Bien Hoa ghi nho tu hao 2-6 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Bien Hoa ghi nho tu hao 2-6

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Bien Hoa ghi nho tu hao 2-6

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

không có lính thì nhà không ÿҩt ÿèn ÿӇ bӝ ÿӝi biӃt tình hình mà vào, không bӏ

thiӋt hҥi.

Nhӡ bám ÿѭӧc chiӃn trѭӡng, gҫn dân,dân cung cҩp tình hình cho bӝ

ÿӝi ÿánh ÿӏch,ÿánh bӑn ác ôn kӅm kҽp quҫn chúng ÿӇ quҫn chúng bung ra

làm ăn. Ta xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ tҥo ÿѭӧc thӃ giӳ ÿѭӧc ÿӏa bàn, cán bӝ,

chiӃn sƭ ít bӏ thѭѫng vong và cѫ quan ÿѫn vӏ ÿѭӧc bӕ trí ӣ ÿâu là ӣ ÿó có xây

dӵng ngay công sӵ ÿӇ ÿánh ÿӏch, bҧo tӗn lӵc lѭӧng mình.

Ĉây là bài hӑc quý giá ÿӕi vӟi Ĉҧng bӝ Biên Hòa - Vӳng vàng trѭӟc

khó khăn, không chao ÿҧo, không bi quan dao ÿӝng, không ÿҫu hàng kҿ thù,

thà hy sinh chӟ không chӏu sӕng quǤ. Nhӡ ÿó, ÿã phát huy ÿѭӧc cao ÿӝ chӫ

nghƭa anh hùng cách mҥng, thӵc hiӋn ÿѭӧc nhiӋm vө. ChiӃn dӏch Xuân Mұu

Thân 1968, mһt trұn Biên Hòa cǊng là mӝt ÿiӇm chӍ ÿҥo cӫa Trung ѭѫng cөc

và Bӝ chӍ huy quân sӵ miӅn Nam. Ĉӗng chí Lê Ĉӭc Anh, lúc ÿó là Tѭ lӋnh

phó, tham mѭu trѭӣng cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang miӅn Nam ÿã ÿӃn tұn căn cӭ

Bàu Sao (Bҳc Trҧng Bom) phә biӃn chӫ trѭѫng chiӃn dӏch Xuân Mұu Thân

và mӋnh lӋnh tҩn công cӫa Bӝ tѭ lӋnh Sѭ ÿoàn 5, cho TӍnh uӹ U1 và Bӝ chӍ

huy quân sӵ Biên Hòa tә chӭc lӵc lѭӧng tҩn công, Iӵc lѭӧng ta tұp trung

cho chiӃn dӏch Mұu Thân tҥi Biên Hòa rҩt mҥnh, Sѭ ÿoàn 5 chӫ lӵc cӫa

MiӅn, Trung ÿoàn 33, Trung ÿoàn 4, Trung ÿoàn pháo, tên lӱa, các tiӇu ÿoàn

ÿһc công 1, 2 cӫa Biên Hòa, ÿӝi biӋt ÿӝng Biên Hòa. Mөc tiêu tҩn công cӫa

chӫ lӵc ta là căn cӭ dã chiӃn 2 cӫa Mӻ, quân ÿoàn 3, sân bay Biên Hòa,

Tәng kho Long Bình, các ÿiӇm trong nӝi thành Biên Hòa. Lӵc lѭӧng ta áp sát

các mөc tiêu. Ĉúng giӡ G ngày N, quân ta ÿӗng loҥt tҩn công. Pháo, tên lӱa

cӫa ta văn vào sân bay Biên Hòa, nә lӱa phҧi cháy. Các mǊi tiӃn công cӫa

lӵc lѭӧng bӝ binh ÿӅu nә súng. TiӃng súng nә rӅn khҳp các mөc tiêu ÿã

ÿӏnh. Bӝ ÿӝi ta ÿánh tӯ 0 giӡ ÿêm ÿӃn sáng và suӕt ngày sau, tiêu diӋt nhiӅu

lính Mӻ, phá hӫy nhiӅu máy bay. Tҥi kho Long Bình, ÿһc công ta ÿánh phá

hӫy kho ÿҥn ӣ ÿӗi 50, ÿӗi 53. Nhӳng ngày sau, bӝ ÿӝi ta tiӃp tөc ÿánh. Mӻ

phҧn kích ác liӋt chiӃn sƭ ta có bӏ thѭѫng vong nhѭng ÿã ÿѭӧc nhanh chóng

tә chӭc chuyӇn vӅ tuyӃn sau cӭu chӳa. ChiӃn dӏch Xuân Mұu Thân ta ÿҥt

1.2 Page 2

▲back to top

ÿѭӧc yêu cҫu ÿánh bҥi ý chí xâm lѭӧc cӫa ÿӃ quӕc Mӻ, buӝc chúng phҧi

xuӕng thang. Tӯ "chiӃn tranh cөc bӝ" ӣ ÿӍnh cao phҧi chuyӇn sang "ViӋt Nam

hóa chiӃn tranh", quân viӉn chinh Mӻ và quân chѭ hҫu lҫn lѭӧt rút quân vӅ

nѭӟc. Không có chiӃn dӏch Xuân Mұu Thân 1988 thì không thӇ có viӋc Mӻ

chӏu lùi bѭӟc. ChuyӇn hѭӟng chiӃn lѭӧc thөt lùi là chӭng tӓ Mӻ chҩp nhұn

thua trұn ӣ ViӋt Nam. Mһc dù ÿӃ quӕc Mӻ xuӕng thang, nhѭng ÿӕi vӟi chiӃn

trѭӡng Biên Hòa tình hình vүn còn rҩt ác liӋt. Mӛi ÿӧt rút quân, là các lӳ

ÿoàn 173, 199, Sѭ 25 Mӻ càn quét, B52 bӓ bom ÿánh phá ác liӋt các căn cӭ

ta ÿӇ bҧo vӋ hành lang cho chúng rút quân. Lӵc lѭӧng ta cӫng cӕ ÿӝi ngǊ và

tiӃp tөc ÿánh ÿӏch càn quét trong căn cӭ. ChiӃn dӏch Xuân 1969 rӗi chiӃn dӏch

năm 1972, lӵc lѭӧng ta vүn sung sӭc tiӃp tөc ÿánh sân bay, kho Long Bình,

ÿánh bӑn bҧo an tҥi ga xe lӱa, ÿánh Ty cҧnh sát Biên Hòa, tiêu diӋt tiӇu ÿoàn

biӋt ÿӝng quân tҥi Suӕi Săng Máu. Ĉӏch phҧn kích, bom pháo ác liӋt, bao vây

phong tӓa kinh tӃ. Cán bӝ, chiӃn sƭ Biên Hòa phҧi chӏu ÿӵng gian khә. Năm

1970, tình hình quá khó khăn, cѫ quan, bӝ ÿӝi thiӃu gҥo ăn phҧi ăn cӫ tӯ

rӯng, lá bép, trái chuӕi xanh, ÿұu nành, bҳp, khoai, ÿu ÿӫ, bí rau v.v... Bàu

rau muӕng tҥi Bàu Hàm cӭ mӛi tӕi, bӝ ÿӝi cҳt tӯng bӗng vӅ ăn thay gҥo, ăn

rau, cӫ nhѭng ÿӏch càn vүn ÿánh diӋt ÿӏch. Vүn tә chӭc ÿánh kho Long Bình,

sân bay Biên +Rj theo lӋnh cҩp trên. Có lҫn tiӇu ÿoàn 1 trѭӟc khi vào trұn,

ÿӃn TӍnh uӹ yêu cҫu cho mӛi chiӃn sƭ mӝt lít gҥo nҩu ăn no ÿӇ ÿi ÿánh giһc,

TӍnh uӹ ÿã lҩy gҥo dӵ phòng cҩp cho bӝ ÿӝi. Tình cҧm giӳa Ĉҧng vӟi lӵc

lѭӧng vǊ trang và nhân dân càng gҳn bó trong nhiӋm vө giӃt giһc, giҧi phóng

quê hѭӟng ÿҩt nѭӟc.

Ngoài nhiӋm vө ÿánh hұu cӭ kho tàng cӫa ÿӏch, lӵc lѭӧng vǊ trang

Biên Hòa còn phҧi ÿánh phá ҩp chiӃn lѭӧc, phá thӃ kӅm kҽp cӫa ÿӏch ӣ vùng

Bàu Hàm, Hѭng Lӝc, ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An. Phát ÿӝng quҫn chúng

ÿҩu tranh chӕng khӫng bӕ trҧ thù, chӕng phá âm mѭu gom dân cӫa ÿӏch, ÿòi

tӵ do ÿi lҥi làm ăn. Trong nӝi thành, Ĉҧng lãnh ÿҥo quҫn chúng ÿҩu tranh ÿòi

dân sinh dân chӫ, chӕng mӑi áp bӭc byc lӝt cӫa ÿӏch, giành quyӅn lӧi cho

quҫn chúng. Ĉӗng bào trong nӝi thành Biên Hòa tuy bӏ ÿӏch kӅm kҽp gҳt gao

1.3 Page 3

▲back to top

nhѭng vүn mӝt lòng yêu nѭӟc, ӫng hӝ cách mҥng. Bà con ӣ Gò Me, Iân

Thành ÿào hҫm bí mұt cho bӝ ÿӝi vӅ trú ҭn ÿӇ ÿánh ÿӏch xuân 1969. Ĉӗng

bào ӣ xã HiӋp Hòa, ҩp An Hҧo, Bình Ĉa xm Bӱu Hòa, xã Tân Vҥn v.v...ÿào

hҫm bí mұt chӭa cán bӝ, lӵc lѭӧng võ trang vӅ ӣ ÿӇ ÿánh ÿӏch. Ai mà biӃt

ÿѭӧc hӃt tҩm lòng son sҳt thӫy chung vӟi cách mҥng, dù ӣ tұn sâu trong

lòng ÿӏch vүn hѭӟng vӅ cuӝc chiӃn ÿҩu chánh nghƭa giҧi phóng dân tӝc, ÿӇ

mӑi ngѭӡi thoát khӓi cҧnh áp bӭc cӫa bӑn cѭӟp nѭӟc và bán nѭӟc.

Có thӇ nói, nhӳng năm vô cùng ác liӋt ÿó, cán bӝ chiӃn sƭ Biên Hòa ÿã

thӇ hiӋn ÿúng mӭc chӫ nghƭa anh hùng cách mҥng, kiên cѭӡng giӳ vӳng thӃ

tiӃn công ÿӏch, giành nhiӅu thҳng lӧi, lұp nên nhӳng thành tích xuҩt sҳc.

Mùa xuân năm 1975, chuҭn bӏ cho chiӃn dӏch Hӗ Chí Minh giҧi phóng

miӅn Nam, nhiӅu cán bӝ, ÿҧng viên cӝng sҧn ÿã hòa mình vӟi dân, ÿѭӧc dân

tin yêu ÿùm bӑc. Các ÿӗng chí NguyӉn Hӗng KǤ, nӳ ÿӗng chí Tám HuӋ, Ba

ThiӋp, Sáu Tӕt, Hai Não v.v... ÿã vào ӣ ÿѭӧc trong nӝi thành làm ăn nhѭ mӑi

ngѭӡi dân ÿӇ giӳ thӃ hӧp pháp hoҥt ÿӝng cách mҥng và tiӃn hành tә chӭc

Uӹ ban khӣi nghƭa ӣ khu công nghiӋp Biên Hòa, các xã ngoҥi thành và nӝi ô.

Sau khi kӃt thúc thҳng lӧi 12 ngày ÿêm tiêu diӋt dӏch tҥi tӍnh lӷ Long Khánh, 2

quân ÿoàn chӫ lӵc cӫa ta ÿánh vào Biên Hòa: Quân ÿoàn 2 ÿánh vào căn cӭ

ÿӏch ӣ Nѭӟc Trong, quұn lӷ Long Thành, căn cӭ Thành Tuy Hҥ và tiӃn vӅ Sài

Gòn. Quân ÿoàn 4 ÿánh vào Biên Hòa. Khó có thӇ hình dung ÿѭӧc khi chiӃn

dӏch tҩn công vӅ Biên Hòa, bom, pháo ác liӋt nhѭ thӃ nào! Pháo ÿӏch cҩp tұp

bҳn dӑc quӕc lӝ 1, nhѭng bӝ ÿӝi ta vүn tiӃn lên tiêu diӋt ÿӏch ӣ ngã ba Dҫu

Giây, yӃu khu Trҧng Bom rӗi ÿánh vӅ hѭӟng Biên Hòa. Ĉêm 29-4, hàng

ngàn anh chӏ em tù chính trӏ ӣ trҥi giam Tân HiӋp phá khám kpo ra gһp bӝ ÿӝi

trên ÿѭӡng hành quân, mӯng Vui trào nѭӟc mҳt, mһc cho pháo ÿӏch cӭ bҳn

ÿiên cuӗng. Trong niӅm Vui chung ÿó, tôi lҥi hân hҥnh có niӅm Vui riêng. Tôi

gһp lҥi vӧ tôi ÿã bӏ ÿӏch bҳt tra tҩn giam cҫm 7 năm, ÿѭӧc gһp lҥi trong giӡ

phút ҩy, tôi rҩt xúc ÿӝng. Vӧ chӗng gһp nhau trong phút chӕc rӗi lҥi chia tay.

Tôi ÿi vӟi bӝ ÿӝi tiӃp tөc cuӝc tҩn công giҧi phóng Biên Hòa. Sáng 30-4-1975,

lӵc lѭӧng xe tăng, pháo binh ta tiӃn vӅ chiӃm tӍnh lӷ Biên Hòa. Trên ÿѭӡng

1.4 Page 4

▲back to top

vào Biên Hòa, ÿӗng bào hai bên ÿѭӡng ra mӯng quân giҧi phóng. Hàng

ngàn xe Honda chҥy theo xe quân giҧi phóng vào trung tâm thành phӕ. 10

giӡ 30 ngày 30-4-1975, Biên Hòa hoàn toàn giҧi phóng. Các lӵc lѭӧng vǊ

trang ÿӏa phѭѫng nhanh chyng triӇn khai tiӃp quҧn nӝi thành, ngoҥi thành và

khu công nghiӋp Biên Hòa. Sân bay và kho Long Bình do bӝ ÿӝi chӫ lӵc

Quân ÿoàn 4 tiӃp quҧn. Trong khi ÿó, ÿӗng bào tұp trung hàng ngàn ngѭӡi

tҥi Công trѭӡng Sông Phӕ, và tҥi sân bay Tòa hành chánh tӍnh do ta mӟi tiӃp

quҧn. Chúng tôi nói chuyӋn vӟi bà con trong không khí tѭng bӯng cӫa mӑi

tҫng lӟp nhân dân thành phӕ Biên Hòa, mӯng ngày giҧi phóng ÿҩt nѭӟc, giҧi

phóng và làm chӫ Biên Hòa thân yêu.

