sáu Khánh) làm Bí thѭ Long Thành. Lӵc lѭӧng vNJ trang cNJng
tách ÿôi: mӝt sӕ chiӃn sƭ thuӝc ÿѫn vӏ 195 vӅ Long Thành cùng vӟi mӝt sӕ du kích rút ӣ xã lên
thành lұp Ĉҥi ÿӝi 1; huyӋn Nhѫn Trҥch rút thêm Tân binh ӣ các xã vӅ cùng các chiӃn sƭ còn lҥi
Fӫa 195 lұp mӝt ÿҥi ÿӝi mӟi cNJng lҩy tên 19 – 5.
(2 - 1) Tҥi các ÿӗn ÿLӅn (Thӫ Dҫu Mӝt, Biên Hòa, Tây Nguyên), công nhân phӕi hӧp vӟi
nông dân ÿӏa phѭѫng tә chӭc mít - tinh, biӇu tình.
– Tháng 2. Bӝ tѭ lӋnh quân khu miӅn Ĉông (T1) quyӃt ÿӏnh thành lұp tiӇu ÿoàn 800 chӫ
Oӵc vӟi 600 quân, tә chӭc thành ba ÿҥi ÿӝi tұp trung cӫa khu. Ĉây là tiӇu ÿoàn chӫ lӵc tұp trung
ÿҫu tiên ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ, quân sӕ lҩy tӯ các ÿѫn vӏ vNJ trang ÿӏa phѭѫng ÿóng ӣ phía Tây
%ҳc ChiӃn Khu Ĉ. TiӇu ÿoàn do ÿӗng chí Ĉһng Ngӑc Sӻ chӍ huy, ÿӗng chí NguyӉn Trӑng Tâm
làm chính trӏ viên.
* TӍnh tăng cѭӡng trung ÿӝi 3 (thuӝc ÿҥi ÿӝi 380) vӅ Vƭnh Cӱu (ÿây là lӵc lѭӧng vNJ

24 Pages 231-240

▲back to top


24.1 Page 231

▲back to top


trang cӫa tӍnh, sau mang tên là G240) ÿӇ ÿҭy mҥnh công tác diӋt ác phá kìm, xây dӵng cѫ sӣ
vùng yӃu và ÿӗng thӡi mӣ rӝng ÿӏa bàn chuҭn bӏ cho TӍnh ӫy mӣ qua vùng Sông Buông, Suӕi
&ҧ (Long Thành).
* Phong trào diӋt ác phá kìm phát triӇn, nhiӅu tên ác ôn, chӍ ÿLӇm bӏ trӯng trӏ; các bót
ÿӏch (Tân TriӅu, BӃn Cá...) bӏ diӋt; các bót khác bӏ vây khәn và bҳn tӍa, giһc bӏ cô lұp.
(15 - 2) Thӕng nhҩt các lӵc lѭӧng vNJ trang chiӃn ÿҩu và bán vNJ trang thành “Giҧi phóng
quân miӅn Nam” và gia nhұp Mһt trұn Giҧi phóng miӅn Nam.
_ Tháng 3: - Ĉӗng chí NguyӉn Trӑng Cát (Ba Ĉҳc) Phó bí thѭ TӍnh ӫy Thӫ Biên vӅ căn
Fӭ dӕc Giá Râu (Ĉҥi An) triӇn khai quyӃt ÿӏnh cӫa Khu ӫy thành lұp các Ban Cán sӵ: Ban Cán
Vӵ vùng cao su do ÿӗng chí Hai A làm Bí thѭ; Ban cán sӵ huyӋn Long Thành do ÿӗng chí VNJ
+ӗng Phô làm Bí thѭ; Ban cán sӵ huyӋn Nhѫn Trҥch do ÿӗng chí VNJ Văn Lѭӧng làm Bí thѭ;
Ban cán sӵ Bí thѭ Hӕ Nai do ÿӗng chí Văn Công Văn làm Bí thѭ.
(10 - 3) TiӇu ÿoàn 800 tә chӭc tҩn công chi khu HiӃu Liêm. Sau 30 phút tҩn công, tiӇu
ÿoàn phá hӫy 1 kho ÿҥn, thu 1 khҭu pháo 105 ly, 30 súng các loҥi, 3 máy vô tuyӃn ÿLӋn.
1ăm 1959, ngөy thành lұp tӍnh Phѭӟc Thành nhҵm ÿӇ tҩn công chiӃn khu Ĉ. Trong hӋ
thӕng quân sӵ này có chi khu HiӃu Liêm và các ÿӗn bót Ĉҥi An, Trӏ An dӑc lӝ 24 án ngӳ phía
nam chiӃn khu Ĉ, ngăn chһn lӵc lѭӧng ta qua sông. Do ÿó, viӋc giҧi quyӃt chi khu HiӃu Liêm
ÿã tҥo ÿLӅu kiӋn mӣ tuyӃn hành lang giao thông, vұn chuyӇn tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Long
Thành, Bà Rӏa.
* Cùng ÿêm 23 - 3, bӝ ÿӝi tӍnh phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu và du kích xã Trӏ An
Wұp kích vào trө sӣ tӅ xã ngөy, bӑn dân vӋ bӓ chҥy tán loҥn, bҳt 1 tên dân vӋ và 2 tên chӍ ÿLӇm
nguy hiӇm là ĈLӇn và Tây Hӗ.
(13 - 4) Ngөy quyӅn bãi bӓ các quân khu lұp tӯ 1952, và chia lãnh thә ra 3 vùng chiӃn
thuұt và biӋt khu thӫ ÿô (SL98/QP)
(13 - 4) Ӣ vùng Biên Hòa, Long Khánh, ÿӏch phân bӕ lҥi ÿӏa giӟi hành chánh các quұn,
xã. Thành lұp thêm mӝt sӕ quұn mӟi, ÿһc khu, yӃu khu quân sӵ trên các ÿӏa bàn nhѭ Trҧng
Bom, Thành Tuy Hҥ, Ga Rang, Cҭm Mӻ, Rӯng Sác.
(15 - 4) Quân khu tә chӭc lӉ mӯng chiӃn thҳng trұn ÿҫu cӫa tiӇu ÿoàn 800 ÿánh vào chi
khu HiӃu Liêm. TiӇu ÿoàn 800 chính thӭc ra mҳt tҥi Suӕi Linh.
(27 - 4) Ĉҥi ÿӝi 1 Long Thành ÿánh úp 2 chӕt dân vӋ Cҫu Ĉen và Bàu Cá ӣ thӏ trҩn.
* Nghӏ ÿӏnh sӕ 61/115 - NĈ/CC cho phép lѭu thông công cӝng trên xa lӝ Saigon - Biên
Hòa và quy ÿӏnh thӇ lӋ lѭu thông trên xa lӝ này. (CBViӋt Nam 1968, tr. 2073).
(28 - 4) Ĉҥi ÿӝi 1 Long Thành rút vӅ Bình Sѫn, bao vây và tҩn công ÿӗn Nhà Máy, thu
11 súng, 5 thùng ÿҥn và 2 máy tiӋn chuyӇn vӇ xѭӣng Quân giӟi MiӅn.
(29 - 4) Bӑn lính bҧo an tӯ Long Khánh xuӕng tiӃp viӋn cho Bình Sѫn, ÿӃn ҩp Bình Lâm
(Lӝc An) ÿөng mìn cӫa du kích gài, cháy 1 xe GMC, 7 chӃt, 5 bӏ thѭѫng.
Tháng 6, Công ty Sonadezi lҩy 511 ha ÿҩt ӣ Tam HiӋp và Long Bình lұp khu kӻ nghӋ
Biên Hòa.
(1 - 6) Nӝi ӭng trong quұn Nhѫn Trҥch báo vӅ viӋc ÿӏch sҳp mӣ trұn càn vào khu Lòng
Chҧo. HuyӋn ӫy Long Thành, Nhѫn Trҥch lӋnh cho các cѫ quan chuyӇn sang phía Ĉông lӝ 15.
(13 - 6) Hai cánh quân ÿӏch càn vào Lòng Chҧo: Cánh thӭ nhҩt, 2 ÿҥi ÿӝi tӯ Long Thành
vào tӍnh lӝ 14, chia ra hai mNJi tiӃn vào Hang Nai và Bà Trѭӡng; cánh thӭ 2 tӯ quұn Nhѫn
Trҥch, gӗm 1 ÿҥi ÿӝi biӋt ÿӝng quân và 1 trung ÿӝi bҧo an theo ÿѭӡng Vƭnh Thanh tràn vӅ phía

24.2 Page 232

▲back to top


9NJng Gҩm – Quӟi Thҥnh. Cuӝc càn kéo dài ÿӃn 15/6/1961 thì ÿӏch rút vӅ vì không phát hiӋn
ÿѭӧc gì. Tuy nhiên, ÿӏch bӏ tәn thҩt: 1 xe GMC ÿөng mìn, 3 chӃt 5 bӏ thѭѫng ӣ khu Cҫu Gӛ.
0һt khác, lúc giһc kéo quân ÿi càn, quân giҧi phóng tә chӭc ÿánh úp 2 chӕt dân vӋ Quҧn Thӫ
và Chӧ ChiӅu diӋt chӕt dân vӋ Long HiӋu (Long Tân), Quán Tre, Xóm Gà (Tam Phѭӟc), Bà
Trѭӡng.
(14 - 6) Sҳc lӋnh sӕ 165 - TTP dӡi trө sӣ Tòa ÿҥi biӇu chánh phӫ miӅn Ĉông Nam phҫn
trѭӟc ÿһt tҥi Bình Dѭѫng vӅ tӍnh lӷ Biên Hòa.
– Tháng 7. Khu ӫy miӅn Ĉông quyӃt ÿӏnh giҧi thӇ tӍnh Thӫ Biên, tә chӭc lҥi thành ba
WӍnh Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, Phѭӟc Thành. Ĉҥi ÿӝi 330, cNJng chia làm 3: mӛi trung ÿӝi cho
Pӝt tӍnh mӟi.
7Ӎnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp lҥi bao gӗm các huyӋn Vƭnh Cӱu, Trҧng Bom, Long
Thành và thӏ xã Biên Hòa. Ban chҩp hành TӍnh ӫy gӗm có: Ĉӗng chí Lê Quang Chӳ - Bí thѭ,
ÿӗng chí NguyӉn Tҩt Ĉҳc - Phó bí thѭ.
(25 - 7) Sҳc lӋnh sӕ 181 - NV tҥm thӡi sát nhұp vào tӍnh Biên Hòa, phҫn ÿҩt phía Nam
WӍnh Phѭӟc Thành tӯ tҧ ngҥn sông Ĉӗng Nai ÿӃn ranh giӟi giӳa hai tӍnh.
(16 - 8) 100 ÿӗng bào xã Long An kéo vӅ Long Thành ÿҩu tranh ÿòi ÿӏch không ÿѭӧc
Eҳn pháo bӯa bãi vào làng xóm, bӓ lӋnh giӟi nghiêm ÿӇ dân có thӇ vào Sӣ Hoàng sҧn xuҩt.
Quұn trѭӣng Long Thành cho lính ÿàn áp bҳt chӏ Thѭӣng và chӏ Khánh là hai ngѭӡi cҫm ÿҫu
cuӝc ÿҩu tranh, rӗi cho bҳn pháo vào ÿӗng Cҫu Hѭѫu, Sӣ Hoàng ÿӇ thӏ oai.
(18 - 8) 400 ÿӗng bào 3 xã Long An, Lӝc An, Long Phѭӟc chia làm 2 nhóm: 1 kéo lên
WӍnh Biên Hòa, 1 kéo lên quұn ÿҩu tranh. TӍnh trѭӣng Biên Hòa buӝc phҧi chҩp nhұn yêu sách
và lӋnh cho quұn trѭӣng Long Thành phҧi làm theo. ĈӃn 20 - 8 ÿӏch buӝc phҧi trҧ tӵ do cho chӏ
Thѭӣng và chӏ Khánh. Cuӝc ÿҩu tranh này ÿѭӧc nhiӅu ÿӏa phѭѫng hӑc tұp: Tam An, Phú Hӝi,
Phѭӟc An, An Lӧi, Phú Hӳu lҫn lѭӧt rӫ nhau ÿҩu tranh trӵc diӋn vӟi ÿӏch.
(6 - 9) 400 công nhân thuӝc 4 cѫ sӣ hãng dҫu Mӻ Stan Vac ӣ Saigon bãi công chiӃm
[ѭӣng, cuӝc bãi công kéo dài 16 ngày (6 ÿӃn 22 - 9). Hàng chөc ngàn công nhân cao su Biên
Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, cùng 100 nghiӋp ÿoàn công nhân ӣ Sài Gòn – Chӧ Lӟn ӫng hӝ cuӝc ÿҩu
tranh.
(18 - 9) Lҫn ÿҫu tiên ӣ miӅn Nam, quân chӫ lӵc miӅn Ĉông tҩn công diӋt chi khu Phѭӟc
Thành, giҧi phóng ÿѭӧc nhiӅu ÿӗng chí ta bӏ bҳt giam ӣ nhà tù Phѭӟc Thành. Phát huy thҳng lӧi
này, lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Vƭnh Cӱu và du kích các xã (lҩy bí danh là V1 ÿӃn V13) ÿҭy
Pҥnh công tác vNJ trang và tuyên truyӅn tҩn công giһc liên tөc, bӭt rút bӑn dân vӋ (ӣ xã Bình
Hòa), tә chӭc mít - tinh ӣ rҥp hát BӃn Cá, phөc kích bӑn lính ÿӗn Ĉҥi An... Cách mҥng kiӇm
soát tӯ Tân Phú, Bình Ý, Lӧi Hòa, Bình Phѭӟc...
(12 - 12) Lӵc lѭӧng 195 (Long Thành) bao vây phá rã chӕt dân vӋ ӣ Sӣ Ngӵa; tiӃp ÿó
cùng du kích Tuy Long – Tұp Phѭӟc ÿӝt kích phá tan chӕt dân vӋ ҩp Chӧ.
(15 - 12) Hӝi nghӏ quân sӵ toàn miӅn tә chӭc tҥi ChiӃn Khu Ĉ. Hӝi nghӏ quyӃt ÿӏnh
thӕng nhҩt các lӵc lѭӧng vNJ trang và ÿәi tên Ban quân sӵ MiӅn thành Bӝ chӍ huy quân Giҧi
phóng miӅn Nam ViӋt Nam.
(18 - 12) Ĉêm 18 rҥng ngày 19, du kích xã Phѭӟc Thӑ (Nhѫn Trҥch) cùng 1 trung ÿӝi
195 tұp kích ÿӗn Phѭӟc Thӑ, diӋt 6 tên, thu 5 súng, 2 thùng ÿҥn.
* Trung ѭѫng Cөc quyӃt ÿӏnh thành lұp ÿѫn vӏ hұu cҫn và xây dӵng căn cӭ tҥi ChiӃn khu
Ĉ lҩy tên là U 50 do ÿӗng chí Ĉào Sѫn Tây, Trҫn Công An, Năm Ninh chӍ huy.

24.3 Page 233

▲back to top


* Khu ӫy miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí Phҥm Lҥc vӅ công tác tҥi Xuân Lӝc. Ban Cán sӵ tӍnh
Long Khánh ÿѭӧc thành lұp tҥi Rӯng Lá. Ĉӗng chí Phҥm Lҥc giӳ chӭc Bí thѭ kiêm Trѭӣng ban
quân sӵ tӍnh Long Khánh. Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn cӫa Khu ӫy miӅn Ĉông gӗm 20 ÿӗng chí
ÿѭӧc tăng cѭӡng vӅ Long Khánh. Lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa huyӋn ÿѭӧc hình thành.
1962
- TӍnh ӫy Biên Hòa ÿѭӧc chҩn chӍnh lҥi. Ĉӗng chí Lê Quang Chӳ vӅ Khu miӅn Ĉông
công tác. Khu ӫy bӕ trí ÿӗng chí NguyӉn Trӑng Cát làm Bí thѭ tӍnh ӫy Biên Hòa; Ĉӗng chí
NguyӉn Sѫn Hà (Năm Trӏ) ӣ khu vӅ làm Phó bí thѭ. Ĉӗng chí Phan Văn Trang tӯ Thӫ Dҫu Mӝt
YӅ làm Ӫy viên Thѭӡng vө TӍnh ӫy, Trѭӣng ban quân sӵ tӍnh.
- Ĉӗng chí NguyӉn ViӋt Hӗng, Chính ӫy quân khu xuӕng căn cӭ Bѭng Bè, phә biӃn
quyӃt ÿӏnh thành lұp Ban cán sӵ tӍnh Long Khánh. HuyӋn Ĉӏnh Quán sát nhұp vào Long
Khánh. Ĉӗng chí Lê Văn Thұm ÿѭӧc chӍ ÿӏnh làm Bí thѭ Ban cán sӵ.
– Tháng 1. Ĉoàn cán bӝ chiӃn sƭ tӯ miӅn Bҳc (phiên hiӋu 2000) tұp trung tҥi Mã Ĉà
(chiӃn khu Ĉ). Ĉây là lӵc lѭӧng tiӅn thân cӫa trung ÿoàn 2 chӫ lӵc MiӅn. Theo chӍ thӏ cӫa
Trung ѭѫng Cөc, ÿoàn 2000 ÿѭӧc tә chӭc lҥi thành mӝt trung ÿoàn mang mұt danh C58 gӗm
hai tiӇu ÿoàn thuӝc binh, 1 khung tiӇu ÿoàn và các ÿҥi ÿӝi trӵc thuӝc vӯa tұp trung, chҩn chӍnh
Wә chӭc, huҩn luyӋn, vӯa ÿánh ÿӏch, ÿӗng thӡi mӣ rӝng căn cӭ.
(1 - 1) Ĉҧng Nhân dân Cách mҥng ViӋt Nam thành lұp ӣ miӅn Nam.
* Ĉoàn Thanh niên Nhân dân Cách mҥng miӅn Nam thành lұp.
– Tháng 2. Lӵc lѭӧng vNJ trang ChiӃn Khu Ĉ kӃt hӧp vӟi du kích xã Mӻ Lӝc, Tân Tӏch,
Thѭӡng Lang, Ĉҩt Cuӕc (nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng) chӕng ÿӏch càn quét, gây cho chúng
nhiӅu thiӋt hҥi.
(1 - 2) Lúc 18 giӡ 30 phút Ĉài Phát thanh Giҧi phóng bҳt ÿҫu hoҥt ÿӝng.
(8 - 2) ĈӃ quӕc Mӻ thành lұp Bӝ chӍ huy quân sӵ Hakin ӣ Sài Gòn (Tѭ lӋnh kiêm Tham
Pѭu trѭӣng Lөc quân Mӻ ӣ Thái Bình Dѭѫng) cҫm ÿҫu.
(13 - 2) Ӫy ban Trung ѭѫng Lâm thӡi MTDTGPMN gӣi ÿLӋn cho 2 chӫ tӏch Hӝi nghӏ
Giѫ – ne - vѫ kӏch liӋt tӕ cáo ÿӃ quӕc Mӻ thành lұp trái phép bӝ chӍ huy quân sӵ Hakin ӣ miӅn
Nam ViӋt Nam.
(16 - 2) Khai mҥc Ĉҥi hӝi Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam lҫn thӭ
nhҩt. Tham dӵ ÿҥi hӝi có hѫn 100 ÿҥi biӇu và ÿã bҫu ra Ban chҩp hành chính thӭc gӗm 52
ngѭӡi, do luұt sѭ NguyӉn Hӳu Thӑ làm Chӫ tӏch. Ĉҥi hӝi kéo dài ÿӃn ngày 3 - 3 thì bӃ mҥc và
ra tuyên bӕ, khҷng ÿӏnh nhiӋm vө chung cӫa Mһt trұn là: “Ĉoàn kӃt toàn dân, kiên quyӃt ÿҩu
tranh chӕng ÿӃ quӕc Mӻ xâm lѭӧc và tұp ÿoàn tay sai Ngô Ĉình DiӋm”.
(18 - 2) Chính phӫ nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa ra tuyên bӕ vҥch rõ tính chҩt
nghiêm trӑng cӫa viӋc Mӻ ÿѭa quân ÿӝi chiӃn ÿҩu vào miӅn Nam cӫa nѭӟc ta, lұp bӝ chӍ huy
Hakin ӣ Sài Gòn.
(26 - 2) Tҥi cҫu Rҥch Rӟ, tiӇu ÿoàn 800 tұp kích mӝt ÿҥi ÿӝi bӝ binh thuӝc sѭ ÿoàn 5
ngөy, giӃt và làm bӏ thѭѫng 40 tên, bҳt sӕng 19 tù binh, thu 32 súng các loҥi.
(27 - 2) Bӝ ÿӝi chӫ lӵc khu (D.500) phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang Xuân Lӝc (Long
Khánh) diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi biӋt ÿӝng quân ngөy ÿóng ӣ núi Tà Lú, Mây Tàu (nay thuӝc tӍnh Bà
5ӏa - VNJng Tàu) ÿӇ chuҭn bӏ ÿánh vào Bҫu Lâm, thu 43 súng.
* Ĉӗng chí Phҥm Lҥc, Trѭӣng ban quân sӵ Long Khánh cҧi trang thành quұn trѭӣng
Xuân Lӝc chӍ huy mӝt tiӇu ÿӝi bí mұt ÿӝt nhұp ҩp Bҧo Vinh B bҳt 21 tên tӅ ngөy.

24.4 Page 234

▲back to top


* Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc do ÿӗng chí Tám Phө chӍ huy tҩn công bót Hѭng
Nghƭa diӋt tên trѭӣng ҩp khét tiӃng ác ôn và vұn ÿӝng ÿѭӧc mӝt sӕ thanh niên thóat ly theo
cách mҥng.
(8 - 3) Cháy lӟn ӣ Hӕ Nai (Biên Hòa) hѫn 200 nhà bӏ thiêu.
(23 - 3) * Ĉӏch mӣ chiӃn dӏch “Mһt trӡi mӑc” trong 6 tӍnh: Bình Dѭѫng, Phѭӟc Thành,
Bình Long, Phѭӟc Tuy, Biên Hòa, Tây Ninh, nhҵm gom dân lұp “ҩp chiӃn lѭӧc”. Ĉӏch phóng
vào chiӃn dӏch này 8.000 quân, 50 máy bay lên thҷng và nhiӅu máy bay khác. Trong chiӃn dӏch
này, Mӻ DiӋm ÿã gây tӝi ác lӟn. ChӍ chѭa ÿҫy ba tháng, chúng ÿã mӣ hàng trăm cuӝc càn quét,
ÿӕt trên 3.000 nóc nhà, 32.000 giҥ lúa, phá 15.000 mүu vѭӡn, giӃt chӃt 248 ÿӗng bào, làm bӏ
thѭѫng 175 ngѭӡi, bҳt giam 1.337 ngѭӡi. Tҥi Biên Hòa, chiӃn dӏch “Mһt trӡi mӑc” kéo dài ÿӃn
tháng 12/1962, ÿánh vào chiӃn khu Ĉ, HiӃu Liêm, Ĉҥi An, Trӏ An... Tӯ ThiӋn Tân ÿӃn Trӏ An,
Cây Gáo, ÿӏch tiӃn hành xây ÿӗn lұp bót, tҥo thành tuyӃn phòng ngӵ dӑc sông Ĉӗng Nai ngăn
chұn ÿѭӡng lӵc lѭӧng ta tӯ chiӃn khu Ĉ qua hoҥt ÿӝng. Trên các cҫu 20, 19, 18, 17, Rҥch
Ĉông, Rҥch Làng, Cây Khô... ÿӏch lұp tua, bót gác chӕt giӳ lӝ 24. Ĉҥi An ÿѭӧc chúng chӑn ÿӇ
xây dӵng ҩp chiӃn lѭӧc kiӇu mүu; các nѫi khác, giһc ӗ ҥt lùa dân vào ҩp chiӃn lѭӧc.
* Quân dân miӅn Nam ÿã liên tөc ÿҩu tranh chӕng chiӃn dӏch “Mһt trӡi mӑc”. Tӯ tháng 3
ÿӃn 6 - 1962, chӍ tính riêng quân dân Bình Dѭѫng (Thӫ Dҫu Mӝt) ÿã tә chӭc 38 cuӝc mít - tinh,
biӇu tình, 1.072 cuӝc ÿҩu tranh trӵc diӋn vӟi chính quyӅn ÿӏch, ÿòi chҩm dӭt chiӃn dӏch: Mһt
trӡi mӑc”, ÿòi giҧi tán “ҩp chiӃn lѭӧc”. Ĉã ÿánh 253 trұn, tiêu diӋt 300 tên ÿӏch, diӋt mӝt ÿoàn
xe quân sӵ gӗm 7 chiӃc.
(26 - 3) 50.000 công nhân các ÿӗn ÿLӅn cao su ӣ miӅn Nam ÿҩu tranh quyӃt liӋt ÿòi tăng
Oѭѫng tӯ 20 - 25%.
(17 - 4) DiӋm ban hành sҳc lӋnh xây dӵng “ҩp chiӃn lѭӧc” trên toàn miӅn Nam.
(23 - 4) Tҥi tiӇu khu Biên Hòa, ÿӏch công bӕ “kӃ hoҥch ZR – 63” (rҧi chҩt ÿӝc khai
quang màu da cam) và chӑn Long Thành, Nhѫn Trҥch làm thí ÿLӇm và vӟi các vӏ trí cө thӇ: Tӑa
ÿӝ YS067929 (An Hòa Hѭng), YS 055905 (Tam Am, Phѭӟc Nguyên), YS 250970 (Tam
Phѭӟc, An Lӧi), YS 028959 (cao su Bình Sѫn, An ViӉng), YS 275773 (Long An, Long Phѭӟc,
Phѭӟc Thái) và YS 175956 (Phѭӟc Khánh, Phú Hӳu).
– Tháng 5. Khu ӫy miӅn Ĉông cӱ ÿӗng chí NguyӉn Ngӑc Tân và ÿoàn cán bӝ cӫa khu
(T1) vӅ Biên Hòa triӇn khai nghӏ quyӃt cӫa Trung ѭѫng Cөc, phát ÿӝng phong trào ÿҩu tranh
chính trӏ, quân sӵ, binh vұn.
* TӍnh ӫy Biên Hòa cӱ ÿӗng chí Võ Văn Lѭӧng (Tѭ Ĉӏnh) nguyên Bí thѭ HuyӋn ӫy
Nhѫn Trҥch vӅ làm Bí thѭ huyӋn Vƭnh Cӱu.
* Nghӏ quyӃt cӫa Trung ѭѫng Cөc vӅ phѭѫng hѭӟng tiӃn lên cӫa cách mҥng miӅn Nam:
³Ĉҭy mҥnh ÿҩu tranh chính trӏ và vNJ trang lâu dài, ÿánh ÿә ÿӏch tӯng phҫn, giành thҳng lӧi tӯng
Eѭӟc, tiӃn lên giành thҳng lӧi hoàn toàn. Xác ÿӏnh ba công tác trӑng yӃu là kiên quyӃt phá ҩp
chiӃn lѭӧc gom dân cӫa ÿӏch, khҭn trѭѫng xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang ba thӭ quân. Trong ba
nhiӋm vө, phá ҩp chiӃn lѭӧc là nhiӋm vө quan trӑng nhҩt".
(28 - 5) KӇ tӯ ngày này, cӭ tӯ 4 giӡ ÿӃn 5 giӡ sáng, máy bay C4 cҩt cánh tӯ sân bay Biên
Hòa bay ÿӃn các vӏ trí ÿã xác ÿӏnh ӣ huyӋn Long Thành và Nhѫn Trҥch, ӣ ÿӝ cao 200 ÿӃn 300
mét, rҧi thuӕc khai quang màu da cam hӫy diӋt toàn bӝ cây cӓ, hoa màu, cao su, dӯa...
(31 - 5) Ngөy quyӅn Sài Gòn tә chӭc viӋc kiӃn ÿLӅn và quҧn thӫ ÿLӅn ÿӏa tҥi các xã và các
thành phӕ (SL 124 / CTNT).
– Tháng 6. Dӵ án phát triӇn khu kӻ nghӋ Biên Hòa (SONADEZI) ÿѭӧc chҩp nhұn và

24.5 Page 235

▲back to top


triӇn khai. Tӯ ÿó, khu kӻ nghӋ này phát triӇn khá nhanh chóng.
* Bӝ ÿӝi C270 Vƭnh Cӱu phөc kích ÿӏch ӣ ÿӗn Gò Chùa (xã Ĉҥi An) diӋt và làm bӏ
thѭѫng 6 tên ÿӏch. Sau ÿó, bӝ ÿӝi ém quanh ҩp ÿӇ du kích, cán bӝ vào gӥ trái, phát ÿӝng nhân
dân bung ra phá ҩp chiӃn lѭӧc.
* Ĉӗng chí Thái Văn Thái ÿѭӧc cӱ vӅ Long Thành làm Bí thѭ thay cho ÿӗng chí Ba
Ĉông; ÿӗng chí Hai Thông (NguyӉn Văn Thông) ÿѭӧc cӱ vӅ làm Bí thѭ HuyӋn ӫy Nhѫn Trҥch
thay cho ÿӗng chí Võ Văn Lѭӧng (Tѭ Ĉӏnh). ĈӇ phát triӇn thӵc lӵc, HuyӋn ӫy Long Thành và
Nhѫn Trҥch tә chӭc khóa bӗi dѭӥng ÿӕi tѭӧng Ĉҧng và mӣ lӟp hӑc quân sӵ tҥi rӯng Phѭӟc An.
Ĉӗng thӡi huyӋn ÿӝi mӣ lӟp bӗi dѭӥng cho thanh niên ӣ xã Bình Sѫn và sau ÿó, lұp lӵc lѭӧng
YNJ trang mұt hiӋu “B.20”.
(11 - 6) B.20 ÿӝt kích ҩp Nhà Máy, hӫy 1 chòi canh và bҳt sӕng ÿѭӧc 2 tên ác ôn Hoàng
9ăn Kha và NguyӉn Văn Trung.
(13 - 6) Lӵc lѭӧng vNJ trang Long Thành do ÿӗng chí Ba Thái chӍ huy cҧi trang làm dân
YӋ ÿӝt kích bӑn dân vӋ ӣ An Hòa Hѭng giӳa ban ngày, diӋt 3 tên, thu 3 súng.
(20 - 6) Ĉӗng bào ӣ các xã Phú Hӳu, Ĉҥi Phѭӟc, Phѭӟc Khánh, Giӗng Ông Ĉông, ҩp
Ông Kèo, ҩp Xoài Minh... kéo vӅ quұn lӷ Nhѫn Trҥch ÿҩu tranh chӕng rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc phá
hoҥi hoa màu cӫa dân. Bӑn ÿӏch ÿѭa lính ra ÿàn áp, cuӕi cùng tên tӍnh trѭӣng Trѭѫng Bҧo
ThiӋn phҧi tiӃp nhұn yêu sách và hӭa sӁ thӍnh thӏ cҩp trên cӫa hҳn ÿӇ giҧi quyӃt.
(22 - 6) Ĉӗng bào Bình Sѫn, Tam Phѭӟc, Phѭӟc Tân, An Lӧi, Tam An kéo vӅ thӏ trҩn
Long Thành, tiӃn vào sân dinh quұn ÿòi ngѭng bҳn pháo và rҧi chҩt ÿӝc da cam phá hoҥi mùa
màng. Quұn trѭӣng ngөy Lê Công Chính ra lӋnh ÿóng chһt cӱa và sai lính vây ÿoàn biӇu tình
ngoài nҳng. Ĉѭӧc tin, HuyӋn ӫy Long Thành cӱ ngѭӡi vӅ SIPH, Phѭӟc Nguyên, Lӝc An, Long
An vұn ÿӝng ÿӗng bào kéo ra quұn tiӃp ӭng cho ÿoàn biӇu tình. Cҧ thӏ trҩn náo ÿӝng khiӃn bӑn
ÿӏch lo sӧ; tên quұn trѭӣng buӝc phҧi ra tiӃp dân, chҩp nhұn nhӳng ÿӅ nghӏ cӫa dân và hӭa ÿӅn
bù thiӋt hҥi.
(23 - 6) Ĉêm 22 rҥng 23 bӑn ÿӏch ӣ Long Thành bҳn 2.000 trái pháo vào các xóm ҩp ÿӇ
ÿe dӑa hҫu tát dân vào ҩp chiӃn lѭӧc, 200 ngôi nhà bӏ hӫy, làm mӝt sӕ ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng.
Sáng 24 - 6, 100 ngѭӡi bӏ ÿҥn pháo làm hѭ nhà cӱa kéo vӅ quұn Long Thành ÿҩu tranh. Ĉӏch
không chӕi cãi ÿѭӧc, phҧi chҩp nhұn bӗi thѭӡng.
(27 - 6) Ĉêm 27 rҥng 28, du kích xã Phѭӟc An kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng 195 cӫa huyӋn
Nhѫn Trҥch bao vây ÿӗn Gò Cát, kêu gӑi dân vӋ trong ÿӗn trӣ vӅ vӟi cách mҥng. Trұn vây ÿӗn
diӉn ra liên tiӃp ÿӃn ÿêm 3, rҥng ngày 4 - 7 thì tә du kích cҳt ÿѭӧc rào sҳt, ném lӵu ÿҥn làm
cháy 4 dãy nhà trong ÿӗn. Ĉӏch hoҧng loҥn, lӟp ra hàng, lӟp chҥy trӕn, lӟp bӏ bҳn chӃt, lӟp bӏ
Eҳt sӕng. DiӋt ÿӗn Gò Cát, thu 26 súng.
– Tháng 7. Bӝ ÿӝi Vƭnh Cӱu, du kích xã Ĉҥi An tҩn công ÿӗn bót cӫa ÿӏch tҥi ÿӏa
phѭѫng, phá ҩp chiӃn lѭӧc. Bӑn giһc bӏ tҩn công bҩt ngӡ, vҩt súng, lӝi sông chҥy trӕn.
* TӍnh ӫy Biên Hòa quyӃt ÿӏnh triӋu tұp Ĉҥi hӝi thành lұp Mһt trұn Dân tӝc giҧi phóng
Biên Hòa tӯ ngày 21ÿӃn 27 - 7 ӣ căn cӭ Suӕi Cҧ, huyӋn Long Thành. Tham dӵ Ĉҥi hӝi gӗm 86
ÿҥi biӇu. Ngày 27 - 7, Ĉҥi hӝi tiӃn hành bӓ phiӃu bҫu Ban chҩp hành Mһt trұn Dân tӝc giҧi
phóng tӍnh Biên Hòa do ÿӗng chí Tô Văn Thanh làm chӫ tӏch.
(6 - 7) Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Long Thành bao vây và nә súng tҩn công ÿӗn Tam An.
Ĉӏch bӏ phөc kích ÿánh tҥi miӉu Cây Da (ҩp Xóm Quán), ÿánh chұn viӋn tӯ Long Thành tҥi dӕc
Ĉình (xã An Lӧi); rӗi trӣ lҥi diӋt bót Tam An. KӃt thúc toàn bӝ các trұn, diӋt 48 tên, bҳt sӕng 26
tên, phá 3 xe quân sӵ, thu 46 súng, 2 cӕi 60 ly, 1 trung liên. Ĉӗng bào nhân ÿó phá banh ҩp

24.6 Page 236

▲back to top


chiӃn lѭӧc Tam An.
(15. 7) Phá ҩp chiӃn lѭӧc Hòa Nhұt.
Ĉêm 15 – 7 - 62, tӵ vӋ vNJ trang hoҥt ÿӝng tӯ bên ngoài ҩp bҳn vào lô cӕt ӣ cәng ҩp. 200
gia ÿình ÿã ÿҥp rào ra khӓi ҩp lúc trӡi chѭa sáng. Ĉêm sau (16 - 7), lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân
Oҥi bҳn tӯng loҥt súng máy vào ÿӗn và sáng 17 - 7 lҥi có thêm 107 gia ÿình phá nát hàng rào ҩp
chiӃn lѭӧc rҫm rӝ kéo ra. Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang, ÿӗng bào hai ҩp Tân HiӋp và
Tân Hòa (thuӝc quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hòa) ÿã san bҵng ҩp chiӃn lѭӧc Hòa Nhұt.
(16 - 7) Khánh thành nhà máy làm ván gӛ ép Tân Mai.
– Tháng 9. Lӵc lѭӧng vNJ trang C58 ӣ ChiӃn Khu Ĉ ÿánh ÿӏch chӕng càn vào chiӃn khu,
diӋt 50 tên.
(27 - 7) Ĉҥi hӝi Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng tӍnh Biên Hòa.
(3 - 9) Tҥi Biên Hòa và Hӕ Nai vүn có nhiӅu trѭӡng hӧp dӏch hҥch.
– Tháng 10. Trung ÿӝi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng huyӋn Xuân Lӝc thành lұp gӗm 22 ÿӗng chí.
(10 - 10) Sҳc lӋnh sӕ 192/ NV, cҳt 4 xã cӫa quұn Dƭ An là: Long Bình, Long Phѭӟc
Thôn, Long Thҥnh Mӻ và Long Trѭӡng sáp nhұp vào quұn Thӫ Ĉӭc tӍnh Gia Ĉӏnh.
– Tháng 11. VNJ trang Long Thành phӕi hӧp vӟi nӝi ӭng cѭӟp ÿӗn Phѭӟc Thӑ, diӋt và bҳt
Vӕng 31 tên thu 29 súng.
(26 - 12) Du kích và bӝ ÿӝi huyӋn Nhѫn Trҥch lұp mѭu phá ҩp chiӃn lѭӧc BӃn Cӝ: bҳt
Vӕng toàn bӝ dân vӋ, thu 23 súng và lѭu ÿҥn. Sau khi giáo dөc, bӑn dân vӋ ÿѭӧc tha vӅ vӟi gia
ÿình.
1963
* Chính quyӅn DiӋm ra sӭc thӵc hiӋn cái gӑi là “Quӕc sách Ҩp chiӃn lѭӧc”, ÿӗng thӡi
Gӵng bӑn tӅ, ngөy xã ҩp; tә chӭc các ÿoàn thӇ tay sai: Ĉӝi Thanh niên chiӃn ÿҩu, Phө nӳ cӝng
hòa, bҳt thanh niên huyӋn tұp quân sӵ, phát súng ÿҥn canh gác ҩp chiӃn lѭӧc... Ngoài ra chúng
còn bҳt dân ÿêm phҧi treo ÿèn, lұp tӡ khai gia ÿình, soát xét viӋc ÿi lҥi, hàng hóa cӫa dân tӯ ҩp
ra ruӝng và ngѭӧc lҥi... ngăn chұn mӑi sӵ tiӃp tӃ, giao liên cӫa dân chúng, cѫ sӣ vӟi cán bӝ,
chiӃn sƭ cách mҥng.
(2 - 1) ChiӃn thҳng Ҩp Bҳc
(3 - 1) Ĉӏch mӣ cuӝc hành quân “Thu Ĉông 5” vào mұt khu cӫa Phѭӟc Thành.
(12 - 1) 124 ngôi nhà bӏ cháy tҥi Châu Thành Biên Hòa.
(18 - 1) Ĉӏch mӣ cuӝc hành quân vào mұt khu Ông Ĉӕc (Phѭӟc Thành).
(5 - 2) Nhӡ tin tӭc nӝi tuyӃn cung cҩp vӅ kӃ hoҥch trұn càn ÿánh vào căn cӭ Phѭӟc An,
huyӋn ÿӝi tә chӭc lӵc lѭӧng ÿӝt kích vào thӏ trҩn Long Thành. Khi bӑn giһc kéo nhau ÿi càn, ta
Wҩn công hҥ ÿӗn Liên Kim Sѫn, do mӝt tiӇu ÿӝi còn lҥi giӳ ÿӗn, án ngӳ phía tây huyӋn lӷ; diӋt
xong ÿӗn Liên Kim Sѫn, ta bao vây nã ÿҥn vào dinh quұn: ÿӕt cháy dãy nhà ngang, kéo cӡ ba
que xuӕng treo cӡ cách mҥng lên, phá sұp chòi canh và nhanh chóng rút lui. Bӑn ÿӏch ÿang
hành quân trên lӝ 19 nghe tin “dinh quұn bӏ ViӋt Cӝng tҩn công” vӝi vã rút vӅ. Cuӝc càn quét
Făn cӭ Phѭӟc An bӏ phá vӥ.
(7 - 2) Nghӏ ÿӏnh sӕ 122 NV ÿәi tên quұn Châu Thành, Biên Hòa lҥi là quұn Ĉӭc Tu và
quұn lӷ ÿһt tҥi xã Tam HiӋp (CBViӋt Nam 1963, tr. 492).
* Nghӏ ÿӏnh sӕ 127 - NV tách mӝt phҫn ÿҩt cӫa xã Ĉҥi Phѭӟc, thuӝc tәng Thành Tuy Hҥ,

24.7 Page 237

▲back to top


quұn Nhѫn Trҥch, tӍnh Biên Hòa, ÿӇ thành lұp mӝt xã mӟi lҩy tên là xã Nhѫn Thanh. (CBVi͏t
Nam 1963, tr 493).
- Tháng 3. Trung ѭѫng Cөc và Khu ӫy miӅn Ĉông chӫ trѭѫng sát nhұp hai tӍnh Biên Hòa
và Bà Rӏa thành tӍnh Bà Biên nhҵm tҥo ÿLӅu kiӋn khҳc phөc nhӳng khó khăn vӅ ÿӏa bàn tұp
trung lӵc lѭӧng, phӕi hӧp mӣ hành lang chiӃn lѭӧc, xây dӵng và phát triӇn căn cӭ ÿӏa cách
Pҥng. Khu ӫy chӍ ÿӏnh ÿӗng chí NguyӉn Sѫn Hà (Năm KiӋm) làm Bí thѭ; các ÿӗng chí Phan
9ăn Trang, Lê Nhӏ Thành - Phó bí thѭ phө trách quân sӵ và tuyên huҩn. TӍnh ӫy Bà Biên chӫ
trѭѫng: “Ĉҭy mҥnh cuӝc chiӃn tranh chӕng phá kӃ hoҥch bình ÿӏnh nông thôn cӫa ÿӏch bҵng
Oӵc lѭӧng chính trӏ và quân sӵ”.
(18 - 3) Ĉӗng bào thuӝc các xã Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc KiӇn kéo vӅ quұn Nhѫn
Trҥch ÿҩu tranh ÿòi ngөy quyӅn phҧi bӗi thѭӡng thiӋt hҥi do viӋc máy bay bҳn phá các xã lӝ 19.
* Công nhân Bình Sѫn ÿình công ÿòi tăng lѭѫng, giҧm giӡ làm, cҩp thuӕc chӳa bӋnh.
Chӫ sӣ giҧi thích quanh co ÿӇ không giҧi quyӃt yêu sách thì ÿӗn nhà máy bӏ ÿӕt. Ĉêm ÿó, du
kích cùng ÿѫn vӏ 207 tҩn công bót Nhà Máy và bao vây phá ҩp chiӃn lѭӧc Xóm Chùa. Hôm
sau, chӫ sӣ ra thông báo tăng lѭѫng 25%, ngày làm viӋc 8 giӡ, ngѭӡi bӋnh ÿѭӧc nghӍ và cҩp
thuӕc.
(21- 3) Ĉӏch mӣ trұn càn “Phi Hӓa” ÿánh vào chiӃn khu Dѭѫng Minh Châu.
– Tháng 4. Ҩp chiӃn lѭӧc tҥi Hѭng Nghƭa (Long Khánh) bӏ tҩn công, bҳt sӕng 13 tên
ÿӏch, 2 tên gác cәng, thu 13 súng các loҥi. Ҩp chiӃn lѭӧc Hѭng Nghƭa chӍ dài 350m, rӝng
250m, gom 500 dân vӟi 1 trung ÿӝi dân vӋ canh giӳ. Ĉѭӧc cѫ sӣ thông báo bӑn tӅ ngөy kéo
nhau ÿi xem hát, Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh ÿѭa 2 tiӇu ÿӝi
Fҳt rào trө và ÿӃn 22 giӡ ÿêm ÿӗng loҥt hành ÿӝng tóm gӑn bӑn tӅ ngөy. Ĉӗng bào thùng, mӓ
xông ra phá banh toàn bӝ hàng rào ҩp chiӃn lѭӧc. Ta tuyên bӕ giҧi tán tӅ ngөy, giành quyӅn làm
chӫ. Ĉӏch không phҧn ӭng kӏp và tӯ ÿó, ÿӏch bӓ luôn ҩp này không làm lҥi ҩp chiӃn lѭӧc nӳa.
Phong trào phá ҩp chiӃn lѭӧc tӯ ÿây phát khӣi mҥnh ӣ nhiӅu nѫi.
* Du kích và tӵ vӋ mұt thӏ xã Long Khánh liên tөc tә chӭc tҩn công bӑn tӅ ngөy, phá ҩp
chiӃn lѭӧc xã Bҧo Vinh. Tӯ tháng 3 ÿӃn tháng 6 - 1963, các ҩp chiӃn lѭӧc Bҧo Bình 1, 2, 3,
Bàu Sao, Bàu Sen, Tân Phong... và các ҩp chiӃn lѭӧc ӣ ÿӗn ÿLӅn cao su (Cҭm Mӻ, Dҫu Dây, An
/ӝc) ÿӅu bӏ phá, mҩt tác dөng.
(22 - 3) Nghӏ ÿӏnh sӕ 267/NV thành lұp thêm mӝt quұn mӟi tên là quұn Công Thanh,
Jӗm 12 xã và quұn lӷ ÿһt tҥi xã Bình Thҥnh.
(8 - 5) Hai vҥn ÿӗng bào HuӃ, trong ÿó gӗm non 1 vҥn tăng ni phұt tӱ biӇu tình ÿҩu tranh
chӕng chính quyӅn DiӋm khӫng bӕ Phұt giáo. Ĉây là cuӝc ÿҩu tranh mӣ ÿҫu cho phong trào
ÿҩu tranh bҧo vӋ ÿҥo pháp và dân tӝc cӫa Phұt giáo miӅn Nam.
(15 - 5) Bӝ ÿӝi huyӋn Long Thành giҧ trang làm lính ngөy ÿӝt kích phá chӕt ÿӏa phѭѫng
quân ӣ BӃn Gӛ, diӋt 13 tên thu 13 súng.
(21 - 5) Sҳc lӋnh sӕ 49 - TK cho phép thiӃt lұp mӝt khu kӻ nghӋ tҥi vùng Biên Hòa.
– Tháng 6. Trung ÿӝi vNJ trang tuyên truyӅn huyӋn Xuân Lӝc (ÿѫn vӏ 130) cҧi trang lính
Eҧo an ngөy, tұp kích ÿӏch tҥi Suӕi Cát bҳt sӕng nhiӅu tên ÿӏch, thu 13 súng các loҥi.
* Ĉӝi vNJ trang cao su Biên Hòa (C270) phӕi hӧp vӟi du kích tә chӭc tiӃn công tiêu diӋt
Pӝt trung ÿӝi dân vӋ ÿóng tҥi ҩp chiӃn lѭӧc sӣ cao su Bình Sѫn (Long Thành).
(12 - 6) Ĉánh thҳng cuӝc càn quét ӣ chiӃn khu Ĉ.
(16 - 6) Bҧy vҥn ÿӗng bào và tín ÿӗ Phұt giáo ӣ Sài Gòn xuӕng ÿѭӡng ÿҩu tranh chӕng

24.8 Page 238

▲back to top


chính sách ÿàn áp Phұt giáo cӫa ngөy quyӅn Ngô Ĉình DiӋm. Ĉây là cuӝc ÿҩu tranh mӣ ÿҫu
cho phong trào chӕng Mӻ DiӋm ӣ ÿô thӏ.
– Tháng 7. ĈӇ giҧi quyӃt khó khăn vӅ lѭѫng thӵc vì bӏ ÿӏch kiӇm soát gҳt gao các ҩp
chiӃn lѭӧc, HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu thành lұp mӝt cѫ quan sҧn xuҩt lҩy tên là A.31 do ÿӗng chí
0ѭӡi On phө trách. A.31 ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ cӫa bà con nông dân các xã Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, Trӏ
An (cho mѭӧn trâu bò, thóc giӕng ÿӇ khai hoang) ÿã gieo cҩy lúa ӣ cách ÿӗng Giang RӃ, Ĉӗng
Lách và thu hoҥch ÿӫ cung cҩp cho lӵc lѭӧng chiӃn ÿҩu. Mһt khác, A.31 cNJng ÿã ÿһt các ao cá
ӣ Rҥch Ĉông, Trӏ An, Suӕi Sâu ÿánh bҳt cá ÿӇ phѫi khô làm lѭѫng thӵc dӵ trӳ vӯa ÿӫ ăn, vӯa
cung cҩp cho tӍnh.
(2 - 7) Ngөy quyӅn Sài Gòn thành lұp 7 nha cҧnh sát quӕc gia: Bҳc Trung nguyên, Nam
Trung nguyên, Cao nguyên, Ĉô thành, miӅn Ĉông Nam phҫn, miӅn TiӅn Giang, miӅn Hұu
giang (NĈ 522. NV).
(20 - 7) Nhân dӏp 9 năm lұp lҥi hòa bình ӣ Ĉông Dѭѫng, Ӫy ban Trung ѭѫng Mһt trұn
DTGPMN ra tuyên bӕ quan trӑng dѭӟi nhan ÿӅ: “Th͹c hi͏n kháng chi͇n toàn dân, toàn di͏n và
tr˱ͥng kǤ”.
– Tháng 8. Ӫy ban Bҧo vӋ Phұt giáo miӅn Ĉông ÿѭӧc thành lұp.
(13 - 8) Tӯ 13 - 8 ÿӃn 15 – 9 - 1963, ÿӏch mӣ cuӝc càn quét lӟn, tiӃn vào căn cӭ ta ӣ Tam
An – Tam Phѭӟc, Bình Sѫn – Suӕi Trҫu, Lòng Chҧo – Rӯng Sát, Phú Thҥnh, VNJng Gҩm – Bàu
Bông... lӵc lѭӧng vNJ trang Long Thành, Nhѫn Trҥch chӕng trҧ bҵng cách ÿánh du kích gây cho
giһc thiӋt hҥi to lӟn, diӋt hѫn 100 tên ÿӏch.
– Tháng 9. Lӵc lѭӧng du kích xã Bình Trӏ, Tân Hҥnh, Hóa An tҩn công bót Hóa An diӋt
Pӝt tiӇu ÿӝi dân vӋ.
(28 - 9) Lӵc lѭӧng vNJ trang 195 (Long Thành) lұp kӃ dө tên phҧn bӝi Ba BiӃc dүn lính ӣ
ÿӗn Phѭӟc Long ÿánh úp “cuӝc hӑp có cán bӝ tӍnh dӵ”. Ĉӏch trúng kӃ lӑt vào ә phөc kích ÿã
chuҭn bӏ sҹn, diӋt 25 tên (trong ÿó có Ba BiӃc), thu 24 súng.
(Cuӕi tháng 9) Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc bә sung 60 chiӃn sƭ, trang bӏ
thêm 45 súng.
(16 - 10) Trong mӝt ÿêm san bҵng 5 ÿӗn cӫa ÿӏch: Phѭӟc Thӑ, Phú Hӝi, Phѭӟc Khánh,
Ông Kèo, Phѭӟc Lý; 7 ҩp chiӃn lѭӧc nҵm quanh ÿӗn không bӏ tҩn công, nhѭng bӑn dân vӋ và
bình ÿӏnh ÿӅu bӓ chҥy, các ҩp chiӃn lѭӧc bӏ phá tan.
(30 - 10) Chӡ bӑn lính ÿѭa trung ÿӝi ÿi mӣ ÿѭӡng, du kích giҧ trang làm lính ÿӏa phѭѫng
Wұp kích ÿӗn Phѭӟc ThiӅn (Nhѫn Trҥch) giӳa ban ngày, diӋt 1 tiӇu ÿӝi giӳ ÿӗn, thu 8 súng.
– Tháng 11. Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn Long Khánh diӋt mӝt trung ÿӝi ÿӏch tҥi ÿӗn Bҧo
Chánh.
(1 - 11) Dѭѫng Văn Minh ÿҧo chính lұt ÿә chӃ ÿӝ Ngô Ĉình DiӋm; cҧ hai anh em DiӋm,
Nhu bӏ quân ÿҧo chánh giӃt chӃt.
(15 - 11) Bӝ ÿӝi huyӋn Long Thành cùng du kích xã Tam Phѭӟc chұn ÿánh bӑn ÿӏch ÿi
Pӣ ÿѭӡng trên lӝ 15; rӗi cѭӟp xe, giҧ làm lính ngөy tҩn công vào chӛ ÿóng quân cӫa bӑn
“Thanh niên cӝng hòa” ӣ Sӣ Ĉӡ - la, diӋt 18 tên. Sau trұn ÿánh này, ӣ khҳp các ÿӏa phѭѫng
trong huyӋn, du kích và vNJ trang bao vây bӭt rút hàng loҥt ÿӗn bót, phá hàng loҥt ҩp chiӃn lѭӧc
Fҧ vùng theo lӝ 25, 15, 17, 19.
(24 - 11) HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu chӑn xã Ĉҥi An làm ÿLӇm phá ҩp chiӃn lѭӧc. Bӝ ÿӝi huyӋn,
du kích và nhân dân dùng rѫm, xăng ÿӕt phá toàn bӝ ҩp chiӃn lѭӧc tҥi ÿây. Thành công cӫa

24.9 Page 239

▲back to top


viӋc phá ҩp chiӃn lѭӧc Ĉҥi An ÿã khѫi ÿӝng phong trào ÿҩu tranh 3 mNJi, phá banh hàng loҥt ҩp
chiӃn lѭӧc và ÿӗn bót.
* Du kích xã Phú Hӳu (Nhѫn Trҥch) ÿӝt kích ҩp Phѭӟc Lѭѫng, phá tan ҩp chiӃn lѭӧc,
diӋt 6 dân vӋ, bҳt sӕng 9 tên, thu 12 súng.
* Du kích và ÿӗng bào xã Phѭӟc Khánh (Nhѫn Trҥch) nәi dұy phá ҩp chiӃn lѭӧc, bҳt
Vӕng toàn bӝ bӑn dân vӋ, diӋt 2 tên ác ôn (NguyӉn Ĉình HuӃ và Võ Văn Tѭӡng).
* Du kích Phѭӟc An bҳn hҥ máy bay trӵc thăng: TiӇu khu trѭӣng Biên Hòa là Mã Sanh
Nhѫn cùng bӑn lính ÿi thӏ sát bӏ thѭѫng hӕt hoҧng bӓ chҥy vào ÿӗn.
* Xã Long Tân làm công tác ÿӏch vұn: 15 dân vӋ làm nӝi ӭng cho du kích ÿánh ÿӗn: diӋt
8 tên, gӑi hàng 19 tên, thu 35 súng.
* Lӵc lѭӧng 19 - 5 phөc kích mӝt trung ÿӝi bҧo an và 1 trung ÿӝi dân vӋ tҥi xã Phѭӟc
Thӑ (Nhӟn Trҥch), diӋt 12 tên, bҳt 23 tên, thu 29 súng.
* Du kích Phѭӟc Long (Nhѫn Trҥch) và bӝ ÿӝi huyӋn tҩn công ÿӗn Cҫu Sҳt (ҩp Bà Ký),
diӋt gӑn 1 trung ÿӝi, phá rã ҩp chiӃn lѭӧc, giұt sұp cҫu, cҳt lӝ giao thông.
– Tháng 12. Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn Long Khánh tҩn công bót Túc Trѭng và hӝi ÿӗng
xã, diӋt mӝt trung ÿӝi dân vӋ, thu 51 súng.
Trung ѭѫng Cөc chӫ trѭѫng tách tӍnh Bà Biên thành các tӍnh: Biên Hòa, Bà Rӏa.
1964
– Tháng 1. TӍnh ӫy Biên Hòa chuyӇn căn cӭ ÿóng tӯ Suӕi Cҧ (Long Thành) qua khu vӵc
Suӕi Ĉá Vàng ÿӇ bҧo tӗn lӵc lѭӧng, tránh cuӝc càn quét quy mô cӫa ÿӏch.
(28 - 1) Ĉӏch xua quân bao vây khu vӵc Suӕi Cҧ: 1 cánh quân tӯ Xuân Lӝc tràn qua Cҭm
Ĉѭӡng, mӝt tӯ căn cӭ Nѭӟc Trong tràn xuӕng và 1 cánh thӭ 3 tӯ quұn lӷ Long Thành theo lӝ
15 tràn qua Lӝc An, Bình Sѫn. Sau 3 ngày lùng sөc vӟi máy bay trӵc thăng, pháo sáng bҳn rӵc
trӡi, ÿӏch không tìm ra ÿѭӧc “căn cӭ ViӋt Cӝng” ÿành phҧi rút quân vӅ.
* 17 giӡ, NguyӉn Khánh lұt ÿә Dѭѫng Văn Minh.
(4 - 1) Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn Long Khánh cҧi trang lính ngөy ÿӝt kích vào Hӝi ÿӗng
xã Xuân Lӝc ngay trung tâm thӏ xã, thu 41 súng các loҥi, hai máy HT1.
(2 - 2) Bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng tӍnh Biên Hòa (C240) do ÿӗng chí Phan Văn Trang chӍ huy kӃt
Kӧp vӟi bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu, du kích xã bao vây, tҩn công ÿӗn Trӏ An. Sau hai ngày, giҧi
phóng xã Trӏ An, ÿánh diӋt ÿӗn Kim Liên và làm chӫ mѭӡi ngày. Bӑn giһc bӏ ÿánh bҥi làm phát
hoҧng ÿӗng bӑn ӣ các chӕt khác. Cùng ngày, các tua bót cҫu 20, 19, 18 cNJng tháo chҥy. Dân
chúng phá cҫu, cҳt ÿӭt hoàn toàn lӝ 24 ÿi Trӏ An.
* Lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh Long Khánh tҩn công diӋt bót Hàng Gòn, tuyên truyӅn chӫ Tây
Vӣ Hàng Gòn ÿóng thuӃ, ӫng hӝ cách mҥng, phong trào kháng chiӃn. Sau ÿó, các chӫ ÿӗn ÿLӅn
khác ÿӅu ÿóng thuӃ cho Mһt trұn DTGP.
(30 - 2) Ĉӏch ÿѭa mӝt tiӇu ÿoàn bҧo an tӯ tiӇu khu Biên Hòa lên chiӃm lҥi Trӏ An vӟi
máy bay và xe tăng yӇm trӧ. Ta chһn ÿánh quyӃt liӋt suӕt 4 giӡ, nhѭng lӵc lѭӧng quá chênh
OӋch, ta phҧi rút lui. Giһc chiӃm lҥi Trӏ An, bӕ trí 1 ÿҥi ÿӝi bҧo an và 1 ÿҥi ÿӝi BiӋt ÿӝng quân
ÿóng giӳ, nhѭng không lұp lҥi ÿѭӧc bӝ máy tӅ ngөy vì không tên nào dám ra nhұn viӋc. Trӏ An
ÿѭӧc tӵ do trong 28 ngày.
– Tháng 3. Mӻ ÿѭa ra kӃ hoҥch mӟi “Giônxѫn – Mac Namara”, hô hào “bình ÿӏnh miӅn
Nam trong vòng 2 năm”, tăng thêm viӋn trӧ cho ngөy quyӅn; ÿӏch ÿәi cái gӑi là “ҩp chiӃn lѭӧc”

24.10 Page 240

▲back to top


thành “ҩp tân sinh”, “ҩp ÿӡi mӟi”, ÿѭa bӑn “cán bӝ bình ÿӏnh” xuӕng tұn ҩp.
– Tháng 4. Ban cán sӵ Long Khánh quyӃt ÿӏnh thành lұp các H (thay cho huyӋn): H1
(Xuân Lӝc), H2 (Ĉӏnh Quán), H3 (Rӯng Lá, Gia Ray, Ngã ba Ông Ĉӗn), H4 (các sӣ cao su).
* Thѭӡng vө Khu ӫy miӅn Ĉông quyӃt ÿӏnh cҳt thӏ xã Biên hòa thành ÿѫn vӏ riêng trӵc
thuӝc Khu ӫy miӅn Ĉông. Ĉӗng chí NguyӉn Sѫn Hà làm Bí thѭ Thӏ ӫy Biên Hòa. Ĉӗng chí
Phan Văn Trang quyӅn Bí thѭ TӍnh ӫy Biên Hòa.
* Theo quyӃt ÿӏnh cӫa TӍnh ÿӝi Biên Hòa: thành lұp Ĉҥi ÿӝi 240 vӟi 3 trung ÿӝi (gӗm
quân sӕ cӫa bӝ ÿӝi Thӫ Thiêm, 1 trung ÿӝi ÿһc công tӍnh và tân binh ÿang huҩn luyӋn trên R
YӅ).
– Tháng 5. Thӵc hiӋn chӍ ÿҥo cӫa Trung ѭѫng Cөc, khu ӫy và Bӝ tѭ lӋnh Quân khu miӅn
Ĉông mӣ chiӃn dӏch ÿánh phá âm mѭu bình ÿӏnh lұp ҩp chiӃn lѭӧc cӫa ÿӏch, phá thӃ bao vây
Făn cӭ, mӣ rӝng ÿӏa bàn ÿӭng chân và hành lang chiӃn lѭӧc, lӵc lѭӧng vNJ trang quân khu kӃt
Kӧp vӟi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng các tӍnh miӅn Ĉông Nam bӝ diӋt tiӇu ÿoàn 37 biӋt ÿӝng quân ngөy,
giҧi phóng hàng loҥt các xã trong vùng ChiӃn khu Ĉ.
(13 - 5) TiӇu ÿoàn 800 thuӝc lӵc lѭӧng vNJ trang quân khu kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng huyӋn
Tân Uyên diӋt ÿӗn ÿӏch ӣ Bàu Cá Trê, tҥo ÿLӅu kiӋn cho quҫn chúng phá ҩp chiӃn lѭӧc.
(14 - 5) Lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa ta ÿánh lұt ÿoàn tàu chӣ lѭѫng thӵc và nhiên liӋu cӫa
ÿӏch tҥi ÿRҥn ÿѭӡng tӯ Hӕ Nai và Trҧng Bom, gây cho ÿӏch thiӋt hҥi nһng nӅ.
(31 - 5) Ngөy ban hành sҳc luұt thiӃt lұp các hӝi ÿӗng nhân dân ÿô thành, thӏ xã, tӍnh và
xã. (SL 203a, 203b. 203c và 203d / NV)
– Tháng 6. Ĉҥi ÿӝi ÿӏa phѭѫng Xuân Lӝc (thành lұp vào giӳa năm 1964) tҩn công “ҩp
chiӃn lѭӧc” Ĉӗng HiӋp, bҳt sӕng 10 tên tӅ ngөy, thu 10 súng.
* Thành lұp Ĉҥi ÿӝi 207, gӗm 142 chiӃn sƭ, gӑi là “lӵc lѭӧng vNJ trang cao su”.
(7 - 6) 29 hӑ ÿҥo Hӕ Nai và các vùng phө cұn Sài Gòn, cùng hàng vҥn giáo dân ÿô thành,
biӇu tình tҥi công trѭӡng Lam Sѫn.
– Tháng 7. Lӵc lѭӧng vNJ trang quân khu phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu, du kích
Wҩn công tiêu diӋt ÿӗn Cây Gáo. Ta diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi lính bҧo an, bҳt sӕng 19 tên, thu 40 súng.
Nhân cѫ hӝi, công nhân ÿӗn ÿLӅn Cây Gáo nәi dұy phá banh ҩp chiӃn lѭӧc, giҧi phóng ÿӗn
ÿLӅn.
(1 - 7) Ngөy quyӅn lұp ӣ mӛi tӍnh mӝt ÿoàn cán bӝ hành chánh lѭu ÿӝng (NĈ 1295 /
NV).
(5 - 7) Ĉҥi ÿӝi 240 (Long Thành) phөc kích ÿánh ÿӏch trên lӝ 17 và lӝ 19: diӋt 25 tên thu
24 súng, ÿӕt 2 xe quân sӵ.
(7 - 7) Ĉҥi ÿӝi 240 cùng ÿҥi ÿӝi 2 (cӫa TiӇu ÿoàn 800 Quân khu miӅn Ĉông) diӋt ÿӗn
Phѭӟc Thӑ, mӣ thông lӝ 19.
(20 - 7) Ĉҥi ÿӝi 207 cùng TiӇu ÿoàn 800 ÿánh ÿӗn An ViӉng, bҳt sӕng và diӋt gӑn 1 ÿҥi
ÿӝi ÿӏa phѭѫng quân, thu 64 súng các loҥi.
(2 - 8) Tàu Ma ÿӕc cӫa Mӻ xâm phҥm vùng biӇn nѭӟc ta: Sӵ kiӋn Vӏnh Bҳc bӝ.
(5 - 8) Tәng thӕng Mӻ Jonhson, sau khi dӵng lên cái gӑi là “Sӵ kiӋn Vӏnh Bҳc bӝ” ÿã ra
OӋnh cho máy bay bҳn phá nhiӅu ÿӧt xuӕng vùng phө cұn Vinh – BӃn Thӫy, vùng phө cұn thӏ
xã Hòn Gai, cӱa Lҥch Trѭӡng (Thanh Hóa) và cӱa sông Gianh (Quҧng Bình). Quân dân miӅn
%ҳc ÿã bҳn rѫi 8 máy bay Mӻ và bҳn bӏ thѭѫng 3 máy bay khác và bҳt sӕng 1 tên giһc lái Mӻ.

25 Pages 241-250

▲back to top


25.1 Page 241

▲back to top


Ĉây là ÿӧt tҩn công bҳn phá ÿҫu tiên ӣ miӅn Bҳc cӫa giһc Mӻ xâm lѭӧc.
(7 - 8) Thӫ tѭӟng ngөy NguyӉn Khánh ban bӕ tình trҥng khҭn trѭѫng trên toàn quӕc (SL
45 / SL / CT và nhӳng biӋn pháp ÿһc biӋt sӁ thi hành (SL 18 / 64).
(18 - 8) Bӑn lính thuӝc tiӇu ÿoàn 52 ngөy càn vào xã Long Phѭӟc, vӯa ÿӃn cây sӕ 67 bӏ
vây ÿánh, diӋt 64 tên, thu 56 súng, bҿ gãy toàn bӝ trұn càn.
(20 - 8) 6.000 công nhân cao su Biên Hòa cùng 16.000 công nhân ngành dӋt, 60.000 công
nhân ngành ÿLӋn nѭӟc lên tiӃng ӫng hӝ và tuyên bӕ sҹn sàng tham gia tәng bãi công, ӫng hӝ
cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân Hãng dӋt Vimytex (nә ra tӯ 10 - 8 ÿӃn nay).
(12 - 9) TiӇu ÿoàn 800, bӝ ÿӝi chӫ lӵc khu kӃt hӧp bӝ ÿӝi Vƭnh Cӱu tҩn công chi khu
HiӃu Liêm, tiêu diӋt ÿҥi ÿӝi bҧo an và dân vӋ ÿӏch, bҳt sӕng 18 tù binh, thu hѫn 100 súng và
làm chӫ hoàn toàn quұn lӷ.
(16 - 9) Nhân dân Trӏ An cùng bӝ ÿӝi và du kích ÿào công sӵ dѭӟi chân ÿӗi, ÿêm ÿêm
ÿӕt ÿXӕc, phát loa kêu hàng làm bӑn giһc trong ÿӗn hoang mang, ÿӗng thӡi cҳt lӝ 24 lên Trӏ An
vây hãm ÿӏch ÿӃn 19 – 11 - 1964 tҥo ÿLӅu kiӋn cho ÿoàn Pháo binh miӅn vѭӧt sông Ĉӗng Nai
an toàn ÿӇ bӕ trí trұn ÿӏa pháo tҩn công sân bay Biên Hòa. Sau 57 ngày ÿêm bӏ bao vây lҥi bӏ
triӋt nguӗn nѭӟc uӕng và lѭѫng thӵc do máy bay tiӃp tӃ bӏ tӏch thu, bӑn bҧo an ÿӗn Trӏ An rút
chҥy, 20 tên bӏ bҳn hҥ, giҧi phóng hoàn toàn xã Trӏ An lҫn thӭ 2.
(17 - 9) Lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng tҩn công và chiӃm ÿӗn dân vӋ Bình Long (Vƭnh Cӱu) diӋt
19 tên, bҳt sӕng trѭӣng ÿӗn và thu nhiӅu súng.
– Tháng 10. TӍnh ӫy Biên Hòa tiӃn hành Ĉҥi hӝi bҫu Ban chҩp hành tӍnh ӫy mӟi tҥi căn
Fӭ Suӕi Cҧ, huyӋn Long Thành. Ĉӗng chí: Phan Văn Trang giӳ chӭc Bí thѭ.
* TӍnh ӫy, Thӏ ӫy Biên Hòa cӱ cán bӝ phӕi hӧp lӵc lѭӧng vNJ trang trinh sát miӅn ÿLӅu
nghiên tình hình, hӋ thӕng bӕ phòng, sѫ ÿӗ, doanh trҥi, kho vұn ... cӫa ÿӏch tҥi sân bay Biên
Hòa, chuҭn bӏ cho lӵc lѭӧng Pháo binh miӅn và quân khu tҩn công.
(5 - 10) Ban Thӏ ӫy NghiӋp ÿoàn hãng dӋt Domitex gӱi bҧn kiӃn nghӏ cho chӫ và Ty lao
ÿӝng Biên Hòa. Mѭӡi ngày sau vүn không có kӃt quҧ, Ban Thӏ ӫy lãnh ÿҥo công nhân ÿình
công và ÿӃn ngày 22 - 10, lҥi tә chӭc ÿình công mӝt lҫn nӳa. Bӑn chӫ sau mҩy lҫn gӑi cҧnh sát
ÿӃn thӏ uy nhѭng thҩt bҥi, ÿã buӝc phҧi chҩp nhұn yêu sách cӫa công nhân, thu nhұn lҥi 22 công
nhân bӏ sa thҧi, tăng 30% lѭѫng và phө cҩp ÿҳt ÿӓ và giҧi quyӃt xe ÿѭa rѭӟc công nhân bӏ sa
thҧi. Cuӝc ÿҩu tranh này do Thӏ ӫy Biên Hòa, trӵc tiӃp là ÿӗng chí Trѭѫng Văn Trung cùng hai
Kӝi viên Hӝi Công nhân giҧi phóng là Năm Bҧo và Mѭӡi Ĉұu làm lãnh ÿҥo.
(15 - 10) Bӑn Mӻ – Khánh giӃt hҥi ÿӗng chí NguyӉn Văn Trӛi.
(25 - 10) 16 giӡ, hàng chөc lѭӧt máy bay ÿӏch ném bom liên tөc vào 50 ghe thuyӅn cӫa
ÿӗng bào các xã Phú Hӳu, Ĉҥi Phѭӟc, Giӗng Ông Ĉông, Vƭnh Thanh, Phѭӟc Khánh ÿi giăng
câu, kiӃm cӫi vӅ ÿұu tҥi ngã ba Giӗng Sҳn nӕi vӟi sông Ông Kèo. Cuӝc thҧm sát này làm 536
thѭӡng dân bӏ thiӋt mҥng.
(26 - 10) 1.000 thân nhân cӫa nhӳng ngѭӡi bӏ giһc giӃt trong cuӝc thҧm sát Giӗng Sҳn
chia làm 3 nhóm kéo vӅ Sài Gòn, Biên Hòa và quұn lӷ ÿҩu tranh phҧn ÿӕi viӋc giһc giӃt hҥi dân
lành ӣ Giӗng Sҳn và ÿѭa vҩn ÿӅ này ra công luұn.
(31 - 10) Hӗi 23 giӡ 30 phút, Ĉoàn pháo binh U.80 quân Giҧi phóng miӅn tiӃn công căn
Fӭ không quân chiӃn lѭӧc cӫa ÿӏch ӣ Biên Hòa, cách Sài Gòn 30 km vӅ phía Ĉông Bҳc. Trұn
ÿánh diӉn ra trong vòng 15 - 20 phút, Quân giҧi phóng ÿã phá hӫy 59 máy bay Mӻ, trong ÿó có
21 máy bay B57, diӋt 293 tên Mӻ, phá hӫy 2 kho ÿҥn, làm cháy mӝt kho xăng, 18 căn nhà cӫa

25.2 Page 242

▲back to top


Eӑn Mӻ (28[2]). Thҳng lӧi này ÿѭӧc Bác Hӗ viӃt lӡi ca ngӧi vӟi bút danh “ChiӃn Sƭ” ÿăng trên
báo Nhân Dân sӕ 3878 ngày 12 – 11 - 1964:
“Uy danh lͳng l̳y kh̷p năm Châu
Ĉ̩n c͙i tuôn cho MͿ b͋ ÿ̯u
Thành ÿ͛ng tr͙ng th̷ng lay l̯u tr̷ng
ĈL͏n Biên MͿ ch̻ng ph̫i chͥ lâu”.
(8 - 11) Bӝ ÿӝi huyӋn Long Thành và du kích xã Phѭӟc An chӕng ÿӏch càn, tiêu diӋt 72
tên ÿӏch, trong ÿó có mӝt cӕ vҩn Mӻ.
(9 - 11) Sau 55 ngày ÿêm bao vây và chһn ÿánh viӋn binh ÿӏch, lӵc lѭӧng vNJ trang giҧi
phóng ÿӗn Trӏ An, mӣ rӝng vùng căn cӭ ChiӃn khu Ĉ.
(15 - 11) TiӇu ÿoàn 800 chһn ÿánh tiӇu ÿoàn xe cѫ giӟi cӫa ÿӏch tӯ Biên Hòa vӅ VNJng
Tàu, phá hӫy 12 xe, trong ÿó 4 thiӃt giáp, diӋt 100 tên ÿӏch, tӏch thu 52 súng.
(16 - 11) Ĉҥi ÿӝi 240 cùng du kích 3 xã Long An, Long Phѭӟc, Phѭӟc Thái (Long
Thành) ÿón ÿánh và diӋt toàn bӝ ÿҥi ÿӝi 3, tiӇu ÿoàn 52, sѭ ÿoàn 10 ngөy tҥi cây sӕ 68.
(1 - 12) ChiӃn dӏch Bình Giã bҳt ÿҫu. Bѭӟc 1: Tӯ ngày 4 - 12 ÿӃn 7 - 12 tҩn công ÿӏch ӣ
ҩp chiӃn lѭӧc Bình Giã và lӝ 2 có tính chҩt mӣ màn và thăm dò phҧn ӭng ÿӏch; Bѭӟc 2: DiӋt
viӋn binh ÿӏch bҵng ÿѭӡng không và ÿѭӡng bӝ tiӃp ӭng ÿӏch ӣ chiӃn khu Bình Giã.
* Phӕi hӧp cho chiӃn dӏch Bình Giã, quân và dân Xuân Lӝc (Long Khánh) ÿѭӧc hӛ trӧ
Fӫa lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh và khu liên tөc tҩn công ÿӏch dӑc tuyӃn lӝ 1; giҧi phóng Cҭm
Ĉѭӡng, khu dinh ÿLӅn Thӯa Ĉӭc, Bình Phú, thu 200 súng, 13 thùng ÿҥn, 1 máy P.R.C 10, bҳt
Vӕng nhiӅu tên ÿӏch.
* Bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Xuân Lӝc bao vây bӭt rút bӑn dân vӋ ӣ ÿӗn Bҧo Chánh. Ĉây là lҫn
thӭ 3 ÿӗn này bӏ tҩn công.
(4 - 12) Tҥi Long Thành, Nhѫn Trҥch, HuyӋn ӫy ÿã huy ÿӝng ÿѭӧc 400 tҩn lѭѫng thӵc
và vұn ÿӝng lұp ÿӝi dân công (tӯ 100 ÿӃn 200 ngѭӡi), ÿӝi dân công hӓa tuyӃn (120 ngѭӡi) vұn
chuyӇn, góp sӭc cho chiӃn dӏch.
(9 - 12) Bӝ ÿӝi chӫ lӵc miӅn tiêu diӋt hoàn toàn chi ÿoàn xe bӑc thép sӕ 13 cӫa ÿӏch ÿóng
Wҥi Suӕi NghӋ trên lӝ 2 (Long Khánh ÿi Bà Rӏa).
(10 - 12) Ĉҥi ÿӝi 45 cӫa tӍnh cùng du kích Tam Phѭӟc phөc kích ÿánh ÿoàn xe cӫa ÿӏch
Wӯ Biên Hòa vӅ tҥi cây sӕ 48, diӋt 36 tên, phá 3 xe, thu 29 súng.
(17 - 12) TiӇu ÿoàn 800 cùng du kích các xã Long An, Phѭӟc Thái, Long Phѭӟc ÿón
ÿánh ÿoàn xe ÿӏch tӯ Bà Rӏa vӅ tҥi Quán Chim, diӋt 50 tên, bҳt sӕng 22 tên, phá 7 xe quân sӵ và
Eҳn rѫi mӝt máy bay ÿӃn tiӃp cӭu.
* KӃt thúc ÿӧt I “ChiӃn dӏch Bình Giã”: Hӫy 14 xe M.113, bҳn rѫi 4 máy bay, diӋt 107
tên ÿӏch.
(20 - 12) Ban cán sӵ cao su cùng du kích cҧi trang làm lính ngөy ÿӝt kích ÿӗn Bình Sѫn,
diӋt hoàn toàn tiӇu ÿӝi 16 cӫa ÿӏch. Trұn ÿánh này ÿã mӣ rӝng ÿѭӧc cӱa khҭu chuyӇn vұn cho
chiӃn trѭӡng.
(22 - 12) Ĉӝi dân công hӓa tuyӃn Long Thành, Nhѫn Trҥch ÿi ÿón nhұn 44 tҩn vNJ khí
Pӟi tӯ miӅn Bҳc gӣi vào qua bӃn ÿò Lӝc An ÿӇ chuҭn bӏ bѭӟc vào ÿӧt II chiӃn dӏch Bình Giã.
(28[2]) Tài liӋu khác cho biӃt: phá hӫy 59 máy bay, trong ÿó 21 B57, 11 máy bay Xca-rai-ÿѫ, 1 máy bay do thám U2, 3 máy bay lên
thҷng, 1 kho ÿҥn pháo 105 ly, 1 ÿài quan sát, nhiӅu sƭ quan kӻ thuұt và binh lính chӃt.

25.3 Page 243

▲back to top


* Ӣ Long Thành, Nhѫn Trҥch, phát ÿӝng phong trào “Tҩt cҧ cho tiӅn tuyӃn”: 240 thanh
niên lên ÿѭӡng tòng quân, dân chúng nô nӭc mua công trái, trӏ giá tәng cӝng bҵng 100 lѭӧng
vàng.
(27 - 12) Bӝ ÿӝi tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh (C440) kӃt hӧp vӟi bӝ ÿӝi Long Ĉҩt (C25)
phөc kích lӝ 44 (Long Hҧi – Ĉà Găng) tiêu diӋt 120 tên ÿӏch, trong ÿó có 2 cӕ vҩn Mӻ, bҳt sӕng
18 tên, thu 48 súng, 2 máy thông tin, bҳn cháy 4 xe bӑc thép.
(28 - 12) Mӣ ÿӧt tҩn công thӭ hai vào Bình Giã.
* Lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi chӫ lӵc miӅn tҩn công, giҧi phóng
Suӕi Cát, Bҧo Bình, Cҭm Mӻ và lӝ 1 tӯ ngã ba Tân Phong ÿӃn căn cӭ 4.
(Cuӕi tháng 12) Bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Xuân Lӝc phөc kích ӣ Rӯng Lá, chұn bҳt 11 xe gҥo
(trên 100 tҩn) cӫa ÿӏch chӣ tӯ Xuân Lӝc ÿi Phan ThiӃt.
1965
Thành lұp Công ty Ӕng thӫy tinh có sӕ vӕn ban ÿҫu 14 triӋu tҥi Khu kӻ nghӋ Biên Hòa
có năng suҩt 1.500 tҩn thӫy tinh mӛi năm.
– Tháng giêng. Hӝi nghӏ Trung ѭѫng Cөc mӣ rӝng ӣ La Ngà (Tây Ninh) khҷng ÿӏnh: Ta
ÿã làm thҩt bҥi cѫ bҧn “chiӃn tranh ÿһc biӋt” cӫa Mӻ và xác ÿӏnh khҧ năng Mӻ sӁ ÿә quân trӵc
tiӃp xâm lѭӧc miӅn Nam; tiӃn hành chiӃn tranh cөc bӝ.
* Tӯ ÿҫu năm 1965, Mӻ cho hãng thҫu RMK – BRJ tuyӇn dөng hàng ngàn ngѭӡi ViӋt
phөc vө cho viӋc mӣ rӝng khu kӻ nghӋ Biên Hòa, xây dӵng kho Long Bình (kho hұu cҫn lӟn
nhҩt cӫa Mӻ ӣ miӅn Nam).
* Bên trong thӏ xã Biên Hòa, ÿӏch ÿһt nhiӅu cѫ quan chӍ huy ÿҫu não, chuyӇn Bӝ tѭ lӋnh
quân ÿoàn 3 ngөy tӯ Sài Gòn lên Biên Hòa, ÿһt cѫ quan Ĉһc cҧnh miӅn Ĉông, cѫ quan tình báo
CIA Mӻ, Bӝ tѭ lӋnh dã chiӃn 2 (Mӻ)... Ngoài là các căn cӭ quân sӵ: Tҥi Bҥch Ĉҵng, căn cӭ
Hóc Bà Thӭc, căn cӭ Nѭӟc Trong (Long Thành), căn cӭ Dƭ An (Thӫ Ĉӭc). Mӝt ÿӝi quân Mӻ
và ngөy, ÿӫ các sҳc lính tăng lên ÿӃn mӭc 5 ngѭӡi dân 1 tên lính.
(2 - 1) TiӇu ÿoàn 800 cùng lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng phөc kích ÿoàn xe quân sӵ tҥi ngã ba
&ҫu Hѭѫu ÿӃn Quán Chim. Ĉӏch ÿә thêm quân và cho máy bay bҳn phá dӳ dӝi. Trұn ÿánh này
diӉn ra ác liӋt tӯ 7 giӡ ÿӃn 17 giӡ: hӫy 7 xe quân sӵ, diӋt 200 tên, thu nhiӅu vNJ khí, chһn ÿѭӧc
ÿoàn xe cӭu nguy cho ÿӗng bӑn ӣ Bình Giã.
(3 - 1) ChiӃn dӏch Bình Giã kӃt thúc. Tәng kӃt chiӃn dӏch, tiêu diӋt và làm bӏ thѭѫng
1.775 tên ÿӏch trong ÿó có 60 cӕ vҩn Mӻ, bҳt sӕng 293 tên, phá hӫy 45 xe quân sӵ, bҳn cháy và
Eӏ thѭѫng 55 máy bay, thu 611 súng, 100 máy truyӅn tin và nhiӅu quân trang, quân dөng, phá
tan rã hoàn toàn 50 ҩp chiӃn lѭӧc.
* Ӣ Long Khánh, ÿѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa trung ÿoàn 271, 272 miӅn, ÿang tӯ lӝ 2 chuyӇn quân
Wұp trung diӋt ÿӏch ӣ lӝ 1, Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn, du kích ÿӏa phѭѫng và ÿӗng bào nәi dұy
phá tan các ҩp chiӃn lѭӧc Phò Trì, Cҭm Mӻ, Bҧo Ĉӏnh, Suӕi Cát...; ÿӗng thӡi du kích các xã
ven thӏ xã Long Khánh nhѭ Bҧo Vinh, Bình Lӝc diӋt ác ôn ÿѭa phong trào phát triӇn mҥnh.
Ĉӏch ӣ thӏ xã Long Khánh bӏ uy hiӃp mҥnh.
(4 - 1) Sinh viên, hӑc sinh Sài Gòn tәng bãi khóa và biӇu tình tuҫn hành phҧn ÿӕi Mӻ và
tay sai ÿàn áp sinh viên hӑc sinh, ÿӗng bào, Phұt giáo và kéo ÿӃn “Tòa án Mһt trұn” ÿòi chҩm
Gӭt viӋc xét xӱ trái phép nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc.
(19 - 1) Ĉӗn giһc Phú Mӻ ӣ ranh giӟi Biên Hòa Phѭӟc Tuy bӏ pháo kích dӳ dӝi. Không
quân phҧi can thiӋp vӟi 41 phi cѫ.

25.4 Page 244

▲back to top


(22 - 1) Hàng vҥn ÿӗng bào Phұt tӱ, trong ÿó có 500 tăng ni ӣ Sài Gòn biӇu tình trѭӟc sӭ
quán Mӻ, ÿòi Taylor cút ÿi và ÿòi Trҫn Văn Hѭѫng tӯ chӭc. Ĉoàn biӇu tình ÿã ném ÿá vào sӭ
quán Mӻ, ÿұp phá phòng thông tin Mӻ, ÿҥp ÿә nhiӅu bót gác cӫa cҧnh sát. Ngөy quyӅn Sài Gòn
cho cҧnh sát ÿàn áp dӳ dӝi.
(27 - 1) Mӝt ÿҥi ÿӝi không quân ÿӏch Thҫn sҩm F.105 vào ÿóng ӣ sân bay Biên Hòa.
– Tháng 2. Ban chҩp hành TW Ĉoàn TNLĈVN phát ÿӝng phong trào “Ba sҹn sàng”.
* Trung ѭѫng Cөc và Quұn ӫy miӅn tăng cѭӡng 50 chiӃn sƭ ÿһc công do ÿӗng chí Trҫn
Công An (Hai Cà) chӍ huy cho Thӏ ӫy, Thӏ ÿӝi Biên Hòa.
(1 - 2) Ĉҥi ÿӝi 13 pháo binh Vƭnh Linh bҳn chìm tàu biӋt kích ÿҫu tiên cӫa Mӻ Ngөy, mӣ
ÿҫu trұn ÿánh thҳng lӧi ÿánh bҥi cuӝc chiӃn tranh phá hoҥi miӅn Bҳc cӫa ÿӏch.
(2 - 2) Thӏ ӫy Biên Hòa hӑp triӇn khai nhiӋm vө do Trung ѭѫng Cөc và Khu ӫy miӅn
Ĉông chӍ ÿҥo: Xây dӵng cӫng cӕ cѫ sӣ vùng ven và trong nӝi ô thӏ xã, tҥo bàn ÿҥp cho lӵc
Oѭӧng vNJ trang tҩn công vào các cѫ quan ÿҫu não, các căn cӭ, sân bay, kho tàng cӫa Mӻ ngөy.
9Ӆ lӵc lѭӧng vNJ trang, Thӏ ӫy hӧp nhҩt Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã và lӵc lѭӧng ÿѭӧc Trung ѭѫng Cөc
Wăng cѭӡng, bӕ trí 3 chӕt ÿһc công: 1/ Lҩy Tân Phong, ThiӋn Tân ÿӇ xây dӵng cѫ sӣ, tҥo bàn
ÿҥp tҩn công vào sân bay và quân ÿoàn 3 ngөy; 2/ Lҩy Long Bình Tân, Phѭӟc Cang, Hѭng Lӝc
làm bàn ÿҥp tҩn công vào kho liên hӧp Long Bình và cҫu xa lӝ Ĉӗng Nai; 3/ Bám Hóa An và
Bình Trӏ cùng ÿӗng chí Tѭ Răng (Thӏ ӫy viên) xây dӵng cѫ sӣ bên trong ÿӇ ÿҧm bҧo ÿánh vào
phía Tây sân bay, kho bom Bình Ý và nӝi ô thӏ xã Biên Hòa.
(7 ÿӃn 8 - 2) ĈӃ quӕc Mӻ bҳt ÿҫu tiӃn hành cuӝc chiӃn tranh phá hoҥi miӅn Bҳc bҵng
không quân có tính chҩt liên tөc và càng lúc càng ÿiên cuӗng leo thang chiӃn tranh.
(10 - 2) ThiӃt lұp và ÿLӅu hành các xa cҧng tҥi các tӍnh, thӏ xã và ÿô thành (SL
27/CC/GT)
(25 - 2) Thành lұp “Phong trào hòa bình” ӣ Sài Gòn: Phҧn ÿӕi chiӃn tranh xâm lѭӧc cӫa
0ӻ ӣ miӅn Nam.
– Tháng 3. Ĉӏch mӣ trұn càn lӟn vào 2 xã Bình Lӝc và Bҧo Vinh vӟi chӫ ÿích hӫy diӋt:
Eҳn pháo và lám cháy 60% nhà cӱa, tàn phá hoa màu, hàng chөc ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng... Do
Yұy, hàng trăm ÿӗng bào ÿã kéo nhau biӇu tình, quyӃt liӋt ÿòi giһc phҧi bӗi thѭӡng thiӋt hҥi.
(3 - 3) Ĉêm 3 rҥng ngày 4 - 3, lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn và du kích các xã ÿӝt kích phá
hàng loҥt ҩp chiӃn lѭӧc ӣ Phѭӟc Nguyên, An Lӧi, Tam An và Tam Phѭӟc.
* Du kích Phú Hӝi diӋt ÿӗn giһc ӣ cәng nhà thӡ, phá luôn 3 ҩp chiӃn lѭӧc.
(6 - 3) Du kích ÿѭӧc nӝi tuyӃn dүn ÿѭӡng phá rã toàn bӝ ҩp chiӃn lѭӧc tҥi các xã Long
Phѭӟc, Phѭӟc Thái, Long Tân, Ĉҥi Phѭӟc, Phú Hӳu.
(19 - 3) Trung ѭѫng Hӝi Liên hiӋp Phө nӳ ViӋt Nam phát ÿӝng cuӝc vұn ÿӝng “Ba ÿҧm
nhiӋm” (sӱa ÿәi là “Ba ÿҧm ÿang”) trong giӟi phө nӳ.
(31 - 3) Quân ӫy Trung ѭѫng phát ÿӝng phong trào thi ÿua “QuyӃt tâm ÿánh thҳng giһc
0ӻ xâm lѭӧc” trong toàn thӇ các lӵc lѭӧng vNJ trang.
– Tháng 4. Sѭ ÿoàn 9 chӫ lӵc MiӅn thành lұp ӣ chiӃn khu Ĉ.
(2 - 4) Lӵc lѭӧng không tác chiӃn cӫa Ĉҥi Hàn, ÿóng tҥi Diõ An, Biên Hòa, bӏ pháo kích
và tҩn công lҫn ÿҫu tiên.
(25 - 4) TiӃn hành hoàn thành ÿӏa ÿҥo Phú Hӝi, Tam Phѭӟc, Phѭӟc An (huyӋn Nhѫn
Trҥch).