TҰP TRUNG MӐI NӚ LӴC, ĈҬY NHANH TӔC ĈӜ

XÂY DӴNG TH¬NH PHӔ BIÊN HÑA

*,¬U ĈҼP V¬ VĂN MINH

HUǣNH VĂN %ÎNH(4)

Thành phӕ Biên Hòa, mҩy tiӃng thân thѭѫng ҩy, gҳn bó vӟi cuӝc ÿӡi

tôi tӯ tuәi ҩu thѫ. Biên Hòa ÿã ÿӑng lҥi trong tôi nhiӅu kӹ niӋm và nhӳng ҩn

tѭӧng sâu sҳc. Mӛi ÿѭӡng phӕ, khu chӧ, bӃn ÿò, di tích lӏch sӱ và cҧ dòng

sông Ĉӗng Nai hiӅn hòa... luôn thân thiӃt và trăn trӣ trong tôi. NӃu ÿem so

sánh mӝt Biên Hòa nhӓ bé nghèo nàn vӟi năm, ba dãy phӕ; vài ba dãy

ÿѭӡng... tӯ hӗi chӕng Pháp, hay mӝt Biên Hòa còn nóng bӓng lӱa ÿҥn chiӃn

tranh, ngәn ngang ÿӗn bӕt chҵng thӏt Ĉây thép gai và nhӳng tàn dѭ chiӃn

tranh do Mӻ QJөy ÿӇ lҥi sau 30-4-1975... vӟi mӝt Biên Hòa sôi ÿӝng, ÿang

tӯng ngày thay da ÿәi thӏt, nhiӅu khu phӕ mӟi vӟi các kiӇu nhà kiӃn trúc ÿҽp;

ÿѭӡng phӕ trҧi nhӵa bóng; nhiӅu nhà máy mӟi ÿã và ÿang thi nhau xây

dӵng, hình thành các khu công nghiӋp mӟi...và hàng loҥt công trình ÿã xây

dӵng hoһc ÿang phôi thai... theo quy hoҥch xây dӵng thành phӕ Biên Hòa,

ÿô thӏ loҥi II cӫa cҧ nѭӟc... mӟi thҩy hӃt sӵ ÿәi thay rҩt ÿӛi tӵ hào và tràn ÿҫy

(4) Nguyên 3Ky Bt thѭ 7Ӎnh Xӹ, &Kӫ Wӏch UBND 7Ӎnh Ĉӗng Nai

1.5 Page 5

▲back to top

niӅm tin ÿӕi vӟi sӵ nghiӋp ÿәi mӟi cӫa Ĉҧng và nhà nѭӟc ta trên quê hѭѫng

Biên Hòa.

Tuy nhiên, yêu cҫu và nhiӋm vө xây dӵng thành phӕ Biên Hòa theo

mөc tiêu hiӋn ÿҥi, giàu ÿҽp, văn minh, xӭng ÿáng vӟi truyӅn thӕng lӏch sӱ

hào hùng cӫa quê hѭѫng và xӭng ÿáng vӟi tҫm vóc cӫa mӝt thành phӕ công

nghiӋp, mӝt trung tâm chính trӏ, văn hóa, du lӏch... cӫa cҧ tӍnh là mӝt nhiӋm vө

hӃt sӭc to lӟn; ÿòi hӓi phҧi tұp trung mӑi nӛ lӵc cӫa toàn Ĉҧng bӝ, nhân dân

thành phӕ và cӫa cҧ tӍnh, ÿӇ ÿҭy nhanh hѫn nӳa tӕc ÿӝ phát triӇn toàn diӋn

Biên Hòa.

Do ÿһc ÿiӇm hình thành và lӏch sӱ phát triӇn cӫa thành phӕ, Biên Hòa

có nhӳng ÿһc ÿiӇm riêng khó trӝn lүn vӟi bҩt cӭ thành phӕ nào trong cҧ

nѭӟc. Nhӳng nét riêng rҩt "Biên Hòa" ҩy, vӯa là thuұn lӧi, song cǊng vӯa là

khó khăn trên con ÿѭӡng phát triӇn thành phӕ trong tѭѫng lai. Xét vӅ nhiӅu

góc ÿӝ, Biên Hòa ÿang rҩt cҫn sӵ quan tâm ÿҫu tѭ vӅ nhiӅu mһt. Song, theo

tôi vҩn ÿӅ quan trӑng nhҩt hiӋn nay (và cҧ mai sau) là công tác xây dӵng

Ĉҧng, xây dӵng chính quyӅn nhân dân và xây dӵng con ngѭӡi mӟi xã hӝi

chӫ nghƭa.

Nhìn lҥi chһng ÿѭӡng xây dӵng và phát triӇn trong gҫn 20 năm qua cӫa

Biên Hòa, chúng ta có quyӅn tӵ hào vӅ nhӳng thành tích ÿã ÿҥt ÿѭӧc; trong

ÿó, phҧi kӇ ÿӃn nhӳng nӛ lӵc và thành tích ÿáng ÿѭӧc ghi nhұn trong quá

trình xây dӵng, cӫng cӕ hӋ thӕng chính quyӅn nhân dân. Bài hӑc sâu sҳc mà

chúng ta không ÿѭӧc phép coi nhҽ là: công tác xây dӵng Ĉҧng luôn luôn là

yӃu tӕ quan trӑng hàng ÿҫu, gҳn bó mұt thiӃt vӟi viӋc xây dӵng chính quyӅn

nhân dân và cҧ hai yӃu tӕ trên tác ÿӝng vӯa trӵc tiӃp, vӯa gián tiӃp ÿӃn quá

trình hình thành xây dӵng con ngѭӡi mӟi. Do vұy, không thӇ coi nhҽ mӝt vҩn

ÿӅ nào. Cҫn nhҩn mҥnh thêm rҵng: trong ÿiӅu kiӋn Ĉҧng lãnh ÿҥo trӵc tiӃp,

tuyӋt ÿӕi và toàn diӋn, thì nhiӋm vө xây dӵng Ĉҧng ÿѭӧc coi nhѭ viӋc chӃ

tҥo, chăm sóc bҧo dѭӥng hӋ thӕng "máy cái", hay ÿҫu máy cӫa ÿoàn tàu.

NӃu công tác xây dӵng Ĉҧng trì trӋ, yӃu kém... tҩt sӁ dүn ÿӃn nhiӅu công tác

khác trì trӋ, yӃu kém theo. Nói nhѭ vұy ÿӇ khҷng ÿӏnh tҫm quan trӑng cӫa

1.6 Page 6

▲back to top

viӋc xây dӵng Ĉҧng. Song, công tác xây dӵng chính quyӅn nhân dân trong

tình hình mӟi, ÿã có hѭӟng ÿi rõ ràng trên cѫ sӣ các Nghӏ quyӃt cӫa Ĉҧng và

hӋ thӕng pháp luұt Nhà nѭӟc ÿang ngày càng ÿѭӧc hoàn chӍnh. Có thӇ hiӇu

mӝt cách nôm na rҵng: chính quyӅn nhân dân là cѫ quan Nhà nѭӟc, ÿҥi diӋn

cho nhân dân, ÿiӅu hành công viӋc chung cӫa nhân dân; ÿӗng thӡi là ngѭӡi

cҫm cân nҭy mӵc ÿӇ giҧi quyӃt nhӳng vҩn ÿӅ liên quan ÿӃn nghƭa vө và

quyӅn lӧi cӫa nhân dân... Do vұy, ÿӇ hoҥt ÿӝng mӝt cách hӳu hiӋu, các

thành viên và tә chӭc chính quyӅn nhân dân các cҩp cҫn phҧi thӵc hiӋn thұt

tӕt mҩy vҩn ÿӅ: mӝt là, nҳm vӳng Nghӏ quyӃt cӫa Ĉҧng ÿӇ ÿӏnh hѭӟng cho

mӑi hoҥt ÿӝng; hai là, nҳm vӳng hӋ thӕng pháp luұt ÿӇ ÿiӅu hành; ba là, dӵa

vào dân, lҳng nghe ý kiӃn và nguyӋn vӑng cӫa nhân dân ÿӇ kiӇm ÿiӇm, rút

kinh nghiӋm và ÿiӅu chӍnh hoҥt ÿӝng cho phù hӧp vӟi thӵc tiӉn... Trong vҩn

ÿӅ thӭ ba, chính quyӅn phҧi quan tâm hӛ trӧ, tҥo ÿiӅu kiӋn ÿӇ các tә chӭc

hoҥt ÿӝng tӕt và thông qua các tә chӭc này ÿӇ xây dӵng mӕi quan hӋ mұt

thiӃt vӟi nhân dân.

Nhѭ trên ÿã ÿӅ cұp, trong tình hình chung cӫa cҧ nѭӟc, cҧ tӍnh và tình

hình nhiӋm vө mӟi cӫa thành phӕ Biên Hòa, có nhiӅu yêu cҫu mӟi ÿһt ra.

Song, tôi muӕn nhҩn mҥnh ÿӃn mӝt yêu cҫu khá quan trӑng và cҩp thiӃt là:

cҫn phҧi tұp trung mӑi nӛ lӵc ÿӇ xây dӵng hӋ thӕng chính quyӅn nhân dân

thành phӕ ngang tҫm vӟi yêu cҫu, nhiӋm vө mӟi. Ĉây là mӝt yêu cҫu không

giӟi hҥn và cǊng không ÿѫn giҧn chút nào, ÿһc biӋt là ÿӕi vӟi cҩp chính

quyӅn cѫ sӥ xã, phѭӡng, khu phӕ...Trong các mһt công tác xây dӵng chính

quyӅn, thì công tác cán bӝ có vӏ trí và tҫm quan trӑng ÿһc biӋt. Có mӝt

nguyên tҳc sѫ ÿҷng cӫa vҩn ÿӅ này là "hãy vì yêu cҫu hoàn thành tӕt nhiӋm

vө cӫa các chӭc danh mà ÿào tҥo và bӕ trí con ngѭӡi cho WKtch hӧp". Kiên

quyӃt loҥi trӯ các hiӋn tѭӧng phe phái hay cҧm tình cá nhân... trong vҩn ÿӅ

ÿào tҥo và bӕ trí sҳp xӃp cán bӝ. Quá trình xây dӵng và cӫng cӕ ÿӝi ngǊ cán

bӝ Ĉҧng cǊng nhѭ các cҩp chính quyӅn, phҧi quán triӋt và ÿӅ cao các tiêu

chuҭn vӅ ÿҥo ÿӭc, năng lӵc lãnh ÿҥo, ÿiӅu hành các hoҥt ÿӝng thӵc tiӉn và

hiӋu quҧ thӵc tӃ trong hoҥt ÿӝng cӫa cán bӝ. Chúng ta có vinh dӵ là ÿѭӧc

1.7 Page 7

▲back to top

sinh ra và lӟn lên trên mҧnh ÿҩt ÿѭӧc cҧ nѭӟc biӃt ÿӃn vӟi danh hiӋu: "Hào

khí Ĉӗng Nai”. Hào khí Ĉӗng Nai, nghƭa là tѭ tѭӣng hào hiӋp, ý chí kiên

cѭӡng, viӋc làm luôn vì nghƭa lӟn. Hѫn ai hӃt, ngѭӡi cán bӝ Fӫa dân phҧi ÿҥi

diӋn cho truyӅn thӕng ÿó, làm sao ÿӇ trong mӛi viӋc nhѭ xây dӵng thêm con

ÿѭӡng, mӣ thêm khu phӕ, xây dӵng thêm trѭӡng hӑc, trùng tu các di tích lӏch

sӱ, cҧi tҥo các công viên, khu chӧ, tuyӇn chӑn, bӗi dѭӥng, ÿào tҥo nhân tài

v.v... ÿӅu phҧi vì sӵ nghiӋp phát triӇn thӏnh vѭӧng và văn minh cӫa nhân dân

Biên Hòa và sӵ tiӃn bӝ chung cӫa cҧ tӍnh. CǊng cҫn nói thêm mӝt vҩn ÿӅ là:

xây phҧi ÿi liӅn vӟi chӕng. Trong quá trình tұp trung mӑi nӛ lӵc ÿӇ ÿҭy nhanh

tӕc ÿӝ phát triӇn toàn diӋn cӫa Biên Hòa, cǊng ÿӗng thӡi phҧi tăng cѭӡng

các biӋn pháp kiên quyӃt và hӳu hiӋu chӕng các tӋ nҥn xã hӝi, chӕng "diӉn

biӃn hòa bình", chӕng các biӇu hiӋn coi thѭӡng luұt pháp, kӹ cѭѫng, chӕng

lӕi sӕng thӵc dөng phi văn hóa... ÿӇ xây dӵng mӝt Biên Hòa giàu nӃp sӕng

văn hóa làm kiӇu mүu cho cҧ tӍnh.

Trong lӏch sӱ ÿҩu tranh giҧi phóng ÿҩt nѭӟc, suӕt hѫn mӝt thӃ kӹ qua

và ÿһc biӋt là chһng ÿѭӡng 50 năm qua, Ĉҧng bӝ và quân dân thành phӕ

Biên Hza ÿã chӏu nhiӅu tәn thҩt hy sinh to lӟn. NӅn ÿӝc lұp, tӵ do... mà

chúng ta ÿang sӕng hôm nay, phҧi ÿәi bҵng núi xѭѫng, sông máu cӫa các

anh hùng liӋt sƭ... ÿã hy sinh vì ý nghƭa lӟn.

Ngày nay, tӵ hào vӅ truyӅn thӕng lӏch sӱ hào hùng cӫa quê hѭѫng,

nghƭa là phҧi biӃt phát huy nhӳng tinh hoa cӫa truyӅn thӕng ÿó, bҵng hành

ÿӝng thӵc tӃ cӫa mӛi ngѭӡi vӟi ý thӭc xây dӵng, góp phҫn tô ÿҽp thêm

truyӅn thӕng lӏch sӱ, làm cho quê hѭѫng Biên Hòa bҩt khuҩt, mӛi ngày thêm

ÿҽp, thêm giàu, hiӋn ÿҥi và văn minh

1.8 Page 8

▲back to top

1.9 Page 9

▲back to top

PHҪN THӬ HAI

GHI NHͲ

TΈ +¬O

KӸ NIӊM 300 NĂM TH¬NH LҰP DINH TRҨN BIÊN (BIÊN +ÑA) NHӞ

9ƬNH AN HҪU NGUYӈN HӲU KËNH(*5)

TRҪN BҤCH ĈҴNG

(*) Trѭӟc ÿây, FK~ng ta quen Jӑi Chѭӣng cѫ Kinh lѭӧc sӭ LӉ 7Kjnh Hҫu NguyӉn Hӳu &ҧnh. Nay, Jӑi Oҥi cho ÿ~ng:

9ƭnh An hҫu (Oj tѭӟc sau Fng Pj ông WKө phong Yj tên NguyӉn Hӳu .tnh theo văn tӵ khҳc trên mӝ bia.

1.10 Page 10

▲back to top

Năm 1998 tӟi ÿây, nѭӟc ta kӹ niӋm 300 năm ngày hoàn tҩt cuӝc Nam

tiӃn. Riêng vӟi WӍnh Ĉӗng Nai và thành phӕ Biên Hòa, ngày ÿó còn mang mӝt

giá trӏ lӏch sӱ ÿһc biӋt: dinh Trҩn Biên ra ÿӡi, ÿѫn vӏ hành chánh ÿҫu tiên -

cùng phӫ Gia ÿӏnh - cӫa Nhà nѭӟc ViӋt Nam nѫi miӅn ÿҩt mӟi.

Sӵ ra ÿӡi cӫa dinh Trҩn Biên (và Nam Bӝ nói chung) gҳn chһt vӟi mӝt

tên tuәi lӟn: NGUYӈN HӲU .ËNH. Trѭӟc ÿây, do thói quen kiêng kӷ tên húy,

chúng ta thѭӡng gӑi là NguyӉn Hӳu Cҧnh. VӅ trѭӟc, lúc ÿҫu quҧ NguyӉn

Hӳu Cҧnh (Kính) ÿѭӧc Chúa NguyӉn phong LӉ Thành Hҫu, vӅ sau, vua

NguyӉn phong Vƭnh An Hҫu, nên ÿӇ danh chánh ngôn thuұn, chúng ta gӑi

tѭӟc sau cùng cӫa ông.