25.5 Page 245

▲back to top


(30 - 4) 3 ÿҥi ÿӝi trӵc thăng Mӻ, 75 chiӃc vào VNJng Tàu.
– Tháng 5. TӍnh ӫy Bà Rӏa thành lұp tiӇu ÿoàn chӫ lӵc tӍnh, lҩy phiên hiӋu 445 do ÿӗng
chí Tѭ Chang làm tiӇu ÿoàn trѭӣng, ÿӗng chí Lê Thành Ba làm chính trӏ viên. Sѭ ÿoàn 5 chӫ
Oӵc MiӅn thành lұp tҥi ChiӃn Khu Ĉ.
* Thành lұp ÿoàn BiӋt ÿӝng – Ĉһc công thӏ xã Long Khánh. Mѭӡi năm chiӃn ÿҩu (1965 –
1975) ÿánh 292 trұn lӟn nhӓ.
(3 - 5) 3 tiӇu ÿoàn nhҧy dù Mӻ tӟi ViӋt Nam ÿӇ bҧo vӋ các căn cӭ Biên Hòa và VNJng
Tàu.
(5 - 5) Lӳ ÿoàn dù 173 Mӻ ÿӃn Biên Hòa, ÿӗn trú tҥi Tәng kho Long Bình và khu căn cӭ
quân sӵ Nѭӟc Trong; ÿӗng thӡi lұp 2 trѭӡng huҩn luyӋn chó (K6) ӣ ngã ba An Lӧi và kho bom
Thành Tuy Hҥ; xây dӵng các khu pháo binh ӣ Thành Tuy Hҥ, Nѭӟc Trong, Dӕc Thái, Vѭӡn
ĈLӅu, Chùa Nѭӟc Nhƭ, BӃn Sҳn...
* Bӝ Tѭ lӋnh và Quân ӫy miӅn quyӃt ÿӏnh mӣ “ChiӃn dӏch Ĉӗng Xoài”, hѭӟng chính:
Bình Long, Phѭӟc Long; hѭӟng phӕi hӧp: Lâm Ĉӗng, Bình Tuy, Long Khánh, Biên Hòa, Bà
5ӏa (ÿѭӡng sӕ 15, 20 và ÿѭӡng xe lӱa).
(7 ÿӃn 14 - 5) Các mNJi tҩn công cӫa Trung ÿoàn 4 liên tiӃp giành thҳng lӧi ӣ Tà Lài, Ba
Sa, chi khu Ĉӏnh Quán; làm chӫ lӝ 20; buӝc ÿӏch phҧi lұp “cҫu không vұn” Sài Gòn – Ĉà Lҥt.
(8 - 5) Ĉҥi ÿӝi trѭӣng ÿҥi ÿӝi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Xuân Lӝc, ÿӗng chí Sáu Châu ÿã ÿánh
mìn làm sұp “Tòa Hành chánh tӍnh long Khánh” và cNJng là Sӣ chӍ huy cӫa trung ÿoàn 43 (sѭ
10) ngөy.
(10 - 5) ChiӃn thҳng Bà Rá (Bҳc Biên Hòa): phá tan hӋ thӕng phòng thӫ cӫa ÿӏch quanh
Bà Rá, tiêu diӋt Sӣ chӍ huy quân sӵ Phѭӟc Bình và tiӇu khu quân sӵ Phѭӟc Long, diӋt 1.389
tên, trong ÿó có 30 tên Mӻ và tên tӍnh trѭӣng ngөy, bҳn rѫi 14 máy bay, thu 300 súng.
(15 - 5) Ĉӏch chuyӇn quân ӭng cӭu hòng giành lҥi lӝ 20 bӏ lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích cӫa
Trung ÿoàn 4, ÿRҥn cây sӕ 109 – 111 (gҫn cҫu Là Ngà), diӋt 1 tiӇu ÿoàn biӋt ÿӝng ngөy và 1 ÿҥi
ÿӝi bҧo an, chӍ còn 20 tên hàng binh; ÿánh hӓng 26 xe quân sӵ, tăng và thiӃt giáp, thu 100 súng.
Trұn ÿánh này ÿѭӧc gӑi là “chiӃn thҳng La Ngà 2”.
(16 - 5) Lúc 8 giӡ 30, mӝt phi cѫ B57 tҥi phi trѭӡng Biên Hòa bùng nә và cháy lan sang
các phi cѫ khác, 10 B57 bӏ thiêu hӫy cùng 2 phi cѫ khác cӫa Mӻ và 2 cӫa Ngөy. 25 chiӃc khác
Fӫa không quân ngөy cNJng bӏ hѭ hҥi. 21 Mӻ thiӋt mҥng, 63 bӏ thѭѫng bên ngөy; 1 thiӋt mҥng, 7
Eӏ thѭѫng. Theo giӟi quân sӵ Mӻ, ÿây là mӝt tai nҥn rӫi ro, không phҧi là vө phá hoҥi. (Tài liӋu
khác cho biӃt: Vө nә lӟn tҥi căn cӭ không quân Biên Hòa, phá hӫy 149 máy bay, trong ÿó có 44
máy bay phҧn lӵc B57, làm 350 tên Mӻ chӃt và bӏ thѭѫng.)
– Tháng 6. Sѭ ÿoàn 1 “Anh cҧ ÿӓ” Mӻ ÿóng ӣ căn cӭ Dƭ An, bҳt ÿҫu triӇn khai lӵc lѭӧng
ÿi càn quét ӣ miӅn Ĉông.
* Mӻ cho nhiӅu ÿӧt máy bay ném bom hӫy diӋt xã Trӏ An (Vƭnh Cӱu) và cѭӥng bӭc 300
gia ÿình ÿѭa vӅ các xã Bình Hòa, Bình Ý, Tân TriӅu...
(1 - 6) Mӝt tiӇu ÿoàn lính Úc và 1 ÿҥi ÿӝi pháo Tân Tây Lan ÿѭӧc ÿѭa ÿӃn Biên Hòa
trѭӟc khi chuyӇn vӅ ÿóng ӣ Bà Rӏa (1966).
(2 - 6) Trung ÿoàn 4 phӕi hӧp vӟi công binh phөc kích ÿoàn xe lӱa quân sӵ ngөy trên
ÿRҥn ÿѭӡng Gia Huynh – Trҧng táo, diӋt và làm bӏ thѭѫng 1 trung ÿӝi ÿӏch, thu 50 súng, hӫy 1
ÿҫu máy cùng nhiӅu toa tàu và hӋ thӕng ÿѭӡng ray trong ga. TuyӃn ÿѭӡng sҳt Xuân Lӝc – Phan
ThiӃt nhiӅu năm sau không hoҥt ÿӝng ÿѭӧc.

25.6 Page 246

▲back to top


(9 - 6) Ĉêm ngày 8 rҥng ngày 9 - 6 tiӇu ÿoàn 800 quân khu phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ
trang huyӋn Xuân Lӝc tҩn công yӃu khu quân sӵ và trung tâm huҩn luyӋn ÿӏch ӣ Gia Ray tiêu
diӋt 3 ÿҥi ÿӝi hҥ sƭ quan ngөy và khung huҩn luyӋn, 1 ÿҥi ÿӝi bҧo an, 1 ÿҥi ÿӝi dân vӋ, bҳt sӕng
30 tên, thu 150 súng, 5 tҩn ÿҥn dѭӧc, 3 toa xe hàng quân sӵ, giҧi phóng hѫn 7.000 dân.
(10 - 6) ChiӃn thҳng Ĉӗng Xoài (Bҳc Biên Hòa), tҩn công chi khu quân sӵ Ĉôn Luân (thӏ
trҩn Ĉӗng Xoài): diӋt 1.500 tên ÿӏch, trong ÿó có 50 tên Mӻ, bҳn rѫi 16 máy bay, hӫy 2 ÿҥi bác
105 ly, 6 xe bӑc thép.
* Tҥi Biên Hòa ÿӏch thành lұp 21 ÿoàn “Bình ÿӏnh nông thôn” ÿѭa vӅ các ÿӏa phѭѫng ÿӇ
thӵc hiӋn âm mѭu “bình ÿӏnh cҩp tӕc”.
(14 - 6) Ĉӗng chí Trҫn Minh Rҥng cùng tә trinh sát cӫa huyӋn Long Thành ÿѭӧc du kích
An Hòa Hѭng hӛ trӧ, phөc kích ӣ Vѭӡn Trҫu dùng mìn diӋt 1 xe jeep Mӻ, diӋt 12 tên, thu 2 tiӇu
liên và 8 súng trѭӡng tӵ ÿӝng. Ĉây là trұn diӋt Mӻ ÿҫu tiên ӣ Long Thành.
(27 - 6) Mӝt phi cѫ Mӻ bӏ bҳn rӟt tҥi Biên Hòa cách Tân Sѫn Nhӭt 20 cây sӕ; 3 nhà máy
Eӏ cháy, 16 ngѭӡi chӃt kӇ cҧ phi công.
* Pháo ÿài bay B52 ÿánh bom tӑa ÿӝ vào khu vӵc K-95, K-100, căn cӭ cӫa TӍnh ӫy Biên
Hòa suӕt 5 giӡ liӅn. Ta ÿã kӏp thӡi phân tán nên không bӏ thiӋt hҥi gì.
(1 - 7) Theo sӵ chӍ ÿLӇm cӫa tên Minh chiêu hӗi, ÿӏch xua 2 tiӇu ÿoàn ÿánh vào cѫ sӣ
Fӫa HuyӋn ӫy Long Thành, phá 920 mét ÿӏa ÿҥo, 1.500 mét giao thông hào, 36 ô ө chiӃn ÿҩu.
Toàn bӝ HuyӋn ӫy ÿã rút vӅ Bà Ký và Long An nên không thiӋt hҥi vӅ nhân mҥng.
(3 - 7) Trung ÿӝi du kích xã Phѭӟc An (Nhѫn Trҥch) chӕng ÿӏch càn, tiêu diӋt 67 tên
ÿӏch, làm bӏ thѭѫng 30 tên trong ÿó có 4 cӕ vҩn Mӻ.
(5 - 7) Lӳ ÿoàn dù 113 Mӻ ÿә quân xuӕng rҥch Ruӝt Ngӵa, âm mѭu bҳt gӑn cѫ quan ÿҫu
não cӫa huyӋn Long Thành. Du kích Tam An và trinh sát huyӋn dùng mìn ĈH 10 và ÿánh trҧ
Eҵng súng bӝ binh, ÿҭy lui 5 lҫn tҩn công cӫa giһc, suӕt tӯ 7 giӡ ÿӃn 16 giӡ. Giһc không tiӃn lên
ÿѭӧc ÿành gӑi máy bay ném bom hӫy diӋt quanh trұn ÿӏa ÿӇ lҩy xác ÿӗng bӑn và rút vӅ. Tiêu
diӋt 37 tên. Ĉây là trұn chӕng Mӻ càn thҳng lӧi ÿҫu tiên cӫa quân dân Long Thành, 4 chiӃn sƭ
ÿѭӧc tăng danh hiӋu “dNJng sƭ diӋt Mӻ”; ÿӗng chí Ba Liêm chӍ huy trұn chӕng càn ÿѭӧc công
nhұn “chiӃn sƭ thi ÿua cҩp quân khu”.
* Nhѫn Trҥch phá tan âm mѭu trá hàng ÿӇ bҳt cán bӝ và du kích Phѭӟc An cӫa bӑn “Cao
Ĉài liên minh”. Ĉӏch thҩt bҥi, liӅn xua 1.600 lính bӝ binh (sѭ 18) và bӑn lính Cao Ĉài, có 2 cӕ
Yҩn Mӻ chӍ huy càn quét khu Hang Nai, Bàu Bông. Dӵa vào ô ө chiӃn ÿҩu, quân giҧi phóng bӁ
gãy 7 ÿӧt phҧn kích cӫa ÿӏch: diӋt 72 tên, bҳn rѫi 1 máy bay ÿӏch.
(6 - 7) Liên quân ViӋt, Mӻ, Úc tiӃn vào chiӃn khu Ĉ lөc soát, cách Biên Hòa 18km vӅ
phía Bҳc.
(17 - 7) Johnson, tәng thӕng Mӻ quyӃt ÿӏnh ÿѭa 44 tiӇu ÿoàn lính Mӻ vào tham chiӃn ӣ
ViӋt Nam, ÿӗng thӡi ÿánh phá miӅn Bҳc bҵng không quân và hҧi quân. ĈӃ quӕc Mӻ chuyӇn
Kѭӟng: thӵc hiӋn “chiӃn tranh cөc bӝ” ӣ ViӋt Nam. Biên Hòa giӡ ÿây là mӝt trung tâm cӫa Mӻ:
Giһc lұp Tәng kho Long Bình làm kho tàng chiӃn lѭӧc, nѫi ÿóng Bӝ tѭ lӋnhÿdã chiӃn 2 cӫa
0ӻ, sân bay Biên Hòa thành “Trung tâm yӇm trӧ không quân” cho vùng 3 chiӃn thuұt.
(20 - 7) Hӗ Chӫ tӏch ra lӡi kêu gӑi: “Dù phҧi chiӃn ÿҩu 5 năm, 10 năm, 20 năm hoһc lâu
Kѫn nӳa, chúng ta cNJng kiên quyӃt chiӃn ÿҩu ÿӃn thҳng lӧi hoàn toàn”.
– Tháng 8. Trung ѭѫng Cөc ÿӅ ra nhiӋm vө: Ĉҭy mҥnh chiӃn tranh du kích, bung ra vùng
ven, khu ÿӏch tҥm chiӃm, ÿánh giao thông, ÿánh vào căn cӭ ÿӏch.

25.7 Page 247

▲back to top


* Thành lұp Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh tҥi Rӯng Tre vӟi 8 chiӃn sƭ, trang bӏ 4
súng. ĈӃn 1966, Ĉӝi phát triӇn thành 2 tiӇu ÿӝi, 14 chiӃn sƭ.
(4 - 8) Theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa bӝ chӍ huy miӅn, chiӃn dӏch tҩn công sân bay Biên Hòa bҳt
ÿҫu do ÿӗng chí Lѭѫng Văn Nho và NguyӉn Hӗng Lâm chӍ huy. Phá hӫy 68 máy bay ÿӏch, 8
dàn hӓa tiӉn, 22 bӗn dҫu, 30 xe các loҥi, diӋt 300 tên Mӻ.
* Ĉҥi ÿӝi 240 chһn ÿánh lính Mӻ thuӝc lӳ ÿoàn dù 173 càn vào khu vӵc K-75 (xã Long
Phѭӟc, Long Thành), diӋt 43 tên, thu 9 súng.
(20 - 8) TiӇu ÿoàn pháo binh miӅn và ÿҥi ÿӝi cӕi quân khu tӯ chiӃn khu Ĉ hành quân vӅ
Biên Hòa chuҭn bӏ tҩn công sân bay Biên Hòa.
(24 - 8) TiӇu ÿoàn 34 pháo binh miӅn và pháo quân khu vӟi 2 trұn ÿӏa pháo ӣ Cù lao
Thҥnh Hӝi và Hóa An tҩn công sân bay Biên Hòa lҫn thӭ hai, diӋt 293 tên ÿӏch (hҫu hӃt là Mӻ),
phá hӫy 68 máy bay trong ÿó có 21 máy bay B52, 8 giàn tên lӱa, 22 bӇ chӭa xăng, 30 xe các
loҥi.
(25 - 8) Ĉѫn vӏ 245 cùng du kích 3 xã Phѭӟc Thӑ, Phú Hӝi, Phѭӟc An (Nhѫn Trҥch) dӵa
vào ÿӏa ÿҥo phҧn công bӑn Mӻ tӯ 8 giӡ ÿӃn 14 giӡ, diӋt 56 tên, bҳn cháy 1 xe tăng.
– Tháng 9. Do Biên Hòa trong tình hình mӟi, càng ngày càng trӣ thành vӏ trí chiӃn lѭӧc
nên Trung ѭѫng Cөc, Quân ӫy miӅn quyӃt ÿӏnh thành lұp mӝt ÿѫn vӏ chiӃn trѭӡng mӟi tѭѫng
ÿѭѫng cҩp tӍnh lҩy phiên hiӋu là U1. U1 bao gӗm thӏ xã Biên Hòa, huyӋn Vƭnh Cӱu, huyӋn
Trҧng Bom. NhiӋm vө cӫa U1: Nhanh chóng xây dӵng lӵc lѭӧng, tҩn công, tiêu diӋt sinh lӵc
ÿӏch trên chiӃn trѭӡng, trong ÿó mһt trұn ӣ Biên Hòa rҩt quan trӑng. Ĉӗng thӡi chi viӋn cho
chiӃn trѭӡng chung. Căn cӭ U1 ÿóng tҥi ÿӗn Giang RӃ (xã Ĉҥi An, huyӋn Vƭnh Cӱu). U1 do:
Ĉӗng chí NguyӉn Sѫn Hà (Năm KiӋm) – Bí thѭ, ÿӗng chí Trѭѫng Văn LӉ - Phó bí thѭ, ÿӗng
chí Trҫn Công An - TӍnh ÿӝi trѭӣng. Lӵc lѭӧng vNJ trang U1 là ÿҥi ÿӝi 238 (nòng cӕt là ÿһc
công thӏ xã Biên Hòa và bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu sáp nhұp), bӕ trí làm 3 chӕt: 1/ Dӵa vào bàn
ÿҥp ThiӋn Tân tҩn công ÿӏch ӣ sân bay Biên Hòa và lӳ ÿoàn dù 173 Mӻ; 2/ Bám Bàu Hàm,
+ѭng Nghƭa vӟi mөc tiêu là ÿánh kho Long Bình; 3/ Trө ӣ Hóa An ÿánh kho bom Bình Ý và
Wҩn công phía Tây sân bay Biên Hòa.
* Thӏ ӫy Biên Hòa lúc này tә chӭc 4 cánh công tác: 1/ Cánh CZ1 do ÿӗng chí Trѭѫng
9ăn LӉ (Ba LӉ) phө trách lҩy Hѭng Nghƭa (Hѭng Lӝc) làm bàn ÿҥp vào Khu kӻ nghӋ và 4 ҩp
xã Bình Trѭӟc; 2/ Cánh CZ2 do ÿӗng chí Năm Thҳng phө trách lҩy Khánh Vân (Tân Uyên) làm
bàn ÿҥp vào Bӱu Long, Hóa An, Bӱu Hòa, HiӋp Hòa; 3/ Cánh CZ3 do ÿӗng chí Tiêu Nhѭ Thӫy
phө trách bám ӣ ÿӏa bàn Long Thành ÿӇ móc nӕi và xây dӵng cѫ sӣ; 4/ cánh CZ4 do ÿӗng chí
Phҥm thӏ Hoa phө trách tӯ hai bàn ÿҥp ӣ Long Thành và Long Phѭӟc (Bà Rӏa) ÿӇ móc cѫ sӣ
hoҥt ÿӝng ӣ thӏ xã Biên Hòa.
* Trung ѭѫng Cөc tăng cѭӡng 50 chiӃn sƭ ÿһc công kӃt hӧp vӟi bӝ ÿӝi Vƭnh Cӱu thành
Oұp ÿѫn vӏ ÿһc công U1 lҩy phiên hiӋu C238 do ÿӗng chí NguyӉn Văn Bҧo làm ÿҥi ÿӝi trѭӣng.
* Bӝ ÿӝi Vƭnh Cӱu phӕi hӧp vӟi du kích ÿӏa phѭѫng tҩn công bót Long Bình, tiêu diӋt 25
tên ÿӏch, thu 20 súng các loҥi.
(1 - 9) Mӝt sӕ phóng pháo cѫ B52 lҥi tӯ Guam sang ViӋt Nam lҫn thӭ 15 và oanh tҥc mӝt
vùng thuӝc chiӃn khu Ĉ.
– Tháng 10. Thӏ ӫy Biên Hòa ÿѭa nhiӅu cán bӝ vào các xã vùng ven thӏ xã Biên Hòa:
Long Bình Tân, HiӋp Hòa, Bình Ĉa... Hàng chөc hҫm bí mұt ÿѭӧc xây dӵng ӣ các ҩp Lân
Thành, Vƭnh Thӏ, Xóm Gò Me, Bình Quang (HiӋp Hòa), Tân Mӻ (Biên Hòa) ÿӇ cán bӝ ta bám
trө. Chӧ Biên Hòa, Khu kӻ nghӋ Biên Hòa, Trѭӡng Ngô QuyӅn ÿӅu có cán bӝ ta bám sát, tә

25.8 Page 248

▲back to top


chӭc cѫ sӣ, xây dӵng phong trào.
* Thanh niên Tuҩn (Vinh) công nhân Sӣ Hàng Gòn ÿánh 2 lӵu ÿҥn diӋt 2 sƭ quan thiӃt
giáp Mӻ cùng 1 sƭ quan ngөy (thuӝc sѭ ÿoàn 10) ÿang dүn ÿѭӡng nghiên cӭu ÿӏa hình ÿӇ ÿóng
ÿӗn. Ĉây là trұn “ÿөng ÿҫu” sƭ quan Mӻ lҫn ÿҫu tiên.
(8 - 10) Ĉӝi hӓa tiӉn 97 cӫa Mӻ tӟi ViӋt Nam. Các dàn hӓa tiӉn ÿһt tҥi Tân Sѫn Nhӭt,
Biên Hòa, Quy Nhѫn, Ĉà Nҹng.
(12 - 10) Lӳ ÿoàn 173 nhҧy dù Mӻ mӣ ÿӧt càn vùng Tam Giác Sҳt cách Sài Gòn 25 dһm.
– Tháng 11. Bӝ phұn tiӅn trҥm Mӻ vӟi nhiӅu sƭ quan, ÿӝi cҧnh vӋ cùng ÿӝi thông tin vӟi
nhiӅu máy móc trang bӏ và xe bӑc thép ÿã ÿһt chân ÿӃn tiӇu khu Long Khánh. Ngay ÿêm ÿó,
Oӵc lѭӧng biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh tұp kích vào tiӇu khu Long Khánh: diӋt 60 tên ÿӏch
(phҫn lӟn là Mӻ), bҳn cháy 4 xe tăng. KӇ tӯ ÿây ÿӃn cuӕi tháng 12/1965, BiӋt ÿӝng 6 lҫn tұp
kích vào thӏ xã, diӋt 120 tên ÿӏch, hҫu hӃt là Mӻ.
(8 - 11) Trұn Ĉҩt Cuӕc, trұn diӋt Mӻ lӟn ÿҫu tiên ӣ Nam bӝ.
/ӳ ÿoàn lính dù 173 cӫa Mӻ sang ViӋt Nam tӯ tháng 5 - 65 ÿóng ӣ Biên Hòa là mӝt ÿѫn
Yӏ thiӋn chiӃn bұc nhҩt cӫa Mӻ, Vӟi ý ÿӗ quyӃt chiӃn thҳng mӝt trұn lӟn ngày 6 – 11 - 65, Mӻ
cho bӑn này sөc sҥo vào mӝt vùng thuӝc chiӃn khu Ĉ. Sau 2 ngày càn quét không gһp ai, ngày
8 - 11 chúng bҳt ÿҫu mӋt mӓi thì lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích cӫa quân giҧi phóng ӣ Ĉҩt Cuӕc,
cách phía bҳc thӏ xã Biên Hòa 30km. Cuӝc giao chiӃn kéo dài tӯ 8 giӡ sáng ÿӃn xӃ chiӅu. Mӻ
ÿã dӝi 170 tҩn bom và bҳn 5.000 phát ÿҥn ÿҥi bác ÿӇ yӇm trӧ cho quân dù nhѭng vүn không
Fӭu chúng ra khӓi thҩt bҥi: 300 lính Mӻ bӏ tiêu diӋt, 4 máy bay bӏ bҳn rѫi.
(11 - 11) Bӝ ÿӝi miӅn phөc kích ÿánh tiӇu ÿoàn 52 biӋt ÿӝng ngөy ÿóng ӣ cҧng Phѭӟc
Hòa, diӋt và làm bӏ thѭѫng 175 tên ÿӏch, thu nhiӅu súng và bҳn cháy 8 xe các loҥi.
* Bӝ ÿӝi U1, ÿѫn vӏ 238 chӕng ÿӏch càn, bҧo vӋ căn cӭ TӍnh ӫy và TӍnh ÿӝi ӣ Gang Tói
Wҥi xã Ĉҥi An, huyӋn Vƭnh Cӱu, tiêu diӋt và làm bӏ thѭѫng 78 tên Mӻ.
(16 - 11) Ĉһc công huyӋn Long Khánh và du kích Hàng Gòn bí mұt ÿѭa pháo binh Sѭ
ÿoàn 5 tұp kích hӓa lӵc vào căn cӭ Trung ÿoàn thiӃt giáp Mӻ ӣ Suӕi Râm, diӋt 150 tên Mӻ, 140
xe cѫ giӟi.
(17 - 11) Sҳc lӋnh sӕ 219 - NV sáp nhұp vào ÿӏa phұn tӍnh Gia Ĉӏnh 2 quұn Quҧng
Xuyên và Cҫn Giӡ trѭӟc vӕn thuӝc tӍnh Biên Hòa (CBViӋt Nam 1965, tr. 4.587).
(25 - 11) Sѭ ÿoàn 5 bӝ binh chӫ lӵc miӅn thành lұp ӣ Bҧo Bình (Mây Tàu).
(17 - 12) Hành quân Mӻ - Úc Smash mӣ tҥi Biên Hòa, Long Thành (chҩm dӭt 22 - 12).
(24 - 12) Bӝ ÿӝi tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh (C445) kӃt hӧp vӟi C25 Long Ĉҩt tҩn công
ÿӏch tҥi lӝ Ĉá Giang diӋt hai ÿҥi ÿӝi hҥ sƭ quan cӫa trѭӡng huҩn luyӋn ÿӏa phѭѫng quұn Long
+ҧi.
(25 - 12) Ĉӗng chí NguyӉn Thành A, Bí thѭ Ban cán sӵ cao su, cùng 1 tә du kích cҧi
trang làm công nhân cao su ÿӝt nhұp vào ÿӗn Bình Sѫn diӋt tên ác ôn khét tiӃng là Thѭӧng sƭ
Giai, ÿӗng thӡi tҩn công ÿӗn, diӋt 19 tên, bҳt sӕng 13 tên, thu 27 súng. Tӯ ÿó, cӱa khҭu Bình
6ѫn ÿѭӧc mӣ rӝng, xã Bình Sѫn ÿѭӧc giҧi phóng.
1966
- Chánh phӫ ViӋt Nam Cӝng hòa thành lұp ViӋn huҩn luyӋn Trung ѭѫng gҫn Biên Hòa
Jӗm 26 tòa nhà lӟn nhӓ dùng làm nѫi giҧng huҩn, dҥy nghӅ vӅ kӻ thuұt nhѭ ÿLӋn tӱ, ÿLӋn lӵc,
kiӃn trúc. Tính ÿӃn tháng 5 - 1971, ViӋn ÿã huҩn luyӋn ÿѭӧc 23.000 chuyên viên.

25.9 Page 249

▲back to top


- TӍnh ӫy Biên Hòa quyӃt ÿӏnh chuyӇn 2 xã Trҧng Bom, Hѭng Lӝc thuӝc Ban cán sӵ di
Fѭ quҧn lý do ÿӗng chí Lê Văn TriӃt làm Bí thѭ.
– Tháng giêng. ĈӃ quӕc Mӻ mӣ ÿӧt phҧn công chiӃn lѭӧc mùa khô lҫn thӭ nhҩt, tұp
trung quân Mӻ ngөy và chѭ hҫu (Úc) càn quét các khu căn cӭ ӣ miӅn Ĉông hòng tiêu diӋt quân
chӫ lӵc cӫa ta.
* Mӻ ÿѭa lӳ ÿoàn 199 thӫy quân lөc chiӃn tӯ Phú Xuân – Nhà Bè vӅ Long Thành – Nhѫn
Trҥch thay cho lӳ ÿoàn dù 173 chuyӇn ÿi nѫi khác. Bӑn thӫy quân lөc chiӃn bung ra chiӃm
ÿóng nhiӅu ÿLӇm dӑc lӝ 15, 17, 19, 25; Bӝ chӍ huy cӫa giһc ÿóng ӣ Tәng kho Long Bình và căn
Fӭ Nѭӟc Trong. Ngoài ra, sѭ ÿoàn 1 (biӋt danh “Anh cҧ ÿӓ”) ÿóng ӣ Dƭ An nhѭ lӵc lѭӧng cѫ
ÿӝng.
(3 - 2) Sѭ ÿoàn 1 Bӝ binh Mӻ mӣ cuӝc càn “hành quân Mullet” tҥi rӯng Biên Hòa phía
Ĉông Nam tӍnh này. Cuӝc càn kéo dài ÿӃn ngày 12 - 2 mӟi dӭt.
(17 - 1) Ĉѫn vӏ 240 trên ÿѭӡng chuyӇn vӅ Phú Hӝi ăn tӃt ÿөng bӑn lính Mӻ thuӝc “sѭ
anh cҧ ÿò” ÿi càn tҥi Long Phѭӟc. Trұn tao ngӝ chiӃn diӉn ra ác liӋt, ÿӏch dùng cҧ phi pháo và
máy bay ném bom, nhѭng quân giҧi phóng áp sát ÿӏch mà ÿánh làm chúng thiӋt hҥi nһng, chӃt
57 tên. Cuӝc càn bӏ thҩt bҥi.
(27 - 1) Giһc tӯ 3 mNJi tiӃn vào càn khu Lòng Chҧo: bao vây căn cӭ HuyӋn ӫy Nhѫn
Trҥch tҥi Hang Nai, rӗi cho phi pháo dұp ÿӇ xe tăng và bӝ binh xӝc vào... Cuӝc càn quét kéo
dài 7 ngày, ta diӋt 167 tên Mӻ thuӝc lӳ 199, bҳn cháy 5 xe tăng, bҳn rѫi 6 trӵc thăng.
(23 - 2) Vào lúc 0 giӡ, tӯ hai trұn ÿӏa pháo cӫa Trung ÿoàn 75 (pháo binh MiӅn) bӕ trí ӣ
Tân Tӏch (Tân Uyên) và ÿӗi Bà Già (Tân Phong) nҧ hàng trăm quҧ ÿҥn và hӓa tiӇn vào sân bay
Biên Hòa: phá hӫy 125 máy bay, hàng trăm tên sƭ quan và giһc lái Mӻ – ngөy ÿӅn tӝi, ÿѭӡng
Eăng bӏ hӓng nһng, 5 ngày sau máy bay giһc mӟi cҩt cánh ÿѭӧc. Sau trұn ÿánh sân bay Biên
Hòa lҫn thӭ 3 này, 1 tiӇu ÿoàn pháo cӫa Trung ÿoàn 75 ÿѭӧc cӱ vӅ phӕi hӧp vӟi ÿһc công Biên
Hòa vӟi nhiӋm vө chuyên trách ÿánh sân bay.
* Ban công vұn Thӏ ӫy Biên Hòa do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Trung phө trách ÿã lãnh ÿҥo
cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân hãng Éternit ÿòi tăng 30% lѭѫng, ÿòi có quҫn áo bҧo hӝ lao ÿӝng
và chӃ ÿӝ bӗi dѭӥng ca ÿêm. Cuӝc ÿҩu tranh giҷng co mӝt thӡi gian, cuӕi cùng phe chӫ phҧi
chҩp nhұn ÿòi hӓi chính ÿáng cӫa công nhân.
(26 - 2) Lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân Biên Hòa chһn ÿánh mӝt tiӇu ÿoàn quân Mӻ ÿang
càn quét xã Bình Chánh, diӋt 1 ÿҥi ÿӝi lính Mӻ, làm tiêu hao nһng mӝt ÿҥi ÿӝi lính khác; giӃt và
làm bӏ thѭѫng gҫn 200 tên, bҳn rѫi ba máy bay lên thҷng.
* Mӝt ÿѫn vӏ cӫa lӳ ÿoàn Mӻ 173 bӏ vây hãm trong chiӃn khu Ĉ, phi cѫ phҧi tӟi cӭu
viӋn. Lӵc lѭӧng vNJ trang chiӃn khu Ĉ chӕng cuӝc càn mang tên “Hòn Ĉá Lăn” (Rolling Stone)
Fӫa quân Mӻ. Sau 20 ngày chӕng càn, tiêu diӋt và làm bӏ thѭѫng hѫn 1.000 tên Mӻ, ÿánh tiêu
hao tiӇu ÿoàn quân Úc, diӋt sӣ chӍ huy quân ÿoàn 1 bӝ binh Mӻ, bҳn cháy và làm hѭ hҥi 48 xe
Wăng, bӑc thép cӫa ÿӏch. Cuӝc càn “Hòn Ĉá Lăn” cӫa Mӻ thҩt bҥi nһng nӅ.
(27 - 2) Hѫn 300 ÿҥi biӇu cӫa mҩy nghìn gia ÿình làm nghӅ dӋt thӫ công ӣ Tân Mai (Biên
Hòa) hӑp ÿҥi hӝi phҧn ÿӕi bӑn tay sai và Mӻ nâng ÿӥ bӑn tѭ bҧn dӋt nѭӟc ngoài, làm lNJng ÿRҥn
ngành dӋt. Các ÿҥi biӇu ÿòi bӑn ThiӋu - KǤ phҧi cung cҩp nguyên vұt liӋu, phҧi giҧi quyӃt viӋc
tiêu thө hàng dӋt nӝi hóa, ÿòi hҥ giá sinh hoҥt ÿӇ cҧi thiӋn ÿӡi sӕng cho nhân dân lao ÿӝng.
– Tháng 3. Ĉӏch tұp trung lӵc lѭӧng ÿӇ tát dân ra khӓi làng giҧi phóng, lҩy xã Phú hӝi
(Nhѫn Trҥch) làm thí ÿLӇm. Ĉҫu tiên ÿӏch cho máy bay phóng thanh ban lӋnh buӝc dân phҧi dӡi
ÿi nѫi khác, nӃu không chúng ném bom, bҳn pháo. KӃ ÿó, xua tiӇu ÿoàn biӋt ÿӝng quân “Mãnh

25.10 Page 250

▲back to top


Kә” và 20 xe tăng bao vây lùng sөc. Dân kéo ra vàm Ĉӗng Môn lánh nҥn, rӗi lҥi trӣ vӅ. Tuҫn
sau, giһc lҥi bҳn pháo, thҧ bom và càn quét tiӃp. Dân phҧi chҥy ra các làng tҥm trú rҩt khә cӵc.
Ông Lѭ Văn Thiên ÿӭng ra làm ÿѫn vӟi 2.000 chӳ ký, rӗi cùng ÿӗng bào, khoҧng 1.000 ngѭӡi,
kéo lên quұn lӷ, lên tӍnh Biên Hòa, lên Sài Gòn ÿҩu tranh. NguyӉn Cao KǤ, phó Tәng thӕng
ngөy, cuӕi cùng phҧi chҩp nhұn yêu sách, ra lӋnh cho thuӝc hҥ chҩm dӭt viӋc “tát dân” ra khӓi
làng Phú Hӝi. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi ÿã phá hӓng mѭu ÿӗ thâm ÿӝc cӫa giһc. Giһc thua keo
này, chúng lҥi tiӃn hành rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc vào khu Hang Nai, VNJng Gҩm và lӳ ÿoàn 199
thӫy quân lөc chiӃn Mӻ lҥi áp dөng chiӃn thuұt ÿӝt kích vào các căn cӭ cách mҥng theo kiӇu
³ÿә quân chөp ÿLӇm”.
* Ĉҥi ÿӝi ÿһc công thӫy, lúc này gӑi là Ĉҥi ÿӝi 5, ÿѭӧc lӋnh lên ÿѭӡng vào Nam, quân sӕ
130 chiӃn sƭ. Trên ÿѭӡng vào Nam ÿӃn Tây Ninh, 10 chiӃn sƭ hy sinh, còn 120 chiӃn sƭ chia làm
2 ÿѫn vӏ, ký hiӋu là 5A, 5B. 5A chuyӇn vӅ VNJng Gҩm (Nhѫn Trҥch); 5B chuyӇn vӅ Gia Ĉӏnh –
Sài Gòn. Ĉây là bӝ phұn quan trӑng cӫa Ĉoàn 10 Rӯng Sác sau này.
(7 - 3) Mӻ ngөy mӣ cuӝc hành quân mang tên “Thành Phӕ Bҥc” (Silver City) vӟi nhiӅu
binh lӵc vào Khu ӫy và Bӝ tѭ lӋnh miӅn Ĉông ӣ ChiӃn Khu Ĉ. Lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa ta
chӕng càn và tә chӭc tҩn công tiêu diӋt, làm bӏ thѭѫng gҫn 1.000 tên ÿӏch, bҳn rѫi 5 máy bay và
thu nhiӅu chiӃn lӧi phҭm.
(16 - 3) Phөc kích Long Khánh.
(18 - 3) Quân Mӻ và Úc vүn tiӃn sâu vào chiӃn khu Ĉ, phía Bình Dѭѫng.
(23 - 3) ChiӃn thҳng Sông Bé.
* Quân và dân Biên Hòa bҿ gãy cuӝc càn quét lӟn cӫa ÿӏch vào vùng giҧi phóng thuӝc
khu vӵc Nam và Bҳc sông Bé (chiӃn khu Ĉ) tӍnh Biên Hòa. Ĉӏch ÿã sӱ dөng vào cuӝc càn quét
này hѫn 1 vҥn quân Mӻ thuӝc sѭ ÿoàn bӝ binh sӕ 1, lӳ ÿoàn dù 173 và lính ÿánh thuê Úc.
Ngoài ra còn 6 tiӇu ÿoàn lính Ngөy, hѫn 100 xe quân sӵ, 20 khҭu ÿҥi bác và hàng trăm máy bay
các loҥi che chӣ. Chúng ÿã huy ÿӝng 6 lҫn máy bay B52 ÿӃn trút hàng nghìn tҩn bom xuӕng hai
khu vӵc Nam và Bҳc Sông Bé.
* Quân giҧi phóng và du kích Biên Hòa bám sát ÿánh liên tөc ngay tӯ lúc chúng mӟi ÿә
quân xuӕng khu vӵc Sông Bé, phá tan cuӝc càn quét cӫa chúng, diӋt hѫn 1.700 tên Mӻ và mӝt
Vӕ lính ngөy, bҳn rѫi 6 máy bay (có 1 máy bay F105), ÿánh tan sát 3 xe tăng 18 tҩn và 1 xe
M133, thu rҩt nhiӅu súng ÿҥn.
* Bҿ gãy cuӝc càn quét mùa khô cӫa giһc Mӻ ӣ vùng chiӃn khu Ĉ, quân dân Biên Hòa ÿã
tiêu diӋt mӝt bӝ phұn sinh lӵc ÿӏch, ÿӗng thӡi ÿұp tan âm mѭu giành lҥi thӃ chӫ ÿӝng trên chiӃn
trѭӡng cӫa chúng.
(26 - 3) Sҳc lӋnh sӕ 61 - SL/NV sáp nhұp ҩp tân sinh Hóa Nhұt xã Tân Hòa Khánh, quұn
Tân Uyên, tӍnh Biên Hòa vào xã Tân-Phѭӟc-Khánh, quұn Châu Thành, tӍnh Bình Dѭѫng.
(Công Báo ViӋt Nam 1966, tr 1332).
(31 - 3) Sѭ ÿoàn Không quân Mӻ ӣ Biên Hòa phát triӇn thành lұp Tұp ÿoàn không quân
Vӕ 7.
(13 - 4) Ĉѭӧc tin 5 tên Mӻ ÿo ÿҥc ÿӇ làm trҥm ra ÿa ӣ ÿӗn An Lӧi, HuyӋn ӫy Long
Thành cӱ ÿӗng chí Quҧng ÿem ĈH 10 và 2 du kích phөc kích ÿánh chһn ÿѭӡng vӅ tҥi khu Phұt
Tích Tòng Lâm, diӋt 1 xe và 5 tên lính Mӻ. KӃ hoҥch xây trҥm ra ÿa bӏ phá vӥ.
(20 - 4) Ĉҥi ÿӝi 1 (Long Thành) chұn ÿánh ÿoàn xe ÿӏch tӯ Biên Hòa vӅ tҥi khu Cҫu Ĉҥt,
xã Phѭӟc Tân, phá hӓng 1 GMC, 1 xe jeep, diӋt 46 tên biӋt kích dù.

26 Pages 251-260

▲back to top


26.1 Page 251

▲back to top


(27 - 5) Ĉӗng chí NguyӉn Thành A, Bí thѭ Ban cán sӵ cao su, trên ÿѭӡng công tác bӏ lӑt
ә phөc kích hy sinh, lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng vây bӭc ÿӗn Bình Sѫn, ÿӇ ÿѭa thi hài ÿӗng chí Hai
A vӅ rӯng An ViӉng làm lӉ truy ÿLӋu (30 – 5 - 66).
(2 - 6) Trong lúc ÿӏch hí hӱng tuyên truyӅn rҵng: “Con hùm xám cao su không còn nӳa”
thì tә du kích Bình Sѫn ÿã dùng ĈH 10 diӋt 7 tên Mӻ ngay tҥi lô 9 và ÿêm ÿó, pháo cӫa Trung
ÿoàn 4 nã vào ÿӗn Bình Sѫn, diӋt 9 tên bҧo an, phá sұp 3 dãy nhà kho.
(5 - 6) Trung ÿoàn pháo binh 724 thành lұp nҵm trong ÿӝi hình ÿoàn pháo binh 69 do
ÿӗng chí Tô Dê làm trung ÿoàn trѭӣng.
(16 - 6) Thӏ ӫy Biên Hòa lãnh ÿҥo 700 công nhân nhà máy Cogido ÿҩu tranh chính trӏ, bãi
công. Cuӝc ÿҩu tranh kéo dài 7 ngày, ÿѭӧc sӵ ӫng hӝ cӫa nhiӅu nhà máy, xí nghiӋp. Cuӝc ÿҩu
tranh thҳng lӧi buӝc giӟi chӫ nhà máy chҩp nhұn nhӳng yêu sách ÿòi dân sinh dân chӫ cho
công nhân ÿѭa ra.
(19 - 6) Công ty Sonadezi ký kӃt vӟi Tәng công ÿoàn kӻ nghӋ 15 hӧp ÿӗng xây dӵng 15
nhà máy tҥi Khu kӻ nghӋ Biên Hòa.
(21 - 6) 7.000 công nhân ViӋt Nam làm viӋc tҥi các hãng thҫu Mӻ RMK - BRJ tҥi các
công trѭӡng xây dӵng các sân bay Biên Hòa, Tân Sѫn Nhҩt và cҧng Sài Gòn bãi công chӕng
các thӫ ÿRҥn bóc lӝt và ÿàn áp cӫa bӑn chӫ tѭ bҧn Mӻ.
(22 - 6) Ba tә ÿһc công thuӝc ÿѫn vӏ ÿһc công U1, gӗm 6 ÿӗng chí: NguyӉn Tҩn Vàng,
NguyӉn Văn Thái, Bùi Văn Hòa, Trӏnh Văn Thoàn, Phҥm Văn Hòa, NguyӉn Văn Rô ÿӝt nhұp
kho Long Bình, cài mìn phá nә khu kho ÿӗi 53 cӫa ÿӏch, phá hӫy 40.000 quҧ ÿҥn pháo. Ĉây là
trұn ÿánh Kho Long Bình ÿҫu tiên.
(25 - 6) Quân giҧi phóng Biên Hòa phá tan cuӝc càn cӫa lính Mӻ, Lính Pác Chung Hy và
lính ngөy ӣ vùng Suӕi Cát, Gia Ray diӋt 1.000 tên ÿӏch, phá hӫy 8 xe quân sӵ, bҳn rѫi bӕn máy
bay.
* Bӝ chӍ huy miӅn thành lұp Ĉһc khu Rӯng Sác(1) phiên hiӋu T10 (sau gӑi là ÿoàn 10 ÿһc
công). Ĉһc khu Rӯng Sác rӝng 60.000 hecta thuӝc ÿӏa phұn huyӋn Nhѫn Trҥch (Biên Hòa), tӍnh
Bà Rӏa - VNJng Tàu, huyӋn Cҫn Giӡ, Nhà Bè cӫa Sài Gòn. Cѫ quan chӍ huy ÿҫu tiên cӫa Ĉһc
khu Rӯng Sác gӗm: Ĉӗng chí Lѭѫng Văn Nho: Ĉһc khu trѭӣng, Chính ӫy; Ĉӗng chí NguyӉn
9ăn Mây: ChӍ huy phó; Ĉӗng chí Sáu Tâm: ChӍ huy phó; Ĉӗng chí Trҫn ViӋt Hoa: ChӍ huy
phó; Ĉӗng chí Trҫn Mân: Tham mѭu trѭӣng; Ĉӗng chí NguyӉn Văn Phong: Chӫ nhiӋm chính
trӏ. NhiӋm vө cӫa ÿoàn 10: Xây dӵng lӵc lѭӧng, bҧo ÿҧm mӝt hѭӟng tҩn công vào Sài Gòn, vào
các mөc tiêu quân sӵ cӫa ÿӏch trên sông Lòng Tàu, Nhà Bè, Cát Lái, Thành Tuy Hҥ và các
phѭѫng tiӋn, kho tàng chiӃn tranh cӫa ÿӏch.
(30 - 6) Trung ÿoàn 5 (hai tiӇu ÿoàn 1 và 2) thuӝc Sѭ ÿoàn 5 bӝ binh cùng Ĉҥi ÿӝi ÿӏa
phѭѫng Xuân Lӝc và du kích Gia Ray phөc kích mӝt chiӃn ÿoàn thuӝc sѭ ÿoàn 10 quân ngөy ӣ
ngҧ ba Ông Ĉӗn, Suӕi Cát. Ĉӏch ÿiên cuӗng chӕng trҧ và máy bay Mӻ ÿã bҳn phá ác liӋt, ném
bom napan yӇm trӧ. Nhѭng quân giҧi phóng chuҭn bӏ trѭӟc và ÿánh bҩt ngӡ nên diӋt gӑn 1 tiӇu
ÿoàn bӝ binh, chi ÿoàn 16 xe M.113, thu toàn bӝ vNJ khí.
– Tháng 7. Ban chӍ huy ÿһc công Rӯng Sác quyӃt ÿӏnh mӣ ÿӧt tҩn công ÿӏch trên sông
Lòng Tàu. Lӵc lѭӧng ÿһc công Rӯng Sác bҳn cháy tàu có tҧi trӑng 10.000 tҩn và nhiӅu tàu tuҫn
tiӉu, tàu quét mìn cӫa ÿӏch.
(1 - 7) 24 phi ÿҥn rocket tӯ máy bay Mӻ bҳn xuӕng chӧ Tân Uyên, 20 ngѭӡi chӃt, 45 bӏ
thѭѫng.
(1) Tài liӋu khác cho biӃt Ĉһc khu Rӯng Sác thành lұp vào ngày 16 tháng 4

26.2 Page 252

▲back to top


(5 - 7) Quân giҧi phóng Biên Hòa phá tan cuӝc càn quét lӟn tӯ 25/6 cӫa hàng nghìn lính
0ӻ, lính Pác Chung Hy và lính ngөy ӣ vùng Gia Ray, Suӕi Cát, diӋt 1.000 tên ÿӏch, phá hӫy 15
xe quân sӵ trong ÿó có 13 xe M113, bҳn rѫi 4 máy bay.
(25 - 7) Lӵc lѭӧng quân sӵ huyӋn Long Thành ÿѭӧc nӝi tuyӃn báo trѭӟc, bӕ trí 3 mһt ÿón
ÿánh bӑn lính Mӻ thuӝc lӳ 199, dùng trӵc thăng ÿә xuӕng Rҥch Ĉұp, âm mѭu chөp ÿLӇm cѫ
quan huyӋn, diӋt 25 tên và làm bӏ thѭѫng mӝt sӕ tên khác.
(29 - 7) Xã ÿӝi Phú Hӳu ÿѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa Ĉoàn 10 ÿánh lui trұn càn cӫa ÿӏch, bҳn rѫi
Pӝt máy bay.
* Ĉһc công thӫy bҳn chìm 2 tàu bo bo cӫa Mӻ trên sông Ĉӗng Tranh (Thӡi kǤ này xã
phú Hӳu và Phѭӟc Khánh cҳt giao vӅ cho Ĉoàn 10).
(19 - 8) TiӇu ÿoàn 445 Bà Rӏa - VNJng Tàu tҩn công lính Úc tҥi Vѭӡn Xoài diӋt 500 tên,
phá hӫy 21 xe tăng.
(23 - 8) Ĉoàn 10 ÿһc công Rӯng Sác ÿánh chìm tàu vұn tҧi hұu cҫn Baton Rugiѫ -
Victory cӫa sѭ ÿoàn 4 Mӻ. Trên tàu có gҫn 100 chiӃc thiӃt giáp M 113, 3 máy bay phҧn lӵc và
Pӝt khӕi lѭӧng lѭѫng thӵc lӟn.
– Tháng 9. Ĉһc công U1 gӗm ba chiӃn sƭ: Tѭ Già, Châu, Bùi Văn Hòa ÿӝt nhұp kho
Long Bình cӫa ÿӏch, gài mìn, phá hӫy 8 kho ÿҥn cӫa ÿӏch.
* Tҥi Biên Hòa, quân Mӻ và Uùc triӇn khai lӵc lѭӧng vӟi quy mô lӟn.
* Trong ÿoàn kӷ binh thiӃt giáp sӕ 11 ÿӏch lұp căn cӭ tҥi Suӕi Râm (lӝ 2) làm lӵc lѭӧng
Fѫ ÿӝng trên chiӃn trѭӡng miӅn Ĉông.
* Ĉӗng chí Rҥng cùng mӝt tә du kích xã An Lӧi (Long Thành) giҧ làm lính bҧo an ÿӝt
nhұp vào nhà tên Khóai, bҳt sӕng 4 tên dân vӋ. Sӧ chӃt, tên Khoái dүn ÿѭӡng cho ta bҳt gӑn cҧ
tiӇu ÿӝi dân vӋ, thu 13 súng, 2 hòm ÿҥn, 50 lӵu ÿҥn. Xong ÿâu ÿó, ÿӗng chí Rҥng tuyên bӕ
khoan hӗng thҧ tҥi chӛ ÿám dân vӋ.
(30 - 9) Mӝt phҧn lӵc F100 hӓng máy rӟt xuӕng cҥnh xa lӝ SàiGòn – Biên Hòa gҫn Cát
Lái, phi công nhҧy ra thóat.
– Tháng 10. Thѭӡng vө Trung ѭѫng Cөc chӫ trѭѫng sáp nhұp 3 tӍnh Biên Hòa, Long
Khánh, Bà Rӏa lҩy tên là tӍnh Long Bà Biên. Ĉӗng chí Lê Ĉình Nhѫn ÿѭӧc cӱ làm Bí thѭ TӍnh
ӫy. HuyӋn Long Thành và Nhѫn Trҥch cNJng ÿѭӧc sáp nhұp lҥi làm huyӋn Long Thành nhѭ cNJ.
7Ӎnh ӫy chӑn Long Thành làm ÿLӇm mӣ vùng yӃu.
* Khu ӫy miӅn Ĉông quyӃt ÿӏnh thành lұp huyӋn Trҧng Bom trên cѫ sӣ Ban cán sӵ di cѭ.
HuyӋn ӫy do ÿӗng chí Thái Văn Thái làm Bí thѭ.
* Ĉӏch bӏ phá sҧn chiӃn thuұt “chөp ÿLӇm” mӣ sang kӃ hoҥch “hai gӑng kìm”: quân ngөy
giӳ nhà, bҧo vӋ hұu cӭ; quân Mӻ ÿi càn quét ÿánh phá vùng sâu.
(19 - 10) Ĉӏch ra sӭc ӫi phá ÿӏa hình: 75 ha cao su Bình Sѫn; ӫi sҥch ÿӗng thuӕc Phѭӟc
Tân, Tam Phѭӟc, An Lӧi, Tam An. 47 ngѭӡi dân kéo nhau lên Biên Hòa ÿҩu tranh. Ĉӏch phҧi
chӏu bӗi thѭӡng.
(21 - 10) Nѭӟc sông Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc dүn vӅ Sài Gòn.
(24 - 10) Lӵc lѭӧng võ trang huyӋn Long Thành, sau 2 ngày 1 ÿêm luӗn lách, ÿã tҩn công
bót Long Hѭng: diӋt 31 tên, bҳt sӕng 13 tên, thu 29 súng, sau 1 tuҫn lӉ, mӟi rút vӅ cӭ Suӕi Cҧ
an toàn. Trұn ÿánh gian khә này ÿã mӣ ÿѭӧc vùng yӃu An Hòa Hѭng, giҧi phóng ÿѭӧc 3.000
dân.

26.3 Page 253

▲back to top


* Ban cán sӵ Cao su thành lұp chi bӝ mұt, gӗm 10 ÿҧng viên lҿ, ÿӗng chí NguyӉn Văn
ChiӃn làm Bí thѭ ÿӇ thӵc hiӋn chӫ trѭѫng ÿѭa cán bӝ vào dân ÿӇ bám trө hoҥt ÿӝng. Ban cán sӵ
Wә chӭc Ĉҥi hӝi Công ÿoàn ӣ khu “nhà thiӃc năm căn” ÿӇ làm nòng cӕt cho phong trào ÿҩu
tranh chính trӏ và lұp Ĉӝi tӵ vӋ mұt, gӗm 33 ÿӝi viên ѭu tú, chia nhau hoҥt ÿӝng ӣ 4 khu vӵc.
(26 - 10) ChiӃn thҳng Long Bình (Biên Hòa); ÿһc công ÿҥi ÿӝi 2 ÿӝt nhұp kho Long Bình
(cách Sài Gòn 20 km vӅ phía Ĉông Bҳc), phá hӫy 8 nhà kho rҩt lӟn chӭa hѫn 125.000 quҧ bom,
ÿҥn ÿҥi bác, nhà cӱa và trҥi lính ӣ gҫn 3 nhà kho bӏ sөp ÿә làm chӃt và bӏ thѭѫng nhiӅu tên Mӻ.
– Tháng 11. Ĉҫu tháng mӝt tiӇu ÿoàn lính Mӻ thuӝc lӳ 199 tăng cѭӡng vào Bình Sѫn
(Long Thành) ÿóng 3 cөm (ӣ “Cәng Gõ”, nhà thӡ Ĉҩt Ĉӓ và khu cҫu Ông Trӳ) và nhiӅu chӕt
dã ngoҥi.
(10 - 11) Mӝt toán biӋt kích Mӻ luӗng rӯng cҳt vӅ hѭӟng lӝ 59 bӏ ÿҥi ÿӝi 245 phөc kích
chұn ÿánh, diӋt gӑn cҧ toán, thu 7 súng và 1 ÿҥi liên, 1 máy PRC 10.
* Ĉӝi tӵ vӋ mұt cao su Bình Sѫn liên tөc gài mìn, ném lӵu ÿҥn diӋt Mӻ và ÿӕt cháy rӯng,
thiêu rөi 64 lӅu bҥt cӫa 3 chӕt dã ngoҥi cӫa bӑn lính Mӻ, làm hӓng 3 ÿҥi liên, 27 thùng ÿҥn, làm
Qә phҫn lӟn mìn và lӵu ÿҥn cӫa giһc gài quanh chӕt. Bӑn Mӻ, tӯ ÿó không dám ÿóng chӕt dã
ngoҥi nӳa.
(17 - 11) Ĉһc công huyӋn Xuân Lӝc cùng du kích Sӣ cao cu Hàng Gòn dүn lӵc lѭӧng
thuӝc tiӇu ÿoàn pháo binh cӫa sѭ ÿoàn 5 miӅn tұp kích hұu cӭ cӫa quân Mӻ thuӝc trung ÿoàn
thiӃt giáp sӕ 11 và mӝt bӝ phұn lӳ ÿoàn dù tҥi căn cӭ Suӕi Râm, diӋt 150 tên và phá hӫy 140 xe
Yӯa vұn tҧi, vӯa thiӃt giáp.
(17 - 11) Sáu chiӃn sƭ ÿһc công U1 do ÿӗng chí Tѭ Già chӍ huy ÿӝt nhұp kho Long Bình,
cài mìn phá hӫy 154.000 quҧ pháo ӣ bӕn kho cӫa ÿӏch.
– Tháng 12. Lӵc lѭӧng 240 ÿӕt kích bót Cҫu Cháy (Nhѫn Trҥch) do 1 trung ÿӝi cҧnh sát
dã chiӃn và 1 tiӇu ÿӝi tình báo diӉn ÿӏa, bҳt sӕng 16 tên, làm bӏ thѭѫng 9 tên, diӋt 3 tên.
* Bao vây phá chӕt dân vӋ Ĉҥi Phѭӟc do hai tiӇu ÿӝi ÿӏa phѭѫng quân ÿóng. Mӟi nghe
súng nә và chòi gác bӏ sұp, bӑn lính bҧo an bӓ ÿӗn chҥy trӕn, ta phá banh ÿӗn giһc.
(9 - 12) Ĉһc công U1 tҩn công kho Long Bình, phá hӫy hai nhà kho chӭa 74.600 quҧ ÿҥn
ÿҥi bác. Ĉây là trұn ÿánh thӭ 3 trong vòng 3 tháng vào kho Long Bình.
(26 - 12) Các ÿѫn vӏ Úc bӏ tҩn công gҫn Bà Rӏa, 27 tên Úc bӏ hҥ.
1967
Thành lұp Công ty KiӃng gѭѫng ViӋt Nam (có sӕ vӕn 2,5 triӋu ÿӗng) tҥi Khu kӻ nghӋ
Biên Hòa. Dӵ trù sҧn xuҩt 2.000 tҩn kiӃng mӛi năm.
– Tháng 1. Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh dùng mìn tӵ tҥo DH10 tұp kích trө sӣ cӕ
Yҩn Mӻ diӋt 15 tên sƭ quan Mӻ cùng 6 tên khác ӣ trҥm gác.
* 2.700 công nhân kho Long Bình, kho lӟn nhҩt cӫa Mӻ ӣ Nam bӝ bãi công.
(24 - 1) Ĉҥi ÿӝi 240 cùng du kích phөc kích diӋt bӑn bҧo an ӣ ÿӗn Phú Hӝi (Long Thành)
trѭӟc chùa Mít Nài, diӋt 56 tên, thu 1 ÿҥi liên, mӝt súng cӕi 61 ly, 3 trung liên, 13 cac-bin, 1
máy PRC 10. Trұn ÿánh này ÿҥi ÿӝi 240 ÿѭӧc thѭӣng Huân chѭѫng chiӃn công hҥng II cӫa
Quân Khu.
(29 - 1) Ĉұp tan cuӝc hành quân Xiÿaphôn (Cedar Fall). Ĉӏch huy ÿӝng 3 vҥn quân Mӻ
và chѭ hҫu, phҫn lӟn là lӵc lѭӧng cѫ ÿӝng ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ, hѫn 400 xe tăng, 80 tàu chiӃn,
100 ÿҥi bác, và nhiӅu máy bay B52 mӣ cuӝc hành quân vào vùng BӃn Súc, Cӫ Chi (giӳa Sài

26.4 Page 254

▲back to top


Gòn và Dҫu TiӃng). Các lӵc lѭӧng vNJ trang Thӫ Dҫu Mӝt, Gia Ĉӏnh ÿã liên tiӃp ÿánh ÿӏch và
chiӃn thҳng oanh liӋt, diӋt hѫn 3.200 tên ÿӏch (hҫu hӃt là Mӻ), phá hӫy và ÿánh hӓng 204 xe
quân sӵ, bҳn rѫi 28 máy bay.
(27 - 1) Khӣi công xây dӵng nhà máy lӑc nѭӟc thӭ hai tҥi Biên Hòa.
(3 - 2) Ĉêm 3 - 2, Ĉӝi 2 ÿһc công U1 ÿánh vào khu ÿӗi 53 căn cӭ hұu cҫn cӫa Mӻ ӣ Long
Bình (Biên Hòa). ĈӃn 2 giӡ 45 phút, mìn nә chuyӇn ÿҩt kéo dài hѫn 30 giӡ liӅn, gây cho ÿӏch
thiӋt hҥi nһng: 40 kho bӏ phá hӫy, hѫn 800.000 ÿҥn ÿҥi bác cӥ 105, 155, 200 ly bӏ nә tung.
* Ĉӝi 1 ÿһc công U1 tӯ Bình Trӏ, Hóa An tҩn công sân bay Biên Hòa, cài mìn phá hӫy
Kѫn 10 triӋu lít xăng cӫa nhà kho phía Tây Nam sân bay cӫa ÿӏch.
(14 - 2) Hành quân Big Spring tiӃp tөc tҥi phía Bҳc Biên Hòa, cách tӍnh lӷ 18 cây sӕ,
quân Mӻ tìm ra nhiӅu cѫ sӣ và kho ÿҥn, phi cѫ ném bom gây tiӃng nә phө và ÿám cháy rҩt lӟn.
(16 - 2) KӃt thúc hành quân Big Spring mӣ tӯ 29 – 1 - 67 tҥi Biên Hòa - Bình Dѭѫng.
(21 - 2) 2.500 công nhân làm viӋc tҥi các công trѭӡng kho hұu cҫn cӫa lөc quân Mӻ ӣ
Long Bình (Biên Hòa) bãi công ÿӇ phҧn ÿӕi nhӳng thӱ ÿRҥn bóc lӝt cӫa chӫ thҫu Mӻ. Anh em
công nhân ÿoàn kӃt ÿҩu tranh, dùng ÿá ÿӇ tӵ vӋ, chӕng lҥi sӵ ÿàn áp cӫa bӑn cҧnh sát quân sӵ
0ӻ.
(22 - 2) Ĉánh bҥi cuӝc hành quân Jonhson City.
(28 - 2) Ĉoàn 10 nҧ pháo vào chi khu Nhѫn Trҥch và kho bom Thành Tuy Hҥ: phá hӫy
Pӝt sӕ kho tàng cӫa ÿӏch.
– Tháng 3. Ĉӏch tұp trung 60 xe tăng, 2 tiӇu ÿoàn tӯ Phú Xuân, Nhà Bè ÿánh qua, 2 tiӇu
ÿoàn tӯ Biên Hòa chuyӇn ÿӃn, cùng 3 tiӇu ÿoàn tҥi chӛ bao vây ÿánh vào khu Lòng Chҧo.
HuyӋn ӫy Long Thành rút vӅ Phѭӟc Thái rӗi phân tán ÿӇ tránh tәn thҩt. Ĉӏch chiӃm ÿóng, tái
Oұp ÿӗn bót; ÿѭa bӑn bình ÿӏnh xây dӵng ҩp “Ĉӡi mӟi”, ҩp “KiӇu mүu” ra hòng lӯa bӏp nhân
dân.
* Thѭӡng vө Khu ӫy chӍ thӏ triӋu tұp hӝi nghӏ ÿҥi biӇu công ÿoàn cao su miӅn Ĉông Nam
Eӝ. Hӝi nghӏ kiӇm ÿLӇm tình hình thӡi gian qua và ÿѭa ra công tác, bҫu Ban chҩp hành công
ÿoàn cao su miӅn Ĉông Nam bӝ.
* Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Biên Hòa do ÿӗng chí Sáu Châu và ÿӗng chí Sáu An chӍ huy ÿánh
kho xăng dҫu Biên Hòa cách cҫu Gành 200m, tiêu hӫy hai triӋu lít xăng cӫa ÿӏch.
* BiӋt ÿӝng Xuân Lӝc tҩn công khu thiӃt giáp Mӻ. Trұn ÿánh này khiӃn Mӻ hoҧng sӧ,
Pӝt sӕ chӕng lҥi lӋnh ÿi càn.
(11 - 3) Theo Tәng giám ÿӕc ÿLӋn lӵc ViӋt Nam tҥi Sài Gòn, Gia Ĉӏnh, Biên Hòa chӍ có
89.000 nhà có ÿӗng hӗ ÿLӋn, 154.000 nhà không có ÿLӋn.
(2 - 4) Trung ÿoàn pháo 274 DKB quân khu do ÿӗng chí NguyӉn Hàm chӍ huy ÿѭӧc công
nhân, du kích vùng cao su Biên Hòa phөc vө ÿã pháo kích dӳ dӝi vào căn cӭ E11 thiӃt giáp Mӻ
ӣ Suӕi Râm, diӋt nhiӅu lính Mӻ và phá hӫy hѫn 200 xe quân sӵ, 30 khҭu pháo, 30 máy bay lên
thҷng.
(7 - 4) 2 giӡ ÿêm bҧn doanh lӵc lѭӧng hành quân II cӫa Mӻ cách Biên Hòa 6 km, bӏ pháo
kích trong 7 phút, 4 chӃt, 20 bӏ thѭѫng.
(10 - 5) Khánh thành tҥi An Hҧo (Biên Hòa) 2 nhà máy bìa cӭng và bӝt giҩy.
(11 - 5) Trung ÿoàn pháo 274 DKB miӅn phӕi hӧp vӟi trұn ÿӏa pháo DKZ cӫa U1 tҩn
công sân bay Biên Hòa, phá hӫy hѫn 150 máy bay các loҥi, diӋt và làm bӏ thѭѫng nhiӅu tên cӕ

26.5 Page 255

▲back to top


Yҩn, chuyên viên kӻ thuұt cӫa Mӻ.
(22 - 5) Tҥi các phi trѭӡng ViӋt Nam, phi cѫ hҥ cánh và cҩt cánh trung bình 260.000 lҫn
Pӛi tháng; 65.000 lҫn tҥi Biên Hòa, bҵng ӣ phi trѭӡng tҩp nұp nhҩt thӃ giӟi Ôhara tҥi Chicago;
NӃ ÿӃn Ĉà Nҹng, 45.000 lҫn mӛi tháng.
(7 - 6) KӇ tӯ tháng 3 - 67 ÿӃn tháng 6 - 67, ÿӏch tiӃn hành càn quét và bình ÿӏnh, xây
Gӵng các ҩp “Ĉӡi mӟi”, ҩp “KiӇu mүu” và rêu rao rҵng: “ÿã ÿҭy ViӋt Cӝng ra khӓi khu Lòng
Chҧo”. Quұn trѭӣng Nhѫn Trҥch, Lê Quang Trӑng, tә chӭc lӉ khánh thành ҩp “KiӇu mүu” BӃn
6ҳn thұt lӟn ÿӇ gây thanh thӃ. Quan chӭc ngөy Biên Hòa, Long Thành ÿӅu ÿӃn dӵ. HuyӋn ӫy
Long Thành qua tin tӭc cӫa cѫ sӣ là ÿӗng chí Quӕc Ĉen, giao nhiӋm vө cho lӵc lѭӧng vNJ trang
huyӋn trӯng trӏ bӑn này. Ĉêm ÿó, khi bӑn giһc còn ÿang liên hoan, xem phim, quân giҧi phóng
ÿӗng loҥt tҩn công ÿӗn Mít Nài và ҩp “Ĉӡi mӟi” BӃn Sҳn, diӋt 32 tên ӣ ÿӗn Mít Nài. Ӣ BӃn
6ҳn, diӋt quұn trѭӣng Trӑng và vӧ hҳn là trung úy Lê Thӏ Chánh, bҳt sӕng 1 tên cӕ vҩn Mӻ,
truy diӋt 21 tên bình ÿӏnh. Sau ÿêm mà bӑn ÿӏch gӑi là “ÿêm khӫng khiӃp”, ÿӏch cách chӭc
quұn trѭӣng Long Thành là Kiêm, ÿѭa tên Hà Văn HiӅn vӅ thay; ӣ Nhѫn Trҥch, Trӑng chӃt,
ÿӏch ÿѭa Trҫn Văn Vàng làm quұn trѭӣng.
(15 - 6) Kho ÿҥn Tân Mai cӫa Mӻ, cách Biên Hòa 1 km, bӕc cháy tӯ 8g40 tӕi hôm trѭӟc,
mãi 15 giӡ hôm sau mӟi hӃt khói lӱa. Ĉҥn nә lung tung, 5 binh sƭ Mӻ bӏ thѭѫng.
(19 - 6) Sѭ ÿoàn 5 bӝ ÿӝi chӫ lӵc miӅn phӕi hӧp vӟi ÿһc công tiӇu ÿoàn 445 tӍnh Bà Rӏa,
Long Khánh tұp kích ÿӏch tҥi lӝ 2 làm thiӋt hҥi nһng mӝt tiӇu ÿoàn bӝ binh Mӻ, diӋt sӣ chӍ huy
trung ÿoàn thiӃt giáp 11 Mӻ.
(20 ÿӃn 22 - 6) Trұn ÿánh ÿӏch xuҩt sҳc ӣ La Ngà (Biên Hòa), diӋt gӑn mӝt tiӇu ÿoàn và 1
ÿҥi ÿӝi; ÿánh thiӋt hҥi nһng 2 tiӇu ÿoàn ngөy và 1 trұn ÿӏa pháo.
– Tháng 7. Du kích ÿӗn ÿLӅn Xà Bang, Bình Ba (nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu) phӕi
Kӧp vӟi trung ÿoàn 4, bӝ ÿӝi chӫ lӵc khu tұp kích cөm ÿóng quân trung ÿoàn thiӃt giáp cӫa Mӻ
và lӳ ÿoàn dù 173 tҥi Kim Long, diӋt hai chi ÿoàn xe tăng, thiӃt giáp Mӻ, thu nhiӅu chiӃn lӧi
phҭm.
* Trung ѭѫng Cөc quyӃt ÿӏnh bӕ trí lҥi chiӃn trѭӡng, giҧi thӇ các quân khu, thành lұp
phân khu. Khu ӫy miӅn Ĉông giҧi thӇ, thành lұp phân khu 4, phân khu 5, tӍnh Tây Ninh, tӍnh Bà
5ӏa - Long Khánh, tӍnh Biên Hòa. Các ÿѫn vӏ trên ÿӅu trӵc thuӝc Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam.
* Ĉӏch lҥi rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc hӫy hàng ngàn hecta rӯng sác, nһng nhҩt là Sӣ Dӯa. Trên
Uӯng giӗng ÿӏch rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc nhiӅu hѫn ÿӇ phá hӫy hoa màu, làm mҩt nguӗn hұu cҫn
Fӫa cách mҥng.
(5 - 7) Mӻ ÿѭa quân chѭ hҫu Thái Lan là lӳ ÿoàn “Mãng xà vѭѫng” vào Long Thành.
Lúc ÿҫu, chúng ÿóng quân ӣ căn cӭ Bear Cat nҵm trong khu quân sӵ Nѭӟc Trong; sau ÿó chia
ra ÿóng 2 ÿӏa ÿLӇm: 1/ Hêlêna 2/ Khu vӵc căn cӭ lӓm phía Tây lӝ. Ban chӍ huy ÿóng ӣ ÿӗn Tân
An. Chúng chia quân ra ÿóng 4 chӕt: Vàm Voi, ngӑn Ông Lӝ, cù lao Ông Lѭu và Rүy Thѫm.
(19 - 7) Giao tranh cách Biên Hòa 16km vӅ Ĉông Bҳc, gҫn Dҫu TiӃng. NhiӅu ÿҥi ÿӝi Mӻ
lâm trұn, 7 lính Mӻ tӱ thѭѫng, 39 bӏ thѭѫng.
(21 - 7) Trung ÿoàn 5 do ÿӗng chí Xuân Thanh chӍ huy, phөc kích ÿánh ÿoàn xe cѫ giӟi
0ӻ tҥi cua “chӳ C”, cӝt sӕ 95 trên lӝ 20, cách cҫu La Ngà 6 km; diӋt 48 tăng và thiӃt giáp, bҳn
Uѫi 3 máy bay, thu nhiӅu súng ÿҥn và quân trang. Ĉây là chiӃn công ÿѭӧc gӑi là “ChiӃn thҳng
La Ngà 3”.
* Du kích xã Phѭӟc Khánh (Long Thành) và mӝt bӝ phұn cӫa Ĉoàn 10 dӵa vào ô ө và
giao thông hào ÿánh trҧ bӑn ÿӏch tӯ khu Nhà Bè ÿә bӝ bҵng trӵc thăng ÿi càn quét. Cuӝc chiӃn

26.6 Page 256

▲back to top


Wӯ 9 giӡ ÿӃn 16 giӡ, diӋt 38 tên, trong ÿó có 19 lính Mӻ, bҳn rѫi 2 trӵc thăng.
– Tháng 8. Tә BiӋt ÿӝng thuӝc ÿӝi biӋt ÿӝng Xuân Lӝc ÿánh vào căn cӭ chiӃn ÿoàn 43,
Vѭ 10 ngөy.
(2 - 8) Nѭӟc Ĉӗng Nai ÿã vӅ tӟi khu trung tâm Sài Gòn.
(29 - 8) Các trҥi quân Mӻ tҥi tӍnh lӷ Biên Hòa bӏ pháo kích.
(9 - 9) Mӣ ÿҫu ÿӧt ÿҩu tranh mӟi ӣ các ÿô thӏ miӅn Nam vӟi nhӳng khҭu hiӋu chӕng Mӻ
– ngөy rõ rӋt hѫn.
(19 - 9) Tӯ trung tuҫn tháng 9 - 1967, giһc Thái bung ra lҩn chiӃm ÿóng thêm nhiӅu ÿӗn
bót, dùng xe ӫi mӣ lӝ tӯ Phѭӟc Lai cҳt qua khu Lòng Chҧo và ÿѭa 1 tiӇu ÿoàn ÿóng ӣ chùa
1ѭӟc Nhƭ, 1 tiӇu ÿoàn khác ÿóng ӣ ngã ba Suӕi Trҫu, Cҭm Ĉѭӡng, An ViӉng.
* Lính Thái Lan càn vào Xóm Hӕ (Phú Hӝi) bӏ du kích chһn ÿánh, diӋt và làm bӏ thѭѫng
36 tên. ChiӅu hôm ÿó, bӑn Thái xua cҧ tiӇu ÿoàn càn vào Xóm Hӕ ÿӕt sҥch không còn mӝt nóc
nhà nào ÿӇ trҧ thù.
(26 - 9) TiӇu ÿoàn 1 (thuӝc trung ÿoàn 24) kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng 240 tҩn công ÿӗn Phѭӟc
Long do bӑn lính Thái ÿóng quân. Giһc Thái hӕt hoҧng bӑn chҥy, quân giҧi phóng truy kích
diӋt 63 tên, bҳt sӕng 1 tên.
(28 - 9) TiӇu ÿoàn 1 nҧ pháo vào ÿLӇm ÿóng quân cӫa giһc Thái ӣ chùa Nѭӟc NhӍ diӋt 27
tên, phá 5 gian nhà kho.
* Lӵc lѭӧng huyӋn và du kích phá tan cuӝc càn cӫa lính Thái ӣ Xóm Quán, diӋt gӑn 1
trung ÿӝi Thái. Bӑn Thái bӓ chӕt An Lӧi rút vӅ khu Nѭӟc Trong.
(7 - 10) Trung ѭѫng Cөc quyӃt ÿӏnh giҧi thӇ quân khu miӅn Ĉông, thành lұp 5 phân khu.
Ĉӏa bàn tӍnh Ĉӗng Nai hiӋn nay gӗm: U1, tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh và phân khu 4.
(23 - 10) ChiӃn thҳng Lӝc Ninh, Phѭӟc Bình: Quân Thӫ Dҫu Mӝt và Bҳc Biên Hòa ÿã
ÿánh thҳng ÿӏch ӣ vùng Lӝc Ninh và phө cұn, loҥi khӓi vòng chiӃn ÿҩu 3.500 ÿӏch (có hѫn
2.000 Mӻ), diӋt 5 tiӇu ÿoàn và 13 ÿҥi ÿӝi Mӻ, nguӷ, 45 xe tăng và xe bӑc thép, 13 máy bay, 36
ÿҥi bác.
(15 - 11) Ĉҥi ÿӝi 1 ÿһc công U1 pháo kích sân bay Biên Hòa, hӫy 6 máy bay.
(9 - 11) Lính Mӻ ÿә quân càn vào Bình Sѫn (Long Thành). Lӵc lѭӧng 207 kӃt hӧp vӟi
tiӇu ÿoàn 1 (trung ÿoàn 4) phөc kích chһn ÿánh. Tӯ 9 giӡ ÿӃn 16 giӡ, phá tan 5 ÿӧt phҧn kích,
diӋt 47 Mӻ, bҳn rѫi 2 trӵc thăng.
(11 - 11) Sáu biӋt ÿӝng Long Khánh tұp kích sân bay Long Khánh, diӋt 150 tên. (Năm
1976, ÿӝi biӋt ÿӝng Long Khánh ÿánh 14 trұn, diӋt 650 tên ÿӏch).
(12 - 11) Trong 2 ngày 12 và 13, giһc Thái tә chӭc hành quân 14 lҫn vào các ҩp Phѭӟc
Thӑ, Phѭӟc Lai, Phѭӟc KiӇn. Qua 14 và 15, giһc Thái càn qua các ҩp thuӝc xã Phú Mӻ... Trѭӟc
tình hình ÿó, huyӋn ӫy Nhѫn Trҥch quyӃt ÿӏnh thành lұp ÿӝi “Vành ÿai diӋt Thái”, gӗm 28
chiӃn sƭ vӟi nhiӋm vө bám sát, theo dõi, bҳn tӍa và ÿánh chһn kӏp thӡi bӑn Thái tung quân ÿánh
lén; ÿӗng thӡi bao vây liên tөc các chӕt có giһc Thái.
* Du kích Phѭӟc Thái, Long Phѭӟc, dùng mìn, B40 phá 3 xe quân sӵ, diӋt 38 tên giһc
Thái khi chúng tӯ Bà Rӏa vӅ.
(25 - 11) Ĉӝi “Vành ÿai diӋt Thái” diӋt gӑn 1 tiӇu ÿӝi Thái ÿóng chӕt ӣ Vѭӡn ĈLӅu khi
chúng ÿi lùng sөc vào ҩp Bàu Nâu.
* Tҥi Bình Sѫn, hai em Lý và Trung gài mìn diӋt 9 tên lính Thái Lan tҥi khu vӵc nhà

26.7 Page 257

▲back to top


máy.
(27 - 11) Ĉѫn vӏ 240 chһn ÿánh 1 tiӇu ÿoàn Thái càn vào Bàu Bông, diӋt 26 tên, làm bӏ
thѭѫng 17 tên.
(28 - 11) Ĉӝi “Vành ÿai diӋt Thái” gài mìn tҥi Mҧ Ĉen, lұt 1 xe quân sӵ, diӋt 7 lính Thái.
* Ĉoàn 10 pháo kích chӕt giһc Thái ӣ chùa Nѭӟc NhӍ: diӋt 4 tên.
(29 - 11) Bӑn giһc Thái càn vào Phѭӟc Thӑ, ÿӃn miӉu Mһt Trăng bӏ phөc kích diӋt gӑn
trong 30 phút, diӋt 17 tên, hӫy 2 xe tăng.
(30 - 11) 300 tҩn bom cӫa quân ÿӝi Mӻ tҥi căn cӭ Long Bình (Biên Hòa) bӏ Ĉҥi ÿӝi 2 ÿһc
công U1 tiêu hӫy; cháy tӯ 10 giӡ ÿêm tӟi gҫn sáng.
(12 - 12) Hai tә biӋt ÿӝng thuӝc cánh CZ2 (do ÿӗng chí Năm Thҳng phө trách) ÿã ÿӝt
nhұp vào nӝi ô thӏ xã Biên Hòa diӋt tên phҧn bӝi ác ôn là Hà Tѭ và tên tình báo nguy hiӇm là
0ѭӡi Lӗi. Trұn diӋt ác táo bҥo này ÿã làm bӑn ÿӏch ác ôn co thӫ lҥi, không dám hoành hành táo
Wӧn nӳa.
(8 - 12) Lӳ ÿoàn 199 bӝ binh Mӻ mӣ cuӝc hành quân Manchester (Măng - set - tѫ) vào
khu vӵc Ĉông Bҳc Long Khánh.
(20 - 12) Trung ÿoàn 4 sѭ ÿoàn 5 miӅn tҩn công cөm ÿóng quân cӫa lính Thái Lan tҥi
Phѭӟc Thӑ (Nhѫn Trҥch) tiêu diӋt 100 tên ÿӏch.
* Ban công vұn khu Ĉông Nam bӝ cӱ mӝt ÿoàn cán bӝ tăng cѭӡng cho vùng cao su Bà
5ӏa, Long Khánh. Ĉӗng chí Lê Sҳc Nghi, Trѭӣng ban công vұn khu, bә sung vào Ban thѭӡng
Yө TӍnh ӫy Bà Rӏa, Long Khánh. Ĉҧng ӫy ÿӗn ÿLӅn cao su ÿѭӧc bә sung nhiӅu ÿӗng chí: Tѭ
+ә, Sáu Tâm, Quang.
* Quân ӫy miӅn tăng cѭӡng cho tӍnh Bà Rӏa – Long Khánh tiӇu ÿoàn 440. TiӇu ÿoàn này
do tӍnh Thái Bình xây dӵng ÿӇ chi viӋn cho chiӃn trѭӡng miӅn Nam. TӍnh phân công TiӇu ÿoàn
440 hoҥt ÿӝng ӣ Long Khánh. Ĉҥi ÿӝi 203 ÿӏa phѭѫng Long Khánh chia mӝt bӝ phұn thành K.9
nhұp vào TiӇu ÿoàn 440 (còn ÿѭӧc gӑi là tiӇu ÿoàn 2 Long Khánh).
(22 - 12) Ĉêm 22 rҥng 23, ÿҥi ÿӝi 240 và tiӇu ÿoàn 2 ÿѭӧc lӋnh tҩn công ÿLӇm ÿóng quân
Fӫa 1 tiӇu ÿoàn lính Thái ӣ Vѭӡn ĈLӅu; Ĉoàn 10 kӅm bӑn Mӻ ӣ chӕt Bàu ĈLӅn vӟi sӵ hӛ trӧ
Fӫa tiӇu ÿoàn 3 thuӝc trung ÿoàn 4. Tҩn công ÿLӇm Vѭӡn ĈLӅu: diӋt tiӇu ÿoàn lính Thái, bҳt
Vӕng 8 tên. Nhѭng khi rút lui, các chiӃn sƭ giҧi phóng bӏ 2 ÿҥi ÿӝi lính Mӻ có 30 xe tăng và 50
trӵc thăng yӇm trӧ ÿánh bӑc hұu. Mһc dù ÿҥt ÿѭӧc mөc ÿích, nhѭng trҧ giá quá ÿҳt: 64 chiӃn sƭ
hy sinh, 173 chiӃn sƭ khác bӏ thѭѫng.
1968
Ĉҫu tháng Giêng) Trung ѭѫng Cөc ÿӅ ra kӃ hoҥch tәng công kích - tәng khӣi nghƭa ӣ
miӅn Nam, trӑng ÿLӇm là vùng Sài Gòn và miӅn Ĉông Nam bӝ. Mөc ÿích là ÿánh chiӃm các
Pөc tiêu quân sӵ quan trӑng cӫa ÿӏch ӣ các cҩp, làm tan rã ÿҥi bӝ phұn quân ngөy, ÿánh ÿә
ngөy quyӅn, diӋt lính Mӻ, làm chuyӇn biӃn cөc diӋn chiӃn trѭӡng.
Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng trên, ÿӏa bàn Biên Hòa gӗm các tә chӭc hành chánh: phân khu 4 (2
huyӋn Long Thành, Nhѫn Trҥch huyӋn Thӫ Ĉӭc và sӣ cao su Bình Sѫn), tӍnh Bà Rӏa - Long
Khánh (huyӋn Long Khánh, Ĉӏnh Quán thuӝc vào tӍnh Bà Rӏa – Long Khánh) và U1 (thӏ xã
Biên Hòa, Vƭnh Cӱu, Trҧng Bom) triӇn khai kӃ hoҥch tәng tiӃn công.
U1 thành lұp ban chӍ huy cuӝc tҩn công nәi dұy gӗm các ÿӗng chí: Trҫn Minh Tâm - Tѭ
OӋnh, Trҫn Công An - phó Tѭ lӋnh, Trҫn Văn An - Chính ӫy, Phan Văn Trang - phó Chính ӫy.

26.8 Page 258

▲back to top


Ban chӍ huy ӣ Bà Rӏa - Long Khánh gӗm: Lê Ĉình Nhѫn - Chính ӫy, ÿӗng chí Văn
Thuҩn (Út Ĉһng) - Tѭ lӋnh.
Ban chӍ huy thӏ xã Long Khánh gӗm: Phҥm Lҥc - Tѭ lӋnh, Lê Sҳc Nghi - Chính ӫy.
Ban chӍ huy thӕng nhҩt phân khu 4: Lѭѫng Văn Nho - Tѭ lӋnh, Ĉһng Quang Long -
Chính ӫy.
0өc tiêu tҩn công cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang tҥi Biên Hòa: 1/ Trung ÿoàn pháo 724 tҩn công
sân bay Biên Hòa; 2/ Ĉһc công thӏ xã Biên Hòa tҩn công sӣ chӍ huy bӝ tѭ lӋnh quân ÿoàn 3
ngөy; 3/ Ĉһc công sѭ ÿoàn 5 miӅn ÿánh sӣ chӍ huy bӝ tѭ lӋnh dã chiӃn II cӫa Mӻ tҥi Long Bình.
4/ Ĉһc công U1 tҩn công kho Long Bình. 5/ Lӵc lѭӧng vNJ trang tҥi các huyӋn bao vây, tiӃn
ÿánh các chi khu trên ÿӏa bàn. 6/ Ĉoàn 10 Rӯng Sác tҩn công hӋ thӕng ÿӗn ӣ ÿӏa bàn. 7/ Ĉҧng
ӫy ÿӗn ÿLӅn cao su tә chӭc hӑc tұp, quán triӋt chӫ trѭѫng tҩn công và nәi dұy cho cán bӝ chiӃn
Vƭ và quҫn chúng công nhân nòng cӕt cách mҥng. TriӇn khai và chuҭn bӏ các mһt cho chiӃn dӏch
Qәi dұy.
– Tháng 1. Tҥi Rӯng Sác, phân khu ӫy phân khu 4 hӝi nghӏ, thông qua quyӃt tâm và kӃ
hoҥch tíӃn công nәi dұy trên ÿӏa bàn. Ĉӗng chí Lê Quang Chӳ giӳ chӭc Bí thѭ phân khu 4,
ÿӗng chí Lѭѫng Văn Nho -Tѭ lӋnh.
* Tҥi ChiӃn Khu Ĉ, Ban chӫ nhiӋm hұu cҫn phân khu 5 thành lұp thay cho các ÿoàn hұu
Fҫn hoҥt ÿӝng trong thӡi gian trѭӟc. Tҥi ChiӃn Khu Ĉ ÿã dӵ trӳ ÿѭӧc 1.500 tҩn lѭѫng thӵc, 750
Wҩn vNJ khí ÿҥn dѭӧc.
* Ĉӗng chí Lê Ĉӭc Anh - Tham mѭu trѭӣng Bӝ Tѭ lӋnh miӅn vӅ căn cӭ TӍnh ӫy U1 ӣ
Bàu Sao trӵc tiӃp chӍ ÿҥo và thông qua kӃ hoҥch tәng tiӃn công nәi dұy trên chiӃn trѭӡng miӅn
Ĉông Nam bӝ.
* Thӏ ӫy Biên Hòa khҭn trѭѫng bӕ trí lӵc lѭӧng và chuҭn bӏ cѫ sӣ vұt chҩt cho cuӝc tәng
tiӃn công và nәi dұy:
1/ Tә chӭc 2 Ban cán sӵ: mӝt ÿҧm nhiӋm 5 khu phӕ nӝi ô, xã Bình Trѭӟc, Bӱu Long,
Tân Thành, HiӋp Hòa; Ban cán sӵ 2 phө trách 4 ҩp vùng ven (Núi Ĉҩt, Tân Mai, Lân Thành,
9ƭnh Thӏ), xã Tam HiӋp và Khu kӻ nghӋ Biên Hòa.
2/ Sӣ chӍ huy Thӏ ӫy ÿһt tҥi nhà má Bҧy VӃt; 2 ÿLӇm phө ÿһt tҥi nhà ông Tѭ Lӝc (kho
Gҫu) và ông Năm MӃn (Xóm Cây Chàm).
3/ Cuӕi năm 67 ÿҫu năm 68, ÿã lұp 4 chi bӝ khu phӕ nӝi ô và chi bӝ các xã Bӱu Long,
Tân Thành, HiӋp Hòa, Tam HiӋp.
4/ Ĉѭa tҩt cҧ thành viên cҩp ӫy, thӏ xã và cán bӝ vào nӝi ô vӟi nhiӋm vө chuҭn bӏ vào
ÿӧt, chӍ ÿҥo cho ÿӝi biӋt ÿӝng, ÿoàn viên xung kích làm nhiӋm vө dүn ÿѭӡng, trinh sát cho
quân chӫ lӵc; chuҭn bӏ tích trӳ lѭѫng thӵc, vNJ khí...
(6 - 1) Tҩn công quұn lӷ Tân Uyên (Biên Hòa).
(22 - 1) ChuyӇn vNJ khí tӯ Bàu Cá, Hѭng Nghƭa vào nӝi ô, chôn giҩu ӣ nhà má Bҧy VӃt
và các cѫ sӣ khác.
(26 ÿӃn 27 - 1) TӍnh ӫy Bà Rӏa - Long Khánh hӑp mӣ rӝng ÿӇ nghe phái viên Trung ѭѫng
&өc truyӅn ÿҥt quyӃt tâm kӃ hoҥch nәi dұy trên ÿӏa bàn tӍnh.
(29 - 1) Các chiӃn sƭ biӋt ÿӝng và ÿӝi vNJ trang tuyên truyӅn thӏ xã Biên Hòa hoàn thành
viӋc dүn ÿѭӡng cho các ÿӝi trinh sát thuӝc sѭ ÿoàn 5; sau ÿó, chia nhau ÿӝt nhұp vào thӏ xã, ém
ӣ nhà các cѫ sӣ.