Sinh năm 1650, tҥi Quҧng Bình, mҩt năm 1700 tҥi ÿӗng bҵng sông

Cӱu Long, NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) là mӝt danh tѭӟng cӫa chúa NguyӉn,

mӝt võ quan và mӝt văn thҫn cҩp cao, thuӝc mӝt vӑng tӝc lӯng lүy: ông nӝi là

Tham tѭӟng NguyӉn TriӅu Văn, cha là Chѭӣng dinh NguyӉn Hӳu Dұt (tѭӟc

Chiêu VǊ Hҫu); anh là Chѭӣng cѫ NguyӉn Hӳu Hào (tѭӟc Hào Lѭѫng Hҫu)

và NguyӉn Hӳu Trung (tѭӟc Trung Thҳng Hҫu). Gia phҧ NguyӉn Hӳu Cҧnh

(Kính) lùi gҫn thì cùng tә vӟi Chúa NguyӉn ӣ Gia Miêu, Tӕng Sѫn (Thanh

Hóa), lùi xa hѫn thì tӯ ngѭӡi con sӕng sót cӫa NguyӉn Trai sau thҧm án LӋ

Chi Viên, lùi xa hѫn nӳa, dòng dõi NguyӉn Bҥc thӡi Ĉinh Tiên Hoàng. Tӯ

nhӓ, NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) ÿã cùng cha anh lo viӋc quân, dӵ vào nhiӅu

trұn công thӫ Quҧng Bình ÿӕi mһt vӟi quân Trӏnh. Năm 1693, ông ÿѭӧc

Chúa NguyӉn Phúc Châu cӱ làm Thӕng binh cҫm quân vào Nam. Vӟi cѭѫng

vӏ Kinh lѭӧc sӭ Nam kǤ, năm 1698, ông thiӃt lұp phӫ Gia ÿӏnh, huyӋn Phѭӟc

Long và dinh Trҩn Biên. Ông lâm bӋnh và mҩt vào tháng Năm năm Canh

Thìn (1700), khi cùng binh thuyӅn theo sông Cӱu Long tӯ Chân Lҥp vӅ Ĉӏnh

Tѭӡng.

Tҥi Cù Lao Phӕ còn ngôi mӝ tҥm cӫa ông. Mӝ thұt cӫa ông ӣ vùng ÿӗi

phía trong bӃn Ĉҥi Giang cӫa sông KiӃn Giang thuӝc huyӋn LӋ Thӫy, tӍnh

Quҧng Bình (theo tài liӋu cӫa ông Võ Khҳc Vui, 13B ngõ Ĉһng Dung, Hà

Nӝi).

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Năm 1993, tҥi thӏ xã Châu Ĉӕc, mӝt cuӝc hӝi thҧo khoa hӑc vӅ thân thӃ

và sӵ nghiӋp NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) tiӃn hành cùng ngày vӟi lӉ KǤ yên

hàng năm cӫa ÿình Châu Phú, ÿình thӡ LӉ Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh

(Kính), (bҩy giӡ chѭa xác ÿӏnh tѭӟc và tên cӫa ông). Cuӝc hӝi thҧo chӫ yӃu

tұp trung vào vai trò cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) trong viӋc hӧp thӭc hóa

miӅn cӵc Nam ViӋt Nam bҩy lâu do dân lѭu tán khai phá, ÿѭa vùng ÿҩt mӟi

vào bҧn ÿӗ ViӋt Nam. LӉ KǤ Yên cǊng nhҵm ghi nhӟ công ѫn khai quӕc an

dân ҩy.

Hӝi thҧo khoa hӑc thì lҫn ÿҫu tiӃn hành tҥi ÿây, còn ngôi ÿình lҥi có

mҩy trăm năm lӏch sӱ cùng mҩy trăm lҫn tӃ lӉ.

Dӵ hӝi thҧo có các nhà khoa hӑc thành phӕ Hӗ Chí Minh, Ĉӗng Nai,

ÿӗng bҵng sông Cӱu Long, tӍnh An Giang, ÿҥi diӋn chính quyӅn và ÿҧng bӝ

An Giang, Châu Ĉӕc, Quҧng Bình, Hӝi ÿình Châu Phú, Hӝi ÿӗng hѭѫng

Quҧng Bình ӣ thành phӕ Hӗ Chí Minh và nhiӅu hұu duӋ cӫa Chѭӣng cѫ. Hӝi

thҧo khai mҥc bҵng buәi lӉ theo truyӅn thӕng tѭӣng nhӟ vӏ thҫn - công thҫn

ÿӕi vӟi nѭӟc và phúc thҫn ÿӕi vӟi dân.

Nhѭ thӃ, chúng ta có thӇ thҩy ÿѭӧc sӵ ÿan xen nhiӅu yӃu tӕ trong mӝt

sinh hoҥt: tìm tòi lӏch sӱ bҵng dҩu vӃt văn bҧn, hiӋn vұt lүn sӵ bҧo tӗn dân

gian; giӟi khoa hӑc, Nhà nѭӟc, Ĉҧng và gia tӝc cùng làm; nghiên cӭu phân

tích ÿi ÿôi vӟi chiêm ngѭӥng; miӅn biên giӟi cӵc nam nhӟ mӝt nhân vұt quê

tұn Quҧng Bình, 300 năm trѭӟc ÿһt chân ÿӃn ÿӗng bҵng sông Cӱu Long và

mҩt tҥi ÿây.

Có nhӳng ÿiӅu mà văn bҧn, bӏ thӡi gian tàn phá, ÿӇ lҥi mӝt lӛ hәng. Lӛ

hәng ҩy ÿѭӧc truyӅn thuyӃt cùng lӉ hӝi dân gian san lҩp.

Hӝi thҧo vӅ NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) ÿҥt chҩt lѭӧng khoa hӑc ӣ chӛ

kӃt hӧp tѭ liӋu lӏch sӱ vӟi tҩm lòng cӫa ngѭӡi dân, vӟi lӉ hӝi ÿã thành dân

gian, chӭa sӭc sӕng tinh thҫn không phai mӡ qua năm tháng.

Tháng Tám năm Nhân Thân (1692), dinh Bình Khang (Khánh Hòa) bӏ

vua Chiêm Thành là Bà Tranh tiӃn công. Chúa NguyӉn ÿiӅu NguyӉn Hӳu

Cҧnh (Kính) tӯ Quҧng Bình vào ÿӕi phó. Tháng Ba năm Quý Dұu (1693), ông

2.2 Page 12

▲back to top

dҽp xong Bà Tranh, thành lұp trҩn Thuұn Thành (Ninh Thuұn - Bình Thuұn).

Ĉҫu năm 1694, mӝt ngѭӡi Hoa tên A Ban nәi lên chӕng lҥi Chúa NguyӉn.

NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) lҥi ÿѭӧc ÿiӅu vào ÿánh dҽp. Dҽp xong, ông ÿѭӧc

Chúa cho giӳ chӭc Chѭӣng cѫ trҩn Bình Khang.

Năm 1698, Chúa cӱ ông làm Kinh lѭӧc sӭ. Ông dӵng hӋ thӕng hành

chính và bә nhiӋm quan lҥi ӣ Biên Hòa, Gia Ĉӏnh. Nam bӝ trӣ thành lãnh thә

ViӋt Nam tӯ ÿó.

Lӏch sӱ là chuyӋn ÿã xҧy ra. Nam tiӃn là ÿiӅu có thұt, ngay tӯ thӃ kӹ

thӭ IX, thӭ X. NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) làm mӝt phҫn viӋc mà lӏch sӱ Nam

tiӃn ÿã mӣ ra. Ông ÿӏnh cѭѫng vӵc phía Nam ViӋt Nam, ÿҥi thӇ nhѭ cѭѫng

vӵc hiӋn thӡi cӫa nѭӟc ta.

Nam Bӝ xa xѭa thuӝc vѭѫng quӕc Phù Nam. ThӃ kӹ thӭ VI, ngѭӡi

Chân Lҥp ÿánh ÿuәi ngѭӡi Phù Nam. Ĉҩt rӝng, ngѭӡi Chân Lҥp chӍ chiӃm

mӝt sӕ vùng, toàn bӝ lãnh thә hoang vҳng. Các triӅu ÿҥi Chân Lҥp giành

nhau ngôi vua ӣ trên chính quӕc Chân Lҥp và phҧi ÿӕi phó vӟi ngѭӡi Xiêm.

Cҧ mӝt thӡi kǤ dài gҫn mѭӡi thӃ kӹ - kӇ tӯ vѭѫng quӕc Phù Nam diӋt vong -

ÿҩt Nam Bӝ chӍ ÿѭӧc khai phá mӝt sӕ vùng nhӓ rҧi rác. Tӯ thӃ kӹ XV, con

ngѭӡi khai phá vùng ÿҩt này, ngoài các bӝ tӝc cӕ cӵu Mҥ, Châu Ro, Stiêng,

và mӝt nhóm Khmer, chӫ yӃu là ngѭӡi ViӋt. Khi NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính)

kinh lѭӧc, trên ÿҩt Nam Bӝ ÿã có bӕn vҥn dân ViӋt - có sách nói bӕn vҥn hӝ,

ÿã lұp nghiӋp hàng trăm năm rӗi. Sӕ lѭӧng không nhӓ và thâm niên không

mӓng.

Dân sӕ thӃ giӟi ÿӃn thӡi kǤ chúng ta ÿang sӕng ÿѭӧc phân bӕ qua di

chuyӇn cѭ dân các vùng gҫn nhѭ liên tөc tӯ thӃ kӹ XVIII, XIX trӣ vӅ trѭӟc.

Ngày nay, cѭ dân ÿã әn ÿӏnh trên tәng thӇ. Hình thái di chuyӇn cѭ dân không

lúc nào và ӣ ÿâu giӕng nhau - có bҥo lӵc, có hòa bình, có ӗ ҥt, có tӯng

bѭӟc. Nam tiӃn cӫa ngѭӡi ViӋt, kéo dài cҧ nghìn năm, không hҷn hoàn toàn

hòa bình song cǊng không hҷn hoàn toàn sҳt máu. Nó bình thѭӡng - hoһc có

phҫn ít ӗn ào so vӟi các cuӝc di dân khác trên thӃ giӟi. Không ai ÿһt lҥi viӋc

2.3 Page 13

▲back to top

"chiӃm cӭ châu Mӻ, châu Òc cӫa ngѭӡi da trҳng. cǊng nhѭ không ai ÿòi

ngѭӡi Ҩn phҧi lùi vӅ vùng Caucase, quê cӫ cӫa hӑ.

LӉ Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) hoàn tҩt vӅ mһt pháp lý cuӝc

Nam tiӃn cӫa ngѭӡi ViӋt - hành ÿӝng bình thѭӡng, tҩt yӃu cӫa mӝt thӡi kǤ

lӏch sӱ.

Nhѭ ÿã nói, LӉ Thành Hҫu NguyӉn hӳu Cҧnh, ÿӕi vӟi viӋc mӣ mang

bӡ cõi ViӋt Nam giӳ vai trò quan trӑng trong vòng chín năm (1692-1700).

Riêng vӟi Nam Bӝ, thӡi gian ông làm Kinh lѭӧc có ba năm (1698-1700).

Trong vòng ba năm, mӝt ngѭӡi dù tài năng ÿӃn ÿâu cǊng khó thӵc hiӋn ÿѭӧc

nhӳng chính sách lӟn trên mӝt vùng ÿҩt rӝng. Cho nên vӏ trí lӏch sӱ cӫa

NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính) không giӕng NguyӉn Cѭ Trinh, Lê Văn DuyӋt,

Trѭѫng Minh Giҧng, Nguyên Văn Thoҥi, NguyӉn Tri Phѭѫng... sau này. Ông

thuӝc lӟp khai cѫ - theo nghƭa ngѭӡi ÿҫu tiên bӕ trí hӋ thӕng quҧn lý Nhà

nѭӟc trên miӅn ÿҩt mӟi. é nghƭa quan trӑng nhҩt cӫa viӋc làm này nҵm ӣ

chӛ dân lѭu tán ÿѭӧc thӯa nhұn là công dân cӫa ViӋt Nam, ruӝng ÿҩt khai

phá ÿѭӧc vào bӝ sә chính thӭc, làng mҥc ÿѭӧc bҧo vӋ nhѭ mӑi làng mҥc

cӫa lãnh thә ViӋt Nam. Sӵ xác lұp cѭѫng vӵc quӕc gia ÿã tranh, ít nhҩt vӅ

mһt pháp lý, nhӳng mӕi ÿe dӑa an toàn tӯ bên kia biên giӟi. Cho nên, dân

khai hoang xem ông nhѭ ngѭӡi ÿҥi diӋn cho Tә quӕc. Ông thӓa mãn cҧ yêu

cҫu quyӅn lӧi lүn tình cҧm cӫa dân lѭu tán. Có thӇ nói chính ý thӭc quӕc gia,

dân tӝc cӫa dân lѭu tán ÿã tôn vinh NguyӉn Hӳu Cҧnh (Kính). Thӡi gian ba

năm chҷng qua là sӵ kӃt ÿӑng cӫa mӝt nguyӋn vӑng ÿã xuҩt hiӋn, nung nҩu

trăm năm.

Kӹ niӋm 300 năm Kinh lѭӧc sӭ NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿӃn Biên Hòa tӭc kӹ

niӋm sӵ ÿӏnh hình thӃ sông, thӃ núi ViӋt Nam mà Biên Hòa là trung tâm hàng

ÿҫu. Ĉó là dӏp ÿӇ ngѭӡi Biên Hòa nhӟ nguӗn gӕc cӫa mình, nhӟ công lao

cӫa các tiӅn nhân, hѭng phҩn tiӃn lên xây dӵng quê hѭѫng giàu ÿҽp…

2.4 Page 14

▲back to top

Phө lөc:

2.5 Page 15

▲back to top

MҺT TRѬӞC CӪA BIA

Phiên âm:

- NguyӉn triӅu sѫ thác nam trung khai quӕc công thҫn thѭӧng

cҩp

- 9ƭnh An Hҫu NguyӉn Hӳu Kính chi mӝ.

- Quý Hѭѫng nhân kǤ huyӅn tôn thӏ ѭ: Gia Long sѫ niên Hѭng

Nghƭa ÿҥo cai ÿӝi Nam ÿӭc hҫu NguyӉn Hӳu Mҥn.

Dӏch nghƭa:

- Ngѭӡi mӣ mang ÿҫu tiên miӅn Nam, bұc khai quӕc công thҫn

thѭӧng cҩp cӫa triӅu NguyӉn .

- Mӝ cӫa Vƭnh An Hҫu NguyӉn Hӳu Kính.

- Cháu bӕn ÿӡi ӣ Quý Hѭѫng là: quan cai quҧn ÿҥo quân Hѭng

Nghƭa là NgǊ ÿӭc hҫu NguyӉn Hӳu Mҥn lұp bia mӝ.

MҺT SAU CӪA BIA

Phiên âm:

Bҧo Ĉҥi ngǊ niên thҩt nguyӋt thұp lөc nhұt hұu duӋ Cѫ mұt viӋn ViӋn

trѭӣng ÿҥi thҫn Thái tӱ Thái phó Võ hiӅn Ĉҥi hӑc sƭ Phѭӟc môn bá NguyӉn

Hӳu Bài huӅ tӱ hӳu giҧi nӳ thӏ Dѭѫng cung xѭӟng thө bia. Cҫn cht.

Dӏch nghƭa:

Bҧo Ĉҥi năm thӭ Năm tháng Bҧy ngày mѭӡi sáu, hұu duӋ (cháu ÿӡi

sau) là: ViӋn trѭӣng Cѫ mұt viӋn ÿҥi thҫn Thái tӱ Thái phó Võ hiӇn Ĉҥi hӑc

sƭ Phѭӟc môn bá NguyӉn Hӳu Bài cùng con gái, cung kính dӵng bia. Kính

cҭn ghi lҥi (chép lҥi).

Ghi chú: Tài liӋu cӫa Võ Khҳc Vui

(13B ngõ Ĉһng Dung, Hà Nӝi)

KHӢI 1*+ƬA 7+ÈNG TÈM

Ӣ BIÊN HÑA (6)

BÔI CÔNG ĈҺNG

(6) 7Utch trong cuӕn “0a thu rӗi, QJjy hăm ba”, NXB &Ktnh WUӏ Quӕc gia +j Nӝi, 1995 – Tұp 1 trang 442-446

2.6 Page 16

▲back to top

Trong khӣi nghƭa Nam KǤ (11-1940) ӣ Biên Hòa có lӵc lѭӧng vǊ trang

gҫn 40 ÿӗng chí, nhѭng bӏ lӝ rҩt sӟm nên chính quyӅn thӵc dân ÿàn áp

thҷng tay. Mӝt sӕ TӍnh ӫy viên bӏ ÿӏch bҳt và bҳn chӃt tҥi Mӻ Lӝc (Tân Uyên).

Tuy trong hoàn cҧnh bӏ khӫng bӕ, các ÿҧng viên còn lҥi vүn tiӃp tөc

hoҥt ÿӝng bí mұt, vұn ÿӝng quҫn chúng chӕng bҳt lính ÿi ÿánh nhau vӟi

Xiêm, rҧi truyӅn ÿѫn, dán áp- phích cә ÿӝng nhân kӹ niӋm lҫn thӭ 23 Cách

mҥng tháng Mѭӡi Nga... NhiӅu cѫ sӣ hoҥt ÿӝng tӕt nhѭ: Nhà máy cѭa BIF

Biên Hòa, Sӣ Trѭӡng tiӅn, Sӣ cӫi Trҧng Bom, Ga Biên Hòa v.v… NhiӅu cán

bӝ cách mҥng vӅ ҭn náu tҥi các ÿӗn ÿiӅn cao su tiӃp tөc hoҥt ÿӝng xây dӵng

cѫ sӣ quҫn chúng.

Quân Nhұt ÿӃn Biên Hòa bҳt hҵng ngàn dân ÿi phu, ÿào công sӵ, làm

sân bay, làm ÿѭӡng... dѭӟi làn roi, báng súng vô cùng tàn nhүn cӫa chúng.

Tӯ năm 1942, nhiӅu ÿӗng chí vѭӧt ngөc Tà Lài, Bà Rá trӣ vӅ, mӝt sӕ

khác mmn hҥn tù bӏ quҧn thúc tҥi Biên Hòa ÿã tӵ ÿӝng gây dӵng cѫ sӣ và

lãnh ÿҥo ÿҩu tranh. Ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su ÿã có nhiӅu cuӝc ÿình công, bãi

công ÿòi dân sinh dân chӫ Năm 1944, công nhân BIF phӕi hӧp vӟi Sӣ cӫi

Trҧng Bom ÿҩu tranh làm chұm kӃ hoҥch cung cҩp 15.000 m3 gӛ ÿóng tàu

cho Nhұt bҵng cách phá máy, bӓ viӋc. Công nhân Trѭӡng TiӅn lãn công

trong viӋc sӱa chӳa máy móc, xe cӝ cho Pháp - Nhұt. Cѫ sӣ cách mҥng

trong binh lính Pháp ÿã vұn ÿӝng ÿѭӧc mӝt sӕ lính ngѭӡi ViӋt ÿóng tҥi thành

"xăng ÿá" (trҥi lính) bӓ trӕn...

Sau ÿҧo chính 9-3-1945, Nhұt ÿѭa ÿӕc phӫ NguyӉn Văn Quí thay

Rivière làm tӍnh trѭӡng Biên Hòa, bә nhiӋm Cò Phѭӟc làm chӍ huy cҧnh sát.

Các tә chӭc do Nhұt lұp ra nhѭ "Thanh Niên ái quӕc ÿoàn", "Thanh niên bҧo

quӕc ÿoàn" cùng mӝt sӕ chӭc sҳc Cao Ĉài Tây Ninh tuyên truyӅn cho thuyӃt

"Ĉҥi Ĉông È", nhѭng nhân dân ta ÿã quá thҩy rõ bӝ mһt thұt cӫa Nhұt qua

các hành ÿӝng dã man ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi ÿi làm xâu nhѭ: chһt tay chân,

mә bөng ngӵa chӃt nhét ngѭӡi vào ÿó rӗi khâu lҥi v.v...

Tháng 5-1945, tҥi ҩp Vƭnh Cӱu (xã Tam HiӋp), Liên tӍnh ӫy miӅn Ĉông

hӑp vӟi ÿҥi biӇu cӫa các ÿҧng bӝ: Tây Ninh, Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt, Gia

2.7 Page 17

▲back to top

ÿӏnh ÿӇ phә biӃn tình hình và nhiӋm vө cách mҥng sҳp tӟi. Các ÿӗng chí

Hoàng Minh Châu và HuǤnh Văn Hӟn là ÿҥi biӇu cӫa Ĉҧng bӝ Biên Hòa. Do

các ÿҧng viên hoҥt ÿӝng trӣ lҥi ӣ các ÿӏa bàn khác nhau trong hoàn cҧnh bí

mұt nên lúc này vүn chѭa có sӵ thӕng nhҩt vӅ tә chӭc lãnh ÿҥo chung toàn

tӍnh: Tháng 7-1945, mӝt sӕ ÿӗng chí ÿã thành lұp mӝt TӍnh ӫy và tháng 8-

1945 mӝt TӍnh ӫy tҥm thӡi khác ÿѭӧc thành lұp ÿӇ chӍ ÿҥo trӵc tiӃp viӋc

chuҭn bӏ khӣi nghƭa. Tuy vұy, hai nhóm này cǊng ÿӅu nêu cao tinh thҫn

thӕng nhҩt huy ÿӝng quҫn chúng cѭӟp chính quyӅn.

Phong trào Thanh Niên TiӅn Phong (TNTP) Biên Hòa do ông HuǤnh

ThiӋn NghӋ, mӝt giáo viên có uy tín làm thӫ lƭnh, thu hút rӝng rãi quҫn chúng

tham gia và hѭӣng ӭng chӫ trѭѫng cѭӟp chính quyӅn cӫa Ĉҧng. NhiӅu viên

chӭc, tiӇu chӫ...cǊng ÿi vào hoҥt ÿӝng cách mҥng nhѭ các ông NguyӉn Ĉunh

Ѭu, Trҫn Văn Long, Ba HiӋp... Riêng nhà thҫy giáo ThӇ là ÿӏa ÿiӇm hӝi hӑp,

liên lҥc cӫa các ÿӗng chí ta.

Ngày 23-8-1945, ӣ dãy phӕ Sáu Sӱ, tҥi nhà ÿӗng chí Ngô Hà Thành,

ÿӗng chí Hoàng Minh Châu chӫ trì cuӝc hӑp bàn kӃ hoҥch tәng khӣi nghƭa.

Theo hѭӟng dүn cӫa Xӭ ӫy, hӝi nghӏ quyӃt ÿӏnh mҩy viӋc:

- Khӣi nghƭa bҳt ÿҫu tӯ thӏ xã rӗi lan ra toàn tӍnh.

- Trung lұp hóa quân Nhұt.

- Thành lұp ӫy Ban khӣi nghƭa do ÿӗng chí Hoàng Mình Châu phө

trách, dӵ kiӃn thành phҫn ӫy ban nhân cân cách mҥng lâm thӡi cӫa tӍnh.

- Vұn ÿӝng tӍnh trѭӣng giao chính quyӅn cho cách mҥng.

Vұn ÿӝng lính mã tà, lính thӫ hӝ.... nӝp súng cho cách mҥng.

- Vұn ÿӝng 500 ngѭӡi cӫa thӏ xã Biên Hòa vӅ tham gia cѭӟp chính

quyӅn. Ӣ Sài Gòn ngày 25-8-1945, rӗi sau ÿó sӁ giành chính quyӅn ӣ Biên

Hòa.

- Huy ÿӝng lӵc lѭӧng xung kích trong công nhân, Thanh niên tiӅn

phong tӵ trang bӏ vǊ khí, nhân dân may cӡ, khҭu hiӋu ÿӇ sҹn sàng biӇu

dѭѫng lӵc lѭӧng cѭӟp chính quyӅn. Tӯ sáng sӟm ngày 24-8, cӡ ViӋt Minh

và cӡ Thanh niên tiӅn phong ÿã xuҩt hiӋn rҧi rác khҳp nѫi. ChiӅu 24-8, lúc 14

2.8 Page 18

▲back to top

giӡ, nhân dân quұn Long Thành ÿã nәi dұy giành chính quyӅn. Suӕt ÿêm 24-

8, lӵc lѭӧng thanh niên xung kích rҫm rұp ÿi tuҫn tra trên các ÿѭӡng phӕ thӏ

xã, khoҧng 12 giӡ ÿêm, ÿoàn xe lӱa gӗm 4 toa chuyӇn bánh ÿѭa 500 anh em

Biên Hòa vӅ dӵ biӇu tình ӣ Sài Gòn an toàn. CǊng tӕi 24-8, tҥi rҥp Trҫn ĈiӇn,

trong mӝt cuӝc mít-tinh, ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi ÿã nói chuyӋn thӡi cuӝc và kêu

gӑi nhân dân tham gia cѭӟp chính quyӅn dѭӟi ngӑn cӡ ViӋt Minh.

Ngày 25-8, tҥi Biên Hòa lӵc lѭӧng cách mҥng ÿã thӵc sӵ làm chӫ, bӝ

máy chính quyӅn cǊ hҫu nhѭ bӏ tê liӋt hoàn toàn. Quân Nhұt làm ngѫ ÿӇ ta

hoҥt ÿӝng.

Sáng 26-8, ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa ÿã tұp hӧp hàng trăm quҫn

chúng tiӃn thҷng vào Tòa bӕ Biên Hòa, treo lá cӡ ÿӓ sao vàng ÿҫu tiên tҥi

dinh tӍnh trѭӣng. Tuy viӋc làm này ngoài dӵ kiӃn cӫa ӫy ban khӣi nghƭa, có

mӝt sӕ ÿӗng chí không vӯa lòng, nhѭng nó vүn có giá trӏ lӏch sӱ không thӇ

phӫ nhұn.

Trѭa 26-8, lúc 11 giӡ, WӍnh trѭӣng NguyӉn Văn Quí tұp hӧp nhӳng

ngѭӡi ÿӭng ÿҫu các Ty Sӣ tҥi Tòa bӕ ÿӇ giao lҥi toàn bӝ chính quyӅn cho

cách mҥng. VӅ phía ta, nhұn bàn giao, có các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu,

HuǤnh Văn Hӟn và mӝt sӕ ÿӗng chí khác.

Riêng Cò Phѭӟc không có mһt tҥi buәi bàn giao. 14 giӡ cùng ngày, ta

ÿӃn tѭӟc súng cӫa cҧnh sát và thu 40 súng cӫa lính mã tà tҥi Cӱa TiӅn (cӱa

trѭӟc cӫa khám lӟn Biên Hòa). Buәi chiӅu, toàn bӝ công sӣ ÿӅu ÿѭӧc cách

mҥng tiӃp quҧn. Sáng sӟm ngày 27-8-1945, tҥi quҧng trѭӡng "Sông Phӕ ÿã

diӉn ra cuӝc mít tinh quҫn chúng gҫn mӝt vҥn ngѭӡi ÿӇ mӯng thҳng lӧi cӫa

khӣi nghƭa và dӵ lӉ ra mҳt cӫa ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi tӍnh

Biên Hòa. Ĉӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai ÿã nói chuyӋn rҩt hay tҥi buәi mít tinh,

ÿѭӧc mӑi ngѭӡi nhiӋt liӋt hoan hô. Ӫy ban tӍnh ra mҳt gӗm có các ÿӗng chí:

- Hoàng Minh Châu: Chӫ tӏch.

- HuǤnh Văn Hӟn: Phó Chӫ tӏch kiêm trѭӣng ban tuyên truyӅn.

- NguyӉn Văn Long: Phө trách cҧnh sát tӍnh.

- Ngô Hà Thành:

Phө trách Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc (công an tӍnh).

2.9 Page 19

▲back to top

- Ông Kinh lý(7) NguyӉn Văn Tàng: Phө trách Ban quҧn trӏ tài sҧn quӕc

gia tӍnh.

KӃt thúc cuӝc mít tinh là lӉ tuyên thӋ cӫa nhӳng ngѭӡi tham dӵ, thay

mһt cho hѫn 15 vҥn nhân dân trong tӍnh thӅ sҹn sàng hy sinh tánh mҥng, tài

sҧn ÿӇ bҧo vӋ nӅn ÿӝc lұp tӵ do cӫa Tә quӕc.

Sau mít tinh, quҫn chúng tӓa ra các ÿѭӡng phӕ ÿӇ tuҫn hành thӏ uy.

Nhân dân thӏ xã Biên Hòa ÿã ÿӇ sҹn bánh, nѭӟc cho nhӳng ngѭӡi ÿi tuҫn

hành dùng không mҩt tiӅn.

Ngày 26-9-1945, tҥi nhà hӝi Bình Trѭӟc, trên 40 ÿӗng chí cán bӝ Ĉҧng

cӫa tӍnh Biên Hòa vӅ hӑp hӝi nghӏ, có ÿӗng chí Hà Huy Giáp, ÿҥi diӋn cho Xӭ

ӫy và ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai tham gia ÿã quyӃt ÿӏnh mӝt sӕ nhiӋm vө cҩp

bách: mӣ rӝng Mһt trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ cӭu quӕc, gҩp rút xây

dӵng và huҩn luyӋn lӵc lѭӧng vǊ trang, cӫng cӕ chính quyӅn các cҩp. VӅ

mһt Ĉҧng, hình thành các cҩp ӫy thӕng nhҩt. CǊng tҥi hӝi nghӏ này, TӍnh ӫy

Biên +za chính thӭc ÿѭӧc bҫu gӗm 11 ÿӗng chí, do ÿӗng chí Trҫn Công

Khanh làm bí thѭ.

Tӯ ÿó, có sӵ lãnh ÿҥo thӕng nhҩt, nhân dân Biên Hòa khҳc phөc mӝt

sӕ khó khăn, chuҭn bӏ tích cӵc cho cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp

quay lҥi tҩn công tӍnh nhà vào sáng 25-10-1945

K΍ ni͟m

Vӄ TRҰN ĈÈNH ĈҪU TIÊN

V¬O THӎ X BIÊN HÑA NG¬Y ĈÂU NĂM 1946(8)

(7) Kinh Oê Oj viên chӭc coi viӋc ÿo ÿҥc ruӝng ÿҩt, QKj cӱa (trҳc ÿӏa sѭ)

(1) TUtch trong Tұp san Hѭѫng Bѭӣi tháng 8-1985.

2.10 Page 20

▲back to top

NGUYӈN VĂN QUҦNG

TiӃng súng Nam Bӝ kháng chiӃn mà quân dân Sài Gòn tuyên chiӃn vӟi

giһc Pháp còn ÿang nә. ӡ ÿҩy vӓn vҽn hѭӣng ÿӝc lұp thiӃu hai ngàjr mӟi

tròn mӝt tháng. Nhѭng ӣ thӏ xã Biên Hòa quê tôi thì ÿѭӧc gҫn hai tháng (chӍ

thiӃu mӝt ngày) nên có sӵ chuҭn bӏ hѫn. Bӑn giһc tráo trӣ cǊng ÿã ÿӃn ÿây.