26.9 Page 259

▲back to top


(30 - 1) Lúc 18 giӡ 30 phút Chӫ tӏch ÿoàn Ӫy ban Trung ѭѫng Mһt trұn Giҧi phóng ban
hành mӋnh lӋnh tәng tiӃn công và nәi dұy ÿӗng loҥt. Quân và dân miӅn Nam nhҩt tӅ giáng
nhӳng ÿòn sҩm sét vào ÿҫu Mӻ ngөy, mӣ ÿҫu cuӝc tiӃn công năm 1968.
* Sѭ ÿoàn 5 tӯ Tân Ĉӏnh tiӃn vӅ ThiӋn Tân tiӃp cұn sân bay và quân ÿoàn 3 ngөy; cánh
khác vӅ Kҿ Sһt (Hӕ Nai) tiӃp cұn Bӝ tѭ lӋnh dã chiӃn 2 (Mӻ).
(31 - 1) Cuӝc tҩn công và nәi dұy Xuân 68 cӫa quân dân Biên Hòa, Bà Rӏa - Long Khánh
Eҳt ÿҫu:
* 4 giӡ sáng, pháo DKB tӯ trұn ÿӏa Hóc Bà Thӭc nҧ ÿҥn cҩp tұp vào sân bay Biên Hòa
làm hiӋu lӋnh cho ÿӧt tiӃn công và nәi dұy ӣ thӏ xã Biên Hòa.
* Ĉҥi ÿӝi 1 (tiӇu ÿoàn 1, trung 4, sѭ 5) tҩn công vào làm chӫ mӝt góc sân bay. Ĉӏch huy
ÿӝng trӵc thăng tӯ Tân Sѫn Nhҩt và Bӝ Tѭ lӋnh dã chiӃn 2 (Mӻ) cùng xe tăng ӣ Hóc Bà Thӭc
ÿӃn phҧn công dӳ dӝi. Ta diӋt 120 máy bay, tҩn công vào khu cѭ xá, diӋt và làm bӏ thѭѫng hàng
trăm tên. Cҧ ÿҥi ÿӝi hy sinh, chӍ còn 1 chiӃn sƭ trӣ vӅ.
* Ĉҥi ÿӝi Ĉһc công (sѭ 5), tҩn công phía Tây sӣ chӍ huy Quân ÿoàn 3 ngөy, lӑt vào bên
trong, nhѭng bӏ ÿѫn vӏ xe tăng Mӻ phát hiӋn vây kín và hàng ÿoàn trӵc thăng quҫn ÿҧo bҳn rӕc-
két thҷng vào ÿӝi hình. Quân ta bám trұn ÿӏa ÿánh trҧ, bӏ tiêu hao nһng.
* TiӇu ÿoàn 2 ÿһc công U1 ÿӝt nhұp vào khu kho ӣ ÿӗi 53 Long Bình ÿһt mìn ÿánnh hӫy
127 kho chӭa bom cӫa Mӻ. TiӃng nә kéo dài mҩy ngày. Ӣ ngoҥi vi, ÿҥi ÿӝi 92 pháo mһt ÿҩt
chӕng trҧ quyӃt liӋt vӟi bӑn lính lӳ 199 Mӻ, ÿҭy lui 5 ÿӧt phҧn công.
* Thӏ ӫy Biên Hòa phát ÿӝng các cánh nӝi, ngoҥi ô ÿӗng loҥt nәi dұy, treo cӡ mһt trұn,
Uҧi truyӅn ÿѫn. Tә vNJ trang ÿӝt nhұp ҩp Lân Thành. Tә biӋt ÿӝng và Tә thanh niên xung kích
ém trө ӣ nhà bà Mѭӡi Cҧnh, chӏ Tѭ Xinh chӡ lӵc lѭӧng ngoài vào không kӃt quҧ. Ĉӝi biӋt ÿӝng
thӏ xã trên ÿѭӡng vào nӝi ô gһp ÿӏch phҧi chӕng trҧ: tҩt cҧ ÿӅu hy sinh. KӃ hoҥch phӕi hӧp tҩn
công và nәi dұy không thӵc hiӋn ÿѭӧc nhѭ ÿã trù tính.
* Ӣ Long Thành; ta pháo vào dinh quұn ngөy, sӣ chӍ huy, bãi pháo cӫa ÿӏch. Tҩn công
chӕt Nhà Mӫ, khu Phѭӟc Long, Ban 2, khu Kim Liên Sѫn, chӕt Cҫu Ĉen. TiӇu ÿoàn 3 (trung
ÿoàn 4) nҧ cӕi vào căn cӭ Nѭӟc Trong; tiӇu ÿoàn 2 hành quân qua Thӫ Ĉӭc (Sài Gòn). Lӵc
Oѭӧng 240 ÿánh bót Nhà Mӗ, bót nӛng Nhà Thӡ. Du kích dӑc lӝ 19 tҩn công ÿӗn Phѭӟc Long,
Phѭӟc Thӑ, Gò Cát. Trên lӝ 17, Ĉoàn 10 nҧ cӕi vào chi khu Nhѫn Trҥch, kho bom Thành Tuy
+ҥ.
(2 - 2) Bӝ chӍ huy Mһt trұn Biên Hòa lӋnh cho bӝ ÿӝi chӫ lӵc rút ra khӓi ÿӏa bàn thӏ xã.
Ĉӏch tұp trung lӵc lѭӧng phҧn kích dӳ dӝi theo kӃ hoҥch “bình ÿӏnh cҩp tӕc”, bӓ chҩt ÿӝc hóa
Kӑc hӫy diӋt ÿӏa hình, dùng xe ӫi phá rӯng, huy ÿӝng lӳ 199 càn vào các ÿӏa bàn căn cӭ cӫa
HuyӋn ӫy và Thӏ ӫy Biên Hòa ӣ Bҳc Trҧng Bom, Cây Gáo, Bàu 17, Bàu Sình, Bàu Hàm, Hѭng
Nghƭa... Trong nӝi ô, ÿӏch tăng cѭӡng phòng vӋ, tung cҧnh sát chìm theo dõi tӯng ngѭӡi.
* 2 giӡ sáng mӗng 2 tӃt Mұu Thân, cuӝc tiӃn công và nәi dұy cӫa quân và dân Xuân Lӝc
vào thӏ xã Long Khánh. Cánh quân thӭ nhҩt tұp kích bӑn chұn ÿѭӡng, ÿánh thҷng vào khu
chiӃn thuұt 33, trө sӣ CIA và ÿánh vào tiӇu khu; mNJi B2, do Thӏ ӫy lãnh ÿҥo, phӕi hӧp vӟi cѫ
Vӣ mұt, nәi dұy trӯng trӏ bӑn cҧnh sát, tӅ xã ҩp; cánh quân thӭ 2 (ÿҥi ÿӝi 1 và K.9) phӕi hӧp vӟi
Oӵc lѭӧng biӋt ÿӝng, ÿánh chiӃm khu chӧ, diӋt khu thông tin và tҩn công nhà tӍnh trѭӣng ngөy,
ÿӗng thӡi ÿánh chiӃm các căn cӭ ÿӏch dӑc ÿѭӡng Hùng Vѭѫng... Ĉҥi ÿӝi pháo phӕi hӧp biӋt
ÿӝng dүn ÿѭӡng, nã cӕi vào tiӇu ÿoàn pháo binh ngөy ӣ sát sân bay và khu thiӃt giáp.
* Cùng vӟi cuӝc tҩn công thӏ xã Long Khánh, bӝ ÿӝi, du kích cao su kӃt hӧp vӟi tӵ vӋ
Pұt tҩn công chiӃm các sӣ cao su: Ông QuӃ, Hàng Gòn, Cҭm Mӻ, Suӕi Tre.

26.10 Page 260

▲back to top


* Ĉҥi ÿӝi 3 (tiӇu ÿoàn ÿӏa phѭѫng Long Thành) chұn ÿánh 1 ÿӝi biӋt ÿӝng quân cùng
trung ÿӝi thám sát càn vào xã Lӝc An tҥi lô cao su 24. Ĉӏch ÿѭa 1 tiӇu ÿoàn lính Mӻ và 1 tiӇu
ÿoàn lính Thái tiӃp viӋn ÿӇ giҧi vây. Cuӝc chiӃn diӉn ra ác liӋt. Ĉѭӧc ÿҥi ÿӝi 1, 2 và pháo trung
ÿoàn 4 yӇm trӧ, quân giҧi phóng chӕng trҧ suӕt 1 ngày, rӗi rút vӅ căn cӭ Suӕi Ĉөc. KӃt quҧ,
diӋt 83 tên giһc (có cҧ lính Thái, lính Mӻ), bҳn rѫi 2 trӵc thăng, bҳn cháy 1 thiӃt giáp, 3 chiӃn sƭ
hy sinh, 21 bӏ thѭѫng.
(10 - 2) Khi ÿӏch tuyên bӕ “ÿã ÿҭy ViӋt Cӝng ra khӓi thӏ xã” thì ÿêm 10 - 2 và 25 - 2,
trung ÿoàn pháo DKB và ÿһc công U1 ÿã 3 lҫn dӝi lӱa vào sân bay Biên Hòa.
(15 - 2) Mӣ ÿҫu chiӃn dӏch “Xuӕng ÿѭӡng ÿӧt II”.
(23 - 2) TiӇu ÿoàn 2 (Long Thành) giҧ trang làm lính ngөy hành quân tӯ ҩp 2, xã Phѭӟc
Lai, theo lӝ 19 ÿi xuӕng ÿӝt kích ÿӗn ÿӏch ӣ xã Phѭӟc Thӑ vào giӳa trѭa. Cùng lúc ÿó, ÿҥi ÿӝi
240 cùng tә biӋt ÿӝng thӏ trҩn Long Thành tӯ cҫu Suӕi Dҽp ÿӃn phӕi hӧp tұp kích bҩt ngӡ khiӃn
Eӑn ÿӏch bӏ tan rã nhanh chóng: diӋt 87 tên, thu 96 súng, 2 máy PRC 25.
* Sau trұn ÿánh mӣ màn (23 - 2: diӋt ÿӗn Phѭӟc Thӑ), ÿêm ÿó, Ĉoàn 10 nҧ pháo vào trұn
ÿӏa Nhѫn Trҥch, phá hӫy các cѫ sӣ hұu cҫn. Sau ÿó, ÿӝi biӋt ÿӝng Long Thành ÿánh mìn căn cӭ
Thái Lan ÿóng ӣ chùa Nѭӟc Nhƭ; ÿӝi biӋt ÿӝng Nhѫn Trҥch diӋt hàng chөc tên ÿLӋp ngҫm thám
báo; và ÿӝi tӵ vӋ mұt Bình Sѫn gài mìn diӋt bӑn Thái, cҧnh cáo bӑn tӅ ҩp...
(8 - 3) Lӵc lѭӧng vNJ trang vùng cao su phӕi hӧp vӟi mӝt bӝ phұn sѭ ÿoàn 5 chӫ lӵc miӅn
Wҩn công các ÿӗn bҧo an ngөy trên ÿӏa bàn Long Khánh, phá hӫy nhiӅu hào, ҩp chiӃn lѭӧc, giҧi
tán bӑn tӅ ÿLӋp, ác ôn, tay sai cho giһc.
(17 - 3) Pháo ÿһc công ÿҥi ÿӝi 2 ÿoàn 10 Rӯng Sác bҳn cháy ba chiӃc tàu hàng quân sӵ
Fӫa Mӻ: Efflo, Tourisme, Anava US tҥi cҧng Cát Lái.
– Tháng 4. Má Ĉһng Thӏ Thѫ (ӣ HiӋp Hòa) chuyӇn vNJ khí, chҩt nә, ÿҥn dѭӧc tӯ căn cӭ
+ѭng Nghƭa vӅ HiӋp Hòa trót lӑt.
* 400 hӑc sinh trѭӡng Trung hӑc Long Thành biӇu tình chӕng viӋc ÿѭa quân sӵ vào hӑc
ÿѭӡng. Cuӝc ÿҩu tranh kéo dài 1 tháng, ÿӏch buӝc phҧi bãi bӓ viӋc hӑc tұp quân sӵ.
(1 - 4) Căn cӭ Mӻ Long Bình cNJng bӏ pháo kích 30 ÿҥn 122 ly.
(5 - 4) Sân bay Biên Hòa bӏ pháo kích.
(24 - 4) Căn cӭ Mӻ tҥi Long Khánh bӏ pháo kích.
– Tháng 5. Thành lұp Ĉӝi trinh sát vNJ trang thӏ xã Long Khánh. Tӯ ngày thành lұp ÿӃn
tháng 4 - 1975, ÿӝi ÿã ÿánh 52 trұn lӟn nhӓ.
(2 - 5) TiӇu ÿoàn 3 (Trung ÿoàn 4) pháo kích vào ÿӗn Quán Chim (Long Thành) rӗi bao
vây tҩn công. ĈӃn 4 giӡ sáng, ÿҥi ÿӝi lính Mӻ tӯ Cҫu Vҥt kéo ÿӃn giҧi vây; bӏ phөc kích: diӋt
21 tên Mӻ, ÿánh lұt xe. Ĉӏch tháo lui và cho máy bay ÿӃn ném bom ÿiên cuӗng.
(4 - 5) Quân dân miӅn Nam nhҩt loҥt nә súng tӟi tҩp vào các hang ә cӫa Mӻ, ngөy ӣ hѫn
30 thành phӕ và thӏ xã, 70 thӏ trҩn, quұn và chi khu, 27 Bӝ tѭ lӋnh quân ÿoàn, trung ÿoàn Mӻ
ngөy. Ĉӧt II nәi dұy và tiӃn công xuân 68 ӣ Biên Hòa bҳt ÿҫu trong thӡi ÿLӇm này.
(5 - 5) Trung ÿoàn pháo 274 nã DKB vào sân bay Biên Hòa, kho Long Bình và Bӝ Tѭ
OӋnh dã chiӃn 2 cӫa Mӻ.
(6 - 5) 100 ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro khiêng xác nҥn nhân bӏ ÿӏch bҳn ÿҥn M79 giӃt chӃt
lên ÿӗn Phѭӟc Thái, ÿҩu tranh vӟi ÿӏch. Tên chӫ ÿӗn Vѭӡn Xoài phҧi xin lӛi và bӗi thѭӡng
nhân mҥng.

27 Pages 261-270

▲back to top


27.1 Page 261

▲back to top


(15 - 5) Ĉêm 14 và sáng sӟm 15 phi trѭӡng Biên Hòa bӏ pháo kích.
(18 - 5) Du kích xã An Lӝc (Long Thành) cùng ÿҥi ÿӝi 1 huyӋn tұp kích ÿoàn “Bình
Ĉӏnh” ӣ ҩp 1 và ҩp 2, diӋt 25 tên, thu 8 súng; xóa tên ÿoàn “Bình Ĉӏnh” và làm rã hҷn bӑn tӅ
ngөy xã. Trұn này, du kích xã An Lӧi ÿѭӧc thѭӣng Huân chѭѫng chiӃn công hҥng 3.
(23 - 5) Ӣ Bình Sѫn, trung ÿoàn 4 và lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng bao vây tҩn công bӑn Thái
Lan ÿóng ӣ khu vӵc nông trѭӡng Bình Sѫn (Dӕc Thái), nҧ pháo vào ÿӗn ÿӏch trong 2 ÿêm liӅn,
phá hӫy toàn bӝ nhà cӱa, chòi gác, diӋt 2 trung ÿӝi lính Thái. Bӑn còn lҥi chuyӇn xuӕng hҫm
ngҫm và giao thông hào. 25/5 ÿӏch ÿѭa 1 tiӇu ÿoàn bҧo an xuӕng giҧi vây, bӏ chһn ÿánh ӣ Cәng
Gõ buӝc chúng phҧi quay lҥi. 26/5 ÿӏch cho máy bay ném bom và bҳn phá quanh ÿӗn, 2 trӵc
thăng bӏ bҳn rѫi. Ĉӏch ÿLӅu 2 tiӇu ÿoàn Mӻ (thuӝc sѭ 9) vӟi 12 xe tăng theo ÿѭӡng 15B, tӯ căn
Fӭ Nѭӟc Trong xuӕng giҧi vây và xây dӵng lҥi ÿӗn.
(29 - 5) Mӻ ÿLӅu xe M113 hӝ tӕng bӑn lính chӣ lѭѫng thӵc tăng cѭӡng cho bӑn Thái ӣ
Bình Sѫn. Ĉҥi ÿӝi 2 biӋt ÿӝng và ÿҥi ÿӝi 1 bӝ binh ÿѭӧc lӋnh tiêu diӋt bӑn này. Vào lúc 17 giӡ,
diӋt 4 xe tăng và toàn bӝ bӑn lính hӝ tӕng.
– Tháng 6. Long Thành, Nhѫn Trҥch huy ÿӝng 2.000 tҩn lѭѫng thӵc chuyӇn vӅ phân khu.
(15 - 6) 60 rӕc-két bҳn vào căn cӭ không quân Biên Hòa.
(20 ÿӃn 22- 6) Lӵc lѭӧng vNJ trang ta tҩn công ÿӏch ӣ La Ngà, diӋt gӑn mӝt tiӇu ÿoàn và
Pӝt ÿҥi ÿӝi ngөy, ÿánh thiӋt hҥi nһng mӝt tiӇu ÿoàn và mӝt trұn ÿӏa pháo cӫa ÿӏch.
(27 - 6) Ĉӏch cӕ khai thông ÿѭӡng Thӫ Ĉӭc - Biên Hòa sau 2 tháng bӏ cҧn trӣ vì chiӃn sӵ.
(9 - 7) Ӣ Long Thành “Phong trào xuӕng ÿѭӡng ÿӧt III bҳt ÿҫu”:
- Ĉánh mìn ĈH diӋt gӑn tiӇu ÿӝi lính Mӻ ӣ ÿӗn Phѭӟc Lѭѫng.
- TiӇu ÿoàn 2 nҧ cӕi vào chi khu Long Thành.
- Ĉҥi ÿӝi 240 ÿánh ÿӗn Phѭӟc Thӑ
- Ĉҥi ÿӝi 1, 2 ÿánh chӕt cҫu Quán Thӫ, Cҫu Ĉen, Bàu Cá.
- Ĉҥi ÿӝi 3 cùng trung ÿoàn 4 bao vây tҩn công chӕt Dӕc Thái và khu nhà máy ӣ vùng
cao su.
(13 - 7) Ĉêm 13, hai lính Mӻ ÿҩu tranh phҧn chiӃn, ÿòi vӅ nѭӟc không ÿѭӧc, ÿã dùng
mìn gây nә tҥi sӣ chӍ huy Mӻ ӣ Long Khánh, làm chӃt 11 sƭ quan, trong ÿó có 1 thiӃu tá, 2
trung tá.
(14 - 7) Du kích xã, ÿҥi ÿӝi 2 biӋt ÿӝng phөc kích diӋt bӑn lính tӯ ÿӗn Phѭӟc Hòa vӅ
Long Thành; rӗi cѭӟp xe giҧ làm lính ngөy xông vào tҩn công ÿӗn Hàng Dѭѫng, diӋt 9 lính, thu
9 súng.
(20 - 7) Tҥi Cây Mҳm (rҥch Chà Là), ÿoàn 10 ÿһt ĈKB bҳn sang khu Nhà Bè, bҳn cháy
2 bӗn xăng, sұp 1 nhà kho và 1 dãy nhà lính.
(22 - 7) Sѭ ÿoàn Hҳc Báo Thái Lan ÿӃn căn cӭ Nѭӟc Trong thay cho trung ÿoàn Mãng
Xà Vѭѫng ÿѭӧc lӋnh hӗi hѭѫng. Trong 1 tuҫn lӉ, bӑn lính Hҳc Báo bung ra ÿóng ӣ Bình Sѫn,
chӕt Hêlêna, Phѭӟc Hòa, khu Lòng Chҧo, ngã ba Ĉѭӡng Ӫi, khu miӉu Phѭӟc Long, Vѭӡn
ĈLӅu, khu chùa Nѭӟc Nhƭ.
(22 - 8) Phi trѭӡng Biên Hòa bӏ pháo kích 20 hӓa tiӉn 107 ly, thiӋt hҥi nһng.
(23 - 8) Phi trѭӡng Biên Hòa bӏ pháo kích.
(30 - 8) Gҫn nӱa ÿêm, phi trѭӡng Biên Hòa bӏ pháo kích 20 hӓa tiӉn 122 ly.
(31 - 8) Lúc 2g15, chi khu Long Thành (Biên Hòa) và khu Chӧ ChiӅu (nѫi ÿóng quân cӫa

27.2 Page 262

▲back to top


Fҧnh sát) bӏ pháo kích 60 ÿҥn.
(1 - 9) Ĉӗn Trҧng Bom (Biên Hòa) bӏ pháo kích.
(2 - 9) Ĉҥi ÿӝi 2 biӋt ÿӝng bao vây khu Cánh Dѫi, ÿánh nhà ÿèn, rҥp hát, khu Liên Kim
6ѫn và rӗi ÿánh vào quұn lӷ Long Thành.
(20 rҥng 21 - 9) Quân giҧi phóng Biên Hòa tұp kích vào tiӇu ÿoàn lính ÿánh thuê Thái
Lan tҥi sân bay Bình Sѫn, cách thӏ trҩn Long Thành 4km vӅ phía Ĉông. Sau 30 phút chiӃn ÿҩu,
quân giҧi phóng ÿã tiêu diӋt hoàn toàn 1 tiӇu ÿoàn lính ÿánh thuê Thái Lan. Ĉây là tiӇu lính
Thái Lan ÿҫu tiên bӏ diӋt gӑn trên chiӃn trѭӡng miӅn Nam.
(1 - 10) Gҫn sáng, căn cӭ Mӻ tҥi Long Bình (Biên Hòa) bӏ pháo kích 40 trái bích kích 82
ly.
* 6 chiӃn sƭ biӋt ÿӝng Long Thành tұp kích khu pháo binh 181 ngөy (vӯa mӟi xây dӵng
sau tӃt Mұu Thân) bҵng ĈH10; hӫy 6 khҭu pháo 155 và 105 ly, diӋt 150 tên ÿӏch.
(5 - 10 ÿӃn 30 - 11) Quân, dân Biên Hòa - Bà Rӏa ÿánh bҥi hoàn toàn cuӝc hành quân
“bình ÿӏnh cҩp tӕc” cӫa ÿӏch, loҥi ra khӓi vòng chiӃn ÿҩu 2.345 tên ÿӏch.
(6 - 10) Ĉêm ngày 5, rҥng ngày 6, lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh phӕi hӧp du kích tҩn công san
Eҵng 2 ÿӗn giһc ӣ Bình Lӝc (Long Khánh); diӋt 75 tên ÿӏch.
– Tháng 11. Nixon lên cҫm quyӅn ӣ Mӻ: tӯng bѭӟc ÿѭa quân ngөy thay thӃ quân viӉn
chinh Mӻ trên chiӃn trѭӡng ViӋt Nam; ÿӗng thӡi giһc cҩp tӕc thӵc hiӋn viӋc “bình ÿӏnh nông
thôn” và coi ÿây là biӋn pháp hàng ÿҫu ÿӇ ÿánh phá cách mҥng.
* TӍnh ӫy (U1) hӑp tҥi Bàu 17 (phía ÿông Cây Gáo) triӇn khai Nghӏ quyӃt Trung ѭѫng
&өc lҫn thӭ 8, xác ÿӏnh: Bám trө là công tác hàng ÿҫu, là thѭӟc ÿo và phҭm chҩt cӫa cán bӝ,
chiӃn sƭ. Có bám trө mӟi tҥo ÿѭӧc ÿӏa bàn, giҧi quyӃt hұu cҫn, nҳm tình hình ÿӏch, phөc vө cho
Oӵc lѭӧng bên ngoài tiӃn công vào hұu cӭ, kho tàng Mӻ ngөy. TӍnh ӫy ÿӅ ra nhiӋm vө: “Kiên
quyӃt bám trө ÿӏa hình, bám vào xã ҩp, ÿҭy mҥnh diӋt ác phá kiӅm, phá bình ÿӏnh cҩp tӕc, vұn
ÿӝng nhân dân tӯng bѭӟc bung vӅ ÿҩt cNJ sҧn xuҩt”.
(3 - 11) Ӫy ban Trung ѭѫng Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam tuyên bӕ
Oұp trѭӡng vӅ giҧi pháp chính trӏ cho miӅn Nam ViӋt Nam (giҧi pháp 5 ÿLӇm).
(4 - 11) Ĉoàn ÿҥi biӇu Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam do bà NguyӉn
Thӏ Bình, Ӫy viên Trung ѭѫng Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam tham gia
công viӋc trù bӏ hӝi nghӏ Pari vӅ ViӋt Nam ÿӃn Pari.
(10 - 11) Lҫn ÿҫu tiên giһc Úc tӯ Bà Rӏa tràn qua Phѭӟc Thái (Long Thành).
(14 - 11) Trung ÿӝi lính Úc ÿӝt kích vào căn cӭ gҫn suӕi Tâm Tình cӫa bӝ phұn Quân y
Phân khu lúc 11 giӡ ÿêm. Bӝ phұn bҧo vӋ cӭ phát hiӋn nә súng, diӋt 7 tên.
(21 - 11) TiӇu ÿoàn 3 (thuӝc trung ÿoàn 4) ÿánh ÿӗn Hêlêna. KӃ hoҥch bӏ lӝ, ÿӏch rút ra
ngoài ÿánh tұp hұu, 36 chiӃn sƭ hy sinh. Hai ÿêm sau, trung ÿoàn 4 cùng tiӇu ÿoàn lӵc lѭӧng
Long Thành lҥi vây ÿánh ÿӗn Hêlêna lҫn nӳa. Sau 45 phút tҩn công, ÿӗn Hêlêna bӏ phá, tiӇu
ÿoàn ÿӏch lӟp bӏ diӋt, lӟp bӓ chҥy.
(30 - 11) TiӇu ÿoàn 3 phөc kích diӋt gӑn trung ÿӝi lính Úc tҥi khu vӵc Suӕi KhӃ khi
chúng lén ÿánh vào căn cӭ. Tӯ ÿó, bӑn Úc rút hӃt quân vӅ Bà Rӏa, không dám tràn qua Long
Thành nӳa.
(6 - 12) Lӵc lѭӧng vNJ trang Long Khánh (vùng căn cӭ Suӕi Chӗn, Bình Lӝc, Bҧo Vinh
A, B) diӋt ÿӝi “bình ÿӏnh” gӗm 75 tên, phá tan ÿӝi phòng vӋ dân sӵ cӫa ÿӏch.

27.3 Page 263

▲back to top


(16 - 12) Ĉoàn ÿҥi biӇu Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam tham dӵ +͡i
ngh͓ Pari vӅ ViӋt Nam, do ông Trҫn Bӱu KiӃm, Ӫy viên Ĉoàn chӫ tӏch kiêm Trѭӣng ban liên
Oҥc ÿӕi ngoҥi cӫa Mһt trұn Dân tӝc Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam làm trѭӣng ÿoàn ÿӃn Pari.
(Sau này, bà NguyӉn Thӏ Bình, Bӝ trѭӣng Bӝ Ngoҥi giao Chính phӫ Cách mҥng lâm thӡi Cӝng
hòa miӅn Nam ViӋt Nam làm trѭӣng ÿoàn).
(22 - 12) Theo chӍ thӏ cӫa TӍnh ӫy U1 vӅ viӋc chuҭn bӏ cѫ sӣ vұt chҩt bên trong thӏ xã
Biên Hòa cho ÿӧt tҩn công vào Xuân Kӹ Dұu, thӏ ӫy Biên Hòa cӱ ÿӗng chí Châu Văn Hoàng vӅ
phө trách Bí thѭ xã Tam HiӋp; ÿӗng chí Bҧy Hoa vӅ HiӋp Hòa, Tam HiӋp; ÿӗng chí Sáu A ÿã
ÿào ÿѭӧc 10 hҫm bí mұt ӣ Gò Me (mӛi hҫm chӭa ÿѭӧc 1 tiӇu ÿӝi), ÿѭa lӵc lѭӧng biӋt ÿӝng vӅ
bám trө.
(25 - 12) Sau khi dӵ lӉ Noel, 24 lính Mӻ kéo ra trѭӟc sân nhà thӡ dành riêng cho lính Mӻ
ӣ Long Khánh, giѭѫng cao 2 lá cӡ Mһt trұn giҧi phóng và treo 4 khҭu hiӋu phҧn ÿӕi chiӃn tranh
xâm lѭӧc ViӋt Nam.
(29 - 2) Ĉӗng chí Hӗ Quӕc Nghӏ ÿѭӧc cӱ vӅ phө trách giao liên công khai cӫa thӏ xã Biên
Hòa. Tӯ hai giao liên công khai là NguyӉn Thӏ Mây và Trѭѫng Thӏ Ngӑc ÿã phát triӇn thêm
hàng chөc ngѭӡi khác: vұn chuyӇn 100 kg chҩt nә TNT vào nӝi ô, 500 viên ÿҥn.
1969
– Tháng Giêng. Trѭӟc tình hình Mӻ ngөy tҩn công mҥnh hòng tiêu diӋt quân chӫ lӵc và
các cѫ sӣ cách mҥng, bình ÿӏnh nông thôn. Trung ѭѫng Cөc quyӃt ÿӏnh sҳp xӃp chiӃn trѭӡng:
Thành lұp Ban cán sӵ T7 và Bӝ tѭ lӋnh T7 trӵc tiӃp chӍ ÿҥo ÿӏa bàn Bà Rӏa - Long Khánh và
phân khu 4. Ĉӗng chí NguyӉn Trӑng Tâm ÿѭӧc cӱ làm Bí thѭ Ban cán sӵ; ÿӗng chí Lѭѫng Văn
Nho giӳ chӭc Tѭ lӋnh trѭӣng.
* TӍnh ӫy Biên Hòa, Bà Rӏa - Long Khánh quán triӋt chӫ trѭѫng cӫa Trung ѭѫng Cөc,
bám ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng, chӕng càn, diӋt ÿӏch, phá kӃ hoҥch bình ÿӏnh nông thôn cӫa kҿ thù.
* Cѫ sӣ mұt Tѭ Hoa chӣ mӝt chuyӃn xe than trong ÿó có chӭa súng K54 và lӵu ÿҥn tӯ
+ѭng Lӝc vӅ Gò Me.
(15 - 1) Hai trung ÿoàn bӝ binh thuӝc sѭ 18 ngөy chia làm 3 mNJi càn vào Phѭӟc Nguyên
(Long Thành) vӟi sӵ hӝ tӕng cӫa 4 trӵc thăng và 2 phҧn lӵc bҳn dӑn ÿѭӡng quyӃt tóm gӑn ÿoàn
công tác cӫa tӍnh và lӵc lѭӧng ӣ ÿây. Lӵc lѭӧng du kích và ÿҥi ÿӝi 1 phҧn công ÿánh lui nhiӅu
ÿӧt xung phong cӫa ÿӏch, nhѭng cuӝc chiӃn không cân sӭc: giһc chiӃm ÿѭӧc nhiӅu vӏ trí quan
trӑng, ÿӕt phá hàng chөc nóc nhà, ÿӃn tӕi ÿӏch rút. DiӋt 70 tên lính, trong ÿó có 3 tên Mӻ, 1
máy bay lên thҷng bӏ bҳn rѫi. 16 cán bӝ chiӃn sƭ hy sinh, cҧ chi bӝ và du kích Phѭӟc Nguyên
chӍ còn 2 ÿӗng chí. Vӟi thành tích chӕng càn này, xã Phѭӟc Nguyên ÿѭӧc Bӝ chӍ huy miӅn tһng
thѭӣng Huân chѭѫng chiӃn công hҥng I.
(20 - 1) Ĉӏch mӣ trұn càn hӛn hӧp vào khu vӵc cӱa khҭu Phѭӟc Thái. Công binh huyӋn
và du kích chӕng trҧ tӯ sáng sӟm ÿӃn xӃ chiӅu thì hӃt ÿҥn, phҧi chém vè dѭӟi sình.
– Tháng 2. Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh ÿӝt nhұp ҩp Tân Phú (ӣ nӝi ô thӏ xã), ÿánh
rã bӑn tӅ ҩp và phòng vӋ dân sӵ, thu 21 súng.
(17 - 2) 40 chiӃn sƭ biӋt ÿӝng và 80 chiӃn sƭ trinh sát sѭ ÿoàn 5 tӯ Hѭng Lӝc bҵng nhiӅu
ngҧ ÿѭӡng bí mұt lүn công khai vào ém quân ӣ các hҫm bí mұt tҥi Gò Me.
(22 - 2) Quân và dân miӅn Nam mӣ ÿӧt tiӃn công ÿӗng loҥt vào hѫn 400 mөc tiêu cӫa
ÿӏch, 36 thành phӕ, thӏ xã, hѫn 100 quұn lӷ, thӏ trҩn, 35 Sӣ chӍ huy, 38 sân bay, 17 khu hұu cҫn
Oӟn.

27.4 Page 264

▲back to top


(23 - 2) Ӣ Biên Hòa, hiӋu lӋnh tҩn công là nhӳng loҥt pháo bҳn vào sân bay Biên Hòa và
Quân ÿoàn 3 ngөy. Do kӃ hoҥch bӏ lӝ (do tên ThӃ ra chiêu hӗi) nên ÿҥi bӝ phұn sѭ ÿoàn 5 bӏ
giһc chұn không qua sông Ĉӗng Nai ÿѭӧc. Mӝt trung ÿoàn ÿã ÿánh thiӋt hҥi nһng 3 tiӇu ÿoàn
biӋt ÿӝng quân ngөy ӣ khu vӵc Nhà thѭѫng ÿiên, thu hút ÿӏch trong thӏ xã kéo nhau vӅ ÿó;
trung ÿoàn còn lҥi cӫa sѭ 5 phҧi chuyӇn hѭӟng hoҥt ÿӝng lên Quӕc lӝ 20 ÿӇ thu hút ÿӏch nhҵm
phân tán chúng.
* Ӣ khu vӵc kho Long Bình, pháo binh dӝi trúng nhiӅu mөc tiêu bên trong, nhѭng 2
trung ÿoàn 4 và 33 cùng ÿҥi bӝ phұn tiӇu ÿoàn 2 ÿһc công Biên Hòa bӏ ÿӏch chһn ÿánh tӯ bên
ngoài không vào ÿѭӧc. ChӍ có ÿҥi ÿӝi 9 (tiӇu ÿoàn ÿһc công) lӑt vào ÿѭӧc trong kho Long Bình;
Wҩn công khu ÿӗi 58, làm nә hàng chөc dãy kho bom ÿҥm và nhiên liӋu. Ĉӏch huy ÿӝng 1 trung
ÿoàn xe tăng hàn kín lӕi vào ra kho Long Bình. Ĉҥi ÿӝi 9, ngoài ÿҥi ÿӝi trѭӣng và 1 chiӃn sƭ
thóat ra ngoài, sӕ còn lҥi hy sinh.
* Mӝt ÿҥi ÿӝi sѭ ÿoàn 5 ÿѭӧc lӋnh ÿánh vào nhà giam Tân HiӋp ÿӇ giҧi thóat ÿӗng bào và
ÿӗng chí ta bӏ ÿӏch giam giӳ, nhѭng trên ÿѭӡng hành quân bӏ ÿӏch phөc kích tҥi suӕi Săn Máu,
Kҫu hӃt hy sinh.
* Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã do ÿӗng chí Sáu A chӍ huy cùng mӝt ÿҥi ÿӝi trinh sát cӫa sѭ ÿoàn 5
Wӯ các hҫm bí mұt ӣ Gò Me tiӃn công tiêu diӋt ÿӗn bҧo an ӣ ga Biên Hòa. Lӵc lѭӧng này tiӃn
ÿánh Ty cҧnh sát, nhѭng do ta không khӕng chӃ ÿѭӧc sân bay Biên Hòa, nên trӵc thăng vNJ
trang giһc ÿã phҧn kích dӳ dӝi. Ĉӗng chí Sáu A bӏ thѭѫng và chiӃn ÿҩu tӟi viên ÿҥn cuӕi cùng
thì hy sinh, các chiӃn sƭ khác rút vӅ Gò Me, ém ӣ Vàm Tàu và mҩy ngày sau mӟi rút vӅ chiӃn
khu Ĉ.
* Tӯ sáng 23 - 2, bӑn ÿӏch tiӇu khu Biên Hòa và chi khu Ĉӭc Tu càn quét vào Gò Me, bҳt
ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ, tӏch thu vNJ khí. Lӵc lѭӧng thӏ xã sau ÿӧt này bӏ thiӋt hҥi nһng, lӵc lѭӧng bên
ngoài và vùng ven không cӫng cӕ lҥi nhanh ÿѭӧc. Ĉó là nguyên nhân gây nên tình trҥng khó
khăn kéo dài sau này ӣ thӏ xã Biên Hòa.
(26 - 2) Tҩn công quân lính Úc tҥi Tam HiӋp và phөc kích ÿánh 19 xe tiӃp viӋn.
* Quân và dân Biên Hòa cùng vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang miӅn liên tөc tҩn công, bҳn phá các
Fөm quân Mӻ ӣ kho hұu cҫn Long Bình, sân bay Biên Hòa diӋt gҫn 2.000 tên ÿӏch, phá hӫy 190
máy bay.
(29 - 2) Mӝt tiӇu ÿoàn lính Mӻ thuӝc lӳ 199 phӕi hӧp vӟi bӑn ӣ Phѭӟc Lý càn qua Sӣ
'ӯa (Phѭӟc Khánh, Nhѫn Trҥch) ÿӃn tӕi, ÿӏch chӕt lҥi mӝt ÿҥi ÿӝi lính Mӻ ӣ ngã ba Giӗng
6ҳn. 2 giӡ sáng 30/2 du kích Phú Hӳu dѭӟi sӵ chӍ huy cӫa ÿӗng chí NguyӉn QuyӃt ChiӃn ÿã
ÿánh mìn xung phong và chiӃm lƭnh trұn ÿӏa, diӋt 1 trung ÿӝi Mӻ, thu 1 ÿҥi liên, 10 AR 15, 5
thùng ÿҥn. Sáng 1/3 Mӻ rút giao lҥi cho 1 tiӇu ÿoàn biӋt ÿӝng quân ngөy. Bӑn này chia ra ÿóng
ӣ các chӕt ӣ Giӗng Sҳn, Vàm 24, gò Hai Vành, gò Lò Rèn.
– Tháng 3. Du kích Lê A (Bình Lӝc) ÿã ném 2 tҥc ÿҥn vào bӑn sƭ quan ngөy ӣ quán Ngӑc
+ѭѫng (thӏ xã Long Khánh), diӋt và làm bӏ thѭѫng 40 tên.
(4 - 3) ÿêm 3, rҥng ngày 4, 5 du kích Phú Hӳu tұp kích chӕt gò Hai Vành, diӋt gӑn 1
trung ÿӝi biӋt ÿӝng quân, thu 12 súng AR 15, 1 ÿҥi liên, 1 côn 45...
(16 - 3) Bao vây, tҩn công căn cӭ ÿóng quân cӫa lính Thái Lan (Hҳc báo) tҥi xã Lӝc An,
huyӋn Long Thành.
(19 - 3) Tҩn công lӳ ÿoàn 3 sѭ ÿoàn 1 kӷ binh Mӻ, diӋt và làm bӏ thѭѫng 23 tên.
(Cuӕi tháng 3) HuyӋn Nhѫn Trҥch cӫng cӕ lҥi công binh xѭӣng và phát ÿӝng phong trào
thu thұp bom ÿҥm lép ÿӇ chӃ tҥo mìn ĈH, lӵu ÿҥn gài, thӫ pháo, mìn ÿánh tăng. Nhӡ ÿó lӵc

27.5 Page 265

▲back to top


Oѭӧng du kích và vNJ trang ÿã có vNJ khí tӵ tҥo ÿӇ chӕng giһc.
– Tháng 4. Tҥi thӏ xã Biên Hòa, ÿӏch tăng cѭӡng viӋc lùng sөc, kiӇm tra tӡ khai gia ÿình
Jҳt gao. Phòng thӫ nӝi ô, ÿӏch tăng cѭӡng: tiӇu ÿoàn 58 bҧo an, 1 tiӇu ÿoàn lính thӫy ÿánh bӝ, 1
chi ÿoàn xe tăng, 1 ÿҥi ÿӝi cҧnh sát dã chiӃn, 1 ÿҥi ÿӝi quân cҧnh. Trên sông là các ÿӝi giang
thuyӅn tuҫn tra ngày lүn ÿêm. VӅ lӵc lѭӧng cѫ ÿӝng, có tiӇu ÿoàn 1 biӋt ÿӝng quân ÿóng ӣ Hӕ
Nai, tiӇu ÿoàn 2 biӋt ÿӝng quân ÿóng ӣ Tân Phong; tiӇu ÿoàn 3 biӋt ÿӝng quân và tiӇu ÿoàn 3
Eӝ binh (sѭ 18) ÿóng ӣ nӝi ô Bình Trѭӟc.
(20 - 4) Ĉӏch bao vây tҩn công căn cӭ Lõm cӫa thӏ ӫy Biên Hòa ӣ HiӋp Hòa. Lúc ÿó, Ĉӝi
biӋt ÿӝng thӏ xã và nhóm cán bӝ phong trào sau ÿӧt Xuân Kӹ Dұu ÿã vӅ bám trө hҫm bí mұt ӣ
xóm Hòa Quӟi (ҩp Tam Hòa, xã HiӋp Hòa). Tӯ các hҫm bí mұt, các chiӃn sƭ ÿánh trҧ quyӃt liӋt
suӕt ÿêm 20 - 4 ÿӃn 21 - 4 thì hӃt ÿҥn nên phҧi mӣ ÿѭӡng máu thoát khӓi vòng vây, hàng chөc
chiӃn sƭ hy sinh. KӃ ÿó, ÿӏch tăng cѭӡng ruӗng bӕ, tung mұt thám dò la khҳp nѫi ÿӇ ÿón bҳt cán
Eӝ ta. Ĉây là tình trҥng khó khăn nhҩt ӣ thӏ xã Biên Hòa, TӍnh ӫy U1 cӱ ÿӗng chí HuǤnh Văn
Lòng vӅ làm Bí thѭ Ban cán sӵ kiêm Thӏ ÿӝi trѭӣng Biên Hòa cùng các ÿӗng chí khác tiӃp tөc
bám trө ҩp Bình Ĉa, phө trách chӍ ÿҥo 2 xã Tam HiӋp và HiӋp Hòa.
(1 - 5) LӉ ÿһt viên ÿá ÿҫu tiên xây cҩt Nhà máy lӑc ÿѭӡng Biên Hòa (700 triӋu kinh phí,
60.000 tҩn sҧn xuҩt hàng năm).
(4 - 5) 2 trӵc thăng Mӻ ÿөng nhau và nә tan cách Biên Hòa 10km vӅ Tây Bҳc: 8 ngѭӡi
phi hành ÿoàn ÿӅu tӱ nҥn.
(8 - 5) Bӝ ÿӝi sѭ ÿoàn 5 cӫa miӅn kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng tҩn công ÿӏch ӣ Tҫm
Bung, Suӕt Cát, ngã ba Ông Ĉӗn tiêu diӋt chiӃn ÿoàn 45 (thuӝc sѭ 10) ngөy. Cùng ngày quân ta
Wҩn công Trung ÿoàn 43 và 52 cӫa ÿӏch ӣ phía Bҳc Long Khánh.
(11 - 5) Lӵc lѭӧng vNJ trang tҩn công mҥnh vào nѫi ÿóng quân cӫa lính Thái Lan tҥi Bình
6ѫn diӋt gӑn hai ÿҥi ÿӝi và làm bӏ thѭѫng 200 tên.
(15 - 5) Tӵ vӋ Tam HiӋp (Biên Hòa) ÿһt mìn ӣ bãi tұp lái xe cӫa lính ngөy, diӋt 1 sƭ quan
và 2 lính. Ĉӏch bӓ hҷn bãi tұp.
(19 - 5) Ĉӝi biӋt ÿӝng và trinh sát thӏ xã Long Khánh phӕi hӧp sѭ ÿoàn 5 cӫa MiӅn tҩn
công ÿӗn Hoàng DiӋu cӫa sѭ ÿoàn 18 ngөy, phá hӫy hҫu hӃt các trұn ÿӏa pháo cӫa ÿӏch và gây
cho chúng tәn thҩt nһng.
(20 - 5) Chi bӝ xã Tân Phú, Tân Ĉӏnh (Vƭnh Cӱu) bí mұt ÿѭa ÿһc công tӍnh vӅ tұp kích
Eҵng pháo binh vào chi khu Công Thanh và bót Rҥch Ĉông, bҳn sұp 17 nhà lính, diӋt 31 tên
Eҧo an.
(23 - 5) Pháo binh bҳn 12 tên lӱa vào sân bay Biên Hòa.
(25 - 5) Ĉoàn 10 ÿánh chìm tàu chӣ dҫu 13 ngàn tҩn.
(26 - 5) Mӝt bӝ phұn cӫa Sѭ 5 MiӅn tұp kích ÿӏch ӣ yӃu khu Gia Ray bҳn cháy 4 xe tăng,
diӋt 30 tên ÿӏch. Quân ta phөc kích trên quӕc lӝ 1 ÿRҥn tӯ Suӕi Cát ÿӃn ngã ba Ông Ĉӗn bҳn
cháy 8 xe và diӋt nhiӅu tên lính cӫa trung ÿoàn thiӃt giáp 11 cӫa ÿӏch tӯ căn cӭ Suӕi Râm cӭu
viӋn cho Gia Ray.
(31 - 5) TiӇu ÿoàn 1 ÿһc công tӍnh tұp kích vào cөm pháo cӫa Mӻ ӣ Bà Cô (ThiӋn Tân):
phá hӫy 5 khҭu pháo; ÿӗng thӡi ÿһc công tҩn công vào cөm pháo Ba Dӕc: hӫy 2 pháo 155; và
ÿánh mìn bӑn lính sѭ 18 ngөy ӣ Tân Ĉӏnh, diӋt 30 tên.
(2 - 6) Sѭ ÿoàn 5 tұp kích lӳ ÿoàn 8 “Kӷ binh bay” cӫa Mӻ ӣ Trà Tân 3. Ĉӏch dӵa vào
công sӵ cӫa ҩp chiӃn lѭӧc chӕng trҧ kӏch liӋt vӟi sӵ yӇm trӧ cӫa máy bay ném bom phҧn lӵc;

27.6 Page 266

▲back to top


nhѭng ÿӃn gҫn sáng, ta hoàn toàn làm chӫ tình thӃ: diӋt 1 tiӇu ÿoàn Mӻ và phá hӫy trұn ÿӏa
pháo.
(5 - 6) Sau 3 ngày bӏ vây hãm, ÿӃn 18 giӡ ngày 5 - 6, chiӃn ÿoàn 52 ngөy bӏ lӵc lѭӧng sѭ
ÿoàn 5 (miӅn) diӋt gӑn.
(6 - 6 ÿӃn 8 - 6) Thành lұp Chính phӫ Cách mҥng lâm thӡi Cӝng hòa miӅn Nam ViӋt
Nam.
(7 - 6) Tӯ Gò Găng, ÿһc công ta phóng ÿҥn ĈH12 vào sân bay Biên Hòa: hӫy 3 máy bay
F.105, diӋt 2 giһc lái, làm nә banh kho bom Bình Ý.
(17 - 6) Ta bao vây căn cӭ lính Thái Lan ÿóng tҥi Long Thành.
(23 - 6) Lӳ ÿoàn 199 Mӻ phӕi hӧp quân ngөy mӣ cuӝc hành quân hӛn hӧp vӟi qui mô
Oӟn vào khu Rӯng Sác – Lòng Chҧo. 24 - 6 ÿһc công Rӯng Sác phөc kích ÿánh ÿoàn tàu há
Pӗm 12 chiӃc (LCM) chӣ bӑn lính Mӻ tӯ sӕng Lòng Tàu vào sông Ông Kèo: 3 tàu chìm, 3 tàu
cháy, 4 tàu hӓng nһng cùng 200 tên lính Mӻ bӏ chìm xuӕng sӕng. Ĉһc biӋt, trұn này, ta diӋt
ÿѭӧc tàu chӍ huy và bҳn hӓng máy bay trӵc thăng, tѭӟng hai sao Ĉa - vít bӏ trúng ÿҥn gãy cӝt
Vӕng.
(24 - 6) TiӇu ÿoàn 2 ÿһc công U1 ÿánh mӝt ÿѫn vӏ lính Mӻ càn vào căn cӭ ӣ ÿӗi 30 Hѭng
Nghƭa, huyӋn Trҧng Bom (nay là huyӋn Thӕng Nhҩt) bҳn rѫi mӝt máy bay, diӋt 200 tên.
* Du kích BӃn Nôm - Ĉӏnh Quán chһn ÿánh mӝt ÿѫn vӏ kӷ binh thiӃt giáp Mӻ diӋt 25 tên.
(14 - 7) Ĉӏch dӑn bãi trҧng Ĉӗng Lӟn, trҧng Hang Nai khu Xóm Mӟi (VNJng Gҩm): trӵc
thăng cҫn cҭu ÿә xuӕng 45 xe tăng và xe ӫi, có cҧ loҥi T.52 (xe ӫi hҥng nһng) quyӃt phá banh
ÿӏa hình khu căn cӭ cӫa ta. ĈӃn 16/7 lӵc lѭӧng vNJ trang mӣ ÿӧt tҩn công diӋt: 2 xe M.113 và
ngày 20 - 7 ÿӏch hoҧng hӕt tháo và cҭu xe ӫi T.52 ÿi. Phong trào diӋt xe cѫ giӟi (trong gҫn 2
tháng, ÿӏch ӫi phá khu Lòng Chҧo) ÿã bҳn cháy 20 xe ÿӏch và diӋt hàng trăm tên ÿӏch. Tuy
nhiên, ÿây là thӡi kǤ khó khăn cӫa ta; phҧi khoét ÿҩt mà ӣ, bám dân mà sӕng.
(16 - 7) Các chiӃn sƭ pháo binh Biên Hòa bҳn súng lӟn vào kho bom Bình Ý cӫa ÿӏch ӣ
Eҳc sân bay Biên Hòa làm nә tung 3.000 quҧ bom na - pan.
(1 - 8) Tӯ 1 - 8 ÿӃn 15 - 9 ta tiӃn công ÿӏch ӣ gҫn 40 thành phӕ, thӏ xã, 60 sӣ chӍ huy tӯ
Fҩp trung ÿoàn trӣ lên, hѫn 300 sân bay quân sӵ, nhiӅu bӃn tàu và khu hұu cҫn.
(14 - 8) Long Khánh: bӁ gãy trұn càn cӫa sѭ ÿoàn 18 ngөy ÿánh vào Bình Lӝc.
(23 - 8) LӉ khánh thành nhà máy giҩy thӭ hai cӫa công ty Cogido tҥi Khu kӻ nghӋ Biên
Hòa.
(3 - 9) Hӗ Chӫ tӏch qua ÿӡi.
* Trong 15 ngày sau 3 - 9, Ĉҥi ÿӝi 240 (Long Thành – Nhѫn Trҥch) và du kích các xã
Phú Hӳu, Phѭӟc Thӑ, Long Phѭӟc liên tөc ÿánh ÿӏch: diӋt 40 tên, trong ÿó có 1 tiӇu ÿӝi lính
0ӻ.
(12 - 9) Ĉӝi viên trinh sát mang bí danh J2 thuӝc ÿӝi trinh sát Long Khánh dùng mìn
ÿánh vào trө sӣ tình báo CIA cӫa Mӻ tҥi Long Khánh diӋt 4 tên, làm bӏ thѭѫng 3 tên Mӻ.
(13 - 9) Ĉӝi viên trinh sát mang bí danh J3 ÿӝi trinh sát Long Khánh dùng lӵu ÿҥn ném
vào xe quân cҧnh ngөy diӋt và làm bӏ thѭѫng 7 tên ÿӏch.
(21 - 9) Du kích xã Phѭӟc Thӑ (huyӋn Nhѫn Trҥch) dүn mӝt tә cӫa tiӇu ÿoàn 445 dùng
Eӝc phá ÿánh tan 4 ө ngҫm ӣ chӕt Da Quy.
(24 - 9) Ĉӏch tung trung ÿoàn “Hҳc báo” (Thái), 2 tiӇu ÿoàn ngөy và lӵc lѭӧng Mӻ thuӝc

27.7 Page 267

▲back to top


Oӳ 199 cùng xe tăng, xe ӫi mӣ cuӝc càn lӟn dӑc theo lӝ 17 tӯ Dӕc Sӓi ÿӃn Ba Lѭѫng.
(25 - 9) Bӝ ÿӝi 445 Bà Rӏa - Long Khánh phá tan 5 ө ngҫm cӫa lính Úc, diӋt 19 tên, thu
14 súng.
* Trung ÿoàn 4 chӫ lӵc cӫa T7 phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi Long Thành phөc kích ÿӏch trên lӝ 15
ÿRҥn Phѭӟc Thái phá hӫy 15 xe, diӋt nhiӅu sinh lӵc ÿӏch.
(11 - 10) Cho ÿӃn thӡi ÿLӇm này, ÿӏch ÿã cày ӫi, phá sҥch hàng trăm hecta rӯng chӗi phía
tây lӝ 15 và bҳt ÿҫu ӫi càn xuӕng vѭӡn tѭӧc. Phía Ĉông lӝ 15, ÿӏch dùng chҩt ÿӝc, B.52 rҧi
thҧm và dӝi pháo bҫy theo tӑa ÿӝ (có ngày ÿӏch bҳn 10.000 quҧ pháo xuӕng khu vӵc nam Suӕi
&ҧ). Ĉӗng thӡi, ÿӏch mӣ nhiӅu cuӝc càn quét vӟi lӵc lѭӧng hӛn hӧp, có phi pháo yӇm trӧ. Cán
Eӝ và chiӃn sƭ cách mҥng ӣ vùng Long Thành, Nhѫn Trҥch gһp phҧi nhiӅu khó khăn và thiӋt hҥi
Oӟn.
(11 - 11) Sáu chiӃn sƭ biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh tҩn công căn cӭ pháo binh ngөy ӣ
phía Ĉông Nam thӏ xã phá sұp hai dãy nhà, diӋt và làm bӏ thѭѫng 20 tên ÿӏch, phá hӫy 1 ÿLӋn
ÿài.
(12 - 11) Lӵc lѭӧng vNJ trang tҩn công sân bay Biên Hòa, phá hӫy 23 máy bay, diӋt gҫn
100 tên Mӻ ngөy.
(19 - 11) Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh ÿánh vào “Bӝ chӍ huy hành quân ViӋt Mӻ”
diӋt 13 sƭ quan tӯ ÿҥi úy ÿӃn ÿҥi tá, phá hӫy hai máy bay ÿӏch.
(Cuӕi tháng 11 ÿҫu tháng 12) khӣi công xây dӵng Nhà máy Trө - Bê tông tҥi Khu kӻ
nghӋ Biên Hòa. Vӟi diӋn tích 1.812 mét vuông, dӵ trù sҧn xuҩt 4.800 trө bê tông mӛi năm. Mӝt
Vӕ máy móc trang bӏ tҥi Nhà máy do Chính phӫ Trung Hoa tһng trong khuôn khә chѭѫng trình
Kӧp tác kinh tӃ Hoa - ViӋt.
(15 - 12) Y tá NguyӉn Văn Thѫi ӣ Ĉӗng Lӟn (Nhѫn Trҥch) dùng AK bҳn trӵc thăng
UH6, trұn mӣ ÿҫu cho phong trào hҥ máy bay rà thҩp và làm phá sҧn cái gӑi là “chiӃn thuұt ong
ruӗi”. Sau ÿó, du kích Phѭӟc An, ÿҥi ÿӝi 240, du kích cao su Bình Sѫn liên tөc bҳn rѫi nhiӅu
trӵc thăng.
* Phong trào diӋt máy bay rà thҩp ÿӗng thӡi phát triӇn vӟi chӫ trѭѫng ÿҭy mҥnh hoҥt
ÿӝng vNJ trang phá kӃ hoҥch bình ÿӏnh diӉn ra khҳp các xã Bình Sѫn, Phú Hӝi, Lӝc An, Tam
An, Phѭӟc ThiӅn, Phú Thҥnh. Ĉһc biӋt, du kích An Lӧi ÿã gài trái ӣ Trung tâm cӝng ÿӗng tҥi
Cây ĈLӋp, diӋt 40 tên, trong ÿó có phó tӍnh Biên Hòa là thiӃu tá Nhүn; thu 30 súng. ChiӃn công
này ÿѭӧc Bӝ chӍ huy MiӅn tһng Huân chѭѫng chiӃn công hҥng II.
(Cuӕi năm) Ĉӗng chí Ba Ĉҩu và ChiӃn (Ĉһc công U1) ÿѭӧc tӵ vӋ mұt xã Tam HiӋp dүn
ÿѭӡng, tҩn công kho ÿҥn cӫa Quân ÿoàn 3 ngөy (gҫn nhà máy cao su). Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa 2 tә
Wӵ vӋ mұt Bình Ĉa và An Hҧo, 2 ÿӗng chí ÿã vѭӧt qua nhiӅu lӟp rào kӁm gai, dùng mìn ÿánh nә
tung kho xăng dҫu và bom ÿҥn cӫa ÿӏch (cháy nә suӕt 4 ngày ÿêm).
* Ban Công vұn thӏ xã Biên Hòa bӕ trí ÿӗng chí Năm Bҧo làm phu khuân vác ӣ bӃn chӣ
ÿҥn cӫa Mӻ (gҫn Nhà máy Cogido). Lӧi dөng lúc bӑn Mӻ tuҫn tra ÿi ngӫ, ÿӗng chí Năm Bҧo ÿã
Jҳn ngòi nә chұm vào quҧ bom 500 cân Anh vӯa ÿѭӧc ÿѭa lên xe chuҭn bӏ vӅ kho Long Bình.
Vài giӡ sau, bom nә, làm nә tung kho bom Long Bình.
1970
* Ĉҥi hӝi phân khu 4.
* Ĉӏch mӣ nhiӅu cuӝc càn quét tұp trung thӵc hiӋn kӃ hoҥch “bình ÿӏnh cҩp tӕc”.
* Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng cӫa Bӝ chӍ huy miӅn, Bӝ tѭ lӋnh “T7” mӣ chiӃn dӏch “CD”

27.8 Page 268

▲back to top


Kѭӟng chӫ yӃu là ÿӏa bàn Bà Rӏa - Long Khánh, Biên Hòa, mà trӑng ÿLӇm là Long Khánh. Mөc
tiêu chӫ yӃu cӫa chiӃn dӏch nhҵm tiêu diӋt mӝt bӝ phұn sinh lӵc ÿӏch, cӫng cӕ thӃ ÿӭng chân
trên ÿӏa bàn Ĉông Bҳc Sài Gòn, hӛ trӧ cho các lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng ÿҭy chiӃn tranh du kích,
phá hӓng, phá vӥ bӝ máy kìm kҽp cӫa ÿӏch ӣ vùng nông thôn chiӃn lѭӧc.
* Fontain H. phát hiӋn di tích mӝ chum ӣ Phú Hòa (Xuân Lӝc) thuӝc thӡi ÿҥi sҳt sӟm.
(20 - 1) 24 giӡ ÿêm, ÿoàn pháo binh tӍnh tӯ Chân Chùa (Vƭnh Cӱu) bҳn 20 quҧ ÿҥn H.12
vào sân bay Biên Hòa, cháy 8 trӵc thăng, làm nә kho bom, cҧ sân bay Biên Hòa rӵc lӱa suӕt 3
tiӃng ÿӗng hӗ.
(21 - 2) Ĉӏch bҳt ÿҫu kӃ hoҥch “Lӝt da khu lòng chҧo”: 200 lѭӧt trӵc thăng cҫn cҭu/ngày,
200 xe tăng, xe ӫi hoҥt ÿӝng liên tөc. Lӵc lѭӧng cách mҥng rút qua Long ĈLӅn.
– Tháng 3. Mӝt trung ÿoàn lính Thái Lan kӃt hӧp vӟi quân ngөy mӣ cuӝc càn 12 ngày
vào căn cӭ Phú Mӻ, Phѭӟc ThiӅn. Quân giҧi phóng chӕng trҧ quyӃt liӋt nhѭng bӏ tәn thҩt nһng
QӅ.
(1 - 3) Quân giҧi phóng Biên Hòa bҳn pháo vào căn cӭ Nѭӟc Trong, sân bay, bӝ tѭ lӋnh
Vѭ ÿoàn 1 bӝ binh Mӻ diӋt 900 tên ÿӏch, phá hӫy nhiӅu máy bay, xe quân sӵ và kho tàng.
(2 - 3) Thành lұp Công binh xѭӣng thӏ xã Long Khánh, chӃ tҥo mìn ĈH cung cҩp cho các
ÿӝi trinh sát và biӋt ÿӝng thӏ xã; sau chӃ tҥo hӋ thӕng pháo.
(16 - 3 ÿӃn 18 - 3) Ĉҥi hӝi Ĉҥi biӇu Ĉҧng bӝ Phân khu 4 tә chӭc tҥi Bàu Ngӛng (Bình
6ѫn). Trên 60 ÿҥi biӇu tham dӵ. Ĉҥi hӝi bҫu Ban Chҩp hành phân khu 4 gӗm 9 ngѭӡi do ÿӗng
chí Lê Ĉình Nhѫn làm Bí thѭ.
(18 - 3) Mӻ gây ÿҧo chánh ӣ Campuchia. Ĉӗng thӡi ӣ miӅn Nam Mӻ ngөy tăng cѭӡng
ÿánh phá ác liӋt ӣ nhiӅu nѫi. Ӣ miӅn Ĉông, ÿӏch tұp trung ÿánh vào chiӃn khu Ĉ, căn cӭ Biên
Hòa, Bà Rӏa và ÿҭy mҥnh cѭӡng ÿӝ bình ÿӏnh xã ҩp. Mùa khô 1970, ÿӏch cho 4 xe tăng yӇm trӧ
và xe ӫi, bҳt ÿҫu ӫi sҥch tӯ Hӕ Nai vào Chân Chùa, Bà Mӑi, toan tiӃn lên ӫi tӯ Ông Bình, Hóc
Ông Tҥ, cҫu 17, cҫu 19 vӅ Cây Gáo hòng làm sҥch ÿӏa hình ÿӭng chân cӫa ta. Theo chӍ ÿҥo cӫa
7Ӎnh ӫy (U1), quyӃt giӳ chiӃn trѭӡng cho tӍnh và cho lӵc lѭӧng. Do ÿó, các xã Ĉҥi An, Tân
Ĉӏnh, ThiӋn Tân tә chӭc thành liên xã chӕng ÿӏch phá rӯng, dùng mìn ĈH gài trong gӕc gây và
B40 ÿánh xe cѫ giӟi. ĈӃn tháng 6/1970 âm mѭu phá rӯng cӫa giһc bӏ chһn ÿӭng, diӋt nhiӅu xe
Wăng và xe cѫ giӟi.
(23 - 3) KӃ hoҥch ӫi phá “lӝt da” khu lòng chҧo Nhѫn Trҥch kӃt thúc, ÿӏch ӫi sҥch 110
km2 rӯng cây và chúng ÿã phҧi trҧ giá ÿҳt vӟi 43 xe tăng và xe ӫi bӏ diӋt, 20 máy bay bӏ bҳn rѫi
và hàng trăm tên ÿӏch phҧi bӓ xác.
(26 - 3) Ban cán sӵ Khu 7, Bӝ tѭ lӋnh quân khu 7 triӋu tұp Hӝi nghӏ ӣ Rӯng Lá: QuyӃt
ÿӏnh mӣ “chiӃn dӏch CD”, tӯ 26 – 3 - 70 ÿӃn tháng 7 - 70, lҩy Bà Rӏa – Long Khánh là hѭӟng
tiӃn công ÿӏch, Xuân Lӝc là trӑng ÿLӇm.
(31 - 3) Lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân giҧi phóng Biên Hòa bҳn súng lӟn mãnh liӋt vào
Făn cӭ Nѭӟc Trong, các sân bay cӫa ÿӏch, căn cӭ cӫa Bӝ tѭ lӋnh sѭ ÿoàn bӝ binh Mӻ sӕ 1, diӋt
900 tên Mӻ và lính Thái Lan, phá hӫy nhiӅu máy bay, xe quân sӵ và kho tàng.
(Cuӕi tháng 3) Sau khi dùng chҩt ÿӝc hóa hӑc, phӫ pháo và cho lính can phát quang làm
“trҳng” Rӯng Sác, ÿӏch cho rҵng căn cӭ cӫa Ĉoàn 10 ÿóng ӣ Sӣ Dӯa nên tұp trung bom, pháo
Kӫy diӋt suӕt 1 tuҫn; mӛi ÿêm trút hàng ngàn trái pháo, ÿã xóa 280 hecta dӯa. Thӡi ÿLӇm này,
các ÿѫn vӏ cӫa Long Thành – Nhѫn Trҥch, kӇ cҧ Phân khu 4, Ĉoàn 10, trung ÿoàn 4, trung ÿoàn
274 không bám ÿѭӧc xã ҩp, phҧi chӏu cҧnh thiӃu gҥo, thiӃu muӕi, thiӃu thuӕc; ÿѭӡng giao liên
Eӏ ÿӭt, ÿLӋn ÿài không liên lҥc ÿѭӧc, xã ÿӭt liên lҥc vӟi huyӋn, huyӋn ÿӭt liên lҥc vӟi Phân khu,

27.9 Page 269

▲back to top


Phân khu ÿӭt liên lҥc vӟi Trung ѭѫng Cөc.
– Tháng 4. Hai ÿӝi viên trinh sát thӏ xã Long Khánh dùng tҥc ÿҥn ÿánh 2 trұn, diӋt 70 tên
“bình ÿӏnh” và cҧnh sát trên ÿѭӡng ÿi ruӗng bӕ vùng ven trӣ vӅ.
(22 - 4) Thӏ ÿӝi Biên Hòa diӋt 8 tên “bình ÿӏnh nông thôn” khi chúng ÿi sөc sҥo ӣ HiӋp
Hòa.
(25 - 4) Ba du kích mұt Bình Lӝc ÿánh tҥc ÿҥn vào tiӋm ăn Ba ThӃ (ӣ nӝi ô thӏ xã Long
Khánh), diӋt và làm bӏ thѭѫng 40 sƭ quan ngөy, trong ÿó có 2 ÿҥi úy Mӻ, 5 tên chӍ huy bӑn
“bình ÿӏnh”.
(30 - 4) Du kích và ÿӗng bào Suӕi Cát nәi dұy, ÿӕt vӓ xe, ÿһt chѭӟng ngҥi vұt, cҧn giao
thông, ÿӕt ÿXӕc bao vây ÿӗn do mӝt trung ÿӝi bҧo an ÿóng giӳ. Bӑn lính hӕt hoҧng bҳn bӯa bãi
làm 2 ÿӗng bào bӏ thѭѫng. Ĉӗng bào khiêng 2 ngѭӡi bӏ thѭѫng ra Long Khánh biӇu tình chӕng
ÿӕi bҳn pháo và ÿòi bӗi thѭӡng thiӋt hҥi, phong trào lan rӝng ÿӃn Bҧo Vinh và Bình Lӝc.
– Tháng 5. Hai tiӇu ÿoàn trung ÿoàn 4 (T7) vây ép ÿӗn Bình Lӝc, do mӝt trung ÿӝi bҧo
an chӕt giӳ, tiêu diӋt gӑn mӝt tiӇu ÿoàn cӫa sѭ 18 ngөy ÿi cӭu viӋn và bҳt nhiӅu tù binh.
* Lӧi dөng trӡi tӕi, 4 ÿӗng chí bӏ ÿӏch giam ӣ nhà giam Tân HiӋp ÿã trèo tѭӡng vѭӧt
ngөc, nhҳm hѭӟng Tân Phong vӅ căn cӭ: Phҥm Chánh Trӵc, NguyӉn Tҩn Ngӑc, NguyӉn Bùi,
Lê Trung Cang.
– Tháng 6. Du kích Bình Sѫn và ÿҥi ÿӝi 207 ÿánh tan mӝt trұn càn cӫa lính Thái Lan vào
Făn cӭ, tiêu diӋt 50 tên ÿӏch.
– Tháng 7. Hàng trăm ÿӗng bào thӏ xã Long Khánh biӇu tình chӕng tăng thuӃ, ÿòi giҧm
giá gҥo, giá hàng.
(23 - 7) TiӇu ÿoàn 6 ÿһc công khu (D6) phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang An Lӝc tҩn công
trѭӡng huҩn luyӋn biӋt kích Núi Thӏ cӫa Mӻ, diӋt 157 tên ÿӏch, phá hӫy nhiӅu phѭѫng tiӋn quân
Vӵ cӫa ÿӏch, trong ÿó có mӝt tên cӕ vҩn Mӻ.
(30 - 7) Khӣi công xây dӵng Nhà máy nông - ngѭ - cѫ VINAPRO (ViӋt Nam kӻ nghӋ
ÿӝng cѫ công ty) do 2 công ty Nhұt Bҧn (NICHMEN và YANMAR) ÿҫu tѭ tҥi Khu kӻ nghӋ
Biên Hòa.
(24 - 9) LӉ ÿһt viên ÿá ÿҫu tiên xây dӵng Nhà máy thӫy tinh KATEDO. Ĉây là nhà máy
có ba lò nҩu thӫy tinh, trang bӏ máy móc tӵ ÿӝng; có năng suҩt 100 tҩn mӛi ngày.
(5 - 11) Ba trinh sát vNJ trang ÿánh vào quán bar Ly Ly: diӋt 11 tên Mӻ và mӝt sӕ sƭ quan
ác ôn ngөy.
(19 - 11) BiӋt ÿӝng thӏ xã Xuân Lӝc - Long Khánh tұp kích Bӝ chӍ huy hành quân ViӋt –
0ӻ: diӋt 13 sƭ quan Mӻ và ngөy, 5 tên khác bӏ thѭѫng, phá 2 máy bay trӵc thăng.
– Tháng 12. Tҥi Xuyên Mӝc, tiӇu ÿӝi 445 tұp trung lӵc lѭӧng diӋt mӝt ÿҥi ÿӝi lính bҧo an
ÿóng ӣ ÿӗn Cây Da.
(Cuӕi năm) Theo báo cáo tәng kӃt năm 1970 cӫa HuyӋn ӫy Nhѫn Trҥch: “Ta ÿánh 117
trұn lӟn nhӓ, diӋt 198 tên ÿӏch, có 30 tên Mӻ, bҳn cháy 6 trӵc thăng, diӋt 9 xe quân sӵ, 4 xe ӫi,
hy sinh 116 chiӃn sƭ du kích và lӵc lѭӧng huyӋn; 162 cán bӝ cѫ sӣ không chӏu ÿѭӧc ác liӋt phҧi
chiêu hӗi, 21 ÿӗng chí bӏ ÿӏch bҳt sӕng, mҩt 102 súng; vӅ dân chúng, 41 ngѭӡi chӃt, 47 ngѭӡi bӏ
thѭѫng, 452 ngѭӡi bӏ ÿӏch bҳt tù ÿày”. Ĉây là bӭc tranh chung vӅ tình hình khó khăn cӫa năm
1970 ӣ khu vӵc này.
1971

27.10 Page 270

▲back to top


* TӍnh Biên Hòa có 6 quұn: Ĉӭc Tu (15 xã), Công Thanh (12 xã), Long Thành (8 xã), Dƭ
An (8 xã), Nhѫn Trҥch (14 xã), Tân Uyên (8 xã); tәng cӝng 72 xã chia ra 196 ҩp, 65 xã có tә
chӭc hành chánh, còn 7 xã chѭa ÿѭӧc tә chӭc vì không có dân cѭ. DiӋn tích tәng cӝng 19.360
Pүu và dân sӕ gҫn 500.000 ngѭӡi.
Ĉҫu năm) ChӍ thӏ 01 - CT cӫa Trung ѭѫng Cөc: Thành lұp Phân khu Bà Rӏa; ÿӗng chí
Lê Ĉình Nhѫn làm Bí thѭ.
* TiӇu ÿoàn mӝt, hai cӫa ÿһc công U1 (Biên Hòa) ÿѭӧc rút lên thành lұp lӵc lѭӧng ÿһc
công miӅn (ÿoàn 113).
– Tháng 1. Thӏ ӫy Biên Hòa ÿóng tҥi khu vӵc núi Sóc Lu(1) ; thӏ ÿӝi Biên Hòa tә chӭc
chӕng cuӝc càn cӫa Mӻ ngөy có xe tăng, pháo binh yӇm trӧ, diӋt 100 tên ÿӏch, bҧo vӋ Thӏ ӫy
rút lui an toàn.
(5 - 2) Lính Mӻ mӣ cuӝc càn cҩp tiӇu ÿoàn vào căn cӭ Thӏ ӫy Biên Hòa ӣ Bҳc Trҧng
Bom (khu núi Gia Nhang – Gia KiӋm). Ĉӝi bҧo vӋ cӫa Thӏ ӫy, gӗm 4 ÿӗng chí, bám công sӵ và
dùng mìn tӵ tҥo ÿánh trҧ, diӋt 175 tên Mӻ, bҳn rѫi 2 trӵc thăng.
– Tháng 3. Du kích Bình Lӝc (Long Khánh) ÿánh vào rҥp Ĉӗng Tâm diӋt và làm bӏ
thѭѫng 47 tên ÿӏch.
(28 - 3) Ĉҫu tháng 3, HuyӋn ӫy Nhѫn Trҥch trӣ vӅ bám trө theo triӅn Xóm Hӕ (Long
Tân). Ĉӏch phát hiӋn, nên 28 tháng 3 ÿӏch tұp hӧp 2 tiӇu ÿoàn (sѭ 18), 1 tiӇu ÿoàn lính Mӻ (lӳ
199), 3 ÿҥi ÿӝi bҧo an, 45 xe (có xe ӫi và xe phun lӱa) càn quét vào Xóm Hӕ nhҵm hӕt gӑn lӵc
Oѭӧng. Ta chӕng trҧ ÿӃn 17 giӡ chiӅu thì ÿӏch co cөm trên ÿӗi liӅn bӏ ta tұp kích bҵng cӕi và
B40 làm tәn thҩt nһng; và nhân ÿó, toàn bӝ HuyӋn ӫy rút vӅ ÿӭng chân ӣ phía Nam sӣ Bàu
ĈLӅu.
– Tháng 4. Liên quân Mӻ - Úc - ngөy mӣ cuӝc càn lӟn hòng xoá sә chiӃn khu Minh Ĉҥm
(29[3]). Lӵc lѭӧng du kích các xã ven chiӃn khu Minh Ĉҥm phӕi hӧp vӟi tiӇu ÿoàn 445 ÿánh
ÿӏch, tiêu diӋt hàng trăm tên ÿӏch, phá hӓng nhiӅu xe tăng và bҳn rѫi 5 máy bay cӫa ÿӏch. Sau
25 ngày ÿêm dӕc lӵc ÿánh phá, ÿӏch phҧi kӃt thúc cuӝc càn quét vӟi thҩt bҥi nһng nӅ.
(15 - 4) Ĉӏch dùng trӵc thăng ÿә quân ÿánh úp căn cӭ Rӯng Sác. Các chiӃn sƭ ÿҥi ÿӝi 5
Ĉһc công thӫy Ĉoàn 10 bҳn rѫi 1 trӵc thăng. Ĉӏch tăng cѭӡng máy bay ném bom và pháo bҫy
Kӫy diӋt trұn ÿӏa suӕt mӝt ngày: 4 chiӃn sƭ hy sinh, 9 ÿӗng chí bӏ thѭѫng, 3 mҩt tích. Hѫn 3 năm
ÿӭng chân ӣ khu Rӯng Sác, sau trұn ÿánh tàn khӕc này, C5 chӍ còn lҥi 6 chiӃn sƭ.
– Tháng 5. Bӝ chӍ huy miӅn quyӃt ÿӏnh nhұp Phân khu 5 và U1 (Biên Hòa) và phân khu
Bà Rӏa thành phân khu Thӫ Biên gӗm: Thӏ xã Biên Hòa, huyӋn Vƭnh Cӱu (30[4]) và mӝt sӕ
huyӋn Thӫ Dҫu Mӝt. Bí thѭ: Ĉӗng chí NguyӉn Văn Trung, phó Bí thѭ: Phan Văn Trang và Tѭ
OӋnh: ÿӗng chí NguyӉn Hӗng Lâm (Hai Bӭa). Ĉӗng chí Phan Văn Trang trӵc tiӃp là Bí thѭ Thӏ
ӫy Biên Hòa, cҩp ӫy gӗm 11 ÿӗng chí, có 4 thӏ ӫy viên phө trách quân sӵ; tҩt cҧ cán bӝ thӏ xã
có 131 ÿӗng chí. VӅ vNJ trang, biên chӃ lҥi thành 2 ÿҥi ÿӝi ÿһc công: 1 phө trách kho Long Bình,
1 ÿҥi ÿӝi pháo phө trách sân bay Biên Hòa và 1 trung ÿӝi biӋt ÿӝng phө trách thӏ xã. Tәng quân
Vӕ: 217 chiӃn sƭ.
* Sáp nhұp Xuân Lӝc và Ĉӏnh Quán thành huyӋn Xuân Lӝc; thӏ xã Long Khánh trӵc
thuӝc Phân khu lãnh ÿҥo. TӍnh ӫy giҧi thӇ TiӇu ÿoàn 2, thành lұp bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng K8. HuyӋn
thành lұp thêm các ÿӝi ÿһc công – công binh và ÿӝi pháo phөc vө chiӃn trѭӡng.
(1) Nay thuӝc huyӋn Thӕng Nhҩt.
(29[3]) ChiӃn khu Minh Ĉҥm nay thuӝc Bà Rӏa - VNJng Tàu.
(30[4]) Vƭnh Cӱu lúc này gӗm cҧ Trҧng Bom.

28 Pages 271-280

▲back to top


28.1 Page 271

▲back to top


(1 - 5) NghiӋp ÿoàn lao ÿӝng chi bӝ H12 khu kӻ nghӋ Biên Hòa lãnh ÿҥo công nhân tә
chӭc cuӝc mít tinh nhân ngày Quӕc tӃ lao ÿӝng. Hѫn 2.500 công nhân tham gia và hѫn 50
ngѭӡi lái xe lam và các biӇu ngӳ ÿòi dân sinh, dân chӫ, ÿòi tăng lѭѫng giҧm giӡ làm cho công
nhân. Cuӝc mít tinh biӃn thành cuӝc tuҫn hành kéo dài tӯ quұn Ĉӭc Tu ÿӃn phѭӡng Tân Mai
Gӑc Quӕc lӝ 15.
* 1.500 công nhân làm nghӅ lái xe lô, xe lam ÿҩu tranh phҧn ÿӕi nhà cҫm quyӅn nhұp
trên 200 chiӃc xe lam mӟi ÿӇ chèn ép xe cNJ.
* Ĉӗng chí Phҥm Văn Lѭѫng (ÿҧng viên mұt tҥi xã Bӱu Long) ÿã vұn ÿӝng 1.000 công
nhân cӫa 18 nhà máy xay ÿá ӣ Bӱu Long, Tân Thành ÿình công vӟi yêu sách ÿòi tăng lѭѫng và
phө cҩp ÿҳt ÿӓ. Cuӝc ÿҩu tranh thành công, chӫ ÿӗng ý tăng lѭѫng 10%.
– Tháng 6. Phân khu Bà Rӏa tұp trung mӝt sӕ lӵc lѭӧng chӫ yӃu cӫa hai trung ÿoàn chӫ
Oӵc và tiӇu ÿoàn 6 ÿһc công phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn cao su Châu Ĉӭc, Xuân Lӝc
ÿánh ÿӏch trên lӝ 2, tiêu diӋt 1.873 tên ÿӏch, lӵc lѭӧng bҧo an, dân vӋ, tӅ xã ӣ các vùng cao bӏ
ÿánh thiӋt hҥi nһng.
(10 - 6) NghiӋp ÿoàn nông dân Biên Hòa thành lұp, ra mҳt nhân dân tҥi nhà hӝi ӣ Bình
Ĉa. Hѫn 200 ÿҥi biӇu tham dӵ ÿã ÿӅ ra ÿѭӧc tôn chӍ, mөc ÿích cӫa nghiӋp ÿoàn và mӝt sӕ yêu
sách chính ÿáng vӅ viӋc bӗi thѭӡng thiӋt hҥi cho nông dân khi chiӃm ruӝng ÿӇ mӣ rӝng Khu kӻ
nghӋ.
– Tháng 8. Ĉӗng chí Lê A và tә du kích dùng mìn ĈH tҩn công ÿӗn Bình Lӝc; hӫy 1 xe,
diӋt 8 tên bҧo an, làm bӏ thѭѫng 9 tên khác, thu 6 súng.
(1 - 8) Quân giҧi phóng tiӃn công sân bay Biên Hòa, diӋt 571 tên Mӻ - ngөy, ÿánh thiӋt
Kҥi nһng 3 tiӇu ÿoàn Mӻ - ngөy, gӗm 1 tiӇu ÿoàn kӷ binh không vұn Mӻ, mӝt tiӇu ÿoàn bҧo vӋ
sân bay, 1 tiӇu ÿoàn thám thính quân ÿoàn ngөy sӕ 3, phá hӫy 74 máy bay các loҥi, 13 xe quân
Vӵ. Sân bay bӏ tê liӋt trong 5 ngày.
(13 - 8) Quân giҧi phóng tiӃn công khu hұu cҫn Long Bình thiêu hӫy hòan toàn 118 kho,
phá hӓng 42 kho chӭa bom ÿҥn, phá hӫy hѫn 150.000 tҩn bom ÿҥn và chҩt nә.
(31 - 8) Các lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân giҧi phóng tiӃn công sân bay Biên Hòa, phá hӫy
12 máy bay, 1 kho bom, diӋt hѫn 50 tên giһc lái, nhân viên kӻ thuұt và cӕ vҩn Mӻ.
(3 - 9) Nhân mùa lӉ Vu Lan 1971, chùa Ĉӏnh Quang tә chӭc lӉ cҫu nguyӋn hòa bình.
Hàng trăm tăng ni, phұt tӱ ÿӫ các thành phҫn, kӇ cҧ tӯ Sài Gòn ÿә vӅ tham dӵ. Cuӝc lӉ kéo dài
ÿӃn ngày 8 - 9. Trong dӏp này, ngày 7 - 9 Phұt tӱ ThiӋn Phѭӟc nói chuyӋn vӟi 3.000 ngѭӡi
tham dӵ, lên án âm mѭu “ViӋt Nam hóa chiӃn tranh” cӫa Mӻ là nhҵm kéo dài chiӃn tranh.
(10 - 9) Quân giҧi phóng tiӃn công sân bay Biên Hòa, phá hӫy và phá hӓng gҫn 200 máy
bay Mӻ, làm nә tung 4 kho chӭa bom (gӗm 1.000 quҧ bom), phá hӫy 2 nhà sӱa chӳa máy bay
và nhiӅu thiӃt bӏ khác trong sân bay, diӋt hàng trăm tên giһc lái, sƭ quan và nhân viên kӻ thuұt
cao cҩp Mӻ - ngөy.
(15 - 9) Trung ÿoàn 33 phөc kích ÿánh ÿӏch tҥi Hàm Hinh (Xuân Lӝc) diӋt 40 tên, phá
Kӫy 8 xe quân sӵ.
(16 - 9) Tҥi huyӋn Long Thành, ÿӗng bào biӇu tình trên lӝ 15, ÿRҥn Long Phѭӟc, phҧn
ÿӕi “Bҫu cӱ ÿӝc diӉn” cӫa chӃ ÿӝ ngөy Sài Gòn.
(17 - 9) TiӇu ÿoàn 6 ÿһc công tұp kích chi khu Ĉӏnh Quán diӋt 90 tên ÿӏch, trong ÿó có 6
Fӕ vҩn Mӻ.
(18 - 9) Du kích Bình Lӝc dùng tҥc ÿҥn ÿánh vào rҥp hát Ĉӗng Tâm (lҫn thӭ 2) ӣ thӏ xã

28.2 Page 272

▲back to top


Long Khánh, diӋt 47 tên Mӻ ngөy. Trұn ÿánh này, Ĉӝi du kích Bình Lӝc mӝt lҫn nӱa ÿѭӧc tһng
thѭӣng Huân chѭѫng giҧi phóng hҥng II.
(21 - 9) Tӕi 21, bӑn phòng vӋ dân sӵ ҩp Bҧo Vinh A, ÿã bҳn chӃt 2 cô gái và làm bӏ
thѭѫng vӧ cӫa ông Năm Ĉӭc. Chi bӝ Bҧo Vinh A và Thӏ ӫy Long Khánh lãnh ÿҥo nhân dân tә
chӭc biӇu tình, cҧ thӏ xã phҧn ÿӕi bӑn phòng vӋ dân sӵ giӃt ngѭӡi, ÿòi bӗi thѭӡng cho nҥn nhân.
Ĉoàn biӇu tình kéo vӅ chùa Vƭnh Khánh (nay là Long Thӑ) thì ÿӏch kéo ÿӃn ÿàn áp khӕc liӋt
Eҵng phi tiӉn và lӵu ÿҥn cay. Ĉoàn biӇu tình dùng gҥch ÿá chӕng lҥi và bom xăng tӵ tҥo ÿӕt xe
Fҧnh sát, ÿӕt thҿ cӱ tri, vҩt chѭӟng ngҥi vұt làm tê liӋt giao thông. Ĉӏch cho trӵc thăng bҳn bӯa
vào chùa làm 2 ÿӗng bào chӃt và hàng chөc ngѭӡi khác bӏ thѭѫng. Cuӝc biӇu tình sau ÿó liên
Wөc diӉn ra cho ÿӃn ngày 3 – 12 - 1971.
(23 - 9) Thѭӡng vө TӍnh ӫy Long Khánh lãnh ÿҥo cuӝc biӇu tình hѫn 1.000 ngѭӡi tham
gia, phҧn ÿӕi cuӝc bҫu cӱ ÿӝc diӉn cӫa chính quyӅn ThiӋu.
(20 và 25 - 9) Ĉӝi pháo binh thӏ xã Biên Hòa phá hӫy 3 máy bay ÿӏch.
(1 - 10) Phong trào chӕng trò hӅ bҫu cӱ Tәng thӕng cӫa NguyӉn Văn ThiӋu phát triӇn ӣ
thӏ xã Biên Hòa; nhҩt là khu vӵc Khu kӻ nghӋ Biên Hòa, chӧ Biên Hòa, trѭӡng Ngô QuyӅn.
* 100 thѭѫng phӃ binh căng biӇu ngӳ phҧn ÿӕi trò hӅ bҫu cӱ ÿӝc diӉn.
(2 - 10) Ĉӝi pháo binh Biên Hòa phӕi hӧp vӟi ÿӝi pháo cҩp trên pháo kích vào sân bay,
%ӝ Tѭ lӋnh Quân ÿoàn 3 ngөy, diӋt 107 tên ÿӏch. Ĉây là trұn pháo kích lӟn nhҩt cӫa ta kӇ tӯ
tháng 7 năm 1969.
(3 - 10) Hѫn 900 công nhân, nông dân, hӑc sinh tӯ Tam HiӋp lên Biên Hòa biӇu tình
chӕng ÿӕi tә chӭc bҫu cӱ ÿӝc diӉn cӫa chính quyӅn Sài Gòn. NhNJng ngѭӡi biӇu tình dӵng rào
Fҧn, chһn giao thông ÿӏch, xé băng cӡ, hình NguyӉn Văn ThiӋu, ÿӕt cháy 2 xe Mӻ.
* Ӣ Long Khánh, 6.000 ngѭӡi, bao gӗn nhân dân thӏ xã cùng công nhân cao su ÿә vào thӏ
xã ÿҩu tranh tӕ cáo trò bҫu cӱ ÿӝc diӉn cӫa NguyӉn Văn ThiӋu.
* Các chiӃn sƭ trinh sát cӫa khu tұp kích 1 ÿҥi ÿӝi Mӻ ӣ Bҳc lӝ 1, khu vӵc Trà Tân, diӋt
35 tên, bҳn rѫi 1 máy bay.
* Trung ÿoàn 33 pháo kích vào căn cӭ Hoàng DiӋu (Long Khánh) khi ÿӏch tұp trung bҫu
Fӱ, diӋt 21 tên.
* Tҥi huyӋn cao su, du kích phӕi hӧp vӟi trung ÿoàn 4 tұp kích chi cҧnh sát Ông QuӃ,
Bàu Sen, diӋt 34 tên ÿӏch phá hӫy 3 xe quân sӵ.
* Sѭ ÿoàn Thái Lan, vӟi tên gӑi “Báo Ĉen”, ÿánh thuê cho quân Mӻ tҥi Long Thành
cuӕn cӡ vӅ nѭӟc sau 4 năm chúng gây tӝi ác trên ÿҩt Long Thành.
(17 - 10) Ĉҥi ÿӝi ÿһc công cӫa trung ÿoàn 33 tұp kích vào các ҩp Bҧo Bình 1, 2, 3, diӋt
10 tên ÿӏch.
(Trung tuҫn tháng 10) Nhӡ Xã trѭӣng KiӃn xã Long Phѭӟc làm nӝi ӭng, ta ÿӝt kích kho
chӭa vNJ khí lҩy 32 súng.
(23 - 10) Ĉӏch ÿѭa 1 tiӇu ÿoàn thuӝc trung ÿoàn 43 ngөy cùng lӵc lѭӧng bҧo an và dân vӋ
càn quét khu vӵc Tân Phong. Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Xuân Lӝc (cùng sӵ hӛ trӧ cӫa ÿҥi ÿӝi 1
trung ÿoàn 4 cӫa khu) ÿánh 6 trұn, diӋt 196 tên, bӁ gãy trұn càn.
(12 - 11) Quân giҧi phóng tiӃn công mãnh liӋt căn cӭ không quân Biên Hòa, phá hӫy 234
máy bay, 2 kho bom ÿҥn, và 1 kho phө tùng sӱa chӳa máy bay, gҫn 100 tên Mӻ - ngөy, phҫn
Oӟn là sƭ quan, giһc lái bӏ tiêu diӋt.

28.3 Page 273

▲back to top


– Tháng 12. Quân ÿánh thuê Úc và Tân Tây Lan rút khӓi nhӳng nѫi ÿóng quân trên ÿӏa
bàn Biên Hòa vӅ nѭӟc.
* Lӵc lѭӧng C240 Nhѫn Trҥch phөc kích diӋt gӑn tiӇu ÿӝi dân vӋ VNJng Gҩm, thu 5 súng,
1 PCR 25. Ĉây là trұn ÿánh mӣ màn cho bѭӟc chuyӇn mình cӫa phong trào, sau thӡi kǤ ác liӋt
1971.
(14 - 12) Các lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân giҧi phóng miӅn Nam tiӃn công phá hӫy khu
kho bom ÿҥn lӟn cӫa Mӻ - ngөy ӣ Thành Tuy Hҥ (thuӝc Biên Hòa). Hàng nghìn tҩn bom, ÿҥn
ÿҥi bác bӏ phá hӫy. TiӃng nә làm rung chuyӇn thành phӕ Sài Gòn trong 12 giӡ liӅn.
1972
Trung ѭѫng Cөc và Quân ӫy miӅn vҥch kӃ hoҥch tҩn công ÿӏch nhҵm tiêu diӋt sinh lӵc
ÿӏch, mӣ rӝng vùng giҧi phóng, ÿánh bҥi chѭѫng trình Bình Ĉӏnh cӫa ÿӏch, tҥo thӃ giành thҳng
Oӧi tҥi hӝi nghӏ Paris.
%ӝ chӍ huy miӅn chӫ trѭѫng giҧi thӇ phân khu Bà Rӏa và phân khu Thӫ Biên, thành lұp
WӍnh Biên Hòa và Bà Rӏa – Long Khánh trӵc thuӝc Quân khu miӅn Ĉông. TӍnh Biên Hòa tách
làm hai: 1/ Biên Hòa nông thôn: Các huyӋn cӫa tӍnh Biên Hòa cNJ và thêm huyӋn Dƭ An, Thӫ
Ĉӭc, Tân Uyên; 2/ Thӏ xã Biên Hòa.
– Tháng 1. Bӝ ÿӝi huyӋn Tân Uyên (nay thuӝc Bình Dѭѫng) cùng du kích tҩn công chi
khu quұn lӷ cùng các ҩp chiӃn lѭӧc, phá tan bӝ máy chính quyӅn ÿӏch ӣ các ҩp, giҧi tán các ÿӝi
dân vӋ.
(7 - 1) Lӵc lѭӧng vNJ trang Phân khu Thӫ Biên tҩn công kho ÿҥn cӫa ÿӏch ӣ Bình Ý (Vƭnh
&ӱu), hӫy diӋt 10 tҩn ÿҥn và rӕc-kӃt.
– Tháng 2. Công nhân Khu kӻ nghӋ, Nhà máy xay ÿá Bӱu Long, công nhân Long Bình,
ÿӗng bào Công giáo ӣ Tam HiӋp ÿҩu tranh chính trӏ vӟi ÿӏch chӕng bҳt thanh niên ÿi lính, lөc
soát nhà cӱa, chùa chiӅn, nhà thӡ.
* Xã giҧi phóng Thái Bình ÿѭӧc thành lұp. Xã này nҵm trên ÿѭӡng Cҫu Dҥt thuӝc ÿӏa
phұn xã Phѭӟc Thái (Long Thành). Ĉây là xã giҧi phóng kiӇu mүu do chính quyӅn cách mҥng
xây dӵng quҧn lý mӣ ÿҫu cho phong trào xây dӵng vùng giҧi phóng ӣ ÿây.
* Trung ÿoàn 4 phөc kích diӋt 100 tên ÿӏch ӣ Cӕng Dҫu (Long Ĉҩt) (nay thuӝc tӍnh Bà
5ӏa - VNJng Tàu).
- Tháng 3. 300 công nhân khuân vác ӣ Long Bình và tài xӃ Hãng thҫu xây dӵng RMK -
BRJ ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng.
* 1.500 công nhân ӣ 22 nhà máy xay ÿá Bӱu Long do chi bӝ mұt tҥi ÿây lãnh ÿҥo ÿҩu
tranh ÿòi tăng lѭѫng, cҧi thiӋn ÿӡi sӕng.
(8 - 3) Du kích Phѭӟc Thái ÿӝt kích vào ҩp giҧi tán ÿӝi phòng vӋ dân sӵ, thu súng, trang
Eӏ cho du kích. Ĉây là trұn tҩn công kӃt hӧp vNJ trang binh vұn; cҧ trung ÿӝi dân vӋ ra nӝp súng
và nhiӅu gia ÿình sau ÿó ÿã ÿӝng viên con em gia nhұp lӵc lѭӧng du kích.
(31 - 3) Trung ѭѫng Cөc mӣ chiӃn dӏch NguyӉn HuӋ: Quân và dân ta mӣ ÿӧt tҩn công
ÿӏch trên toàn miӅn. Vùng Bà Rӏa – Long Khánh, trung ÿoàn 4 và trung ÿoàn 3 quân khu cùng
Eӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng tҩn công ÿӗng loҥt 80 ҩp chiӃn lѭӧc và các chi khu quân sӵ ÿӏch, diӋt ÿӗn
bót trên các lӝ 1, 15, 2, 23... mӣ rӝng vùng làm chӫ. Các xã phía Nam – Bҳc lӝ 1, lӝ 20 Xuân
/ӝc – Ĉӏnh Quán và các xã ÿӗn ÿLӅn cao su nәi dұy “ÿӗng khӣi”, lӵc lѭӧng vNJ trang bӭt rút 4
Yӏ trí ÿóng ÿӗn cӫa ÿӏch: Trѭӡng Sѫn, Cҫu Mӟi, Bҧo Bình, Gia Lào và cҫu Nam Hà; trung ÿoàn
33, trên lӝ 1 ÿánh tiêu hao nһng liên ÿӝi bҧo an 313 ngөy và mӝt ÿҥi ÿӝi bҧo an ӣ ÿӗn Lҥc Sѫn,

28.4 Page 274

▲back to top


Eӭt rút ÿӗn Gia Lào. Tҥi thӏ xã Long Khánh, K8 và biӋt ÿӝng tҩn công các cѫ quan ÿҫu não cӫa
ÿӏch, phá nә kho ÿҥn cӫa Sѭ ÿoàn 18 ngөy.
- Tháng 4. Tҥi Biên Hòa, 200 công nhân xuӕng ÿѭӡng, cӱ 15 ÿҥi diӋn ÿӃn ÿҩu tranh tҥi
Tòa hành chánh tӍnh.
* Hàng trăm ÿӗng bào Công giáo vùng Tam HiӋp ÿҩu tranh quyӃt liӋt vӟi lӵc lѭӧng cҧnh
sát bҳt lính. Quҫn chúng kéo ÿӃn vây Chi khu Ĉӭc Tu (Tam HiӋp) chұn 13 xe cҧnh sát, bҳt 4
tên buӝc viên tӍnh phó Biên Hòa, quұn trѭӣng Ĉӭc Tu xuӕng giҧi quyӃt..
(10 - 4) Ĉӝi ÿһc công huyӋn Nhѫn Trҥch, do ÿӗng chí NguyӉn Văn QuyӃt làm ÿӝi
trѭӣng, tҩn công kho bom cӫa ÿӏch tҥi Thành Tuy Hҥ, phá hӫy 10 dãy kho gӗm 10.000 tҩn ÿҥn
pháo và hóa chҩt. Ĉoàn 10 Rӯng Sác bҳn cháy 5 tàu giһc trên sông Lòng Tàu.
(11 - 4) Bӝ chӍ huy các lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân Giҧi phóng miӅn Nam ViӋt Nam ra
PӋnh lӋnh cho toàn thӇ cán bӝ, chiӃn sƭ bӝ ÿӝi chӫ lӵc, bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng, dân quân du kích
trên khҳp các mһt trұn: 1/ Nêu cao tinh thҫn quyӃt chiӃn quyӃt thҳng, ÿánh thұt mҥnh, thҳng
thұt to, tiêu diӋt nhiӅu sinh lӵc và phѭѫng tiӋn chiӃn tranh cӫa ÿӏch; 2/ Hӛ trӧ ÿҳc lӵc cho ÿӗng
bào ӣ các vùng ÿӏch còn tҥm thӡi kiӇm soát, tiӃn công và nәi dұy ÿӅu khҳp; 3/ Nghiêm chӍnh
chҩp hành chính sách 10 ÿLӇm cӫa Chính phӫ Cách mҥng lâm thӡi Cӝng hòa miӅn Nam ViӋt
Nam, kӃt hӧp chһt chӁ ÿӏch vұn và tác chiӃn...
(12 - 4) Lӵc lѭӧng vNJ trang Thӫ Biên bҳt ÿҫu thӵc hiӋn nhiӋm vө trӑng tâm: “mӣ mҧng,
Pӣ vùng trên lӝ 2 và lӝ 23”.
* Tҥi Long Ĉҩt tiӇu ÿoàn mӝt trung ÿoàn 4 diӋt 21 xe ÿӏch.
* Tҥi Bà Tô, Xuyên Mӝc tiӇu ÿoàn 1 diӋt ÿҥi ÿӝi 386 và 2 trung ÿӝi bҧo an ÿӏch.
* Hàng loҥt các nѫi trong tӍnh, du kích phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi tҩn công ÿӏch làm chӫ nhiӅu
vùng.
(19 – 20 - 4) Hàng trăm hӑc sinh ӣ Long Khánh ÿҩu tranh chӕng ThiӋu. Cuӝc ÿҩu tranh
Eӏ ÿàn áp biӃn thành cuӝc bҥo ÿӝng, hӑc sinh dùng gҥch, ÿá, bom xăng tӵ tҥo chӕng lҥi cҧnh
sát, làm cho nhiӅu tên bӏ thѭѫng.
(21 - 4 ÿӃn 10 - 5) Lӵc lѭӧng vNJ trang Xuân Lӝc liên tөc ÿánh trҧ bӑn giһc phҧn kích,
diӋt 30 tên, bӭt rút tua cҫu Nam Hà, làm chӫ phҫn lӟn xã Bҧo Bình. Tҥi xã Bҧo Vinh, du kích
phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng huyӋn ÿánh ÿӏch ÿi càn ӣ rӯng Xà Bang, diӋt 25 tên.
(23 - 4) Ĉҥi ÿӝi ÿһc công 24 (trung ÿoàn 33) tҩn công chi khu Ĉӭc Thҥnh. Sau 35 phút
chiӃn ÿҩu, quân dân ta làm chӫ hoàn toàn chi khu, diӋt 108 tên ÿӏch, phá hӫy hoàn toàn khu
thông tin và kho ÿҥn, 2 xe M113, thu nhiӅu vNJ khí.
(16 - 5) Bí thѭ chi bӝ xã Phѭӟc Tân (ÿ/c Hai Mҧi) cùng 2 du kích diӋt tên thám báo
Thiêm. Bӑn tӅ ngөy tӯ ÿó không dám bung ra hoҥt ÿӝng. Do vұy, liӅn 2 ÿêm sau, cán bӝ xã tә
chӭc ÿӝt kích vào ҩp mít - tinh tuyên truyӅn vӅ ÿѭӡng lӕi cӫa cách mҥng. Ĉӗng bào ÿã ӫng hӝ
cho xã 13.000 ÿӗng và 20 gia ÿình lên Hӝi ÿӗng xã ÿòi ÿѭӧc bung vӅ làm ăn. Sӵ kiӋn này, ÿánh
Gҩu bѭӟc ÿi lên cӫa phong trào cách mҥng Long Thành.
(3 - 6) Trung ÿoàn ÿһc công 113 thành lұp tҥi Suӕi Bà Hào (ChiӃn Khu Ĉ) do ÿӗng chí
NguyӉn Thҥnh Tùng chӍ huy, gӗm 4 tiӇu ÿoàn. TiӇu ÿoàn 1 và 2 ÿһc công Biên Hòa, ÿѭӧc Bӝ
chӍ huy MiӅn quyӃt ÿӏnh ÿLӅu ÿӝng làm nòng cӕt ÿӇ xây dӵng trung ÿoàn ÿһc công 113.
(19 - 6) Ĉѭӧc lӵc lѭӧng vNJ trang hӛ trӧ, mNJi ÿҩu tranh chính trӏ cӫa nhân dân ÿã tҩn công
và bao vây ÿӗn Bҧo Bình 1; ÿêm 20 - 6, ÿӏch rút chҥy, ÿӗng bào phá banh ÿӗn, thu nhiӅu súng
ÿҥn.

28.5 Page 275

▲back to top


* Lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng huyӋn và du kích ÿánh chiӃm ÿӗng loҥt 3 ҩp thuӝc yӃu khu Gia
Ray, ҩp Bҧo Chánh, diӋt và làm tiêu hao 1 ÿҥi ÿӝi ÿӏch.
(30 - 6) Xã ÿӝi trѭӣng Bình Lӝc là Lê A chӍ huy du kích tҩn công ÿӗn Bình Lӝc, diӋt 11
Eҧo an, thu 11 súng. Ĉӗng chí Lê A hy sinh (Chính phӫ truy tһng danh hiӋu Anh hùng lӵc
Oѭӧng vNJ trang nhân dân).
(1 - 8) Ĉoàn pháo binh 174 tҩn công sân bay Biên Hòa diӋt 571 tên Mӻ ngөy. Phá hӫy 74
máy bay các loҥi, 13 xe quân sӵ, 2 ÿài ra-ÿa, 2 kho ÿҥn, 1 kho lѭѫng thӵc và 2 kho thiӃt bӏ
chiӃn tranh cӫa ÿӏch. Sân bay bӏ tê liӋt trong 5 ngày.
(3 - 8) Cuӕi tháng 7, theo lӋnh cӫa miӅn, trung ÿoàn 4 chuyӇn vӅ ÿӭng chân ӣ Bình Sѫn
Yӟi nhiӋm vө mӣ mӝt trұn ÿánh lӟn tiêu diӋt lӵc lѭӧng ÿӏch ӣ Long Thành, Nhѫn Trҥch. HuyӋn
Long Thành dùng lӵc lѭѫng du kích và 207 vây ÿӏch ӣ Bình Sѫn buӝc ÿӏch chi viӋn ÿӇ trung
ÿoàn 4 mӣ trұn diӋt bӑn ÿӏch tiӃp ӭng. Ta chһn ÿánh trung ÿӝi dân vӋ 127 ÿi mӣ ÿѭӡng tӯ nhà
chӫ ra Bàu Ngӛng, diӋt 4 tên thu 2 súng.
(4 - 8) Chһn ÿánh toán dân vӋ ÿi mӣ ÿѭӡng, cách ÿӗn ÿӏch 100 mét, ÿӏch bӏ cô lұp trong
ÿӗn 2 ngày liӅn.
(5 - 8) Dùng mìn diӋt 3 tên lính thuӝc ÿҥi ÿӝi 452 ÿóng ӣ nhà máy Bình Sѫn ÿem cѫm ÿi
tiӃp tӃ cho trung ÿӝi dân vӋ. Ĉêm ta ÿӝt kích vào ÿӗn dân vӋ cҳt hҷn lӝ 25 vây lҩn ÿӗn Bình
6ѫn cho trung ÿoàn 4 và lӵc lѭӧng huyӋn chuҭn bӏ trұn phөc kích.
(7 - 8) Ĉêm 6 rҥng ngày 7 - 8 trung ÿoàn 4 chiӃm lƭnh trұn ÿӏa. ĈӃn 7 giӡ sáng bӑn ÿӏch
Oӑt vào ә phөc kích, lҥi nә mìn diӋt gҫn hӃt trung ÿӝi ÿӏch. 6 chiӃn sƭ và 1 cӕi 60 ly ӣ lҥi giӳ
xác. Ĉӏch ÿLӅu lính ra lҩy xác, bӏ ÿánh thiӋt hҥi nһng phҧi rút vӅ ÿӗn Bình Sѫn. 14 giӡ chiӅu,
ÿӏch tӯ Bình Lâm, Phѭӟc Thái qua chi viӋn; lҥi bӏ phөc kích làm tәn thҩt nһng mà không lҩy
ÿѭӧc xác.
(8 - 8) Ĉӏch huy ÿӝng lӵc lѭӧng tӯ ngã ba Thái xuӕng tiӃp viӋn; quұn trѭӣng Long chӍ
huy và tӍnh trѭӣng Biên Hòa thӏ sát trӵc tiӃp trұn phҧn kích. Trұn chiӃn diӉn ra 6 giӡ thì quân
giҧi phóng hoàn toàn làm chӫ trұn ÿӏa. Trong hai ngày 7 và 8 ta diӋt gӑn tiӇu ÿoàn bҧo an 376,
2 ÿҥi ÿӝi thuӝc liên ÿӝi 345, 1 ÿҥi ÿӝi 238 thuӝc tiӇu ÿoàn 316, có 2 thiӃu tá, 1 ÿҥi úy; bҳt sӕng
37 tên, thu 104 súng, 4 ÿҥi liên, 11 súng M.79, 11 máy, 4 côn 45 có 10 tên tình nguyӋn ӣ lҥi vӟi
cách mҥng; sӕ còn lҥi ÿѭӧc tha vӅ.
(12 - 8) TiӇu ÿoàn 9 ÿһc công Ĉoàn 113 gӗm 57 chiӅn sƭ chia làm 3 mNJi ÿӝt nhұp vào
khu kho ÿӗi 53, ÿһt mìn ӣ các dãy kho. Tӯ 1 giӡ 40 ÿӃn 4 giӡ 30 ngày 13 - 8, khu kho ÿӗi 53 bӏ
Qә tung, phá hӫy 800.000 tҩn bom ÿҥn, 325 tҩn thuӕc nә. TiӃng nә kéo dài 2 ngày ÿêm, 200 tên
lính Mӻ ngөy bӏ chӃt.
* Cùng ngày, lúc 7 giӡ sáng, Trung ÿӝi 3 thuӝc ÿҥi ÿӝi 240, do ÿӗng chí QuyӃt và ÿӗng
chí Hòa chӍ huy tҩn công kho ÿҥn Thành Tuy Hҥ, bom ÿҥn cӫa ÿӏch nә trong 2 giӡ.
(19 - 8) Du kích Bҧo Vinh A và bӝ ÿӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh tұp kích ÿӗn A và
ÿánh chһn tiӃp viӋn tӯ thӏ xã Long Khánh vào, diӋt 39 bҧo an, làm bӏ thѭѫng 5 tên khác, bҳt
Vӕng 1 tên, thu 2 súng.
(26 - 8) Ĉҥi ÿӝi 240 phөc kích trung ÿӝi 120 dân vӋ tăng cѭӡng ÿóng ӣ xã Phѭӟc Long
do tên Bàn ác ôn chӍ huy, diӋt 6 tên, có cҧ tên Bàn; thu 12 súng, 1 M.79, 500 ÿҥn, 2 mìn mo.
Trұn ÿánh ÿã làm cho bӑn ÿӏch ӣ dӑc lӝ 19 co cөm trong ÿӗn, không dám bung ra càn quét nӳa.
Thұm chí, bӑn ÿӏch ngã theo ta, chӕng lҥi lӋnh cӫa cҩp trên. ThӃ kӅm kҽp bӏ phá, dân chúng ÿҩu
tranh mҥnh ÿӇ kéo vӅ vѭӡn cNJ cҩt chòi, phөc hӗi sҧn xuҩt.
(31 - 8) TiӇu ÿoàn pháo thuӝc trung ÿoàn 113 lҥi tiӃp tөc tҩn công sân bay Biên Hòa, phá

28.6 Page 276

▲back to top


Kӫy 12 máy bay, 1 kho bom ÿҥn, diӋt 50 giһc lái, nhân viên kӻ thuұt, cӕ vҩn Mӻ.
(10 - 9) TiӇu ÿoàn pháo binh 174 tӯ trұn ÿӏa pháo tӯ dӕc Ông Hoàng pháo kích vào sân
bay Biên Hòa (ta phӕi hӧp vӟi nӝi tuyӃn), phá hӫy 4 kho bom, 175 máy bay các loҥi, diӋt 24 sƭ
quan Mӻ, 46 sƭ quan ngөy làm cho sân bay ÿӏch ngѭng hoҥt ÿӝng 3 ngày liӅn.
(14 - 9) TiӇu ÿoàn 9 và ÿҥi ÿӝi 128 ÿһc công (Ĉoàn 113) tҩn công khu kho 53 Tәng kho
Long Bình. Ta phá hӫy 200 kho trên 15.000 tҩn bom ÿҥn, xăng dҫu, 17 dãy nhà lính, diӋt và
làm bӏ thѭѫng hѫn 300 tên ÿӏch.
(15 - 9) Du kích Bҧo Vinh A và biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh tҩn công ÿӗn Bӕn Thѭӟc
trên ÿRҥn ÿѭӡng xe lӱa bҳt qua Suӕi RӃt. Ĉӗn Bӕn Thѭӟc rҩt kiên cӕ vӟi nhiӅu lô cӕt chìm nәi,
hàng rào kӁm gai, giao thông hào, mìn; nên viӋc ÿLӅu nghiên chuҭn bӏ cho trұn ÿánh rҩt khó
khăn và nguy hiӇm. Ĉӝi biӋt ÿӝng (do ÿӗng chí Phҥm Thanh Mӯng chӍ huy và ÿӗng chí
NguyӉn Hӗng Nӣ làm chính trӏ viên) ÿã quyӃt ÿӏnh dùng lӵu ÿҥn ÿӇ giҧi quyӃt nhanh chiӃn
trѭӡng. KӃt quҧ, tiêu hӫy ÿӗn Bӕn Thѭӟc, diӋt 26 tên, làm bӏ thѭѫng 5 tên, bҳt sӕng 1 tên.
(27 - 9) Ĉҥi ÿӝi 240 (Nhѫn Trҥch) cùng lӵc lѭӧng trung ÿoàn 4 diӋt gӑn ÿҥi ÿӝi bҧo an
9NJng Gҩm.
(Tháng 10) Giҧi thӇ Phân khu Thӫ Biên, lұp lҥi tӍnh Biên Hòa; ÿӗng chí NguyӉn Trӑng
Cát giӳ chӭc Bí thѭ TӍnh ӫy Biên Hòa. Thӏ xã Biên Hòa trӵc thuӝc Quân khu miӅn Ĉông. Ĉӗng
chí Phan Văn Trang làm Bí thѭ Thӏ ӫy Biên Hòa.
* TӍnh ӫy Biên Hòa tiӃn hành triӇn khai ChӍ thӏ 08 - CT và Nghӏ quyӃt TӍnh ӫy xuӕng các
ban ngành, huyӋn, xã và lӵc lѭӧng mұt.
* Ĉӝi ÿһc công huyӋn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc bә sung thành lұp ÿӝi 12 Trung ÿoàn 10 Rӯng
Sác.
(3 - 10) Ĉҥi ÿӝi 24 ÿһc công (trung ÿoàn 33) tұp kích diӋt ÿӗn Hѭng Lӝc.
* TiӇu ÿoàn 7 và bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng ÿánh chiӃm ҩp Hѭng Lӝc.
* TiӇu ÿoàn 9 cùng du kích ÿánh ҩp Sông Thao và Bàu Hàm phá hӫy 2 khҭu pháo, diӋt
Kѫn 110 tên ÿӏch.
(25 - 10) trung ÿoàn 4 ÿánh thiӋt hҥi nһng ÿҥi ÿӝi bҧo an ӣ Phѭӟc Thӑ; diӋt gӑn ÿҥi ÿӝi
199 ӣ Bà Trѭӡng (Nhѫn Trҥch). Lӵc lѭӧng trung ÿoàn 4 bên ÿông lӝ chһn ÿánh liên tөc các
ÿoàn xe quân sӵ. Ĉӏch ÿLӅu 4 ÿҥi ÿӝi thuӝc liên ÿӝi 3 - 76 ÿi giҧi tӓa lӝ 15 ÿӅu bӏ ÿánh bҥi. Lӝ
15 bӏ cҳt ÿӭt.
* Ĉêm 24 rҥng 25 - 10, lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Long Khánh, du kích xã cùng ÿӗng bào
ÿӏa phѭѫng nәi dұy và tҩn công quân sӵ cùng binh vұn bӭt rút hàng loҥt ÿӗn bót ÿӏch ӣ Bҧo
Bình 2, Bҧo Bình 3, Bҧo Chánh, Bҧo Vinh A, Bҧo Vinh B, Bình Lӝc, Trung Lѭѫng, Suӕi Cát,
&ҭm Mӻ. ĈӃn tháng 11 - 1972, giҧi phóng 4 ҩp Bҧo Bình 1, Bҧo Bình 2, Bình Lӝc và Bҧo
Vinh; vұn ÿӝng ÿѭa 8.000 ÿӗng bào Bình Phú, Suӕi Cát, Bҧo Bình, Bình Lӝc bung vӅ ÿҩt cNJ
Vҧn xuҩt, mӣ rӝng thêm 300 hecta và xây dӵng lӵc lѭӧng du kích bҧo vӋ ҩp giҧi phóng.
(28 - 10) Ӣ Nhѫn Trҥch, sau ÿӧt “ÿӗng khӣi” nәi trӕng mõ uy hiӃp ÿӏch, quân cách mҥng
chiӃm lƭnh các ҩp trên mһt ÿѭӡng Phú Hӝi, Phѭӟc ThiӅn, Phѭӟc KiӇn, ÿánh sұp cҫu ÿúc Phѭӟc
ThiӅn.
(29 - 10) Ĉêm 28, rҥng 29, trên khҳp ÿӏa bàn huyӋn Long Thành sôi ÿӝng trong khí thӃ
ÿӗng khӣi, du kích súng ÿҥn ÿҫy ÿӫ, nai nӏt gӑn gàng hӛ trӧ cho các ÿӝi công tác vào ҩp, xã;
quҫn chúng nәi trӕng mõ uy hiӃp ÿӏch; hàng ngàn tӡ truyӅn ÿѫn rҧi ӣ các ngҧ ba ÿѭӡng, cӡ treo
ӣ nhiӅu ÿLӇm, các nѫi dӑc theo lӝ, trên các cây lӟn... Ĉѭӡng lӝ bӏ cҳt nhiӅu ÿRҥn, ÿӗn bót ÿӏch

28.7 Page 277

▲back to top


Eӏ uy hiӃp, giһc không dám phҧn ӭng.
(31 - 10) Ĉӏch ÿѭa lӵc lѭӧng giҧi tӓa Phú Mӻ, Phѭӟc Hӝi (Nhѫn Trҥch) và dùng phi
pháo bҳn phá vào các ҩp Cҫu Sҳt, Ĉҩt Mӟi (Phú Mӻ), BӃn Cam (Phѭӟc ThiӅn), Mӻ Khoang
(Phѭӟc KiӇn), phá hӫy 456 nhà, thiӋt hҥi 3.000 giҥ lúa, 6 ÿӗng bào bӏ chӃt, 12 bӏ thѭѫng, phá
Kӓng 20 hecta vѭӡn, tài sҧn cӫa dân bӏ bӑn lính cѭӟp lên ÿӃn 10 triӋu.
(11 - 11) Ĉêm 11, rҥng 12 lӵc lѭӧng ÿһc công thuӝc Ĉoàn 10, do NguyӉn Hӳu Hòa chӍ
huy, ÿѭa 16 khӕi thuӕc nә hҽn giӡ ÿһt vào kho thuӕc nә và bom napan, thiêu hӫy 23 nhà kho
chӭa thuӕc nә (khoҧng 23.000 mét khӕi) và 9 nhà kho bom napan (khoҧng 200.000 quҧ).
(12 - 11) Tҩn công sân bay Biên Hòa, phá hӫy 23 máy bay, 2 kho bom ÿҥn, 1 kho phө
tùng sӱa chӳa máy bay, diӋt 100 tên Mӻ ngөy.
– Tháng 12. TiӇu ÿoàn 6 ÿһc công tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh chuyӇn sang Biên Hòa.
(13 - 12) Ĉӝi 12 ÿһc công ÿoàn 10 Rӯng Sác tҩn công kho bom Thành Tuy Hҥ, tiêu hӫy
60% bom ÿҥn cӫa ÿӏch trong kho này. (Phá hӫy bom, bom CPU, ÿҥn pháo 105 ly).
(15 - 12) Tám cán bӝ chiӃn sƭ Ĉoàn ÿһc công 113 ÿӝt nhұp vào bãi ÿӇ xe ӣ cao ÿLӇm 50
7әng kho Long Bình, gài 61 quҧ mìn, phá hӫy 200 xe quân sӵ cӫa ÿӏch.
(Cuӕi năm) Hѫn 7.098 quҫn chúng Long Thành, Nhѫn Trҥch bung vӅ ruӝng vѭӡn cNJ, cҩt
hàng ngàn căn chòi, phөc hoҥt 4.885 mүu ruӝng.
1973
(2 - 1) Các chiӃn sƭ giҧi phóng Biên Hòa tiӃn công khu kho hұu cҫn cӫa Mӻ, ngөy tҥi
Long Bình, ÿӕt cháy 86.000 phuy chӭa hѫn 17 triӋu lít xăng.
(18 - 1) Ĉêm 17, rҥng 18 - 1 lӵclѭӧng vNJ trang Long Thành, Nhѫn Trҥch cùng các lӵc
Oѭӧng vNJ trang ÿóng ӣ ÿӏa bàn này ÿӗng loҥt tҩn công các ÿӗn bót, ҩp tân sinh dӑc các lӝ 15 diӋt
Eӑn bình ÿӏnh. Ĉӏch bӏ phҧn ӭng quyӃt liӋt bҵng cách cho máy bay ném bom hӫy diӋt nhiӅu xã
(Phѭӟc Nguyên, Lӝc An, ҩp Bà Ký). ĈӃn ngày 23, 24, 25 - 1 lҥi ÿánh bom tӯ VNJng Gҩm, Bàu
Bông, chҥy dài ÿӃn khu vӵc Ĉӗng Lӟn (Phѭӟc Thӑ). Tuy vұy, quân giҧi phóng vүn kiên quyӃt
Wҩn công ÿXәi giһc tұn ÿӗn bót, không cho giһc ra lҩn chiӃm.
(26 - 1) Du kích ThiӋn Tân (Vƭnh Cӱu) vӟi sӵ hӛ trӧ cӫa tiӇu ÿӝi ÿһc công (tiӇu ÿoàn 9)
ÿánh chiӃm ҩp sӕ 7 và ҩp Ông Hѭӡng; cùng lúc lӵc lѭӧng huyӋn tҩn công ÿӏch ӣ Tân Ĉӏnh và
du kích Ĉҥi An và ÿҥi bӝ phұn ÿһc công 113 diӋt ÿӏch ӣ Mѭѫng Cӕng (Ĉҥi An). Ngày hôm sau,
ÿӏch ÿѭa mӝt tiӇu ÿoàn bӝ binh lên bao vây ҩp 7 (ThiӋn Tân); ta ÿánh trҧ quyӃt liӋt ÿӃn khi hӃt
ÿҥn phҧi rút vӅ Bùng Bình.
* Tӕi 26 - 1 ÿҥi ÿӝi 2 biӋt ÿӝng cùng ÿҥi ÿӝi 21 - B cӫa Phân khu tҩn công chӕt ÿóng
quân cӫa ÿӏch ӣ Cҫu Xéo vӟi mөc ÿích chһn ÿӏch tӯ Long Thành bung ra lҩn chiӃm. ĈӃn sáng,
ÿӏch ÿѭa 200 quân càn xuӕng, ta tҩn công ÿҭy lui buӝc chúng phҧi co cөm vӅ cҫu Quán Thӫ. 14
giӡ, ÿӏch ÿLӅu trung ÿӝi Cánh Dѫi (P.R.U) ÿӃn tҩn công. Các chiӃn sƭ hӃt ÿҥn, mìn, lҥi ÿói sau 1
ÿêm mӝt ngày quҫn nhau vӟi giһc nên xông lên quyӃt tӱ: diӋt 3 tên, bҳn bӏ thѭѫng 6 tên. 14
chiӃn sƭ hy sinh, 3 bӏ thѭѫng sa vào tay giһc. Trұn Cҫu Xéo ÿã chһn ÿѭӧc lNJ giһc lҩn ÿҩt vào
ngày ký kӃt HiӋp ÿӏnh Paris, tҥo ÿLӅu kiӋn cho quân dân Nhѫn Trҥch, Long Thành cҳm cӡ khҳp
ÿӗng ruӝng và thôn xóm.
(27 - 1) HiӋp ÿӏnh Paris vӅ ViӋt Nam ÿѭӧc ký kӃt. Nӝi dung cӫa hiӋp ÿӏnh: Hoa KǤ cùng
các nѭӟc cam kӃt tôn trӑng ÿӝc lұp, chӫ quyӅn, thӕng nhҩt và toàn vҽn lãnh thә cӫa nѭӟc ViӋt
Nam. Tҥi Sài Gòn, chính quyӅn ThiӋu vҥch kӃ hoҥch “bình ÿӏnh”, “lҩn chiӃm”, “tràn ngұp lãnh
thә” chӕng phá HiӋp ÿӏnh Paris. Ӣ Biên Hòa, ÿӏch bӕ trí mӝt chi ÿoàn xe tăng (thuӝc thiӃt ÿoàn

28.8 Page 278

▲back to top


15 ӣ Hóc Bà Thӭc) tӯ ThiӋn Tân lên Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An nӕi liӅn vӟi các ÿѫn vӏ thiӃt giáp ngөy
Eӕ trí ӣ lӝ 1 ÿӇ tҥo thành tuyӃn phòng thӫ tӯ Bҳc Trҧng Bom qua lӝ 24 nhҵm bҧo vӋ sân bay
Biên Hòa và các hұu cӭ, kho tàng cӫa chúng ӣ Biên Hòa.
(28 - 1) Quân ngөy ӣ Long Khánh bҩt chҩp HiӋp ÿӏnh Paris, xua quân chiӃm vùng giҧi
phóng, các ҩp ӣ Bình Phú, ӣ sӣ An Lӝc, giһc ÿánh chiӃm ҩp chӧ Hàng Gòn (30 - 1) ҩp 3, Bҧo
Bình (6 - 2), 5 khu vӵc giҧi phóng thuӝc xã Bҧo Chánh (10 - 2)... Chúng lұp thêm 5 ÿӗn, tua ӣ
khu vӵc cҫu Gia Liêu, Mai Thӑ Bích, Bҧo Hòa; ÿһt trҥm kiӇm soát trên lӝ 3 ӣ phía Nam ҩp Gia
Ray.
* Ĉӏch ÿѭa tiӇu ÿoàn 48 (Sѭ 18) càn xuӕng Long Thành, Nhѫn Trҥch ÿӇ lҩn chiӃm và
Fҳm cӡ, giành dân vӟi sӵ yӇm trӧ cӫa xe tăng và máy bay ném bom. Ĉӗng thӡi ÿӏch tӯ căn cӭ
1ѭӟc Trong, Long Bình tràn ra; tӯ Nhà Bè, Thӫ Ĉӭc ÿә qua. Ta ÿánh trҧ mãnh liӋt; ÿһc biӋt là
ӣ Phѭӟc ThiӅn, Phѭӟc Lai, Phѭӟc KiӇn, Phú Hӝi, trong 3 ngày ÿӏch mӣ 6 ÿӧt tҩn công ÿӅu bӏ
ÿánh bұt. Ĉӏch bҳn hàng ngàn quҧ pháo và cho máy bay ném bom hӫy diӋt làng mҥc.
* Bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng K8 huyӋn Long Khánh phӕi hӧp vӟi du kích chӕng trҧ 2 tiӇu ÿoàn
Eҧo an lҩn chiӃm khu vӵc Gia Ray suӕt 12 ngày liӅn; ÿӃn 6 - 2, ta phҧi rút vӅ tuyӃn sau.
* Du kích ҩp Bҧo Vinh A (Long Khánh) chұn ÿánh 2 trung ÿӝi ÿӏch lҩn chiӃm. ĈӃn trѭa,
giһc ÿѭa thêm tiӇu ÿoàn “cӑp ÿen” và mӝt ÿҥi ÿӝi bҧo an vào ÿӇ tiӃp tөc lҩn chiӃm. Ta chұn
ÿánh liên tөc ÿӏch không tiӃn ÿѭӧc nên tăng cѭӡng ÿánh phá bҵng máy bay ném bom, pháo và
Kѫi ngҥt. Ba ngày chiӃn ÿҩu (ÿӃn 30 - 1) ta diӋt 150 tên, và sau nӱa tháng chiӃn ÿҩu ta làm chӫ
hoàn toàn ҩp Bҧo Vinh A.
(29 - 1) Du kích Phѭӟc Thӑ và ÿҥi ÿӝi 240 phөc kích ÿҥi ÿӝi 454 ÿӏch tҥi Gò Tranh: bҳt
Vӕng 11 tên, thu 23 súng.
(31 - 1) Tӕi 30 rҥng 31, chӫ lӵc miӅn và bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Long Thành bao vây tҩn công
Trѭӡng huҩn luyӋn biӋt kích 33 tҥi ngã ba Thái Lan. Ĉӏch bӓ chҥy vào Trѭӡng lөc quân tҥi căn
Fӭ Nѭӟc Trong bӓ lҥi 100 tên chӃt và bӏ thѭѫng. Ta phá banh ÿӗn, thu toàn bӝ quân trang quân
Gөng.
– Tháng 2. Hàng ngàn ÿӗng bào các xã ҩp vùng ven cùng ÿӗng bào thӏ xã Long Khánh
biӇu tình chào mӯng HiӋp ÿӏnh Paris, ÿòi tӵ do, dân chӫ và lên án viӋc vi phҥm hiӋp ÿӏnh. Cҧnh
sát ngөy ÿàn áp dӳ dӝi bҵng hѫi cay và chҩt ÿӝc, nhѭng sau mҩy ngày bӑn ÿӏch phҧi nhѭӧng
Eӝ.
(11 - 2) Ĉӏch ÿѭa mӝt ÿҥi ÿӝi thuӝc sѭ 18 vӟi mӝt chi ÿoàn thiӃt giáp yӇm trӧ càn vào
Făn cӭ HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu. Bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng cùng lӵc lѭӧng trung ÿoàn 33 quân khu chһn
ÿánh quyӃt liӋt tӯ 7 giӡ 30 ÿӃn 16 giӡ, bҳn cháy 7 xe M.113, ÿҥi ÿӝi ÿӏch bӏ thiӋt hҥi nһng phҧi
rút lui.
(15 - 2) TiӇu ÿoàn 445 phөc kích ÿӏch tҥi Bàu Sҩu, Long Ĉҩt, diӋt ÿҥi ÿӝi 4 tiӇu ÿoàn bҧo
an 356 cӫa ÿӏch, bҳt sӕng 24 tên, thu 34 súng.
* Trên lӝ 2 tӯ tháng 1 năm 1973 ÿӃn tháng 2 năm 1973, ÿҧ xҧy ra 227 trұn ÿánh cӫa bӝ
ÿӝi quân khu kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng, diӋt 952 tên, làm thiӋt hҥi nһng tiӇu
ÿoàn 3, chiӃn ÿoàn 48 và nhiӅu ÿҥi ÿӝi lính bҧo an. Phá hӫy 25 xe quân sӵ, bҳn rѫi 8 máy bay
ÿӏch.
– Tháng 3. TӍnh ӫy Biên Hòa, Bà Rӏa - Long Khánh tә chӭc hӝi nghӏ quân sӵ ÿӏa
phѭѫng, kiӇm ÿLӇm, ÿánh giá tình hình sau 2 tháng thi hành HiӋp ÿӏnh Paris.
* HuyӋn Vƭnh Cӱu thành lұp hai ÿӝi võ trang tuyên truyӅn: Ĉӝi 1 hoҥt ÿӝng vùng Bình
Long, Tân Phú, Bình Thҥnh, Lӧi Hòa; ÿӝi 2 hoҥt ÿӝng ӣ vùng Bình Phѭӟc, Bình Ý, Tân TriӅu,

28.9 Page 279

▲back to top


Bình Hòa.
* TӍnh ӫy Biên Hòa, Tân Phú, Long Khánh khҭn trѭѫng triӇn khai hӑc tұp ChӍ thӏ 02/CT
- 73 cӫa Trung ѭѫng Cөc và ÿLӋn 775/TV - TWC vӅ chӫ trѭѫng, phѭѫng hѭӟng nhiӋm vө trѭӟc
Pҳt, phѭѫng châm, phѭѫng thӭc hoҥt ÿӝng và mӝt sӕ công tác cҩp bách cӫa cách mҥng khi
thӵc hiӋn HiӋp ÿӏnh Paris.
(31 - 3) HuyӋn Nhѫn Trҥch, Long Thành ÿón nhұn Huân chѭѫng Giҧi phóng hҥng nhҩt, 8
xã nhұn Huân chѭѫng giҧi phóng hҥng 2, 2 xã nhұn Huân chѭѫng giҧi phóng hҥng 3.
(3 - 4) Ĉӏch tiӃn hành cho xe ӫi phá ÿӏa hình tҥo vành ÿai án ngӳ phía Bҳc sân bay Biên
Hòa (Ba Dӕc cһp 2 bên lӝ 24, rӯng Gò Găng (Tân Phú), rӗi Bùng Bình, Rӯng Lách),ÿѭa
thѭѫng phӃ binh và công chӭc ngөy ÿӃn ÿӏnh cѭ vӟi chiêu bài “cӝng ÿӗng phát triӇn”.
(4 - 5) Chi bӝ Bàu Hàm chӍ ÿҥo du kích phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng quân khu, bӝ ÿӝi huyӋn
bao vây, pháo kích vào lính bҧo an càn quét tҥi Bàu Hàm.
(5 - 5) Chi bӝ Ĉҧng Bàu Hàm vұn ÿӝng hàng trăm ÿӗng bào Hoa - Nùng ÿҩu tranh tҥi trө
Vӣ tӅ xã ÿòi bӗi thѭӡng do lính bҧo an gây ra. Ngày 7 - 5, lính bҧo an rút khӓi.
(10 - 5) Ĉӏch ÿѭa vӅ Long Thành, Nhѫn Trҥch 100 xe ӫi ÿӇ ӫi sҥch rӯng Tam Phѭӟc, An
/ӧi, Tam An, Long Phѭӟc, Phѭӟc Thái; ÿӗng thӡi ÿLӅu 2 ÿҥi ÿӝi quân ngөy ÿӇ bҧo vӋ viӋc phá
Uӯng. Trong 15 ngày, tӯ 15 ÿӃn 30 - 5, lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng tҩn công liên tөc diӋt 47 xe ӫi và 2
trung ÿӝi lính bҧo vӋ. KӃ hoҥch phá rӯng lҩn ÿҩt cӫa ÿӏch bӏ thҩt bҥi.
(12 - 5) ĈӇ chһn ÿӭng âm mѭu lҩn chiӃm và lұp vành ÿai án ngӳ cӫa ÿӏch, Ĉҥi ÿӝi 8 ÿһc
công ÿã dùng mìn ĈH ÿánh hѭ 3 xe tҽt, diӋt 4 lính ngөy tҥi Bùng Bình (Vƭnh Cӱu).
(20 - 5) Ngày 21, 22 và 23, liên tөc dùng ĈH ÿánh hѭ xe ӫi phá rӯng cӫa giһc ӣ Bùng
Bình. Bӏ thiӋt hҥ, giһc phҧi ngӯng kӃ hoҥch phá rӯng.
- Tháng 6. Thѭӡng vө Trung ѭѫng Cөc chӍ ÿҥo tách tӍnh Biên Hòa làm hai bӝ phұn
ngang cҩp tӍnh Biên Hòa nông thôn gӗm các huyӋn Vƭnh Cӱu, Trҧng Bom, Long Thành, Nhѫn
Trҥch, Cao su do ÿӗng chí NguyӉn Văn Thông làm quyӅn Bí thѭ. Biên Hòa ÿô thӏ gӗm thành
phӕ Biên Hòa trӵc thuӝc khu ӫy miӅn Ĉông do ÿӗng chí Phan Văn Trang làm Bí thѭ.
(5 - 6) Ĉҥi ÿӝi 240 cùng du kích xã ÿѭӧc nӝi tuyӃn báo tin, cách mҥng phөc kích diӋt
trung ÿӝi 99 càn vào Phú Hӝi (Nhѫn Trҥch) ÿӇ tұp kích cuӝc hӑp cӫa tҥi Xóm Hӕ, diӋt tҥi chӛ 9
tên, bҳt 7 tên, thu 7 súng.
(8 - 6) Du kích cùng ÿҥi ÿӝi 240 ÿӝt kích ҩp BӃn Cam (Nhѫn Trҥch): diӋt 5 tên bình ÿӏnh
và tên ác ôn Trҫn Văn Thҽo (phө trách mҥng lѭӟi “ÿLӋp ngҫm” 5 xã ven lӝ 17 và 19).
(12 - 6) Do sӵ chӍ ÿLӇm cӫa tên phҧn bӝi Hai Tҩn ӣ Long Thành, ÿӏch phá rã 8 chi bӝ B,
Eҳt 16 ÿҧng viên, lùng sөc 112 cѫ sӣ, bҳt 113 cán bӝ; ÿӗng thӡi ÿӏch ÿánh phá vào căn cӭ cҳt
ÿѭӡng vұn chuyӇn, cѭӟp phá lúa gҥo, heo, gà và trâu bò... lӵc lѭӧng vNJ trang và dân chính phҧi
Gҥt vào căn cӭ trong rӯng, lâm vào tình trҥng thiӃu ÿói nghiêm trӑng.
– Tháng 9. HuyӋn ӫy Long Thành, Nhѫn Trҥch phát ÿӝng phong trào “Tiêu diӋt bình
ÿӏnh áo ÿen”; tұp trung tҩn công ÿӗn bót, phөc kích ÿánh ÿӏch trên các trөc lӝ giao thông.
– Tháng 10. Hӝi nghӏ lҫn 21 cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng: “Ĉӭng trѭӟc tình hình Mӻ ngөy
không thi hành HiӋp ÿӏnh, tiӃp tөc chiӃn tranh hòng chiӃm lҩy cҧ miӅn Nam thì ta không có con
ÿѭӡng nào khác là phҧi phát triӇn thành chiӃn tranh cách mҥng ÿӇ tiêu diӋt chúng, giҧi phóng
miӅn Nam” (...) “Vҩn ÿӅ giành dân, giành quyӅn làm chӫ phát triӇn thӵc lӵc cách mҥng là yêu
Fҫu vӯa bӭc thiӃt, vӯa cѫ bҧn trong giai ÿRҥn mӟi”.
Trung ѭѫng Ĉҧng ra nghӏ quyӃt 21 vҥch trҫn âm mѭu phá hoҥi hòa bình cӫa ngөy quyӅn

28.10 Page 280

▲back to top


Sài Gòn, khҷng ÿӏnh: “Con ÿѭӡng cách mҥng là con ÿѭӡng bҥo lӵc cách mҥng” và “bҩt kӇ
trong tình hình nào, ta cNJng phҧi nҳm thӡi cѫ, giӳ vӳng ÿѭӡng lӕi tҩn công ÿӇ ÿѭa cách mҥng
tiӃn lên”.
(5 - 10) Du kích Phѭӟc Thӑ diӋt gӑn 5 tên bình ÿӏnh và dân vӋ vào ҩp Cai Vҥn (Nhѫn
Trҥch).
* Du kích Phѭӟc Khánh (Nhѫn Trҥch) chһn ÿánh bӑn “biӋt kích thӫ ÿô” ngөy ÿi trên 6
ghe tràn vào xã cѭӟp phá, bҳn chìm 4 ghe, diӋt 37 tên, mò tìm ÿѭӧc 32 súng.
* Ĉһc công MiӅn E.116 ÿӝt nhұp Trѭӡng thiӃt giáp và Trѭӡng thám báo ÿánh mìn sұp 2
dãy nhà kho, diӋt 1 trung ÿӝi ÿӏch, phá hӫy hàng trăm tҩn bom ÿҥn.
* Ӣ Nhѫn Trҥch, tә du kích thӏ trҩn ÿánh ÿoàn “bình ÿӏnh” ӣ Phѭӟc An vӅ, diӋt 6 tên, bҳt
Vӕng 1 thiӃu úy, thu 8 súng.
* Ӣ Phѭӟc Thái (Long Thành), tiӇu ÿoàn 2 (trung ÿoàn 4) bao vây diӋt gӑn 7 tên “bình
ÿӏnh” áo ÿen (thuӝc ÿoàn 21) ÿóng tҥi ҩp Phѭӟc ThiӅn.
* Ӣ Phѭӟc Tân, ÿҥi ÿӝi 2 (tiӇu ÿoàn 240 tӍnh) cùng du kích phөc kích diӋt gӑn trung ÿӝi
lính bҧo vӋ, bҳt 3 xe ӫi cùng tài xӃ nӝp vӅ tӍnh.
* Ӣ Long Vân, Xã ÿӝi trѭӣng Vân diӋt 4 tên “bình ÿӏnh” và 1 lính Mӻ.
* Thành lұp huyӋn Thӕng Nhҩt.
(13 - 10) Khánh thành Nhà máy sҧn xuҩt ÿèn ӕng ÿҫu tiên tҥi ViӋt Nam trong khu kӻ
nghӋ Biên Hòa.
(15 - 10) Bӝ chӍ huy các lӵc lѭӧng vNJ trang Giҧi phóng miӅn Nam ban hành mӋnh lӋnh
ÿánh trҧ ÿích ÿáng hành ÿӝng chiӃn tranh cӫa Mӻ và chính quyӅn Sài Gòn, bҧo vӋ vùng giҧi
phóng, bҧo vӋ tính mҥng và tài sҧn cӫa nhân dân, bҧo vӋ HiӋp ÿӏnh Paris.
* Bӝ chӍ huy MiӅn quyӃt ÿӏnh thành lұp tӍnh Tân Phú trên cѫ sӣ các huyӋn Tân Uyên,
Phú Giáo cӫa tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt và huyӋn Ĉӏnh Quán cӫa tӍnh Long Khánh. TӍnh Tân Phú gӗm
hai huyӋn Ĉӝc Lұp và Ĉӏnh Quán do ÿӗng chí NguyӉn Văn Luông (Sáu Phát) làm Bí thѭ. ViӋc
thành lұp này nhҵm xây dӵng mӝt căn cӭ hoàn chӍnh ӣ phía Ĉông và Ĉông Bҳc miӅn Ĉông
Nam bӝ.
(17 - 10) Du kích Phѭӟc ThiӅn (Nhѫn Trҥch) cùng 1 tiӇu ÿӝi thuӝc tiӇu ÿoàn 2 ÿӝt kích
vào ҩp tҩn công vào trө sӣ bӑn “bình ÿӏnh”, 19 tên bӏ trӯng trӏ, thu 12 súng, 1 máy PRC10.
(26 - 11) Lӵc lѭӧng vNJ trang huyӋn Long Thành và du kích xã Phѭӟc Nguyên bao vây
“Trung tâm phát triӇn cӝng ÿӗng” cӫa bӑn bình ÿӏnh tҥi xã Phѭӟc Nguyên. Cuӝc vây hãm ÿӃn
ÿêm 29 - 11, khi ÿӗng bào và vӧ con binh lính tҧn cѭ ra khӓi vӏ trí, ta tҩn công mҥnh. Ĉӏch bӓ
chҥy vӅ quұn. Ta san bҵng toàn bӝ nhà kho, nhà lính, hӫy diӋt “trung tâm”, 12 tên bình ÿӏnh và
56 quân lính ÿӏa phѭѫng bӏ chӃt, mӝt sӕ bӏ thѭѫng và mӝt sӕ bӏ bҳt sӕng, tӏch thu 42 súng.
(3 - 12) Ĉҥi ÿӝi ÿoàn 10 Rӯng Sác tҩn công kho xăng ӣ Nhà Bè cӫa quân ÿӝi Sài Gòn,
phá hӫy 72 bӗn xăng trên hai trăm triӋu lít.
1974
ViӋn quӕc gia ÿӏnh chuҭn thành lұp phòng thí nghiӋm tҥi Khu kӻ nghӋ Biên Hòa.
– Tháng 1. Phong trào ÿҩu tranh ÿòi dân sinh (tăng lѭѫng, phө cҩp ÿҳt ÿӓ, chӃ ÿӝ bҧo hӝ
lao ÿӝng...) nәi lên ӣ nhiӅu hãng xѭӣng thuӝc Khu kӻ nghӋ Biên Hòa: Cogivina, Vidico,
Vicaco, Sadakim, Cogido, Vinaplyco, hãng sҳt, hãng vӓ xe, Vicasa... cùng các lò gҥch. Ӣ chӧ
Biên Hòa, 1.000 chӏ em buôn bán lҿ ÿҩu tranh, hӑc sinh trѭӡng Ngô QuyӅn ÿҩu tranh vҥch trҫn

29 Pages 281-290

▲back to top


29.1 Page 281

▲back to top


Wӝi tham nhNJng cӫa tên hiӋu trѭӣng Phҥm Ĉӭc Bҧo.
* Ĉӏch ÿѭa thiӃu tá Hӗ Ngӑc Sang vӅ làm quұn trѭӣng Long Thành. HuǤnh Văn Phú
(thiӃu tá lӵc lѭӧng Cao Ĉài) làm quұn trѭӣng Nhѫn Trҥch.
* Ĉӏch ÿѭa 80 gia ÿình Công giáo tӯ Hӕ Nai ÿӃn VNJng Gҩm (Phѭӟc An) làm nhà ӣ, lҩn
chiӃm ÿҩt.
* Giáo dân các ҩp Trà Cә, An Bình khu gia binh ÿѭӧc cѫ sӣ cӕt cán cách mҥng vұn ÿӝng
ÿҩu tranh chӕng bӑn sƭ quan ngөy, cѭӟp 70 héc ta ruӝng cӫa dân. Sau nhiӅu ngày ÿҩu tranh,
ÿӏch buӝc phҧi trҧ 70 héc ta ÿҩt và ngѭng kӃ hoҥch ÿѭa 7.000 dân nѫi khác vӅ.
(10 - 1) Trѭӟc tình hình lҩn chiӃm “tràn ngұp lãnh thә”, HuyӋn ӫy Long Thành chӍ ÿҥo
ÿӧt ÿánh mӣ cӱa khҭu Bình Sѫn, phá 2 dãy nhà lính, 1 dãy nhà kho, diӋt 1 trung ÿӝi ÿӏch.
(30 - 1) Tҥi trҥi giam ӣ suӕi Săn Máu, tù nhân ÿào 500 mét ÿѭӡng hҫm, vѭӧt ngөc thành
công.
- Tháng 2. Ĉӏch ӫi phá khu Lòng Chҧo, tăng cѭӡng bҳt lính ÿӇ lұp vành ÿai Nhѫn Trҥch -
Quҧng Xuyên; lұp ÿӗn bót xung quanh quұn lӷ Vƭnh Thanh.
(17 - 2) Du kích Bình Lӝc (Long Khánh) tұp kích bӑn lính trong ÿӗn, 3 ngày liӅn, bҳt
Vӕng 1 thám báo, ÿánh thiӋt hҥi mӝt ÿҥi ÿӝi bҧo an lҩn chiӃm vùng giҧi phóng. (Vӟi nhiӅu chiӃn
công, ÿӝi du kích Bình Lӝc ÿѭӧc Chính phӫ Cách mҥng lâm thӡi Cӝng hòa miӅn Nam ViӋt
Nam tһng danh hiӋu Ĉѫn vӏ anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân).
(2 - 3) Quân ta ÿӗng loҥt tҩn công ÿӏch vào mùa khô tҥi Thӕng Nhҩt, Vƭnh Cӱu, Long
Thành, Xuân Lӝc.
(26 - 3) ChiӃn dӏch lӝ 2 do quân giҧi phóng chӫ trѭѫng bҳt ÿҫu. Sӣ chӍ huy ChiӃn dӏch lӝ
2 ÿһt tҥi cánh rӯng cao su phía ÿông xã Cҭm Mӻ do ÿҥi tá Lê Văn Ngӑc, Tѭ lӋnh quân khu, chӍ
huy trѭӣng và các ÿӗng chí Phҥm Văn Hy, Phҥm Lҥc tham gia trong bӝ chӍ huy. Tham gia
ChiӃn dӏch lӝ 2 có các ÿѫn vӏ: Trung ÿoàn 33, trung ÿoàn 4, tiӇu ÿoàn 18 ÿһc công, tiӇu ÿoàn 24
cao xҥ, tiӇu ÿoàn 22 pháo mһt ÿҩt, bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng huyӋn Cao Su, Xuân Lӝc và du kích xã
&ҭm Mӻ. Mӣ ÿҫu chiӃn dӏch, ta tҩn công ÿӗn Kim Long và hѫn 10 ngày chiӃn ÿҩu quyӃt liӋt, ta
giҧi phóng hoàn toàn lӝ 2 (tӯ Kim Long ÿӃn sӣ Ba Cùi), diӋt 600 ÿӏch, bҳt sӕng 17 tên, thu 200
súng, bҳn cháy 16 xe tăng, 17 máy bay; ÿánh thiӋt hҥi nһng các tiӇu ÿoàn bҧo an 326, 372, 324.
ChiӃn dӏch lӝ 2 ÿã mӣ màn trên vùng “tam giác sҳt” (lӝ 1, lӝ 2, lӝ 15): vùng giҧi phóng Bà Rӏa,
Long Khánh ÿѭӧc nӕi liӅn, tҥo nhiӅu thuұn lӧi cho khҧ năng hӧp ÿӗng chiӃn ÿҩu.
(27 - 3) Ĉҥi ÿӝi 2 (thuӝc tiӇu ÿoàn 240), ÿҥi ÿӝi 27 (tiӇu ÿoàn 6) tҩn công ÿӗn “Trҥi Cùi”.
Trұn ÿánh ác liӋt kéo dài tӯ 23 giӡ ÿӃn 4 giӡ sáng, diӋt 1 trung ÿӝi, làm tan rã 1 trung ÿӝi khác,
Vӕ ÿӏch còn lҥi mӣ ÿѭӡng chҥy ra ÿӗn Quán Chim.
* BiӋt ÿӝng và trinh sát võ trang thӏ xã Long Khánh tҩn công nhiӅu mөc tiêu ÿӏch trong
thӏ xã, diӋt 22 tên cҧnh sát, 1 trѭӣng ҩp ác ôn.
* Bӝ ÿӝi huyӋn Ĉӏnh Quán phӕi hӧp du kích xã tҩn công lính bҧo an tҥi xã 125 diӋt 7 tên,
thu 3 súng.
(5 - 4) Ĉһc công (thuӝc tiӇu ÿoàn 2) dùng mìn ÿánh ÿӏch ӣ chӕt Cây Xoài (ThiӋn Tân)
diӋt 1 tên, bӏ thѭѫng 4 tên; ÿӗng thӡi huy ÿӝng cѫ sӣ ÿѭa truyӅn ÿѫn vào ÿӗn hù dӑa: ÿӏch
hoang mang rút khӓi chӕt Cây Xoài.
(6 - 4) TiӇu ÿoàn 240 cùng du kích xã Phѭӟc Thái (Long Thành) tҩn công phá tan “sӣ chӍ
huy thông tin” cӫa ÿӏch chӕt tҥi Cây ĈLӋp, diӋt 25 tên bҧo an và ÿӏa phѭѫng quân, thu toàn bӝ
YNJ khí.

29.2 Page 282

▲back to top


(10 - 4) Lӵc lѭӧng trung ÿoàn 4 bao vây pháo kích vào “Trung tâm cӝng ÿӗng phát triӇn”
Phѭӟc Hòa. Ngày 12 - 4 phát loa kêu gӑi ÿӗng bào và vӧ con lính di tҧn, 28 - 4 ta nҧ pháo và
Wҩn công. 30 - 4 ÿӏch tӯ Long Thành xuӕng giҧi vây bӏ chһn ÿánh ӣ ngã ba Cҫu Hѭѫu: ÿӕt 1
GMC, diӋt gҫn 1 trung ÿӝi buӝc ÿӏch phái rút vӅ và cho máy bay ném bom giҧi tӓa khu vӵc
xung quanh. Ĉêm 31 - 8, “Trung tâm cӝng ÿӗng phát triӇn” bӏ phá vӥ hoàn toàn.
(12 - 4) Quân ÿӝi Sài Gòn bӓ căn cӭ Tӕng Lê Chân (ӣ Bình Long) tháo chҥy. ViӋc tӯ bӓ
Fӭ ÿLӇm “chiӃn lѭӧc” này là mӝt biӇu hiӋn sӵ thҩt bҥi không tránh khӓi cӫa ngөy quyӅn Sài
Gòn.
(15 - 4) Bӝ Ngoҥi giao Cӝng hòa miӅn Nam ViӋt Nam ra tuyên bӕ viӋc Mӻ ngөy tăng
Fѭӡng chiӃn tranh, phá hoҥi các cuӝc ÿàm phán giӳa hai bên miӅn Nam ViӋt Nam; do ÿó, ta
tuyên bӕ ngӯng các cuӝc ÿàm phán giӳa hai bên miӅn Nam ViӋt Nam.
* Khu kӻ nghӋ Tân Mai ÿѭӧc thiӃt lұp bҵng Nghӏ ÿӏnh sӕ 315NĈ/TMKN cӫa Thӫ tѭӟng
Chính phӫ ViӋt Nam Cӝng hòa. Khu kӻ nghӋ Tân Mai nguyên là công quҧn khai thác Nhà máy
Tân Mai ÿѭӧc Ӫy ban kinh tӃ tài chánh quyӃt ÿӏnh giao cho công ty Quӕc gia khuyӃch trѭѫng
khu kӻ nghӋ (SONADEZI) quҧn lý. Các xí nghiӋp trong khu kӻ nghӋ gӗm 4 cѫ sӣ; trong ÿó 3
xí nghiӋp hoҥt ÿӝng và mӝt Trung tâm quӕc gia huҩn nghӋ cӫa Bӝ Lao ÿӝng.
(17 - 4) Du kích xã Hѭng Lӝc tҩn công diӋt 3 tên lính bҧo an tҥi ҩp Hѭng Nghƭa.
( 31 - 4) ChiӃn dӏch lӝ 2 kӃt thúc, diӋt 810 tên ÿӏch, bҳt 37 tù binh trong ÿó có 1 trung tá,
6 cҩp úy. Thu 200 súng và 20 máy thông tin, bҳn cháy 17 máy bay và 16 xe tăng.
– Tháng 5. Khu ӫy và Bӝ tѭ lӋnh quân khu 7 quyӃt ÿӏnh mӣ hoҥt ÿӝng phía Nam lӝ 1 ÿӇ
phӕi hӧp vӟi chiӃn trѭӡng toàn miӅn.
(8 - 5) 20 giӡ bӑn thám sát ÿӏch cho nә mìn mo giӃt hҥi 6 ngѭӡi ÿi soi Ӄch (gӗm ngѭӡi
già và trҿ em). Thân nhân nhӳng ngѭӡi bӏ nҥn kéo lên quұn ÿҩu tranh buӝc tên quұn trѭӣng
phҧi bӗi thѭӡng. Ngày 15 - 5, mӝt lҫn nӳa hӑ kéo lên Biên Hòa ÿòi ÿӏch phҧi trӯng trӏ kҿ giӃt
ngѭӡi.
* Cùng thӡi gian này, trên ÿѭӡng sӕ 1, du kích cùng 1 bӝ phұn K8 huyӋn bҳn sұp và diӋt
2 tua ӣ Bình Phú, giҧi phóng 2 khu tұp trung dân cӫa ÿӏch.
(16 - 5) Du kích ҩp Nam Hà (Bҳc Bҧo Bình) phӕi hӧp vӟi huyӋn ÿӝi Xuân Lӝc tҩn công
ÿҥi ÿӝi thám sát 133 tiӇu khu Long Khánh, tiêu diӋt 76 tên, bҳt sӕng 3 tên, thu 44 súng, 2 máy
thông tin.
(21 - 5) Chánh quyӅn Sài Gòn ký sҳc lӋnh thành lұp Khu kӻ nghӋ Long Bình vӟi diӋn
tích 317 mүu thuӝc quұn Ĉӭc tu (Biên Hòa).
(23 - 5) Mӝt bӝ phұn cӫa trung ÿoàn 4 phӕi hӧp vӟi bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng Xuân Lӝc tҩn
công và giҧi phóng ҩp Bҧo Bình 2.
* Du kích Bҧo Bình phӕi hӧp vӟi K8 huyӋn Long Khánh tҩn công làm chӫ ҩp Bҧo Bình 1
và vӟi sӵ hӛ trӧ cӫa trung ÿoàn 4, ta tiӃp tөc vây ép Bҧo Bình 3 và cao ÿLӇm “Ĉӗi mһt trăng”
liên tөc trong 1 tuҫn lӉ. Giһc xua 2 tiӇu ÿoàn bҧo an (368, 342) và 2 ÿҥi ÿӝi biӋt lұp (355, 358)
Fӫa tiӇu khu Long Khánh ÿѭӧc phi pháo yӇm trӧ ÿӃn giҧi tӓa Bҧo Bình. Trong nӱa tháng chiӃn
ÿҩu gian khә và ác liӋt, ÿã ÿánh lui bӑn tăng viӋn, bҿ gãy hҫu hӃt các ÿӧt phҧn kích, giҧi phóng
ҩp Bҧo Bình 3, tiêu diӋt cao ÿLӇm “Ĉӗi mһt trăng”, làm tiêu hao nһng 2 tiӇu ÿoàn ÿӏch, và ÿӃn
31/5, tiӇu ÿoàn bҧo an 342 ÿào ngNJ, ҩp 2, ҩp 3 Bҧo Bình hoàn toàn giҧi phóng.
(10 - 6) Ĉһc công trung ÿoàn 33 ÿánh chiӃm chӕt ҩp ba trên lӝ 1 diӋt 1 trung ÿӝi ngөy
thuӝc ÿҥi ÿӝi biӋt lұp 358. Du kích Xuân Lӝc và trung ÿoàn 33 phӕi hӧp trên quӕc lӝ 1 phөc

29.3 Page 283

▲back to top


kích diӋt 2 ÿҥi ÿӝi thuӝc tiӇu ÿoàn bҧo an 342 cӫa ÿӏch, thu 45 súng.
(20 - 6) TiӇu ÿoàn 240 cùng du kích An Lӧi, Tam An (Long Thành) tҩn công ÿӗn giһc ӣ
Vӣ cao su Trҫn Quang An, diӋt 13 tên, bҳt sӕng 26 tên, thu toàn bӝ vNJ khí. Phát huy thҳng lӧi,
các chiӃn sƭ 240 quay vӅ phөc kích diӋt 1 trung ÿӝi bҧo an tӯ ÿӗn Bình Sѫn ÿi mӣ ÿѭӡng ӣ
ÿѭӡng 25; chһn ÿánh bӑn thám báo Hàng Dѭѫng càn vào ҩp Bà Ký; và phөc kích ӣ cây sӕ 67
ÿánh ÿoàn xe ӣ Bà Rӏa vӅ, diӋt 7 tên, ÿӕt 1 xe.
– Tháng 7. Tҥi Biên Hòa, hàng ngàn công nhân ӣ nhà máy Cogido, Vicasa ... ÿҩu tranh
chính trӏ và phҧn ÿӕi cuӝc bҫu cӱ “Hӝi ÿӗng nhân dân” tӍnh diӉn ra ngày 14. 7.
* Ĉӝi biӋt ÿӝng, ÿӝi trinh sát vNJ trang Long Khánh liên tөc tұp kích các căn cӭ ÿӏch trong
thӏ xã, diӋt 122 tên ÿӏch và cѫ sӣ nӝi tuyӃn cӫa ta trong sѭ ÿoàn 18 ngөy ÿһt mìn phá nә 1 kho
ÿҥn diӋt 27 tên ÿӏch.
(16 - 7) TiӇu ÿoàn 240 cùng bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng bao vây tҩn công ÿӗn Phѭӟc Thӑ. Ĉӏch
ÿѭa tiӇu ÿoàn 58 (liên ÿoàn 7 ÿһc khu Nhà Bè) tiӃp viӋn, ÿӃn gҫn cҫu Lò Rèn lӑt vào ә phөc
kích cӫa tiӇu ÿoàn 2 (trung ÿoàn 4), bӏ diӋt 67 tên. Bӕn ngày sau, ÿӏch ÿѭa 1 tiӇu ÿoàn tӯ Thành
Tuy Hҥ vӅ giҧi tӓa khu vӵc này vӟi phi pháo yӇm trӧ. Quân giҧi phóng chһn ÿánh khҳp các
Kѭӟng: Ĉӗng Lӟn, miӃu Ông ThiӋn, Cҫu Sұp. Trѭӟc tình thӃ này, ÿӏch vӝi vã rút quân; âm mѭu
cày ӫi, lҩn chiӃm khu vӵc này không thӵc hiӋn ÿѭӧc.
(21 - 7) Ĉoàn 10 dùng thӫy lôi ÿánh ÿҳm mӝt tàu quân sӵ cӫa ÿӏch trên sông Lòng Tàu.
0ӝt tuҫn sau, Ĉoàn 10 lҥi ÿánh ÿҳm 4 xà lan, diӋt 53 tên ÿӏch trên sông Ông Kèo khi bӑn này
càn vào, cѭӟp phá nhӳng xóm ҩp gҫn ÿó.
(10 - 8) Ĉӝi pháo binh Biên Hòa phӕi hӧp vӟi pháo binh MiӅn pháo kích vào sân bay
Biên Hòa, phá hӫy 5 máy bay F5 cӫa ÿӏch.
(18 - 8) Sau 6 ngày ÿLӅu nghiên, các chiӃn sƭ thuӝc tiӇu ÿoàn 40 ÿһc công, cҳt rào ÿӝt
nhұp vào ÿһt mìn hҽn giӡ ӣ căn cӭ Nѭӟc Trong, rӗi rút ra. 23 giӡ 30 phút, mìn nә dӳ dӝi, quân
giҧi phóng dùng B40 bҳn vào. Trұn tұp kích kéo dài ÿӃn 2 giӡ sáng, 174 tên ÿӏch chӃt, nhiӅu cѫ
Vӣ bӏ phá sұp.
(26 - 8) Ĉһc công ÿoàn 113 cӫa MiӅn tұp kích Trѭӡng huҩn luyӋn biӋt kích ӣ Nѭӟc
Trong (Long Thành) diӋt 20 tên ÿӏch.
– Tháng 9. Thӵc hiӋn quyӃt ÿӏnh cӫa Bӝ chính trӏ Trung ѭѫng Ĉҧng: Trung ѭѫng Cөc và
%ӝ tѭ lӋnh miӅn, lӵc lѭӧng vNJ trang ӣ ChiӃn khu Ĉ chuҭn bӏ cӫng cӕ lӵc lѭӧng cho kӃ hoҥch
Wҩn công mùa khô 1974 - 1975.
(8 - 9) Phong trào ÿҩu tranh chӕng ThiӋu bҳt ÿҫu tӯ tháng 6 ÿӃn nay ÿã phát triӇn mҥnh
PӁ ӣ phҫn lӟn các thành thӏ miӅn Nam. NhiӅu tә chӭc chӕng ThiӋu ÿã nӕi nhau ra ÿӡi: “Phong
trào nhân dân chӕng tham nhNJng” (cӫa giӟi Công giáo), “Lӵc lѭӧng hòa giҧi dân tӝc” (Phұt
giáo), “Ӫy ban ÿҩu tranh ÿòi tӵ do báo chí”, “Mһt trұn nhân dân cӭu ÿói”, “Ӫy ban bҧo vӋ
quyӅn lӧi lao ÿӝng”...
(21 - 9) Hѫn 600 nông gia, thѭѫng gia và các giӟi chӭc ÿӏa phѭѫng ÿӃn dӵ lӉ khánh
thành lò ÿѭӡng tiӇu công nghӋ Bình Ý, Biên Hòa. Kinh phí hoҥt ÿӝng cӫa lò gҫn 20 triӋu bҥc
ViӋt Nam, dӵ trù sҧn xuҩt 200 tҩn ÿѭӡng thҿ, ÿѭӡng tán; thâu dөng 28 công nhân. Ĉây là lò
ÿѭӡng do bà Tăng Huê làm chӫ tӯ tháng 6 năm 74 và chính thӭc hoҥt ÿӝng tӯ ngày 21 - 9.
(24 - 9) 1.000 công nhân xe lam thuӝc Liên hiӋp Công ÿoàn xe lam Biên Hòa hӑp ÿҥi hӝi
Wӕ cáo tình trҥng cѫ cӵc ÿiêu ÿӭng vì nҥn thҩt nghiӋp do chính quyӅn ThiӋu gây ra và yêu sách
ÿòi chính quyӅn ThiӋu giҧi quyӃt tình trҥng thҩt nghiӋp cӫa công nhân xe lam.

29.4 Page 284

▲back to top


– Tháng 10. TiӇu ÿoàn 9 ÿһc công (Ĉoàn 113) xây dӵng hoàn thành căn cӭ Bùng Binh
cách thӏ xã Biên Hòa 3 km vӅ hѭӟng Bҳc. Ĉây là hӋ thӕng ÿӏa ÿҥo dài 450m, rӝng 1,4m, sâu
60m có nhiӅu cӱa chiӃn ÿҩu và chӕng hѫi ngҥt. Ĉӏa ÿҥo chӭa 300 ngѭӡi và 2 tҩn thuӕc nә, 2 tҩn
Oѭѫng thӵc. Ngoài ra, ta còn triӇn khai hѫn 10 hҫm bí mұt tӯ căn cӭ xuӕng sát mөc tiêu Hóc Bà
Thӭc, sân bay Biên Hòa ÿӇ làm ÿѭӡng dây bí mұt.
(7 - 10) Ba chiӃn sƭ: Thѭӣng, Thông, Thѭӡng thuӝc ÿӝi ÿһc công (Ĉoàn 113) dùng 700kg
thuӕc nә ÿánh Cҫu Mӟi (31[5]) phá sұp 2 nhӏp cҫu giӳa.
(16 - 10) TiӇu ÿoàn 9 (Ĉһc công 113) tұp kích ÿӗn Cây Khô (ThiӋn Tân) diӋt 1 ÿҥi ÿӝi
Eҧo an ÿӏch. Sau ÿó diӋt cҫu ÿӏch Rҥch Tân.
* Du kích bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu phá sұp cҫu ThiӋn Tân (Rҥch Khô).
* TiӇu ÿoàn 2 trung ÿoàn 41, ÿҥi ÿӝi súng máy cao xҥ thuӝc tiӇu ÿoàn 24 quân khu ÿánh
ÿӏch ӣ lӝ 20, diӋt mӝt trung ÿӝi ÿӏch, thu 24 súng và máy thông tin.
* TiӇu ÿoàn 18 ÿһc công tұp kích ÿӏch ӣ ÿӗn Ĉakai, xã Phѭѫng Lâm diӋt 78 tên ÿӏch.
– Tháng 11. Sѭ ÿoàn 6 bӝ binh quân khu miӅn Ĉông ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí Ĉһng
Ngӑc Sӻ làm tѭ lӋnh, ÿӗng chí NguyӉn Ĉăng Mai - chính ӫy. Ĉây là lӵc lѭӧng vNJ trang cӫa
Quân khu 7 chuҭn bӏ cho viӋc trҩn giӳ phía Bҳc Quӕc lӝ 1 trên ÿӏa bàn Biên Hòa.
(14 - 11) 215 bҥn hàng buôn bán ӣ chӧ Biên Hòa, gӣi kiӃn nghӏ ÿòi tӍnh trѭӣng Biên Hòa
phҧi xem xét, sӱa chӍnh 5 ÿRҥn ÿѭӡng lҫy lӝi, dѫ bҭn ӣ chӧ.
– Tháng 12. Bӝ ÿӝi chӫ lӵc MiӅn, bӝ ÿӝi Tân Uyên phӕi hӧp vӟi du kích các xã ӣ Nam
ChiӃn khu Ĉ chӕng cuӝc càn cӫa trung ÿoàn 52 ÿӏch, diӋt hѫn 100 tên.
(8 - 12) Bӝ ÿӝi huyӋn Vƭnh Cӱu kӃt hӧp vӟi tiӇu ÿoàn 9 ÿһc công ÿӗng loҥt ÿánh ÿӏch ӣ
các xã Ĉҥi An, Tân Ĉӏnh, ThiӋn Tân, Tân Phú.
* Long Thành – Nhѫn Trҥch mӣ màn cho chiӃn dӏch mùa khô 1974 ÿӗng loҥt tҩn công
Wҥi 3 ÿLӇm: Phân chi khu Phѭӟc Thái, ÿӗn Tam An, ÿӗn Phѭӟc Long. Trұn ÿánh thҳng lӧi, 9 ҩp
Fӫa 3 xã ÿѭӧc giҧi phóng; trên 6.000 dân giành ÿѭӧc quyӅn làm chӫ. Ngày hôm sau, ÿӏch ÿLӅu
tiӇu ÿoàn 7 biӋt ÿӝng quân tái chiӃm. Trұn chiӃn diӉn ra 2 tuҫn lӉ.
(9 ÿӃn 10 - 12) Lӵc lѭӧng 207 cùng trung ÿoàn 4 phөc kích ÿón ÿánh 2 trұn càn lӟn cӫa
ÿӏch ӣ lӝ 20 và ÿѭӡng 10, diӋt và làm bӏ thѭѫng 2 trung ÿӝi ÿӏch, phá 2 xe quân sӵ.
(10 - 12) Ĉêm 10 rҥng 11, du kích và nhân dân xã Bҧo Chánh cùng K8 huyӋn ÿӝi Long
Khánh bӭc hàng ÿӗn Bҧo Chánh. Theo sӵ chӍ huy trӵc tiӃp cӫa Thѭӡng vө HuyӋn ӫy; K8 và du
kích ÿào công sӵ áp sát ÿӗn ÿӏch vây ép, tiӇu ÿӝi nӳ súng cӕi pháo kích uy hiӃp, mӝt sӕ ÿӗng
bào, vӧ con binh lính trong ÿӗn kêu gӑi thuyӃt phөc. Ta phát loa kêu gӑi ÿӏch ÿҫu hàng, tuyên
truyӅn chính sách khoan hӗng cӫa cách mҥng, vӧ con lính mang thѭ vào ÿӗn khuyên nhӫ. Ĉӏch
chӕng trҧ, ta pháo kích, bҳn tӍa uy hiӃp. 1 giӡ sáng hôm sau, 2 trѭӣng ҩp và trѭӣng ÿӗn ra liên
KӋ xin hàng; sáng, cҧ trung ÿӝi ÿӏch ÿҫu hàng. Tӏch thu toàn bӝ vNJ khí và trang bӏ, trong ÿó có
120 quҧ ÿҥn cӕi 81 ly. Ĉây là trѭӡng hӧp ÿҫu tiên trong tӍnh, dùng 3 mNJi giáp công thҳng lӧi,
Pӣ ÿҫu cho phong trào tӵ lӵc, tӵ cѭӡng giҧi phóng xã ҩp và ÿѭӧc Khu ӫy nêu thành ÿLӇn hình
cho toàn khu hӑc tұp.
(12 - 12) Du kích Phѭӟc ThiӅn (Nhѫn Trҥch) phөc kích chăn ÿánh ÿӏch tiӃp viӋn tӯ ÿӗn
%Ӄn Sҳn và ÿӗn Phú Mӻ càn xuӕng, diӋt 17 tên, ÿӏch phҧi rút vӅ.
* Ĉoàn 10 và du kích tҩn công phân chi khu VNJng Gҩm, Ĉҥi Phѭӟc trong 3 ÿêm liӅn, diӋt
(31[5]) Nay là cҫu Hóa An.

29.5 Page 285

▲back to top


100 tên, phá sҥch chòi canh, vӑng gác và khu trung tâm.
(13 - 12) Ĉӝi biӋt ÿӝng Long Khánh cӱ hai nӳ ÿӗng chí: Hӗ Thӏ Hѭѫng và NguyӉn Thӏ
Thӑ tҩn công quán ăn Hoàng DiӋu, thӏ xã Long Khánh, diӋt 33 tên sƭ quan và lính. Mҩy ngày
sau, Hӗ thӏ Hѭѫng cùng 3 ÿӗng ÿӝi lҥi tҩn công quán Ngӑc Hѭѫng diӋt nhiӅu tên ÿӏch.
(15 - 12) Ĉoàn 10 cùng lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng tҩn công phá sұp hӋ thӕng viӉn thông cӫa
ÿӏch tҥi ҩp Phѭӟc Lѭѫng, ÿánh sұp nhà máy ÿèn gҫn cҫu Ĉҥi Phѭӟc, phá sұp cҫu dài 70 mét và
diӋt gӑn trung ÿӝi ÿӏa phѭѫng chӕt ӣ cҫu.
* Ĉӏch rút chӕt An ViӉng chҥy vӅ ÿӗn Bình Sѫn, nhѭng ÿӗn này ÿang bӏ bao vây không
rút chҥy ÿѭӧc và không tiӃp tӃ ÿѭӧc. Bӑn lính trong ÿӗn phát loa xin cho ÿi chӧ và ra suӕi lҩy
Qѭӟc uӕng. Cách mҥng ra ÿLӅu kiӋn: 1/ Không ÿѭӧc bҳn pháo bӯa bãi; 2/ Mӛi lҫn ra lҩy nѭӟc
phҧi xin phép. Ĉӗn Bình Sѫn tӯ ÿó bӏ kìm tӓa hoàn toàn.
(Cuӕi tháng 12) Ӣ Long Thành giҧi phóng ÿѭӧc mӝt khu vӵc rӝng lӟn: Bình Sѫn, Phѭӟc
Thái, Tam An, Phѭӟc An.
(17 - 12) Mӝt phân ÿӝi ÿһc công 11 tұp kích, ÿánh sұp phân chi khu quân sӵ và Cuӝc
Fҧnh sát Hóa An, diӋt 30 tên ÿӏch.
(18 - 12) Bӝ Chính trӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Lao Ĉӝng ViӋt Nam hӑp, quyӃt
ÿӏnh “KӃ hoҥch chiӃn lѭӧc 2 năm 1975 – 1976”: Năm 1975, tranh thӫ bҩt ngӡ tiӃn công lӟn và
Uӝng khҳp, tҥo ÿLӅu kiӋn ÿӇ năm 1976 tәng công kích, tәng khӣi nghƭa. Năm 1976, tәng công
kích, tәng khӣi nghƭa giҧi phóng hàon toàn miӅn Nam. Ngoài kӃ hoҥch chiӃn lѭӧc cѫ bҧn 2
Qăm, trong kӃ hoҥch năm 1975, Bӝ Chính trӏ dӵ kiӃn mӝt phѭѫng án cӵc kǤ quan trӑng là, nӃu
thӡi cѫ ÿӃn vào ÿҫu hoһc cuӕi 1975 thì lұp tӭc giҧi phóng miӅn Nam trong năm 1975.
(24 - 12) ChiӃn dӏch lӝ 3 (Bҳc Xuân Lӝc) cӫa Quân khu miӅn Ĉông mӣ màn. Mөc ÿích
Fӫa chiӃn dӏch là mӣ rӝng ÿӏa bàn Ĉông Bҳc Xuân Lӝc. Ĉánh vào bӝ máy kìm kҽp cӫa ÿӏch và
giҧi phóng mӝt sӕ xã quanh thӏ xã Long Khánh, Bà Rӏa, Biên Hòa, chuҭn bӏ cho tәng tiӃn công
và nәi dұy.
1975
– Tháng giêng. Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Biên Hòa tҩn công “Trung tâm chiêu hӗi Biên Hòa”
diӋt 17 tên.
(2 - 1) ChiӃn sƭ biӋt ÿӝng NguyӉn Phú HuǤnh (16 tuәi) mang bí sӕ ĈF 66 tҩn công ÿӏch ӣ
ÿѭӡng Hӗng Thұp Tӵ thӏ xã Long Khánh, diӋt 1 tên cҧnh sát và làm bӏ nhiӅu tên khác bӏ thѭѫng
vào lúc gҫn trѭa. ĈӃn 23 giӡ ÿêm, ĈF 66 lҥi dùng lӵu ÿҥn ném vào cuӝc hӑp cӫa tên trѭӣng ҩp
và 4 bҧo an: diӋt 7 tên, tên trѭӣng ҩp Canh bӏ thѭѫng nһng.
(6 - 1) ChiӃn thҳng Phѭӟc Long. Phѭӟc Long là tӍnh ÿҫu tiên ÿѭӧc hoàn toàn giҧi phóng
ӣ miӅn Nam. ChiӃn thҳng Phѭӟc Long ÿánh dҩu nhӳng biӃn ÿәi quan trӑng mӟi trong so sánh
Oӵc lѭӧng giӳa ta và ÿӏch tӯ sau HiӋp ÿӏnh Paris, làm bӝc lӝ thӃ suy yӃu và nhӳng khó khăn to
Oӟn cӫa Mӻ ngөy, thӃ và lӵc cӫa quân và dân ta ӣ miӅn Nam mҥnh hѫn bao giӡ hӃt.
(9 - 1) Hӝi nghӏ Quân ӫy Trung ѭѫng khҷng ÿӏnh tҫm quan trӑng cӫa viӋc ÿánh chiӃm
Tây nguyên, ÿһc biӋt là Buôn Mê Thuӝc. ChiӃn dӏch Tây nguyên ÿѭӧc mang tên “chiӃn dӏch
275”. (ĈӃn 25 - 2 Bӝ Tѭ lӋnh Tây nguyên hӑp thông qua phѭѫng án ÿánh chiӃm Buôn Mê
Thuӝc).
(18 - 1) Nӳ biӋt ÿӝng Hӗ Thӏ Hѭѫng, NguyӉn Thӏ Thұn (Ĉӝi biӋt ÿӝng Long Khánh) tҩn
công ÿӏch ӣ quán ViӉn Ĉông; nѫi bӑn cҧnh sát ngөy thѭӡng tө tұp ăn nhұu. Do phҧi qua nhiӅu
trӣ ngҥi mӟi lӑt ÿѭӧc vào ÿLӇm ÿánh nên vӯa ÿӃn trong quán mìn ÿã nә: Ĉӗng chí Hӗ Thӏ

29.6 Page 286

▲back to top


+ѭѫng hy sinh. (Chӏ ÿѭӧc nhà nѭӟc phong tһng danh hiӋu Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân
dân).
* Lӵc lѭӧng vNJ trang và nhân dân Tân Phú phӕi hӧp vӟi trung ÿoàn 14 Sѭ ÿoàn 7 (Quân
ÿoàn 4) tҩn công chi khu Ĉӏnh Quán, làm tan rã 3.600 tên ÿӏch, làm chӫ chi khu Ĉӏnh Quán,
nhiӅu ÿRҥn trên lӝ 20.
(26 - 1) 18 ÿoàn thӇ thuӝc nhiӅu khuynh hѭӟng chính trӏ, tôn giáo, nghӅ nghiӋp cùng ký
chung mӝt tuyên bӕ ÿòi Mӻ chҩm dӭt viӋn trӧ quân sӵ, ÿòi ThiӋu phҧi tӯ chӭc. Ĉây là phong
trào ÿҩu tranh chӕng Mӻ ngөy ӣ ÿô thӏ phát triӇn mҥnh mӁ và có chҩt lѭӧng mӟi so vӟi nhӳng
Qăm trѭӟc.
(29 - 1) Tӯ 20 - 1 ÿӃn 25 - 1 ÿӏch tә chӭc 3 cuӝc càn lӟn vào Lòng Chҧo, nên ÿӃn 29 - 1,
ÿҥi ÿӝi 2 Ĉoàn 10 và tiӇu ÿoàn 240 ÿѭӧc lӋnh trӯng trӏ bӑn giһc ÿi càn. Ĉêm 29, tӯ trұn ÿӏa
pháo ӣ ÿӗng Ông Trúc, ÿӗng Mu Rùa, quân ta nҧ ÿҥn vào sӣ chӍ huy cӫa ÿӏch: phá hӫy toàn bӝ
khu nhà lính, kho tàng, 13 tên chӃt và nhiӅu tên bӏ thѭѫng, bao vây tҩn công chӕt dã ngoҥi cӫa
ÿӏch ӣ Vѭӡn ĈLӅu, ÿӏch bӓ chҥy ra lӝ 19, rút vӅ chӛ cөm quân, bӓ lҥi 23 xác ÿӏch.
* Khánh thành Công ty Hóa chҩt Ĉӗng Nai tҥi Khu kӻ nghӋ Biên Hòa sau 3 năm xây
Gӵng. Sӕ vӕn ÿҫu tѭ cӫa Công ty: 50 triӋu bҥc ViӋt Nam. DiӋn tích xây dӵng 11.500 m2. Năng
suҩt khoҧng 7.000 tҩn sulfate, 5.000 tҩn Amonium cloride - năm. Tәng Giám ÿӕc: Ông Lê Văn
Kim.
Ĉây là Công ty ÿӝc nhҩt tҥi ViӋt Nam sҧn xuҩt hai loҥi sҧn phҭm trên ÿӇ thay thӃ hàng
nhұp khҭu cung cҩp cho kӻ nghӋ bӝt giһt, tôn tráng kӁm và pin ÿèn.
(31 - 1) Hӝi nghӏ Khu ӫy miӅn Ĉông (tӯ 31 - 1 ÿӃn 8 - 2) xác ÿӏnh tính chҩt quan trӑng
và vӏ trí chiӃn lѭӧc cӫa thӏ xã Long Khánh: “Thӏ xã Long Khánh là nѫi ta dӭt ÿLӇm cuӕi cùng,
Qѫi Ĉҧng bӝ miӅn Ĉông hoàn thành nhiӋm vө cách mҥng dân tӝc, dân chӫ nhân dân cӫa mình”.
(4 - 2) Lӵc lѭӧng Ĉoàn 10 bao vây tҩn công ÿӗn Phѭӟc Thӑ, ÿӗn Phѭӟc Long. Ĉӏch cho
tiӇu ÿoàn 340 tӯ ngã ba ÿѭӡng ӫi xuӕng giҧi vây. Khi ÿӃn miӇu Ông ThiӋn thì ÿám quân tiӃp
viӋn lӑt vào ә phөc kích cӫa ta nên phҧi rút. Hôm sau, ÿӏch tăng viӋn bҵng chiӃn ÿoàn cѫ giӟi
318 cùng tiӇu ÿoàn 258 biӋt ÿӝng quân, nhѭng ÿӅu bӏ ÿánh bұt ra. Ĉӏch 7 lҫn phҧn kích ÿӅu
không giҧi vây ÿѭӧc. Ĉӏch phҧi tiӃp tӃ bҵng trӵc thăng cho ÿӗn Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ. Sang
tháng 3, ÿӏch ÿѭa quân vӅ thêm, nhѭng lҥi rѫi vào thӃ bӏ bao vây. Sau 22 ngày càn vào Lòng
Chҧo, ÿӏch chӃt 102 tên, 15 xe tăng phӏ phá hӫy.
– Tháng 3. Ĉҫu tháng 3, nӝi ô thӏ xã Biên Hòa thành lұp ÿѭӧc 5 chi bӝ mұt vӟi 28 ÿҧng
viên; 3 chi ÿoàn vӟi 12 ÿoàn viên; phát triӇn 300 cѫ sӣ nòng cӕt là hӝi viên các ÿoàn thӇ, tӵ vӋ
Pұt, an ninh mұt. Xây dӵng ÿѭӧc 14 lõm chính trӏ ӣ HiӋp Hòa, Bӱu Hòa, Tân Vҥn, Bình Ĉa,
An Hҧo, Lân Thành, Khu 1, Khu 5, Núi Ĉҩt... vӟi 394 gia ÿình; tә chӭc ÿѭӧc 9 nhóm, tә chӕng
Eҳt lính; có 78 thanh niên ÿѭӧc bӕ trí, xây dӵng ÿѭӧc 15 cѫ sӣ nӝi tuyӃn; 3 cѫ sӣ binh vұn
trong sân bay, trong căn cӭ Long Bình, Bӝ chӍ huy sѭ ÿoàn 18, Toà hành chánh Biên Hòa, Ty
Fҧnh sát Biên Hòa, Liên hiӋp nghiӋp ÿoàn Biên Hòa. Ngoài ra, cӕt cán là nҳm ÿѭӧc 11 toán vӟi
200 phòng vӋ dân sӵ cӫa ÿӏch.
(4 - 3) ChiӃn dӏch Tây nguyên ÿҥi thҳng, kӇ tӯ 4 – 3 - 1975, chӍ trong 19 ngày toàn bӝ
Tây nguyên ÿã ÿѭӧc giҧi phóng (Ĉҳc Lҳc vӟi thӏ xã Buôn Ma Thuӝt 11 - 3, Kon Tum 17 - 3,
Gia Lai 18 - 3, Phú Bәn 19 - 3; và ÿã dүn ÿӃn thҳng lӧi giҧi phóng các tӍnh miӅn biӇn Trung bӝ:
24 - 3 giҧi phóng tӍnh Quҧng Ĉӭc; 1 - 4 Bình Ĉӏnh; 2 - 4 Lâm Ĉӗng; 3 - 4 Khánh Hòa; 4 - 4
Tuyên Ĉӭc.
* Thѭӡng vө Khu ӫy miӅn Ĉông ra nghӏ quyӃt: “Khu ta có khҧ năng phát ÿӝng quҫn
chúng khӣi nghƭa vӟi tinh thҫn ҩp giҧi phóng ҩp, xã giҧi phóng xã, huyӋn giҧi phóng huyӋn, chi

29.7 Page 287

▲back to top


khu; tӍnh giҧi phóng thӏ xã, tiӇu khu, giành toàn bӝ chính quyӅn vӅ tay nhân dân”.
(8 - 3) ChiӃn dӏch HuӃ – Ĉà Nҹng tӯ ngày 8 - 3 ÿӃn 25 – 3 - 1975 ÿã giҧi phóng các tӍnh
Quҧng Trӏ, HuӃ, Quҧng Nam, Ĉà Nҹng và Quҧng Ngãi.
(10 - 3) Giҧi phóng thӏ xã Buôn Ma Thuӝt.
(15 - 3) Giҧi phóng yӃu khu Túc Trѭng.
(16 - 3) Giҧi phóng KiӋm Tân.
(17 - 3) “ChiӃn dӏch lӝ 3” bҳt ÿҫu. Lӵc lѭӧng vNJ trang Xuân Lӝc cùng sѭ ÿoàn 6 bӝ binh
(E33 và E4), các tiӇu ÿoàn ÿһc công và pháo binh quân khu ÿánh chiӃm 3 mөc tiêu cӫa ÿӏch ӣ
ngã ba Ông Ĉӗn, núi Chӭa Chan, ÿӗi 52.
(20 - 3) Giҧi phóng hoàn toàn tӍnh Tân Phú.
* ChiӃn dӏch ÿѭӡng 20 bҳt ÿҫu. Lӵc lѭӧng vNJ trang Tân Phú phӕi hӧp sѭ ÿoàn 7, quân
ÿoàn 4 tҩn công làm chӫ chi khu Phѭѫng Lâm, La Ngà, Núi Tràn, cao ÿLӇm 112.
(20 - 3) Ta giҧi phóng chi khu Ĉӏnh Quán.
(21 - 3) Bҵng lӵc lѭӧng tҥi chӛ, thӏ xã Long Khánh giҧi phóng 4 ҩp phía Bҳc thӏ xã: Bҧo
Vinh A, Bҧo Vinh B, Suӕi Chӗn. Ĉӗng thӡi, bӝ ÿӝi tӍnh tҩn công giҧi phóng Suӕi Cát, ngã ba
Ông Ĉӗn ÿӃn Trà Tân (lӝ 3), ÿӗn ÿLӅn cao su Ông QuӃ, bӭt rút ÿӗn Nam Hà, Mai Thӑ Bích, tua
Mã Thҳng; bӝ ÿӝi khu giҧi phóng Ĉӏnh Quán, làm chӫ lӝ 20. ViӋc giҧi phóng các xã, ҩp, ÿӗn
ÿLӅn vùng ven thӏ xã Long Khánh ÿã tҥo bàn ÿҥp ÿӭng chân cho lӵc lѭӧng Quân ÿoàn 4. Mһc
khác, nhân dân thӏ xã Long Khánh ÿã ÿѭa vào kho dӵ trӳ 7.500 tҩn gҥo, 17.000 ӕng thuӕc cҫm
máu, 43.000 lӑ thuӕc kháng sinh, 4.000kg bӝt ngӑt, hàng chөc triӋu ÿӗng và hàng hóa khác ÿӇ
phөc vө chiӃn dӏch.
(24 - 3) Bӝ Chính trӏ Ban Chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng Lao Ĉӝng ViӋt Nam hӑp ÿѭa ra
chӫ trѭѫng: Tұp trung nhanh nhҩt lӵc lѭӧng, binh khí, kӻ thuұt và vұt chҩt giҧi phóng Sài Gòn
trѭӟc mùa mѭa (tháng 5 - 1975).
(28 - 3) Tѭӟng Mӻ Uây-en sang ViӋt Nam ÿӇ bàn viӋc cӭu nguy cho chӃ ÿӝ Sài Gòn:
QuyӃt ÿӏnh xây dӵng tuyӃn phòng thӫ mӟi chӕt tҥi Phan Rang kéo dài ÿӃn Xuân Lӝc làm căn
Fӭ trung tâm và xã Tây Ninh là chӕt phía Tây bҳc. Ĉӏch tұp trung lӵc lѭӧng xây dӵng “TuyӃn
phòng thӫ thép Xuân Lӝc” vӟi sѭ ÿoàn 18, lӳ ÿoàn dù sӕ 1, liên ÿoàn 7 biӋt ÿӝng quân, lӳ ÿoàn
3 thiӃt giáp.
(31 - 3) Bӝ Chính trӏ hӑp quyӃt ÿӏnh: Nҳm vӳng thӡi cѫ chiӃn lѭӧc, vӟi tѭ tѭӣng chӍ ÿҥo
thҫn tӕc, táo bҥo, bҩt ngӡ, chҳc thҳng, có quyӃt tâm lӟn thӵc hiӋn tәng công kích, tәng khӣi
nghƭa trong thӡi gian sӟm nhҩt, tӕt nhҩt là trong tháng 4.
– Tháng 4. Quân ӫy, Bӝ chӍ huy MiӅn chӫ trѭѫng sӱ dөng toàn bӝ lӵc lѭӧng Quân ÿoàn
4 phӕi hӧp vӟi Quân khu 7 và các lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh Biên Hòa, Bà Rӏa - Long Khánh ÿұp
tan tuyӃn phòng thӫ cӫa ÿӏch ӣ Xuân Lӝc. Bӝ chӍ huy chiӃn dӏch Xuân Lӝc gӗm các ÿӗng chí
Thѭӧng tѭӟng Hoàng Cҫm, Phҥm Lҥc, Phҥm Văn Hy, Hӗng Lâm, Lê Văn Ngӑc.
(1 - 4) Giҧi phóng Nha Trang, Bình Ĉӏnh.
(2 - 4) TiӇu ÿoàn 240 (Long Thành) kӃt hӧp vӟi bӝ ÿӝi huyӋn bao vây tҩn công ÿӏch ӣ
ngã ba ÿѭӡng ӫi Thái Lan. Ĉӏch ÿóng ӣ ÿây có 600 tên, nhѭng vӯa mӟi chӃt 20 tên, chúng ÿã
Eӓ tháo chҥy vӅ quұn lӷ do tinh thҫn suy sөp.
* Nói chung, tình hình ÿӏch ӣ Long Thành, Nhѫn Trҥch có quân sӕ tăng ÿông, nhѭng
ÿӏch bӏ cô lұp trong ÿӗn, không dám bung ra càn quét, khám xét nhѭ trѭӟc. Vùng giҧi phóng

29.8 Page 288

▲back to top


Pӣ rӝng, dân chúng ÿi lҥi dӉ dàng, các tuyӃn giao liên, vұn chuyӇn ÿӅu thông suӕt.
* Tàn quân ÿӏch ÿә vӅ Biên Hòa ngày càng nhiӅu, tҥo nên tình trҥng hӛn loҥn. Trong lúc
ÿó, ta tә chӭc tҩn công liên tөc. Trong 4 ngày trên các lӝ 25, 15, 17, 19 ta chұn ÿánh ÿӏch, rҧi
truyӅn ÿѫn kêu hàng.
(4 - 4) Ĉӝi biӋt ÿӝng và trinh sát vNJ trang thӏ xã Long Khánh ÿã bí mұt dүn ÿѭӡng cho
trinh sát sѭ ÿoàn 1, sѭ ÿoàn 7 (thuӝc Quân ÿoàn 4) vào thӏ xã ÿLӅu nghiên, nҳm tình hình ÿӏch
và lên phѭѫng án tác chiӃn.
(6 - 4) TruyӅn ÿѫn cách mҥng ÿѭӧc rҧi khҳp các nҿo ÿѭӡng Xuân Lӝc. Binh lính ngөy
hoang mang cӵc ÿӝ, sӕ ÿông ÿã bӓ ngNJ, trà trӝn vào dân ra vùng giҧi phóng.
(8 - 4) Tҥi Bàu Hàm, ÿӗng chí Lê Ĉình Nhѫn, phó Bí thѭ Khu ӫy miӅn Ĉông phә biӃn
nghӏ quyӃt cӫa Khu ӫy cho các ÿӗng chí trong ban Thѭӡng vө Thӏ ӫy Biên Hòa và thông qua kӃ
hoҥch giҧi phóng thӏ xã Biên Hòa. Bӝ chӍ huy giҧi phóng thӏ xã Biên Hòa gӗm: Ĉӗng chí Lê
Thành Nhѫn, phө trách chung; ÿӗng chí NguyӉn ViӋt Hoa (phó Tѭ lӋnh Quân khu), phө trách
quân sӵ; ÿӗng chí Phan Văn Trang (Bí thѭ Thӏ ӫy) phө trách lӵc lѭӧng quҫn chúng nәi dұy và
chӍ ÿҥo công viӋc tiӃp quҧn thӏ xã.
* Ngày “N – 1”: các sѭ ÿoàn chӫ lӵc ÿã ÿӃn vӏ trí tұp kӃt cách thӏ xã Long Khánh tӯ 4 –
10 km. Ĉêm 8 - 4, các cánh quân triӇn khai chung quanh thӏ xã chuҭn bӏ tҩn công “phòng thӫ
thép” cӫa giһc.
(9 - 4) 5 giӡ 30 sáng: ChiӃn dӏch Xuân Lӝc bҳt ÿҫu: Sau các loҥt pháo cҩp tұp vào các
Pөc tiêu cӫa ÿӏch, quân ta nә súng tҩn công vào thӏ xã Long Khánh theo hai hѭӟng Ĉông Bҳc
và Tây Bҳc. Sau 1 giӡ chiӃn ÿҩu, ta chiӃm ÿѭӧc căn cӭ biӋt ÿӝng quân, trө sӣ tình báo cӫa Mӻ,
Tòa hành chánh, dinh tӍnh trѭӣng, tiӇu khu ӣ nӝi ô thӏ xã. Trên hѭӟng tây cӫa thӏ xã, sѭ ÿoàn 6
làm chӫ quӕc lӝ 1 tӯ ÿèo Mҽ Bӗng Con. Ӣ phía Nam, TiӇu ÿoàn 455 bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng và K8
(bӝ ÿӝi huyӋn) ÿánh tan liên ÿoàn 936 tҥi Bình Phú, Suӕi Cát, bҳt sӕng 117 tên.
(10 - 4) HuyӋn ӫy Long Thành, Nhѫn Trҥch dӵ trӳ 100 tҩn lѭѫng thӵc và thông báo mӛi
gia ÿình chuҭn bӏ 60 lít gҥo ÿӇ ÿón bӝ ÿӝi trên vӅ.
* Tҩn công chi khu Dҫu Giây: sѭ ÿoàn 1 và biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh chһn ÿánh ÿӏch
phҧn kích ӣ khu nhà thӡ, ngã tѭ ÿѭӡng sҳt. Hѭӟng Nam: ta chһn ÿánh, chia cҳt ÿӏch ӣ Tân
Phong, Suӕi Cát; pháo kích vào chӍ huy sӣ tiӇu ÿoàn 3 (chiӃn ÿoàn 48) ӣ Tân Phong và các tiӇu
ÿoàn bҧo an Bình Phú, Suӕi Cát.
(11 - 4) Ĉӏch tăng cѭӡng viӋn binh, dӕc toàn bӝ phi pháo yӇm trӧ, dùng trӵc thăng
chuyӇn vұn lӳ ÿoàn 2 dù ÿә xuӕng Tân Phong... Chúng ném toàn bӝ “con ách chӫ bài” cӫa
chúng vào Long Thành.
(11 ÿӃn 13 - 4) Lӵc lѭӧng du kích và bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng bao vây căn cӭ Núi Thӏ, giҧi
phóng các xã và ÿӗn ÿLӅn cao su: Hàng Gòn, Cҭm Mӻ, Suӕi Râm....mӣ rӝng bàn ÿҥp cho quân
chӫ lӵc.
(12 - 4) Ĉӏch cho máy bay oanh kích dӳ dӝi xuӕng các vӏ trí nӝi ô cӫa thӏ xã Long Khánh
và khu vӵc phía Bҳc chi khu Tân Phong. Lӳ ÿoàn dù sӕ 1 cӫa ngөy ÿѭӧc máy bay ÿә xuӕng
ngã ba Tân Phong ÿӇ phӕi hӧp vӟi sѭ ÿoàn 18 bên trong ÿánh ra nhҵm giҧi tӓa áp lӵc cӫa quân
ta, nhѭng tҩt cҧ ÿӅu thҩt bҥi. 14 giӡ, giһc cho ném 2 quҧ bom CBU 55 xuӕng vӏ trí cách thӏ xã
Xuân Lӝc 800 mét vӅ hѭӟng Bҳc.
(14 - 4) Bӝ chӍ huy chiӃn dӏch ÿӅ nghӏ Bӝ Chính trӏ ÿһt tên chiӃn dӏch tәng công kích giҧi
phóng Sài Gòn là ChiӃn dӏch Hӗ Chí Minh.