TiӃng súng kháng ÿӏch cӫa cҧ hai nѫi lҥi nhѭ ÿӗng thӡi nә lên. Quân Pháp và

bӑn ViӋt gian chѭa nhiӅu. Quân Anh và tay sai lùa cҧ bӑn Nhұt thua trұn

ÿang chӡ hӗi hѭѫng, ÿánh nóng ra thôn quê qU1nl thӏ xã. Bӑn này ÿông hѫn.

ThӃ là cuӝc thӱ lӱa bҳt ÿҫu! Chúng ÿã bӏ ÿә máu. Ĉoàn Thanh niên "Quang

Trung" chúng tôi gia nhұp hҫu hӃt vào Phân ÿӝi 4 . mӝt trong mҩy phân ÿӝi

giҧi phóng q'jân cӫa quұn Châu Thành (Biên Hòa). Thӏ (a B.ên Hòa nҵm

chung trong quұn này.

Ban chӍ huy Chi ÿӝi 10 Biên Hòa . Anh TáITI NghӋ (HuǤnh Văn Ngll.Ӌ)

là ChӍ huy trѭӣng . lҥi tính ra mӝt bài toán. CǊng xin khoanh trong góc ÿӝ ӣ

buәi khӣi ÿҫu lúc ÿó: "Phҧi ÿem sӭc mҥnh trҧ lӡi cho sӭc mҥnh". ThӃ là

quân ta tӯ tam tӭ hѭӟng qui tө vӅ chung quanh thӏ xã - cǊng "trùng tUng lӟp

lӟp" Có cҧ "ca-nông vanh”(2), "tӡ-rây ÿѫ"(3), "ÿuôi sӃt"(4), “moóc-chê"(5). Khí thӃ

thҩy thұt là ham hӃt sӭc. Tôi ÿѭӧc phân công ÿi trinh sát, dò ÿѭӡng ÿӇ dүn

quân vào trung tâm thӏ xã. Chҷng hiӇu sao cái nghӅ trinh sát có lҥi có sӭc

hҩp dүn tôi rҩt kǤ lҥ. Tôi mê nó còn chính vì Ban ChӍ huy Phân ÿӝi 4 tin cұy

và thѭѫng tôi nhiӅu lҳm: "Chú em mày là tai, là mҳt, là cái óc chӍ huy cӫa các

"qua”(9). Nhӳng chuyӃn ÿi này còn phҧi dùng cҧ cái mǊi ngӱi cho ra "mùi Tây"

ÿó. Thӏ xã tuәi thѫ ÿӕi vӟi tôi, ít quen bҵng cái núi Bӱu Long, ngôi trѭӡng

Bình Hòa và trѭӡng tӍnh ӣ trung tâm tѭ xã. Tôi ít ӣ giӳa thành phӕ. Nhѭng

khi lӋnh ra ÿi Nqm theo lӡi cӛ vǊ nhѭ thӃ ÿúng là sӵ sѭӟng nhҩt cӫa ÿӡi lính

bӝ binh.

Tôi phө trách Tә trinh sát gӗm hai bҥn nӳa: Lâm Hùng Vƭ và Khoa. Bӝ

óc, sӵ hiӇu biӃt vӅ thӏ xã và “tài năng" ba ngѭӡi ÿѭӧc bә sung cho nhau rҩt

(2) Ĉҥi bác 20 ly: (3) Trӑng liên 13,2 ly: (4) Trӑng liên 12,7 ly: (5) Súng cӕi.

(9) TiӃng ÿӏa phѭѫng, tӵ xѭng Punh vӟi nhӳng ngѭӡi Npm tuәi

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

hoàn thiӋn. Hai anh hҥn này gӕc chính là sinh ra và lӟn lên giӳa lòng thӏ xã.

Hѭӟng chính là Sӣ BIF, Ga xe lӱa, Ĉài Kӹ niӋm, Trѭӡng nӳ công nӳ hҥnh,

Sӣ Sen ÿҫm (10), dinh tӍnh trѭӣng, ÿã ÿѭӧc chúng tôi quan sát xong. Tә trinh

sát quay vӅ hѭӟng kho dҫu, ÿҫu cҫu Gánh... thì ÿөng ngay mӝt toán ÿӏch

phөc chһn. Bӑn này, ngѭӡi to béo, ÿӭa thì trҳng ÿӓ, ÿӓ nhѭ ÿҫu gà chӑi, ÿӭa

thì ÿen sì-ÿen hѫn cái nӗi nҩu cѫm cӫa má tôi, ÿҫu ÿӝi "bê-rê" bát, vai khoác

tiӇu liên! Chѭa bao giӡ "trӕng ngӵc" cӫa tôi lҥi nәi lên nhѭ trӕng hát bӝi, hình

dung có thӇ ngѭӡi trong [ym cǊng nghe thҩy ÿѭӧc! Và mҥch máu hai bên

thái dѭѫng cǊng vӛ nhӏp nghe bung bung. Có thӇ ÿӭa này nghe cҧ Fӫa ÿӭa

kia. Có mӝt ÿiӅu, không thӇ bӏ ÿӏch bҳt. Dù có chӃt vì ÿҥn ÿӏch bҳn theo cǊng

cӭ chҥy. Bӏ bҳt là ÿә bӇ hӃt... Phҧi thұt nhanh trí. Chúng tôi băng mӝt khúc

quanh nhanh nhҩt ÿӇ qua mӝt cӱa ngõ nhà dân. Hөp xuӕng dѭӟi mé rào

xѭѫng rӗng. Bӛng chӗm lên nhҧy vӑt qua nhѭ nhӳng con mӃn chҥy chӃt

trѭӟc ÿàn chó ÿang săn ÿuәi. Lao lách ÿӃn cuӕi xóm nhӓ. Băng nhanh qua

cuӕi ÿӗng ruӝng, ÿөng rҥch ҩp Thӏ. Nѭӟc ÿã ròng. Cùng ÿѭӡng rӗi chăng?

TiӃng súng Mix-ten nә rào rào qua ÿҫu, qua chân. Ĉӏch cӕ vây, cӕ ÿuәi, cӕ hò

hét! Nhѭng có lӁ do da chúng bӑc toàn mӥ lҥi mang cái bөng "ông ÿӏa" nên

không thӇ ÿuәi kӏp chúng tôi. May nhӡ gһp mӝt chӏ gánh hàng. Chӏ vӯa khoát

tay chӍ vào mӝt nhánh rҥch nhӓ, bҧo chúng tôi nhҧy xuӕng ÿó rӗi bò qua bên

kia bӡ. Ĉҵng ÿҫu rҥch ҩp Thӏ ÿã xuҩt hiӋn mӝt toán giһc thӭ hai. Kia kӍa!

Chúng tôi "phӕc” xuӕng rҥch nhѭ ba con Ӄch. Trӡi ѫi! Bùn ngұp lún quá

bөng. Cӵa quұy gҫn bҩt lӵc, nhѭng phҧi cӕ trѭӡn vào bӡ bên kia. Leo lên

thұt nhanh, băng vào mӝt ÿám mía, mӣ nѭӟc rút (loҥi 10 giây rѭӥi trên 100

mét) rӗi tӟi Cҫu Lӟn. Ĉây là ÿҫu ÿѭӡng vӅ Tân Mai - nѫi ÿһt Sӣ ChӍ huy

Phân ÿӝi (Tân Mai có xí nghiӋp gӛ và giҩy bây giӡ). Chѭa bao giӡ chúng tôi

lҥi chҥy nhanh ÿӃn thӃ! Và cǊng chѭa bao giӡ chúng tôi ÿã phҧi thӣ vӯa

bҵng mǊi, bҵng miӋng, bҵng mҳt, bҵng tai và hình nhѭ tóc cǊng thӣ nhѭ vұy.

Bӑn ÿӏch ÿiên tiӃt, bҳn nhѭ xay lúa. Chúng ÿӕt luôn ÿám mía, sөc sҥo nhѭ

tìm ӣ tӯng gӕc cӓ xem ViӋt Minh còn trӕn chӛ nào!

(10) Sӣ Sen ÿҫm: HiӃn Binh

3.2 Page 22

▲back to top

Bây giӡ thì chúng tôi mӟi nhìn rõ lҥi khuôn mһt cӫa nhau, ÿӅu bê bӃt

nhӳng bùn, và mӟi buông ra ÿѭӧc tiӃng cѭӡi nhҽ nhõm ÿҫu tiên! Rҩt khoái!

Ghé qua lò bánh tráng, mua mӛi ÿӭa năm cái, vӯa ÿi vӯa nhai. Lҥi tiӃp bӏ ba

chiӃc xe "bù lu" (bӑc thép) tӯ hѭӟng nhà máy cѭa ÿӏnh chҥy ra chһn ÿҫu.

Chúng tôi chuyӇn sang vӯa chҥy vӯa nhai...

… Ĉúng kӃ hoҥch, ÿêm mӗng 1 rҥng mӗng 2 tháng giêng năm 1946 nә

súng. Cánh quân do chúng tôi dүn ÿѭӡng, ÿi ÿúng nҿo, vào ÿúng vӏ trí. TiӃn

quân nhѭ "bao chiӃn sƭ anh hùng”,... "vung gѭѫm ra sa trѭӡng... dѭӟi nhӳng

làn ÿҥn vҥch ÿѭӡng, ÿҥn lӱa ÿҥn chéo dӑc ngang. Khҳp bҫu trӡi thӏ xã nhѭ

sôi lên ùng өc pha lүn sҩm sét. Lӱa cháy sáng rӵc. Súng nә rӅn trӡi. Lӵu

ÿҥn ÿӋm theo nә ùng ình nhѭ pháo ÿҥi. Nhӳng nѫi ta ÿӏnh ÿӃn, ÿӅu ÿӃn

ÿѭӧc - trӯ mӝt sӕ hҫm nhà cӕ thӫ cӫa bӑn ÿӏch. Ta kiӇm soát gҫn hӃt thӏ xã.

Gҫn sáng, quân ta rút vӅ. Khói ÿen còn dӵng cӝt giӳa lòng thӏ xã. TiӃng súng

còn lác ÿác nә. Mӝt ÿám tù binh ViӋt gian ÿѭӧc trói dҫn lӃch thӃch ÿi theo

ÿoàn quân. Chúng tôi ÿi vӯa hăng hái bình luұn. MӋt thì có mӋt nhѭng rҩt

vui.

Bӑn ÿӏch bӏ choáng váng. Sӭc mҥnh ÿѭӧc ÿem ra trҧ lӡi. Vӯa báo hiӋu

vӟi chúng rҵng "ăn tѭѫi nuӕt sӕng" xӭ này và lҫn này không phҧi dӉ. Phҧi

chăng ÿây cǊng là mӝt lҫn tұp dѭӧt buәi ÿҫu vӅ cách phân tán và tұp trung

ÿánh lӟn cӫa Chi ÿӝi 10 Biên Hòa. Nên nhӡ vұy, chӍ hѫn mӝt năm sau, Chi

ÿӝi liên tiӃp lұp nên nhӳng kǤ công vang dӝi nhѭ ӣ Trҧng Táo - Gia Huynh, ӣ

Bҧo Chánh, Bàu Cá bҵng nhӳng trұn ÿánh thҳng xe lӱa - ÿúng là "nҭy lӱa".

ĈӇ rӗi cuӕi năm ÿó, nhân kӹ niӋm lҫn thӭ nhҩt cuӝc kháng chiӃn toàn quӕc,

Chi ÿӝi lҥi tұp trung ÿánh giao thông lӟn tҥi Ĉӗng Xoài - trên quӕc lӝ 14, diӋt

mӝt ÿoàn xe ÿӏch khá ÿông vұn chuyӇn lên Buôn Mê Thuӝt. Và ÿҫu năm sau,

lҥi thҳng luôn mӝt trұn ӣ Là Ngà rҩt lӯng lүy.

Trұn ÿánh vào thӏ xã Biên Hòa ÿêm 1 rҥng 2-1-1946 là trұn ÿӝt phá ÿҫu

tiên cӫa VӋ Quӕc Ĉoàn tӍnh Biên Hòa ÿánh vào mӝt ÿô thӏ ӣ Nam Bӝ khi thӵc

3.3 Page 23

▲back to top

dân Pháp trӣ lҥi xâm lѭӧc nѭӟc ta lҫn thӭ hai. Tuy quân ta chѭa chiӃm giӳ

ÿѭӧc mөc tiêu nào nhѭng ÿã gây tiӃng vang lӟn và có ý nghƭa rҩt quan

trӑng, ÿұp tan luұn ÿiӋu tuyên truyӅn cӫa bӑn thӵc dân rêu rao là "ÿã bình

ÿӏnh xong Nam KǤ".

TiӃng súng Biên Hòa ÿã cә vǊ tinh thҫn kháng chiӃn cӫa nhân dân Sài

Gòn và các tӍnh Ĉông Nam Bӝ, kêu gӑi và tұp hӧp ngay càng ÿông ÿҧo các

tҫng lӟp nhân dân yêu nѭӟc tӯ các nѫi vӅ Biên Hòa, vӅ chiӃn khu Ĉ tham

gia lӵc lѭӧng kháng chiӃn chӕng Pháp.

NHӞ LҤI TRҰN LA NG¬ (11)

NguyӉn Văn Lung

Mӝt ngày cuӕi năm 1982, ÿӗng chí Lѭѫng Văn Nho, Phó tѭ lӋnh Quân

khu 7 báo tin tӍnh Ĉӗng Nai ÿó xӃp hҥng trұn phөc kích Là Ngà ngày 1-3-

1948 cӫa chi ÿӝi 10 giҧi phóng quân do tôi chӍ huy, dӵ ÿӏnh dӵng mӝt bia ÿài

chiӃn thҳng tҥi nѫi diӉn ra trұn ÿánh. Tôi ÿã cùng ÿӗng chí Nho và các ÿӗng

chí lãnh ÿҥo cӫa tӍnh khҧo sát lҥi trұn ÿӏa cǊ, chӑn vӏ trí dӵng ÿài. Tҩt cҧ nhҩt

trí nhanh, chӑn ÿӗi Trung tâm trên ÿѭӡng 20, nѫi ÿһt sӣ chӍ huy trұn ÿánh,

vӯa là ngӑn ÿӗi bӅ thӃ cao nhҩt vùng, bӕn phía nhìn vӅ ÿӅu thҩy rõ.

Tӯ trұn ÿánh, ÿã 35 năm trôi qua, bao ÿәi thay kǤ diӋu. Trұn ÿӏa hӗi ÿó

trên qumng ÿѭӡng dài gҫn 15 km tӯ cҫu Là Ngà ÿӃn Ĉӏnh Quán chӍ rӯng là

rӯng. Dân bӏ gom hӃt vào các khu tұp trung, không còn mӝt bóng nhà. Nay

thì hai bên ÿѭӡng, vѭӡn tѭӧc, ruӝng rүy bҥt ngàn, sum suê cây trái, xen vào

san sát nhà dân, trө sӣ cѫ quan, trѭӡng hӑc, trҥm xá, nhà hӝ sinh, nhiӅu nhà

ÿã lӧp ngói ÿӓ tѭѫi trông vui mҳt biӃt bao. Bên cҫu Là 1Jj, trên nӅn bót cǊ

ÿang mӑc lên nhà máy ÿѭӡng hiӋn ÿҥi, công suҩt lӟn.