29.9 Page 289

▲back to top


* Ĉoàn pháo binh Biên Hòa tӯ trұn ÿӏa pháo 130 ly ÿһt tҥi HiӃu Liêm ÿã bҳn tӯng ÿӧt
vào phi trѭӡng Biên Hòa: phá hӫy nhiӅu kho chӭa bom, máy bay và ÿѭӡng băng. Máy bay tӯ
sân bay này không còn khҧ năng cҩt cánh yӇm trӧ cho mһt trұn Xuân Lӝc và Phan Rang.
* Sѭ ÿoàn 6 và Trung ÿoàn 95B phӕi hӧp vӟi du kích tҩn công và ÿұp tan chiӃn ÿoàn 58
Vѭ 18 ngөy: diӋt gӑn 1 tiӇu ÿoàn pháo, 1 chi ÿoàn cѫ giӟi, 2 tiӇu ÿoàn bӝ binh, thu 12 pháo; giҧi
phóng KiӋm Tân.
(15 - 4) Bӝ chӍ huy chiӃn dӏch chӍ ÿҥo tұp trung hӓa lӵc mҥnh, sӱ dөng pháo binh bҳn cҩp
Wұp vào các cӭ ÿLӇm bên trong thӏ xã Long Khánh ÿӇ kéo ÿӏch ra ngoài thӏ xã tӯ cәng ngã ba
'ҫu Giây lên giáp Lâm Ĉӗng.
* Tҥi Biên Hòa, lӵc lѭӧng vNJ trang tҩn công vào các mөc tiêu quân sӵ cӫa ÿӏch. Trұn ÿӏa
pháo ӣ HiӃu Liêm (ChiӃn Khu Ĉ) pháo kích vào sân bay Biên Hòa. Căn cӭ ÿӏch ӣ Trҧng Bom,
Bàu Cá, Suӕi Sâu bӏ tҩn công.
(16 - 4) Ĉѭa ÿѭa bӝ chӍ huy Quân ÿoàn 3 lên Trҧng Bom ÿӇ trӵc tiӃp chӍ huy cuӝc hành
quân giҧi tӓa, nhѭng các mNJi ӭng cӭu cӫa ÿӏch ÿӅu bӏ ÿұp tan.
Tӵ vӋ du kích phӕi hӧp vӟi công nhân nәi dұy giҧi phóng sӣ cao su Bình Lӝc.
(17 - 4) Giһc sӱ dөng phi pháo yӇm trӧ cho chiӃn ÿoàn 8, sѭ 5 ngөy và thiӃt ÿoàn 315
phҧn kích dӑc theo ÿѭӡng sҳt Hѭng Nghƭa, Hѭng Lӝc. Sau 1 ngày chiӃn ÿҩu, bӝ ÿӝi sѭ ÿoàn 6
cùng du kích ÿӏa phѭѫng ÿã ÿánh tan chiӃn ÿoàn 8, thiӃt ÿoàn 315, diӋt gӑn 1 tiӇu ÿoàn, tiêu
hao nһng mӝt tiӇu ÿoàn khác.
* TӍnh Tân Phú ÿѭӧc giҧi phóng.
(18 - 4) Lӳ ÿoàn dù sӕ 1 ngөy ÿѭӧc lӋnh rút chҥy vӅ phía Nam chi khu Tân Phong ÿӇ
\\Ӈm trӧ cho hѭӟng lӝ 2. Tѭӟng Lê Minh Ĉҧo, tѭ lӋnh sѭ 18 ngөy ra lӋnh “tùy nghi di tҧn”.
(19 - 4) Ҩp Suӕi Tre ÿѭӧc giҧi phóng.
* Tàn quân ÿӏch tӯ Xuân Lӝc chҥy xuyên rӯng Cҭm Ĉѭӡng trӕn. Du kích cùng lӵc lѭӧng
207 phát hiӋn bҳt 42 tên, thu 36 súng. Ta giáo dөc và tha ngay tҥi chӛ, mӝt sӕ xin ӣ lҥi phөc vө
trong lӵc lѭӧng vNJ trang, mӝt sӕ chҥy vào dân hӓi ÿѭӡng vӅ quê.
(20 - 4) Ҩp và sӣ cao su An Lӝc, Cӕc Rang ÿѭӧc giҧi phóng.
* 20 giӡ, hѫn 220 xe quân sӵ ngөy chen nhau chҥy vӅ hѭӟng lӝ 2. Quân ta tә chӭc chӕt
chһn và truy kích, bҳt sӕng tên ÿҥi tá tӍnh trѭӣng Phҥm Văn Phúc và ÿám tùy tùng.
(21 - 4) Long Khánh ÿѭӧc giҧi phóng hoàn toàn. TuyӃn phòng thӫ Xuân Lӝc cӫa ÿӏch bӏ
phá hӫy. ChiӃn dӏch Xuân Lӝc toàn thҳng và tiӃn hành ChiӃn dӏch Hӗ Chí Minh vӟi hai quân
ÿoàn: Quân ÿoàn 2, tӯ lӝ 2 Xuân Lӝc tiӃn vӅ Long Thành, Nhѫn Trҥch ÿӇ vӅ Sài Gòn: dӭt ÿLӇm
Fӭ ÿLӇm Suӕi Râm, Nѭӟc Trong, mӝt phҫn kho Long Bình, chi khu Long Thành, Nhѫn Trҥch.
Quân ÿoàn 4, tӯ sӣ Bình Lӝc, dӭt ÿLӇm ÿӏch tҥi ngã ba Dҫu Giây, Sông Thao, chi khu Trҧng
Bom, ÿánh chiӃm Sӣ chӍ huy Quân ÿoàn 3, Tәng kho Long Bình và ÿѭa bӝ phұn xe tăng, pháo
binh và bӝ binh tiӃn vӅ Sài Gòn.
(22 - 4) Trinh sát ÿһc công ÿoàn 113 ÿánh vào kho bom Bình Ý: 250.000 tҩn bom ÿҥn bӏ
Kӫy.
(26 - 4) Tӯ 17 giӡ, quân ta mӣ cuӝc tiӃn công lӟn trên hѭӟng Ĉông và hѭӟng Tây – Nam
Sài Gòn, tiêu diӋt ÿҥi bӝ phұn ÿӏch ӣ tuyӃn phòng thӫ vòng ngoài, bao vây chia cҳt và hoàn toàn
cô lұp quân ÿӏch ӣ Sài Gòn – Gia Ĉӏnh.
* 16 giӡ 30 phút, Quân ÿoàn 2 xuҩt phát tӯ Bình Sѫn: sѭ ÿoàn 304 theo ÿѭӡng 15B tiӃn

29.10 Page 290

▲back to top


YӅ căn cӭ Nѭӟc Trong; sѭ ÿoàn 325 theo liên lӝ 25 qua Lӝc An tiӃn vào quұn lӷ Long Thành:
- Sѭ ÿoàn 304 tҩn công Trѭӡng thiӃt giáp, Trѭӡng sƭ quan lөc quân, Trѭӡng cҧnh sát
quӕc gia Quân khu III...
- Sѭ ÿoàn 325 ÿһt pháo ӣ ÿӗng Sӣ Hoàng nҧ ÿҥn vào chi khu Long Thành và dinh quұn.
* Hѭӟng Nhѫn Trҥch, trung ÿoàn 101, trung ÿoàn 95 trӧ chiӃn, có tăng hӛ trӧ tӃn vào lӝ
17, tҩn công chi khu Nhѫn Trҥch, kho Thành Tuy Hҥ.
* Các hѭӟng khác, lӵc lѭӧng vNJ trang, chӫ lӵc, du kích ÿӅu bҳt ÿҫu tiӃn công ÿӏch giҧi
phóng các xã ҩp...
(27 - 4) Long Thành giҧi phóng.
(28 - 4) Ĉêm 28 rҥng 29 - 4, các binh ÿoàn chӫ lӵc tinh nhuӋ cӫa ta ÿã phӕi hӧp vӟi lӵc
Oѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng ÿӗng loҥt công kích tӯ nhiӅu hѭӟng, tiêu diӋt các tұp ÿoàn phòng
ngӵ cuӕi cùng cӫa ÿӏch ӣ Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, Cӫ Chi, Ĉӗng Dù, Hұu Nghƭa, Tân An.
(29 - 4) Sѭ ÿoàn 320B hӛ trӧ lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӏa phѭѫng giҧi phóng Tân Uyên, Dƭ
An, Lái Thiêu (nay thuӝc tӍnh Bình Dѭѫng).
* Lӵc lѭӧng biӋt ÿӝng và an ninh kӃt hӧp vӟi các bӝ phұn vNJ trang ÿánh giҧi phóng 4 xã
An Hòa, Long Hѭng, Phѭӟc Tân, Long Bình (tӯ 23 ÿӃn 29 - 4)
* Ban công vұn thành phӕ tiӃp quҧn Khu kӻ nghӋ Biên Hòa.
* Bӑn ÿӏch ӣ các cӭ ÿLӇm quan trӑng, các cѫ quan ÿҫu não nhѭ Quân ÿoàn III, tiӇu khu
Biên Hòa, chi khu Ĉӭc Tu rút chҥy.
* Ta ÿánh chiӃm quұn lӷ Nhѫn Trҥch và kho bom Thành Tuy Hҥ lúc 8 giӡ 10 phút. Cánh
Fӱa hѭӟng Ĉông Nam Sài Gòn ÿã mӣ, Quân giҧi phóng theo hѭӟng xa lӝ Biên Hòa, phà Cát
Lái và bӃn Phѭӟc Khánh tiӃn vӅ Sài Gòn.
(30 - 4) 6 giӡ sáng, nӳ ÿӗng chí Trѭѫng Thӏ Sáu cҳm cӡ Tә quӕc ӣ Tòa hành chánh Biên
Hòa; kӃ ÿó cӡ giҧi phóng cNJng ÿѭӧc cҳm ӣ dinh Tѭӟng Toàn, Tѭ lӋnh Quân ÿoàn III ngөy, Nha
&ҧnh sát miӅn Ĉông, Quân ÿoàn III, Ty cҧnh sát Biên Hòa, quұn Ĉӭc Tu.
* 10 giӡ 30 Sӣ chӍ huy tiӅn phѭѫng và lӵc lѭӧng vNJ trang Trung ÿoàn 5 và lӵc lѭӧng
chính trӏ chiӃm Tòa hành chánh Biên Hòa; sѭ ÿoàn 6 chiӃm giӳ sân bay, quân ÿoàn III; Ban an
Ninh T1 chiӃm giӳ Nha cҧnh sát miӅn Ĉông, Ty cҧnh sát Biên Hòa, Ban an ninh Biên Hòa
chiӃm giӳ quұn Ĉӭc Tu. Lӵc lѭӧng trung ÿoàn 5 triӇn khai chӕt các ngã ba và Khu kӻ nghӋ
Biên Hòa... Thành phӕ Biên Hòa hoàn toàn giҧi phóng. Nhân dân xuӕng ÿѭӡng reo mӯng vӟi
Fӡ hoa rӵc rӥ chào ÿón ÿoàn quân giҧi phóng.
(1 - 5) Toàn bӝ lãnh thә ÿҩt liӅn miӅn Nam nѭӟc ta hoàn toàn giҧi phóng.
(5 - 5) Mitting trӑng thӇ chào mӯng chiӃn thҳng, giҧi phóng hoàn toàn miӅn Nam tҥi Biên
Hòa, hѫn 1 vҥn ngѭӡi dӵ.
(15 - 5) Cҧ nѭӟc tӯ Lҥng Sѫn ÿӃn mNJi Cà Mau tѭng bӯng mӣ hӝi mӯng chiӃn thҳng.
(31 - 5) Nhà máy không quân A 42 Biên Hòa thành lұp (Sân bay Biên Hòa)
(2 - 6) Thành lұp Công ty Cao su Ĉӗng Nai.
1976 - 1995

30 Pages 291-300

▲back to top


30.1 Page 291

▲back to top


1976
* Thành lұp tӍnh Ĉӗng Nai trên cѫ sӣ sáp nhұp các tӍnh Biên Hoà, Bà Rӏa – Long Khánh
và Tân Phú.
* Sáp nhұp các huyӋn Xuân Lӝc, Cao Su, Thӕng Nhҩt và thӏ xã Long Khánh, thành lұp
huyӋn Xuân Lӝc thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai.
* Mҥng lѭӟi giao thông tӍnh tәng chiӅu dài 1.592,7 km; trong ÿó: Quӕc lӝ 290,2 km, tӍnh
Oӝ 326,1 km, hѭѫng lӝ 976,4 km; ÿѭӡng ô tô ÿi ÿѭӧc 1.272,7 km(1)
(25 - 1) Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy ra nghӏ quyӃt thành lұp Báo Ĉӗng Nai. Tӡ báo cӫa Ĉҧng
Eӝ Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam tӍnh Ĉӗng Nai. Báo Ĉӗng Nai sӕ ÿһc biӋt TӃt Bính Thìn ra mҳt.
Ĉây cNJng là sӕ báo ÿҫu tiên cӫa Báo Ĉӗng Nai.
(25 - 3) Thành lұp ngành thӕng kê tӍnh Ĉӗng Nai.
(3 - 6) Quӕc hӝi và Chính phӫ tһng danh hiӋu “Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân”
cho ÿӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Long Khánh; Ĉӝi dân quân du kích Bình Lӝc; Trinh sát vNJ trang thӏ xã
Long Khánh cNJng ÿѭӧc phong “Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân”.
(6 - 8) Thành lұp ViӋn KiӇm sát Nhân dân tӍnh.
(18 - 8) Ban cao su miӅn Ĉông xây dӵng kӃ hoҥch trӗng cao su trong năm 1976 là 10.000
héc ta và phân bә chӍ tiêu cho các ÿӗn ÿLӅn.
- Ĉӗn ÿLӅn An Lӝc: 2.333,26 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Dҫu Giây: 2.356,90 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Túc Trѭng: 1.567,57 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Bình Lӝc: 1.730,84 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Cây Gáo:
795,15 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Ông QuӃ: 2.427,51 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Hàng Gòn: 1.783,11 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Cҭm Mӻ: 2.456,89 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Bình Ba: 2.170,08 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Bình Sѫn: 3.207,62 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Long Thành: 1.644,77 ha
- Ĉӗn ÿLӅn Trҧng Bom: 798,35 ha
(19 - 11) Ĉài phát thanh Ĉӗng Nai phát sóng chѭѫng trình ÿҫu tiên.
(22 - 12) Thành lұp Nhà văn hóa thiӃu nhi tӍnh Ĉӗng Nai.
(28 - 12) Thành lұp Trѭӡng trung hӑc văn hóa nghӋ thuұt Ĉӗng Nai.
1977
* Các nhà khҧo cә ÿã tìm thҩy ӣ ҩp Cái Vҥn, Cái Lăng (thuӝc xã Phѭӟc Thӑ), ҩp Rҥch
ChiӃc (xã Phѭӟc Tân) nhӳng dөng cө bҵng ÿá cӫa ngѭӡi tiӅn sӱ ѭӟc ÿӏnh niên ÿҥi là vào ÿҫu
(1) Theo “ViӋt Nam niên giám thӕng kê”, năm 1946 mҥng lѭӟi giao thông tӍnh Biên Hòa có chiӅu dài 936,6km; trong ÿó: TӍnh lӝ
308,8km, hѭѫng lӝ 227,1km; tәng chiӅu dài các cҫu 4.777m (gӗm 3,762m cҫu sҳt, bê tông và 1.015m cҫu gӛ).

30.2 Page 292

▲back to top


thӃ kӹ thӭ II trѭӟc CN.
* Xây dӵng ÿұp Bà Kí (huyӋn Long Thành), hoàn thành năm 1978, kӃt cҩu bê tông 3 cӱa,
tác dөng trên 400 ha.
* Xây ÿұp Cҫu Quan (xã Hòa Hѭng, huyӋn Long Thành), kӃt cҩu bê tông, 3 cӱa.
* Hoàn thành công trình ÿұp Phѭӟc Thái (xã Phѭӟc Bình, huyӋn Long Thành), ÿѭӧc xây
Gӵng tӯ năm 1973, kӃt cҩu bê tông, 7 cӱa.
(26 - 1) Ban Thѭӡng vө TӍnh ӫy Ĉӗng Nai ra thông cáo vӅ viӋc triӋu tұp Ĉҥi hӝi Ĉҧng bӝ
WӍnh lҫn thӭ nhҩt (vòng 2) dӵ kiӃn vào trung tuҫn tháng 3 - 1977. Mөc ÿích cӫa Ĉҥi hӝi là hӑc
Wұp thҩm nhuҫn Nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi toàn quӕc lҫn thӭ 5 cӫa Ĉҧng; kiӇm ÿLӇm tình hình phong
trào và các mһt công tác cӫa Ĉҧng bӝ tӍnh trong nhiӋm kǤ vӯa qua, thҧo luұn phѭѫng hѭӟng
nhiӋm vө trong 2 năm 1977 – 1978, thҧo luұn và thông qua kӃ hoҥch cҧi tҥo và phát triӇn kinh
WӃ, văn hóa cӫa tӍnh năm 1977. Bҫu Ban chҩp hành tӍnh Ĉҧng bӝ.
(28 - 2) Ĉҥi hӝi liên hoan chiӃn sƭ thi ÿua TӍnh ÿӝi Ĉӗng Nai ÿѭӧc tә chӭc.
(8 - 4) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ Ĉӗng Nai lҫn thӭ nhҩt (vòng 2) khai mҥc trӑng thӇ,
420 ÿҥi biӇu ӣ 18 ÿҧng bӝ trӵc thuӝc ÿҥi diӋn cho 6.810 ÿҧng viên trong tӍnh tham dӵ; bӃ mҥc
ngày 10 - 4; bҫu 39 ӫy viên chính thӭc, 2 dӵ bӏ; ÿӗng chí Lê Quang Chӳ ÿѭӧc bҫu lҥi làm Bí
thѭ (trѭӟc ÿó, TӍnh ӫy Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc chӍ ÿӏnh thành lұp, ÿӗng chí Lê Quang Chӳ làm Bí
thѭ). Ĉҥi hӝi lҫn thӭ nhҩt vòng I diӉn ra tӯ ngày 11 ÿӃn ngày 21 tháng 11 năm 1976.
(15 - 5) Nhân dân Ĉӗng Nai bҫu cӱ Hӝi ÿӗng nhân dân 2 cҩp: huyӋn và tӍnh.
(19 - 5) Nhân dân thành phӕ Biên Hòa ÿón nhұn Huân chѭѫng Thành ÿӗng hҥng nhҩt cӫa
Ĉҧng và Chính phӫ tһng thѭӣng, tә chӭc tҥi nhà hát Thanh Bình.
(20 - 6) Thѭӡng vө TӍnh ӫy Ĉӗng Nai ra chӍ thӏ công tác vӅ thѭѫng binh và xã hӝi (sӕ
04/CT-TU). Mөc ÿích: Phát huy nhӳng ѭu ÿLӇm, khҳc phөc nhӳng khuyӃt ÿLӇm, nhѭӧc ÿLӇm;
triӇn khai tӕt các chӍ thӏ, nghӏ quyӃt cӫa Trung ѭѫng cNJng nhѭ TӍnh Ĉҧng bӝ vӅ công tác ÿӅn ѫn
ÿáp nghƭa ÿӕi vӟi các gia ÿình có công vӟi cách mҥng, theo kháng chiӃn...
(29 - 6) Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai khóa 1 khai mҥc kǤ hӑp thӭ nhҩt. Tham dӵ có
95 ÿҥi biӇu khóa 1 và ÿҥi diӋn ban ngành, ÿoàn thӇ trong tӍnh (bӃ mҥc 1 - 7).
(11 - 7) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu Ĉoàn Thanh niên Cӝng sҧn Hӗ Chí Minh tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc tә
chӭc. Tham dӵ có 278 ÿoàn viên tiên tiӃn và 350.000 thanh niên trong tӍnh.
(25 - 8) Ĉҥi hӝi Phө nӳ tӍnh Ĉӗng Nai lҫn thӭ nhҩt khai mҥc.
(19 - 8) Ĉoàn ÿҥi biӇu hӧp tác kinh tӃ – khoa hӑc kӻ thuұt Cuba tӟi thăm Ĉӗng Nai.
(17 ÿӃn 19 - 9) Ĉoàn ÿҥi biӇu quân sӵ nѭӟc Cӝng hòa Dân chӫ nhân dân Lào thăm nhà
máy giҩy và gӛ Tân Mai.
(20 - 9) TӍnh Ĉӗng Nai nhұn cӡ “Cѫ bҧn xóa xong nҥn mù chӳ” cӫa Bӝ Giáo dөc tһng.
– Tháng 10. Ĉұp Suӕi Cҧ, công trình thӫy lӧi sӕ 1 cӫa tӍnh (xã Long Phѭӟc, huyӋn Long
Thành) ÿѭӧc khánh thành. Ĉұp có khҧ năng phөc vө nѭӟc tѭӟi cho 1.500 ha lúa. Ĉұp do công
ty kiӃn trúc Hà Sѫn (TP. Biên Hòa thi công). Ĉұp có 10 cӱa (mӛi cӱa cao 3,5m và cách nhau
2m), hai tuyӃn kinh cҩp 1 dài 15m, 1 cҫu máng cao 1,5m dài 2m và 75 hҥng mөc công trình.
7әng kinh phí 141.000 ÿӗng.

30.3 Page 293

▲back to top


(20 - 10) Ĉoàn ÿҥi biӇu Hӝi ÿӗng Trung ѭѫng các Công ÿoàn Liên Xô ÿӃn thăm Ĉӗng
Nai.
(25 - 11) Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai làm lӉ khánh thành công trình ÿѭӡng cáp thông tin Biên
Hòa – Khu công nghiӋp. Tәng chiӅu dài 11.900km gӗm 2.700 m cáp 100 ÿôi, 5.100 m cáp 50
ÿôi và 4.100 m cáp 25 ÿôi. Kinh phí ÿҫu tѭ: 325.000ÿ.
(9 - 12) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu Ĉҧng bӝ lӵc lѭӧng Công an nhân dân vNJ trang tӍnh Ĉӗng Nai lҫn
2 khai mҥc. (KӃt thúc 10 - 12). Bҫu ra Ban chҩp hành gӗm 11 ӫy viên chính thӭc và 2 dӵ
khuyӃt.
(20 ÿӃn 22 - 12) Ĉҥi hӝi thi ÿua Nông nghiӋp tӍnh Ĉӗng Nai. Ĉҥi hӝi trao cӡ luân lѭu cho
huyӋn Xuân Lӝc, cӡ thӫy lӧi cho huyӋn Thӕng Nhҩt và 34 bҵng khen cho các ÿѫn vӏ, tұp thӇ,
chiӃn sƭ thi ÿua.
1978
* Xây dӵng ÿұp Cu Nhí (xã Xuân Tây, huyӋn Xuân Lӝc), kӃt cҩu bê tông, nѭӟc tѭӟi cho
800 ha cà phê.
* Xây ÿұp Gia Liêu II (xã Xuân Phú, huyӋn Xuân Lӝc), kӃt cҩu bê tông cӕt thép, 3 cӱa.
* Công trình Hӗ Sông Mây (xã Hӕ Nai 4, huyӋn Thӕng Nhҩt).
(9 - 1) Ĉҥi hӝi Mһt trұn Tә quӕc ViӋt Nam tӍnh Ĉӗng Nai lҫn thӭ 1 khai mҥc tҥi quҧng
trѭӡng TP. Biên Hòa. Tham dӵ có 250 ÿҥi biӇu ÿҥi diӋn cho các cѫ quan, ÿoàn thӇ, tôn giáo,
các giӟi trong toàn tӍnh.
(7 - 3) Ban chҩp hành tӍnh Ĉҧng bӝ Ĉӗng Nai triӋu tұp Hӝi nghӏ Ban chҩp hành mӣ rӝng
ÿӇ kiӇm ÿLӇm công tác năm 1977, phѭѫng hѭӟng, nhiӋm vө năm 1978.
(15 - 3) Công trình thӫy lӧi 30/4 xã Gia Tân khánh thành. Ĉây là công trình loҥi trung
thӫy nông ÿҫu tiên cӫa huyӋn Thӕng Nhҩt có khҧ năng tѭӟi cho 500 ha lúa.
(22 - 3) Công trình thӫy lӧi xã Phѭӟc Thái (Long Thành) chính thӭc ÿѭa vào phөc vө.
Công trình có khҧ năng tѭӟi cho 400 ha lúa.
(15 - 4) TӍnh ӫy và Ӫy ban nhân dân tӍnh QuyӃt ÿӏnh xây dӵng công trình khoa hӑc kӻ
thuұt cho quҧng trѭӡng (sau là Nhà văn hóa trung tâm). ThiӃt kӃ công trình và thi công do Công
ty Xây lҳp I thuӝc Ty xây dӵng Ĉӗng Nai ÿҧm trách. (28 - 4) Khӣi công xây dӵng, công trình
Pӟi vӟi diӋn tích 2.284 m2, 3 tҫng, 27 phòng. (Hoàn thành 20 – 12 - 80).
(19 - 5) Công trình thӫy lӧi Sông Soài ÿѭa vào phөc vө sҧn xuҩt cho 7 xã thuӝc 2 huyӋn
Long Ĉҩt và Châu Thành. Công trình có khҧ năng phөc vө cho 1.200 ha ruӝng, tӯ 1 vө lên 2, 3
Yө.
(7 - 7) Thành lұp khu rӯng cҩm Quӕc gia Nam Cát Tiên theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 360 TTg
ÿӃn ngày 13 – 01 - 1992 ÿәi tên thành Vѭӡn Quӕc gia Nam Cát Tiên).
(10 - 7) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn II (ÿӃn 12 - 7), tham dӵ có 401 ÿҥi biӇu ӣ 18
ÿҧng bӝ trӵc thuӝc ÿҥi diӋn cho trên 8.000 ÿҧng viên tham dӵ, bҫu Ban Chҩp hành TӍnh ӫy
khóa 2 gӗm 45 ÿӗng chí (2 dӵ khuyӃt); ÿӗng chí Lê Quang Chӳ ÿѭӧc bҫu lҥi làm Bí thѭ TӍnh
ӫy.
(25 - 7) Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai khai mҥc kǤ hӑp thӭ 3, thông qua nhӳng chӍ
ÿҥo, bә sung kӃ hoҥch 6 tháng cuӕi năm và cӱ thêm 4 thành viên vào Ӫy ban nhân dân tӍnh.
(6 - 11) Ĉӝi dân quân du kích xã Bҧo Vinh (Long Khánh) ÿѭӧc phong danh hiӋu “Anh
hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân”. Ĉӝi ÿѭӧc thành lұp cuӕi năm 1964; tӯ 1965 – 1975, ÿӝi tác

30.4 Page 294

▲back to top


chiӃn ÿӝc lұp và phӕi hӧp trên 400 trұn, loҥi khӓi vòng chiӃn ÿҩu 1.066 tên ÿӏch.
(12 - 11) Ĉoàn ÿҥi biӇu Hӝi Xô – ViӋt hӳu nghӏ thăm Ĉӗng Nai.
(20 - 12) 4 ÿӝi du kích các xã Bình Sѫn, Tam An, Phú Hӝi, Phѭӟc An (huyӋn Long
Thành) ÿón nhұn danh hiӋu “Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân” do Quӕc hӝi và Chӫ tӏch
Qѭӟc tһng.
1979
* UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 62/QĈ. UBT vӅ viӋc xӃp hҥng di tích cách mҥng loҥi B
ÿӕi vӟi 2 di tích: chùa Cô Hӗn (Bӱu Hѭng Tӵ) phѭӡng Quang Vinh, và Tòa Bӕ Biên Hòa (trө
Vӣ UBND tӍnh) phѭӡng Thanh Bình, thành phӕ Biên Hòa.
(30 - 4) Thành lұp Trѭӡng phә thông công nông nghiӋp Xuân An.
(1 - 6) Cung Văn hóa thiӃu nhi – Câu lҥc bӝ ThiӃu nhi ÿәi tên thành Nhà văn hóa ThiӃu
nhi tӍnh Ĉӗng Nai.
(31 - 12) Tҥi Nhà khách Ӫy ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai, tә chӭc hӑp báo vӅ viӋc phát
hiӋn ÿàn ÿá (gӗm 44 thanh ÿRҥn) ӣ Bình Ĉa (Biên Hòa).
1980
* Xây dӵng hӗ Thanh Niên ӣ hҥ lѭu hӗ Bà Long (xã Hӕ Nai 3, huyӋn Thӕng Nhҩt),
600.000 m3 nѭӟc, tѭӟi cho 80.035 ha.
(21 - 1) Hӝi ÿӗng Nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai khóa 1 khai mҥc kǤ hӑp thӭ 6.
(8 - 6) Xã HiӋp Hòa làm lӉ ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3 do Hӝi ÿӗng Chính
phӫ tһng thѭӣng cho tұp ÿoàn sӕ 1.
(14 - 10) Công ty du lӏch Ĉӗng Nai tiӃp ÿҥi diӋn Hãng du lӏch quӕc tӃ Nhұt Bҧn.
(24 - 10) Khai mҥc Hӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh “Phát huy quyӅn làm chӫ tұp thӇ cӫa quҫn
chúng” (bѭӟc 3): QuyӃt tâm xây dӵng và mӣ rӝng ÿLӇn hình tiên tiӃn, hoàn thành nhiӋm vө
cuӕi năm, ÿҭy mҥnh cҧi tҥo XHCN ÿӕi vӟi nông nghiӋp, tăng cѭӡng và cӫng cӕ xây dӵng cѫ
Vӣ. (26 - 10 kӃt thúc).
(5 ÿӃn 6 - 12) Mӣ hӝi nghӏ tәng kӃt sҧn xuҩt nông nghiӋp và huy ÿӝng lѭѫng thӵc năm
1980, bàn phѭѫng hѭӟng, biӋn pháp thӵc hiӋn chӍ tiêu năm 1981.
(15 ÿӃn 16 - 12) Tә chӭc hӝi diӉn ca khúc chính trӏ và văn nghӋ quҫn chúng ÿӧt 2 trong 4
ngày. Tham gia hӝi diӉn có 26 ÿѫn vӏ vӟi 482 diӉn viên không chuyên cӫa các ban ngành, ÿoàn
thӇ, ÿѫn vӏ cӫa tӍnh. KӃt quҧ 11 giҧi A, 12 giҧi B và 3 giҧi C.
(23 - 12) Mӣ Hӝi nghӏ tәng kӃt phong trào hӑc tұp và mӣ rӝng ÿLӇn hình tiên tiӃn trong
Vҧn xuҩt công nghiӋp tӯ năm 1977 – 1980. 300 ÿҥi biӇu ѭu tú và xuҩt sҳc cӫa các ÿѫn vӏ sҧn
xuҩt tiên tiӃn, các ngành kinh tӃ, các xí nghiӋp trên ÿӏa bàn tӍnh tham dӵ.
1981
(14 - 1) Liên hiӋp Công ÿoàn tӍnh tә chӭc Hӝi nghӏ tәng kӃt phong trào thi ÿua giành “3
ÿLӇm cao” cӫa nӳ công nhân viên chӭc Ĉӗng Nai trong 5 năm (1976 – 1980). Hӝi nghӏ nghe 6
báo cáo ÿLӇn hình cӫa các nӳ công nhân tiên tiӃn. Trong 5 năm, toàn tӍnh có 105 công nhân
viên chӭc nӳ ÿҥt danh hiӋu chiӃn sƭ thi ÿua, trong ÿó 75 ngѭӡi giӳ vӳng danh hiӋu mҩy năm
liӅn.
(21 - 1) Bӝ chӍ huy quân sӵ Ĉӗng Nai khai mҥc Ĉҥi hӝi mӯng công năm 1980 trong Lӵc
Oѭӧng vNJ trang tӍnh. Ĉҥi hӝi thông qua báo cáo năm 1980 và phѭѫng hѭӟng hoҥt ÿӝng năm

30.5 Page 295

▲back to top


1981.
(11 - 3) Hӝi ÿӗng Chính phӫ ký quyӃt ÿӏnh phê chuҭn danh sách Hӝi ÿӗng bҫu cӱ, ÿѫn vӏ
Eҫu cӱ và sӕ ÿҥi biӇu ÿѭӧc bҫu cӱ và các ÿѫn vӏ bҫu cӱ ÿҥi biӇu Hӝi ÿӗng Nhân dân tӍnh Ĉӗng
Nai.
Ӫy ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai cNJng ra QuyӃt ÿӏnh vӅ Ban bҫu cӱ ÿҥi biӇu Quӕc hӝi ӣ 3
ÿѫn vӏ bҫu cӱ trong tӍnh.
(8 - 6) Hӝi ÿӗng Nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai khóa 2 khai mҥc kǤ hӑp thӭ nhҩt. Tӟi dӵ có
100 ÿҥi biӇu, kǤ hӑp, thông qua báo cáo phѭѫng hѭӟng kӃ hoҥch trong thӡi gian tӟi.
(30 - 6) Thành lұp Nông trѭӡng Cao su Thái HiӋp
(24 - 7) Luұt sѭ NguyӉn Hӳu Thӑ Chӫ tӏch Quӕc hӝi, Phó chӫ tӏch HĈ Nhà nѭӟc ÿӃn
làm viӋc vӟi lãnh ÿҥo tӍnh Ĉӗng Nai (có ÿӃn thăm Nhà văn hóa thiӃu nhi tӍnh).
(9 - 11) Ĉoàn kiӇm tra công tác bҫu cӱ TW do ÿӗng chí NguyӉn thӏ Ĉӏnh dүn ÿҫu vӅ làm
viӋc tҥi Ĉӗng Nai.
(22 - 11) Bҫu cӱ Hӝi ÿӗng nhân dân 2 cҩp
1982
(4 - 1) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn III (vòng 1) ÿӃn (16/01).
- (4 - 3) Thành lұp Xí nghiӋp giҩy Phѭӟc Tân trӵc thuӝc ngành công nghiӋp tӍnh Ĉӗng
Nai.
(17 - 5) Thành lұp Ban quҧn lý công trình xây dӵng vùng dӯa An Khánh thuӝc huyӋn
Long Thành.
(18 - 5) Hӝi Hӳu nghӏ ViӋt - Xô tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp.
(20 - 5) Thành lұp Nhà máy gҥch ngói Phѭӟc Tân vӟi qui mô 20 triӋu viên - năm tҥi xã
Phѭӟc Tân, huyӋn Long Thành.
(5 - 6) Công ty du lӏch Ĉӗng Nai ÿѭӧc tһng thѭӣng Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3 theo
QuyӃt ÿӏnh 142/HĈNN cӫa Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc.
(14 - 6) Khӣi công xây dӵng sân vұn ÿӝng tӍnh.
(13- 7) Thành lұp Xí nghiӋp quӕc doanh sành sӭ Biên Hòa trӵc thuӝc Ty công nghiӋp
Ĉӗng Nai.
(30 - 8) ChuyӇn Xí nghiӋp tѭ doanh gӕm DONA thành Xí nghiӋp quӕc doanh gӕm sӕ 2
trӵc thuӝc Ty công nghiӋp.
– Tháng 9. Tұp truyӋn “/NJ chúng tôi” cӫa nhà văn Hoàng Văn Bәn, Phó chӫ tӏch Hӝi văn
nghӋ Ĉӗng Nai nhұn giҧi ba trong cuӝc vұn ÿӝng sáng tác “Kӹ niӋm 40 năm ngày thành lұp Ĉӝi
thiӃu niên tiӅn phong TP. HCM” cӫa Hӝi nhà văn và TW Ĉoàn Thanh niên Cӝng sҧn HCM.
(18 - 9) UBND tӍnh Ĉӗng Nai ra QuyӃt ÿӏnh 1506 và 1507/QĈ. UBT vӅ viӋc xӃp hҥng di
tích lӏch sӱ, di tích cách mҥng “Nhà Võ Thӏ Sáu” tҥi xã Phѭӟc Long Thӑ huyӋn Long Ĉҩt và
³Ĉӏa ÿҥo Long Phѭӟc” huyӋn Châu Thành. (Nay hai di tích này thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu).
(19 - 10) Thành lұp Xí nghiӋp liên hiӋp dѭӧc Ĉӗng Nai.
(6 - 12) Ĉәi tên các Ty thuӝc UBND tӍnh Ĉӗng Nai thành Sӣ.
(7 - 12) Thành lұp Liên HiӋp hӧp tác xã ngành vұn tҧi Ĉӗng Nai. Gӑi tҳt là Liên hiӋp xã
9ұn Tҧi.

30.6 Page 296

▲back to top


(11 - 12) Công ty Khai thác vұt liӋu và xây dӵng Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp trên cѫ sӣ hӧp
nhҩt ba ÿѫn vӏ: Xí nghiӋp xây lҳp; Xí nghiӋp ÿá Núi Le và Công ty vұt tѭ thiӃt bӏ.
(24 - 12) Mӝ cӵ thҥch Hàng Gòn xã Xuân Tân huyӋn Long Khánh ÿѭӧc Bӝ Văn hóa xӃp
Kҥng di tích theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 147/VHQĈ.
1983
– Tháng 1. Giҧi thѭӣng truyӋn và ký cӫa báo Văn nghӋ Ĉӗng Nai. Không có giҧi nhҩt.
Giҧi nhì: Trong rͳng sâu chi͇n khu Ĉ cӫa Bùi Cát VNJ. Giҧi ba: Thác reo, ký cӫa Lê Thanh
Xuân; Truy͏n ghi ͧ m͡t ÿ͡i mͧ ÿ̭t, truyӋn ký cӫa Ĉàm Chu Văn; Hòa, truyӋn ngҳn cӫa Ĉӛ
TiӃn Khҧi. Giҧi khuyӃn khích: Ánh trăng rͳng T͇ch, ký cӫa Lê Ĉăng Kháng; Ng˱ͥi ÿàn bà
mang khăn r̹n, truyӋn ngҳn cӫa NguyӉn Thanh Văn; Cây buôn già, truyӋn ngҳn cӫa Khôi VNJ;
Sóng bi͋n ÿi qua, truyӋn ngҳn cӫa Hoàng Anh; Ng˱ͥi hàng xóm, truyӋn ngҳn cӫa NguyӉn Văn
Linh.
(24 - 1) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn III (vòng 2) (ÿӃn 28 - 1), 421 ÿҥi biӇu ÿҥi diӋn
Jҫn 7.000 ÿҧng viên dӵ, bҫu Ban Chҩp hành khóa III gӗm 46 ÿӗng chí (1 dӵ khuyӃt), ÿӗng chí
Lê Quang Chӳ ÿѭӧc bҫu lҥi làm Bí thѭ.
(25 - 7) Hӝi văn nghӋ Ĉӗng Nai tә chӭc khai giҧng lӟp bӗi dѭӥng viӃt văn khóa II dành
cho 24 hӑc viên viӃt văn xuôi tӯ các huyӋn, thành phӕ Biên Hòa, Sӣ Giáo dөc, Thӫy sҧn, Bѭu
ÿLӋn, Cao su...
(17 – 20. 8) Liên hoan văn nghӋ công nhân tӍnh Ĉӗng Nai tҥi Nhà hát Nam Hà Biên
Hòa.
1984
.Ӄt quҧ thӵc hiӋn các chӍ tiêu kinh tӃ cӫa tӍnh Ĉӗng Nai 1984 :
1. T͝ng s̫n l˱ͫng l˱˯ng th͹c 420.000 ṱn, tăng 28.000 ṱn so vͣi năm 1983.
2.Giá tr͓ t͝ng s̫n l˱ͫng công nghi͏p, ti͋u thͯ công nghi͏p ÿ͓a ph˱˯ng ÿ̩t 1,469 tͽ, tăng
13,4% so vͣi năm 1983.
3. Kim ng̩ch xṷt kẖu ÿ̩t 13 tri͏u rúp - US.
4. Huy ÿ͡ng l˱˯ng th͹c ÿ̩t 106.000 ṱn, v˱ͫt 17,7% k͇ ho̩ch.
5. Thͯy s̫n ÿánh b̷t 15.300 ṱn, tăng 10% so vͣi 1983.
6. Lâm nghi͏p - tr͛ng rͳng ÿ̩t 8.141 hécta, v˱ͫt 16% k͇ ho̩ch. Trong ÿó ng˱ͥi dân
tr͛ng 5.551 hécta b̹ng 8 năm tr˱ͣc c͡ng l̩i.
- Khai thác g͟ ÿ̩t 100%, v˱ͫt 14% k͇ ho̩ch.
7. C̫i t̩o nông nghi͏p: Phát tri͋n thêm 4 hͫp tác xã và 528 t̵p ÿoàn s̫n xṷt nông
nghi͏p, ÿ˱a t͝ng s͙ lên 19 HTX và 1.143 t̵p ÿoàn s̫n xṷt chi͇m 26% s͙ h͡ nông dân và 31%
di͏n tích canh tác.
8. Phân ph͙i l˱u thông ÿ̩t 3.003 tͽ, tăng 71% so vͣi 1983 chi͇m 50% t͝ng giá tr͓ bán l̓
trên th͓ tr˱ͥng XH cͯa t͑nh.
- Tháng 1.
(14 - 1) Thành lұp Công ty thѭѫng nghiӋp Trӏ An.
(26 - 1) Ban ÿҥi diӋn UBND tӍnh Ĉӗng Nai tҥi Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An ÿѭӧc thành
Oұp.

30.7 Page 297

▲back to top


Thành lұp Ban chӍ ÿҥo dӑn sҥch lòng hӗ phөc vө cho Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An.
- Tháng 2.
(20 - 2) Thành lұp Ĉoàn ÿLӅu tra và sҳp xӃp lҥi trұt tӵ bҧo vӋ rӯng ӣ khu vӵc Sông Ray.
- Tháng 3.
(14 - 3) Thành lұp Ban ÿLӅu phӕi ÿLӋn năng ӣ Ĉӗng Nai.
- Tháng 4
(6 - 4) Ĉӝi bóng ÿá trҿ Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp.
- Tháng 10.
(25 - 10) Thành lұp BӋnh viӋn Trӏ An vӟi quy mô 50 giѭӡng bӋnh.
(29 - 10) Thành lұp Ban tә chӭc ÿón tiӃp và tә chӭc các trұn ÿҩu bóng tҥi giҧi bóng ÿá
SKDA 94.
- Tháng 11.
(30 - 11) BӋnh viӋn chuyên khoa lao tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp vӟi qui mô 100
giѭӡng bӋnh.
* Thành lұp bӋnh viӋn chuyên khoa nhi ÿӗng, lҩy tên là: BӋnh viӋn nhi tӍnh Ĉӗng Nai,
Yӟi qui mô 200 giѭӡng bӋnh.
(14 - 12) Chi cөc bҧo vӋ thӵc vұt Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp.
(20 - 12) Thành phӕ Biên Hòa tә chӭc lӉ trao tһêng Huân chѭѫng Kháng chiӃn chӕng
Pháp và chӕng Mӻ cho cán bӝ và nhân dân trong tӍnh.
(20 ÿӃn 25 - 12) Ban tuyên giáo TӍnh ӫy mӣ hӝi nghӏ vӅ công tác xuҩt bҧn (vӟi nhiӋm vө
XB sách và các ҩn phҭm văn hóa).
(21 - 12) Nhұn lӡi mӡi cӫa Ban biên tұp báo Nhân dân, ÿoàn ÿҥi biӇu báo Sӵ thұt Liên
Xô do ÿӗng chí D.V. Va Lo Vôi, tiӃn sƭ kinh tӃ, Phó tәng biên tұp thӭ nhҩt dүn ÿҫu ÿӃn thăm
Công ty Cao su Ĉӗng Nai.
(28 ÿӃn 29 - 12) Hӝi nghӏ các báo khu vӵc miӅn Ĉông lҫn 2 do tӍnh Ĉӗng Nai tә chӭc
Jӗm ÿҥi diӋn ban biên tұp và phóng viên các báo riêng khu vӵc: Sông Bé, Tây Ninh, VNJng Tàu,
Côn Ĉҧo, Ĉӗng Nai và báo Cao su. Hӑp vӅ vҩn ÿӅ tuyên truyӅn ÿLӇn hình. Ĉ/c Trҫn Tâm Trí,
Phó vө trѭӣng vө Báo chí ÿӃn dӵ và chӍ ÿҥo hӝi nghӏ.
1985
* Ngành cao su tә chӭc Hӝi thi thӧ cҥo mӫ giӓi.
(3 ÿӃn 4 - 1) Ngành Bҧo vӋ bà mҽ và trҿ em tӍnh tә chӭc ÿҥi hӝi nhà trҿ tiên tiӃn và cô
nuôi dҥy trҿ giӓi lҫn 2 (1980 - 1985). Ĉҥi hӝi nhҩt trí vӟi 6 ÿҥi biӇu ÿi dӵ ÿҥi hӝi toàn quӕc, ÿӅ
nghӏ UBND tӍnh khen thѭӣng 6 - 20 nhà trҿ tiên tiӃn cӫa tӍnh: Hoa Mai, Suӕi Tre, Giҩy Tân
Mai, HiӃu Liêm, Thanh Bình, Xuân Lӝc.
(5 - 1) Chi hӝi nhà báo tӍnh và Chi cөc thuӃ công thѭѫng nghiӋp tә chӭc hӝi nghӏ tәng
NӃt cuӝc thi viӃt vӅ ÿӅ tài pháp lӋnh thuӃ công thѭѫng nghiӋp có: 95 tác phҭm dӵ thi.
(7 ÿӃn 12 - 1) Hӝi nghӏ TӍnh ӫy (mӣ rӝng) lҫn thӭ 6 (khóa III) quán triӋt các Nghӏ quyӃt
Fӫa TW Ĉҧng và ÿӅ ra phѭѫng hѭӟng nhiӋm vө kӃ hoҥch cӫa năm 1985.
(11 - 1) Sӣ ÿLӋn lӵc Ĉӗng Nai tә chӭc khách hàng 250 ÿҥi biӇu ÿҥi diӋn cho 57 liên hiӋp
xí nghiӋp TW, 38 xí nghiӋp ÿӏa phѭѫng và 20 ÿѫn vӏ thi công nghiӋp dӵ.

30.8 Page 298

▲back to top


(2 - 1) Ĉӗng chí Phҥm Hùng, Ӫy viên Bӝ Chính trӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng,
Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng, Bӝ trѭӣng Bӝ Nӝi vө thăm và chúc TӃt cán bӝ nhân dân tӍnh.
(24 - 1) Ĉ/c Ĉӛ Mѭӡi, Ӫy viên Bӝ chính trӏ Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng, Phó Chӫ
Wӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng thăm và chúc TӃt. Nhân dӏp này, ÿ/c Ĉӛ Mѭӡi ÿi thăm và chúc TӃt cán
Eӝ công nhân viên Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An.
(29 - 1) KǤ hӑp thӭ 10 cӫa Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh (khóa II) khai mҥc tҥi hӝi trѭӡng lӟn
Fӫa tӍnh.
(1 - 2) Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 24/HĈBT phân vҥch ÿӏa giӟi mӝt sӕ xã, thӏ
trҩn thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai: HuyӋn Châu Thành chia xã Ngãi Giao thành 4 xã là Kim Long, Xà
Bang, Láng Lӟn và Ngãi Giao. Chia xã Suӕi NghӋ thành 2 xã lҩy tên là Nghƭa Thành và Suӕi
NghӋ. HuyӋn Tân Phú ÿәi tên thӏ trҩn Phú HiӋp thành thӏ trҩn Ĉӏnh Quán.
(2 - 2) Mít tinh kӹ niӋm 55 năm ngày thành lұp Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam tҥi quҧng
trѭӡng tӍnh.
- TӍnh ӫy hӑp mһt thân mұt vӟi các ÿҧng viên lão thành tҥi hӝi trѭӡng TӍnh ӫy.
- Tә chӭc triӇn lãm mӝt sӕ hiӋn vұt, hình ҧnh truyӅn thӕng ÿҩu tranh cách mҥng cӫa
Ĉҧng trong 55 năm qua tҥi Công viên văn hóa Biên Hùng.
(6 - 2) HuyӋn Xuân Lӝc ÿѭӧc Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng khen vӅ thành tích hoàn thành xuҩt
Vҳc kӃ hoҥch gӣi tiӅn tiӃt kiӋm năm 84.
6ӣ lao ÿӝng Ĉӗng Nai ÿѭӧc tăng cӡ thi ÿua xuҩt sҳc toàn ngành năm 1984.
(9, 10 - 2) HuyӋn Xuân Lӝc và TP Biên Hòa khai mҥc Ĉҥi hӝi thӇ dөc thӇ thao.
(11 - 2) TP Biên Hòa ÿѭӧc tһng cӡ thi ÿua luân lѭu cӫa QK7.
- Bӝ ÿӝi biên phòng Ĉӗng Nai ÿón nhұn cӡ “Ĉѫn vӏ xuҩt sҳc trong cuӝc vұn ÿӝng lӟn”
Fӫa Bӝ tѭ lӋnh QK7.
(14, ÿӃn 15 - 2) Công an Ĉӗng Nai mӣ hӝi nghӏ tәng kӃt phong trào an ninh tә quӕc năm
84.
(16 - 2) Thành lұp Ban chӍ ÿҥo bҫu cӱ ÿҥi biӇu Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai khóa
VI, nhiӋm kǤ 85 - 89.
(20 - 2) Khai mҥc giҧi vô ÿӏch bóng bàn toàn tӍnh năm 1985 - Giҧi báo Ĉӗng Nai lҫn I,
Wҥi Nhà văn hóa phѭӡng Trung DNJng (BH)
(25 - 2) Khánh thành BӋnh viӋn lao Ĉӗng Nai vӟi 150 giѭӡng tҥi phѭӡng Tân TiӃn TP.
Biên Hòa. Ĉây là công trình chào mӯng Ngày thҫy thuӕc ViӋt Nam 27 - 2.
(25 - 2) Thành phӕ Biên Hòa tәng kӃt công tác cҧi tҥo XHCN ÿӕi vӟi nông nghiӋp.
UBND tӍnh công nhұn và trao cӡ “hoàn thành cѫ bҧn cҧi tҥo nông nghiӋp” cho thành phӕ.
(27 - 2) Ӫy ban Mһt trұn Tә quӕc ViӋt Nam mӣ hӝi nghӏ triӇn khai chӫ trѭѫng thành lұp
quӻ bҧo trӧ phө lão trong cҧ nѭӟc tҥi tӍnh Ĉӗng Nai.
(2 - 3) Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc tһng thѭӣng Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng III cho cán bӝ,
ÿoàn viên Công ÿoàn tӍnh ÿã có nhiӅu thành tích trong cuӝc phӕi hӧp vӟi các cҩp, các ngành
thӵc hiӋn xuҩc sҳc các nghiӋm vө kinh tӃ - xã hӝi cӫa tӍnh Ĉӗng Nai trong năm 1983.
(3 - 3) Ĉ/c Tӕ Hӳu, Ӫy viên Bӝ Chính trӏ, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng, thăm tӍnh
Ĉӗng Nai.
(6 - 3) Khӣi công xây dӵng khu văn hóa Xuân Lӝc rӝng 2,5 hécta, dӵ kiӃn hoàn thành

30.9 Page 299

▲back to top


1990.
(26 - 3) Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc ký quyӃt ÿӏnh tһng thѭӣng Huân chѭѫng Sao Vàng cho tӍnh
Ĉӗng Nai.
(27 ÿӃn 30 - 3) Tҥi hӝi trѭӡng TӍnh ӫy, Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy mӣ hӝi nghӏ vӅ công tác
dân vұn lҫn 2.
(29 ÿӃn 30 - 3) Ĉ/c Tô – ÿo – ghen - ghép, Phó Trѭӣng Ban Chính trӏ tѭ tѭӣng thuӝc TW
Ĉҧng Cӝng sҧn Bun - ga - ri ÿӃn thăm Ĉӗng Nai.
(6 - 4) Ĉ/c Võ Nguyên Giáp, Ӫy viên TW Ĉҧng, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng ÿӃn
thăm tӍnh Ĉӗng Nai, Nhà máy ÿLӋn Trӏ An và mӝt sӕ nѫi ÿang xây dӵng nhӳng hҥng mөc công
trình trӑng ÿLӇm.
(21 - 4) Bҫu cӱ ÿҥi biӇu HĈND tӍnh (khóa III), huyӋn Tân Phú ÿҥt tӍ lӋ cӱ tri ÿi bҫu cao
nhҩt tӍnh 99,84%.
(2 - 4) Ĉoàn ÿҥi biӇu Ban ÿӕi ngoҥi TW Ĉҧng Xã hӝi Thӕng nhҩt Ĉӭc do ÿ/c Gunter
Sieber, Ӫy viên TW Ĉҧng, Trѭӣng ban ÿӕi ngoҥi TW ÿӃn thăm tӍnh Ĉӗng Nai. Cùng ÿi vӟi
ÿoàn có ÿ/c Herman Schwiesan, Ĉҥi sӭ ÿһc mӋnh toàn quyӅn nѭӟc CHDC Ĉӭc tҥi ViӋt Nam.
(23 - 4) Hѫn 10 ÿoàn phóng viên báo chí và truyӅn hình các nѭӟc Anh, Pháp, Mӻ, Ĉӭc,
Nhұt Bҧn ÿӃn thăm Ĉӗng Nai.
(28 - 4) Liên hiӋp xí nghiӋp xây dӵng công trình giao thông khu vӵc 6 làm lӉ khánh
thành ÿѭa cҫu Trӏ An vào sӱ dөng.
Nhân dӏp chào mӯng 10 năm miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng, tӍnh Ĉӗng Nai thӵc hiӋn
các công trình:
- Khai mҥc triӇn lãm thành tӵu kinh tӃ – xã hӝi 10 năm cӫa tӍnh Ĉӗng Nai.
- Phát hành bӝ phim tài liӋu “10 năm Ĉӗng Nai xây dӵng và phát triӇn” (tác giҧ kӏch
Eҧn: Hoàng Văn Bәn, Lâm HiӃu Trung).
- Phát ÿӝng sáng tác văn hӑc nghӋ thuұt vӅ Ĉӗng Nai, nhiӅu văn nghӋ sƭ trong tӍnh, trung
ѭѫng và thành phӕ Hӗ Chí Minh tham dӵ, trong dӏp này nhiӅu bài hát hay ÿѭӧc công bӕ, ÿѭӧc
nhiӅu ngѭӡi ѭa thích nhѭ bài: VӅ Ĉӗng Nai (cӫa Xuân Hӗng), Ĉêm thành phӕ ÿҫy sao (cӫa
Trҫn Long Ҭn).
(29 - 4) Tҥi hӝi trѭӡng lӟn cӫa tӍnh ÿ/c HuǤnh Tҩn Phát, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Nhà
Qѭӟc ÿã trao Huân chѭѫng Sao vàng cho tӍnh Ĉӗng Nai.
– Tháng 5 - Ngành thӫy sҧn Ĉӗng Nai ÿã nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.
- Ngành công nghiӋp Ĉӗng Nai ÿѭӧc tһng cӡ thi ÿua xuҩt sҳc cӫa Bӝ công nghiӋp nhҽ.
- Khánh thành tѭӧng ÿài Võ Thӏ Sáu tҥi huyӋn Long Ĉҩt.
- Em ChӃ Quang QuyӅn, hӑc sinh PTTH Long Thành - Ĉӗng Nai ÿѭӧc chӑn vào ÿӝi
tuyӇn quӕc gia ViӋt Nam ÿi dӵ kǤ thi hӑc sinh giӓi toán quӕc tӃ, 1985 tҥi Phҫn Lan.
(3 - 5) Tҥi Văn phòng UBND tӍnh, lӉ ký kӃt hӧp tác kinh tӃ giӳa tӍnh Ĉӗng Nai và Kom
Pông Thom (Campuchia) ÿã ÿѭӧc tә chӭc long trӑng.
(17 - 5) Ngành nông nghiӋp Ĉӗng Nai ÿón nhұn cӡ thѭӣng luân lѭu cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ
trѭӣng.
(15, 16, 17 - 5) Ĉoàn ÿҥi biӇu cӵu chiӃn binh Liên Xô ÿӃn thăm Ĉӗng Nai.

30.10 Page 300

▲back to top


(24 - 5) Hӝi thҧo vӅ truyӅn thӕng báo chí Ĉӗng Nai.
(28, 29 - 5) Hӝi nhӳng ngѭӡi nuôi ong toàn quӕc tә chӭc Ĉҥi hӝi lҫn III tҥi hӝi trѭӡng
Oӟn cӫa tӍnh.
(1 - 6) Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng QuyӃt ÿӏnh khen thѭӣng thành tích thӵc hiӋn giao ѭӟc thi ÿua
Fӫa các tӍnh năm 1984, Ĉӗng Nai ÿѭӧc thѭӣng cӡ “Dүn ÿҫu thi ÿua khu vӵc” kèm theo 1 ôtô
con.
(2 - 6) Công ty cao su Ĉӗng Nai mít tinh kӹ niӋm 10 năm ngày truyӅn thӕng.
(12, 13 - 6) Sӣ nông nghiӋp mӣ hӝi thi khoa hӑc kӻ thuұt tҥi văn phòng Sӣ nhҵm kiӇm
ÿLӇm lҥi tình hình tә chӭc, quҧn lý nhӳng thí nghiӋm và ӭng dөng khoa hӑc kӻ thuұt trong sҧn
xuҩt nông nghiӋp tҥi Ĉӗng Nai (1983 - 1984).
(20, 21, 22 - 6) Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy mӣ hӝi nghӏ khoa giáo toàn tӍnh lҫn II.
– Tháng 7. Thành ӫy Biên Hòa triӇn khai thӵc hiӋn Nghӏ quyӃt 8 cӫa TW vӅ giá lѭѫng
tiӅn.
- Giҧi quҫn vӧt toàn quӕc 1985 Ĉӗng Nai ÿRҥt huy chѭѫng ÿӗng ÿôi nӳ (Hóa Thӏ Kim
Loan, Hӗ Minh NguyӋt).
(1 - 7) - Ĉoàn ÿҥi biӇu tuyên huҩn Lào do ÿ/c May Peng Mim Vôông, Phó trѭӣng ban
tuyên huҩn TW, làm trѭӣng ÿoàn ÿӃn thăm Ĉӗng Nai
(19 - 7) HuyӋn Long Thành tәng kӃt công tác cҧi tҥo nông nghiӋp trong 8 năm (1978 -
1985). Toàn huyӋn ÿã thành lұp 2 HTX và 305 tұp ÿoàn sҧn xuҩt nông nghiӋp, thu hút 18.961
Kӝ (chiӃm 78,43% sӕ hӝ nông nghiӋp) và tұp thӇ hóa 16.143 hécta (= 79,97% diӋn tích ÿҩt canh
tác).
(20 - 7) Xí nghiӋp gӛ Long Bình nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng III do Hӝi ÿӗng Nhà
Qѭӟc trao tһng.
(23 - 7) HuyӋn Xuyên Mӝc tәng kӃt công tác cҧi tҥo nông nghiӋp trong 8 năm (1978 -
1985). Toàn huyӋn ÿã cѫ bҧn hoàn thành công tác cҧi tҥo nông nghiӋp vӟi 83,3% sӕ hӝ và
79,7% sӕ diӋn tích. Riêng diӋn tích lúa ruӝng ÿã tұp thӇ hóa ÿѭӧc 87,9%.
(26 ÿӃn 28 - 7) Hӝi nghӏ BCH Liên hiӋp Công ÿoàn tӍnh lҫn 7 khóa III (Nghӏ quyӃt 8 giá
Oѭѫng tiӅn).
(30 - 7) Khai mҥc kǤ hӑp thӭ 2 cӫa Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh (khóa III)
(14 - 8) Sau 9 tháng thi công, cҫu Hóa An ÿã ÿѭӧc sӱa chӳa và khánh thành.
– Tháng 9. Khӣi công xây dӵng cҫu La Ngà. Cuӕi tháng 9 Toàn tӍnh ÿã ÿăng ký mua 3,9
triӋu ÿӗng công trái.
(2 - 9) Tҥi xã Xuân Bҧo (Xuân Lӝc) khӣi công xây dӵng hӗ chӭa nѭӟc Suӕi Vӑng. Công
trình gӗm 6 hҥng mөc: ÿұp ngăn suӕi, ÿұp tràn xã lNJ, cӕng lҩy nѭӟc, trҥm thӫy ÿLӋn, khu nhà
quҧn lý và ÿѭӡng cҩp 4 mӣ rӝng.
(13 - 9) Sӣ bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai tә chӭc hӝi thi ÿLӋn báo viên giӓi lҫn III.
(14 ÿӃn 18 - 9) Ĉӗng Nai thӵc hiӋn chӫ trѭѫng ÿәi tiӅn cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng (thu ÿәi
các loҥi tiӅn lӟn 100ÿ, 50ÿ, 30ÿ, 20ÿ). Các loҥi 10ÿ trӣ xuӕng tҥm lѭu hành song song vӟi tiӅn
Pӟi theo tӹ lӋ 10 ÿӗng = 1 ÿӗng mӟi.
(15 - 9) Khoa răng hàm mһt BӋnh viӋn Long Ĉҩt bҳt ÿҫu mӣ cӱa phөc vө nhân dân trong
huyӋn. Ĉây là ÿѫn vӏ huyӋn ÿҫu tiên có khoa răng hàm mһt.

31 Pages 301-310

▲back to top


31.1 Page 301

▲back to top


– Tháng 10. Công ty cao su Ĉӗng Nai ӫng hӝ 303.000 ÿӗng, TP. Biên Hòa ӫng hӝ 10 tҩn
Jҥo, 58.000ÿ và 2 tҩn lúa giӕng cho ÿӗng bào vùng bӏ bão lөt miӅn Trung.
Ĉӗng Nai tiӃp nhұn 16 con cá sҩu do Cuba tһng gӗm 4 ÿӵc và 12 cái, ÿѭa vào nuôi tҥi
trҥi K4 Xuân Lӝc.
(11 ÿӃn 19 - 10) Ĉoàn ÿҥi biӇu Tәng cөc cao su Campuchia thăm cao su Ĉӗng Nai (trao
ÿәi kinh nghiӋm vӅ các vҩn ÿӅ xây dӵng mô hình nông trѭӡng cao su mӟi, tә chӭc khai thác
Pӫ, khai hoang trӗng mӟi cao su, quҧn lý ...).
(18 - 10) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1567/QĈ-UBT vӅ viӋc ÿăng ký và quҧn lý hӧp
ÿӗng kinh tӃ.
(2 - 10) Toàn tӍnh ӫng hӝ 1,5 triӋu, 9 tҩn gҥo, 5 tҩn lúa giӕng cho ÿӗng bào vùng bӏ bão
Oөt miӅn Trung.
– Tháng 11. Hoàn thành ÿѭӡng dây cao thӃ Biên Hòa - VNJng Tàu, ÿѭa ÿLӋn Ĉa Nhim vӅ
phөc vө thăm dò và khai thác dҫu khí: dài 80 km, 500 trө bê tông và 500 tҩn ÿѭӡng dây và thiӃt
Eӏ.
(10 - 11) Cҧ tӍnh ӫng hӝ ÿӗng bào Bình Trӏ Thiên hѫn 2 triӋu 34.000 ÿӗng, 9 tҩn gҥo, 12
Wҩn lúa, 200 bӝ quҫn áo.
Ban xә sӕ kiӃn thiӃt tӍnh kӃt hӧp vӟi Hӝi nhà báo tӍnh phát hành ÿӧt xә sӕ OIJ mӣ
thѭӣng vào ngày 20/11 giá vé 4ÿ nhҵm có nguӗn thu ÿӇ xây dӵng Trung tâm Báo chí nѭӟc ta
và giúp cho các nhà báo quӕc tӃ các nѭӟc ÿang hoҥt ÿӝng chӕng chiӃn tranh xâm lѭӧc, ÿҩu
tranh cho tӵ do dân chӫ hòa bình.
(14 ÿӃn 15 - 11) Ĉҥi hӝi nhӳng ngѭӡi Công giáo tӍnh Ĉӗng Nai xây dӵng và bҧo vӋ tә
quӕc, bҧo vӋ hòa bình. Ĉҥi hӝi ÿã ÿӅ cӱ 53 vӏ vào Ӫy ban ÿoàn kӃt Công giáo cӫa tӍnh.
(19 - 11) Ĉoàn ÿҥi diӋn Unicef do Ĉa-nien-Vô-la-no-Vich, Phó giám ÿӕc tә chӭc Unicef
làm Trѭӣng ÿoàn ÿӃn thăm Nhà thiӃu nhi, Trung tâm Giáo dөc kӻ thuұt tәng hӧp hóa nông
nghiӋp cӫa tӍnh. Mөc ÿích kiӇm tra viӋc sӱ dөng và viӋn trӧ cӫa Unicef trong nhӳng năm qua,
ÿһc biӋt là năm 1984 - 1985 cho Nhà thiӃu nhi tӍnh, ÿӏnh kӃ hoҥch viӋn trӧ 1986 - 1990.
(26 - 11) Thành phӕ Biên Hòa thành lұp Câu lҥc bӝ hѭu trí.
(30 - 11) Thành lұp BӋnh viӋn Da LiӉu vӟi qui mô 50 giѭӡng bӋnh, trӵc thuӝc Sӣ y tӃ
Ĉӗng Nai.
+ӝi y hӑc dân tӝc tӍnh tәng kӃt hoҥt ÿӝng năm 1985: 11 phòng chҭn trӏ, 127 tә chҭn trӏ
trên 123 xã phѭӡng.
Biên Hòa, Thӕng Nhҩt, Xuân Lӝc, Châu Thành 100% phѭӡng xã có tә chҭn trӏ; Tân Phú
95,7%. 8 bӋnh viӋn tuyӃn tӍnh có khoa y hӑc dân tӝc hoһc tә y hӑc dân tӝc. Các cѫ sӣ y hӑc dân
Wӝc thu hút 679 lѭѫng y, chiӃm 90% tәng sӕ lѭѫng y toàn tӍnh.
– Tháng 12. Ĉoàn y tӃ Pháp do ông J.P. Deschamps, giáo sѭ Trѭӡng ÿҥi hӑc Nancy làm
Trѭӣng ÿoàn ÿӃn Ĉӗng Nai thăm Trҥm bҧo vӋ sӭc khӓe ban ÿҫu Long Hҧi, Trҥm y tӃ Tà Lài,
Trung tâm Nhi tӍnh Ĉӗng Nai.
- Thông tuyӃn ÿѭӡng Lý Lӏch - Bӡ Hào giӳa Lâm trѭӡng Vƭnh An - Mã Ĉà dài 14 km,
Uӝng 6 m, kinh phí hѫn 900.000 ÿӗng do tӍnh ÿҫu tѭ ÿã rút ngҳn cӵ ly vұn tҧi 40 km do không
phҧi ÿi vòng qua phà Vƭnh An ÿѭa gӛ vӅ tӍnh.
0һt hàng áo chemise xuҩt khҭu cӫa Xí nghiӋp may Ĉӗng Nai qua Hungari ÿѭӧc cҩp dҩu
Vҧn lѭӧng sҧn phҭm cҩp 1.

31.2 Page 302

▲back to top


(3 - 12) Ban xә sӕ kiӃn thiӃt tӍnh Ĉӗng Nai nhұn bҵng khen cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng vӅ
thành thích năm 1984.
(26 - 12) NghiӋm thu công trình BӋnh viӋn nhi và BӋnh viӋn khu công nghiӋp.
(29 - 12) HuyӋn Xuân Lӝc khӣi công làm kênh mѭѫng thӫy lӧi Lăng Minh.
1ăm 1985
* Công trình thӫy lӧi hӗ Suӕi Vӑng (xã Xuân Bҧo, huyӋn Xuân Lӝc) hoàn thành năm
1986, tѭӟi 100 ha lúa.
7әng sӕ vӕn ÿҫu tѭ cӫa Ngân hàng Biên Hòa lên 72 triӋu vѭӧt 42% vӕn ÿҫu tӯ năm
1984.
- Tә chӭc sҧn xuҩt diӋn tích tѭѫng ÿѭѫng 250.000 ha.
- Tәng sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc 460.000 tҩn
- Tә chӭc 1.861 tұp ÿoàn sҧn xuҩt, 28 HTX nông nghiӋp và ÿѭa vào tұp thӇ 90.500 ha
(83%) và gҫn 116.500 hӝ nông dân (84%)
1986
* Xây ÿұp Long An (huyӋn Long Thành), 10 cӱa, phөc vө 150 ha.
– Tháng 1. UBND tӍnh ra chӍ thӏ vӅ cuӝc phát ÿӝng phong trào thi ÿua XHCN năm 1986
mang nӝi dung tiӃp tөc thӵc hiӋn nghӏ quyӃt 6, 7, 8 và 9 cӫa Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng -
chuyӇn hҷn sang cѫ chӃ chӫ ÿӝng sҧn xuҩt kinh doanh, làm chӫ thӏ trѭӡng, әn ÿӏnh giá cҧ và
ÿӡi sӕng, tҥo nguӗn tích lNJy cho nhӳng năm sau.
(17 - 1) Ĉ/c NguyӉn Thanh Bình, Bí thѭ TW Ĉҧng vӅ thăm tӍnh Ĉӗng Nai và nghe báo
cáo vӅ 2 mô hình HTX Trà Cә và Lâm trѭӡng HiӃu Liêm.
(18 - 1) NXB Ĉӗng Nai nhұn bҵng khen cӫa Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng. Nhà xuҩt bҧn
ÿã phát hành1.550.000 bҧn sách, 164 triӋu trang in, 300.000 bloc lӏch, 214.000 tranh lӏch,
20.000 bìa lӏch và 300.000 tұp hӑc sinh
(24 - 1) Ngành công nghiӋp Ĉӗng Nai ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 2 do Hӝi
ÿӗng Nhà nѭӟc tһng thѭӣng vӅ thành tích 10 năm xây dӵng và phát triӇn công nghiӋp ÿӏa
phѭѫng. TӍnh có 19 nhà máy, xí nghiӋp, 5.000 cán bӝ công nhân viên, giá trӏ hàng xuҩt khҭu
chiӃm 40%, 117 sáng kiӃn cҧi tiӃn kӻ thuұt.
(29 - 1) Ngành công nghiӋp nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 2 vӅ thành tích năm1984.
(30 - 1) Ĉoàn nghӋ thuұt ca múa nhҥc tӍnh Kom – pông - thom (Campuchia) ÿӃn thăm và
biӇu diӉn tҥi thӏ xã Vƭnh An và TP Biên Hòa.
– Tháng 2. Hӝi nghӏ liên bӝ ÿLӋn lӵc - xây dӵng - thӫy lӧi bàn biӋn pháp ÿҭy nhanh tiӃn
ÿӝ thi công thӫy ÿLӋn Trӏ An.
(10 - 2) Ĉ/c Ĉӛ Mѭӡi, Ӫy viên Bӝ chính trӏ, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng và ÿ/c VNJ
Ĉình LiӋu,Ӫy viên TW Ĉҧng, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng ÿӃn thăm và chúc TӃt TӍnh ӫy,
UBND tӍnh.
(22 - 2) Thành lұp Trѭӡng phә thông trung hӑc Xuân Lӝc 2.
(23 - 2) Khánh thành 3 công trình tҥi Lý Lӏch: trҥm xá, trѭӡng hӑc, trө sӣ ba ҩp, tәng
diӋn tích 200m2 ÿӇ tҥo ÿLӅu kiӋn ÿӏnh canh, ÿӏnh cѭ và cҧi thiӋn ÿӡi sӕng cho ÿӗng bào Châu
Ro ҩp Lý Lӏch.

31.3 Page 303

▲back to top


– Tháng 3. Nhà máy Vinaglass ÿҫu tѭ trang thiӃt bӏ nhұp gҥch chӏu hӓa Zinconite xây lҥi
lò sành thӫy tinh và lѭӟi làm ra mһt kính nhӡ ÿó sҧn lѭӧng tăng gҩp 2 và hҥ thҩp tӹ lӋ phӃ liӋu,
ÿҧm bҧo chҩt lѭӧng sҧn phҭm.
(1 - 3) Ngành xây dӵng ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3. Trong 10 năm: Giá trӏ
Vҧn lѭӧng 2.300.000.000 ÿ, 1.456 công trình, 548 triӋu viên gҥch, 31 triӋu viên ngói, 1,2 triӋu
m3 cát, 1 triӋu m3 ÿá, 250 ngàn ÿá pu-jѫ-lan, 16,7 tҩn xi măng, 3 triӋn viên gҥch bông, 230 ngàn
m2 ván ép; cӝng vӟi giá trӏ khҧo sát thiӃt kӃ trong 10 năm là 1 tӹ 450 triӋu ÿӗng vӟi 1.105 khu
công trình
Công ty vұt liӋu xây dӵng và xây lҳp thѭѫng nghiӋp Ĉӗng Nai ÿón nhұn bҵng khen cӫa
+ӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng.
(8 - 3) Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 518 vӅ viӋc thӵc hiӋn thí ÿLӇm ÿәi mӟi
Fѫ chӃ quҧn lý ӣ 12 cѫ sӣ sҧn xuҩt kinh doanh trong tӍnh:
1- Sӣ công nghiӋp: Nhà máy ÿLӋn cѫ, gӛ Tân Mai, giҩy Phѭӟc Tân.
2- Sӣ xây dӵng: Liên hiӋp xí nghiӋp gҥch ngói 3/2
3- Sӣ GTVT: Xí nghiӋp vұn tҧi hàng hóa
4- Sӣ lâm nghiӋp: Lâm trѭӡng HiӃu Liêm.
5- Sӣ nông nghiӋp: Công ty chăn nuôi
6- Sӣ thѭѫng nghiӋp: Công ty công nghӋ phҭm Ĉӗng Nai, Công ty thѭѫng nghiӋp huyӋn
Xuân Lӝc, Thӕng Nhҩt và TP Biên Hòa; Công ty công nghiӋp thӵc phҭm Ĉӗng Nai.
(11 - 3) KӃt thúc khai quұt di chӍ khҧo cә Bѭng Bҥc thuӝc ҩp Phѭӟc Hӳu, xã Long
Phѭӟc, huyӋn Châu Thành, có niên ÿҥi 2.700 năm, thu ÿѭӧc hàng trăm công cө ÿá, gӕm, bàn
mài, Sheeru, vòng tay, lõi vàng, khuôn ÿúc và vô sӕ mҧnh gӕm cә.
(15 - 3) Tҥi Trung tâm sinh hoҥt - ÿào tҥo thanh thiӃu nhi cӫa tӍnh ӣ Long Hҧi (Long Ĉҩt)
ÿã tiӃn hành Hӝi nghӏ biên soҥn lӏch sӱ Ĉoàn TNCS Hӗ Chí Minh cӫa các tӍnh miӅn Ĉông.
– Ngành thӫy lӧi Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng III. Trong 10 năm xây
Gӵng 134 công trình, trong ÿó 66 công trình kiên cӕ, 68 công trình tiӇu thӫy nông ÿѭӧc xây ÿҳp
theo thӡi vө vӟi tәng năng lӵc thiӃt kӃ tѭӟi ÿӝ 19.140 ha lúa màu
(28 - 3) Ngành thӕng kê ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng III do Hӝi ÿӗng Nhà
Qѭӟc tһng.
* Sau 10 năm hoҥt ÿӝng Ĉài khí tѭӧng Ĉӗng Nai ÿã thiӃt lұp:
- 2 trҥm khí tѭӧng khí hұu (Xuân Lӝc, Biên Hòa)
- 3 trҥm thӫy văn cҩp I (Trӏ An, La Ngà, Tà Lài)
- 2 trҥm mӵc nѭӟc cҩp III (Biên Hòa, Tân Ĉӏnh)
- 15 trҥm ÿo mѭa ӣ khҳp các huyӋn trong tӍnh.
(30 - 3) Biên Hòa thành lұp “Trung ÿoàn thành niên xung kích” xây dӵng và bҧo vӋ
thành phӕ.
– Tháng 4. UBND tӍnh ra quy ÿӏnh tҥm thӡi vӅ viӋc khai thác sӱ dөng, bҧo vӋ tài nguyên
Qѭӟc ngҫm, nѭӟc khoáng trên ÿӏa bàn tӍnh Ĉӗng Nai.
* Thӫy ÿLӋn Trӏ An nghiӋm thu cҩp Nhà nѭӟc diӋn tích lòng hӗ ÿã ÿѭӧc thu dӑn.
* Công ty xe khách Ĉӗng Nai thành lұp và tә chӭc các tuyӃn buýt nӝi thành Biên Hòa -
Tam Hòa (8 km), Biên Hòa - Hӕ Nai - Tam Hòa (10 km).

31.4 Page 304

▲back to top


– Tháng 5. Bàn giao 55 nhà ӣ, san ӫi 55 ha ÿҩt sҧn xuҩt hình thành khu ÿӏnh canh ÿӏnh cѭ
cho ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro tҥi ҩp Lý Lӏch (xã Phú Lý, huyӋn Tân Phú) do Lâm trѭӡng Vƭnh
An và Hҥnh Siêu làm, nhân dân Vƭnh An trӵc tiӃp thi công dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa Sӣ lâm nghiӋp
và UBND tӍnh.
* Công trѭӡng thӫy ÿLӋn Trӏ An ÿѭa vào sӱ dөng 7 trҥm biӃn thӃ ÿLӋn phөc vө thi công
các hҥng mөc công trình chính.
(16 - 5) Hӝi hӳu nghӏ ViӋt - Xô tӍnh nhұn 7 kiӋn hàng vӟi 9 mһt hàng, phҫn lӟn là thiӃt bӏ
nghe nhìn và in ҩn cӫa TW Hӝi hӳu nghӏ ViӋt - Xô tһng.
(21 - 5) Ngành lao ÿӝng Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng II.
– Tháng 6. Nhà máy cѫ khí Ĉӗng Nai hoàn thành 80% hӋ thӕng thiӃt bӏ cho xѭӣng chѭng
Fҩt dҫu thô 2 vҥn tҩn/năm.
Xí nghiӋp quӕc doanh sành sӭ Biên Hòa ký kӃt hӧp ÿӗng sҧn xuҩt sӭ lӑc dҫu cho Xí
nghiӋp hóa dҫu thuӝc Tәng cөc dҫu khí.
(27 - 6) R.Ahmed, Phó tәng thѭ ký LHQ ÿӃn thăm tӍnh Ĉӗng Nai. Cùng ÿi có ÿҥi diӋn
%ӝ Ngoҥi giao và Bӝ Nông nghiӋp nѭӟc ta.
– Tháng 7. Bѭu ÿLӋn TP Biên Hòa ÿѭa vào hoҥt ÿӝng Trung tâm kӻ thuұt ÿLӅu hành
thông tin ÿLӋn thoҥi (gӑi tҳt là Trҥm cѫ vө Biên hòa). Bҳt ÿҫu thi công tӯ 26 – 5 - 86 gӗm 4
Kҥng mөc: cҧi tҥo mҥng cáp chì cao tҫn ÿi ngҫm, dӵng 13 cӝt bê tông ÿӇ lҳp ÿһt cáp chì cao tҫn
trên ÿRҥn dài 650km, thiӃt kӃ lҳp ÿһt các máy tҧi ba và các thiӃt bӏ ÿo lѭӡng kiӇm tra. Trҥm có
khҧ năng tăng mұt ÿӝ liên lҥc tӯ 1 cuӝc nói chuyӋn lên 12 cuӝc trong mӝt phút.
(1 - 7) Ĉ/c Mê – den – chi - ép, phóng viên báo “Ĉӡi sӕng nông thôn”, cѫ quan cӫa Ĉҧng
CS Liên Xô ÿӃn thăm báo Ĉӗng Nai, Công ty cao su xã Xuân Phú, huyӋn Xuân Lӝc.
(5 - 7) Công ty sӱa chӳa và vұn tҧi Ĉӗng Nai tә chӭc khánh thành tàu Lang Biên 01 có
trӑng tҧi 700 tҩn (tiӅn thân là con tàu bӏ ÿҳm trѭӟc 75 ÿѭӧc ÿӝi trөc vӟt cӭu hӝ trөc vӟt và
chuyӇn nhѭӧng cho Công ty sӱa chӳa và vұn tҧi Ĉӗng Nai).
(13, 14 - 7) Tҥi hӝi trѭӡng lӟn tӍnh Ĉӗng Nai tә chӭc lӉ viӃng Tәng Bí thѭ Lê Duҭn.
(16 - 7) Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng khen thѭӣng Ĉӗng Nai cùng mӝt sӕ tӍnh bҥn vӅ
thành tích hoàn thành giao ѭӟc thi ÿua năm 1985.
(21 ÿӃn 23 - 7) Ban Thѭӡng vө TӍnh ӫy mӣ Hӝi nghӏ các bӝ nghiên cӭu dӵ thҧo báo cáo
chính trӏ cӫa Ban chҩp hành Trung ѭѫng Ĉҧng (khóa V).
(30 - 7) TӍnh ӫy và UBND tӍnh tә chӭc lӉ trao Huân chѭѫng Ĉӝc lұp và huy hiӋu 40 tuәi
ÿҧng cho 27 cán bӝ tӍnh Ĉӗng Nai. Trong ÿó có 1 Huân chѭѫng lao ÿӝng hҥng 1, 12 hҥng nhì
và 14 hҥng 3.
– Tháng 8 - Công ty sӱa chӳa cҫu ÿѭӡng khӣi công sӱa lӟn ÿRҥn ÿѭӡng Sông Ray - Bình
Giҧ.
- Công ty cao su Ĉӗng Nai xây dӵng xong Phòng khám ÿa khoa và ÿѭa vào sӱ dөng tҥi
khu bӋnh viӋn Suӕi Tre vӟi diӋn tích 800 m2; 392 m2 diӋn tích sӱ dөng chia thành 15 phòng.
- UBND tӍnh ra quy ÿӏnh tҥm thӡi vӅ chính sách khuyӃn khích phát triӇn kinh tӃ gia ÿình
trong khu vӵc nông nghiӋp.
– Tháng 9. Xí nghiӋp Thành Mӻ và Xí nghiӋp liên hiӋp cán kéo dây ÿӗng và nhôm (Bӝ
Fѫ khí luyӋn kim) sҧn xuҩt dây ÿӗng các loҥi và ÿӗng lá máng phөc vө nhà máy Vikyno và
Vinappro ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.

31.5 Page 305

▲back to top


- Hӝi nghӏ khoa hӑc vӅ “Ĉӗng Nai - 30 năm chiӃn tranh giҧi phóng” tә chӭc tҥi BCH
quân sӵ tӍnh. VӅ dӵ có Thѭӧng tѭӟng Trҫn Văn Trà, nguyên Tѭ lӋnh các lӵc lѭӧng vNJ trang
nhân dân giҧi phóng miӅn Nam.
(15 - 9) Khánh thành Trung tâm nhi Ĉӗng Nai ӣ khu Gia Viên, phѭӡng Tam HiӋp TP
Biên Hòa vӟi 200 giѭӡng bӋnh. Chính thӭc ÿi vào hoҥt ÿӝng ngày 25 - 9 vӟi 5 chuyên khoa
chính ngoҥi, nhiӉm, hô hҩp, tim mҥch, tiêu hóa.
(20 - 9) HuyӋn Tân Phú thành lұp thѭ viӋn nhân dân. Có 3.500 bҧn sách, diӋn tích 630
m2.
(26 - 9) NghiӋm thu công trình “Xã hӝi ngѭӡi Châu Ro, Stiêng, Mҥ ӣ Ĉӗng Nai” cӫa tұp
thӇ tác giҧ ViӋn Khoa hӑc xã hӝi.
- HuyӋn Vƭnh An xây dӵng trҥm thӫy ÿLӋn nhӓ 10 - 15 kVA ÿӇ tѭӟi cho gҫn 10 ha lúa và
10 ha càfé. Ĉây là phѭѫng án sҧn xuҩt RVAC (ruӝng - vѭӡn cây - ao cá - chăn nuôi) ÿѭӧc triӇn
khai bѭӟc ÿҫu.
- Hӝi ÿӗng nghiӋm thu Nhà nѭӟc kiӇm tra chҩt lѭӧng thu dӑn lòng hӗ Trӏ An.
- Khӣi công xây dӵng hӗ Ĉa Tôn ӣ huyӋn Tân Phú có sӭc chӭa 10 triӋu m3 nѭӟc.
- Khánh thành Trҥm y tӃ xã Xuân Vinh (Xuân Lӝc) nhà nѭӟc và nhân dân cùng làm.
7әng giá trӏ: 1 triӋu 400 ngàn. Trong ÿó huyӋn Xuân Lӝc hӛ trӧ 30.000ÿ.
- Trѭӡng công nhân kӻ thuұt dҫu khí ÿѭӧc tһng thѭӣng Huân chѭѫng lao ÿӝng hҥng 3.
Ĉã ÿào tҥo 2.000 hӑc sinh, trong ÿó có 900 có trình ÿӝ kӻ thuұt ÿáp ӭng nhu cҫu nhiӋm vө.
Chѭѫng trình giҧng huҩn hӧp lý rút ngҳn thӡi gian ÿào tҥo tӯ 3 năm còn 2 năm và thu nhұn hӑc
sinh tăng gҩp 3.
- Hoàn thành “Thѭ mөc ÿӏa chí” cӫa tӍnh gӗm 7.619 tên tѭ liӋu trên tҩt cҧ các lƭnh vӵc.
Toàn bӝ thѭ mөc này ÿѭӧc sѭu tұp tӯ 74 tҥp chí trong ÿó có 10 tҥp chí và báo ngoҥi văn.
- Quân khu 7 tә chӭc hӝi thao kӻ thuұt ngành y tҥi Quân y viӋn 7A và 7B gӗm 6 ÿѫn vӏ
7A, 7B, 7C, 7D, 7E và ÿӝi vӋ sinh phòng dӏch vӟi nӝi dung: lâm sàng, cұn lâm sàng, dѭӧc,
ÿông y ...
(6 - 10) HuyӋn Long Thành quy hoҥch cù lao Ông Còn, xã Ĉҥi Phѭӟc ÿӇ trӗng dӯa.
(7 - 10) UBND tӍnh ban hành quy chӃ thành lұp Ĉӝi thanh niên xung kích cѫ sӣ.
(9 - 10) NghiӋm thu ÿӅ tài khoa hӑc “Nghiên cӭu sӵ phát triӇn cӫa trҿ, tìm cѫ cҩu bӳa ăn
trong nhà trҿ” cӫa tác giҧ Lê Tӕ Nga, Phó chӫ nhiӋm Ӫy ban Bҧo vӋ bà mҽ trҿ em tӍnh.
(20 - 10) Ĉҥi hӝi TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn thӭ IV (ÿӃn 26 - 10) có 448 ÿҥi biӇu ÿҥi diӋn 12.000
ÿҧng viên dӵ. Bҫu Ban chҩp hành TӍnh Ĉҧng bӝ Ĉӗng Nai nhiӋm kǤ mӟi gӗm 58 ÿ/c (45 chính
thӭc và 13 dӵ khuyӃt). Ĉ/c Phҥm Văn Hy ÿѭӧc bҫu lҥi làm Bí thѭ TӍnh ӫy.
(30 - 10) Tәng kӃt chiӃn dӏch dӑn lòng hӗ Trӏ An mùa khô 1985 - 1986. Thu dӑn 11.840
ha. Tұn thu 16.962 m3 gӛ lӟn, 23.366 m3 gӛ nhӓ, 137.225 m3 cӫi, 5011 tҩn than hҫm. Tә chӭc
Vҧn xuҩt trên diӋn tích 8.443 ha (bҳp, ÿұu, mì, mía, lúa)
– Tháng 11. Ĉ/c P.I. Trê – chia - cӕp, Phó ban công nghiӋp TW Liên Xô thăm công trình
thӫy ÿLӋn Trӏ An.
- Xã Phѭӟc Khánh chuyӇn 300 ha tӯ trӗng lúa sang dӯa vì ÿҩt thѭӡng xuyên ngұp mһn,
Qăng suҩt lúa không әn ÿӏnh.
- HuyӋn Châu Thành khӣi công xây dӵng hӋ thӕng kho nhiên liӋu vӟi sӭc chӭa gҩp 2,5
Oҫn kho hiӋn tҥi.

31.6 Page 306

▲back to top


- Công ty xây lҳp ÿѭӡng dây và trҥm II hoàn thành công trình nâng cao ÿѭӡng dây ÿLӋn
cao thӃ vѭӧt sông La Ngà (trѭӟc thӡi hҥn 1 tháng).
- Phòng phân vùng kinh tӃ và Ӫy ban kӃ hoҥch tӍnh hoàn thành công tác lұp tәng sѫ ÿӗ
phát triӇn - phân bӕ lӵc lѭӧng sҧn xuҩt toàn tӍnh thӡi kǤ 1986 - 2000. Ĉây là luұn chӭng khoa
Kӑc kӻ thuұt – xã hӝi dӵa trên kӃ hoҥch phát triӇn và phân bӕ lӵc lѭӧng sҧn xuҩt theo lãnh thә,
nhҵm phát huy tiӅm năng và thӃ mҥnh cӫa tӍnh.
(20 - 11) Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai phát hành bӝ tem “Chào mӯng ÿҥi hӝi Ĉҧng toàn quӕc lҫn
VI. Bӝ tem gӗm 4 mүu có cҩu trúc khӕi chung trên màu cӡ Ĉҧng. Mүu 1: Bác Hӗ và chӫ nghƭa
Mác; Mүu 2: Xây dӵng ÿҩt nѭӟc vӟi hình tѭӧng công nghiӋp, giao thông vұn tҧi, ÿLӋn năng và
nông nghiӋp; Mүu 3: bҧo vӋ tә quӕc ViӋt Nam XHCN; Mүu 4: Ĉoàn kӃt hӳu nghӏ ÿҩu tranh
Eҧo vӋ hòa bình vӟi hình tѭӧng trө sӣ Hӝi ÿӗng tѭѫng trӧ kinh tӃ: 2 bàn tay ViӋt Nam và Liên
Xô siӃt chһt. Do hӑa sƭ Trҫn ThӃ Vinh trình bày.
(25 - 11) Ĉoàn ÿҥi biӇu Xô ViӃt tӕi cao nѭӟc Cӝng hòa Lít - va do ÿ/c Xon – gai - la làm
Trѭӣng ÿoàn ÿӃn thăm. Ĉoàn nghӋ thuұt Ucraina Lít - va biӇu diӉn chѭѫng trình nghӋ thuұt tҥi
Nhà văn hóa trung tâm tӍnh.
(29 - 11) UBND tӍnh ban hành “Quy ÿӏnh tҥm thӡi vӅ quҧn lý và sӱ dөng ÿҩt ÿai” gӗm 3
phҫn và 19 ÿLӅu (chӃ ÿӝ quҧn lý ÿҩt ÿai, chӃ ÿӝ sӱ dөng ÿҩt, ÿӅn bù lӝ phí, thѭӣng phҥt vӅ sӱ
Gөng ÿҩt).
– Tháng 12.
- Trҥm săn sóc sӭc khӓe ban ÿҫu và nhà trҿ qui mô 30 cháu dành cho ÿӗng bào dân tӝc
khu vӵc Tà Lài, xã Phú Lұp (Tân Phú) ÿѭa vào hoҥt ÿӝng.
- Phòng khám ÿa khoa khu vӵc (xã Phú Lâm), chӧ Phú Hoa và tө ÿLӇm văn hóa Phú
Thanh ÿѭӧc ÿѭa vào sӱ dөng (Tân Phú).
- Hӝi nghӏ liên tӍnh cùng vӟi UBND tӍnh và Ban chӍ ÿҥo Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An
kiӇm tra tiӃn ÿӝ thi công và công tác phөc vө ngăn sông.
- Hѫn 10.000 lao ÿӝng tham gia dӑn lòng hӗ Trӏ An.
- Sӣ ÿLӋn lӵc lҳp ÿһt trҥm biӃn thӃ 560 kVA phөc vө chiӃn dӏch ngăn sông.
- Liên hiӋp xí nghiӋp xây dӵng thӫy lӧi 4 tұp kӃt tҥi nѫi ngăn sông 4.000 m3 bê tông 4
Pһt.
- Công ty xây lҳp 1 hoàn thành khu nhà ӣ chuyên gia sӕ 2 và các công trình phө trӧ.
(11 - 12) Khai quұt di chӍ khҧo cә lòng hӗ Trӏ An. Di chӍ khҧo cә hӑc nҵm tҧ ngҥn sông
Ĉӗng Nai, thuӝc xã Cây Gáo, thӏ xã Vƭnh An, cách bӃn phà Mã Ĉà 1000 km vӅ phía hҥ lѭu.
7ӑa ÿӝ 107,3 ÿӝ kinh ÿông; 11,06 ÿӝ vƭ bҳc cách bӡ sông Ĉӗng Nai 300 m: kiӃn trúc ÿӅn thӡ
Eҵng gҥch nung (gҫn 1.500 năm), diӋn tích ÿӅn 20 x 16 m, phҫn còn lҥi là nӅn ÿӅn, bӋ thӡ và
Pӝ táng.
(12 - 12) Bӝ Văn hóa ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 235/VH-QĈ xӃp hҥng di tích Nhà Xanh (nѫi diӉn
ra trұn ÿánh Mӻ ÿҫu tiên ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ) tҥi phѭӡng Thӕng Nhҩt, thành phӕ Biên Hòa
và Ĉӏa ÿLӇm chiӃn thҳng La Ngà (nѫi diӉn ra trұn phөc kích giao thông cӫa lӵc lѭӧng vNJ trang
Ĉӗng Nai trong thӡi kǤ kháng chiӃn chӕng Pháp - 1948) tҥi xã La Ngà, huyӋn Ĉӏnh Quán.
- Thu mua 12,1 tri͏u ÿ͛ng, 127,55% k͇ ho̩ch. Bán 13,7 tri͏u ÿ͛ng, 129,14% k͇ ho̩ch.
Giá tr͓ t͝ng s̫n l˱ͫng xây l̷p 13,7 tri͏u ÿ͛ng, 105,36%. N͡p lͫi nhu̵n cho nhà n˱ͣc 1,6 tri͏u,
272,41%. N͡p ngân sách 854,6 ngàn ÿ͛ng, 213,65%

31.7 Page 307

▲back to top


1ăm 1986 t͑nh Ĉ͛ng Nai có 33 nhà văn hóa (26 NVH xã ph˱ͥng, 25 câu l̩c b͡, riêng
1986 xây d͹ng 7 NVH và 8 câu l̩c b͡
- Tuy͇n ÿ˱ͥng xuyên rͳng H̷c D͓ch (Châu Thành) - Láng Lͣn hoàn thành: dài 30km,
U͡ng 8m xuyên qua các xã Châu Pha, Nghƭa Giao, Kim Long. Tr˱ͣc ÿây ph̫i di chuy͋n qua
70km rͳng su͙i giͷa H̷c D͓ch và Láng Lͣn.
Y h͕c c͝ truy͉n 100% huy͏n có t͝ h͡i hay chi h͡i y h͕c c͝ truy͉n. 175 h͡i viên (118
O˱˯ng y + 47 l˱˯ng d˱ͫc). ĈL͉u tr͓ b̹ng thu͙c nam và châm cͱu cho trên 136.000 l˱ͫt ng˱ͥi,
Wăng 20.000 l˱ͫt so vͣi năm 1985 và b̹ng 98% s͙ b͏nh nhân ÿ˱ͫc ÿL͉u tr͓ t̩i các tr̩m y t͇
ph˱ͥng xã.
1987
– Tháng 1.
- Hoàn thành công trình nghiên cӭu nѭӟc khoáng Bình Châu (Ӫy ban khoa hӑc kӻ thuұt
WӍnh liên kӃt cùng ÿoàn 801 thuӝc liên ÿoàn 8 Tәng cөc ÿӏa chҩt) vӟi sӵ tham gia cӫa PTS Liên
Xô Xôcôlôvsjki.
- Ĉѭa vào hoҥt ÿӝng hӋ thӕng trҥm ÿLӋn thoҥi tӵ ÿӝng 500 sӕ trên công trѭӡng thӫy ÿLӋn
Trӏ An (Bѭu ÿLӋn tӍnh kӃt hӧp vӟi bӝ ÿӝi thông tin Quân khu 7 thi công).
- Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc tһng tӍnh Ĉӗng Nai Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 1 vӅ thành tích
Vҧn xuҩt nông nghiӋp năm 1985.
- Ngành giao thông vұn tҧi sӱa chӳa xong ÿѭӡng Sóc Lu - Trӏ An.
(6 - 1) Sӣ nông nghiӋp phӕi hӧp ViӋn kinh tӃ nông nghiӋp miӅn Nam tә chӭc Hӝi nghӏ
chuyên ÿӅ sҧn xuҩt và chӃ biӃn ÿұu nành.
(12 - 1) Thӫy ÿLӋn Trӏ An tә chӭc lӉ ngăn sông Ĉӗng Nai.
- Công ty thѭѫng nghiӋp huyӋn Thӕng Nhҩt ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3
(1978 - 1985) hoàn thành xuҩt sҳc kӃ hoҥch nhà nѭӟc. Thu mua nguӗn hàng nông sҧn ngày
càng tăng, bình quân 2,6 lҫn - năm.
(20 - 1) Khai mҥc kǤ hӑp thӭ 8 cӫa Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh khóa II.
(23 - 1) Khánh thành ÿѭӡng dây thông tin Biên Hòa – Xuyên Mӝc.
- Nhà máy bóng ÿèn ĈLӋn Quang sҧn xuҩt thành công bóng ÿèn huǤnh quang ÿҥt tiêu
chuҭn quӕc tӃ.
– Tháng 2. Ӫy ban nhân dân tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh bãi bӓ các ÿӝi, các chӕt kiӇm tra, kiӇm
soát lѭu ÿӝng kӇ tӯ ngày 6 - 2.
(12 - 2) Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng ra QuyӃt ÿӏnh ÿLӅu chӍnh ÿӏa giӟi hành chính mӝt sӕ xã
phѭӡng cӫa huyӋn Long Thành và thӏ xã Vƭnh An:
- HuyӋn Long Thành sáp nhұp xã An Hòa và xã Long Hѭng thành mӝt xã lҩy tên là Hòa
+ѭng.
- Thӏ xã Vƭnh An: Sáp nhұp 3 xã Bình Phѭӟc, Bình Ý và Tân TriӅu thành mӝt xã lҩy tên
là Tân Bình; sáp nhұp 2 xã Bình Long và Lӧi Hòa thành mӝt xã lҩy tên là Bình Lӧi; sáp nhұp 2
xã Bình Thҥnh và Tân Phú thành mӝt xã lҩy tên là Thҥnh Phú; sáp nhұp 2 xã Ĉҥi An và Tân
Ĉӏnh thành mӝt xã lҩy tên là Tân An. Chia phѭӡng Cây Gáo thành 2 ÿѫn vӏ hành chính lҩy tên
là phѭӡng Cây Gáo và xã Vƭnh Tân.
(25 - 2) Ĉӗng Nai và thành phӕ Hӗ Chí Minh phӕi hӧp tә chӭc hӝi thҧo vӅ cѫ chӃ quҧn

31.8 Page 308

▲back to top


lý kinh tӃ (xóa bӓ quan liêu bao cҩp chuyӇn sang hҥch toán kinh tӃ).
(6 - 3) UBMTTQ tӍnh tә chӭc hiӋp thѭѫng lҫn thӭ 1 lӵa chӑn danh sách, giӟi thiӋu và ra
ӭng cӱ Quӕc hӝi khóa 8 và bә sung Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh khóa III.
(21 - 3) UBND tӍnh ra quy ÿӏnh v/v thi hành QuyӃt ÿӏnh 80 cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng giҧi
thӇ các trҥm kiӇm soát trên ÿѭӡng giao thông trong tӍnh.
(22 - 3) Ĉoàn ÿҥi biӇu ÿҧng CS Liên Xô ÿӃn thăm tӍnh Ĉӗng Nai do nӳ ÿ/c A.P. Bi – im
– cô - va, Bí thѭ UB TW Ĉҧng CS Liên Xô dүn ÿҫu.
(31 - 3) UBND tӍnh ra ChӍ thӏ 13/CT-UBT vӅ viӋc quҧn lý, sӱ dөng máy video cassette
và băng ghi hình: “Ĉình chӍ ngay viӋc chiӃu các loҥi băng ghi hình tѭ bҧn chӫ nghƭa trong toàn
WӍnh”.
– Tháng 4. Thành lұp chi nhánh Ngân hàng ÿҫu tѭ khu vӵc 1 phөc vө dҫu khí và các
công trình xây dӵng cѫ bҧn trên ÿӏa bàn huyӋn Long Thành.
- Ĉoàn ÿҥi biӇu Ĉҧng và chính quyӅn tӍnh Kom-pông-thom kӃt nghƭa ÿӃn thăm tӍnh Ĉӗng
Nai, do ÿ/c So - hanh, Chӫ tӏch UBND cách mҥng tӍnh Kom – pong - thom làm Trѭӣng ÿoàn.
- Theo nghӏ ÿӏnh sӕ 58/HĈBT cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng do Phó chӫ tӏch Võ Văn KiӋt ký
ngày 28 – 3 - 87: Trѭӡng sѭ phҥm cҩp II Ĉӗng Nai ÿѭӧc chính thӭc công nhұn là Trѭӡng Cao
ÿҷng sѭ phҥm Ĉӗng Nai. Ĉây là trѭӡng CĈSP ÿҫu tiên cӫa tӍnh, khu vӵc miӅn Ĉông Nam bӝ.
- Toàn tӍnh có 140 hӝ ÿăng ký sҧn xuҩt kinh doanh theo QuyӃt ÿӏnh 784.
- Trҥi cá Sông Mây hoàn thành công trình sinh sҧn nhân tҥo các loҥi cá.
(10 - 4) Ӫy ban khoa hӑc kӻ thuұt tӍnh tә chӭc nghiӋm thu “Bҧn ÿӗ ÿӏa chҩt khoáng sҧn”
Wӹ lӋ 1/100.000 cӫa Ĉoàn ÿӏa chҩt 20B thӵc hiӋn sau 2 năm cho tӍnh Ĉӗng Nai.
(19 - 4) Gҫn mӝt triӋu cӱ tri bҫu cӱ Quӕc hӝi khóa 8 và Hӝi ÿӗng nhân dân huyӋn, xã.
(20 - 4) Ĉ/c Tәng Bí thѭ NguyӉn Văn Linh thăm thӫy ÿLӋn Trӏ An.
(30 - 4) TӍnh Ĉӗng Nai ÿón nhұn 9 Huân chѭѫng Quân công kӹ niӋm nhân ngày thành
Oұp dân quân tӵ vӋ.
– Tháng 5.
- UBND tӍnh Ĉӗng Nai ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 703/QĈ-UBT ban hành bҧn quy ÿӏnh vӅ quҧn lý
Eҧo vӋ rӯng và quҧn lý lâm sҧn.
- Thành lұp Ӫy ban Hӝi Liên hiӋp Thanh niên tӍnh.
(11 ÿӃn 13 - 5) Hӝi nghӏ tәng kӃt 5 năm xây dӵng ÿӡi sӕng văn hóa thuӝc cѫ sӣ trong
toàn quӕc (1982 – 1986, tҥi Nhà văn hóa tӍnh).
(16 - 5) HuyӋn Thӕng Nhҩt nhұn Huân chѭѫng Quân công hҥng 2, Huân chѭѫng Giҧi
phóng hҥng 2, Huân chѭѫng Thành ÿӗng hҥng 3 vӅ thành tích 40 năm chiӃn ÿҩu và xây dӵng tә
quӕc XHCN (1947 - 1987)
– Tháng 6. Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai hoàn thành lҳp ÿһt hӋ thӕng viba RPO4-32 phөc vө thông
tin ӣ Biên Hòa và TP.Hӗ Chí Minh (thay thӃ máy Filco cNJ, chҩt lѭӧng thông thoҥi kém)
– Tháng 7. Ĉoàn ÿӏa chҩt 20B phát hiӋn mӓ cao lanh Biên Hòa - Vƭnh Cӱu. Xí nghiӋp
Jӕm ÿѭa ÿҩt sét trên vào sҧn xuҩt thành công (cao lanh ÿҥt tinh chҩt 80% sét). Trѭӟc ÿó xí
nghiӋp gӕm phҧi mua nguyên liӋu này ӣ Sông Bé.
(12 - 7) Ĉ/c Ĉӛ Mѭӡi, Ӫy viên Bӝ Chính trӏ vӅ thăm huyӋn Thӕng Nhҩt.

31.9 Page 309

▲back to top


(17 - 7) UBND tӍnh ra chӍ thӏ v/v soát xét các văn bҧn pháp quy hiӋn hành ÿӇ hӫy bӓ
hoһc sӱa ÿәi, bә sung kӏp thӡi nhӳng quy ÿӏnh không phù hӧp vӟi chính sách mӟi.
(13 ÿӃn 16 - 7) Hӝi nghӏ Trѭӣng ban nông nghiӋp toàn quӕc năm 1987 tҥi Ĉӗng Nai
(Tәng kӃt tình hình, ÿӅ xuҩt chӫ trѭѫng và biӋn pháp ÿúng ÿҳn xây dӵng và cӫng cӕ quan hӋ
Vҧn xuҩt xã hӝi chӫ nghƭa, sӱ dөng và cҧi tҥo các thành phҫn kinh tӃ trên mһt trұn nông nghiӋp,
góp phҫn thӵc hiӋn 3 chѭѫng trình kinh tӃ lӟn cӫa Ĉҧng).
– Tháng 8. Nhà văn hóa thiӃu nhi tӍnh nhұn bҵng khen cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng.
(1 - 8) UBND tӍnh cùng các ngành thӵc hiӋn viӋc thông qua quy hoҥch tәng thӇ kinh tӃ -
xã hӝi ÿӃn năm 2000 cӫa tӍnh.
(13 - 8) UBND tӍnh ra chӍ thӏ sӕ 42 v/v ÿình chӍ các cѫ sӣ sҧn xuҩt gҥch ngói không ÿúng
tiêu chuҭn chҩt lѭӧng sҧn phҭm.
– Tháng 9.
- Sӣ ÿLӋn lӵc lҳp ÿһt trҥm biӃn thӃ 35kVA phөc vө viӋc ÿóng cӱa van tích nѭӟc ӣ lòng hӗ
Trӏ An.
(6 - 10) Bѭu ÿLӋn tӍnh phát hành bӝ tem kӹ niӋm 70 năm cách mҥng tháng 10 Nga cӫa
Kӑa sƭ Trҫn ThӃ Vinh thӇ hiӋn ÿӅ tài “Lênin vӟi cách mҥng tháng 10, Hӗ Chӫ Tӏch và cách
Pҥng tháng 10, hòa bình hӳu nghӏ, ÿoàn kӃt hӧp tác ViӋt - Xô”.
(17 - 11) Ĉoàn ÿҥi diӋn Chính phӫ nѭӟc Cӝng hòa Gru-dia tә chӭc triӇn lãm vӅ kinh tӃ
và khoa hӑc kӻ thuұt, biӇu diӉn nghӋ thuұt tҥi khu trung tâm tӍnh.
(20 - 11) Lӵc lѭӧng các công trѭӡng và xí nghiӋp khai thác dӑn lòng hӗ Trӏ An ÿón nhұn
Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.
(5 - 12) Thành lұp Xí nghiӋp liên hӧp thӫy hҧi sҧn Ĉӗng Nai trӵc thuӝc Công ty dӏch vө
ViӋt KiӅu và hӧp tác quӕc tӃ. ViӃt tҳc là Xí nghiӋp thӫy hҧi sҧn Ĉӗng Nai. Trө sӣ tҥi xã Phѭӟc
Thái, huyӋn Long Thành.
(22 - 12) Xí nghiӋp cѫ khí tàu thuyӅn (Sӣ thӫy sҧn Ĉӗng Nai) h̩ thͯy 2 tàu 60 mã l͹c.
Toàn tӍnh có thêm 14 nhà trҿ nông thôn.
1ăm 1987 tӯ tháng 6 - 12 toàn tӍnh hѭӣng ӭng nhӳng viӋc cҫn làm ngay: thanh tra trong
Vҥch hóa nӝi bӝ, phát hiӋn nhiӅu vө tiêu cӵc trong các ngành các cҩp. KiӇm tra xӱ lý 2.083 vө
viӋc vi phҥm vӅ kӹ luұt giá (không niêm yӃt giá bán quá quy ÿӏnh, phҥt và truy thu hѫn
8.556.000ÿ.
Xí nghiӋp thuӕc lá Ĉӗng Nai hoàn chӍnh dây chuyӅn sҧn xuҩt tӵ ÿӝng thuӕc Trӏ An ÿҫu
Oӑc và La Ngà không ÿҫu lӑc, vӕn vay ngân hàng và nѭӟc ngoài.
Thanh tra 865 lѭӧt, kӹ luұt 488 ngѭӡi, thu hӗi hѫn 54 triӋu ÿӗng và nhiӅu hàng hóa vұt tѭ
khác.
1988
.Ӄt quҧ ÿLӅu tra biӃn ÿӝng dân sӕ ngày 1 – 1 - 1988. Tәng sӕ dân trong tӍnh là 1.900.000;
trong ÿó chiӃm nam 50,74%. Tӹ lӋ tăng dân sӕ tӵ nhiên gҫn 2%.
– Tháng 1. Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟcVõ Chí Công thăm công trình Thӫy ÿLӋn Trӏ An.
- Hoàn thành xây dӵng cҫu La Ngà mӟi ӣ cây sӕ 106 trên quӕc lӝ 20: dài 288,2m, rӝng
7,5m, trӑng tҧi 80 tҩn (cao hѫn cҫu cNJ 7m, bҧo ÿҧm không bӏ ngұp nѭӟc khi mӵc nѭӟc lòng hӗ
dâng cao).

31.10 Page 310

▲back to top


- UBND ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 3056/QĈ-UBT ban hành quy ÿӏnh cho phép các thҫy thuӕc
trong tӍnh tham gia tә chӭc các dӏch vө y tӃ ngoài xã hӝi (phòng khám ngoài giӡ, hiӋu thuӕc ...)
(1 - 1) 6 giӡ 45, Tә máy 1 cӫa Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An chính thӭc chҥy không tҧi.
(11 - 1) Lòng hӗ Trӏ An nuôi thҧ hѫn 3,6 triӋu cá giӕng các loҥi.
(20 - 1) 7 giӡ 38 phút Tә máy 1 ÿã phát ÿLӋn thӱ lên mҥng lѭӟi quӕc gia vӟi công suҩt
100 MW, bҵng 1/4 công suҩt ÿLӋn ÿang có ӣ phía Nam.
(25 - 1) Hѫn 61 tháng thi công, kӇ tӯ 22 – 12 - 1982, Tә máy 1 cӫa Nhà máy thӫy ÿLӋn
Trӏ An chính thӭc phát ÿLӋn lên lѭӟi quӕc gia. Ĉ/c Phҥm Hùng, Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng
Qѭӟc ta và ÿ/c V.G. Gu - sép Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng Liên Xô ÿӃn dӵ. Ĉӗng Nai ÿѭӧc
TW phân bә chi tiêu ÿLӋn năm 1988 tăng thêm 1 triӋu KW.
– Tháng 2. Công ty xây lҳp thӫy lӧi hoàn thành công trình hӗ chӭa nѭӟc Xuyên Mӝc (sau
3 năm thi công 23 – 9 - 1984) phөc vө sҧn xuҩt và ÿӡi sӕng nhân dân. Trӳ lѭӧng nѭӟc 4 triӋu
m3 có thӇ tѭӟi 350 - 400 ha ruӝng ӣ Phѭӟc Tân, Phѭӟc Bӱu và các vùng lân cұn.
(2 - 2) Xí nghiӋp khai thác cát Biên Hòa hҥ thӫy tàu kéo 80 mã lӵc.
(4 - 2) Ngành văn hóa – thông tin tӍnh ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.
(19 - 2) Khӣi công xây dӵng khu xӱ lý dҫu thô tҥi xã Mӻ Xuân, huyӋn Châu Thành.
– Tháng 3. Bà Baitt Amar, thành viên ÿoàn ÿҥi biӇu kinh tӃ chính phӫ Vѭѫng quӕc Thөy
ĈLӇn, thăm Xí nghiӋp giҩy Phѭӟc Tân.
- Công ty nông nghiӋp thӵc phҭm Ĉӗng Nai ÿҫu tѭ triӋu ÿӗng cho sҧn xuҩt nông nghiӋp
ÿӇ tҥo nguӗn nguyên liӋu lâu dài và әn ÿӏnh cho công nghiӋp chӃ biӃn.
- Xí nghiӋp Liên Thành, xí nghiӋp dӋt tѭ nhân ÿҫu tiên, ÿѭӧc thành lұp tҥi Biên Hòa vӟi
Vӕ vӕn 200.000.000 ÿ (dӋt thoi và dӋt kim)
(1 - 3) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh 251/QĈ-UBT chuyӇn Xí nghiӋp thuӕc lá Ĉӗng Nai
thành Xí nghiӋp liên hiӋp thuӕc lá Ĉӗng Nai trӵc thuӝc Sӣ nông nghiӋp và công nghiӋp thӵc
phҭm.
(4 - 3) Ngân hàng Nhà nѭӟc phát hành và lѭu thông các loҥi giҩy bҥc 1000 ÿ, 2000 ÿ và
5000 ÿ.
(10 - 3) 13 giӡ 35, Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng Phҥm Hùng tӯ trҫn.
– Tháng 4
- Trung tâm Nhi ÿѭa máy X - quang 500 mP vào hoҥt ÿӝng. Máy có thӇ vӯa chөp, chiӃu
và chөp cҳt lӟp.
- Hӝi Liên hiӋp Phө nӳ tӍnh ÿi thăm và tһng quà các chiӃn sƭ ÿang làm nhiӋm vө quӕc tӃ
ӣ Campuchia.
- Ĉoàn ÿҥi biӇu ÿӝi ong Ba Lan ÿӃn thăm và khҧo sát tình hình nuôi ong tҥi tӍnh Ĉӗng
Nai.
(6 - 4) Ĉoàn ÿҥi biӇu quân dân chính ÿҧng TP Biên Hòa thăm các chiӃn sƭ Trѭӡng Sa tҥi
BV 175.
(27 - 4) Tә máy 1 Trӏ An ÿã phát ÿLӋn hòa vào mҥng lѭӟi quӕc gia trӣ lҥi. (tӯ 22 ÿӃn 27 –
1 - 1988 ÿã sҧn xuҩt ÿӝ 2 triӋu kW giӡ ÿLӋn thì phҧi ngӯng).
(29 - 4) UBND tӍnh ra chӍ thӏ sӕ 14/CT-UBT vӅ viӋc tiӃn hành tәng ÿLӅu tra, ÿăng ký

32 Pages 311-320

▲back to top


32.1 Page 311

▲back to top


thӕng kê ÿҩt ÿai và lұp hӗ sѫ ÿӏa chính trên toàn tӍnh.
– Tháng 5.
- Nhà máy hóa chҩt Ĉӗng Nai ÿѭӧc chӑn làm thí ÿLӇm thӵc hiӋn QuyӃt ÿӏnh 217 cӫa Hӝi
ÿӗng Bӝ trѭӣng.
- Sҳp xӃp lҥi tә chӭc toàn tӍnh giҧm 9 sӣ, ban ngành, 175 phòng ban, 718 lao ÿӝng.
- Thӵc hiӋn chӍ thӏ 118 cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng v/v tә chӭc lҥi sҧn xuҩt và hҥch toán
kinh doanh theo yêu cҫu mӟi, UBND tӍnh chӑn 9 ÿѫn vӏ làm thí ÿLӇm: Nhà máy tәng hӧp chӃ
biӃn gӛ Tân Mai, Nhà máy tәng hӧp dӋt Thӕng Nhҩt, Nhà máy tәng hӧp vôi - xi măng Bình
Hòa, Lâm trѭӡng Mã Ĉà, Xí nghiӋp LH máy gҥch Phѭӟc Tân, Công ty xây lҳp sӕ 1, Xí nghiӋp
liên hiӋp ÿá mӻ nghӋ, Xí nghiӋp bò sӳa An Phѭӟc.
- Biên Hòa thành lұp Trung tâm máy tính IBM dѭӟi sӵ giúp ÿӥ cӫa Trѭӡng ÿҥi hӑc Tәng
Kӧp TP.HCM.
– Tháng 6.
- Ban trӏ sӵ Phұt giáo tӍnh Ĉӗng Nai tә chӭc cҫu nguyӋn và lҩy chӳ ký hѭӣng ӭng “ÿӧt
sóng hòa bình 88”.
- Bҳt ÿҫu ÿánh bҳt cá nuôi ӣ lòng hӗ Trӏ An.
(14 - 6) UBND tӍnh ra chӍ thӏ 29/CT-UBT nghiêm cҩm viӋc xây cҩt nhà trong hành lang
Eҧo vӋ lѭӟi ÿLӋn.
(14 - 7) UBND tӍnh ra thông báo sӕ 504/TRUNG BÌNH-UBT yêu cҫu các cѫ quan ban
ngành và các ÿӏa phѭѫng trong tӍnh nghiêm chӍnh thӵc hiӋn chӍ thӏ sӕ 50/CT - UBT v/v tiӃp
nhұn ngѭӡi.
- Xây dӵng khu du lӏch Trӏ An.
- Nâng cҩp hѭѫng lӝ 26 ӣ xã Tân Hҥnh.
- Bàn giao Hӝi ÿӗng pháp y tӍnh cho Sӣ y tӃ.
(26 - 7) UBND tӍnh ban hành quy ÿӏnh tҥm thӡi v/v phҥt vi cҧnh ÿӕi vӟi các trѭӡng hӧp
vi phҥm trұt tӵ an toàn giao thông ÿѭӡng bӝ.
(15 - 8) Chi nhánh Ngân hàng phát triӇn nông nghiӋp phát hành chӭng chӍ tiӅn gӣi ngân
hàng vӟi các loҥi 50, 100, 200 và 500 ngàn ÿӗng ÿӇ huy ÿӝng nguӗn vӕn phөc vө kinh tӃ.
Chӭng chӍ có lãi suҩt 8% trong kǤ hҥn 3 tháng, lãi suҩt 9% trong kǤ hҥn 6 tháng, lãi suҩt 10%
trong kǤ hҥn 12 tháng.
(31 - 8) Công ty du lӏch Ĉӗng Nai, Hӧp tác xã ÿan lát xuҩt khҭu Tân TiӃn ÿón nhұn Huân
chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.
– Tháng 9. Tәng Công ÿoàn ViӋt Nam tһng cӡ “Ĉѫn vӏ thi ÿua xuҩt sҳc năm 1987” cho
7әng Công ty xây dӵng sӕ 1 và cӡ “Công ÿoàn huyӋn vӳng mҥnh” cho huyӋn Châu Thành.
(6 - 9) Hoàn thành giai ÿRҥn 1 công trình xây dӵng trѭӡng Mүu giáo Hѭӟng Dѭѫng.
Ban chӍ ÿҥo ÿLӅu tra dân sӕ tӍnh Ĉӗng Nai mӣ hӝi nghӏ tұp huҩn triӇn khai phѭѫng án
Wәng ÿLӅu tra dân sӕ 1989
(13 - 9) Khai mҥc ÿҥi hӝi ÿҥi biӇu Công ÿoàn toàn tӍnh lҫn IV.
(14 - 9) Sӣ ÿLӋn lӵc tӍnh ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng 3.
– Tháng 10. Công ty Dӏch vө ViӋt kiӅu và hӧp tác quӕc tӃ tӍnh Ĉӗng Nai (DONAVIK) ÿã

32.2 Page 312

▲back to top


ký hӧp ÿӗng vӟi công ty Eastasia Trading Inc. Hongkong thành lұp Công ty liên doanh ÿánh
Eҳt hҧi sҧn lҩy tên Bay Dona Fisheries Company Limited (vӕn pháp ÿӏnh 50% - 50%). Thӡi
gian liên doanh 20 năm. Bѭӟc ÿҫu, tàu ÿánh cá mang tên Amoruso Quarto, cӡ Italy, 820 GRT,
2000 mã lӵc vӟi 15 chuyên viên kӻ thuұt ngѭӡi Ý và 24 thuyӅn viên ViӋt Nam ÿѭӧc ÿѭa vào sӱ
Gөng.
(1 - 10) Ĉҥi hӝi nhà báo Ĉӗng Nai lҫn IV.
- TiӃn sƭ Mc. Grey Phó chӫ tӏch thѭӡng trӵc, chuyên gia dân sӕ cӫa Tә chӭc y tӃ LHQ
(UNFPA) và Ӫy ban dân sӕ quӕc gia duyӋt các dӵ án vӅ chѭѫng trình kӃ hoҥch hóa dân sӕ
trong tӍnh trong 4 năm (1988 - 1991).
– Tháng 11. Khӣi công xây dӵng công trình xӱ lý dҫu thô ӣ xã Mӻ Xuân (Châu Thành).
Quy mô cӫa công trình: 3 dây chuyӅn sҧn xuҩt chính, 9 bӇ dҫu vӟi sӭc chӭa 210.000 m3, 3.380
m2 nhà ӣ cho công nhân, 1.125 m2 kho chӭa thiӃt bӏ vұt tѭ, 2 giӃng cҩp nѭӟc, trҥm phát ÿLӋn
...dӵ kiӃn hoàn thành 1990.
(7 - 11) Tә máy sӕ 2 cӫa thӫy ÿLӋn Trӏ An ÿã phát ÿLӋn lên lѭӟi quӕc gia.
(16 - 11) Bӝ văn hóa ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1288/VH-QĈ xӃp hҥng 3 di tích:
+ Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán - Di tích thҳng cҧnh tҥi thӏ trҩn Ĉӏnh Quán, huyӋn Ĉӏnh Quán.
+ Ĉài chiӃn sƭ (Ĉài Kӹ niӋm) - Di tích lӏch sӱ tҥi phѭӡng Trung DNJng, thành phӕ Biên
Hòa.
+ Tòa hành chánh Long Khánh - Di tích lӏch sӱ tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc, huyӋn Long
Khánh.
(25 - 11) Xí nghiӋp liên hiӋp thuӕc lá Ĉӗng Nai ÿѭa ra thӏ trѭӡng mһt hàng mӟi
“DOTAB” (thuӕc lá thѫm, ÿҫu lӑc).
- Nhà máy thӫy ÿLӋn Trӏ An phát trên 615 triӋu KW giӡ ÿLӋn.
- Nhà máy DONAC (Amiăng - Xi măng Ĉӗng Nai) hoàn thành 3,5 triӋu m2 tҩm lӧp, nӝp
ngân sách 2,2 tӹ ÿӗng.
- Các ÿѫn vӏ công nghiӋp TW (Khu công nghiӋp Biên Hòa) ÿҥt giá trӏ sҧn lѭӧng hàng hóa
trên 4 tӹ ÿӗng. Nhà máy luyӋn cán thép, Xí nghiӋp thiӃt bӏ ÿLӋn sӕ 4. Nhà máy hóa chҩt Ĉӗng
Nai, Nhà máy Amiăng - Xi măng Ĉӗng Nai, Vinaglass là nhӳng ÿѫn vӏ có nhiӅu cӕ gҳng khҳc
phөc tình trҥng thiӃu vұt tѭ, thiӃt bӏ, chӫ ÿӝng trong sҧn xuҩt.
- Xí nghiӋp liên doanh dҫu khí ViӋt - Xô ÿã khai thác 1 triӋu tҩn dҫu.
- Trҥm thӫy sҧn Long Hҧi thu mua trên 700 tҩn hҧi sҧn xuҩt khҭu, tăng 2 lҫn so vӟi năm
ngoái.
- Trong 6 tháng cuӕi năm, Ngân hàng phát triӇn nông nghiӋp Ĉӗng Nai, vӕn huy ÿӝng
Wăng 2 lҫn (tӯ 1,2 tӹ ÿӃn 2,4 tӹ). Nhӡ vұy tӹ lӋ vӕn vay Ngân hàng nhà nѭӟc giҧm tӯ 65% còn
52,8% toàn vӕn chi nhánh Ngân hàng phát triӇn nông nghiӋp Ĉӗng Nai.
- Phát triӇn các thành phҫn kinh tӃ ngoài quӕc doanh toàn tӍnh có 578 cѫ sӣ sҧn xuҩt, thu
hút 2.572 lao ÿӝng vӟi tәng sӕ vӕn ÿҫu tѭ gҫn 1.700 lѭӧng vàng.
1989
17 ÿѫn vӏ kinh tӃ quӕc doanh trong tӍnh ÿѭӧc chӑn thӵc hiӋn cѫ chӃ thí ÿLӇm theo QuyӃt
ÿӏnh 217 cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng.
– Tháng 1.

32.3 Page 313

▲back to top


- Hoàn thành công trình phөc hӗi Nhà máy sӳa bӝt Biên Hòa.
- TP Biên Hòa thành lұp Xí nghiӋp chӃ biӃn mì màu.
(12 - 1) Thành lұp Công ty nhұn viӋn trӧ phát triӇn kinh tӃ Ĉӗng Nai (Aid recept and
economic divelopment company) - Trө sӣ tҥi Văn phòng Sӣ ÿӕi ngoҥi sӕ 7 - Võ Thӏ Sáu thành
phӕ Biên Hòa.
(15 - 1) Thông cҫu ÿұp tràn Trӏ An sau 3 tháng thi công (cҫu có trӑng tҧi) 80 tҩn ÿӫ khҧ
Qăng chӏu lӵc cho các loҥi xe cѫ giӟi hҥng nһng nhѭ xe cҭu, xe xích.
(20 - 1) Ĉѭa vào sӱ dөng Trѭӡng mҫm non Hoa Hӗng trên công trình xây dӵng khu liên
Kӧp lӑc hóa dҫu (Long Thành). Qui mô: 3 dãy nhà vӟi 36 phòng và sân chѫi. Sӣ Giáo dөc tӍnh
Jӣi tһng 2 thùng quà gӗm 20 loҥi ÿӗ chuyên dùng cho các nhóm trҿ cӫa Unicef.
(21 - 1) Ĉình An Hòa xã An Hòa, huyӋn Long Thành ÿѭӧc Bӝ Văn hóa xӃp hҥng di tích
kiӃn trúc nghӋ thuұt theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 100/VH-QĈ.
– Tháng 2.
- Xây dӵng trҥm biӃn áp Long Bình ÿӇ ÿón ÿLӋn Trӏ An.
- Tәng công ty xây dӵng sӕ 1 và Xí nghiӋp liên hӧp lҳp máy 45 ÿѭӧc tһng thѭӣng Huân
chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng 3.
- Trung tâm nhi ÿӗng ÿѭa phòng mә vào hoҥt ÿӝng.
- Giҧi thӇ Nông trѭӡng Sông Ray thuӝc Công ty cà phê.
(11 - 2) Thành lұp Công ty ÿҫu tѭ và phát triӇn công nghiӋp tӍnh Ĉӗng Nai. Tên gӑi giao
Gӏch vӟi nѭӟc ngoài là: Công ty Ĉҥi Ĉӗng. Trө sӣ tҥi 125 Quӕc lӝ I, thành phӕ Biên Hòa.
– Tháng 3. Thi công bӇ chӭa nѭӟc áp lӵc 1.500 m3 phөc vө khu dân cѭ Phѭӟc Hҧi và
trҥm bѫm tăng áp, công suҩt 5.000 m3/ngày.
(9, 10 - 3) Hӝi nghӏ chuyên ÿӅ “Nghiên cӭu và vұn dөng pháp lӋnh bҧo vӋ chu ÿáo và
giáo dөc trҿ em” ÿѭa ra chѭѫng trình hành ÿӝng “Năm trҿ em Ĉӗng Nai 1989”.
(14 - 3) Ngành thӫy lӧi Ĉӗng Nai ÿѭӧc tһng thѭӣng cӡ thi ÿua năm 1988 giӳa các tӍnh
miӅn Ĉông và Tây Nguyên.
(18 - 3) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 301/QĈ-UBT cho phép thành lұp Ĉoàn cҧi lѭѫng tѭ
nhân +˱˯ng B˱ͧi Ĉӗng Nai.
(19 - 3) Công ty du lӏch Ĉӗng Nai và Công ty Letraco Limited ÿã khai trѭѫng Nhà hàng
liên doanh mang tên Sawasde (xin chào) tҥi sӕ 109 Quӕc lӝ 1, TP Biên Hòa (Nhà hàng liên
doanh ÿҫu tiên cӫa tӍnh).
(27 - 3) TiӃn hành sӱa chӳa ÿRҥn ÿѭӡng BӋnh viӋn tâm thҫn - Ngã tѭ Tân Phong trên
Quӕc lӝ 1.
– Tháng 4. Hoàn thành công trình hӗ Ĉa Tôn (Tân Phú) sӭc chӭa 20 triӋu m3 nѭӟc, có
khҧ năng cҩp nѭӟc 1.600 ha ӣ các xã Phú Lâm, Phú Bình, Phú Thanh, Phú ĈLӅn.
- Nhà máy sӳa bӝt Biên hòa ÿã ÿѭӧc phөc hӗi, bҳt ÿҫu sҧn xuҩt thӱ nghiӋm.
- Khӣi công xây dӵng Liên tӍnh lӝ 16.
- Thi công Khu liên hӧp xӱ lý dҫu thô Phú Mӻ.
(3 - 4) Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng Ĉӛ Mѭӡi vӅ thăm và chӍ ÿҥo phát triӇn sҧn xuҩt ӣ
WӍnh Ĉӗng Nai:

32.4 Page 314

▲back to top


- Chҩp thuұn cho Ĉӗng Nai mӣ Khu công nghiӋp chӃ biӃn hàng xuҩt khҭu.
- KhuyӃn khích các nhà công kӻ nghӋ trong tӍnh, trong nѭӟc, ViӋt kiӅu, các nhà tѭ bҧn
Qѭӟc ngoài ÿҫu tѭ vào các nhà máy Khu công nghiӋp Biên Hòa, các xí nghiӋp trong tӍnh và các
vùng rӯng, vùng ÿҩt, vùng biӇn ÿӇ nhanh chóng nâng cao hiӋu quҧ kinh tӃ.
(4 - 4) - Sӣ ÿLӋn lӵc Ĉӗng Nai và chi nhánh ÿLӋn Long Thành nhұn cӡ thѭӣng luân lѭu
Qăm 1988.
- 18 giӡ, Tә máy 3 Nhà máy thӫy ÿLӋn Trӏ An chҥy thӱ không tҧi.
(7 - 4) Các ÿӏa phѭѫng trong tӍnh Ĉӗng Nai ÿã hoàn thành cuӝc tәng ÿLӅu tra dân sӕ năm
1989.
(9 - 4) 19 giӡ 35 phút Tә máy 3 Nhà máy thӫy ÿLӋn Trӏ An ÿã phát ÿLӋn lên lѭӟi quӕc gia.
Công suҩt ban ÿҫu tӯ 10MW - 40MW, 50MW và 100MW vào ngày 10 - 4 .
– Tháng 5. Hoàn thành tuyӃn ÿê chùa Mõ, xã Phѭӟc TӍnh, huyӋn Long Ĉҩt, dài 5km vӟi
chi phí 92 triӋu 600 ngàn ÿӗng, Nhà nѭӟc và nhân dân cùng làm.
- Xí nghiӋp thuӕc lá Ĉӗng Nai hӧp tác vӟi Công ty thuӕc lá B.A.T (Singapore) ÿѭa vào
hoҥt ÿӝng 1 dây chuyӅn sҧn xuҩt thuӕc lá hiӋn ÿҥi. Sҧn xuҩt thuӕc lá mӟi “Trӏ An 89”.
- Nhà máy sӳa bӝt Dielac ÿi vào sҧn xuҩt әn ÿӏnh vӟi hai mһt hàng là sӳa Dielac và bӝt
Wәng hӧp Ridielac.
(8 - 5) Hӝi tӯ thiӋn Vassa (Mӻ) ÿӃn thăm Ĉӗng Nai và bӋnh viӋn tӍnh: tһng 1 máy ÿo
ECG, 1 kính hiӇn vi, dao mә, găng và mӝt sӕ thuӕc.
(19 - 5) Công ty vұt tѭ Ĉӗng Nai ÿѭa vào vұn hành tàu chӣ dҫu SD.346 trӑng tҧi 300 tҩn
(con tàu nguyên là cӫa Công ty vұn tҧi ÿѭӡng sông Vataso) hѭ nһng và bӓ phӃ 1 năm nay. Công
ty vұt tѭ Ĉӗng Nai ÿã phөc hӗi sӱa chӳa và liên doanh vӟi Vataso ÿӇ chӣ dҫu trong tӍnh.
(1 - 6) Hӝi thҧo khoa hӑc vӅ công tác biên soҥn bӝ Ĉ͓a chí t͑nh Ĉ͛ng Nai tҥi Ӫy ban
khoa hӑc kӻ thuұt tӍnh.
(6 - 6) Cҧng Ĉӗng Nai II ÿѭӧc thành lұp tҥi xã Long Bình Tân, thành phӕ Biên Hòa.
(12 - 6) UBND tӍnh ra chӍ thӏ sӕ 24/CT-UBT v/v thu hӗi giҩy chӭng nhұn ÿăng ký hӝ
khҭu thѭӡng trú và giҩy chӭng nhұn chӫ quyӅn nhà trong căn cӭ Long Bình.
(14 - 6) UBND tӍnh ra thông báo sӕ 390/TB-UBT: KӇ tӯ ngày 15 – 6 - 1989 các hӧp
ÿӗng kinh tӃ ký kӃt thӵc hiӋn viӋc mua bán liên doanh, liên kӃt kinh tӃ giӳa các tә chӭc kinh tӃ
Yӟi nhau (kӇ cҧ trong và ngoài tӍnh) ÿӅu không phҧi thông qua phê duyӋt cӫa cҩp chӫ quҧn
UBND huyӋn, UBND tӍnh. Riêng các hӧp ÿӗng kinh tӃ có liên quan ÿӃn ngoҥi tӋ xuҩt nhұp
khҭu vүn phҧi thông qua phê duyӋt chӫ trѭѫng hoһc hӧp ÿӗng kinh tӃ vì có liên quan ÿӃn viӋc
Fҩp giҩy phép xuҩt nhұp khҭu và ngoҥi tӋ.
(17 - 6) UBND tӍnh ra quyӃt ÿӏnh sӕ 755/QĈ UBT v/v tiӃn hành lұp thӫ tөc xét duyӋt và
Fҩp giҩy chӭng nhұn sӱ dөng ÿҩt cho tӯng ngѭӡi sӱ dөng ÿҩt hӧp pháp trên toàn tӍnh (bao gӗm
Wә chӭc và cá nhân) và lұp hӗ sѫ ÿӏa bӝ trên toàn tӍnh.
(20 - 6) Hӝi Luұt gia tӍnh Ĉӗng Nai thành lұp.
(10 ÿӃn 12 - 8) Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh khóa III, kǤ hӑp thӭ 18 tұp trung bàn biӋn pháp
tháo gӥ khó khăn cho sҧn xuҩt công nghiӋp, thѭѫng nghiӋp quӕc doanh, ÿҭy mҥnh thu ngân
sách và bҧo vӋ trұt tӵ an toàn xã hӝi.
– Tháng 9.

32.5 Page 315

▲back to top


- Cҧi tҥo Trҥm phát ÿLӋn Biên hòa.
– Tháng 10. Hӝi Phát triӇn Y tӃ thuӝc thӃ giӟi thӭ ba ODMT tҥi Pháp gӣi tһng Trung tâm
nhi Ĉӗng Nai mӝt sӕ thuӕc chӳa bӋnh và dөng cө y tӃ trӏ giá 30 triӋu ÿӗng.
- Liên hiӋp các xí nghiӋp dҫu thӵc vұt ViӋt Nam và tұp ÿoàn tѭ bҧn Sahadevan
(Malaysia) ÿã ký hiӋp ѭӟc vӟi liên doanh ÿҫu tѭ khu du lӏch - ÿLӅu dѭӥng tҥi Nông trѭӡng dӯa
Phѭӟc Bӱu (Xuyên Mӝc).
- Ban chӍ ÿҥo xây dӵng Công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An hoàn thành nhiӋm vө và giҧi thӇ.
(06 - 10) Hӝi Chăn nuôi chuyên nghiӋp tӍnh Ĉӗng Nai thành lұp. Gӑi tҳt là Hӝi chăn
nuôi.
(Tháng 11): Khӣi công xây dӵng trөc ÿѭӡng chính 319B cӫa Khu liên hӧp lӑc hóa dҫu
Trung Hҥ.
- Tàu Long Biên 1 cӫa Ĉӗng Nai bӏ nҥn vì gһp bão lӟn ӣ vӏnh Thái Lan.
- Nhà máy Donac cho ra sҧn phҭm mӟi là tҩm lӧp sӧi thӫy tinh - polyester.
- Nhà máy cѫ khí Ĉӗng Nai chӃ tҥo thành công máy rҧi phân cho cao su, café (trѭӟc ÿây
phân ÿѭӧc kéo bҵng rӡ moӑc, dùng xҿng xúc rҧi không ÿӅu, hao hөt). Máy có ѭu ÿLӇm trӝn, rҧi,
Wҫm ÿLӅu chӍnh cӫa lѭӧng phân rҧi ӣ mӛi bên tӯ 2 m – 7 m (1 ngѭӡi ÿLӅu khiӇn).
(19 - 11) Bҫu cӱ ÿҥi biӇu Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh khóa V (nhiӋm kǤ 1989 - 1994).
– Tháng 12. Ĉҥi sӭ quán Australia tһng bӋnh viӋn Ĉӗng Nai thiӃt bӏ y tӃ trӏ giá 10.000
USD.
- 264 mӝ liӋt sƭ ÿѭӧc quy tө vӅ nghƭa trang trong tӍnh.
- Hӝi thҧo vӅ ÿLӅu chӃ rӯng ӣ ViӋt Nam ÿѭӧc tә chӭc tҥi Lâm trѭӡng Mã Ĉà do LHQ tài
trӧ vӟi sӵ tham gia cӫa UNDP và FAO PAM.
- Nhà máy cao su Biên Hòa, Xí nghi͏p sành sͱ, Nhà máy Sovi, Xí nghi͏p d͓ch vͭ rau qu̫
bu͡c ph̫i ng˱ng s̫n xṷt, 80% công nhân ngh͑ chͥ vi͏c.
- Do không c̩nh tranh ÿ˱ͫc vͣi hàng ngo̩i nh̵p, nhi͉u xí nghi͏p công nghi͏p qu͙c
doanh b͓ ÿình tr͏ s̫n xṷt, 18 xí nghi͏p TW t̩i khu công nghi͏p t͛n kho trên 8 tͽ ÿ͛ng hàng
hóa.
- Có xí nghi͏p cho ngh͑ 100% công nhân h˱ͧng l˱˯ng 70%, Vinaglass cho 100 CN ngh͑
vi͏c tͳ tháng 1/1989 h˱ͧng 70% l˱˯ng, ÿ͇n nay không còn ti͉n ÿ͋ tr̫.
- Xí nghi͏p c͛n-r˱ͫu-bia, n˱ͣc gi̫i khát t͛n 70.000 lít bia, nͫ 600.000 ÿ.
- Công ty thͯ công mͿ ngh͏ XK Biên Hòa t̩m ng˱ng mua hàng xṷt kẖu mây, tre, g͙m.
- Ngân hàng phát tri͋n nông nghi͏p b͓ nͫ quá h̩n lên ÿ͇n 2 tͽ 8 nh˱ng ÿang ch͓u lãi
ph̩t.
1990
– Tháng 1. Trѭӡng PTTH Ngô QuyӅn thành lұp Trung tâm tin hӑc, tәng kinh phí khoҧng
30 triӋu. Ĉây là trung tâm vi tính ÿҫu tiên cӫa tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thiӃt lұp ÿӇ giҧng dҥy cho
Kӑc sinh, ÿѭa vi tính vào quҧn lý giáo dөc.
- Chào mӯng năm du lӏch ViӋt Nam, Công ty Du lӏch Ĉӗng Nai khánh thành motel
+ѭѫng Bѭӣi thuӝc Khu du lӏch Long Hҧi và suӕi nѭӟc nóng Bình Châu (Xuyên Mӝc) vӟi quy
mô 10 phòng và 20 giѭӡng.

32.6 Page 316

▲back to top


- HuyӋn Xuân Lӝc ÿѭa Nhà hát Xuân Trѭӡng vào sӱ dөng (520 chӛ ngӗi) phөc nhân dân
6 xã: Xuân Thành, Xuân Tâm, Xuân HiӋp, Xuân Thӑ, Xuân Ĉông và Xuân Trѭӡng.
(2 - 1) Phөc hӗi xѭӣng sҧn xuҩt dây cáp viӉn thông (Khu công nghiӋp Biên Hòa). Toàn
Eӝ máy móc cӫa xѭӣng do Mӻ chӃ tҥo và lҳp ÿһt trѭӟc 75. Sau 75 do nhiӅu lý do xѭӣng không
hoҥt ÿӝng. Tәng cөc bѭu ÿLӋn sӱa và phөc hӗi sҧn xuҩt các loҥi cáp viӉn thông: 6 ÿôi dây, 12
ÿôi dây, 25 và 100 ÿôi dây.
(10 - 1) Khánh thành ÿRҥn ÿѭӡng tӯ cҫu Bà Lӗ ÿӃn cҫu Ông TiӃp thuӝc liên tӍnh lӝ 16
(dài 9 km nӕi liӅn 2 tӍnh Ĉӗng Nai và Sông Bé chҥy qua Tân Hҥnh, Hóa An, Bӱu Hòa và Tân
9ҥn).
(3 - 2) Khӣi công xây dӵng Cҧng Ĉӗng Nai tҥi xã Long Bình Tân (gҫn cҫu Ĉӗng Nai) ÿӇ
phөc vө công tác xuҩt nhұp khҭu cӫa tӍnh và cҧng có khҧ năng tiӃp nhұn tàu 5.000 tҩn ra vào.
(6 - 2) Hӝi tӯ thiӋn Pháp “Association Europe France Asia” gӣi tһng cho Trung tâm nhi
ÿӗng Ĉӗng Nai, Trҥi phong Ĉӗng Nai, ViӋn dѭӥng lão Ĉӗng Nai và mӝt sӕ ÿѫn vӏ thuӝc các
WӍnh thành, 10.281kg thuӕc men, dөng cө y khoa và thӵc phҭm thông qua DONAVIK.
– Tháng 2. Trҥm biӃn thӃ 220 KV vӟi công suҩt 200 KVA Long Bình ÿi vào hoҥt ÿӝng.
TiӃp nhұn nguӗn ÿLӋn cӫa các Nhà máy ÿLӋn Trӏ An, Ĉa Nhim, Hàm Thuұn, phөc vө Khu công
nghiӋp Biên Hòa, Ĉӗng Nai, TP.Hӗ Chí Minh và ÿһc khu VNJng Tàu Côn Ĉҧo.
Xây dӵng vùng chuyên canh rau (25 ha) ӣ khu vӵc phѭӡng Tân Phong (Biên Hòa)
(16, 17 - 2) Phái ÿoàn ÿҥi diӋn Quӻ dân sӕ LHQ (UNFPA) do TiӃn sƭ Sheila M. Macrac
Gүn ÿҫu và Bӝ trѭӣng Bӝ y tӃ Phҥm Song ÿӃn thăm và làm viӋc tҥi tӍnh vӅ tình hình phát triӇn
dân sӕ tҥi ÿӏa phѭѫng.
– Tháng 3. Sӣ xây dӵng Ĉӗng Nai nhұn cӡ luân lѭu cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng (Năm 1989
toàn ngành ÿҥt 28,83 tӹ ÿӗng vӅ xây dӵng cѫ bҧn trong ÿó vӕn ngoài ngân sách là 16,8 tӹ
chiӃm 58,3% vӕn ÿҫu tѭ).
- HuyӋn Xuân Lӝc khôi phөc lҥi nghӅ trӗng dâu nuôi tҵm (Xuân HiӋp 10 ha, Xuân Phú
25 ha, Nông trѭӡng Sông Ray 15 ha).
- Biên Hòa mӣ rӝng ÿѭӡng Phan Ĉình Phùng (dài 1km ÿi tӯ cәng 2 sân bay Biên Hòa
ÿӃn ÿѭӡng Cách mҥng tháng 8) là mӝt trong nhӳng lӕi ÿi chính vào chӧ Biên Hòa, ÿѭӡng rӝng
8 - 9m.
(9 - 3) Thành lұp Hӝi Cӵu chiӃn binh tӍnh Ĉӗng Nai.
(13 - 3) Khu danh thҳng Bӱu Long ÿѭӧc Bӝ văn hóa ra QuyӃt Ĉӏnh sӕ 208/VH-QĈ xӃp
Kҥng di tích.
(24 - 3) Trѭӡng mүu giáo Thanh Bình nhұn cӡ luân lѭu cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng tһng ÿѫn
Yӏ tiên tiӃn xuҩt sҳc nhҩt trong năm 1988 - 1989.
– Tháng 4. Thӵc hiӋn 2 bӝ phim vӅ 15 năm hoҥt ÿӝng cӫa ngành lao ÿӝng và thѭѫng
binh xã hӝi tӍnh Ĉӗng Nai: “Nhӳng ngôi nhà nghƭa nһng tình sâu”, “Nhѭ vòng tay mҽ”.
- UNFPA viӋn trӧ 51 kiӋn hàng y tӃ cho Ĉӗng Nai theo dӵ án cӫa chѭѫng trình P15
nhҵm trang bӏ cho các trҥm y tӃ xã cӫa 2 huyӋn ÿLӇm Châu Thành và Xuân Lӝc. Sӕ hàng trӏ giá
khoҧng 370 triӋu ÿӗng ViӋt Nam.
(4 - 5) Công nhân nông trѭӡng Hòa Bình cӭu ÿѭӧc 1 ÿàn voi 11 con bӏ sa lҫy dѭӟi 1 hӕ
bom lӟn: 2 con kiӋt sӭc chӃt, còn 9.
– Tháng 5. Lҳp ÿһt trên 100 bӝ ÿèn cao áp và trên 300 bóng nê-ông chiӃu sáng các trөc lӝ

32.7 Page 317

▲back to top


chính trong TP Biên Hòa.
- Khánh thành, ÿѭa vào sӱ dөng công trình thӫy lӧi Vàm Hô thuӝc huyӋn Tân Phú. Công
trình là mӝt tә hӧp hҥng mөc gӗm: ÿұp giӳ nѭӟc, ÿұp tràn xҧ bӓ, các hӋ thӕng cӕng và kinh dүn
Qѭӟc nhҵm ÿLӅu tiӃt các cѫn lNJ tҥi suӕi Vàm Hô dүn nѭӟc cҧi tҥo vùng ÿҩt 50 ha giúp bà con
thiӇu sӕ khu căn cӭ cách mҥng Tà Lài vӟi tәng kinh phí khoҧng 100 triӋu ÿӗng.
(29 - 5) Xuҩt phát tӯ yêu cҫu chung cӫa cҧ nѭӟc vӅ vҩn ÿӅ qui hoҥch lҥi các ÿѫn vӏ hành
chánh cho phù hӧp vӟi yêu cҫu phát triӇn kinh tӃ, văn hóa, xã hӝi và an ninh quӕc phòng phù
Kӧp vӟi trình ÿӝ quҧn lý hiӋn nay, HĈND tӍnh khóa IV hӑp kǤ bҩt thѭӡng ÿӇ bàn viӋc tách t͑nh
Ĉ͛ng Nai thành 2 t͑nh mͣi là Biên Hoà và Bà R͓a:
- Hӝi nghӏ ra nghӏ quyӃt vӅ viӋc chia tách tӍnh:
1- Tách tӍnh Ĉӗng Nai thành hai ÿѫn vӏ hành chánh cҩp tӍnh.
a/ TӍnh Biên Hoà: (tӍnh lӷ là thành phӕ Biên Hòa) gӗm các huyӋn Thӕng Nhҩt, Long
Thành, Tân Phú, Xuân Lӝc, thӏ xã Vƭnh An và thành phӕ Biên Hòa.
b/ TӍnh Bà Rӏa : (tӍnh lӷ là thӏ xã Bà Rӏa) gӗm các huyӋn Châu Thành, Long Ĉҩt, Xuyên
0ӝc, VNJng Tàu. Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh giao UBND tӍnh làm tӡ trình lên Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng
ÿӇ trình Quӕc hӝi (khóa VIII) xem xét quyӃt ÿӏnh.
2- Hӝi nghӏ cNJng ÿã nghӏ quyӃt chҩp thuұn chӫ trѭѫng chia 4 huyӋn có diӋn tích rӝng và
dân sӕ ÿông thành các ÿѫn vӏ hành chánh cҩp huyӋn có qui mô vӅ diӋn tích và dân sӕ hӧp lý.
(25 - 5) Khu chӧ mӟi cӫa huyӋn Xuyên Mӝc ÿѭӧc hoàn thành sau hѫn 6 tháng thi công
Yӟi tәng kinh phí 900 triӋu ÿӗng.
– Tháng 6. Ĉәi tên Công ty khoan cҩp nѭӟc thành Công ty cҩp nѭӟc Ĉӗng Nai.
- Bihimex ÿҫu tѭ xây dӵng và ÿѭa vào hoҥt ÿӝng phân xѭӣng sҧn xuҩt gӕm mӻ nghӋ xuҩt
khҭu.
- Sӣ ÿLӋn lӵc Ĉӗng Nai ÿҫu tѭ hѫn 30 triӋu thay thӃ dây cáp cao thӃ cNJ bҵng dây AC50
và AC95 cho các tuyӃn quanh khu vӵc sân bay, Tân Hҧi, ÿѭӡng Hѭng Ĉҥo Vѭѫng và ÿѭӡng
Võ Thӏ Sáu vӟi trên 3.000m cáp.
- Công ty cҫu ÿѭӡng 1 ÿҥi tu nâng cҩp nhӳng con ÿѭӡng chính trong nӝi thành Biên Hòa.
- Phát ÿӝng hӝi thi sáng tҥo kӻ thuұt vӟi ÿӅ tài: “Các giҧi pháp kinh tӃ mӟi nhҵm tiӃt
kiӋm năng lѭӧng trong sinh hoҥt và nâng cao hiӋu quҧ cӫa viӋc bҧo quҧn, sӱ dөng lѭѫng thӵc
(lúa, ngô, khoai, sҳn)”.
(6 - 6) UBND tӍnh ra quyӃt ÿӏnh thành lұp ÿoàn cѭӥng chӃ thi hành qui ÿӏnh xét xӱ cӫa
trӑng tài kinh tӃ nhà nѭӟc tӍnh. Ĉoàn gӗm 7 thành viên ÿҥi diӋn cho các ngành: Trӑng tài kinh
WӃ, Công an, Tѭ pháp, Ӫy ban vұt giá tài chính tӍnh, Ngân hàng tӍnh và ViӋn kiӇm sát nhân dân
WӍnh.
(30 - 6) UBND tӍnh ra ChӍ thӏ 31/CT-UBT nhҵm chҩn chӍnh công tác quҧn lý hoҥt ÿӝng
kinh tӃ nhҵm tránh thiӋt hҥi tài sҧn XHCN.
– Tháng 7. Qua ÿӧt kiӇm kê và ÿánh giá lҥi vӕn sҧn xuҩt kinh doanh tính ÿӃn thӡi ÿLӇm 1
– 1 - 1990, tài sҧn cӕ ÿӏnh ӣ các xí nghiӋp quӕc doanh trong toàn tӍnh trӏ giá 217 tӹ 183 triӋu
ÿӗng (tính theo nguyên giá) tăng 67% so vӟi giá cNJ và giá trӏ còn lҥi khoҧng 56%. Sӕ tài sҧn ÿӇ
ngoài sә sách trӏ giá 2 tӹ 494 triӋu, trong ÿó chӫ yӃu là nhà xѭӣng, máy móc thiӃt bӏ truyӅn dүn
và sӕ tài sҧn bӏ mҩt mát lên gҫn trăm triӋu ÿӗng.
- Xã Phѭӟc Hҧi (Long Ĉҩt) hoàn thành viӋc dүn ÿѭӡng dây tҧi ÿLӋn 15kv dài 11 km tӯ xã

32.8 Page 318

▲back to top


Phѭӟc Long Thӑ vӅ trong 7 xã.
HuyӋn Tân Phú hoàn thành viӋc nâng cҩp ÿѭӡng Trà Cә nӕi liӅn 3 xã Phú Lӝc, Phú Hòa,
Phú ĈLӅn.
(7 - 7) HuyӋn Xuyên Mӝc khӣi công xây dӵng ÿѭӡng dây 35KV Xuyên Mӝc - Hòa Bình
dài 12 km, ÿi tӯ thӏ trҩn ÿӃn Nông trѭӡng Hòa Bình, giҧi quyӃt ÿѭӧc ÿLӋn sҧn xuҩt và sinh hoҥt
thêm 4 xã Phѭӟc Tân, Hòa Bình, Bàu Lâm và Hòa Hѭng và 2.000 gia ÿình công nhân cao su
Nông trѭӡng Hòa Bình 1.
- Sҧn xuҩt công nghiӋp vүn còn khó khăn, mӝt sӕ xí nghiӋp phҧi ngѭng hoҥt ÿӝng hoһc
hoҥt ÿӝng cҫm chӯng nhѭ: DӋt Thӕng Nhҩt, Hóa chҩt Tân Vҥn, Xi măng Bình Hòa, Gҥch
Phѭӟc Tân, Giҩy Phѭӟc Tân, Vitaga, Ĉá núi Le ... vì sҧn phҭm không tiêu thө ÿѭӧc, giá thành
cao hѫn giá bán, sҧn xuҩt không có lãi.
- Xí nghiӋp liên hiӋp giҩy Tân Mai hoàn thành và ÿѭa vào sӱ dөng công nghӋ sҧn xuҩt
giҩy không cҫn xút; sҧn lѭӧng lên 50.000 tҩn bӝt giҩy và 50.000 tҩn giҩy báo - năm.
- Thӏ xã Vƭnh An ÿҫu tѭ trên 100 triӋu ÿӗng xây dӵng ÿѭӡng dây tҧi ÿLӋn và ÿѭӡng giao
thông nông thôn.
- Nông trѭӡng cao su Cҭm Mӻ khánh thành bӋnh xá 50 giѭӡng.
- Phòng khám bӋnh ÿa khoa Gia Tân - Gia KiӋm nhұn hai bӝ dөng cө y tӃ do OMS viӋn
trӧ trӏ giá 7.000 USD.
- Ĉѭa ÿѭӡng dây cao thӃ nӕi liӅn tӯ khu Cҫu Xéo ÿi theo quӕc lӝ 51 ngang qua xã Long
An dài 2,8km vào sӱ dөng.
- HuyӋn Long Ĉҩt khánh thành và ÿѭa vào sӱ dөng công trình trө sӕ bѭu ÿLӋn và tәng ÿài
ÿLӋn thoҥi ÿLӋn tӱ.
(6 ÿӃn 10 - 8) Ĉoàn ÿҥi biӇu tӍnh Kom-pông-thom ÿӃn thăm tӍnh Ĉӗng Nai (do ÿӗng chí
Khiêu Thôi Phó bí thѭ TӍnh ӫy, Chӫ tӏch Ӫy ban nhân dân dүn ÿҫu) và trong dӏp này ÿoàn ÿã
trao tһng Huân chѭѫng Bҧo vӋ tә quӕc hҥng 1 cӫa nhà nѭӟc Campuchia.
(31 - 8) Nhà máy amiăng – xi măng Ĉӗng Nai ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II.
ĈӃn cuӕi tháng 8/1990 sҧn xuҩt trên 3 triӋu m2 tҩm lӧp, nӝp ngân sách 2,5 tӹ.
– Tháng 9. Ĉình chӍ các hoҥt ÿӝng kinh doanh cӫa Công ty lѭѫng Thӵc Châu Thành ÿӇ
quyӃt toán nӧ (bӏ chiӃm dөng trên 6 tӹ ÿӗng ViӋt Nam và 1,2 triӋu USD và lҥi nӧ các ÿѫn vӏ
Eҥn sӕ tiӅn trên).
(25 - 9) Trung tâm Nhi ÿӗng Ĉӗng Nai tiӃp nhұn viӋn trӧ cӫa tә chӭc PPV (Projekt
Partnerschaft Vietnam) ÿѭӧc quyên góp tҥi bang Bayern (CHLB Ĉӭc) bao gӗm 22 chӫng loҥi
máy móc và dөng cө y khoa trӏ giá 200.000 mác (trên 1 tӹ ÿӗng ViӋt Nam).
(28 - 9) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh thành lұp Ban chӍ ÿҥo chӕng buôn lұu, chӕng thҩt thu
cho ngân sách nhà nѭӟc và quҧn lý thӏ trѭӡng gӗm 7 thành viên ÿҥi diӋn cӫa Cөc thuӃ nhà
Qѭӟc, Sӣ thѭѫng nghiӋp, Công an tӍnh, Ӫy ban thanh tra Nhà nѭӟc, Bӝ chӍ huy quân sӵ tӍnh và
ViӋn kiӇm sát nhân dân.
QuyӃt ÿӏnh thành lұp 3 ÿӝi ÿһc nhiӋm tӍnh ÿӇ Thӵc hiӋn công tác cӫa Ban chӍ ÿҥo.
Ĉӝi 1: Tұp trung thu thuӃ ÿӕi vӟi các ÿѫn vӏ quӕc doanh trên ÿӏa bàn tӍnh.
Ĉӝi 2 và 3: Tұp trung chӕng buôn lұu, chӕng thҩt thu ngân sách.
Ĉӝi 2: Tp Biên Hòa
Ĉӝi 3: Xuân Lӝc và Châu Thành.

32.9 Page 319

▲back to top


Chùa Ĉҥi Giác xã HiӋp Hòa, thành phӕ Biên Hòa ÿѭӧc Bӝ văn hóa thông tin - thӇ thao và
du lӏch ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 993/QĈ xӃp hҥng di tích lӏch sӱ và nghӋ thuұt.
– Tháng 10. Công trình thӫy lӧi hӗ Suӕi Rӝp ÿѭӧc ÿѭa vào khai thác nguӗn nѭӟc (khӣi
công 22 – 12 - 1988), công trình ÿã bҳt ÿҫu dӵ trӳ nѭӟc vӟi dung tích 2 triӋu 5 m3 nѭӟc có khҧ
Qăng tѭӟi cho 600 ha café chuyên canh.
- Biên Hòa tә chӭc khҧo sát tình hình cӫa hӧp tác xã, tұp ÿoàn sҧn xuҩt nông nghiӋp
trong thành phӕ: Trong 4 hӧp tác xã, 17 tұp ÿoàn sҧn xuҩt - 20 tұp ÿoàn hiӋn có, 11 tұp ÿoàn
chăn nuôi - 16 hiӋn có, 1 tұp ÿoàn nông lâm, 1 tұp ÿoàn chuyên canh rau và 1 tұp ÿoàn ÿánh bҳt
thӫy sҧn cӫa 15 phѭӡng xã (trong tәng sӕ 18 phѭӡng xã co sҧn xuҩt nông nghiӋp cho thҩy: chӍ
còn 2 hӧp tác xã (Gò Me, Ĉӗng Tâm) và 5 tұp ÿoàn sҧn xuҩt (tұp ÿoàn 16, 17 (Tân Vҥn), 21, 22
(Tân Bӱu) và tұp ÿoàn 29 (Quang Vinh) có ÿem lҥi hiӋu quҧ trong sҧn xuҩt kinh doanh. Sӕ còn
Oҥi không hoҥt ÿӝng hoһc hoҥt ÿӝng cҫm chӯng). Sau khi xem xét ÿánh giá, kiӃn nghӏ: giҧi thӇ
11 tұp ÿoàn sҧn xuҩt ÿã ngѭng hoҥt ÿӝng tӯ 3 - 5 năm và có qui mô sҧn xuҩt nhӓ.
- Công ty sҧn xuҩt dӏch vө xây dӵng ÿѭa vào sӱ dөng xѭӣng sҧn xuҩt ÿá ӕp lát.
- Cҧi tҥo mҥng lѭӟi ÿLӋn Tân Biên - Trҧng Bom dài 14km thay thӃ ÿѭӡng dây tҧi ÿLӋn cNJ
có tiӃt diӋn 50 mm ÿã quá tҧi. Công trình trӏ giá 264 triӋu ÿӗng.
(1 - 10) 0 giӡ: TiӃn hành thӕng kê diӋn tích ÿҩt ÿai và xây dӵng bҧn ÿӗ hiӋn trҥng sӱ
Gөng ÿҩt năm 1990 trong toàn tӍnh.
(2 ÿӃn 3 - 10) Mѭa to gây lNJ lӟn chѭa tӯng có tӯ trѭӟc ÿӃn nay tҥi xã KiӋm Tân (huyӋn
Thӕng Nhҩt). Mӵc nѭӟc Suӕi Cҧi dâng cao 5 - 6m làm 9 ngѭӡi chӃt, 9 nhà bӏ phá hӫy hoàn
toàn, 20 căn nhà khác hѭ hӓng nһng, 30 ha cà phê, tiêu và mӝt sӕ diӋn tích trӗng màu bӏ hѭ hҥi.
(10 - 10) Nhà văn Khôi VNJ tác giҧ tiӇu thuyӃt “&͡i ngu͛n 200 năm” ÿѭӧc tһng “Giҧi
thѭӣng Hӝi nhà văn ViӋt Nam 1985 - 1988”.
(29 - 10) Ĉoàn tә chӭc y tӃ Hà Lan thăm Ĉӗng Nai ÿӇ tìm hiӇu vӅ tình hình chӕng lao
Fӫa tӍnh trong thӡi gian 1986 - 1990.
– Tháng 11. 5 giáo viên cӫa tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc phong tһng danh hiӋu nhà giáo ѭu tú.
+ Ông NguyӉn Văn Vy, HiӋu trѭӣng Trѭӡng trung hӑc văn hóa nghӋ thuұt tӍnh.
+ Ông NguyӉn Sӻ Bá, giáo viên Trѭӡng cán bӝ quҧn lý giáo dөc tӍnh.
+ Bà HuǤnh Kim Lang, giáo viên Trѭӡng bӗi dѭӥng giáo dөc Biên Hòa.
+ Bà NguyӉn Thӏ Ngӑc Ngân, HiӋu trѭӣng Trѭӡng mүu giáo QuyӃt Thҳng, thành phӕ
Biên Hòa.
+ Ông Ĉһng Mai Xuân, giáo viên toán Trѭӡng phә thông trung hӑc Nam Hà, thành phӕ
Biên Hòa.
- Trong tháng 11 khӕi công nghiӋp quӕc doanh tӍnh tӗn ÿӑng 3,6 tӹ ÿӗng hàng hóa.
(2 ÿӃn 3 - 11) Ngành giáo dөc tӍnh tә chӭc hӝi nghӏ bàn kӃ hoҥch phát triӇn giáo dөc dài
Kҥn 1991 - 1995 – 2000. Hӝi nghӏ ÿã ÿӅ ra các mөc tiêu:
- Thu hút trҿ trong ÿӝ tuәi vào lӟp 1
- Hҥn chӃ hӑc sinh bӓ cҩp I ÿӃn phә cұp cҩp I, chӕng mù chӳ.
- Nâng cao chҩt lѭӧng giáo dөc ӣ cҩp I, ÿһc biӋt là lӟp 1.
- Tӯng bѭӟc tách cҩp I ra khӓi cҩp II.
- TuyӇn 70% hӑc sinh cҩp I ÿӃn cҩp II hӋ A và 30% tӕt nghiӋp PTCS vào PTTH. Nhӳng
trѭӡng này ÿѭӧc ÿҫu tѭ trӑng ÿLӇm bao cҩp hoàn toàn không ÿóng hӑc phí. Sӕ hӑc sinh còn lҥi

32.10 Page 320

▲back to top


vào hӑc trong trѭӡng bán công và dân lұp.
- Có kӃ hoҥch ÿào tҥo lҥi giáo viên cҩp I và II.
- Tiêu chuҭn hóa ÿӕi vӟi các giáo viên ÿã qua trung hӑc sѭ phҥm hoһc cao ÿҷng sѭ phҥm
trѭӟc ÿây.
(14 - 11) Ĉoàn thanh tra Bӝ Quӕc Phòng làm viӋc vӟi tӍnh Ĉӗng Nai vӅ tình hình tәng
kho Long Bình. Ĉoàn thanh tra ba vҩn ÿӅ :
1. ViӋc chҩp hành pháp luұt trong quҧn lý khai thác sӱ dөng ÿҩt ÿai nhà cӱa, các công
trình quӕc phòng trên ÿӏa bàn Tәng kho Long Bình.
2. Chҩp hành pháp luұt trong viӋc bҧo quҧn, quҧn lý, sӱ dөng, mua bán, thanh lý, xӱ lý
Yұt tѭ.
3. ViӋc chҩp hành pháp luұt trong quҧn lý hӝ khҭu, quҧn lý nhà ÿҩt và thӵc hiӋn công tác
an ninh trên ÿӏa bàn.
(22 - 11) Khánh thành bѭu ÿLӋn khu vӵc La Ngà ÿѭӧc xây dӵng bҵng hai nguӗn vӕn ÿҫu
Wѭ Nhà máy ÿѭӡng La Ngà (40 triӋu) và Bѭu ÿLӋn tӍnh (53 triӋu). Bѭu ÿLӋn ÿѭӧc trang bӏ 1 tәng
ÿài ÿLӋn thoҥi tӵ ÿӝng 5 sӕ.
(10 - 11) Sӣ tѭ pháp ÿã tә chӭc lӉ ra mҳt Ĉoàn Luұt sѭ tӍnh.
(27 - 12) Thѭӡng vө TӍnh ӫy triӇn khai chӍ thӏ cӫa Ban Bí thѭ TW Ĉҧng vӅ báo chí ÿҩu
tranh chӕng tham nhNJng.
* Bӝ văn hóa thông tin - thӇ thao và du lӏch ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1539/QĈ xӃp hҥng di tích
Oӏch sӱ Mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc tҥi phѭӡng Trung DNJng, thành phӕ Biên Hòa.
- Biên Hòa chӍ thӵc hiӋn ÿѭӧc 73% kӃ hoҥch sҧn xuҩt công nghiӋp và tiӇu thӫ công
nghiӋp.
- Sӣ ÿLӋn lӵc nӝp ngân sách trên hѫn 6 tӹ.
- Xí nghiӋp cao su màu sҧn xuҩt trên 700 ngàn ÿôi dép xuҩt khҭu sang Liên Xô.
- Nhà máy sѫn Ĉӗng Nai hoàn thành vѭӧt chӍ tiêu kӃ hoҥch 1990 ÿҥt 104% giá trӏ tәng
Vҧn lѭӧng, nӝp ngân sách 211 triӋu ÿӗng.
- Ĉӗng Nai thu nӝp ngân sách 109 tӹ 707 triӋu ÿҥt 113% kӃ hoҥch pháp lӋnh. Trong ÿó
thu các xí nghiӋp quӕc doanh ÿҥt 110%, thuӃ nông nghiӋp 145,5%, sә xӕ kiӃn thiӃt 162,1% và
thuӃ thӫ công nghiӋp 84,3%.
- Nông trѭӡng cao su Long Thành khai thác ÿѭӧc 827 tҩn, vѭӧt 27 tҩn; chӃ biӃn ÿѭӧc
421 tҩn, vѭӧt 31 tҩn so vӟi kӃ hoҥch.
- Toàn tӍnh trӗng hѫn 8.000 ha rӯng tұp trung, 680.000 cây phân tán.
- Theo sӕ liӋu chѭa ÿҫy ÿӫ toàn tӍnh phát hiӋn 256 vө xâm phҥm tài sҧn XHCN làm thiӋt
Kҥi 25 tӹ. Trong sӕ này ngành pháp luұt ÿã làm rõ 145 vu,ï bҳt 50 ÿӕi tѭӧng thu lҥi cho công
quӻ 422 triӋu ÿӗng, lұp hӗ sѫ ÿӅ nghӏ truy tӕ 19 vө, 30 vө làm hàng, kinh doanh trái phép, trӕn
Oұu thuӃ, thu giӳ sӕ lѭӧng hàng hóa trên 100 tӹ 100 triӋu ÿӗng, truy thu thuӃ trên 250 triӋu
ÿӗng.
1991
– Tháng 1. Mӝt tә chӭc phi chính phӫ viӋn trӧ ÿem 80.000 USD cho xã Tân An (Vƭnh
An). Sӕ tiӅn trên dùng ÿӇ sӱa chӳa trѭӡng hӑc, trҥm y tӃ, trang thiӃt bӏ y tӃ - xây dӵng mӝt trҥm
Eѫm ÿLӋn vӟi công suҩt 3.000 m3/giӡ có khҧ năng tѭӟi 100 ha lúa.

33 Pages 321-330

▲back to top


33.1 Page 321

▲back to top


- Hӧp nhҩt Sӣ văn hóa thông tin và Sӣ thӇ dөc thӇ thao thành Sӣ văn hóa thông tin và thӇ
Gөc thӇ thao.
- Hoàn thành viӋc sӱa chӳa ÿѭӡng vào rӯng cҩm Nam Cát Tiên.
- HuyӋn Long Ĉҩt hoàn thành viӋc xây dӵng và ÿѭa vào sӱ dөng khu chӧ mӟi Ĉҩt Ĉӓ.
- Thӏ xã Vƭnh An hҥ thӫy 1 tàu tuҫn tra trên lòng hӗ Trӏ An.
- Thành Phӕ Biên Hòa ÿѭӧc tһng thѭӣng Huân chѭѫng Quân công hҥng 3 và Huân
chѭѫng Lao ÿӝng hҥng 3.
(2 - 1) Biên Hòa khánh thành trө sӣ và nhà ӣ Chi hӝi ngѭӡi mù rӝng 185 m2 vӟi 22 hӝi
viên.
(21 - 1) Hai công ty Nhұt Bҧn là Nichimen và Mutusmi ký hӧp ÿӗng cùng Sӣ nông lâm
tiӃn hành khҧo sát thăm dò ÿӏa chҩt bѭӟc ÿҫu ÿӇ chuҭn bӏ cho phѭѫng án xây dӵng Nhà máy
chӃ biӃn dăm gӛ làm nguyên liӋu giҩy tҥi xã Phú Mӻ, Châu Thành, Ĉӗng Nai.
(15 - 1) Khánh thành khu chӧ mӟi Vƭnh An: diӋn tích trên 2 hecta vӟi nhà lӗng chӧ 720
m2.
(28 - 1) Xí nghiӋp liên hiӋp thӫy sҧn xuҩt khҭu Ĉӗng Nai ÿѭӧc chӑn làm thí ÿLӇm giao
Yӕn kinh doanh.
– Tháng 2. Trung tâm y tӃ thӏ xã Vƭnh An tiӃp nhұn mӝt sӕ dөng cө trang thiӃt bӏ y tӃ trӏ
giá 71 triӋu ÿӗng ViӋt Nam do tә chӭc ViӋt Nam DFA (LHQ) viӋn trӧ (chăm sóc bà mҽ trҿ em
và kӃ hoҥch hóa gia ÿình).
- Trung tâm năng lѭӧng và nhà máy ÿLӋn Thӫ Ĉӭc gӗm hai máy, lҳp ÿһt thêm tә máy
Diésel công suҩt phát 8.000kw ÿӇ tăng nguӗn ÿLӋn cho khu vӵc ven sông Ĉӗng Nai, ÿһc biӋt là
cung cҩp ÿLӋn cho nhà máy nѭӟc Hóa An ÿѭӧc hoҥt ÿӝng liên tөc.
(2 - 2) Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc tһng 14 Huân chѭѫng Quân công và ChiӃn công cho nhân dân
và lӵc lѭӧng vNJ trang tӍnh Biên Hòa.
– Tháng 3. UBMTTQ Ĉӗng Nai hoàn thành bӝ phim tài liӋu video “MTTQ tӍnh Ĉӗng
Nai trong sӵ nghiӋp ÿәi mӟi” dài 45 phút.
(21 - 3) Thành lұp Ban ÿLӅu tra tӝi ác chiӃn tranh xâm lѭӧc cӫa ÿӃ quӕc trên ÿӏa bàn
Ĉӗng Nai. Trө sӣ ÿһt tҥi Sӣ lao ÿӝng - thѭѫng binh xã hӝi.
(25 - 3) Bӝ văn hóa thông tin - thӇ thao và du lӏch ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 457/QĈ xӃp hҥng 2 di
tích ӣ Ĉӗng Nai:
+ Di tích lӏch sӱ, kiӃn trúc nghӋ thuұt Ĉình Tân Lân ӣ phѭӡng Hòa Bình, thành phӕ Biên
Hòa.
+ Di tích lӏch sӱ ĈӅn thӡ và Mӝ NguyӉn Hӳu Cҧnh ӣ xã HiӋp Hòa, thành phӕ Biên Hòa.
– Tháng 4. Thành lұp chi nhánh Ngân hàng Ngoҥi thѭѫng tӍnh Ĉӗng Nai.
(1 - 4) BӋnh viӋn Ĉӗng Nai ÿѭӧc trang bӏ mӝt máy siêu âm hiӋu Siganer 1L (CLHB
Ĉӭc), trӏ giá 60 ngàn USD.
(23 - 4) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn V (vòng 1).
– Tháng 5. Thi công ÿѭӡng dây 110 KV ÿӇ ÿѭa ÿLӋn lѭӟi quӕc gia tӯ Long Bình vӅ thӏ
trҩn Xuân Lӝc (dài 45 km vӟi 224 trө bê tông và 10 trө thép gӕc).
- Khánh thành công trình thông tin tuyӃn vi ba sӕ Biên Hòa - Thӕng Nhҩt.