Trên ÿѭӡng vӅ, kӹ niӋm trұn ÿánh diӉn ra trong tâm trí tôi chҫm chұm

nhѭ mӝt cuӕn phim. Trong cuӝc chiӃn ÿҩu 30 năm qua cӫa quân và dân ta,

trұn Là Ngà chӍ là mӝt trұn nhӓ, nhѭng vӟi tӍnh Biên Hòa ӣ thӡi ÿiӇm 1948

(11)TUtch trong cuӕn "Mùa thu rӗi, ngày hăm ba" NXB Chính trӏ Quӕc gia Hà Nӝi - 1996 - Tұp II. Ĉӗng FKt

Lung, nguyên chi ÿӝi phó chi ÿӝi 10, chӍ huy trұn ÿánh.

3.4 Page 24

▲back to top

ÿánh dҩu mӝt bѭӟc trѭӣng thành cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang, góp mӝt viên gҥch

vào viӋc xây nên tѭӧng ÿài vinh quang chung cӫa Tә quӕc.

ChiӃn sƭ Là Ngà nay ai còn, ai mҩt? Trѭӟc hӃt là anh Tám NghӋ ngѭӡi

anh cҧ cӫa chi ÿӝi 10 ÿang yên nghӍ ӣ quê hѭѫng, giӳa lòng chiӃn khu Ĉ yêu

dҩu, bên dòng sông Ĉӗng Nai xanh mát. Anh Ĉinh Quang ân, anh Hoàng

Minh Chánh và bao ÿӗng chí khác nay không còn nӳa. Tôi tӵ nhӫ vӟi lòng

mình có trách nhiӋm vӟi các ÿӗng chí ÿã ra ÿi làm sӕng lҥi trұn ÿánh bҵng

nhӟ lҥi và kӇ lҥi ngѭӡi thұt, viӋc thұt cӫa nó.

Thu Ĉông 1947, ÿӏch thҩt bҥi nһng trong cuӝc tҩn công lên ViӋt Bҳc.

Nhӳng chiӃn thҳng vang dӝi cӫa quân và dân ta, nhҩt là chiӃn thҳng sông

Lô, cә vǊ chiӃn trѭӡng miӅn Nam rҩt lӟn. Ӣ Nam Bӝ, ÿӏch bӏ ÿӝng chuyӇn tӯ

tҩn công vào các căn cӭ ta sang bình ÿӏnh vùng tҥm chiӃm. Mӝt thӡi gian

sau khi ÿѭa Bҧo Ĉҥi vӅ làm "quӕc trѭӣng”, ÿӏch huênh hoang ÿã bình ÿӏnh

xong Nam bӝ, ViӋt Minh bӏ tiêu diӋt gҫn hӃt, còn chăng chӍ là "ÿám giһc cӓ"

trӕn chui trӕn nhӫi trong rӯng sâu, thiӃu vǊ khí ÿҥn ÿѭӧc, ăn ÿói, mһc tình,

ӕm tong teo, năm - bҧy ngѭӡi ÿeo mӝt cành ÿu ÿӫ không gãy. Nhân dân

không tin, nhѭng ÿӏch nói ÿi nói lҥi mãi cǊng có ngѭӡi bán tín bán nghi. Ĉӕi

vӟi quân ÿӝi chúng, chúng còn xuyên tҥc ViӋt Minh rҩt tàn ác, ÿã gһp thì phҧi

ÿánh ÿӃn cùng, ÿҫu hàng hay bӏ bҳt là cҫm cái chӃt trong tay.

Ĉѭӧc ÿѫn vӏ Quân Báo báo cáo: Pháp sӁ mӣ mӝt cuӝc hӑp quân chính

vӟi chính quyӅn bù nhìn Bҧo Ĉҥi ӣ Ĉà Lҥt vào cuӕi tháng 2 hoһc ÿҫu tháng 3

năm 1948. Các quan chӭc cҧ Pháp và bù nhìn ÿӅu ÿi công-voa tӯ Sài Gòn

theo ÿѭӡng 20 lên Ĉà Lҥt tham dӵ cuӝc hӑp.

Sau khi thҧo luұn sôi nәi, cân nhҳc nhiӅu mһt, cuӝc hӑp liên tӏch giӳa

Ĉҧng ӫy và Ban ChӍ huy Chi ÿӝi ÿã hҥ quyӃt tâm phөc kích ÿoàn công-voa

ÿӏch trên ÿѭӡng 20, ÿoҥn tӯ Là Ngà ÿӃn Ĉӏnh Quán. QuyӃt tâm ÿѭӧc TӍnh ӫy

Biên Hòa chҩp thuұn. Ĉӗng chí Tám NghӋ, Chi ÿӝi trѭӣng ÿѭӧc ÿӅ bҥt lên

làm Khu bӝ phó. Tôi ÿѭӧc phân công chӍ ÿҥo viӋc chuҭn bӏ. Vҩn ÿӅ gҥo là

hóc búa nhҩt, dù chiӃn sƭ ta chӍ háo hӭc ÿѭӧc ÿi chiӃn ÿҩu, không ÿòi hӓi gì

ngoài gҥo, muӕi vӟi rau rӯng. Trұn ÿánh huy ÿӝng ÿӃn cҧ 1.000 ngѭӡi kéo

3.5 Page 25

▲back to top

dài tӯ 7 ÿӃn 10 ngày. Công sӭc bӓ ra quá lӟn không lӁ không có gҥo ÿành

bӓ dӣ trұn ÿánh Gҥo tӯ chiӃn khu Ĉ ÿѭa lên quá xa và dӉ bӏ lӝ. Mà ӣ Xuân

Lӝc thì nhân dân bӏ ÿӏch càn quét liên miên, sҧn xuҩt không ÿӫ ăn, làm sao

mà ÿóng góp. Nhѭng Ban ChӍ huy ÿҥi ÿӝi B hoҥt ÿӝng tҥi ÿӏa phѭѫng và các

ÿӗng chí huyӋn ÿӝi Xuân Lӝc ÿã quҧ quyӃt làm ÿѭӧc. Dù bӏ ÿӏch kiӇm soát

gҳt gao nhѭng nhân dân vүn hѭӟng vӅ kháng chiӃn, ÿӗng bào các dân tӝc,

công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su tìm mӑi cách ӫng hӝ, mua giùm, bí mұt

chuyӇn ra căn cӭ, dҫn dҫn ÿѭӧc 7 tҩn gҥo, ÿӫ phөc vө trұn ÿánh.

KӃ hoҥch là ngày 1-3-1948 sӁ tiӃn hành trұn ÿánh. LӋnh cӫa Ban chӍ

huy Chi ÿӝi và cǊng là Ban chӍ huy trұn ÿánh giao các ÿѫn vӏ tham gia chiӃn

ÿҩu phҧi có mһt ÿҫy ÿӫ tҥi vӏ trí tұp kӃt ngày 28-2-1948, không ÿѭӧc sӟm

hѫn hoһc trӉ hѫn. Ĉӗng chí Tám NghӋ, Chi ÿӝi trѭӣng ÿã lên Khu. Tôi - Chi

cөc phó ÿѭӧc phân công phө trách chӍ huy tác chiӃn, ÿӗng chí Võ Cѭѫng,

chính trӏ viên, ÿӗng chí Ĉào Văn Quang, Chi ÿӝi phó, phө trách quҧn trӏ.

Nhӳng trұn ÿánh các ÿѫn vӏ ÿӅu tұp trung vӅ căn cӭ và hành quân

chung ÿӃn trұn ÿӏa. Lҫn này nhҵm giӳ bí mұt tuyӋt ÿӕi tӯng ÿѫn vӏ ÿӃn mӝt vӏ

trí có liên lҥc cӫa chi ÿӝi dүn ÿӃn khu tұp kӃt. Trӯ cҩp ÿҥi ÿӝi, tӯ trung ÿӝi

ÿӃn chiӃn sƭ chѭa ÿѭӧc phә biӃn ÿӏa ÿiӇm sӁ diӉn ra trұn ÿánh.

KӃ hoҥch giӳ bí mұt ÿѭӧc các ÿѫn vӏ chҩp hành rҩt nghiêm. Nhѭng

mӝt sӵ viӋc khá bҩt ngӡ và lý thú. Ӣ chiӃn trѭӡng Xuân Lӝc, ÿҥi ÿӝi B do

ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân, chӍ huy thѭӡng hoҥt ÿӝng chung vӟi trung ÿӝi

Quӕc vӋ ÿӝi (công an). Tҩt cҧ các trұn ÿánh lӟn - nhӓ, hai ÿѫn vӏ ÿӅu phӕi

hӧp vӟi nhau, tҥo mӕi quan hӋ gҳn bó, tin cұy lүn nhau. Do kӹ luұt giӳ bí

mұt, khi nhұn lӋnh hành quân, hai trung ÿӝi cӫa ÿҥi ÿӝi B không dám cho

trung ÿӝi Quӕc vӋ ÿӝi biӃt mà cҳt rӯng ÿi lén lӕi sau. Khi hay tin, trung ÿӝi

Quӕc vӋ lұp tӭc cҩp tӕc hành quân ÿuәi theo bҳt kӏp, trách móc và năn nӍ

ÿӗng chí Ân cho cùng ÿi ÿánh, tuy không biӃt ÿánh gì, ӣ ÿâu! Ĉӗng chí Ân

kҽt vào cái thӃ: cho bҥn ÿi theo thì vi phҥm kӹ luұt, không cho ÿi thì phҧi nói

rõ lý do cǊng vi phҥm kӹ luұt, cuӕi cùng phҧi cho ÿѫn vӏ bҥn ÿi theo nhѭng

3.6 Page 26

▲back to top

quҧn lý chһt, ém luôn không báo cáo vӟi Ban chӍ huy Chi ÿӝi. Trұn ÿánh

thҳng lӧi, ÿӗng chí mӟi báo cáo và xin nhұn kӹ luұt, Ban chӍ huy ÿã bӓ qua.

ChiӅu 29-2-1948, bӝ ÿӝi mӟi ÿѭӧc phә biӃn kӃ hoҥch trұn ÿánh nhѭng

vүn giӳ bí mұt ÿӏa ÿiӇm. Chính trӏ viên Chi ÿӝi nhҩn mҥnh cho cán bӝ, chiӃn

sƭ noi gѭѫng quân và dân ViӋt Bҳc, trұn này quyӃt giành cҧ thҳng lӧi quân

sӵ và chính trӏ, chҩp hành nghiêm chánh sách ÿӕi vӟi nhân dân ÿô thӏ, vӟi tù

binh.

Anh em không lo lҳm vӅ ăn mà rҩt lo vӅ uӕng, vì mùa này trӡi nҳng gҳt,

ngoài nѭӟc sông Ĉӗng Nai, cҧ vùng không còn mӝt giӑt nѭӟc. Mӛi ngѭӡi ÿã

chuҭn bӏ cҧ mӝt ӕng bѭѫng ÿӵng nѭӟc, mһt khác, Chi ÿӝi ÿã có kӃ hoҥch

cho cҩp dѭӥng tiӃp tӃ nѭӟc tӯ sông vӅ.

Trӡi sáng, ÿӭng trong rӯng nhìn ra thҩy mһt ÿѭӡng rҧi nhӵa bóng

loáng, nhҹn lì, ai nҩy ÿӅu tҩm tҳc khen ÿѭӡng làm tӕt quá, nhѭng ÿӃn lúc

chôn mìn mӟi thҩm thía: mһt ÿѭӡng càng tӕt, càng khó QJөy trang. NӃu ÿӏch

phát hiӋn có dҩu chôn mìn chúng sӁ không dҩn thân vào trұn ÿӏa thì toàn bӝ

kӃ hoҥch cӫa ta sӁ tan thành mây khói. Bàn ÿi bàn lҥi, làm cách này cách

khác, dҩu vӃt trái và dây mìn cӭ lӗ lӝ. Mӑi ngѭӡi nhìn nhau tѭӣng nhѭ bӃ

tҳc. Bӛng mӝt ÿӗng chí kêu lên: "Này các bҥn! Xem con thú nào ăn gì thѭӡng

hay vung vҧi trên mһt ÿѭӡng ChӍ có voi rӯng ӣ vùng này thѭӡng ÿi tӯng ÿàn

phóng uӃ ra ÿây ÿó. Sáng kiӃn vөt ÿӃn vӟi các chiӃn sƭ, rӗi cùng nhau ÿi nhһt

phân voi ÿӇ QJөy trang nѫi chôn mìn là chҳc ăn nhҩt, vì quen mҳt ÿӏch nhҩt,

ÿӏch sӁ không ngӡ ÿӃn.

Trong khi các chiӃn sƭ ӣ trұn ÿӏa phөc kích chính tҥi ÿѭӡng 20 làm

công tác chuҭn bӏ chiӃn ÿҩu, thì ӣ miӋt ÿѭӡng sӕ 1 (Hӕ Nai ÿi Trҧng Bom)

cách trұn ÿӏa chính 50-60 km và Trҧng Bom - Dҫu Giây cách 40-50 km, mӝt

trung ÿӝi cӫa ÿҥi ÿӝi B cùng vӟi du kích tұp trung và du kích xã thuӝc hai

huyӋn Vƭnh Cӱu và Xuân Lӝc phá ÿѭӡng, chһt cây chuҭn bӏ ÿánh tӍa quҩy rӕi

làm cho ÿoàn xe phҧi ÿӃn Là Ngà chұm tӯ 2 ÿӃn 3 giӡ và bӏ mӋt mӓi, giҧm

sӭc chiӃn ÿҩu.

3.7 Page 27

▲back to top

Ngày 1 tháng 3 năm 1948. Tӯng giây phút trôi ÿi trong niӅm thҩp thӓm

ÿӧi chӡ. Mһt trӡi ngày mӝt lên cao, không khí mӛi lúc càng thêm hҫm hұp

nóng. Ngѭӡi này, ngѭӡi nӑ chӕc chӕc lҥi hӓi nhau mҩy giӡ rӗi?. Thӡi gian

trôi ÿi sao mà chұm thӃ! 12 giӡ, rӗi 13 giӡ chiӅu rӗi vүn chѭa có tin ÿoàn xe

ÿӏch ÿӃn. 14 giӡ, máy bay trinh sát cǊng biӋt dҥng. Hay mһt trұn phө ÿã làm

quá, ÿӏch hoҧng sӧ quay vӅ Biên Hòa rӗi! Riêng tôi, tôi tin mһt trұn phө hoàn

thành kӃ hoҥch, và cӱ cán bӝ ÿӃn tӯng chiӃn sƭ nhҳc nhӣ, ÿӝng viên kiên trì

chӡ ÿӧi. Anh em càng sӕt ruӝt càng khát tӧn. Bao nhiêu nѭӟc dӵ trӳ ÿã

uӕng sҥch. Khát! Khát khô cә, khát ghê gӟm. Bӛng tin mӯng lan nhanh: các

ÿӗng chí cҩp dѭӥng ÿã băng ÿѭӡng xa, nҳng gҳt rӗi luӗn rӯng vҩt vҧ khiêng

nѭӟc hàng mѭӡi mҩy cây sӕ tӯ sông vӅ tiӃp tӃ. Ngөm nѭӟc mát lòng mát dҥ

và cǊng mát cҧ tình nghƭa ÿӗng ÿӝi làm cho anh em yên tâm chӡ ÿӧi và sҹn

sàng lao vào ÿӏch.

Lӡi khai cӫa tên trung úy Giép-phӡ-rây (Joeffrey), chӍ huy ÿҥi ÿӝi bҧo

vӋ ÿoàn xe khi bӏ bҳt làm tù binh ÿã nói lên công tích cӫa mһt trұn phө: "Ngày

1-3-1948, 6 giӡ sáng, ÿoàn xe Sài Gòn - Ĉà Lҥt gӗm 69 chiӃc trong ÿó mӝt

sӕ xe "dӏp" chӣ nhiӅu sƭ quan cao cҩp, 5 xe ca chӣ mӝt sӕ vӏ có tên tuәi trong

giӟi tѭ sҧn bҧn xӭ và Pháp lên Ĉà Lҥt nghӍ mát, tránh cái nóng gҳt ӣ Sài

Gòn. Vӧ và con gái nhӓ cӫa tôi cǊng tháp tùng ÿi Ĉà Lҥt. Trӡi ÿҽp, mӑi ngѭӡi

có cҧm giác ÿang làm mӝt cuӝc du lӏch thú vӏ. Tӯ Sài Gòn ÿӃn Biên Hòa,

ÿoàn xe ÿi thong dong. Nhѭng tӯ Hӕ Nai trӣ ÿi lҳm chuyӋn rҳc rӕi. Chӛ thì du

kích phá ÿѭӡng, chӛ thì chһt cây ngã xuӕng ÿѭӡng, chӛ thì chӍ có mӝt cái hӕ

con con phӫ lá cây, công binh phҧi xuӕng cҳt cây dӑn cây, dò mìn. Dӑn xong

ÿoҥn này, ÿi vài trăm mét lҥi phҧi dӑn tiӃp. ChӍ nhҧy xuӕng trèo lên xe nhiӅu

lҫn cǊng ÿӫ mӋt nhoài, huӕng chi nҳng gҳt mӗ hôi càng nhӉ nhҥi. TӋ hҥi hѫn,

thӍnh thoҧng du kích bҳn mҩy loҥt rӗi biӃn mҩt. Binh lính bҳt ÿҫu có ngѭӡi bӏ

thѭѫng, ngѭӡi chӃt. Quá 12 giӡ, ÿoàn xe mӟi rӁ sang ÿѭӡng 20. ĈӃn 14 giӡ

20 phút, ÿoàn xe mӟi tӟi Là Ngà. Tôi cho ÿoàn xe dӯng lҥi. Vì xӃp bót báo

cáo tình hình không có gì lҥ nhѭng trѭӟc ÿó hai ngày, phía sông Ĉӗng Nai có

nhiӅu ngӑn núi khói bӕc lên. Lo lҳng, tôi gӑi ÿiӋn báo cáo vӟi ÿҥi tá Ta-lét, chӍ

3.8 Page 28

▲back to top

huy khu vӵc Ĉӗng Nai Thѭӧng, ÿӅ nghӏ cho thêm quân hӝ tӕng hoһc nghӍ lҥi

Là Ngà, sáng mai ÿi tiӃp. Ĉҥi tá Ta-lét trҧ lӡi dӭt khoát: "Không ÿѭӧc. Phҧi ÿi

ngay, vì ÿây là khu vӵc ÿã ÿӏnh rӗi. NӃu có du kích chҷng qua cǊng nhѭ buәi

sáng. NghӍ ÿêm ӣ Là Ngà còn rҳc rӕi gҩp bӝi". Tôi gһng xin quân tӯ Lâm

Ĉӗng xuӕng ÿón, ÿҥi tá Ta-lét phát cáu ra lӏnh vҳn tҳt: "Ĉi ngay, vӯa ÿi, vӯa

bҳn mҥnh vào hai bên ÿѭӡng xua ÿuәi du kích".

Qua lӡi khai trên, chúng tôi càng thҩy rõ tҥi sao ÿoàn xe ÿӏch ÿӃn chұm

và nә súng bӯa bãi làm cho anh em lo lҳng, tuy Ban chӍ huy vүn bình tƭnh

lӋnh các mһt trұn giӳ bí mұt ÿӃn cùng, không ÿѭӧc tӵ ÿӝng nә súng.

ThӃ rӗi phía trұn ÿӏa A rӅn lên mҩy tiӃng nә nhѭ sҩm kèm theo tiӃng

súng nhѭ giông nhѭ bão. Chúng tôi thӣ phào nhҽ nhõm. ThӃ là trұn ÿánh ÿã

bҳt ÿҫu. ChiӃc thiӃt giáp ÿi ÿҫu bӏ mìn hҩt bәng khӓi mһt ÿҩt, ÿang ÿà lao

thêm mѭѫi mét mӟi bӕc cháy nҵm bҽp gí, chҳn ngang ÿѭӡng. Lúc ÿó là 15

giӡ 12 phút. Ĉҥi liên, trung trên, lӵu ÿҥn nә, lӵu ÿҥn cháy chai xăng kíp ÿã

làm cháy ngay nhӳng phút ÿҫu cҧ chөc xe ÿӏch.

Ĉoàn xe ÿӏch vұt vã, lӗng lӝn, quҵn quҥi, cái quay ngang cái lұt ngӱa.

Quân ta hò reo vang dұy, ào ҥt xung phong. Xác ÿӏnh ngәn ngang trên xe,

dѭӟi ÿѭӡng.

Trong sӕ ÿӏch chӃt có nhiӅu sƭ quan: ÿҥi tá Ĉӡ-sê-ri-nhê (De Sérigné)

chӍ huy bán lӳ ÿoàn lê dѭѫng sӕ 13 xác vҳt ngang qua xe dtp nhѭ con bò

mӝng. Ta thu chiӃc cһp tài liӋu, trong ÿó có danh sách 25 sƭ quan chӍ huy,

tham mѭu và hұu cҫn ÿi trên xe lên dӵ hӝi nghӏ ӣ Ĉà Lҥt, ÿҥi tá Pa-ru-ít, phó

tham mѭu trѭӣng thӭ nhҩt quân ÿӝi Pháp ӣ miӅn Nam Ĉông Dѭѫng, thiӃu tá

chӍ huy phân khu quân sӵ +yc Môn, ÿҥi úy Giăng Cu-vѫ-rѫ...

15 giӡ 57 phút, trұn ÿánh kӃt thúc. Quҧng trѭӡng ngót chөc km khói

lӱa ngҩt trӡi, chӕc chӕc lҥi gҫm lên tiӃng nә dӳ dӝi, ÿҥn, phuy xăng nә, bánh

xe nә.

Quân ta hoàn toàn làm chӫ trұn ÿӏa. Do bên ta ít ngѭӡi bӏ thѭѫng lӋnh

cho Quân y các mһt trұn ÿӃn băng bó, chăm sóc sӕ hành khách ÿi theo và

binh lính ÿӏch.

3.9 Page 29

▲back to top

Ĉӕi vӟi binh lính ÿӏch bӏ thѭѫng và nhӳng hành khách lӟn tuәi, trҿ em

không ÿi xa ÿѭӧc, khoҧng 50 ngѭӡi, ta chӫ trѭѫng giҧi thích chính sách cӫa

kháng chiӃn và phóng thích ngay tҥi chӛ, nhҳn hӑ vӅ báo cho bà con Sài Gòn

biӃt rҵng còn 220 ngѭӡi gӗm hành khách và binh lính bӏ bҳt cǊng sӁ ÿѭӧc

trӣ vӅ hӃt. Mҩy chөc ngѭӡi này mӟi gһp bӝ ÿӝi ta còn hoang mang khiӃp sӧ,

chѭa nói vӟi nhau ÿѭӧc mҩy lӡi, nhѭng qua thái ÿӝ cӫa chiӃn sƭ ta và ÿѭӧc

tin cho vӅ, hӑ hӃt sӭc mӯng vui và khi chia tay thұt cҧm ÿӝng. Mӝt "bà

phѭӟc" khi chiӃn trѭӡng còn vang tiӃng súng, ÿã hӕt hoҧng chҥy ngã túi bөi,

rúc ÿҫu xuӕng ÿҩt kêu lên: "Xin Chúa cӭu vӟt con khӓi tay kҿ dӳ". Lúc chӏ

cӭu thѭѫng cӫa ta ÿӃn an ӫi, cho uӕng nѭӟc và dҳt ÿӃn chӛ ҭn nҩp, bà ta

còn nhҳm nghiӅn hai mҳt không nhìn "quân cӝng sҧn". ThӃ mà giӡ ÿây, bà

tháo chuӛi dây ÿeo Thánh giá choàng lên cә Trung ÿӝi trѭӣng Lê Ngӑc Sinh,

rӗi chҳp tay lҭm nhҭm: "Xin Chúa ban phѭӟc lành cho chiӃn sƭ ViӋt Nam".

Mҩy cô nӳ sinh trѭӡng "Bӗ câu trҳng" Ĉà Lҥt, ban chiӅu sӧ, khóc không ra

tiӃng, cӭ líu ríu quanh bà phѭӟc, bây giӡ lҥi quyӃn luyӃn không muӕn rӡi

nhӳng chiӃn sƭ cách mҥng "ÿánh ÿӏch thì dӳ nhѭ cӑp, mà ÿӕi xӭ vӟi dân lҥi

hiӅn nhѭ ÿҩt".

Trong sӕ ÿӏch bӏ thѭѫng, có viên trung úy Giép-phӡ-rây (Joeffrey), chӍ

huy ÿoàn xe bӏ trúng dҥn gãy chân không ÿi ÿѭӧc ÿáng lӁ ÿѭӧc phóng thích

ngay cùng tӕp ÿҫu, nhѭng vӧ anh ta khóc lóc khҭn khoҧn quá. Sau khi bàn

bҥc cân nhҳc kӻ, Ban chӍ huy Chi ÿӝi quyӃt ÿӏnh cho khiêng vӅ cùng vӧ và

con anh ta, chăm sóc chӳa lành vӃt thѭѫng rӗi thҧ vӅ sӁ tác ÿӝng sâu sҳc

ÿӃn hàng ngǊ quân ÿӝi Pháp.

Anh em phҧi vҩt vҧ dìu dҳt ÿӃn sáng mӟi ÿѭa ÿѭӧc hành khách và tù

hàng binh vӅ ÿӃn khu tұp kӃt. Hӑ ÿѭӧc phân vӅ sinh hoҥt ăn uӕng vӟi các

trung ÿӝi. Chúng tôi ÿi mӝt vòng, ÿâu ÿâu cǊng thҩy không khí ÿã cӣi mӣ thұt

sӵ. NhiӅu bà, nhiӅu cô ngӗi hoһc nҵm trên võng cӫa chiӃn sƭ, cѭӡi nói rҩt

thoҧi mái. ĈӃn bӳa ăn, hӑ vui vҿ nhұn và ăn ngon lành khҭu phҫn mӝt vҳt

cѫm vӟi mӝt miӃng cá khô nѭӟng. Ĉһc biӋt, nhóm thanh niên Sài Gòn ÿi

chѫi Ĉà Lҥt "không may gһp bӳa hӃt hӗn", giӡ lҥi cҧm thҩy may mҳn ÿѭӧc

3.10 Page 30

▲back to top

sӕng mӝt ngày "cҳm trҥi" ӣ bѭng biӅn. Hӑ tӓ ra tích cӵc tìm hiӇu cuӝc kháng

chiӃn và ÿӡi sӕng cӫa chiӃn sƭ. Nghe mӝt cán bӝ nói kháng chiӃn còn dài,

ÿӡi sӕng bӝ ÿӝi còn gian khә, mӝt nӳ thanh niên nhanh miӋng tiӃp: “&ic anh

gian khә mà hiên ngang”. Có cô còn gһp bҥn cǊ "xӃp bút nghiên lên ÿѭӡng

chiӃn ÿҩu" tӯ ngày quân Pháp khӣi hҩn nay thҩy bҥn rҳn rӓi, già dһn mà rҩt

tình cҧm, ngӓ ý xin ӣ lҥi chiӃn ÿҩu.

Có mӝt giio sѭ ngѭӡi Pháp tên Hoa-rô , có con là trung úy Hoa-rô,

trѭӣng phòng thù Phân khu Xuân Lӝc và mӝt nhà báo Pháp tên Ra-un-sen

suӕt ngjy ngӗi trҫm ngâm, nhѭng sau mӝt ngày sӕng vӟi bӝ ÿӝi ta, khi ÿѭӧc

cho trӣ vӅ, giáo sѭ Hoa-rô ÿã bӝc lӝ suy nghƭ cӫa mình trѭӟc ÿӗng chí Võ

Cѭѫng và tôi "Nhӳng ÿiӅu tai nghe mҳt thҩy ÿѭa chúng tôi tӯ ngҥc nhiên này

ÿӃn ngҥc nhiên khác, hoàn toàn trái ngѭӧc vӟi nhӳng gì tôi biӃt trѭӟc ÿây

qua tuyên truyӅn chính thӭc cӫa Chính phӫ Pháp. Là giáo sѭ sӱ hӑc, tôi hiӇu

chính nghƭa thuӝc vӅ các bҥn, các bҥn nhҩt ÿӏnh thҳng. Tӯ thâm tâm, chúc

các bҥn sӟm thành công". Mӝt bà trung niên ngѭӡi ViӋt ăn mһc sang trӑng

tay dҳt ÿӭa con gái trҥc 20 tuәi khá xinh, tay xách va li nói: "Không biӃt các

ông giáo Gөc sao mà chiӃn sƭ nào nhѭ chiӃn sƭ nҩy tӯ cӱ chӍ, lӡi nói ÿӃn

cách ÿi ÿӭng ÿӅu lӉ ÿӝ khiêm tӕn, dӉ thѭѫng. Cám ѫn anh em bӝ ÿӝi cách

mҥng". Viên Trung tѭӟng Giép-phӡ-rây (Joeffrey) ÿѭӧc ta kӃt hӧp Ĉông-tây

y bó cho liӅn xѭѫng ÿã tiӃt lӝ: ӣ Quân y viӋn Pháp, bӏ gãy xѭѫng nhѭ anh ta,

bác sƭ thѭӡng cҳt bӓ ÿӇ ÿiӅu trӏ ÿѭӧc nhanh.

Anh Tám NghӋ, Khu phó kiêm Chi ÿӝi trѭӣng Chi ÿӝi 10, sau khi hoàn

thành công tác ӣ Rӯng Sát trӣ vӅ, nghe tin Chi ÿӝi thҳng to cҳt rӯng ÿón bӝ

ÿӝi, ÿem theo mӝt sӕ tӡ báo tiӃng ViӋt xuҩt bҧn ӣ Sài Gòn chiӅu ngày

2/2/1948 do cѫ sӣ nӝi thành ÿѭa ra. Trang nhҩt ÿһc kín nhӳng hàng chӳ lӟn:

- Mӝt trұn phөc kích chѭa tӯng có.

- Chín chөc phҫn trăm ÿoàn xe có hӝ tӕng bӏ ViӋt quân diӋt.

- Ĉҥi tá Ĉӡ-sê-ri-Nhê (De Sérigné) chӍ huy bán lӳ ÿoàn Lê dѭѫng thӭ

nhҩt tӱ trұn.

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

- 150 binh sƭ thiӋt mҥng. Mӝt sӕ lӟn mҩt tích, trong ÿy có mӝt sӕ sƭ

quan.

ThӃ ra ÿӏch bӏ thiӋt hҥi lӟn hѫn ta nҳm ÿѭӧc.

Anh Tám NghӋ còn cho biӃt, không rõ nguӗn tin nào, ÿӗng bào ÿâu ÿâu

cǊng nhӓ to, xôn xao bàn tán vӅ chiӃn thҳng to lӟn cӫa ÿҵng mình, chѭa hài

lòng vӟi tin công khai, ÿang săn tin sӕt dҿo do nhân chӭng mҳt thҩy tai nghe

tҥi chӛ kӇ lҥi.