33.2 Page 322

▲back to top


- HuyӋn Tân Phú xây dӵng ÿѭӧc 42 phòng hӑc.
- HuyӋn Châu Thành xây dӵng ÿѭӡng dây tҧi ÿLӋn 15KV dӑc lӝ 2: ÿã hoàn thành 8 km
ÿѭӡng dây (Bà Rӏa - xã Nghƭa Thành).
(18 - 5) Khai mҥc triӇn lãm ҧnh nghӋ thuұt Châu Á Thái Bình Dѭѫng tҥi hӝi trѭӡng báo
Ĉӗng Nai: gҫn 100 ҧnh ÿRҥt giҧi cӫa cuӝc thi ҧnh truyӅn thӕng thӭ 12 cӫa Trung tâm văn hóa
Châu Á - Thái Bình Dѭѫng vӟi chӫ ÿӅ “nѫi hӑp chӧ”.
– Tháng 6. HuyӋn Châu Thành nghiӋm thu và ÿѭa vào sӱ dөng công trình ÿұp dâng Châu
Pha. Khӕi lѭӧng ÿào ÿҩt ÿҳp trên công trình là 24.786 m3 và trên 43 m3 bê tông các loҥi vӟi
tuyӃn ÿê dài 600m. Tәng kinh phí ÿҫu tѭ trên 150 triӋu ÿӗng bҧo ÿҧm cҩp nѭӟc tѭӟi cho hѫn
170 hecta ruӝng ӣ Châu Pha.
- Bihimex thành lұp công ty liên doanh vӟi Ĉài Loan (Cty Young Ling Industrial) lҩy tên
BILICO chӃ biӃn gӛ xuҩt khҭu tӯ cây cao su thanh lý. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 800.000 USD (640.000
Fӕ ÿӏnh và 160.000 lѭu ÿӝng) Ĉài Loan 70%, ViӋt Nam 30% và thӡi hҥn hӧp ÿӗng là 20 năm.
(14 - 6) Bӝ văn hóa thông tin - thӇ thao và du lӏch ra quyӃt ÿӏnh sӕ 1057/QĈ xӃp hҥng Di
tích lӏch sӱ Chùa Long ThiӅn tҥi phѭӡng Bӱu Hòa, thành phӕ Biên Hòa.
– Tháng 7. Chuҭn bӏ cho năm hӑc mӟi, huyӋn Xuyên Mӝc xây mӟi 24 phòng hӑc vӟi
kinh phí hѫn 250 triӋu ÿӗng.
- UBND tӍnh ra thông báo cҩm tҩt cҧ các tә chӭc và cá nhân hoҥt ÿӝng ÿào ÿãi vàng trên
Lâm trѭӡng HiӃu Liêm.
- Xã Phѭӟc Thái xây dӵng hoàn tҩt công trình Cҫu Vҥt thuӝc ҩp Thái Bình dài 15m rӝng
4m và nâng cҩp ÿRҥn ÿѭӡng giao thông 150m vӟi tәng vӕn ÿҫu tѭ hѫn 35 triӋu ÿӗng.
- TiӃn hành viӋc di chuyӇn các hӝ dân cѭ ra khӓi khu công nghiӋp Biên Hòa cho ÿӃn cuӕi
Qăm 1992.
- HuyӋn Long Thành khánh thành Trung tâm kӃ hoҥch hóa gia ÿình cөm Ĉҥi Phѭӟc vӟi
ÿҫy ÿӫ trang thiӃt bӏ trӏ giá 22 triӋu do TW cҩp. Riêng trang thiӃt bӏ phөc vө cho chѭѫng trình
P.15 ÿѭӧc ÿҫu tѭ 15 triӋu trong ÿó tә chӭc ViӋt Nam FA tài trӧ 8 triӋu.
(1 - 7) Các huyӋn Tân Phú, Ĉӏnh Quán, Long Khánh, Xuân Lӝc chính thӭc hoҥt ÿӝng
theo ÿѫn vӏ hành chánh mӟi.
&ăn cӭ quyӃt ÿӏnh sӕ 107/HĈBT ngày 10 – 6 - 1991 cӫa Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng vӅ phân
Yҥch ÿӏa giӟi các huyӋn Tân Phú và Xuân Lӝc (Ĉӗng Nai) và kӃ hoҥch sӕ 537/KH-UBT ngày
11 – 5 - 1991 cӫa UBND tӍnh Ĉӗng Nai vӅ tә chӭc thӵc hiӋn quyӃt ÿӏnh trên kӇ tӯ ngày 01 – 7
- 1991.
1. HuyӋn Tân Phú cNJ ÿѭӧc chia thành hai huyӋn:
HuyӋn Tân phú mӟi có diӋn tích tӵ nhiên là 76.689 ha, 131.837 nhân khҭu bao gӗm các
xã: Daklua, Núi Tѭӧng, Phú An, Nam Cát Tiên, Phú Bình, Phú Thanh, Phú Lâm, Phú Lӝc, Phú
/ұp, Phú ĈLӅn; trө sӣ huyӋn tҥm thӡi ÿһt ӣ xã Phú Bình.
HuyӋn Ĉӏnh Quán có 98.146 ha tӵ nhiên, 150.525 nhân khҭu gӗm các xã Phú Hòa, Phú
Hoa, Phú Ngӑc, Phú Túc, Phú Cѭӡng, Suӕi Nho và thӏ trҩn Ĉӏnh Quán.
2. HuyӋn Xuân Lӝc cNJ ÿѭӧc chia thành hai huyӋn :
HuyӋn Xuân Lӝc mӟi có 94.181 ha diӋn tích tӵ nhiên, 220.907 nhân khҭu bao gӗm các
xã: Xuân Ĉӏnh, Xuân Bҧo, Xuân Phú, Xuân Ĉông, Xuân Tây, Xuân Bҳc, Xuân Thӑ, Xuân
HiӋp, Xuân Trѭӡng, Xuân Tâm, Xuân Hѭng, Xuân Hòa, Xuân Thành và thӏ trҩn Sông Ray; trө

33.3 Page 323

▲back to top


Vӣ huyӋn ÿһt tҥi xã Xuân Trѭӡng.
HuyӋn Long Khánh có 50.501 ha diӋn tích tӵ nhiên, 168.075 nhân khҭu bao gӗm các xã:
Xuân Lұp, Xuân Bình, Xuân Vinh, Xuân Tân, Xuân Ĉѭӡng, Xuân Mӻ và thӏ trҩn Xuân Lӝc; trө
Vӣ ÿһt tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc.
(25 - 7) UBND tӍnh chӍ ÿҥo và giao cho Giám ÿӕc Sӣ Xây dӵng cùng vӟi UBND thành
phӕ Biên Hòa và UBKH triӇn khai luұn chӭng qui hoҥch tӯ cҫu Ĉӗng Nai ÿӃn ngã ba VNJng
Tàu.
(10 - 8) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh ÿình chӍ hoҥt ÿӝng, giҧi thӇ 5 ÿѫn vӏ quӕc doanh: Nhà
máy Gҥch ngói Phѭӟc Tân, Xí nghiӋp quӕc doanh ôtô huyӋn Ĉӏnh Quán, Xí nghiӋp Cѫ ÿLӋn và
Công ty Xây dӵng huyӋn Ĉӏnh Quán do làm ăn thua lӛ.
(12 - 8) BӃ mҥc kǤ hӑp thӭ 9, Quӕc hӝi khóa 8: QuyӃt ÿӏnh chia 5 tӍnh, ÿLӅu chӍnh ÿӏa
giӟi hành chánh thành phӕ Hà Nӝi và thành lұp tӍnh Bà Rӏa - VNJng Tàu gӗm ÿһc khu VNJng Tàu
- Côn Ĉҧo và các huyӋn Long Ĉҩt, Châu Thành, Xuyên Mӝc thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai.
(14 - 8) Xí nghiӋp liên hiӋp giҩy Tân Mai và Xí nghiӋp may Ĉӗng Nai ÿón nhұn Huân
chѭѫng Lao ÿӝng hҥng II.
(15 - 8) Bѭu ÿLӋn tӍnh ÿѭa vào sӱ dөng công trình thông tin viba sӕ Biên Hòa - Long
Thành ÿѭӧc lҳp ÿһt bӣi thiӃt bӏ AIWA có 30 kênh. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 450 triӋu, trong ÿó UBND
huyӋn Long Thành hӛ trӧ 50 triӋu.
(16 ÿӃn 17 - 8) Phòng giáo dөc bә túc cӫa Sӣ GD và ĈT Ĉӗng Nai kӃt hӧp vӟi phòng
GDTP Biên Hòa tә chӭc tұp huҩn vӅ nghiӋp vө xoá mù chӳ bҵng phѭѫng pháp IPO (do các
chuyên gia phө trách công tác xoá mù chӳ cӫa tә chӭc UNESCO khu vӵc Châu Á Thái Bình
'ѭѫng soҥn thҧo).
(20 ÿӃn 22 - 8) Tҥi liên hoan phim phóng sӵ truyӅn hình toàn quӕc lҫn 6. Phim “Khu môi
sinh công nghi͏p Biên Hòa – SOS” ÿѭӧc huy chѭѫng vàng và phim “Vùng chuyên canh mía La
Ngà” ÿѭӧc huy chѭѫng bҥc.
(29 - 8) Thành lұp Trung tâm dҥy nghӅ và giӟi thiӋu viӋc làm tӍnh Ĉӗng Nai. Trө sӣ sӕ
22 - 24 ÿѭӡng Cách mҥng tháng Tám, phѭӡng Thanh Bình, thành phӕ Biên Hòa.
(2 - 9) Bѭu ÿLӋn tӍnh ÿѭa vào sӱ dөng tuyӃn viba sӕ Biên Hòa - Long Khánh tәng trӏ giá
800 triӋu .
– Tháng 10. Cùng vӟi sӵ hӛ trӧ cӫa quӻ hoҥt ÿӝng dân sӕ LHQ (ViӋt Nam FPA) thông
qua dӵ án VIE/89/P04, Ĉài phát thanh và truyӅn hình Ĉӗng Nai xây dӵng chѭѫng trình phát
thanh dân sӕ và ÿӡi sӕng – kӃ hoҥch hóa gia ÿình.
- Khai trѭѫng chi nhánh bia, rѭӧu, nѭӟc giҧi khát cӫa Nhà máy bia Sài Gòn tҥi Ĉӗng Nai.
(16 - 10) Khai mҥc trҥi sáng tác văn hӑc - nghӋ thuұt tӍnh Ĉӗng Nai.
(28 - 10) Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu TӍnh Ĉҧng bӝ lҫn V (vòng 2) (tӯ 28 - 10 ÿӃn 1 - 11) 288 ÿҥi
biӇu ÿҥi diӋn cho 14.650 ÿҧng viên dӵ; bҫu ÿӗng chí Phan Văn Trang làm Bí thѭ.
(24 - 10) Bѭu ÿLӋn Long Khánh ÿѭa vào sӱ dөng máy tҧi viba VB03 và dӏch vө truyӅn
Fax.
– Tháng 11. HuyӋn Long Thành giҧi thӇ 8 xí nghiӋp quӕc doanh: Công ty lѭѫng Thӵc, Xí
nghiӋp chӃ biӃn thӭc ăn gia súc, Xí nghiӋp khai thác ÿá Xuân Tân, Ĉӝi ô tô quӕc doanh, Xí
nghiӋp chӃ biӃn nông sҧn, Xí nghiӋp chӃ biӃn nhӵa, Xí nghiӋp vұt liӋu xây dӵng và Công ty
xuҩt khҭu.

33.4 Page 324

▲back to top


(6 - 11) Ĉoàn cán bӝ lâm nghiӋp Indonésia ÿӃn thăm và làm viӋc tҥi tӍnh Ĉӗng Nai.
(9 - 11) Khánh thành cӕng Phѭӟc Lý tҥi xã Ĉҥi Phѭӟc (Long Thành) trong hӋ thӕng công
trình thӫy lӧi ngӑt hóa khu Ông Kèo.
(19 - 11) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh 1613/QĈ-UBT thành lұp Xí nghiӋp dѭӧc phҭm Ĉӗng
Nai lҩy tên là Donapharm.
(18 – 20 - 12) Ĉҥi hӝi Ĉҧng bӝ TP Biên Hòa lҫn VI.
(30 - 12) Tҥi trѭӡng ÿҥi hӑc tәng hӧp TP Hӗ Chí Minh, lҫn ÿҫu tiên ӣ phía Nam, 1 cán
Eӝ kӻ thuұt ӣ Ĉӗng Nai là anh Lê Văn Quý ÿã bҧo vӋ thành công luұn án phó tiӃn sƭ “Nghiên
Fͱu di truy͉n và lai các ÿ͡t bi͇n chín sͣm gi͙ng luá 8A t̩o gi͙ng mͣi” (Anh Lê Văn Quý ÿã
nghiên cӭu tҥo ra các giӕng lúa A20 (2020), A8 (AE15), 22A (22ES), 28A(30E6)...)
%ӝ văn hóa thông tin và thӇ thao ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 2307/QĈ xӃp hҥng di tích lӏch sӱ Nhà
+ӝi Bình Trѭӟc (nay là trө sӣ Ban Văn hóa Thông tin thành phӕ Biên Hòa) và di tích lӏch sӱ
Quҧng trѭӡng Sông Phӕ tҥi phѭӡng Thanh Bình, thành phӕ Biên Hòa.
1991
ChӍ tiêu chӫ yӃu vӅ kinh tӃ xã hӝi cӫa tӍnh Ĉӗng Nai năm 1991:
7әng sҧn phҭm 95%, thu nhұp ngѭӡi dân vѭӧt 5,5% so vӟi 1990.
7әng sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc 450.000 tҩn,
Giá trӏ sҧn xuҩt công nghiӋp và tiӇu thӫ công nghiӋp 2,4 tӹ (giá cӕ ÿӏnh 1982) vѭӧt 6,8%
so vӟi năm 1990.
Giá trӏ xuҩt khҭu ÿҥt 52 tӹ.
Ĉҫu tѭ xây dӵng cѫ bҧn tұp trung 11,7 tӹ
Phҩn ÿҩu giҧm tӹ lӋ tăng dân sӕ dѭӟi 0,2% so vӟi 1990.
%ѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai ÿѭa vào sӱ dөng tuyӃn viba sӕ Biên Hòa - Ĉӏnh Quán vӟi kinh phí
ÿҩu tѭ 700 triӋu. Trong ÿó UBND Ĉӏnh Quán ÿóng góp 150 triӋu.
Xí nghiӋp may Ĉӗng Nai ÿҥt mӭc doanh thu 14 tӹ ÿӗng gҩp 3 lҫn so vӟi nhӳng năm
trѭӟc.
Nhà máy ÿѭӡng Biên Hòa sҧn xuҩt 25.000 tҩn ÿѭӡng luyӋn (kӃ hoҥch cҧ năm 15.000 tҩn
Wăng gҩp 4 lҫn so vӟi năm 1990) nӝp trên 4 tӹ ÿӗng thuӃ tăng trên 20 lҫn so 1990.
Nhà máy thuӕc lá Ĉӗng Nai sҧn xuҩt 92 triӋu 500 ngàn bao thuӕc các loҥi ÿҥt tәng doanh
thu 124 tӹ ÿӗng, tăng 4 tӹ so vӟi kӃ hoҥch cҧ năm 1991, nӝp ngân sách 45 tӹ.
Công ty cao su Ĉӗng Nai hoàn thành vѭӧt mӭc kӃ hoҥch năm, tәng giá trӏ sҧn lѭӧng hѫn
227 tӹ tăng 13,86% so vӟi kӃ hoҥch, nӝp cho ngân sách nhà nѭӟc 36 tӹ 281.438. 000 ÿ tăng
41,36% kӃ hoҥch.
Xí nghiӋp liên hiӋp giҩy Ĉӗng Nai sҧn xuҩt 10.100 tҩn giҩy các loҥi, tăng 6,3% kӃ hoҥch,
Qӝp ngân sách nhà nѭӟc 3,1 tӹ ÿӗng.
HuyӋn Long Thành ÿҫu tѭ hѫn 1,668 tӹ ÿӗng tăng lѭӟi ÿLӋn nông thôn (trong ÿó ngѭӡi
dân ÿóng góp hѫn 751 triӋu ÿӗng), xây dӵng ÿѭӡng dây trung thӃ 15KV dài 26 km và lҳp ÿһt
47 trҥm biӃn thӃ vӟi tәng dung lѭӧng 3.422 KVA. Toàn huyӋn ÿã có 11 - 27 xã, thӏ trҩn phát
triӇn lѭӟi ÿLӋn quӕc gia phөc vө sҧn xuҩt và ÿӡi sӕng.
Nhà máy tәng hӧp chӃ biên gӛ Tân Mai sҧn xuҩt ÿҥt chӍ tiêu 5.000 m3 gӛ dán, nӝp ngân

33.5 Page 325

▲back to top


sách hѫn 1 tӹ ÿӗng.
Quӕc doanh chăn nuôi heo Phú Sѫn sҧn xuҩt 412,5 tҩn heo hѫi ÿҥt 122% kӃ hoҥch, nӝp
ngân sách 286 triӋu.
Công ty vұt tѭ tәng hӧp Ĉӗng Nai ÿҥt mӭc doanh thu 128 tӹ 534 triӋu, bҵng 166% kӃ
hoҥch cҧ năm, nӝp ngân sách 2 tӹ 473 triӋu ÿӗng.
Nhà máy ÿLӋn cѫ Ĉӗng Nai sҧn xuҩt hѫn 17.000 sҧn phҭm các loҥi, doanh thu 3 tӹ, nӝp
ngân sách 300 triӋu.
Trҥi gà quӕc doanh Ĉӗng Nai cung cҩp cho thӏ trѭӡng 41,5 tҩn gà thӏt, trên 1,4 triӋu quҧ
trӭng và hѫn 57 ngàn con giӕng, tăng 14 lҫn so vӟi năm trѭӟc.
9ө sҧn xuҩt 1991 toàn tӍnh ÿã thu mua hѫn 2.000 tҩn bông hҥt.
Công ty phát triӇn Khu công nghiӋp Biên Hòa xây dӵng, cҧi tҥo hӋ thӕng thông tin liên
Oҥc và ÿѭӡng sá trӏ giá trên 3 tӹ. (Xây dӵng hӋ thӕng ÿLӋn thoҥi tӵ ÿӝng 7.200 sӕ phөc vө thông
tin liên lҥc cӫa các nhà máy, xí nghiӋp trong Khu công nghiӋp, trҧi bê tông nhӵa các ÿRҥn
ÿѭӡng tӯ VICASA ÿӃn ViӋt Thái, tӯ xѭӣng gҥch NguyӉn Chí ÿӃn VICACO, mӣ giao lӝ vào
khu công nghiӋp, cҧi tҥo mӣ rӝng trөc giao thông A (song song vӟi xa lӝ), xây dӵng lҥi hӋ
thӕng ÿèn cao áp theo trөc giao thông A.
1992
– Tháng 1. Sau hai tháng ÿi vào hoҥt ÿӝng, Công ty liên doanh ÿLӋn và ÿLӋn tӱ Ĉӗng Nai
(viӃt tҳt là DONACO) ÿѭӧc thành lұp ÿҫu tháng 11 - 1991 vӟi sӵ tham gia liên doanh cӫa 3
bên: ViӋt Nam (Xí nghiӋp liên hiӋp thӫy sҧn, Hongkong và Nhұt bҧn tәng vӕn 8 triӋu USD) ÿã
Vҧn xuҩt 10.000 TV màu hiӋu Etron.
(13 - 1) Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng quyӃt ÿӏnh thành lұp và phê duyӋt luұn chӭng kinh
WӃ kӻ thuұt thành lұp Vѭӡn quӕc gia Cát Tiên.
(21 - 1) ĈӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng (Ĉình Mӻ Khánh) phѭӡng Bӱu Hòa, thành phӕ
Biên Hòa ÿѭӧc Bӝ văn hóa thông tin - thӇ thao xӃp hҥng di tích lӏch sӱ theo quyӃt ÿӏnh sӕ
97/QĈ.
(29 - 1) Công ty cao su Ĉӗng Nai và Công ty VLH sҧn xuҩt kinh doanh xuҩt nhұp khҭu
Biên Hòa ÿón nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng III cӫa Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc.
– Tháng 3. Tam Hòa xây dӵng khu chӧ mӟi vӟi tәng diӋn tích hѫn 10 ngàn m2, ÿҧm bҧo
cho 700 hӝ buôn bán có chӛ ngӗi nhҩt ÿӏnh vӟi tәng kinh phí 2 tӹ ÿӗng.
- 30 xí nghiӋp quӕc doanh ÿѭӧc giao vӕn 51 tӹ 696 triӋu ÿӗng.
- 300 ngѭӡi Dao tӯ các tӍnh Quҧng Ninh - Lҥng Sѫn vào ÿӏnh cѭ ӣ Ĉӗng Nai.
- Xây dӵng Trung tâm Y tӃ huyӋn Xuân Lӝc.
- Tính ÿӃn ngày 20 - 3, 58 doanh nghiӋp tѭ nhân và 2 công ty ÿѭӧc cҩp giҩy phép thành
Oұp.
(1 - 3 ÿӃn 15 - 4) Sӣ ÿLӋn lӵc tiӃn hành cҧi tҥo lѭӟi ÿLӋn hҥ thӃ TP Biên Hòa tӯ 110V lên
220V.
(6 - 3) Ĉình chӍ hoҥt ÿӝng cӫa Công ty giày da Biên Hòa.
– Tháng 4. HuyӋn Thӕng Nhҩt khӣi công xây dӵng ÿài phát sóng FM.
(30 - 3) Thành lұp Hӝi tӯ thiӋn tӍnh Ĉӗng Nai trө sӣ tҥi Văn phòng Mһt trұn Tә quӕc
WӍnh sӕ 32, ÿѭӡng Võ Thӏ Sáu, thành phӕ Biên Hòa.

33.6 Page 326

▲back to top


(1 - 4) Công ty cә phҫn hӳu hҥn VEDAN (ViӋt Nam) tә chӭc lӉ ÿӝng thә (diӋn tích
120ha, 100% vӕn nѭӟc ngoài.)
(5 - 4) Khӣi công xây dӵng ÿѭӡng dây 500KV Bҳc Nam.
(10 - 4) Thành lұp Trung tâm khuyӃn nông và bҧo vӋ Thӵc vұt tӍnh Ĉӗng Nai.
(20 - 4) Khai mҥc Ĉҥi hӝi ÿҥi biӇu Hӝi Cӵu chiӃn binh ViӋt Nam tӍnh Ĉӗng Nai lҫn I.
(25 - 4 ÿӃn 8 - 5) TriӇn lãm “Tһng phҭm cӫa nhân dân trong nѭӟc và thӃ giӟi tһng Chӫ
Wӏch Hӗ Chí Minh” tҥi nhà truyӅn thӕng TP. Biên Hòa.
– Tháng 5. 5 xí nghiӋp liên doanh và cӫa nѭӟc ngoài ÿҫu tѭ chính thӭc ÿi vào hoҥt ÿӝng.
1. Xí nghiӋp Artland sҧn xuҩt bao bì PV và hҥt nhӵa PE (Hӗng Kông ÿҫu tѭ 100% vӕn
Vҧn xuҩt).
2. Xí nghiӋp Interfoods chӃ biӃn Thӵc phҭm tѭѫi sӕng và ÿóng hӝp (Malaysia ÿҫu tѭ
100% vӕn).
3. Xí nghiӋp Porconco liên doanh vӟi Binhimex, Công ty chăn nuôi Ĉӗng Nai, Liên hiӋp
chăn nuôi heo TP Hӗ Chí Minh Seaprodex, ViӋn khoa hӑc nông nghiӋp miӅn Nam vӟi mӝt
công ty cӫa Pháp chӃ biӃn thӭc ăn gia súc.
4. Xí nghiӋp Bilico chӃ biӃn sҧn phҭm tӯ gӛ cao su thanh lý (liên doanh giӳa Binhimex
và mӝt công ty Ĉài Loan.)
5. Xí nghiӋp Dona Bochang - Rattanwood chӃ biӃn các sҧn phҭm dân dөng tӯ mây tre gӛ
(liên doanh giӳa Nhà máy gӛ Tân Mai và 1 công ty Ĉài Loan).
– Tӯ ÿLӇm xuҩt phát Long Khánh, bҳt ÿҫu ÿһt ÿѭӡng cáp quang xuyên ViӋt (trong
chѭѫng trình hiӋn ÿҥi hóa mҥng lѭӟi thông tin liên lҥc quӕc gia vӟi quӕc tӃ).
– Thӵc hiӋn QuyӃt ÿӏnh 409/CT-HĈBT cӫa Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Bӝ trѭӣng và chӫ trѭѫng
khuyӃn khích phát triӇn các thành phҫn kinh tӃ ngoài quӕc doanh, UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh
426/QĈ-UBT công nhұn viӋc thành lұp “Hӝi ÿӗng lâm thӡi các doanh nghiӋp ngoài quӕc
doanh”.
(4 - 5) Ĉәi tên Uûy ban thiӃu niên nhi ÿӗng tӍnh Ĉӗng Nai thành Uûy ban bҧo vӋ và
chăm sóc trҿ em.
(5 - 5) Lѭu thông hai loҥi tiӅn mӟi 10.000ÿ và 100ÿ.
– Thay các trҥm biӃn thӃ và ÿLӋn lѭӟi hҥ thӃ toàn tuyӃn Biên Hòa.
(16 - 6) Ĉӗng chí NguyӉn Hӳu Thӑ, Chӫ tӏch ÿoàn Chӫ tӏch UBTWMTTQ ViӋt Nam,
Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Nhà nѭӟc, Phó chӫ tӏch Hӝi ÿӗng bҫu cӱ TW ÿӃn thăm và ÿLӅu tra công
tác chuҭn bӏ bҫu cӱ ÿҥi biӇu quӕc hӝi khóa IX ӣ tӍnh Ĉӗng Nai.
(10 - 7) Long Thành tә chӭc hӑc chӳ nәi cho ngѭӡi mù.
(19 - 7) Ĉӗng Nai bҫu cӱ ÿҥi biӇu Quӕc hӝi khóa IX. 8 ӭng cӱ viên trúng cӱ ÿҥi biӇu
quӕc hӝi: bà Trҫn Thӏ Bҥch TuyӃt, ông Ĉinh Quӕc Thái, ông NguyӉn Văn Tѭ, ông NguyӉn
Thanh Tùng, ông NguyӉn Văn Thҥnh, bà Lê Thӏ Thu, ông HuǤnh Văn Bình, ông ĈLӇu Bҧo.
– Tháng 8. Nhà máy gӛ Tân Mai phөc hӗi và ÿѭa vào hoҥt ÿӝng dây chuyӅn sҧn xuҩt ván
Okal (sҧn phҭm gӛ dán ÿѭӧc sҧn xuҩt bҵng nguyên liӋu phӃ thҧi cӫa ván ép nhѭ mҥc cѭa, dăm
Jӛ. Ván có bӅ dày tӯ 14 - 37 mm dùng làm ván cách âm và cách nhiӋt).
(5 - 8) Thành lұp Trung tâm thӇ dөc thӇ thao tӍnh Ĉӗng Nai. Trө sӣ tҥm thӡi ÿһt tҥi sӕ 9,
ÿѭӡng 30/4 phѭӡng Thanh Bình, thành phӕ Biên Hòa.

33.7 Page 327

▲back to top


(10 - 8) Hӧp nhҩt ba ÿѫn vӏ: Trѭӡng hành chánh tӍnh, Trѭӡng Ĉҧng và Trung tâm chính
trӏ tӍnh Ĉӗng Nai thành lұp Trѭӡng ÿào tҥo - bӗi dѭӥng cán bӝ tӍnh Ĉӗng Nai.
(14 - 8) Hӝi nghӏ vӅ hӧp tác ÿҫu tѭ cӫa nѭӟc ngoài trên ÿӏa bàn tӍnh Ĉӗng Nai. Có 11
ÿѫn vӏ tiӃn hành sҧn xuҩt kinh doanh ÿӗng bӝ theo tӯng phҫn: Donatimber, Dathaco, Donaco,
Dona Bochang Inter, Dona Bochang Rattanwood, Vatadona, Taico Xuân Tân, Vinaplyco's
Sawanill, Bilico, Artland 1, ViӋtbice SA, 4 ÿѫn vӏ chӃ biӃn sҧn xuҩt trong 4 tháng còn lҥi cӫa
Qăm 1992 là BW ViӋt Nam, Sѫn Ĉӗng Nai, Inter food processing, Proconco.
(31 - 8) Xã Xuân HiӋp (huyӋn Xuân Lӝc) khánh thành Trѭӡng TiӇu hӑc ÿҫu tiên cӫa xã ӣ
ҩp Long Minh, gӗm 6 phòng vӟi kinh phí 90 triӋu do ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng, thân nhân ngѭӡi
Hoa tҥi TP.Hӗ Chí Minh và mӝt sӕ ViӋt kiӅu ÿóng góp. Trѭӡng có 2 lӟp 1, 1 lӟp 2 và 1 lӟp 3
Gҥy tiӃng ViӋt và Hoa cho con em cӫa 363 hӝ ngѭӡi Hoa ӣ ÿây.
– Tháng 9. Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai khӣi công lҳp ÿһt công trình ÿLӋn thoҥi ÿLӋn tӱ 3.000 sӕ.
Hoàn thành giai ÿRҥn 1 công trình cáp quang xuyên ViӋt. Cҧi tҥo hӋ thӕng mҥng cáp ÿLӋn thoҥi
Wҥi Biên Hòa.
– Thành lұp Trѭӡng Ĉào tҥo bӗi dѭӥng cán bӝ tӍnh Ĉӗng Nai.
(12 - 9) Thành lұp Hӝi ÿӗng Hóa giá nhà cӫa tӍnh (quyӃt ÿӏnh sӕ 1178/QĈ-UBT).
(23 - 9) Cҧng Ĉӗng Nai ÿѭӧc công nhұn là thѭѫng cҧng.
(28 - 9) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh 124/QĈ-UBT v/v thành lұp Hӝi ÿӗng thҭm ÿӏnh dӵ án
Fӫa doanh nghiӋp tѭ nhân vay vӕn sҧn xuҩt, giҧi quyӃt viӋc làm.
– Tháng 10. BӋnh viӋn Thӕng Nhҩt (Ĉӗng Nai) nhұn mӝt sӕ phѭѫng tiӋn y tӃ cӫa cѫ
quan tӯ thiӋn Tây Ban Nha ENAS UNIDESS viӋn trӧ thông qua dòng Gioan Thiên chúa ViӋt
Nam, gӗm 1 xe cӭu thѭѫng, 1 máy thăm dò nhӏp tim và tái tҥo nhӏp tim khi cҩp cӭu, 1 kính
hiӇn vi, 1 máy ÿo huyӃt áp, 1 máy siêu âm. Tәng trӏ giá 66.000 USD.
- Ĉӗng Nai hӧp tác nghiên cӭu bӋnh sӕt rét vӟi ViӋn y hӑc nhiӋt ÿӟi Trung Quӕc.
(1 - 10) Khӣi công cҧi tҥo ÿѭӡng sӕ 5 (nӕi tӯ Quӕc lӝ 15 ÿi khu Ba Ty, còn gӑi là ÿѭӡng
Thѭѫng nghiӋp) tҥi TP Biên Hòa. Sau khi cҧi tҥo ÿѭӡng sӕ 5 sӁ có ÿӝ dài 1.514 m, rӝng 10,5 m,
Pӝt cán bê tông nhӵa. Hoàn tҩt vào tháng 3 - 1993 vӟi kinh phí 2,3 tӹ.
– Tháng 11. HuyӋn Long Thành hoàn thành công trình ÿѭӡng dây 15KV ÿѭa ÿLӋn vӅ xã
Phӭѫc An.
- Trung tâm dҥy nghӅ và giӟi thiӋu viӋc làm Ĉӗng Nai ÿѭӧc “Chѭѫng trình quӕc tӃ cӝng
ÿӗng châu Âu” tài trӧ 48.000 USD. (Gӗm máy móc thiӃt bӏ). Chѭѫng trình EC cùng vӟi Trung
tâm giҧi quyӃt viӋc làm cho nhӳng ngѭӡi ÿã hӑc xong nghӅ, ÿһc biӋt ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi ViӋt
Nam hӗi hѭѫng.
- TӍnh Biên Hòa có thêm 4 nhà giáo ѭu tú: Ĉӛ Văn Ban (HiӋu trѭӣng Trѭӡng PTTH Tân
Phú), Phҥm Văn Phi (HiӋu trѭӣng Trѭӡng cҩp II Biên Hòa), NguyӉn Văn Hoàng (HiӋu trѭӣng
Trѭӡng PT tiӇu hӑc NguyӉn Khҳc HiӃu, Biên Hòa), Thái Doãn Sѭu (HiӋu trѭӣng Trѭӡng
PTTH NguyӉn Trãi).
(1 - 11) HuyӋn Long Khánh thành lұp thêm 2 xã mӟi: Xuân QuӃ (tách tӯ xã Xuân
Ĉѭӡng), Xuân Thҥnh (tách ra tӯ xã Xuân Lұp).
Xã Phú Lӝc huyӋn Tân Phú ÿѭӧc chia thành 3 ÿѫn vӏ hành chánh mӟi gӗm: Thӏ trҩn Tân
Phú có 822 ha diӋn tích tӵ nhiên, 17.468 nhân khҭu; xã Trà Cә có 1.831 ha diӋn tích tӵ nhiên
Yӟi 5970 nhân khҭu; xã Phú Lӝc (mӟi) có 5.691,5 ha diӋn tích tӵ nhiên và 14.508 nhân khҭu.

33.8 Page 328

▲back to top


HuyӋn Long Khánh có tҩt cҧ 9 ÿѫn vӏ hành chánh gӗm: các xã Xuân Lӝc, Xuân Bình,
Xuân Vinh, Xuân Tân, Xuân Ĉѭӡng, Xuân Mӻ, Xuân Thҥnh, Xuân QuӃ và thӏ trҩn Xuân Lӝc.
HuyӋn Tân Phú có 12 ÿѫn vӏ hành chánh gӗm các xã Phú ĈLӅn, Phú Lұp, Phú Thҥnh,
Phú Bình, Phú Lâm, Daklua, Nuí Tѭӧng, Phú An, Nam Cát Tiên, Phú Lӝc, Trà Cә và thӏ trҩn
Tân Phú.
(2 - 11) Công ty chăn nuôi tӍnh Ĉӗng Nai nhұp 40 heo giӕng tӯ Thái Lan. Gӗm 3 giӕng
Yorkshire, Landrace và Duroe.
(10 - 12) Nhà máy Super phosphat ҩp Gò Dҫu xã Phѭӟc Thái (Long Thành) ÿi vào sҧn
xuҩt.
(12 - 12) Tәng ÿài ÿLӋn thoҥi tӍnh Ĉӗng Nai chính thӭc ÿi vào hoҥt ÿӝng (thiӃt bӏ
ITATEL cӫa Ý, trӏ giá 23 tӹ).
(16 - 12) Hoàn thành công trình trùng tu di tích văn hóa mӝ cә Hàng Gòn.
(27 - 12) Khánh thành công trình ÿѭa ÿLӋn vӅ xã Phѭӟc An: Ĉѭӡng dây 15KV, dài 16km,
Oҳp 12 bình biӃn thӃ vӟi tәng dung lѭӧng 350KVA và hàng chөc km hҥ thӃ; xã Long Thӑ: 7
bình biӃn thӃ 150 KVA và 8.200 m hҥ thӃ.
(3 - 12) Quӕc doanh chăn nuôi heo Phú Sѫn nhұn Huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng II.
%͡t gi̿t NET s̫n xṷt 8.982 ṱn b͡t gi̿t và kem các lo̩i, ÿ̩t 102% k͇ ho̩ch năm,
Wăng1.982 ṱn s̫n pẖm so vͣi năm 1991, doanh thu ÿ̩t 64 tͽ 718 tri͏u b̹ng107% k͇ ho̩ch
Qăm, d͹ ki͇n n͡p ngân sách 4 tͽ 2 tăng 1,5 tͽ so vͣi năm tr˱ͣc.
Nhà máy t͝ng hͫp ch͇ bi͇n g͟ Tân Mai ÿã th͹c hi͏n giá tr͓ t͝ng s̫n l˱ͫng ÿ̩t 119% k͇
ho̩ch năm.
Công ty cao su Ĉ͛ng Nai khai thác trên 29 ngàn ṱn mͯ ÿ̩t 321 tͽ ÿ͛ng giá tr͓ t͝ng s̫n
O˱ͫng, trong ÿó giá tr͓ s̫n l˱ͫng hàng hóa chi͇m h˯n 251 tͽ, n͡p ngân sách g̯n 39 tͽ.
&̫ng Ĉ͛ng Nai ti͇p nh̵n h˯n 100 l˱ͫt tàu thuy͉n có tr͕ng t̫i 200 – 1.000 ṱn ra vào an
toàn, vͣi t͝ng kh͙i l˱ͫng hàng hóa v̵n chuy͋n qua c̫ng 44.000 ṱn hàng hóa các lo̩i, chͯ y͇u
là nh̵p kẖu phân bón và s̫n pẖm cao su.
Ngành thanh tra ÿã thu h͛i cho Nhà n˱ͣc h˯n 3 tͽ ÿ͛ng, h˯n 20,6 ṱn l˱˯ng th͹c, 278
m3 g͟, 2,6 l͹˯ng vàng.
Nông nghi͏p ÿ̩t giá tr͓ t͝ng s̫n l˱ͫng 19,3 tͽ ÿ͛ng (giá c͙ ÿ͓nh 1989) v˱ͫt 10% so vͣi
Qăm 1991.
Công nghi͏p ÿ̩t 90 tͽ, v˱ͫt 31% so vͣi k͇ ho̩ch.
Thu ngân sách 19,4 tͽ, v˱ͫt 10% so vͣi k͇ ho̩ch.
1993
(2 - 1) Nhà máy gҥch ngói Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II. Giám ÿӕc
nhà máy Văn Hӗng Chân nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(7 - 1) Nhà máy thép Biên Hòa (Vicasa) khánh thành dây chuyӅn máy ÿúc thép liên tөc
do công ty AFPI cӫa nѭӟc Cӝng hòa Ҩn Ĉӝ giúp ÿӥ.
(12 - 1) Khánh thành và ÿѭa vào sӱ dөng cӕng Ông Kèo (vӟi chӭc năng rӱa mһn và ngăn
phèn cho 5.400 ha lúa). Toàn bӝ kinh phí 5,2 tӹ (dӵ toán ban ÿҫu 2,9 tӹ).
(16 - 1) Xí nghiӋp qui hoҥch khҧo sát thiӃt kӃ thӫy lӧi nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng
III; bà NguyӉn Thӏ Hӗng Hҥnh, Giám ÿӕc xí nghiӋp, nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.

33.9 Page 329

▲back to top


(20 - 1) Công ty xây lҳp thӫy lӧi Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(6 - 2) HuyӋn Ĉӏnh Quán hoàn thành xây dӵng mӟi ÿѭӡng 120 (7 tháng thi công) nӕi tӯ
cây sӕ 120 (Quӕc lӝ 20) ÿӃn bӡ sông Ĉӗng Nai: Dài 10,6 km, rӝng 5,5 m toàn tuyӃn có 20 cӕng
thóat nѭӟc ÿѭӡng ӕng tӯ 60 cm — hѫn 100 cm. Tәng kinh phí hѫn 700 triӋu ÿӗng.
(8 - 2) Khӣi công lҳp ÿһt tәng ÿài ÿLӋn thoҥi ÿLӋn tӱ kӻ thuұt sӕ tҥi 2 huyӋn Thӕng Nhҩt
(dung lѭӧng 256 sӕ) và Long Khánh (dung lѭӧng 512 sӕ) vӟi tәng kinh phí hѫn 1 tӹ ÿӗng. Lҳp
ÿһt hӋ thӕng viba AVA 20 kênh tҥi Long Bình; ÿѭa vào hoҥt ÿӝng 23 - 2.
(15 ÿӃn 17 - 2) KǤ hӑp 13 Hӝi ÿӗng nhân dân TP Biên Hòa khóa 6: Thông qua tӡ trình
Jӱi Thӫ tѭӟng chính phӫ xin công nhұn TP Biên Hòa là ÿô thӏ loҥi II cӫa cҧ nѭӟc.
(16 ÿӃn 18 - 2) Phái ÿoàn báo chí quӕc tӃ gӗm các tӡ báo và hãng thông tҩn truyӅn hình
Oӟn nhѭ Asahi Shimban (Nhұt), Bangkok post, Le Nouvel Observateur, Denmark, US photo
Journalist Freelance, Sunday post, Sunday times (Mӻ), BBC World service, MTV Phҫn Lan,
Eastern Horizon's TV (Hongkong) và Trung tâm nghe nhìn châu Á Thái Bình Dѭѫng ÿӃn Ĉӗng
Nai tìm hiӇu vӅ viӋc ÿào tҥo tay nghӅ giҧi quyӃt viӋc làm cho nhӳng ngѭӡi hӗi hѭѫng.
(24 - 2) Thѭӧng tѭӟng Lê Khҧ Phiêu, Bí thѭ TW Ĉҧng, ÿӃn làm viӋc vӟi TӍnh ӫy Ĉӗng
Nai: chӍ ÿҥo viӋc thӵc hiӋn nghӏ quyӃt 03 TW vӅ nhiӋm vө ÿәi mӟi và chӍnh ÿӕn Ĉҧng.
(25 - 2) Dòng Joan Thiên chúa ӣ Ĉӗng Nai tһng Hӝi Liên hiӋp phө nӳ tӍnh 10.000 USD
ÿӇ xây Trҥm y tӃ - hӝ sinh xã ThiӋn Tân (Vƭnh An).
– Tháng 3. Hoàn thành viӋc ÿҳp ÿұp Ông Kèo (huyӋn Long Thành) gӗm hѫn 10 công
trình lӟn và nhӓ. Sau 3 năm thi công, các cӕng Phѭӟc Lý, cӕng Ông Kèo ÿѭӧc hoàn thành.
Cuӕi tháng 3 ÿұp Ông Kèo hoàn tҩt: dài trên 100m, cao 10m, mһt ÿұp rӝng 6m vӟi tәng khӕi
Oѭӧng ÿҩt ÿҳp 100.000 m3 do Xí nghiӋp xây dӵng thӫy lӧi TiӅn Giang thi công. Ĉұp có tác
Gөng ngăn mһn, giӳ nѭӟc ngӑt có thӇ bҧo ÿҧm nguӗn tѭӟi cho 2.000 ha lúa.
- Ӫy ban bҧo vӋ và chăm sóc trҿ em phӕi hӧp vӟi Trung tâm Nhi Ĉӗng Nai thành lұp
Khoa phөc hӗi chӭc năng trҿ em.
(2 - 3) 2 loҥi giҩy bҥc mӟi 20.000ÿ và 50.000ÿ ÿѭa vào lѭu thông.
(8 - 3) Phө nӳ huyӋn Thӕng Nhҩt tә chӭc liên hoan “Hát ru” (ÿӇ khôi phөc tұp quán nuôi
con bҵng sӳa mҽ và lӡi ru).
(15 - 3) TiӃn hành ÿәi sә hӝ khҭu trong phҥm vi tӍnh Ĉӗng Nai.
(20 - 3) Tұp ÿoàn thӡi trang quӕc tӃ BHB (Butel International Fashion group) cӫa CHLB
Ĉӭc làm lӉ ÿӝng thә xây dӵng nhà máy tҥi phѭӡng Tân TiӃn. Vӟi 100% vӕn ÿҫu tѭ, thӡi gian
hoҥt ÿӝng 20 năm, cung cҩp các mүu thӡi trang cho thӏ trѭӡng Nhұt Bҧn và Tây Âu, tәng vӕn
ÿҫu tѭ 1,8 triӋu USD, dӵ kiӃn hoàn thành: 10/1993.
(24 - 3) Trѭӡng công nhân kӻ thuұt cѫ ÿLӋn Ĉӗng Nai (thuӝc Sӣ GD và ĈT) nhұn Huân
chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
– Tháng 4. Tә chӭc ÿLӅu tra biӃn ÿӝng dân sӕ và các biӋn pháp sinh ÿҿ có kӃ hoҥch năm
1993.
(1 - 4) Khánh thành và dâng hѭѫng ÿӅn thӡ quӕc tә Hùng Vѭѫng tҥi phѭӡng Bình Ĉa
(TP. Biên Hòa). (Ĉѭӧc xây tӯ 1968, 1991 ÿӅn xuӕng cҩp, ÿѭӧc trùng tu).
(9 - 4) Thành lұp Ban chӍ ÿҥo ÿLӅu tra tình trҥng ÿói nghèo trong toàn tӍnh.
(6 - 5) Thành lұp Uӹ ban phòng chӕng SIDA tӍnh Ĉӗng Nai.
(10 - 5) TP. Biên Hòa chính thӭc ÿѭӧc công nhұn là ÿô thӏ loҥi II. (QuyӃt ÿӏnh sӕ

33.10 Page 330

▲back to top


219/TTg do Thӫ tѭӟng Võ Văn KiӋt ký).
(30 - 5) Tәng ÿài ÿLӋn thoҥi ÿLӋn tӱ huyӋn Ĉӏnh Quán ÿѭӧc ÿѭa vào sӱ dөng. Tәng ÿài
cùng loҥi STAREX 256 sӕ (kinh phí hѫn 1 tӹ).
– Tháng 6. Ĉӏnh Quán ÿҫu tѭ hѫn 37 triӋu ÿӗng: ÿào ÿҳp hѫn 9.000 m3 ÿҩt ÿá, hoàn
thành ÿұp Gia Canh và nҥo vét kênh mѭѫng nӝi ÿӗng vӟi chiӅu dài 2.500m. Công trình này
nhҵm tѭӟi tiêu cho 300 ha tҥi cánh ÿӗng Ĉӏnh Quán, chҩm dӭt tình trҥng rau úng xҧy ra hàng
Qăm tҥi ÿây.
- Sӣ thѭѫng mҥi và du lӏch và các ngành xây dӵng, tài chính vұt giá và bҧo tàng tiӃn hành
khҧo sát toàn bӝ di tích danh lam thҳng cҧnh trong tӍnh ÿӇ xây dӵng ÿӅ tài “Quy hoҥch và phát
triӇn du lӏch 1993 - 1995 - 1996 – 2000”.
(4 ÿӃn 5 - 6) Hӝi thi “Bé khoҿ - Bé ÿҽp” toàn quӕc lҫn V ÿѭӧc tә chӭc tҥi TP. Hӗ Chí
Minh. Ĉӗng Nai ÿѭӧc 1 giҧi nhì, 2 giҧi 3, và 2 giҧi khuyӃn khích.
(21 - 6) Trѭӡng văn hóa nghӋ thuұt tӍnh nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(25 - 6) Thành lұp Ban chӫ nhiӋm phòng chӕng suy dinh dѭӥng trҿ em.
(29 - 6) Trung tâm vӋ sinh phòng dӏch và Ӫy ban phòng chӕng SIDA lҳp ÿһt hӋ thӕng
máy xét nghiӋm virus Sida (Diagnostics Pasteur) ÿӇ thӵc hiӋn các loҥi thӱ nghiӋm: Sedoria -
Elisa xác ÿӏnh huyӃt thanh dѭѫng tính và cҧ thӱ nghiӋm Western Blott tìm HIV.
(30 - 6) Nông trѭӡng cao su Thái HiӋp nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng III.
(5 - 7) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1237/QĈ.UBT v/v thành lұp Ban ÿӅn bù rӯng trӗng
Wҥi Khu Công nghiӋp Long Bình do ÿӗng chí Lê Văn Ĉӕng, Chi cөc trѭӣng Chi cөc kiӇm lâm
Ĉӗng Nai làm trѭӣng ban.
(12 - 7) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 316/QĈ.UBT v/v thành lұp Trung tâm xúc tiӃn viӋc
làm tӍnh Ĉӗng Nai trên cѫ sӣ Trung tâm dҥy nghӅ và giӟi thiӋu viӋc làm cӫa tӍnh trѭӟc ÿây.
- Thành lұp Trung tâm huҩn nghӋ cô nhi Biên Hòa (trӵc thuӝc Sӣ LĈTBXH). Trө sӣ ÿһt
Wҥi Trѭӡng ÿào tҥo - bӗi dѭӥng cán bӝ tӍnh Biên Hòa. UBND ÿã ký quyӃt ÿӏnh cho trѭӡng ĈT -
BDCB tӍnh chuyӇn giao toàn bӝ cѫ sӣ vұt chҩt cho Sӣ LĈ - TBXH ÿӇ thành lұp trung tâm trên.
(15 - 7) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh 1378/QĈ-UBT vӅ viӋc giҧi thӇ Trung tâm y tӃ Khu
công nghiӋp Biên Hòa và thành lұp Phòng khám ÿa khoa Khu Công nghiӋp Biên Hòa.
(16 - 7) Thành lұp Công ty kinh doanh nhà Ĉӗng Nai. Trө sӣ ÿһt tҥi sӕ 38, Phan Châu
Trinh, thành phӕ Biên Hòa.
(30 - 7) Ĉҥi Á ngân hàng, ngân hàng thѭѫng mҥi cә phҫn ÿҫu tiên cӫa tӍnh ÿѭӧc khai
trѭѫng.
– Tháng 8. Công ty sҧn xuҩt dӏch vө vұt liӋu xây dӵng ÿѭa vào hoҥt ÿӝng dàn máy cѭa
[ҿ ÿá hoa cѭѫng có công suҩt 20m3/ngày.
(2 - 8) Thành lұp Ban chӍ ÿҥo xóa ÿói giҧm nghèo tӍnh Ĉӗng Nai theo QuyӃt ÿӏnh sӕ
1725/QĈ-UBT.
(19 - 8) Thành lұp Hӝi làm vѭӡn tӍnh Ĉӗng Nai.
Xí nghiӋp rѭӧu bia Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng III.
(26 - 7 ÿӃn 30 - 9) Ӫy ban bҧo vӋ và chăm sóc trҿ em tӍnh Ĉӗng Nai cùng vӟi Trung tâm
Uăng hàm mһt, BӋnh viӋn ĈLӋn Biên Phӫ TP. Hӗ Chí Minh, Trung tâm nhi ÿӗng tӍnh tә chӭc
phҭu thuұt vá môi cho trҿ em sӭt môi toàn tӍnh lҫn thӭ nhҩt.

34 Pages 331-340

▲back to top


34.1 Page 331

▲back to top


– Tháng 9. Tҥi giҧi ÿua thuyӅn truyӅn thӕng năm 1993 chào mӯng Quӕc khánh 2 - 9,
Ĉӗng Nai ÿRҥt giҧi nhҩt loҥi thuyӅn bҫu.
- Khӣi công xây dӵng Trung tâm thông tin lѭu trӳ ÿӏa chính (trong phҥm vi mһt bҵng trө
Vӣ cӫa Ban quҧn lý ruӝng ÿҩt).
- Thành lұp Công ty vұn tҧi ÿѭӡng bӝ Ĉӗng Nai (hӧp nhҩt Công ty vұn chuyӇn hàng hóa
Ĉӗng Nai và Công ty xe khách Ĉӗng Nai). Trө sӣ ÿһt tҥi Công ty xe khách cNJ (phѭӡng Bình
Ĉa, TP.Biên Hòa) bҳt ÿҫu hoҥt ÿӝng 1 - 10.
(1 - 9) Công ty giao thông vұn tҧi nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng III.
(13 - 9) UBND tӍnh ra thông báo sӕ 1264 v/v xây dӵng lѭӟi tӑa ÿӝ ÿӏa chính, ÿo ÿҥc và
Oұp hӗ sѫ ÿӏa chính khu vӵc TP. Biên Hòa.
– Tháng 10. Công ty vұt tѭ nông nghiӋp ÿѭa vào hoҥt ÿӝng xѭӣng sҩy nông sҧn 50
Wҩn/ngày.
- Trѭӡng cҩp I, II xã Bàu Hàm, huyӋn Thӕng Nhҩt, ÿѭӧc khánh thành gҫn 20 phòng hӑc.
Trong ÿó 15 phòng ÿѭӧc xây dӵng tӯ nguӗn viӋn trӧ cӫa chѭѫng trình quӕc tӃ cӝng ÿӗng Châu
Âu (47.900 USD).
(8 - 10) Sӣ LĈ - TBXH tә chӭc nghiӋm thu và bàn giao Trung tâm hѭӟng dүn và thӵc
nghiӋm nông nghiӋp cho huyӋn Ĉӏnh Quán do ECIP tài trӧ.
(15 - 10) Bӝ trѭӣng thanh niên và thӇ thao Hà Quang Dӵ tham gia “Ĉêm truyӅn thӕng 15
- 10” cӫa tuәi trҿ Ĉӗng Nai.
(20 - 10) Ĉoàn hӝi ÿӗng quӕc gia giӟi chӫ Pháp (CNPF) gӗm ÿҥi diӋn 47 hãng lӟn vӅ các
lãnh vӵc ngân hàng, tài chính, cѫ khí, chӃ tҥo ô tô, vұt liӋu xây dӵng do ông chӫ tӏch Francois
Xavier Ortochi, cӵu Chӫ tӏch Ӫy ban kinh tӃ Châu Âu, ÿӃn thăm Khu công nghiӋp Biên Hòa.
- Trѭӡng mӻ thuұt trang trí Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng II.
(22 - 10) BӋnh viӋn Thӕng Nhҩt nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II.
– Tháng 11. Khӣi công cҧi tҥo nâng cҩp hӋ thӕng cҩp nѭӟc cho TP. Biên Hòa và Khu
công nghiӋp Biên Hòa II.
- Khánh thành nhà máy cӫa tұp ÿoàn thӡi trang BULTEL.
- Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai ÿѭa vào hoҥt ÿӝng dӏch vө thông tin 108.
(1 - 12) NghiӋm thu và ÿѭa vào sӱ dөng Trҥm xá Suӕi Nho (Ĉӏnh Quán). Tәng chi phí
130 triӋu.
(9 - 12) Khánh thành Trѭӡng văn hóa ViӋt - Hoa xã Cây Gáo (huyӋn Thӕng Nhҩt) gӗm 6
phòng hӑc kiên cӕ. Tәng kinh phí 115 triӋu chӫ yӃu do ngѭӡi Hoa ӣ nѭӟc ngoài và ngѭӡi Hoa
Kҧo tâm ÿóng góp.
(17 - 12) Ĉәi tên Ӫy ban khoa hӑc và kӻ thuұt trӵc thuӝc UBND tӍnh thành Sӣ khoa hӑc,
công nghӋ và môi trѭӡng tӍnh Ĉӗng Nai.
(20 - 12) Thӫ tѭӟng Chính phӫ ký QuyӃt ÿӏnh 602/TTg phê duyӋt qui hoҥch tәng thӇ xây
Gӵng TP Biên Hòa ÿӃn năm 2010.
1993
- Ĉӗng Nai có 21 xã ӣ 5 huyӋn ÿѭӧc công nhұn là xã miӅn nuí, vùng cao:
HuyӋn Thӕng Nhҩt: xã ÿӗi 61, xã lӝ 25, xã An ViӉn

34.2 Page 332

▲back to top


HuyӋn Xuân Lӝc: xã Xuân Bҳc, Xuân Ĉông, Xuân Tây, Xuân Trѭӡng, Xuân Thành,
Xuân Thӑ, Xuân Hòa.
HuyӋn Ĉӏnh Quán: xã Suӕi Nho.
HuyӋn Tân Phú: xã Nam Cát Tiên, Daklua, Nuí Tѭӧng, Phú An, Phú Bình, Phú ĈLӅn,
Phú Lұp, Suӕi Nho.
Thӏ xã Vƭnh An: Lâm trѭӡng Mã Ĉà, xã Phú Lý.
- Nhà máy cѫ khí Ĉӗng Nai sҧn xuҩt ÿҥt 150% kӃ hoҥch, năm 1993 doanh thu hѫn 4 tӹ.
Tham gia sҧn xuҩt 54 tҩn ÿà mҳc ÿLӋn cho chѭѫng trình ÿLӋn khí hóa nông thôn.
- Xí nghiӋp vұt liӋu xây dӵng Biên Hòa doanh thu tăng 4,5 tӹ, nӝp ngân sách 1,4 tӹ tăng
300 triӋu so vӟi nhӳng năm trѭӟc.
- Ngân hàng nông nghiӋp Ĉӗng Nai cho nông dân vay 270 tӹ, tăng gҩp 3 so 1992.
- Xí nghiӋp chӃ biӃn thӵc phҭm xuҩt khҭu Ĉӗng Nai sҧn xuҩt 740 tҩn thành phҭm, ÿҥt
doanh thu 36 tӹ vѭӧt 11% kӃ hoҥch, tăng 3,5 lҫn so vӟi 1992. Nӝp ngân sách 820 triӋu, tăng
Jҩp 2 lҫn.
- Công ty bông thu mua ÿѭӧc 120 tҩn bông hҥt.
- Công ty cao su Ĉӗng Nai khai thác và chӃ biӃn 32,350 tҩn mӫ cao su, tăng 1,09% kӃ
hoҥch năm và bҵng 111,13% so vӟi sҧn lѭӧng năm 1992. Giá trӏ sҧn phҭm Thӵc hiӋn ÿҥt
255.564.256.721 ÿӗng. Nӝp ngân sách nhà nѭӟc hѫn 72 ty.û
- Công ty sә xӕ kiӃn thiӃt nӝp ngân sách 44 tӹ, tăng 21% kӃ hoҥch tӍnh giao và 30% kӃ
hoҥch bӝ giao.
- Công ty bӝt giһc NET hoàn thành chӍ tiêu năm 1993 là 12.000 tҩn sҧn phҭm, doanh thu
100 tӹ, nӝp ngân sách 6 tӹ (tăng 1 tӹ so vӟi năm 1992).
- Công ty Thamyco sҧn xuҩt ÿҥt 145% kӃ hoҥch, giá trӏ tәng sҧn lѭӧng 207 tӹ.
- Xí nghiӋp nѭӟc ÿá Ĉӗng Nai sҧn xuҩt 14.000 tҩn ÿá cây, tăng 1.000 tҩn so vӟi kӃ
hoҥch, thu 1 tӹ 540 triӋu, nӝp ngân sách 200 triӋu.
- Ngành tiӇu thӫ công nghiӋp Biên Hòa thӵc hiӋn ÿѭӧc 59 tӹ 018 triӋu giá trӏ tәng sҧn
Oѭӧng (tính theo giá cӕ ÿӏnh 1989), ÿҥt 113% kӃ hoҥch năm. Tăng hѫn 10 tӹ so 1992, nӝp ngân
sách hѫn 5 tӹ.
- Công ty thuӕc lá Ĉӗng Nai nӝp ngân sách hѫn 51 tӹ, trong ÿó có 2,7 tӹ ÿӗng thuӃ xuҩt
nhұp khҭu, Công ty thӵc hiӋn ÿҥt 100% các chӍ tiêu pháp lӋnh.
- Xí nghiӋp Vithaico (LH xí nghiӋp Cadivi) sҧn xuҩt ÿѭӧc 900 tҩn và 50 tҩn nhôm hình
các loҥi. Tәng giá trӏ gia công thӵc hiӋn ÿѭӧc hѫn 1,5 tӹ, ÿҥt 115% kӃ hoҥch. Tính ra Vithaico
chӍ mӟi ÿҥt 25% công suҩt sҧn xuҩt dây ÿӗng và 10% công suҩt chӃ biӃn nhôm. Nguyên nhân
do bӏ hàng ngoҥi nhұp tiӇu ngҥch giá rҿ nên mӭc tiêu thө hàng cӫa Vithaico bӏ chұm.
- Ĉӗng Nai có thêm 1.064 doanh nghiӋp ngoài quӕc doanh.
- Nhà máy sӳa Dielac sҧn xuҩt 6.500.000 hӝp sӳa các loҥi, tăng hѫn 50% kӃ hoҥch năm.
- Phòng giao dӏch Thҥnh Phú hӛ trӧ nông dân vùng bѭӣi Tân TriӅu cҧi tҥo vѭӡn bѭӣi ÿһc
Vҧn. Cho nông dân vay 7,7 tӹ gҩp 4 lҫn năm trѭӟc.
- Ngân hàng nông nghiӋp Long Thành cho bà con trong huyӋn vay 54 tӹ.
- TӍnh ÿҫu tѭ hѫn 2 tӹ ÿӇ ÿѭa ÿLӋn vӅ xã Phú Hӝi.

34.3 Page 333

▲back to top


- Lӵc lѭӧng quҧn lý thӏ trѭӡng xӱ lý 8.400 trѭӡng hӧp, thu 2 tӹ 600 triӋu tiӅn phҥt.
(4.700 trѭӡng hӧp kinh doanh trái phép, 3.180 trѭӡng hӧp vұn chuyӇn trái phép, 472 trѭӡng
Kӧp buôn bán hàng lұu, 50 vө làm và bán hàng giҧ).
- Ngân hàng Nông nghiӋp Ĉӗng Nai có sӕ vӕn tұp trung thѭӡng xuyên 171 tӹ. Trong ÿó
Yӕn huy ÿӝng tҥi ÿӏa phѭѫng 101 tӹ, bҵng 202% năm 1992. Cho vay hӝ sҧn xuҩt kinh doanh
ÿѭӧc 276 tӹ (có 8,8 tӹ là trung hҥn) vӟi hѫn 106 ngàn lѭӧt hӝ nông dân ÿѭӧc vay vӕn tăng gҩp
ba lҫn năm trѭӟc. Dѭ nӧ hӝ sҧn xuҩt kinh doanh chiӃm 71% trong tәng dѭ nӧ cӫa ngân hàng
nông nghiӋp.
- Công tác hӧp tác ÿҫu tѭ nѭӟc ngoài tҥi Ĉӗng Nai (1989 - 1993): 57 giҩy phép ÿҫu tѭ
ÿѭӧc cҩp. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 772 triӋu USD.
- Năm 1993 sӕ giҩy phép cҩp ra bҵng 1,2 lҫn so vӟi sӕ lѭӧng giҩy phép cӫa 4 năm trѭӟc
Fӝng lҥi. Các dӵ án ÿҫu tѭ có qui mô vӕn trung bình bình quân ÿҥt 13,5 triӋu USD cho mӝt dӵ
án. Có 3 dӵ án vӟi qui mô lӟn: Xí nghiӋp liên hiӋp nhuӝm Hualon tҥi Thành Tuy Hҥ (242 triӋu
USD), Vedan tҥi Gò Dҫu (216 triӋu USD), Công ty Soda ViӋt Nam tҥi Gò Dҫu (76 triӋu USD)
1994
Chính phӫ cҩp 13,3 tӹ cho các chѭѫng trình khuyӃn nông.
%ѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai khӣi công lҳp thiӃt bӏ trҥm rӁ viba băng rӝng (140 mega bit - giây)
%ҳc Nam tҥi 2 ÿLӇm Long Khánh và Biên Hòa. Ĉây là trҥm rӁ nҵm trong hӋ thӕng thông tin
viba quӕc gia vӟi tәng ÿҫu tѭ công trình trên 20 triӋu USD. ViӋc lҳp ÿһt 2 trҥm rӁ tҥi Ĉӗng Nai
ÿã tăng thêm cho mӛi ÿLӇm 8 luӗng thông tin tѭѫng ÿѭѫng 240 kênh ÿLӋn thoҥi.
– Tháng 1. Công ty Cao su màu ÿѭa Xí nghiӋp giҫy xuҩt khҭu vӟi công suҩt 1 triӋu
ÿôi/năm vào hoҥt ÿӝng.
(7 - 1) HuyӋn Long Khánh khӣi công xây dӵng ÿѭӡng dây 15KV ÿѭa ÿLӋn vӅ xã Xuân
Bình. Công trình gӗm 2 ÿѭӡng dây 15KV và 0,4 KV ÿӅu dài 20,5 km ÿѭӧc kéo vӅ tҩt cҧ các ҩp
trong xã. Ĉѭӡng dây 15 KV trӏ giá 3 tӹ do ngân sách tӍnh ÿҫu tѭ, dӵ kiӃn xong trѭӟc TӃt
Nguyên ÿán. Ĉѭӡng dây 0,4 KV trӏ giá 1,2 tӹ do ngân sách huyӋn cҩp và nngѭӡi dân ÿóng góp.
(8 - 1) Khӣi công xây dӵng Nhà bҧo tàng Ĉӗng Nai, cҥnh Trung tâm văn hóa thông tin
WӍnh.
(16 - 1) Khánh thành Nhà văn hóa nông trѭӡng cao su Bình Sѫn. DiӋn tích 500 m2 gӗm 3
Kҥng mөc: hӝi trѭӡng 270 chӛ ngӗi, thѭ viӋn và phòng truyӅn thӕng. Tәng kinh phí 636 triӋu
ÿӗng.
(20 - 1) Công ty gӕm Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II.
(22 - 1) Tҥi khu công nghiӋp mӟi Long Thành - Biên Hòa, Công ty liên doanh (TNHH)
ViӋt - Trung kính gѭѫng Long Giang khánh thành và ÿi vào hoҥt ÿӝng. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 8 tӹ
(ViӋt Nam 3 tӹ) gӗm hӋ thӕng dây chuyӅn sҧn xuҩt gia công các loҥi kính, phҧn quang, kính mӻ
nghӋ vӟi công suҩt 500.000 m2/năm. Ĉay là liên doanh ÿҫu tiên giӳa doanh nghiӋp ViӋt Nam và
Trung Quӕc ÿi vào hoҥt ÿӝng trên ÿҩt Ĉӗng Nai.
(30 - 1) Chuyên viên chѭѫng trình IPM (of FAO) cӫa LHQ ÿӃn thăm lӟp hӑc IPM cӫa
nông dân ҩp BӃn Sҳn (xã Phѭӟc ThiӅn - Long Thành) (phѭѫng pháp quҧn lý dӏch hҥi tәng hӧp
(IPM), viӋc bҧo vӋ con thiên ÿӏch, bҧo vӋ môi trѭӡng).
– Tháng 2. Khánh thành 8 phòng hӑc mӟi cӫa trѭӡng Phú Hoa A do tә chӭc HCR tài trӧ:
Wәng kinh phí 23.400 USD, 8 phòng, mӛi phòng rӝng 48m, 10 bàn và mӝt sӕ dөng cө dҥy hӑc. 8
phòng này dành cho các em hӗi hѭѫng trong xã. (xã có ngѭӡi hӗi hѭѫng ÿông nhҩt trong tӍnh).

34.4 Page 334

▲back to top


- Thi công ÿѭӡng dây hҥ thӃ 7 km tӯ ngã ba Sông Thao ÿӃn cuӕi xã Bàu Hàm 1 gӗm 120
trө trung thӃ và 200 trө hҥ thӃ. Tәng kinh phí trên 2 tӹ. Trong ÿó ngѭӡi dân ÿóng góp 840 triӋu.
(8 - 2) Ĉѭa công viên chӧ Sһt vào phөc vө TӃt (1,2 ha ӣ ngã ba chӧ Sһt): gӗm ÿài phun
nuӟc, hӋ thӕng bѫm nѭӟc, hӋ thӕng chiӃu sáng và cây cҧnh. Tәng kinh phí 1 tӹ 4.
(26 - 2) Công ty BHP thép ViӋt Nam tҥi Khu công nghiӋp Biên Hòa II chính thӭc hoҥt
ÿӝng. BHP thép ViӋt Nam là mӝt Công ty Úc vӟi 100% vӕn ÿҫu tѭ nѭӟc ngoài (4,7 triӋu USD,
trong ÿó 2,5 triӋu USD vӕn pháp ÿӏnh): sҧn xuҩt các loҥi tҩm lӧp và vách tѭӡng tӯ thép
Zincahime do BHP sҧn xuҩt tҥi Úc.
– Tháng 3. Vӟi sӵ giúp ÿӥ cӫa Cөc hàng không quӕc gia, Trung tâm khuyӃn nông và bҧo
YӋ thӵc vұt tӍnh Ĉӗng Nai nhұn 2 máy bay siêu nhҽ cánh mӅm Posik - 06 cӫa Liên Xô, thӡi
gian tӕi ÿa ӣ trên không 2h30 sӱ dӵng 25 lít nhiên liӋu/giӡ và chӣ ÿѭӧc 3 ngѭӡi). Máy bay này
VӁ ÿѭӧc trang bӏ thêm hӋ thӕng phun xӏt thuӕc chuҭn bӏ cho chiӃn dӏch diӋt cào cào năm 1994.
- Ĉѭӡng dây ÿLӋn trung thӃ 15KV ÿѭӧc chi nhánh ÿLӋn Ĉӏnh Quán kéo vӅ cuӕi tӍnh. (Dài
15,5 km, ngân sách 2 tӹ, ÿѭӧc nӕi tӯ cuӕi thӏ trҩn huyӋn Tân Phú ÿӃn giáp ranh tӍnh Lâm Ĉӗng
trên Quӕc lӝ 20. Ĉѭӡng dây hҥ thӃ 0,4 KV ÿang lҳp ÿһt cáp cung cҩp ÿLӋn cho mӝt sӕ hӝ tҥi 2
xã Phú Thҥnh và Phú Lâm).
- Thi công các công trình cҩp nѭӟc cho khu vӵc Long Bình: HӋ thӕng dүn nѭӟc có ÿѭӡng
ӕng dài 10 km tӯ trҥm tăng áp III (bӃn xe khách Ĉӗng Nai). Công suҩt cung cҩp nѭӟc tӯ 3.000
– 4.000 m3/ngày.
(8 - 3) Ông Heinz Werner Marpanann, Giám ÿӕc Ngân hàng Liên bang Ĉӭc - ÿӃn thăm
các quƭ tín dөng ӣ Ĉӗng Nai, mong muӕn có sӵ quan hӋ hӛ trӧ vӅ nghiӋp vө giӳa tә chӭc quӻ
tín dөng cӫa 2 nѭӟc.
(24 - 3) Trung tâm bҧo trӧ huҩn nghӋ cô nhi Biên Hòa chính thӭc hoҥt ÿӝng. Bѭӟc ÿҫu
có thӇ nuôi dҥy 100 cháu. Tѭѫng lai là 300.
* Bӝ xây dӵng phê duyӋt qui hoҥch xây dӵng Khu công nghiӋp Biên Hòa (cNJ và mӟi)
WӍnh Ĉӗng Nai, vӟi các ÿLӇm cҫn lѭu ý: thiӃt kӃ, quҧn lý, môi trѭӡng, cѫ sӣ hҥ tҫng, giao thông,
nguӗn vӕn...
* Bӝ xây dӵng phê duyӋt qui hoҥch xây dӵng Khu công nghiӋp Gò Dҫu, tӍnh Ĉӗng Nai.
(28 - 3) Tҥi TP. Biên Hòa khai mҥc hӝi thҧo khoa hӑc vӅ “Tә chӭc bӝ máy ÿô thӏ” các
WӍnh phía Nam.
– Tháng 4. Sӱa chӳa tuyӃn ÿѭӡng 10 (lӝ 3 cNJ) tӯ ngã ba Ông Ĉӗn, huyӋn Xuân Lӝc ÿӃn
Fҫu Gia HuǤnh, dài 12,8 km.
(1 - 4) Phó Thӫ tѭӟng Phan Văn Khҧi ký QuyӃt ÿӏnh sӕ 137/TTg vӅ viӋc thành lұp Cөc
+ҧi quan Ĉӗng Nai.
- Xã Xuân Trѭӡng khánh thành Trҥm xá (xã miӅn núi thuӝc Xuân Lӝc, 32 ngàn dân, ÿLӅu
kiӋn kinh tӃ, văn hóa khó khăn, mҥng lѭӟi y tӃ cѫ sӣ nghèo nàn). Trҥm có phòng khám bӋnh,
phòng cҩp cӭu và quҫy dѭӧc vӟi 7 giѭӡng bӋnh, 2 bàn hӝ sinh. Trҥm xá có 1 bác sƭ, 1 y sƭ, 6 y
tá, 1 hӝ lý.
- Lҳp ÿһt tәng ÿài ÿLӋn thoҥi ӣ Tân Phú. Ĉây là huyӋn cuӕi cùng trong tӍnh lҳp ÿһt tәng
ÿài ÿLӋn thoҥi ÿLӋn tӱ - dung lѭӧng 128 sӕ vӟi thiӃt bӏ Stanex cӫa Nam TriӅu Tiên, ÿѭӧc nӕi vӟi
Wәng ÿài trung tâm ÿһt tҥi Biên Hòa qua hӋ thӕng viba và các kênh truyӅn dүn cӫa tәng ÿài
Long Khánh - Ĉӏnh Quán. Ngân sách 3 tӹ.
(5 - 4) Ngân hàng Nông nghiӋp Ĉӗng Nai nhұn cӡ thi ÿua xuҩt sҳc cӫa Chӫ tӏch UBND

34.5 Page 335

▲back to top


WӍnh và bҵng khen cӫa Thӕng ÿӕc Ngân hàng ViӋt Nam.
(19 ÿӃn 20 - 4) Khai mҥc hӝi thҧo “Pháp luұt vӟi trҿ em Ĉӗng Nai”. Thѭӡng trӵc TӍnh ӫy
chӍ ÿҥo ÿѭa chѭѫng trình hành ÿӝng “vì trҿ em” vào mөc tiêu chính trӏ chính cӫa tӍnh.
– Tháng 5. Ĉѭa vào sӱ dөng cҫu Suӕi Soong trên ÿӏa bàn xã Phú Hoa, huyӋn Ĉӏnh Quán.
&ҫu nҵm cách Quӕc lӝ 20 khoҧng 7,5km, tҧi trӑng 18 tҩn, dài 18,6 m, rӝng 4 m, vӟi tәng kinh
phí hѫn 43.000 USD do EC tài trӧ.
(6 - 5) Xí nghiӋp nông - công nghiӋp mía ÿѭӡng La Ngà nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng
Kҥng III.
Ngành ÿLӋn gҳn mӟi hѫn 4.000 ÿLӋn kӃ cho khách hàng.
(17 - 5) Công ty Platexcen (trӵc thuӝc Hӝi khoa hӑc kӻ thuұt mӓ Bӝ Năng lѭӧng) ký hӧp
ÿӗng liên doanh vӟi Công ty Callafan cӫa Australia. 2 Công ty nhҩt trí sӁ xây dӵng 1 trҥm trӝn
và bѫm bê tông tҥi Ĉӗng Nai vào tháng 7 - 1994. Phөc vө chӫ yӃu cho viӋc xây dӵng các công
trình trên ÿӏa bàn cӫa tam giác ÿӝng lӵc TP. Hӗ Chí Minh - Biên Hòa - Bà Rӏa - VNJng Tàu.
(25 - 5) Ký thoҧ thuұn xây dӵng nhà máy sҧn xuҩt pho - mát và bѫ ӣ Ĉӗng Nai
(Vinamilk, Xí nghiӋp bò sӳa An Phѭӟc, AC. Trimonde (Pháp) Liên doanh ViӋt Pháp
Proconco). Tәng vӕn cӫa dӵ án 4,37 triӋu France tѭѫng ÿѭѫng 760 ngàn USD (tӹ lӋ góp vӕn:
Vinamilk 25%, Xí nghiӋp bò sӳa An Phѭӟc 25%, AC Trimonde 45%, Proconco 5%.
(26 – 29 - 5) Khai mҥc liên hoan “Ĉѭa thông tin vӅ cѫ sӣ toàn quӕc ÿӧt 2” năm 1994 tҥi
Nhà văn hóa trung tâm tӍnh Ĉӗng Nai.
(7 - 6) UBND huyӋn Tân Phú cùng Xí nghiӋp ҳc qui Ĉӗng Nai tә chӭc khánh thành và
bàn giao Nhà văn hóa cho dân tӝc ít ngѭӡi ӣ ҩp Tà Lài, xã Phú lұp, huyӋn Tân Phú. DiӋn tích
52 m2 cùng 1 TV 20 inch, 1 ÿҫu video, 1 cassette, 1 cһp loa và mӝt hӋ thӕng pin sӱ dөng năng
Oѭӧng mһt trӡi. Tәng giá trӏ 70 triӋu. Xí nghiӋp ҳc qui tài trӧ 50 triӋu.
(9 - 6) Hӝi thҧo chuyên ÿӅ vӅ môi trѭӡng ӣ Khu công nghiӋp Biên Hòa (Sӣ khoa hӑc,
công nghӋ và môi trѭӡng Ĉӗng Nai tә chӭc).
- Xí nghiӋp rѭӧu bia Ĉӗng Nai liên doanh vӟi Công ty Power (Úc) sҧn xuҩt bia hѫi và bia
chai các loҥi. Tәng vӕn ÿҫu tѭ: 8.857.000USD. Vӕn pháp ÿӏnh 5.528.000 USD. Mӛi bên góp
50% vӕn thӡi hҥn liên doanh 20 năm.
(22 - 6) Thành lұp Chi hӝi tin hӑc Ĉӗng Nai. Ks Phҥm Hoài Nhân làm chi hӝi trѭӣng.
(23 - 6) Chính phӫ ban hành nghӏ ÿӏnh sӕ 51/CP chia huyӋn Long Thành thành 2 huyӋn
Long Thành và Nhѫn Trҥch. ĈLӅu chӍnh ÿӏa giӟi 1 sӕ xã, thӏ trҩn thuӝc huyӋn Ĉӏnh Quán.
HuyӋn Long Thành mӟi có diӋn tích tӵ nhiên 52.032 ha, có 162.169 nhân khҭu, có 16
ÿѫn vӏ hành chánh cҩp xã: Hòa Hѭng, Phѭӟc Tân, Tam An, Tam Phѭӟc, Long Ĉӭc, Lӝc An,
Long Phѭӟc, An Phѭӟc, Bình Sѫn, Suӕi Trҫu, Cҭm Ĉѭӡng, Bҫu Cҥn, Phѭӟc Thái, Tam HiӋp,
Long An và thӏ trҩn Long Thành.
HuyӋn Nhѫn Trҥch có diӋn tích tӵ nhiên 40.146 ha, có 101.882 nhân khҭu, gӗm 11 ÿѫn
Yӏ hành chánh cҩp xã: Phѭӟc ThiӅn, Phú Hӝi, Long Tân, Phú Thҥnh, Ĉҥi Phѭӟc, Phú Hӳu,
Phѭӟc Khánh, Vƭnh Thanh, Phѭӟc An, Long Thӑ và HiӋp Phѭӟc.
0ӝt sӕ xã, thӏ trҩn thuӝc huyӋn Ĉӏnh Quán ÿѭӧc ÿLӅu chӍnh nhѭ sau:
Chia xã Phú Hòa thành 3 xã: Phú Lӧi, Phú Vinh, Phú Tân.
ChuyӇn giao ҩp 7 có diӋn tích tӵ nhiên 1.369 ha và 2.851 nhân khҭu thuӝc xã Phú Ngӑc
sang xã Phú Túc quҧn lý. Chia xã Phú Túc thành 3 xã mӟi: La Ngà, Túc Trѭng, Phú Túc.

34.6 Page 336

▲back to top


Chia xã Phú Ngӑc thành 3 xã: Thanh Sѫn, Ngӑc Ĉӏnh, Phú Ngӑc.
Chia thӏ trҩn Ĉӏnh Quán thành 2 ÿѫn vӏ hàng chính là xã Gia Canh và thӏ trҩn Ĉӏnh Quán.
– Tháng 7. Hoàn thành và ÿѭa vào sӱ dөng công trình mӣ rӝng, nâng công suҩt cung cҩp
Qѭӟc tҥi Biên Hòa tӯ 24.000 m3/ngày lên 36.000 m3/ ngày.
- Xã Phú Lӝc, huyӋn Tân Phú tiӃp nhұn và ÿѭa vào sӱ dөng 6 lӟp hӑc mӟi do chѭѫng
trình EC tài trӧ, tәng kinh phí 19.757USD.
(30 - 7) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1776/QĈ.UBT vӅ viӋc cho phép thành lұp Hӝi kim
hoàn tӍnh Ĉӗng Nai ÿһt trө sӣ tҥi sӕ 39, NguyӉn Thӏ HiӅn, thành phӕ Biên Hòa.
(10 - 8) Nhà máy luyӋn cán thép Biên Hòa khánh thành lò ÿLӋn hӗ quang luyӋn thép 20
Wҩn. Tәng giá trӏ hѫn 13 tӹ 840 triӋu.
(18 - 8) Khánh thành Nhà nuôi trҿ mӗ côi Long Phѭӟc (Long Thành). Ĉây là công trình
do ông Oliver Rodien (chӫ tӏch hӝi tӯ thiӋn Montlucen – Pháp) tһng trҿ mӗ côi ViӋt Nam. Tәng
kinh phí bao gӗm trang thiӃt bӏ và vұt dөng tѭѫng ÿѭѫng 20.000 USD. Ban ÿҫu tiӃp nhұn 50
cháu. Qua giӟi thiӋu cӫa hӝi, 50 cháu này ÿXӧc 50 gia ÿình bên Pháp bҧo trӧ ÿӃn năm 18 tuәi.
(22 - 8) Khӣi công xây dӵng Ĉài truyӅn hình Ĉӗng Nai.
(26 - 8) Thành lұp Chi cөc phòng chӕng tӋ nҥn xã hӝi tӍnh Ĉӗng Nai. Trө sӣ ÿһt tҥi Sӣ
lao ÿӝng thѭѫng binh xã hӝi, sӕ 5, ÿѭӡng Phan Ĉình Phùng, phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ
Biên Hòa.
(29 - 8) Thӫ tѭӟng Chính phӫ ban hành Nghӏ ÿӏnh 109/CP vӅ viӋc thành lұp huyӋn Vƭnh
&ӱu và ÿLӅu chӍnh ÿӏa giӟi hành chính.
- Ĉәi thӏ xã Vƭnh An thành huyӋn Vƭnh Cӱu.
- Thành phӕ Biên Hòa thành lұp phѭӡng Bӱu Long trên cѫ sӣ xã Tân Bӱu; phѭӡng Long
Bình Tân trên cѫ sӣ xã Long Bình Tân; chia phѭӡng Tân Phong thành 2 phѭӡng là Trҧng Dài
và Tân Phong; thành lұp phѭӡng Tân HiӋp trên cѫ sӣ mӝt phҫn diӋn tích và dân sӕ cӫa hai
phѭӡng Tân TiӃn và Tam Hòa. Chia phѭӡng Tam Hòa thành 2 phѭӡng Long Bình và Tam Hòa.
- HuyӋn Tân Phú sáp nhұp 498 ha vào xã Phú Bình và chia xã Phú Bình thành 3 xã: Phú
Bình, Phú Trung, Phú Sѫn. Cho sáp nhұp 188 ha cӫa xã Phú Lâm vào xã Phú Thanh và chia xã
Phú Thanh làm 2 xã: Phú Thanh và Phú Xuân, chia xã Phú Lâm thành 2 ÿѫn vӏ hành chính là xã
Phú Lâm và xã Thanh Sѫn. Chia xã Phú Lӝc thành 2 xã: Phú Lӝc và Phú Thӏnh. Chia xã Phú
/ұp thành 2 xã: Phú Lұp và Tà Lài.
- HuyӋn Xuân Lӝc chia xã Xuân Trѭӡng thành 2 xã: Suӕi Cao và Xuân Trѭӡng; chia xã
Xuân HiӋp thành 3 xã: Lang Minh, Suӕi Cát, Xuân HiӋp; chia xã Sông ray thành 2 xã: Sông
Ray và Lâm San; sáp nhұp ҩp Nam Hà cӫa xã Xuân Ĉӏnh vào xã Xuân Bҧo; chia xã Xuân Ĉӏnh
thành 2 xã Bҧo Hòa và Xuân Ĉӏnh.
- HuyӋn Long Khánh chia xã Xuân Lұp thành 3 xã: Bàu Sen, Suӕi Tre và Xuân Lұp; chia
xã Xuân Bình thành 2 xã Xuân ThiӋn và Bình Lӝc; chia xã Xuân Vinh thành 2 xã: Bҧo Vinh và
%ҧo Quang; chia xã Xuân Tân thành 3 xã: Xuân Tân, Xuân Thanh và Nhân Nghƭa; chia xã
Xuân QuӃ thành 2 xã: Xuân QuӃ và Sông Nhҥn; chia xã Xuân Ĉѭӡng thành 2 xã: Xuân Ĉѭӡng
và Thӯa Ĉӭc; chia xã Xuân Mӻ thành 2 xã: Xuân Mӻ và Long Giao.
- HuyӋn Thӕng Nhҩt thành lұp thӏ trҩn Trҧng Bom, xã Sông Trҫu. Chia xã Hѭng Lӝc
thành 2 xã: Hѭng Lӝc và Hѭng Thӏnh. Chia xã Bàu Hàm 1 thành 2 xã: Sông Thao và Bàu Hàm.
Chia xã Cây Gáo thành 2 xã: Cây Gáo và Thanh Bình. Sáp nhұp ҩp Vѭӡn Ngô cӫa xã Trҧng
Bom 1 vào xã Ĉӗi 61; sáp nhұp ҩp Bàu Xéo cӫa xã Trҧng Bom I vào xã Trҧng Bom II.

34.7 Page 337

▲back to top


- HuyӋn Nhѫn Trҥch sáp nhұp ҩp Thӏ Cҫu thuӝc xã Ĉҥi Phѭӟc vào xã Phú Hӳu và chia
thành 2 xã Phú Ĉông và Phú Hӳu.
- HuyӋn Long Thành, chia xã Phѭӟc Thái thành 2 xã: Phѭӟc Thái và Phѭӟc Bình. Chia
xã Bình Sѫn thành 2 xã: Bình An và Bình Sѫn. Chia xã Xuân Hòa thành 2 xã Xuân Hòa và
Long Hѭng.
(30 - 8) Xí nghiӋp ҳc qui Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II.
(31 - 8) Bѭu ÿLӋn Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(1 - 9) Khánh thành cөm tѭӧng “Ĉài chiӃn thҳng sân bay Biên Hòa”. Cөm tѭӧng ÿài gӗm
ba công trình nghӋ thuұt hoàn chӍnh.
- Thành lұp Trѭӡng chuyên PTTH cӫa tӍnh. Trѭӡng có 16 lӟp bao gӗm các môn chuyên:
9ăn, Toán, Lý, Hóa, Anh và Tin hӑc.
(20 - 9) Thành lұp Hӝi mӻ nghӋ - kim hoàn Ĉӗng Nai.
(28 - 9) Khánh thành tѭӧng ÿài Trҫn Hѭng Ĉҥo xây dӵng trong khuôn viên trѭӡng Trҫn
+ѭng Ĉҥo. Tәng kinh phí 40 triӋu do Bӝ GD-ĈT ÿҫu tѭ.
– Tháng 10. Xây dӵng nhà máy cao dán Salonpas.
- UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 2113/QĈ-UBT vӅ viӋc chuyӇn cho Biên Hòa trách nhiӋm
quҧn lý các tuyӃn ÿѭӡng nӝi ô TP (trѭӟc ÿây do tӍnh quҧn lý).
- Xây dӵng hӋ thӕng cáp ngҫm ÿLӋn thoҥi trên ÿӏa bàn tӍnh (tәng kinh phí 10 tӹ).
(15 - 10) Bӝ văn hóa thông tin và thӇ thao ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 2754/QĈ.BT xӃp hҥng Di
tích lӏch sӱ Nhà lao Tân HiӋp tҥi phѭӡng Tân TiӃn, thành phӕ Biên Hòa và Di tích Mӝ NguyӉn
Ĉӭc Ӭng và 27 nghƭa binh chӕng Pháp tҥi xã Long Phѭӟc, huyӋn Long Thành.
– Tháng 11. Ĉӗng Nai có thêm 10 nhà giáo ѭu tú: HuǤnh Văn Ba (Trѭӣng phòng giáo
Gөc Thӕng Nhҩt), Phҥm Quang Ĉôn (nguyên HiӋu phó CĈSP Ĉӗng Nai), Ĉӛ Hӳu Tài (nguyên
HiӋu truӣng trѭӡng PTTH Ngô QuyӅn, Phó giám ÿӕc Sӣ giáo dөc ÿào tҥo), Hoàng Hӳu Bài
(HiӋu trѭӣng Trѭӡng PT dân tӝc nӝi trú), cô Phҥm Ngӑc Thӫy (giáo viên trѭӡng BDGD Biên
Hòa),và 5 nhà giáo thuӝc các ngành khác: Ĉһng Văn Mùi (giáo viên Trѭӡng PT Công nghiӋp
Xuân An - Bӝ nӝi vө), Phҥm Hӗng Cӱ (HiӋu trѭӣng Trѭӡng Trung hӑc An ninh 2 - Bӝ nӝi vө),
Trҫn Ngӑc Rao (HiӋu trѭӣng trѭӡng Sѫ cҩp kӻ thuұt quân khí - Bӝ quӕc phòng), NguyӉn Quӕc
Khӵ (HiӋu trѭӣng Trѭӡng trung hӑc Thӕng kê 2 - Tәng cөc thӕng kê). Trѭѫng Minh Tú (HiӋu
trѭӣng Trѭӡng mӻ thuұt trang trí - Bӝ VHTT).
(20 - 11) Bҫu cӱ Hӝi ÿӗng nhân dân các cҩp.
(28 - 11) Tҥi Khu công nghiӋp Biên Hòa 2, Công ty TNHH dӋt S.Y (Hàn Quӕc) khánh
thành và hoҥt ÿӝng. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 3,5 triӋu USD, chuyên sҧn xuҩt các loҥi vҧi mӝc (S.Y 520,
S.Y 432) vӟi công suҩt 2.300.000 m / năm.
– Tháng 12. Ĉӗng Nai lҳp ÿһt và ÿѭa vào sӱ dөng cáp viba sӕ S.I.S (34 megabit) khoҧng
480 kênh ÿLӋn thoҥi ÿһt tҥi Biên Hòa và Nuí Thӏ (Long Khánh). ViӋc này ÿã làm tăng thêm 16
luӗng thông tin cho các huyӋn Xuân Lӝc, Long Khánh, Ĉӏnh Quán, Tân Phú và các khu vӵc
Gia KiӋm, Hѭng Thӏnh, Dҫu Giây ... Vӕn ÿҫu tѭ cho công trình khoҧng 2 tӹ.
(3 ÿӃn 5 - 12) Sӣ TBXH cҩp lѭѫng thӵc và bê sinh sҧn giá trӏ tѭѫng ÿѭѫng 200 triӋu cho
34 hӝ ÿӗng bào Chăm ӣ xã Bình Sѫn (Long Thành) và Xuân Hѭng (Xuân Lӝc).
(13 - 12) Khӣi công xây dӵng công trình thӫy lӧi Gia Mi trên ÿӏa bàn xã Xuân Tâm
(Xuân Lӝc). Công trình hӗ chӭa nѭӟc có 3 hҥng mөc chính: ÿұp ÿҩt, cӕng lҩy nѭӟc và tràn xҧ

34.8 Page 338

▲back to top


ONJ tәng kinh phí 9,3 tӹ.
(22 - 12) Lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân huyӋn Long Khánh (lұp sau 1960), Ĉӝi dân quân
du kích Nông trѭӡng cao su Cҭm Mӻ (lұp vào tháng 4 - 1961), Ĉӝi dân quân du kích Nông
trѭӡng An Lӝc (lұp cuӕi năm 1961) ÿѭӧc Nhà nѭӟc tһng danh hiӋu “Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ
trang nhân dân”.
(23 - 12) Vietronics Biên Hòa nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng II.
(29 - 12) Biên Hòa nhұn danh hiӋu “Anh hùng lӵc lѭӧng vNJ trang nhân dân”.
1994
- Biên Hòa s˯ k͇t 2 năm th͹c hi͏n ÿăng ký kinh doanh các thành ph̯n kinh t͇ ngoài qu͙c
doanh. Trong 6 tháng ÿ̯u năm 1994 trên ÿ͓a bàn TP. Biên Hòa có 7.347 c˯ sͧ ÿăng ký kinh
doanh vͣi 22.808 lao ÿ͡ng, t͝ng v͙n ÿ̯u t˱ h˯n 108 tͽ và th͹c hi͏n n͡p ngân sách 16 tͽ.
- Chính phͯ c̭p 13,3 tͽ cho các ch˱˯ng trình khuy͇n nông.
- Ĉ͛ng Nai ÿ˱ͫc c̭p 60 tri͏u ÿ͋ ch͙ng xu͙ng c̭p cho các di tích chi͇n th̷ng La Ngà và
Toà hành chánh Long Khánh.
- T͑nh Ĉ͛ng Nai có 2 huy͏n và 15 xã ÿ˱ͫc công nh̵n là huy͏n xã mi͉n núi: Huy͏n Xuân
/͡c và Ĉ͓nh Quán và các xã Xuân H˱ng, Xuân Tân, Xuân B̫o, th͓ tr̭n Sông Ray thu͡c huy͏n
Xuân L͡c; xã Phú Ng͕c, Phú Hòa, Phú Hoa, Phú Túc, th͓ tr̭n Ĉ͓nh Quán thu͡c huy͏n Ĉ͓nh
Quán; xã Phú L͡c, Trà C͝ thu͡c huy͏n Tân Phú, xã Xuân Tân, Xuân L̵p, Xuân MͿ, Xuân
Th̩nh thu͡c huy͏n Long Khánh.
- Toàn t͑nh tăng thêm g̯n 4.000 ÿL͏n tho̩i.
- 24 d͹ án ÿ̯u t˱ n˱ͣc ngoài vͣi 160 tri͏u USD v͙n ÿ̯u t˱.
- Gi̫i quy͇t công ăn vi͏c làm, ͝n ÿ͓nh 30.120 lao ÿ͡ng.
- Toàn t͑nh có kho̫ng 50% s͙ h͡ nông dân có nhà kiên c͙ và bán kiên c͙, 70% xã ÿã có
ÿL͏n th̷p sáng.
- Ch˱˯ng trình vi͏n trͫ tái h͡i nh̵p ng˱ͥi Vi͏t Nam ra ÿi trái phép h͛i h˱˯ng cͯa c͡ng
ÿ͛ng Châu Âu k͇t thúc vào tháng 11 - 94.
- 11 d͹ án nh͗ ÿã hoàn thành và ÿ˱a vào s͵ dͭng.
- 6 d͹ án tr˱ͥng h͕c: tr˱ͥng Tr̫ng Bom (23.065 USD), B̯u Hàm 1 (47.120 USD), ͧ
huy͏n Th͙ng Nh̭t; Tr˱ͥng Ph˱ͣc Khánh (22.754 USD) ͧ huy͏n Nh˯n Tr̩ch; tr˱ͥng Xuân
Tân (38.880 USD) ͧ huy͏n Xuân L͡c; tr˱ͥng Phú L͡c (19.757 USD) ͧ huy͏n Tân Phú và
tr˱ͥng Hoàng Hoa Thám (19.109 USD) ͧ ph˱ͥng H͙ Nai, TP. Biên Hòa.
- 5 công trình giao thông ÿ˱ͫc ÿ˱a vào s͹ dͭng là ÿ˱ͥng vào xã Xuân B̫o, huy͏n Xuân
/͡c (35.602 USD); c̯u Ông Hoàng, huy͏n Th͙ng Nh̭t (28.354 USD); c̯u Su͙i Son (45.401
USD) và c̯u ÿ˱ͥng ÿ͓a bàn xã Vƭnh Tân, huy͏n Vƭnh C͵u (30.790 USD).
- Trung tâm khuy͇n nông huy͏n Ĉ͓nh Quán (45.415 USD).
- V͙n huy ÿ͡ng cͯa ngân hàng nông nghi͏p Ĉ͛ng Nai ÿ̩t 301,3 tͽ, tăng t˱˯ng ÿ˱˯ng 2
O̯n so 1993. Trong ÿó v͙n huy ÿ͡ng t̩i ch͟ 238 tͽ, tăng 2,3 so vͣi ÿ̯u năm. D˱ nͫ vay ÿ̩t 250
Wͽ. Trong ÿó d˱ nͫ cho vay h͡ s̫n xṷt kinh doanh 212 tͽ vͣi kho̫ng 45.000 h͡ vay.
- Toàn t͑nh th͹c hi͏n 307 gi͇ng n˱ͣc s̩ch phͭc vͭ 40.000 dân nông thôn.
- Công ty cao su Ĉ͛ng Nai khai thác và ch͇ bi͇n 30.870 ṱn mͯ - ÿ̩t 103,5 % k͇ ho̩ch
Qăm, th͹c hi͏n giá tr͓ s̫n l˱ͫng hàng hóa h˯n 326 tͽ ÿ͛ng n͡p ngân sách h˯n 64 tͽ.

34.9 Page 339

▲back to top


- 87 d͹ án ÿ̯u t˱ trên ÿ͓a bàn Ĉ͛ng Nai ÿ˱ͫc c̭p gi̭y phép vͣi v͙n ÿ̯u t˱ h˯n 1 tͽ 23
tri͏u USD. Trong ÿó 57 d͹ án có 100% v͙n ÿ̯u t˱ n˱ͣc ngoài, 28 liên doanh, 2 hͫp ÿ͛ng hͫp
tác kinh doanh. Các d͹ án trên g͛m công nghi͏p nh́ và hàng tiêu dùng có 54 d͹ án, v͙n ÿ̯u
W˱ t˱˯ng ÿ˱˯ng 580 tri͏u USD; ch͇ bi͇n nông lâm s̫n - th͹c pẖm 22 d͹ án - 290 tri͏u USD;
công nghi͏p n̿ng 9 d͹ án - 126,11 tri͏u USD; d͓ch vͭ du l͓ch 2 d͹ án 25,6 tri͏u USD.
- Ĉài Loan là n˱ͣc có nhi͉u d͹ án và chi͇m tͽ l͏ v͙n ÿ̯u t˱ lͣn nh̭t vͣi 29 d͹ án:
47,448 tri͏u USD, chi͇m 43% t͝ng v͙n ÿ̯u t˱ trên ÿ͓a bàn. Ĉã có 28 d͹ án ÿi vào ho̩t ÿ͡ng
V̫n xṷt kinh doanh.
- Toàn t͑nh ÿã có 244.777 ha ÿ̭t ÿai ÿã l̵p xong b̫n ÿ͛ ÿ͓a chính và c̭p 41.606 gi̭y
chͱng nh̵n quy͉n s͵ dͭng ÿ̭t.
- Công ty x͝ s͙ ki͇n thi͇t th͹c hi͏n 199 tͽ ÿ͛ng doanh thu - n͡p ngân sách nhà n˱ͣc 61
Wͽ tăng 12,2% k͇ ho̩ch năm.
- Công ty du l͓ch Ĉ͛ng Nai th͹c hi͏n doanh s͙ 37,1 tͽ ÿ͛ng, ÿ̩t 119% k͇ ho̩ch năm,
Q͡p ngân sách 2 tͽ 418 tri͏u ÿ͛ng.
- Công ty v̵n t̫i ÿ˱ͥng b͡ ÿ̩t t͝ng doanh thu 5,2 tͽ, n͡p ngân sách v˱ͫt 22% so vͣi k͇
ho̩ch.
- Thanh tra t͑nh ti͇n hành 198 cu͡c thanh tra, k͇t thúc 173 cu͡c, ki͇n ngh͓ x͵ lý 129 ÿ͙i
W˱ͫng vi ph̩m.
1995
– Tháng 1. Nhà máy phân bón Ĉӗng Nai sҧn xuҩt sҧn phҭm mӟi: phân sinh hӑc (chӃ biӃn
Wӯ than bùn - sau khi cҩy men sӁ tҥo tӃ bào vi sinh trong than bùn, tҥo thành nhӳng nguyên tӕ
chuyӇn hóa sang dҥng ÿҥm kích thích cây trӗng và cҧi tҥo ÿҩt).
Ĉѭa ÿLӋn tӯ Phѭӟc An ÿӃn Vƭnh Thanh (10 km) thuӝc huyӋn Nhѫn Trҥch.
(17 - 1) Hãng Honda tài trӧ thiӃt bӏ và dөng cө dҥy nghӅ sӱa chӳa xe hai bánh cho Trung
tâm Bҧo trӧ huҩn nghӋ cô nhi Biên Hòa. (Trӏ giá 200 triӋu ÿӗng ViӋt Nam).
(26 - 1) Lý Lӏch là xã cuӕi cùng cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu ÿã có lѭӟi ÿLӋn quӕc gia (công trình
ÿѭӡng dây tҧi ÿLӋn 35 KV, dài 50 km tӯ trung tâm huyӋn Vƭnh Cӱu ÿӃn Lý Lӏch. Tәng kinh phí
3 tӹ).
(27 - 1) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 223/QĈ-UBT cho phép thành lұp HiӋp hӝi Gӕm mӻ
nghӋ Ĉӗng Nai. Trө sӣ tҥi K2/39E, Liên tӍnh lӝ 16, phѭӡng Bӱu Hòa, thành phӕ Biên Hòa.
(12 - 3) Khӣi công xây dӵng Khu công nghiӋp “A” Tuy Hҥ trên diӋn tích 100 ha ÿҩt
thuӝc xã Phѭӟc ThiӅn, huyӋn Nhѫn Trҥch.
(1 - 3) Khánh thành và bàn giao Trung tâm Thông tin lѭu trӳ ÿӏa chính Ĉӗng Nai cho Sӣ
ÿӏa chính tӍnh.
– Tháng 4. 46 ÿѫn vӏ ÿҫu tѭ ÿѭӧc cҩp giҩy phép xây dӵng tҥi Khu công nghiӋp Biên Hòa
2, vӟi tәng vӕn ÿҫu tѭ 150 triӋu USD. Trong sӕ ÿó có 35 giҩy phép cҩp cho công ty nѭӟc ngoài
và liên doanh. 11 giҩy phép cҩp cho công ty trong nѭӟc.
(6 - 4) Thӫ tѭӟng Chính phӫ ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 204/TTg vӅ viӋc thành lұp Ban quҧn lý
Khu công nghiӋp Ĉӗng Nai.
(15 - 4) Xí nghiӋp sҧn xuҩt vұt liӋu xây dӵng Biên Hòa ÿѭa dây chuyӅn khai thác và
nghiӅng sàn ÿá tӵ ÿӝng ÿi vào sҧn xuҩt. Có công suҩt 200 tҩn ÿá/giӡ, gҩp 10 lҫn máy Liên Xô
FNJ (máy nhұp cӫa Công ty Nordberg - Phҫn Lan trӏ giá 1,15 triӋu USD).

34.10 Page 340

▲back to top


(28 - 4) Khai mҥc triӇn lãm Hӝi chӧ “Ĉӗng Nai 20 năm xây dӵng và phát triӇn”.
- Phát hành phim Ĉӗng Nai 20 năm xây dӵng và phát triӇn. Tác giҧ nhà văn NguyӉn
Quang Sáng.
- Khánh thành công viên tѭӧng ÿài “ChiӃn thҳng Long Bình”. Công viên lӟn nhҩt cӫa
WӍnh Ĉӗng Nai có diӋn tích 29.350 m2. Tәng kinh phí xây dӵng 3 tӹ 900 triӋu.
100 giáo viên ÿѭӧc tұp huҩn ÿӇ xóa nҥn mù chӳ ӣ vùng sâu Xuân Lӝc.
(5 - 5) Thành lұp Khu công nghiӋp AMATA (QuyӃt ÿӏnh sӕ 278/TTg) diӋn tích 160 ha
do Công ty liên doanh BanPaPong - Sonadezi thӵc hiӋn.
(1 - 6) Thành lұp Công ty sҧn xuҩt giày thӇ thao xuҩt khҭu TaeKwan (Hàn Quӕc).
(12 - 6) UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1163/QĈ-UBT vӅ viӋc ban hành qui ÿӏnh vӅ công
tác lѭu trӳ áp dөng cho tҩt cҧ các cѫ quan, ÿѫn vӏ và ÿӏa phѭѫng thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai.
(15 - 6) Thành lұp Bҧo hiӇm xã hӝi Ĉӗng Nai.
(30 - 6) Công ty bӝt giһt Net nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(5 - 7) Khӣi công xây dӵng nhà máy sҧn xuҩt vұt liӋu xây dӵng Tuy Hҥ, có công nghӋ
dây chuyӅn hiӋn ÿҥi công suҩt 25 triӋu viên gҥch/năm (doanh nghiӋp nhà nѭӟc 100% vӕn. Vӕn
ÿҫu tѭ 14 tӹ 352 triӋu, kӃ hoҥch thu vӕn trong 5 năm 9 tháng).
(28 - 7) Cҧng Ĉӗng Nai khӣi công xây dӵng ÿѭӡng vào cҧng Gò Dҫu trên sông Thӏ Vҧi
thuӝc xã Phѭӟc Thái, huyӋn Long Thành. Ĉѭӡng vào cҧng ÿѭӧc nӕi liӅn vӟi Quӕc lӝ 15 giúp
cho quá trình giao lѭu hàng hóa xuҩt nhұp khҭu giӳa các ÿӏa bàn khu vӵc vӟi các nѭӟc trên thӃ
giӟi. Theo thiӃt kӃ, ÿѭӡng dài 2,5 km, rӝng 12 m, lӅ mӛi bên 5 m có hӋ thӕng thóat nѭӟc và
chiӃu sáng ÿӗng bӝ. Kinh phí 7 tӹ.
(2 - 8) Công ty Vinastar Diamond khánh thành (Khu công nghiӋp Biên Hòa II). Công ty
Fӫa BӍ, vӕn ÿҫu tѭ là 2 triӋu USD, chuyên chӃ tác kim cѭѫng.
(24 - 8) BӋnh viӋn Thӕng Nhҩt nhұn mӝt sӕ trang thiӃt bӏ trӏ giá 72.000 USD tӯ 2 tә chӭc
Wӯ thiӋn cӫa Tây Ban Nha (Manos Unidas và Medicus Mundi Vizcaya) thông qua dòng Gioan
Thiên chúa giáo ViӋt Nam. (Gӗm máy nӝi soi tiêu hóa Olimpus 60F - XQ30, tӫ ҩm cҩy trùng
Ionam - Franc, máy gây mê, máy phân tích sinh hóa ...).
(26 - 8) Công ty gӕm Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng I.
(27 - 8) Chӫ tӏch nѭӟc ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1522/CTN tһng và truy tһng danh hiӋu vinh dӵ
Nhà nѭӟc “Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng” cho 6.447 Bà mҽ cӫa 51 tӍnh, thành phӕ trӵc thuӝc
Trung ѭѫng. Trong ÿó, tӍnh Ĉӗng Nai có 21 bà mҽ.
– Tháng 9. 31 hӑc sinh PTTH Ĉӗng Nai ÿRҥt giҧi thѭӣng cӫa hoàng gia Australia vӅ môn
hóa hӑc.
- UBND tӍnh ra QuyӃt ÿӏnh sӕ 1648/QĈ-UBT v/v thành lұp Ban biên tұp sách và bҧn ÿӗ
kinh tӃ - xã hӝi “Ĉӗng Nai 20 năm xây dӵng và phát triӇn” do ÿӗng chí Lâm HiӃu Trung làm
Trѭӣng ban chӍ ÿҥo, ÿӗng chí NguyӉn Sƭ Lân làm chӫ biên.
- Ĉӗng Nai ÿã có 134 giҩy phép vӅ hӧp tác ÿҫu tѭ vӟi tәng vӕn ÿҫu tѭ 1 tӹ 956 triӋu
USD.
- Sҧn phҭm gӕm mӻ nghӋ Ĉӗng Nai tham gia triӇn lãm Hӝi chӧ quӕc tӃ Frankfurt.
(13 - 9) Khӣi công sӱa chӳa cҫu Hóa An.
(15 - 9) TriӇn khai ÿӧt kiӇm kê ÿҩt ÿai và xây dӵng bҧn ÿӗ hiӋn trҥng sӱ dөng ÿҩt ÿai trên

35 Pages 341-350

▲back to top


35.1 Page 341

▲back to top


ÿӏa bàn tӍnh.
(16 - 9) Công ty may Ĉӗng TiӃn nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(25 ÿӃn 27 - 9) Chuҭn bӏ cho kǤ hӑp 8 Quӕc hӝi khóa IX. Ĉoàn Ӫy ban pháp luұt cӫa
Quӕc hӝi giám sát tình hình hoҥt ÿӝng cӫa các ngành pháp luұt ӣ Ĉӗng Nai.
(27 - 9) Tәng lãnh sӵ Úc tҥi TP. Hӗ Chí Minh, ông Dieler Bakler, ÿӃn Ĉӗng Nai tìm hiӇu
Fѫ hӝi ÿҫu tѭ.
(5 - 10) Khӣi công xây dӵng nhà xѭӣng cӫa liên doanh sҧn xuҩt kӃt cҩu thép Poslilama
(liên doanh giӳa Cty TNHH kӻ thuұt và xây dӵng Posco cӫa Hàn Quӕc và Liên hiӋp các Xí
nghiӋp lҳp máy thuӝc Bӝ xây dӵng) tҥi Khu công nghiӋp Tuy Hҥ (7,9 ha - vӕn ÿҫu tѭ
17.119.060 USD, vӕn pháp ÿӏnh 5.316.670 USD. ViӋt Nam góp 30% hoҥt ÿӝng trong 20 năm).
(9 ÿӃn 10 - 10) Ĉҥi hӝi lҫn I Hӝi ÿӗng liên minh các doanh nghiӋp ngoài quӕc doanh tҥi
Ĉӗng Nai.
(10 - 10) Thành lұp Giҧi báo chí Dѭѫng Tӱ Giang theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 2362/QĈ-UBT cӫa
UBND tӍnh.
(14 - 10) Hӝi thҧo “Phát triӇn kinh tӃ văn hóa - xã hӝi 1996 - 2000 và 2010.”
– Tháng 10. Dӵ án ÿҫu tiên sҧn xuҩt linh kiӋn máy tính cӫa hãng Fujitsu (Nhұt) tҥi ViӋt
Nam ÿѭӧc Ӫy ban Nhà nѭӟc vӅ hӧp tác ÿҫu tѭ cҩp giҩy phép hoҥt ÿӝng tҥi Khu công nghiӋp
Biên Hòa II. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 78,2 triӋu USD, vӕn pháp ÿӏnh 23,5 triӋu USD. (100% vӕn nѭӟc
ngoài).
- Khu công nghiӋp mӟi Gò Dҫu (Phѭӟc Thái, Long Thành) ÿѭӧc Chính phӫ phê duyӋt dӵ
án theo quy chӃ khu công nghiӋp tұp trung.
(1 - 10) Thông qua kӃt quҧ kiӇm kê diӋn tích rӯng, toàn tӍnh có 190.385 ha diӋn tích rӯng
và ÿҩt lâm nghiӋp; trong ÿó: Rӯng tӵ nhiên 113.644 ha (68.324 ha rӯng sҧn xuҩt, 12.480 ha
Uӯng phòng hӝ, 32.840 ha rӯng ÿһc dөng), rӯng trӗng: 32.984 ha, ÿҩt lâm nghiӋp không có rӯng
43.757 ha.
(18 - 10) Trѭӡng PTTH NguyӉn Trãi nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(18 - 10) Thành lұp Khu công nghiӋp Gò Dҫu (huyӋn Nhѫn Trҥch), diӋn tích 330 ha theo
QuyӃt ÿӏnh sӕ 662/TTg; do công ty Sonadezi xây dӵng.
(23 - 10) Ông Jadashi Nakamara Giám ÿӕc tә chӭc lao ÿӝng quӕc tӃ (ILO) khu vӵc Châu
Á - Thái Bình Dѭѫng, thăm Trung tâm xúc tiӃn viӋc làm Ĉӗng Nai.
– Tháng 11. TriӇn khai dӵ án ÿҫu tѭ ӣ Khu công nghiӋp Long Bình (AMATA) (760 ha
giao cho Công ty AMATA là Công ty liên doanh giӳa Công ty phát triӇn Khu công nghiӋp Biên
Hòa và Ngân hàng Pakong (Thái) làm chӫ ÿҫu tѭ xây dӵng và kinh doanh cѫ sӣ hҥ tҫng khu
công nghiӋp.
- Hӝi tӯ thiӋn CHLB Ĉӭc giúp 32.000 mác (tѭѫng ÿѭѫng 250 triӋu ÿӗng ViӋt Nam) giúp
xây dӵng 6 phòng hӑc tҥi xã lӝ 25 (huyӋn Thӕng Nhҩt).
- Dây chuyӅn cѭa, xҿ, mài ÿá granit tӵ ÿӝng (trӏ giá 330.000 USD) cӫa Công ty Sҧn xuҩt
Gӏch vө vұt liӋu xây dӵng ÿi vào hoҥt ÿӝng.
(1 - 11) Ĉӝng thә xây dӵng Nhà máy mía ÿѭӡng Trӏ An có công suҩt 1.000 tҩn mía
cây/ngày vӟi tәng vӕn ÿҫu tѭ khoҧng 100 tӹ ÿӗng. Toàn bӝ thiӃt bӏ do Công ty hӧp tác kinh tӃ
Nӻ thuұt quӕc tӃ Quҧng Tây (Trung Quӕc) cung cҩp. Thӡi hҥn trҧ nӧ 7 năm.
(4 - 11) Công ty liên doanh Mauri - La Ngà (liên doanh sҧn xuҩt men thӵc phҭm giӳa

35.2 Page 342

▲back to top


Công ty mía ÿѭӡng La Ngà và Công ty Mauri Australia thuӝc tұp ÿoàn Burns Philp) khӣi công
xây dӵng tҥi huyӋn Ĉӏnh Quán. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 13.462.000 USD. ViӋt Nam góp 4.550.000
Eҵng 33,8%.
(12 - 11) Khӣi công xây dӵng Trung tâm Sѭ phҥm tӍnh Ĉӗng Nai (phѭӡng Tân HiӋp -
TP.Biên Hòa), tәng vӕn ÿҫu tѭ 27 tӹ.
(14 - 11) QuyӃt ÿӏnh sӕ 742/TTg, thành lұp Khu công nghiӋp Biên Hòa 2, diӋn tích 400
ha.
(21 - 11) Tong Look Spinning (Nhà máy dӋt sӧi Hàn Quӕc), công ty 100% vӕn nѭӟc
ngoài ÿҫu tiên, khӣi công xây dӵng nhà máy tҥi Khu công nghiӋp A Tuy Hҥ. Tәng vӕn ÿҫu tѭ
là 26,4 triӋu USD - diӋn tích 14 ha.
(28 - 11) Lâm trѭӡng Tân Phú nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(30 - 11) Ngành thanh tra Ĉӗng Nai nhұn Huân chѭѫng Lao Ĉӝng hҥng III.
(30 - 11) Công ty sҧn xuҩt các dөng cө văn phòng phҭm Plus - Nhұt Bҧn làm lӉ ÿӝng thә
khӣi công xây dӵng. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 6.806.000 USD.
(2 - 12) Khu công nghiӋp AMATA Biên Hòa khai trѭѫng hoҥt ÿӝng.
(6 - 12) Tҥi khu công nghiӋp Gò Dҫu: Công ty Unique Gas và Petrochemicals ViӋt Nam
chính thӭc ÿѭa nhà máy cung cҩp gas lӓng và amôniac vào hoҥt ÿӝng. (Công trình liên doanh
giӳa Công ty Unique Gas Petrochemicals Thái Lan và Mitsui Nhұt Bҧn). Vӕn ÿҫu tѭ hѫn 5
triӋu.
(21 - 12) Khӣi công xây dӵng Nhà máy nѭӟc ThiӋn Tân (Vƭnh Cӱu).
Thi công xây dӵng ÿѭӡng nӕi tӯ Quӕc lӝ 1 (ÿRҥn thuӝc ngã ba Hӕ Nai, phѭӡng Tân
Biên, Biên Hòa tӟi trҥm bѫm ÿLӋn ThiӋn Tân tӍnh lӝ 24 Vƭnh Cӱu) có chiӅu dài 7km, mһt
ÿѭӡng trҧi nhӵa bê tông nóng, rӝng 9m, tәng kinh phí 8,4 tӹ.
(26 - 12) Khӣi công khôi phөc Quӕc lӝ 1 (ÿRҥn TP.Hӗ Chí Minh - Nha Trang). Tәng vӕn
ÿҫu tѭ 141 triӋu USD. (Trong ÿó 120 triӋu vay cӫa Ngân hàng phát triӇn Châu Á (ADB) và 21
triӋu USD vӕn cӫa Nhà nѭӟc ViӋt Nam).
(27 - 12) Khӣi công xây dӵng Nhà máy liên hiӋp dӋt nhuӝm Hualon - ViӋt Nam tҥi Khu
công nghiӋp Tuy Hҥ - Nhѫn Trҥch vӟi diӋn tích 32 ha. Tәng vӕn ÿҫu tѭ 403 triӋu USD do tұp
ÿoàn Hualon (Mãlai) ÿҫu tѭ 100% vӕn.
- Công ty may Ĉ͛ng Nai ÿ̩t doanh thu 38 tͽ, tăng 3 tͽ so vͣi năm 1994 - n͡p ngân sách
950 tri͏u.
- Ĉoàn nhà báo Qu̫ng Ĉông TQ g͛m 11 ng˱ͥi (D˱˯ng Thành nh̵t báo, Ĉ̿c khu Tẖm
Quy͇n, Tẖm Quy͇n thông báo, Trung S˯n nh̵t báo, Ph̵t S˯n nh̵t báo, ÿài truy͉n hình
Qu̫ng Ĉông, Tân Hoa xã t̩i Qu̫ng Ĉông ...) ÿ͇n thăm Ban qu̫n lý khu công nghi͏p Biên
Hòa.
- Cͭc h̫i quan thu trên 143 tͽ ti͉n thu͇, v˱ͫt 560% k͇ ho̩ch.
- Công ty xây d͹ng dân dͭng công nghi͏p s͙ 1 n͡p ngân sách 1 tͽ 465 tri͏u ÿ͛ng, v˱ͫt
N͇ ho̩ch 30%.
- 9 ÿô th͓ ÿã l̵p xong qui ho̩ch t͝ng th͋ g͛m TP.Biên Hòa ÿ˱ͫc qui ho̩ch ͧ tͽ l͏
1/10.000; TP. Nh˯n Tr̩ch (1/25.000) và 7 th͓ tr̭n khác là Gia Ray, Xuân L͡c, Tân Phú, Ĉ͓nh
Quán, Tr̫ng Bom, Vƭnh An, Long Thành theo tͽ l͏ chi ti͇t 1/2.000.
- Toàn t͑nh có 40.000 ng˱ͥi s͙ng ͧ vùng khan hi͇m n˱ͣc ÿã có n˱ͣc s̩ch s͵ dͭng. Có

35.3 Page 343

▲back to top


thêm 88 gi͇ng khoan b̹ng máy, 252 gi͇ng khoan tay, 80 gi͇ng ÿào tay, xây 160 b͋ chͱa n˱ͣc
P˱a và 60 b͋ l͕c.
- Sͧ công nghi͏p th͹c hi͏n giá tr͓ t͝ng s̫n l˱ͫng công nghi͏p ÿ̩t 57 tͽ 49 tri͏u v˱ͫt
14% và doanh thu 263 tͽ 48 tri͏u, v˱ͫt 19%; n͡p ngân sách ÿ͓a ph˱˯ng 10 tͽ 544 tri͏u, b̹ng
105% k͇ ho̩ch.
- S̫n xṷt và tiêu thͭ ÿ̩t doanh s͙ 44 tͽ v˱ͫt 20% k͇ ho̩ch năm.
- Công ty cao su Ĉ͛ng Nai khai thác ÿ˱ͫc 30.300 ṱn mͯ, ÿ̩t 101% k͇ ho̩ch năm, ÿ̩t
456 tͽ 556 tri͏u ÿ͛ng giá tr͓ s̫n l˱ͫng hàng hóa. N͡p ngân sách 90,7 tͽ.
- T͝ng v͙n ÿ̯u t˱ xây d͹ng c˯ b̫n cͯa t͑nh ÿ̩t 1.793 tͽ ÿ͛ng tăng 44% so vͣi k͉ ho̩ch.
- Ngu͛n v͙n ÿ̯u t˱ trong n˱ͣc thu͡c ÿ͓a ph˱˯ng qu̫n lý 573 tͽ ÿ͛ng (v˱ͫt 15, 5%)
- Ĉ̯u t˱ xây d͹ng c˯ b̫n cͯa các ÿ˯n v͓ TW ÿóng trên ÿ͓a bàn t͑nh ÿ̩t 270 tͽ, chi͇m
18,9% t͝ng mͱc v͙n.
- Ĉ̯u t˱ cͯa các liên doanh n˱ͣc ngoài 950 tͽ (v˱ͫt 85,5% so vͣi cùng kǤ năm tr˱ͣc),
chi͇m 66,7% t͝ng mͱc ÿ̯u t˱ xây d͹ng c˯ b̫n.
- Toàn t͑nh có 58 công trình, h̩ng mͭc công trình ÿ˱ͫc khͧi công thi công.
- Xí nghi͏p s͵a chͷa ôtô Ĉ͛ng Nai ÿ̩t g̯n 8 tͽ ÿ͛ng giá tr͓ s̫n l˱ͫng hàng hóa, tăng
2,2 so 1994.
- Công ty xә sӕ kiӃn thiӃt Ĉӗng Nai nӝp ngân sách hѫn 75 tӹ, ÿҥt 100, 16% kӃ hoҥch
Qăm.
/ӠI BҤT
TRҪN BҤCH ĈҴNG
Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai là mӝt bӝ sách có quy mô lӟn phҧn ánh tѭѫng ÿӕi toàn diӋn tiӃn trình
hình thành mҧnh ÿҩt này vӅ mһt ÿӏa lý tӵ nhiên, vӅ mһt lӏch sӱ, vӅ mһt kinh tӃ và văn hóa - xã
Kӝi. Thӡi gian thӵc hiӋn bӝ sách cNJng dài, ÿӃn 5 năm. Thӡi gian thӵc hiӋn dài tác dөng tích cӵc
vào chҩt lѭӧng cӫa bӝ sách, do phҧi ÿLӅu chӍnh và hiӋu ÿính nhiӅu lҫn, trong ÿó có cҧ nhӳng lҫn
thay ÿәi cҩu trúc, nghƭa là làm cho quan ÿLӇm biên soҥn chӳng chҥc hѫn, khoa hӑc hѫn.
0ӝt bӝ ÿӏa chí ghi nhұn và phân tích 300 năm mҧnh ÿҩt tӯ khi mang tên là Biên Hòa -
Ĉӗng Nai cho ÿӃn cuӕi thӃ kӹ 20, ÿѭѫng nhiên không phҧi là mӝt tұp thӕng kê nhӳng gì gҫn
chúng ta nhҩt. Vҧ lҥi, sӵ hình thành ÿҩt Ĉӗng Nai, vӅ phѭѫng diӋn ÿӏa chҩt, sinh thái cNJng nhѭ
YӅ phѭѫng diӋn lӏch sӱ nhân văn vӕn dài hѫn ÿҩt Ĉӗng Nai nhìn tӯ giác ÿӝ ÿӏa lý hành chính.
9ҩn ÿӅ quan trӑng hàng ÿҫu - mà cNJng là mөc ÿích cao nhҩt cӫa viӋc biên soҥn bӝ ÿӏa
chí - là giҧi ÿáp câu hӓi: Con ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai là ai, môi trѭӡng sinh thái và môi
trѭӡng nhân văn là gì, nhӳng cái ÿó tҥo ra nhӳng cѫ sӣ gì cho cӝng ÿӗng cѭ dân Ĉӗng Nai phát
triӇn và hòa hӧp trong cӝng ÿӗng Nam bӝ và ViӋt Nam nói chung, vӟi nhӳng khía cҥnh thuұn
Oӧi và khó khăn trѭӟc khi vùng ÿҩt này bѭӟc vào thӃ kӹ và thiên niên kӹ mӟi. Trong ý nghƭa
ҩy, bӝ Ĉӏa chí ÿã có nhӳng ÿóng góp nhҩt ÿӏnh, trên cѫ sӣ nhӳng luұn cӭ khoa hӑc và lӏch sӱ,
và nӃu bӝ Ĉӏa chí ÿѭӧc rút ngҳn thành mӝt giáo trình tóm tҳt dùng cho hӑc sinh và sinh viên ӣ
các trѭӡng trong tӍnh, tác dөng chҳc chҳn sӁ rҩt sâu. Tôi nhӟ, thuӣ tôi còn hӑc bұc sѫ hӑc ӣ
Biên Hòa, Nha hӑc chính Nam kǤ ÿã cho phép lѭu hành nhѭ tài liӋu tham khҧo, tên là “Ĉ͓a chí

35.4 Page 344

▲back to top


Biên Hòa” (Monographie de Biên Hòa), giúp cho chúng tôi nhӳng tiӃp cұn giҧn ÿѫn nhѭng cҫn
thiӃt vӅ tӍnh mà chúng tôi ÿang sӕng. Là mӝt hӑc sinh sѫ hӑc, tôi ÿã biӃt sông Ĉӗng Nai phát
tích tӯ cao nguyên Lâm Viên (Lang Biang), chҧy vӅ ÿông, nhұn tӯ tҧ ngҥn chi lѭu La Ngà, tӯ
Kӳu ngҥn chi lѭu Sông Bé, hӧp lѭu vӟi sông Sài Gòn ӣ Nhà Bè... Thұm chí, lúc ҩy Biên Hòa
phân chia phía thѭӧng du 11 tәng cӫa ÿӗng bào dân tӝc và tên 11 tәng ÿó ÿѭӧc ghi trong Ĉӏa
chí. Ĉã 60 năm qua rӗi, mà tôi vүn nhӟ làng Tân Phú nѫi tôi cѭ ngө thuӝc tәng Phѭӟc Vƭnh Hҥ,
Qҵm ngay bên bӡ sông Ĉӗng Nai, gӗm các xã - tôi có thӇ ÿӑc thuӝc làu - tӯ Bình Hòa lên ÿӃn
Ĉҥi An.
7ҩt nhiên, ngѭӡi Pháp không nӗng nhiӋt lҳm giӟi thiӋu lӏch sӱ nhân văn cӫa tӍnh Biên
Hòa, nhѭng phҫn hình thӃ tӵ nhiên và phân chia ÿӏa lý hành chính vүn có mӝt tác dөng nhҳc
nhӣ...
Tôi hy vӑng chúng ta không phҧi chӍ làm ÿѭӧc nhѭ thӃ mà phҧi làm hѫn nhѭ thӃ.
I
Biên Hòa - Ĉӗng Nai ra ÿӡi ÿã rҩt lâu, tұp Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai cung cҩp cho chúng ta mӝt
cái nhìn, nói theo ngôn ngӳ văn hӑc, tӯ thuӣ “khai thiên lұp ÿӏa”. Ӣ Nam bӝ, trong tình hình
phân chia ÿӏa lý hành chính hiӋn nay, Ĉӗng Nai là mӝt tӍnh lѭu giӳ nhiӅu dҩu vӃt cӫa các thӡi
NǤ xa xѭa, qua các bӝ tӝc sӕng dѭӟi chân dãy Trѭӡng Sѫn. BiӃn Ĉӝng vӅ lӏch sӱ con ngѭӡi
không thay ÿәi căn bҧn sӵ hình thành xã hӝi ӣ ÿây, bӣi lӁ nó thuӝc vùng rӯng rұm, nhiӅu núi
non tuy không cao nhѭng ÿi lҥi khá hiӇm trӣ. Ngày nay, cNJng rҩt khó khôi phөc lҥi bӭc tranh cѭ
dân dӑc thѭӧng lѭu sông Ĉӗng Nai mһc dù có nhӳng tài liӋu cho thҩy vѭѫng quӕc Chămpa,
Yѭѫng quӕc Chân Lҥp, thұm chí vѭѫng quӕc Lào cùng các tiӇu vѭѫng quӕc ӣ Nam Tây Nguyên
Wӯng ÿӃn ӣ ÿây mà không mӝt vѭѫng quӕc nào ÿӭng vӳng lâu dài, trӯ vѭѫng quӕc Phù Nam,
qua các phát hiӋn ÿLӅn dã gҫn ÿây ӣ vùng Cát Tiên.
6Ӂ rҩt lý thú nӃu chúng ta ngѭӧc dòng thӡi gian ÿӇ xác ÿӏnh ngѭӡi cә ÿҥi có mһt trên
vùng ÿҩt này tӯ lúc nào. Cuӝc khai quұt ӣ Lӝc Ninh (tӍnh Bình Phѭӟc) gҫn ÿây nhҩt phát hiӋn
hai bӝ ÿàn ÿá trong ÿó có mӝt bӝ còn nguyên vҽn và là bӝ ÿàn ÿá nguyên vҽn duy nhҩt thuӝc
thӡi tiӅn sӱ cӫa ViӋt Nam ÿѭӧc tìm thҩy tӯ trѭӟc ÿӃn nay
Theo các nhà khҧo cә hӑc thì hai bӝ ÿàn ÿá này có niên ÿҥi gҫn 3.200 tuәi. Nhѭ vұy,
Pӝt mөc tiêu nӳa cho khҧo cә hӑc tӍnh Ĉӗng Nai nói riêng và vùng Ĉông Nam bӝ nói chung
hình thành dҫn mӝt bӭc sѫ ÿӗ vӅ ngѭӡi cә trên ÿҩt ViӋt cùng mӕi liên hӋ cӫa ngѭӡi cә xѭa ӣ
phía Nam vӟi phía Bҳc ÿҩt nѭӟc, vӟi vùng Ĉông Nam Á.
Ngѭӡi ViӋt ÿӃn Biên Hòa - Ĉӗng Nai không phҧi là sӟm nhҩt nhѭng do tính liên hoàn
Fӫa ÿӏa lý nѭӟc Ĉҥi ViӋt, lҥi là cѭ dân ÿông nhҩt và hình thành mӝt xã hӝi - cùng vӟi cҧ Nam
Eӝ - hoàn chӍnh hѫn hӃt. Chúng ta cNJng chӍ có thӇ ѭӟc ÿoán rҵng ngѭӡi ViӋt ÿӃn Biên Hòa -
Ĉӗng Nai lӕi 400 năm trѭӟc tӭc sau khi NguyӉn Hoàng vào trҩn Thuұn Hóa không bao lâu. Lúc
ҩy, ngѭӡi vào Biên Hòa tuy theo dòng Nam tiӃn nói chung nhѭng vì vѭѫng quӕc Chămpa còn
làm chӫ Nam Trung bӝ và Tây Nguyên còn hai tiӇu vѭѫng quӕc Thӫy Xá và Hӓa Xá nên trên
ÿѭӡng bӝ, chӍ có thӇ nhӳng nhóm di dân quy mô nhӓ, len lӓi vѭӧt núi cao và rӯng rұm, ÿҫu tiên
ÿӃn Bà Rӏa (Mӛi Xuy) rӗi triӇn khai vӅ hѭӟng Tây. Khi ÿoàn mà ta tҥm gӑi là “tiӅn trҥm” này
Eҳt ÿҫu khai phá ÿҩt hoang, hӑ ÿã tә chӭc nhӳng ÿӧt di dân liên tөc và thăm dò ÿѭӧc ÿѭӡng ÿi
Qѭӟc bѭӟc bҵng ÿѭӡng biӇn. Nam bӝ coi nhѭ ÿѭӧc phát hiӋn mà tө ÿLӇm lӟn là Biên Hòa.
Nhѭng nӃu không có mӝt “kích thích tӕ” mӟi - tôi nói nhóm ngѭӡi Hoa chӕng triӅu ÿình Mãn
Thanh xin vào lұp nghiӋp ӣ Biên Hòa, thì công cuӝc Nam tiӃn chҳc phát triӇn có phҫn chұm
Kѫn. Cù Lao Phӕ là nѫi nhӳng ngѭӡi Hoa ÿһt chân ÿӃn, cùng lúc vӟi Mӻ Tho và trѭӟc Mҥc
&ӱu ӣ Hà Tiên. Chính tҥi ÿây, hai yӃu tӕ - sҧn xuҩt nông sҧn hàng hóa và giao thѭѫng - ÿã tҥo
tiӅn ÿӅ cho Biên Hòa - Ĉӗng Nai nói riêng và Nam bӝ nói chung nhѭ “Ngӵa phi nѭӟc ÿҥi”.

35.5 Page 345

▲back to top


Quҧ là nӃu có nông sҧn thӯa nhѭng giao thѭѫng không phát triӇn thì nӅn kinh tӃ cӫa mӝt ÿӏa
phѭѫng khó ÿҥt nhӳng kӃt quҧ lӟn.
Khi NguyӉn Hӳu Cҧnh vào Nam, ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿã khá hoàn chӍnh vӅ dân cѭ
và vӅ sҧn xuҩt. Do vұy, Trҩn Biên ra ÿӡi, cùng lúc vӟi Phiên Trҩn. Nói cách khác, nòng cӕt cho
Eӝ máy quҧn lý cӫa Ĉҥi ViӋt ӣ miӅn cӵc nam bҳt ÿҫu tӯ hai vùng chӫ yӃu là Ĉӗng Nai và Gia
Ĉӏnh. Nói mӝt cách khác nӳa, ÿây là hai “bàn ÿҥp” ÿӇ nhân dân ta hoàn thành cuӝc Nam tiӃn
Wұn mNJi Cà Mau.
II
7ӯ 1698 ÿӃn nay, trong 300 năm, ÿӏa lý hành chính cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai luôn thay
ÿәi. Thoҥt tiên, ÿó là mӝt dinh trҩn thұt rӝng chҥy tӯ bӡ biӇn Bà Rӏa ÿӃn biên giӟi nѭӟc Chân
/ҥp ӣ Tây Ninh, tính theo trөc ÿông - tây; còn trөc nam - bҳc thì tӯ giáp giӟi vӟi Tây Nguyên
ÿӃn bӡ sông Ĉӗng Nai. ChӃ ÿӝ quҧn lý cӫa chúa NguyӉn rӗi cӫa vua NguyӉn ÿã chia ÿӏa bàn ҩy
làm nhiӅu phӫ, huyӋn, tәng, vӟi nhӳng danh xѭng khác nhau, nhѭng vӅ ÿѫn vӏ tӍnh thì Biên
Hòa không thay ÿәi lӟn, nó chính là dinh Trҩn Biên lúc sѫ khai.
Mãi ÿӃn khi thӵc dân Pháp xâm lѭӧc, thì ÿѫn vӏ hành chính tӍnh Biên Hòa vүn nhѭ cNJ,
nó là mӝt trong ba tӍnh cӫa miӅn Ĉông Nam kǤ, nҵm trong “Nam kǤ lөc tӍnh”. Chính quyӅn
Pháp, theo vӟi sӵ әn ÿӏnh cai trӏ lҫn hӗi tách tӍnh Biên Hòa thành nhiӅu tӍnh: Bà Rӏa, Biên Hòa,
Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh, cùng mӝt sӕ tәng quân quҧn. Bӕn tӍnh này hӧp vӟi các tӍnh khác
thành 21 tӍnh cӫa Nam kǤ mà Biên Hòa mang sӕ 13(*). Có mӝt lúc phía Bҳc tӍnh Biên Hòa,
thuӝc nѫi hӧp lѭu vӟi sông Là Ngà, ngѭӡi Pháp cho thành lұp mӝt tӍnh gӑi là Ĉӗng Nai
Thѭӧng, nhѭng không tӗn tҥi lâu. ĈLӅu ҩy có nghƭa là trong mӝt thӡi gian, Biên Hòa không làm
nhiӋm vө trung tâm nhѭ thuӣ là Trҩn Biên. Trong kháng chiӃn chӕng Pháp, chính quyӅn Pháp
không thay ÿәi ÿӏa lý hành chính cӫa 21 (hoһc 22) tӍnh này. Song chính quyӅn cách mҥng do
ÿLӅu kiӋn giao thông trong chiӃn trѭӡng du kích hұu ÿӏch nên ÿӏa lý hành chính thѭӡng thay
ÿәi. Biên Hòa có lúc nhұp vӟi Thӫ Dҫu Mӝt gӑi là Thӫ Biên, Gia Ĉӏnh nhұp vӟi Tây Ninh gӑi
là Gia Ĉӏnh Ninh, Bà Rӏa có lúc phҧi vѭӧt sông Lòng Tàu nhұp vӟi chӧ Lӟn gӑi là Bà Chӧ,
9ƭnh Long - Trà Vinh - BӃn Tre thӕng nhҩt thành tӍnh Vƭnh Trà BӃn, Long Xuyên và Châu Ĉӕc
khi gӑi là Long Châu TiӅn và Long Châu Hұu, khi gӑi là Long Châu Sa (cӝng thêm Sa Ĉéc) và
Long Châu Hà (cӝng thêm Hà Tiên). Riêng Ĉӗng Tháp Mѭӡi có lúc thành mӝt khu ÿһc biӋt
FNJng nhѭ phía Tây Bҳc Long An ngày nay có lúc thành quân khu Ĉông Thành. Khi Mӻ thay
cho Pháp, trѭӟc và sau nhân dân ta ÿӗng khӣi, Nam bӝ ÿѭӧc bӕ trí hoàn toàn theo kiӇu tiӇu khu
quân sӵ. Trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai, lúc ҩy gӗm tӍnh Biên Hòa, tӍnh Long Khánh và tӍnh Phѭӟc
Thành. TӍnh Bà Rӏa hiӋn nay chia làm tӍnh Bình Tuy và lҩy mӝt phҫn cӫa tӍnh Bình Thuұn lұp
thành tӍnh Phѭӟc Tuy. Trên ÿӏa bàn tӍnh Bình Dѭѫng hiӋn nay, thêm tӍnh Hұu Nghƭa (gӗm Cӫ
Chi và Ĉӭc Hòa). TӍnh Bình Phѭӟc hiӋn nay gӗm tӍnh Bình Long và tӍnh Phѭӟc Long... Phҫn
ta, cNJng do chiӃn tranh và chiӃn trѭӡng du kích, phân chia ÿӏa giӟi thay ÿәi tӯng lúc. Biên Hòa
Yүn giӳ tên cNJ suӕt thӡi gian chӕng Mӻ, nhѭng ÿӏa bàn thì khi rӝng khi hҽp.
Sau giҧi phóng hoàn toàn tháng 4/1975, ranh giӟi hành chính các tӍnh Nam bӝ lҥi nhiӅu
Oҫn thay ÿәi. TӍnh Ĉӗng Nai căn bҧn là tӯ phҥm vi cӫa tӍnh Biên Hòa, có thu nhӓ mӝt phҫn.
Xét vӅ quá trình phát triӇn, sӵ thiӃu әn ÿӏnh vӅ ranh giӟi hành chính ÿӃn ÿѫn vӏ cҩp tӍnh
quҧ gây khó khăn nhiӅu hѫn là thuұn lӧi. Không ít trѭӡng hӧp “tách ra, nh̵p vào” chѭa ÿѭӧc
(*) 7әi chѭa hiӇu vì sao ngѭӡi Pháp xӃp trұt tӵ 21 tӍnh cӫa Nam bӝ có vҿ không theo mӝt quy luұt nhҩt ÿӏnh. 21 tӍnh ÿó ÿѭӧc dân
chúng thuӝc lòng giӕng nhѭ mӝt câu vè, mӛi tӍnh lҩy chӳ ÿҫu và tӯ Gia Ĉӏnh mang sӕ 1 cho ÿӃn Bҥc Liêu mang sӕ 21: Gia, Châu,
Hà, Rҥch, Trà, Sa, Bên, Long, Tân, Sóc, Thӫ, Tây, Biên, Mӻ, Bà, Chӧ, Vƭnh, Gò, Cҫn, Sài, Bҥc. Mãi sau này, có lúc ngѭӡi Pháp nâng
Wәng sӕ tӍnh lên 22 và mang sӕ 22 là Cҩp, tӭc Cap Saint Jacques (thành phӕ VNJng Tàu ngày nay).

35.6 Page 346

▲back to top


cân nhҳc kӻ và thiӃu luұn cӭ khoa hӑc. NhiӅu nѭӟc, ngѭӡi ta әn ÿӏnh ÿӏa giӟi hành chính mӝt
WӍnh có khi ÿӃn hàng 500 năm (*), mӛi khi cҫn phҧi ÿLӅu chӍnh mӝt tӍnh nào ÿó, ngѭӡi ta trao ÿәi
Uҩt kӻ, thұm chí có trѭӡng hӧp phҧi trѭng cҫu ý dân. Chia ÿӏa giӟi hành chính mӝt ÿѫn vӏ tӍnh -
và cҧ huyӋn, xã nӳa - quyӃt không phҧi là viӋc làm ngүu hӭng, nhҩt là mang tình cҧm ÿӏa
phѭѫng. Tҩt cҧ nhu cҫu quy ÿӏnh ranh giӟi mӝt ÿӏa phѭѫng ÿӅu phҧi xuҩt phát tӯ lӧi ích kinh tӃ,
xã hӝi, có dính ÿӃn truyӅn thӕng quan hӋ cӫa các ÿӏa bàn trong lӏch sӱ. Ĉó là cái mӭc hӧp lý
cao nhҩt.
Ngày nay, các tӍnh trong nѭӟc ta ÿã bҳt ÿҫu әn ÿӏnh dҫn trong làn ranh ÿѭӧc quy ÿӏnh,
Wҩt nhiên cái hӧp lý chӍ có thӇ ÿӃn vӟi nhӳng năm tháng mà ÿӏa bàn ÿó tӗn tҥi và cѭ dân trên ÿӏa
bàn ÿó chung sӕng trong phát triӇn. ViӋc phân chia ÿӏa lý hành chính ÿôi khi phҧi trҧ giá ÿҳt,
nên cҫn thұn trӑng.
III
Ĉӗng Nai là mӝt tӍnh bán sѫn ÿӏa, vӟi cao trình bҵng các tӍnh miӅn Ĉông Nam bӝ và
Yѭӧt hѫn các tӍnh còn lҥi tӯ thành phӕ Hӗ Chí Minh xuӕng miӅn Tây. Trong ÿӏa lý hành chính
hiӋn thӡi, Biên Hòa chӍ có vài hòn núi thҩp, ÿúng ra là nhӳng ngӑn ÿӗi. Tuy nhiên, ÿӏa mҥo
chung cӫa tӍnh nҵm trong ÿӏa mҥo cӫa chân dãy Trѭӡng Sѫn. Ĉӏa tҫng gӗm phҫn ÿҩt ÿá trên bӅ
Pһt, trӯ các cù lao giӳa sông Ĉӗng Nai và phҫn ÿҩt hҽp chҥy dӑc theo tҧ ngҥn sông Ĉӗng Nai
ÿӃn mӝt phҫn lӟn huyӋn Long Thành, Nhѫn Trҥch.
Cách ÿây hѫn nӱa thӃ kӹ, ngoҥi ô thӏ xã Biên Hòa (nay là thành phӕ Biên Hòa) là vùng
Uӯng rұm, cây to. Lúc tôi còn bé, ÿêm còn nghe cӑp gҫm khi chúng ÿi tìm mӗi hoһc uӕng nѭӟc
trên suӕi. Thӏ trҩn Cây Ĉào có lúc cӑp vào tұn hàng hiên. Ngay khi khӣi nghƭa Nam kǤ ÿã nә
ra, rӯng chӗi còn lan tұn ngã ba Bình Ý.
0ӝt phҫn cѭ dân sӕng vӟi rӯng: ÿӕn cӫi, xҿ gӛ, hái lѭӧm trái cây rӯng, nhә nҩm mӕi
hoang, săn bҳt thú rӯng... Ĉó là nhӳng gì tôi ÿã thҩy và ÿã cùng sӕng vӟi rӯng.
Tôi ghi nhұn thӵc tӃ trên ÿӇ tìm hiӇu Biên Hòa ngay khi thӃ kӹ 20 ÿã trҧi qua 40 năm.
Ĉӗng Nai ÿi vào thӃ kӹ hiӋn ÿҥi vӟi nhӳng ÿһc thù cӫa mӝt vùng ÿҩt không giӕng ÿӗng bҵng
sông Cӱu Long. Ruӝng lúa nѭӟc trong tӍnh rҩt hҽp, năng suҩt thҩp, lѭѫng thӵc tӵ túc cӫa ÿӏa
phѭѫng là rүy: tӍa bҳp, trӗng khoai. Do vұy, ngѭӡi Biên Hòa nói chung ăn gҥo ÿong. Nông sҧn
Fӫa tӍnh trӯ bѭӣi Biên Hòa và mӝt sӕ cây trái trên các cù lao, và ӣ vùng Long Thành, nói chung
không phong phú. Bây giӡ, cây trái Biên Hòa ÿã khác xѭa, song ÿó là do mӝt loҥi quy luұt khác
nhѭ tác ÿӝng cӫa sinh hӑc, cӫa khoa hӑc kӻ thuұt.
Cái biӃn ÿәi ÿҫu tiên cӫa Biên Hòa chính là các sӣ cao su. Mӝt phҫn quan trӑng cӫa ÿҩt
ÿai Biên Hòa dành cho cây cao su, tӯ Long Thành, Xuân Lӝc. Ӣ ÿây, có khá nhiӅu sӣ cao su tѭ
nhân, rӝng thì cNJng chӍ vài trăm héc ta, hҽp thì vài chөc, mang tên nhӳng ngѭӡi chӫ: Ĉӕc phӫ
Võ Hà Thanh, Trѭӣng tòa Trҫn Quang Nghiêm, Trѭѫng Ngӑc Thành, Trҫn Kim Ký, Khѭu
Hòa. Nhӳng ngѭӡi phu cao su ngoài tӯ miӅn Bҳc là chính, có phҫn tӯ ÿӗng bҵng sông Cӱu
Long và nѫi khác, tҥo thành nhӳng cөm cѭ dân bán sӭc lao ÿӝng, tӯ cҥo mӫ, sѫ chӃ mӫ, làm cӓ
Jӕc cao su, lѭӧm mӫ vөn, lѭӧm vӓ hӝt cao su, ÿào mѭѫng ngӯa nҥn cháy... Hӑ sӕng tұp trung,
theo chӃ ÿӝ lãnh lѭѫng hoһc công nhұt hoһc lѭѫng tháng hoһc lѭѫng khóan. Ĉây là lӵc lѭӧng
làm kinh tӃ quan trӑng trong tӍnh và sau này là lӵc lѭӧng xã hӝi dӵ vào các diӉn biӃn thӡi sӵ
chung cӫa tӍnh và ÿҩt nѭӟc.
(*) Ví dñ Trung Quӕc, viӋc hình tha×nh ÿӏa giӟi c¹c tӍnh ÿaþ tØ× lâu, nhØþng tӍnh ma× ta biӃt nhØ hiӋn nay ÿêu cô lӏch sØÝ riêng
theo ÿiêu kiӋn ÿһc thu× cuÝa Trung Quӕc, sau na×y thêm nhØþng ÿѫn vӏ ha×nh ch¹nh mӟi nhØng la× c¹c khu tØû trӏ hѫûc các thành
phӕ trӵc thuӝc Trung ѭѫng ngang tӍnh. Mӝt tӍnh mӟi nhҩt vӟi ÿӏa lý biӋt lұp là tӍnh Hҧi Nam. Nѭӟc Pháp tә chӭc thành 90 ÿѫn vӏ
Wѭѫng ÿѭѫng vӟi tӍnh cNJng ÿã mҩy trăm năm. Mӻ tӯ ngày lұp quӕc cách nay 223 năm, dӵa trên cѫ sӣ nhӳng quӕc gia riêng lҿ ÿӇ hình
thành mӝt hӧp chӫng quӕc gӗm 50 bang. Nѭӟc nga cNJng tѭѫng tӵ.

35.7 Page 347

▲back to top


Nét riêng thӭ hai cӫa Ĉӗng Nai là công nhân trong mӝt sӕ xí nghiӋp tѭѫng ÿӕi lӟn vào
thӡi ÿó, gҫn vӟi công nghiӋp nhѭ Hãng cѭa BIF, thӧ ÿӅ pô Dƭ An (trѭӟc năm 1945, Dƭ An
thuӝc Biên Hòa), thӧ và phu phөc vө bҧo trì máy bay, thӧ phөc vө trong ngành hӓa xa vì ÿѭӡng
xe lӱa xuyên ViӋt trҧi mӝt ÿRҥn khá dài trên tӍnh Biên Hòa.
Nét riêng thӭ ba là tiӇu thӫ công nghiӋp: lò thәi, lò gҥch, lò gӕm, lò ÿѭӡng, ép dҫu
phӑng, lò lu, lò chén, hҫm khai thác ÿá xanh và ÿá ong, ÿөc khҳc ÿá,... Dҩu vӃt cӫa sinh hoҥt
tiӇu thӫ công nghiӋp này vүn còn tұn hôm nay, mӝt sӕ nѫi chӍ còn là di tích nhѭng mӝt sӕ nѫi
Yүn ÿang sӕng do Biên Hòa là mӝt tӍnh mang ÿһc ÿLӇm tiӇu thӫ công nghiӋp nên tҥi thӏ xã Biên
Hòa, trѭӟc ÿây gӑi là làng Bình Trѭӟc có mӝt trѭӡng bá nghӋ, nhѭ trѭӡng ӣ Thӫ Dҫu Mӝt và ӣ
Gia Ĉӏnh.
Nét riêng thӭ tѭ là buôn bán nhӓ - bán cNJng nhӓ mà mua cNJng nhӓ. Trong tӍnh có rҩt
nhiӅu chӧ, hàng hóa tҥi chӛ là mӝt sӕ lâm sҧn, nông sҧn ÿӇ ÿәi lҩy các nhu yӃu phҭm khác tӕi
thiӇu ÿӕi vӟi ngѭӡi lao ÿӝng: cá biӇn, cá ÿӗng, nѭӟc mҳm, dҫu lӱa, muӕi, vҧi v.v... Thѭѫng
nghiӋp - theo ÿӏnh nghƭa thô sѫ cӫa khái niӋm này - là mӝt phҫn trong ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi dân
Biên Hòa. Trong mӝt chӯng mӵc nhҩt ÿӏnh, nó kéo ngѭӡi dân ӣ nông thôn gҫn thành thӏ hѫn
qua giao lѭu. Mһc dù ÿѭӡng giao thông chѭa phát triӇn, phѭѫng tiӋn giao thông còn ít oi - tôi
Yүn nói vӅ tình hình cách nay hѫn nӱa thӃ kӹ - nhѭng Biên Hòa là mӝt tӍnh rҩt cao ráo, bҵng
ÿѭӡng lӝ ÿá hay ÿѭӡng xe bò, viӋc vұn chuyӇn và ÿi lҥi không ÿӃn nәi khó khăn lҳm.
Nét riêng thӭ năm là văn hóa vүn ÿӃn tӍnh mһc dù là mӝt tӍnh nghèo. Ngoài trѭӡng sѫ
Kӑc (6 lӟp kӇ tӯ ÿӗng ҩu), ÿһc ӣ thӏ xã, ӣ Long Thành, ӣ Tân Uyên còn có mӝt sӕ trѭӡng liên xã
nhѭ Bình Hòa. Còn trѭӣng tiӇu hӑc thì khá nhiӅu.
Trong phong trào Ĉông Dѭѫng ÿҥi hӝi, ӣ mӝt sӕ thӏ trҩn, nhӳng ngѭӡi trí thӭc - phҫn
Oӟn là các huynh trѭӣng hѭӟng ÿҥo - mӣ phòng ÿӑc sách, ÿӑc báo. Các chӧ nông thôn ban ngày
thì buôn bán, ÿêm ÿêm thì dӯng vách cho các ÿoàn hát bӝi diӉn. Tôi sinh ӣ ÿӗng bҵng sông
&ӱu Long nên thҩy rõ nét riêng này khá ÿұm và ÿã tác ÿӝng ÿӃn dân trí so vӟi làng quê cNJ cӫa
tôi. Tӯ ÿҫu nhӳng năm 40, lҥi thêm các sân vұn ÿӝng và phong trào thӇ dөc thӇ thao, tұp hӧp sӕ
thanh niên dӵ vào các cuӝc thi ÿҩu. Biên Hòa là tӍnh có rҩt nhiӅu ÿӝi banh chân ÿҩt, có ÿӝi cNJng
ít nhiӅu nәi tiӃng nhѭ Tân Ba, Tân Phong... Trong tӍnh còn có ÿӝi chân giày hҥng nhҩt (hҥng
nhҩt xӃp sau hҥng danh dӵ là ÿӝi Sân bay Biên Hòa).
Nét riêng thӭ sáu mang tính nhân văn là Biên Hòa hӝi tө dân tӭ xӭ, ngѭӡi dân Biên Hòa
chính gӕc, tӭc có mһt 400 năm trѭӟc, lҫn lҫn thành thiӇu sӕ so vӟi dân sӕ cӫa tӍnh. Dân sӕ cѫ
Kӑc cӫa Biên Hòa và cӫa các tӍnh Ĉông Nam bӝ nói chung tăng mҥnh nhҩt ӣ Nam bӝ, gӗm phu
cao su tӯ phía Bҳc, thӧ ÿөc ÿá và chҥm khҳc ÿá ӣ Gia Ĉӏnh, viên chӭc Nhà nѭӟc, v.v... Cái ÿһc
trѭng khá nәi cӫa ngѭӡi Biên Hòa là tính phóng khoáng, pha ít nhiӅu yӃu tӕ “anh chӏ”. Cuӕi
thӃ kӹ 19 và cho ÿӃn trѭӟc Cách mҥng tháng Tám, Biên Hòa cùng vӟi Thӫ Dҫu Mӝt và Cӫ chi
là nѫi giӟi giang hӗ tө tұp, nhӓ là nhӳng ngѭӡi chuyên lùa bò cӫa các sӣ cao su, lӟn thì ÿҧng
Fѭӟp theo kiӇu “nghƭa hiӋp” lҩy cӫa nhà giàu chia cho nhà nghèo... Trong thӡi gian ÿó, Biên
Hòa cNJng là nѫi sӕ ÿông không ÿóng giҩy thuӃ thân.
Nét riêng thӭ bҧy là Biên Hòa ӣ gҫn Sài Gòn, nhѭ là vùng phө cұn cӫa Sài Gòn. Thành
phӕ công nghiӋp lӟn ҧnh hѭӣng không nhӓ ÿӃn phong thái cӫa ngѭӡi dân trong tӍnh, bӣi khá
ÿông công nhân và lao ÿӝng làm viӋc ӣ Sài Gòn nhѭng mӛi chiӅu ÿi xe lӱa vӅ Biên Hòa là nѫi
Fѭ trú cӫa hӑ.
Nhӳng gì tôi vӯa lѭӧc kê chӍ mang tính tѭӧng trѭng. Vҧ lҥi, còn mӝt mҧng rҩt rӝng cӫa
WӍnh Biên Hòa mà tôi không có ÿLӅu kiӋn tiӃp cұn là 11 tәng cӫa ÿӗng bào dân tӝc.

35.8 Page 348

▲back to top


Tuy nhiên, theo tôi, bӭc tranh sѫ lѭӧc trên vүn có thӇ giúp cho chúng ta giӟi thiӋu ÿѭӧc
Wӕc ÿӝ công nghiӋp hóa Biên Hòa - Ĉӗng Nai hiӋn nay vӟi tiӅn sӱ nhѭ vұy, Biên Hòa dӉ hóa
thân vào mӝt môi trѭӡng khác. Sau ÿây, tôi xin ÿѭӧc nói vӅ môi trѭӡng ÿó.
IV
7ӯ tính chҩt cӫa ÿҩt ÿai, tӯ truyӅn thӕng lao ÿӝng cӫa dân trong tӍnh và tӯ vӏ trí ÿӏa lý
Fӫa tӍnh, Biên Hòa ÿi vào công nghiӋp hóa có mһt thuұn so vӟi nhӳng tӍnh thuҫn nông, thiӃu tài
nguyên cho hoҥt ÿӝng công nghiӋp, thiӃu tay nghӅ.
Khi xuҩt hiӋn vӟi tѭ cách là mӝt phҫn ÿҩt cӫa nѭӟc Ĉҥi ViӋt, Ĉӗng Nai ÿã dӵa vào thӃ
Pҥnh tiӇu thӫ công nghiӋp và thѭѫng nghiӋp. Nông và lâm nghiӋp trong tӍnh cNJng là nguӗn
cung cҩp nguyên vұt liӋu cho tiӇu thӫ công nghiӋp và cho thѭѫng nghiӋp.
Tuy nhiên tҩt cҧ tiӅm năng ҩy trong suӕt nhiӅu trăm năm nhѭ mӝt hiӋn tѭӧng tӵ phát, do
kiӃm sӕng mà ngѭӡi dân Ĉӗng Nai - Biên Hòa xoay sӣ. Trên kia tôi có nói ÿӃn Hãng cѭa BIF,
ÿӅ pô Dƭ An, Trѭӡng bá nghӋ, ga xe lӱa và sân bay hay hҫm ÿá Bӱu Long, khai thác ÿá ong
v.v... nhѭng cNJng chӍ ӣ mӭc “ÿom ÿóm lұp lòe”, liên quan ÿӃn chánh sách công nghiӋp hóa cӫa
thӵc dân Pháp. Suӕt 9 năm kháng chiӃn chӕng Pháp lҫn thӭ 2, Biên Hòa là trӑng ÿӏa quân sӵ,
kinh tӃ hҫu nhѭ không phát triӇn bao nhiêu, ngay các sӣ cao su bát ngát cӫa Pháp cNJng thành
Pӝt bӝ phұn cӫa chiӃn trѭӡng. Phҧi ÿӧi ÿӃn thӵc dân Pháp rút lui, ngѭӡi Mӻ mӟi ÿһt Biên Hòa,
song song vӟi giá trӏ quân sӵ là mӝt trӑng ÿLӇm công nghiӋp. Khu công nghiӋp Biên Hòa ra ÿӡi
vào nhӳng năm chánh quyӅn Sài Gòn cӫa Ngô Ĉình DiӋm tѭѫng ÿӕi әn ÿӏnh. Nó gӗm mӝt loҥt
xí nghiӋp do nѭӟc ngoài ÿҫu tѭ và mӣ rӝng dҫn nhӡ xa lӝ Sài Gòn - Biên Hòa khai thông cùng
hai chiӃc cҫu chiӃn lѭӧc Ĉӗng Nai và Sài Gòn. VӅ dӏch vө phҧi kӇ ÿӃn vai trò cӫa Tәng kho
Long Bình khi nhân dân Nam Bӝ ÿӗng khӣi, vùng 3 chiӃn thuұt mà Biên Hòa là sӣ chӍ huy
thành chӛ béo bӣ nhҩt cho nhӳng “ông tѭӟng vùng”. Khu công nghiӋp Biên Hòa ÿѭӧc nӕi dài
Yӟi Khu công nghiӋp Thӫ Ĉӭc, ÿó chính là tiӅn thân cӫa vùng công nghiӋp trӑng ÿLӇm phía
Nam hiӋn nay. Vùng công nghiӋp ÿó sa sút sau 1975, lý do chính là chánh sách cӫa chúng ta.
Mãi khi ÿәi mӟi tiӃn ÿѭӧc mӝt sӕ năm, vùng công nghiӋp này mӟi hӗi sinh. Bây giӡ nó thêm
Pӝt sӕ khu công nghiӋp khác hiӋn ÿҥi hѫn nhѭ Khu công nghiӋp Biên Hòa 2 trên ÿҩt cӫa Tәng
kho Long Bình cNJ, Khu công nghiӋp Nhѫn Trҥch và các xí nghiӋp ӣ Long Thành. Các sӣ cao su
FNJng ÿã phөc hӗi tӯng bѭӟc, cung cҩp nguyên liӋu cho công nghiӋp chӃ biӃn cao su. Ĉó là ta
chѭa nói công nghiӋp chӃ biӃn cӫa Biên Hòa tӯ sau ÿәi mӟi ÿӃn nay phong phú hҷn lên vӟi Nhà
máy ÿѭӡng Là Ngà công suҩt lӟn, vӟi ngành chӃ biӃn cà phê, hҥt ÿLӅu và nhiӅu ngành khác
Qӳa.
Chính phӫ ÿã xem khu kinh tӃ trӑng ÿLӇm miӅn Ĉông Nam bӝ là năng ÿӝng nhҩt nѭӟc
ta, nó nhѭ mӝt chiӃc quҥt xòe mà ba cánh lӟn là Bình Dѭѫng, Biên Hòa, VNJng Tàu và hҥt nhân
là Thành phӕ Hӗ Chí Minh.
Rõ ràng Biên Hòa trӣ thành mӝt giác trong tӭ giác công nghiӋp - dӏch vө phát triӇn nhҩt
miӅn Ĉông Nam bӝ.
Vùng kinh tӃ phát triӇn năng ÿӝng nhҩt trong ÿó có Biên Hòa, theo sӕ liӋu thӕng kê tӯ
1996 ÿӃn 1999 cho thҩy GDP cӫa vùng bình quân ÿã tăng 10,34% năm so vӟi 6,3% năm cӫa cҧ
Qѭӟc; giá trӏ sҧn xuҩt công nghiӋp xây dӵng tăng bình quân 14,15% năm trong khi cҧ nѭӟc tăng
9,74% năm. Riêng giá trӏ sҧn xuҩt công nghiӋp tăng bình quân 15,28% năm (cҧ nѭӟc tăng
12,13% năm). Vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm phía Nam này ÿã ÿóng góp tӯ 28 - 30% tәng GDP cҧ
Qѭӟc, 80% tәng kim ngҥch xuҩt khҭu và gҫn 60% tәng thu ngân sách. Toàn ÿӏa bàn có 32 khu
công nghiӋp, khu chӃ xuҩt, tәng sӕ vӕn ÿҫu tѭ 5,32 tӹ USD và hѫn 12.182,6 tӹ ÿӗng, mӝt sӕ
Fҧng sông, cҧng biӇn, Quӕc lӝc 51 ÿѭӧc nâng cҩp. Tәng nguӗn vӕn ÿҫu tѭ cho cҧ vùng trong
giai ÿRҥn 1996 - 1999 lên ÿӃn 146.000 tӹ ÿӗng (trong ÿó vӕn nhà nѭӟc 50%, vӕn nhân dân

35.9 Page 349

▲back to top


30%, vӕn ÿҫu tѭ nѭӟc ngoài 20%). Ĉây là vùng ÿã vѭӧt qua ngѭӥng cӱa ÿói nghèo tuy vүn còn
thҩp - ÿҥt bình quân 955 USD/ngѭӡi/năm, cao hѫn thu nhұp bình quân chung cӫa cҧ nѭӟc.
6ӵ phát triӇn kinh tӃ cӫa Ĉӗng Nai - Biên Hòa có nguӗn gӕc lӏch sӱ sâu xa, thӯa kӃ cҧ
Pӝt quá khӭ lâu dài tuy còn ÿѫn sѫ nhѭng không có nó thì Biên Hòa khó ÿҥt ÿѭӧc bình ÿӝ nhѭ
hiӋn nay. Con ngѭӡi, lòng ÿҩt Biên Hòa và vӏ trí ÿӏa lý cӫa nó chính là nhӳng tác giҧ lұp nên
thành tích công nghiӋp hóa hiӋn nay và cҧ lâu dài.
9ҩn ÿӅ ÿһt ra là Ĉӗng Nai - Biên Hòa còn có thӇ tiӃn nhanh hѫn không cNJng nhѭ làm
thӃ nào ÿӇ “Biên Hòa hóa” toàn bӝ ÿӏa bàn tӍnh Ĉӗng Nai? Ĉây là mӝt ÿòi hӓi nghiêm túc. Vӟi
Pӝt công trình ÿӏa chí tәng quát, các tác giҧ chӍ giӟi hҥn trong phҥm vi nêu vҩn ÿӅ, còn phân
tích và xӱ lý nó phҧi thuӝc vӅ nhӳng cѫ quan nghiên cӭu cө thӇ. Dù sao vүn cҫn phҧi nҳm cho
ÿѭӧc bҧn chҩt cӫa Biên Hòa, ÿLӅu quyӃt ÿӏnh hàng ÿҫu.
V
/ӏch sӱ ÿҩu tranh cӫa nhân dân Ĉӗng Nai - Biên Hòa chѭa ÿѭӧc mӝt tài liӋu nào phҧn
ánh thӡi gian khai phá cӫa các bӝ tӝc. Ngay thӡi gian ngѭӡi ViӋt có mһt, lӏch sӱ ÿҩu tranh ҩy
Yүn còn khá mӡ nhҥt, dù là chӕng vӟi thiên nhiên, tҥo ÿLӅu kiӋn ÿӇ an cѭ lҥc nghiӋp. Nhӳng nhà
viӃt sӱ trình bày khá ÿѫn sѫ khi Trҩn Biên ra ÿӡi. Chính sӱ nһng vӅ tә chӭc hành chính thuӣ
ban ÿҫu cӫa Trҩn Biên cùng nhӳng lҫn xuҩt kích vѭӧt biên giӟi sang yӇm trӧ cho vѭѫng triӅu
Chân Lҥp chӕng vӟi ngѭӡi Xiêm. Ĉây là mӝt khoҧng trӕng mà các nhà khoa hӑc Biên Hòa -
Ĉӗng Nai cҫn san lҩp ÿӇ cho lӏch sӱ ÿҩu tranh cӫa mӝt ÿӏa phѭѫng sӟm ÿi vào bҧn ÿӗ Ĉҥi ViӋt
ÿѭӧc hoàn chӍnh.
Ngày nay chúng ta biӃt lӏch sӱ ÿҩu tranh cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai mӝt chӯng nào ÿó
khi ÿӕi ÿҫu vӟi thӵc dân Pháp giӳa thӇ kӹ 19. Trong thӵc tӃ, chӫ yӃu cNJng chӍ nhҳc ÿӃn quan
quân cӫa triӅu ÿình, khi rút khӓi Sài Gòn, chӕng cӵ mӝt thӡi gian vӟi pháo hҥm và bӝ binh cӫa
Pháp. Lӏch sӱ ÿѭӧc ÿһc tҧ tӯ ÿҫu thӃ kӹ 20, song chӫ yӃu tӯ 1930. Tѭ liӋu 15 năm trѭӟc Cách
Pҥng tháng Tám cNJng không ÿѭӧc phong phú lҳm, ngay vӟi công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su, công
nhân Hãng cѭa BIF, có lӁ trӯ công nhân ÿӅ pô Dƭ An.
Biên Hòa là nѫi ngѭӡi cӝng sҧn có mһt khá sӟm. Ӣ ÿây ÿã hình thành mӝt sӕ trung tâm
có ý nghƭa khѫi dұy mӝt phong trào quҫn chúng chiӃn ÿҩu dѭӟi cӡ cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn. Tôi ÿã
chӭng kiӃn cao trào Ĉông Dѭѫng ÿҥi hӝi tҥi Bình Ý, mӝt trong nhӳng trung tâm vӯa nói. Khӣi
nghƭa Nam kǤ nә ra tҥi ÿây, tӯ Tân Uyên, Tân Ba, Tân Vҥn ÿӃn Bình Hòa, BӃn Gӛ, Long
Thành, nghƭa là khá ÿӅu. Khӣi nghƭa thҩt bҥi, lӵc lѭӧng yêu nѭӟc và nӗng cӕt bӏ tәn thҩt nһng
QӅ. Nhӳng nhân vұt tiêu biӇu cho phong trào cách mҥng cӫa tӍnh nhѭ NguyӉn Văn Nghƭa,
HuǤnh Văn LNJy, NguyӉn Văn Ký, NguyӉn Văn Thuұn... lҫn lѭӧt bӏ bҳt, bӏ ÿày hoһc bӏ tұp
trung lên Tà Lài, Bà Rá. Có ngѭӡi hy sinh ngoài Côn Ĉҧo nhѭ NguyӉn Văn Ĉӏch - cha cӫa ÿҥi
tá NguyӉn Văn Quҧng - có ngѭӡi bӏ quҧn thúc lâu dài ӣ Tân Uyên nhѭ HuǤnh Văn LNJy, có
ngѭӡi vӕn là quê ӣ Biên Hòa nhѭng hoҥt ÿӝng nѫi khác giӳ chӭc trách cao nhѭ NguyӉn Văn
Kính - quê BӃn Gӛ, ngѭӡi có Pháp tӏch, tham gia Xӭ ӫy và bӏ kӃt án tӱ hình nhѭng ÿѭӧc giҧm
án vì là “ngѭӡi Pháp”. Có trѭӡng hӧp dân gian ÿã huyӅn thoҥi hóa mӝt sӕ cán bӝ cӝng sҧn nhѭ
NguyӉn Văn Nghƭa - hӑ cho NguyӉn Văn Nghƭa biӃt tàng hình! NguyӉn Văn Nghƭa là Chӫ tӏch
Ӫy ban khӣi nghƭa và Chӫ tӏch Ӫy ban kháng chiӃn tӍnh Biên Hòa năm 1945 và ÿã hy sinh năm
1946. Hoàng Minh Châu cNJng là mӝt nhân vұt nәi tiӃng trѭӟc và sau Cách mҥng tháng Tám,
ÿã hy sinh...
Cuӝc Cách mҥng tháng Tám là cѫn quұt khӣi mang tính quҫn chúng rӝng rãi nhҩt cӫa
Biên Hòa. Trong nhӳng lá cӡ ÿҫu, phҧi kӇ ÿӃn HuǤnh Văn NghӋ. CNJng nhѭ Sài Gòn, tӍnh bӏ
Pháp tái chiӃm khá sӟm và cuӝc kháng chiӃn bҳt ÿҫu vӟi chiӃn khu Ĉ nәi tiӃng, vӟi nhӳng ÿѫn
Yӏ vNJ trang ÿã làm nên mӝt La Ngà vang dӝi. Trong 9 năm kháng chiӃn chӕng Pháp, Biên Hòa

35.10 Page 350

▲back to top


và ÿһc biӋt chiӃn khu Ĉ ÿã thành “thánh ÿӏa” cӫa nhân dân yêu nѭӟc khҳp Nam bӝ. Bӝ Tѭ lӋnh
Kh 7, trung tѭӟng NguyӉn Bình ÿһt sӣ chӍ huy trên ÿӏa bàn tӍnh. Chi ÿӝi 10 là mӝt trong nhӳng
chi ÿӝi do Ĉҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo vào thӡi kǤ ÿҫu, nѫi ÿào tҥo nhӳng cán bӝ chӍ huy quân sӵ
cho Nam bӝ và cho cҧ nѭӟc không chӍ trong cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp mà sau ÿó.
/ӵc lѭӧng kháng chiӃn gӗm trѭӟc hӃt là công nhân cao su, nhӳng ngѭӡi lao ÿӝng, hӑc
sinh, trí thӭc.
Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ, Biên Hòa là nѫi nhen nhóm nhӳng lӵc lѭӧng ÿҫu tiên
Fҫm vNJ khí tӵ vӋ chӕng Ngô Ĉình DiӋm, và cùng vӟi các tӍnh Ĉông Nam bӝ là căn cӭ cӫa suӕt
cuӝc kháng chiӃn 21 năm ÿó vӟi trung tâm Mã Ĉà khҳc nghiӋt vӅ khí hұu. Biên Hòa cNJng là
ÿҫu cҫu nӕi liӅn Nam Trung bӝ nói chung cho ÿѭӡng tiӃp viӋn cӫa miӅn Bҳc ÿӕi vӟi tiӅn tuyӃn
Oӟn...
/ӏch sӱ 30 năm kháng chiӃn tѭѫng ÿӕi ÿӫ ÿӇ cho các thӃ hӋ hiӇu ÿѭӧc cái hy sinh, cái
anh hùng cӫa mӝt tӍnh mà mӭc gian khә không nѫi nào sánh bҵng: ÿói cѫm, lҥt muӕi, sӕt rét,
Uҳn ÿӝc, muӛi vҳt cùng ác thú trên mӝt ÿӏa hình ÿӗi dӕc chұp chùng. Cѫn lNJ 1952 tàn phá kinh
khӫng chiӃn khu.
Sau 1975, cái khó khăn vүn còn ÿeo ÿҷng cho ÿӃn ngày ÿҩt nѭӟc ta thӵc hiӋn ÿәi mӟi.
Ngày nay, nhân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿang ÿӭng trong mӝt ÿӝi hình chiӃn ÿҩu mӟi vì dân
giàu, nѭӟc mҥnh. Là mӝt giác trong tӭ giác trӑng ÿLӇm phát triӇn phía nam - và cNJng là khu
kinh tӃ năng ÿӝng nhҩt nѭӟc - ÿѭѫng nhiên Biên Hòa - Ĉӗng Nai thӯa hѭӣng công sӭc cӫa tiӅn
nhân, truyӅn thӕng văn hóa cӫa dân tӝc, ÿѭӧc chi viӋn cӫa Thành phӕ Hӗ Chí Minh, Nam bӝ và
Fҧ nѭӟc. Biên Hòa - Ĉӗng Nai là mӝt trong nhӳng ÿӏa phѭѫng mà tәng sҧn phҭm chia cho ÿҫu
ngѭӡi thuӝc hàng cao nhҩt nѭӟc. Không có tài phép gì biӃn ÿәi Biên Hòa - Ĉӗng Nai chӍ trong
vòng 10 năm ÿã vѭӧt qua ngѭӥng cӱa ÿói nghèo, tҩp nұp bѭӟc vào thӃ kӹ công nghiӋp hóa và
ÿô thӏ hóa. Sӵ chi viӋn cӫa lӏch sӱ là vô giá.
Tôi xin nói thêm mӝt khía cҥnh nӳa cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai. Ҩy là lӵc lѭӧng ngѭӡi
miӅn Bҳc di cѭ sau năm 1954. Chính quyӅn Mӻ và Ngô Ĉình DiӋm xem Biên Hòa - Ĉӗng Nai
nhѭ chiӃc áo giáp che cho Sài Gòn tӯ phía ÿông bҳc. Bӣi vұy, chính quyӅn Sài Gòn ÿã bӕ trí
nhiӅu tҫng xóm làng di cѭ, thӑc sâu vào rӯng rұm, làm hành lang giӳ an toàn cho Quӕc lӝ I,
Quӕc lӝ 51 và Quӕc lӝ 20. Cҧ mӝt vùng rӝng lӟn tӯ Dҫu Giây ÿӃn ngoҥi ô thành phӕ Biên Hòa,
Fѭ dân chӫ yӃu là ngѭӡi miӅn Bҳc. Nhà thӡ mӑc lên san sát. Hӕ Nai tӯng nәi tiӃng mӝt thӡi cӫa
nhӳng ngѭӡi cӵc ÿoan chӕng cách mҥng, chӕng phong trào yêu nѭӟc.
ThӃ nhѭng nhӳng tác giҧ vӅ chiӃn lѭӧc bӕ phòng này không lѭӡng hӃt cái hӋ quҧ trên
nhiӅu bình diӋn. Mӝt vùng ÿҩt nói chung còn hoang sѫ ÿã ÿѭӧc khai phá, khoa hӑc kӻ thuұt lҥi
giúp cho vѭӡn cây ăn trái cӫa nhӳng ngѭӡi ÿӏnh cѭ thêm phát triӇn. Ĉҩt trӗng trӑt ÿѭӧc triӇn
khai thêm chiӅu sâu, không chӍ quҧng canh mà thâm canh. Mӝt khía cҥnh khác là hàng 20 cây
Vӕ, làng xóm thѭa thӟt xѭa kia ÿã thành khu phӕ ÿô thӏ, ӣ ÿây thӏ trҩn công nghiӋp ÿã thay ÿәi
Pӭc sӕng và nӃp sӕng cӫa ngѭӡi dân cӝng vӟi dӏch vө, buôn bán hӃt sӭc sҫm uҩt, nó thӯa
Kѭӣng nhӳng gì tӯ Tәng kho Long Bình tuӗn ra và cung cҩp trӣ lҥi nhӳng nhu cҫu cӫa binh sƭ
trong Tәng kho và binh sƭ ӣ các căn cӭ cӫa quân ÿoàn 3.
/ҫn hӗi, tính cách biӋt lұp cӫa vùng di cѭ mҩt dҫn ý nghƭa thù ÿӏch vӟi ngѭӡi ÿӏa
phѭѫng, mӝt sӵ xen kӁ - có nghƭa là mӝt sӵ hòa hӧp - lan tӓa tѭѫng ÿӕi nhanh ngay trѭӟc ngày
toàn thҳng cӫa cách mҥng. Cҧ mӝt vùng rӝng lӟn nhѭ thӃ không chӍ biӃn ÿәi vӅ trình ÿӝ sҧn
xuҩt mà chính tӯ sӵ biӃn ÿәi cӫa trình ÿӝ sҧn xuҩt ҩy ÿã vô hình biӃn ÿәi vӅ ý thӭc cӫa nhiӅu
trăm ngàn dân, cҧ phong trào lүn tә chӭc yêu nѭӟc bám rӉ và nҧy nӣ. Ngày nay, huyӋn Thӕng
Nhҩt không còn lѭu giӳ bao nhiӅu dҩu vӃt cӫa mӝt thӡi kình chӕng mà ÿã trӣ thành mӝt bӝ
phұn trong ÿѭӡng ÿi lên cӫa tӍnh, mӝt bӝ phұn rҩt năng ÿӝng.

36 Pages 351-360

▲back to top


36.1 Page 351

▲back to top


Chính truyӅn thӕng dân tӝc cuӕi cùng ÿã can thiӋp vào mӝt biӃn cӕ mà ÿôi khi ta ngӥ là
Uҩt khó hòa giҧi. NӃu xét vӅ lӏch sӱ nhân văn cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai, ÿây chính là mӝt trong
nhӳng ÿLӇm ÿáng trân trӑng.
7әi ÿã cӕ gҳng có mӝt cái nhìn tәng quát vӅ tӍnh Ĉӗng Nai, ÿúng hѫn vӅ tӍnh Biên Hòa.
Nhӳng phҫn trong tұp ÿӏa chí ÿã giӟi thiӋu khá chi tiӃt. Công viӋc cӫa tôi là rút ra tӯ mӝt thӵc tӃ
EӅ bӝn vài kӃt luұn, coi nhѭ nhӳng nhұn xét sѫ bӝ và cNJng sѫ lѭӧc.
7ұp Ĉ͓a chí này ra ÿӡi khi chúng ta sҳp bѭӟc vào thӃ kӹ 21 và thiên niên kӹ thӭ ba.
7ѭѫng lai cӫa ViӋt Nam vào thӡi ÿҥi mӟi chҳc chҳn không kém vҿ vang hѫn quá khӭ. Biên Hòa
- Ĉӗng Nai, mӝt trong nhӳng mNJi nhӑn cӫa vùng, cӫa Nam bӝ và cӫa cҧ nѭӟc hӭa hҽn mӝt
Eѭӟc tiӃn vѭӧt bұc trong nhӳng năm, nhӳng thұp niên sҳp tӟi. Bѭӟc tiӃn vѭӧt bұc và ngoҥn
Pөc. Biên Hòa - Ĉӗng Nai không bҵng lòng vӟi nhӳng gì mình ÿã làm ÿѭӧc mà nghƭ ÿӃn
nhӳng gì mình phҧi làm ÿѭӧc.
Hành trình cӫa tӍnh tӯ mӝt mҧnh ÿҩt khô cҵn, nghèo, cӵc kǤ nghèo nӳa trong mӝt sӕ
Qăm ÿã ÿҥt tӕc ÿӝ phát triӇn nhѭ chúng ta ÿã biӃt, tӕc ÿӝ cҧ vӅ quy mô lүn chҩt lѭӧng, vӅ cѫ sӣ
Yұt chҩt kӻ thuұt lүn văn hóa xã hӝi. Nәi lên hàng ÿҫu là sӵ trѭӣng thành cӫa con ngѭӡi Biên
Hòa - Ĉӗng Nai. Lӏch sӱ ÿã tin cұy con ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai. Lӏch sӱ sӁ mãi mãi giӳ
niӅm tin cұy ҩy. Lӟp trҿ Ĉӗng Nai nhҩt ÿӏnh phҧi giӓi hѫn cha ông mình. Giӓi hѫn vӅ tài năng,
YӅ sáng tҥo ÿӗng thӡi phҧi cӕ gҳng bҵng cha ông mình vӅ ÿӭc ÿӝ, phҭm chҩt.
Tôi ÿinh ninh cӭ mӝt năm qua, Biên Hòa - Ĉӗng Nai sӁ mӟi hѫn, mҥnh hѫn, ÿҽp hѫn.
Ĉó là sӵ ÿӅn ѫn ÿáp nghƭa ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi ÿã ngã xuӕng cho Biên Hòa - Ĉӗng Nai vѭѫn
lên.
7ҥi sao lҥi không ÿѭӧc nhѭ vұy?
1/2000

36.2 Page 352

▲back to top


36.3 Page 353

▲back to top


36.4 Page 354

▲back to top


36.5 Page 355

▲back to top


0ӝt sӕ hình ҧnh vӅ quá trình thӵc hiӋn công trình

36.6 Page 356

▲back to top


0ӨC LӨC
/ӡi Giӟi ThiӋu
Biên Hòa - Ĉӗng Nai 300 Năm Nhìn Lҥi
Phҫn 1: Tәng Quan
I. Ĉӏa Danh Và Lѭӧc Sӱ
1. Ĉӏa Danh
2. Lѭӧc Sӱ
II. Ĉһc ĈLӇm Tӵ Nhiên - Xã Hӝi
1. Vӏ Trí, Ĉӏa Hình
2. Cҩu Tҥo Ĉҩt
3. Khí Hұu
4. Tài Nguyên - Khoáng Sҧn
5. Xã Hӝi
III. DiӋn Mҥo Kinh TӃ - Xã Hӝi Qua Các Thӡi KǤ
1. Thӡi khai phá (trѭӟc 1698 ÿӃn 1802)
2. Thӡi triӅu NguyӉn (1802 - 1861)
3. Thӡi thuӝc Pháp (1861 - 1945)
4. Thӡi kháng chiӃn 9 năm (1945 - 1954)
5. Thӡi chӕng Mӻ (1955 - 1975)
6. Thӡi kǤ xây dӵng và phát triӇn (1975 - 1995)
IV. Các Ĉѫn Vӏ Hành Chánh Thuӝc TӍnh
1. Thành phӕ Biên Hòa
2. HuyӋn Vƭnh Cӱu
3. HuyӋn Long Thành
4. HuyӋn Nhѫn Trҥch
5. HuyӋn Long Khánh
6. HuyӋn Xuân Lӝc
7. HuyӋn Thӕng Nhҩt
8. HuyӋn Ĉӏnh Quán
9. HuyӋn Tân Phú
Phҫn 2: Biên Niên (1620 - 1995)
1620 - 1802
1802 – 1857
1858 – 1954
1955 – 1975
/ӡi Bҥt