Thӵc dân Pháp cӕ tình che ÿұy sӵ thұt, bӏt bӟt tiӃng vang cӫa trұn Là

Ngà. Nhѭng khӕn nӛi, chính vì hӑ "Ĉӡ" bӏ tang tóc nên Là Ngj càng dӝi

mҥnh vào Sài Gòn và cҧ Paris. Hӑ "Ĉӡ" bên Pháp thúc Quӕc hӝi chҩt vҩn

Chính phӫ, Chính phӫ Pháp lҥi truy trách nhiӋm tѭӟng chӍ huy ӣ Ĉông

Dѭѫng, Dӡ-la-tua (De Latour), chӍ huy quân viӉn chinh Pháp ӣ Nam Ĉông

Dѭѫng thì truy tên La-lét. Vӧ cӫa Ĉӡ-sê-ri-nhê (De Sérigué) phát ÿѫn kiӋn

Ta-lét trѭӟc tòa án quân sӵ. Ta-lét uӕng thuӕc ÿӝc tӵ tӱ. ThӃ là trұn Là Ngà,

Pháp không chӍ mҩt hai mà ba ÿҥi tá.

ChiӅu ngày 2/3/1948, tӕp ÿҫu tiên 50 ngѭӡi gӗm hành khách, binh lính

bӏ thѭѫng ÿѭӧc ta băng bó thҧ vӅ ÿã ÿӃn Sài Gòn, dù bӑn cҫm quyӅn răn ÿe

nhѭng hӑ ÿã kӇ lҥi hӃt nhӳng ÿiӅu tai nghe mҳt thҩy.

ChiӅu ngày 3/3/1948, lҥi ÿӃn lѭӧt 220 ngѭӡi, gӗm cҧ ViӋt, Pháp, Ҩn,

Hoa, nhӳng ngѭӡi ÿã sӕng cҧ ngày ÿêm vӟi bӝ ÿӝi cө Hӗ cǊng vӅ tӟi. Dѭ

luұn lҥi rӝ lên. Cuӝc bàn luұn vӅ trұn Là Ngà, vӅ bӝ ÿӝi cӫa cө Hӗ càng lan

rӝng khҳp nѫi len lӓi cҧ vào các trҥi lính Pháp. Nhà báo Ra-un Mi-sen (Raoul

Michel) ÿѭӧc ta thҧ, bӏ ÿӗng nghiӋp bám sát moi tin. Anh nói: "Cҫn viӃt ÿúng

sӵ thұt mà sӵ thұt khác hҵn nhӳng gì chúng ta ÿã tӯng viӃt". Vӧ trung úy

Giép-phӡ-rây (Joeffrey) nói: trѭӟc kia, tôi chӍ biӃt ViӋt Minh qua báo Ca-ra-

ven (báo cӫa quân ÿӝi Pháp) và báo Sài Gòn. Ĉó là nhӳng ҧnh bӏ bóp méo

100%. Ĉѭӧc hӓi: "Chӏ có chҳc chӗng cӫa chӏ ÿѭӧc vӅ không?". Chӏ ta vӳng

tâm trҧ lӡi: "Nhҩt ÿӏnh chӗng tôi ÿѭӧc cӭu chӳa chu ÿáo và sӁ vӅ vӟi mҽ con

tôi".

4.2 Page 32

▲back to top

Viên trung úy ÿѭӧc ta chӳa lành vӃt thѭѫng và ÿi lҥi ÿѭӧc. Ta báo trҧ

vӅ cho phía Pháp, nhѭng gҫn mӝt tháng không thҩy Pháp trҧ lӡi vì ÿang lúng

túng "nhұn" hay "không” cǊng ÿӅu bҩt lӧi. Cuӕi cùng, ta cӱ mӝt nӳ cán bӝ

Quân y là chӏ Lѭѫng Thӏ Tѭѫng nói thҥo tiӃng Pháp dүn Giép-phӡ-rây giao

thҷng cho bót Cây Ĉào(12) buӝc chúng phҧi nhұn và không dám ÿӇ Giép-

phӡ-rây ӣ Ĉông Dѭѫng mà ÿѭa thҷng vӅ Pháp

(12) Nay Oj [m 7Kҥnh 3K~, thuӝc huyӋn 9ƭnh Cӱu (Ĉӗng Nai)

4.3 Page 33

▲back to top

Ghi chép

vӅ cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp

(2-12-1956)

LÊ HO¬NG QUÂN (13)

Nhà tù Tân HiӋp mà chӃ ÿӝ Mӻ - DiӉm gӑi là "Trung tâm Huҩn chính Biên

Hòa" có diӋn tích 3.600m2 nҵm cҥnh quӕc lӝ 1, ÿӕi diӋn BӋnh viӋn Tâm thҫn Biên

Hòa, nay thuӝc phѭӡng Tân TiӃn, cách trung tâm Thành phӕ Biên Hòa khoҧng 2

km. Ĉây là mӝt trong sáu trҥi giam lӟn cӫa ÿӏch ӣ miӅn Nam nѭӟc ta lúc bҩy giӡ.

(13) Nguyên %t thѭ Thành ӫy Biên +za. Bài viӃt dӵa theo cuӕn sách "Cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp" cӫa BTV

Thành ӫy Biên Hòa

4.4 Page 34

▲back to top

Sau HiӋp ÿӏnh Giѫ-ne-vѫ 1954, thӵc hiӋn chӫ trѭѫng "tӕ cӝng, diӋt cӝng,

Mӻ - DiӉm ÿã bҳt bӟ, tra tҩn và giam cҫm các ÿҧng viên cӝng sҧn, nhӳng ngѭӡi

kháng chiӃn cǊ, kӇ cҧ nhiӅu ngѭӡi yêu nѭӟc không ÿӗng chính kiӃn vӟi chúng.

Toàn bӝ nhà tù Tân HiӋp ÿӃn thӡi ÿiӇm tháng 12/1956 ÿã giam giӳ 1.872 ngѭӡi

trong 7 trҥi, mӛi trҥi chӍ rӝng 198m2, có lúc giam giӳ gҫn 400 ngѭӡi.

Vào giӳa năm 1956, Ĉҧng ӫy nhà tù Tân HiӋp gom các ÿӗng chí: NguyӉn

Duy Ĉin (NguyӉn Trӑng Tâm) làm Bí thѭ, Võ Văn Thuҫn, Phó Bí thѭ thѭӡng

trӵc, các ÿӗng chí NguyӉn Văn Thұm và NguyӉn Duy Sinh là ӫy viên thѭӡng vө,

các ÿӗng chí NguyӉn Duy Giác (tӵ Mѭӡi), VǊ Xuân Sҳc (Lê Thanh Vân), Ba

Mұu, Ngô Văn Quҧng và Nguyên (tӭc Lâm) là ÿҧng ӫy viên, thӕng nhҩt chӫ

trѭѫng tә chӭc phá khám trӣ vӅ vӟi cách mҥng.

Công tác chuҭn bӏ ÿѭӧc tiӃn hành tuyӋt ÿӕi bí mұt, chһt chӁ và chu ÿáo. Ĉӝi

xung kích gӗm nhӳng ÿӗng chí khӓe mҥnh có kinh nghiӋm chiӃn ÿҩu do ÿӗng chí

NguyӉn Văn Cӝi, nguyên HuyӋn ÿӝi phó huyӋn Cӫ Chi làm ÿӝi trѭӣng, ÿӗng chí

Lê Minh Toàn làm chính trӏ viên. Tә liên lҥc dүn ÿѭӡng có 6 ngѭӡi do ÿӗng chí

Ngô Văn Quҧng làm tә trѭӣng, ÿӗng chí NguyӉn Văn Chuӝng ÿѭӧc Ĉҧng ӫy cӱ

làm trѭӣng ÿoàn t vѭӧt ngөc trӣ vӅ căn cӭ.

ChiӅu ngày chӫ nhұt 2-12-1956, nhà tù Tân HiӋp vүn trong không khí bình

lһng nhѭ mӑi ngày. Sinh hoҥt cӫa tù nhân vүn diӉn ra theo giӡ giҩc qui ÿӏnh cӫa

trҥi. Sau buәi cѫm chiӅu, ÿúng mѭӡi bҧy giӡ ba mѭѫi phút, ÿài phát thanh Sài

Gòn phát thѭѫng trình cә nhҥc. Anh chӏ em tù nhân tұp trung ngѭӡi trѭӟc cӱa trҥi

vӯa nghe nhҥc vӯa ÿӧi giӡ vào trҥi. Ĉông nhҩt là trҥi D, E, G. Mӝt sӕ anh em còn

lҧng vҧng ӣ quanh sân, gҫn cӝt cӡ và các bót gác. TiӃng cѭӡi nói râm ran nhѭ

mӑi ngày nhѭng tiӅm ҭn bên trong cӫa mӛi ngѭӡi là nӛi niӅm băn khoăn giөc giã

trѭӟc giӡ hành ÿӝng. Nәi dұy phá khám, cѭӟp súng ÿӏch trӣ vӅ vӟi Ĉҧng, vӟi dân

sӁ là mӝt cuӝc chiӃn ÿҩu vô cùng cam go, gian khә và ác liӋt có thӇ không tránh

khӓi hy sinh. Nhѭng hҫu hӃt ÿӅu khҷng ÿӏnh sӵ quyӃt tâm, vì cҫn có sӵ sӕng ÿӇ

chiӃn ÿҩu giҧi phóng quê hѭѫng ÿҩt nѭӟc, giҧi phóng ÿӗng bào ta khӓi bàn tay

ÿӝc ác cӫa Mӻ - DiӉm, là lý tѭӣng cao ÿҽp nhҩt cӫa ngѭӡi chiӃn sƭ cách mҥng.

4.5 Page 35

▲back to top

Mѭӡi bҧy giӡ bӕn mѭѫi phút, tҩt cҧ các ÿӗng chí trong lӵc lѭӧng xung kích

không ai bҧo ai ÿӅu ÿã ӣ tѭ thӃ sҹn sàng, các tә xung kích áp sát nhӳng mөc tiêu

ÿã ÿѭӧc phân công. Mӑi hoҥt ÿӝng cӫa lӵc lѭӧng chӫ công ÿӃn giӡ phút này vүn

giӳ ÿѭӧc hoàn toàn bí mұt.

Quan sát tình hình quanh trҥi giam, ÿúng nhѭ nhұn ÿӏnh cӫa Ĉҧng ӫy. Giӡ

giao ÿiӇm ÿәi gác cӫa lính canh là lúc ÿӏch có nhiӅu sѫ hӣ. Mһt khác, cuӝc nәi

dұy phá khám ÿúng vào ngày chӫ nhұt cǊng là thӡi ÿiӇm mà binh lính ÿӏch có

phҫn chӇnh mҧng hѫn các ngày thѭӡng. Tҩt cҧ chín tháp canh xung quanh trҥi

giam theo qui ÿӏnh cӫa Ban Giám ÿӕc nhà tù mӛi tháp có ba lính gác thѭӡng trӵc,

trҥm gác phía trѭӟc cәng là ba ngѭӡi, cӝng tҩt cҧ là ba mѭѫi lính luôn sҹn sàng

nә súng khi có biӃn ÿӝng ӣ trҥi giam. Nhѭng thӵc tӃ cuӝc giao ca gác vào buәi

chiӅu ngày chӫ nhұt này mӛi tháp chӍ có mӝt lính canh. Ӣ phòng gác chính, cǊng

là kho vǊ khí, lúc này có mһt tên trung sƭ huǤnh Xuân Ba là trѭӣng ÿӗn kiêm

trѭӣng kho vǊ khí và binh nhì NguyӉn Văn Hy. Phía trѭӟc cәng chính, có mӝt tên

lính canh là NguyӉn Văn Hai. Ӣ phòng kӃ cұn kho vǊ khí có khoҧng chín mѭӡi

tên lính. Sӕ lính hӃt phiên trӵc ÿã nӝp súng ÿҥn vào kho và ngӗi chѫi Win gүu.

Nhѭ vұy, toàn bӝ lính trӵc trong thӡi ÿiӇm này chӍ còn mѭѫi hai tên. Sӕ còn lҥi

ÿӅu vӅ vӟi gia ÿình ӣ trҥi C, hoһc la cà trong các hàng quán.

Lúc này là mùa ÿông nên tiӃt trӡi se lҥnh. Mӟi mѭӡi bҧy giӡ bӕn mѭѫi lăm

phút mà trӡi ÿã nhá nhem tӕi. Mӝt sӕ ÿӗng chí trong các tә xung kích mình trҫn,

4.6 Page 36

▲back to top

mһc quҫn ÿùi ÿi ÿi lҥi lҥi bên ngoài sân trҥi và tiӃp cұn các mөc tiêu. Sӕ tù nhân ӣ

các trҥi D, E, G là nhӳng anh em ÿã ÿѭӧc phә biӃn trѭӟc, ÿӅu ÿӭng hoһc ngӗi

trѭӟc cӱa thҩp thӓm chӡ giӡ hành ÿӝng. Mѭӡi bҧy giӡ ba mѭѫi phút, khi tên lính

trӵc vӯa ÿánh kҿng báo cho tù nhân vào trҥi, thì tiӃng hô "Xung phong” vang dұy

khҳp cҧ trҥi.

Các mǊi xung kích nhanh chóng tiӃn thҷng ÿӃn các mөc tiêu ÿã ÿѭӧc phân

công. Tә xung kích do các ÿӗng chí Lê Toàn Thѭ, Tѭ Tăng, Cӝi, Mìn, Nhàn, Sӓi,

Còn, Lém v.v... ÿã xông thҷng vào kho vǊ khí (tӭc mөc tiêu sӕ 1) bҳt trói tên

trѭӣng toán gác và dùng dao khӕng chӃ tên này, lҩy toàn bӝ vǊ khí ӣ ÿây. Bӑn

lính ӣ phòng kӃ bên hӕt hoҧng bӓ chҥy tán loҥn. Cùng lúc ÿó, các tә khác xông

thҷng ÿӃn nhà tên Giám ÿӕc Tính. Vӧ hҳn la hoҧng, tên công an tài xӃ chҥy ÿӃn

ӭng cӭu, bӏ anh em ta ÿánh gөc phҧi bò lê ra tұn nѫi ҭn trӕn sau nhà. Mӝt bӝ

phұn xung kích khác xông thҷng vào văn phòng trҥi giam. Tҥi ÿây, tên thѭӧng sƭ

NguyӉn Văn HuӅ chӍ huy bҧo an ÿang ngӗi ӣ bàn giҩy, chѭa kӏp phҧn ӭng gì ÿã

bӏ anh em ta bҳt trói, ÿӗng chí Tám Thҥch và mӝt vài ÿӝi viên xung kích ÿã nhanh

chóng dùng xҿng chһt ÿӭt Ĉây ÿiӋn thoҥi ӣ nhà tên giám ÿӕc Tính và văn phòng

trҥi giam, không cho chúng gӑi quân tiӃp cӭu.

Phҧi mҩt mҩy phút sau, cánh cӱa cәng mӟi mӣ ÿѭӧc. Anh em tù nhân tӯ

các trҥi D, G, E ào ҥt tuôn ra cӱa. Trѭӟc làn sóng ngѭӡi tràn nhѭ nѭӟc vӥ bӡ,

tên lính gác NguyӉn Văn Hai ÿang ÿӭng bên ngoài cәng chính, giѭѫng súng bҳn

mӝt phát, lұp tӭc bӏ mӝt ÿӗng chí quұt ngã và ÿoҥt lҩy súng. lòng ngѭӡi tuôn ra

cӱa mӛi lúc mӝt ÿông. Có mӝt sӕ anh chӏ em không ÿѭӧc phә biӃn trѭӟc, khi thҩy

tình hình nhѭ vұy cǊng vӝi vàng chҥy theo. Cánh cәng chính cӫa trҥi giam thay vì

khi mӣ phҧi kҿo vào, nhѭng trong lúc vӝi vàng, anh em ta lҥi cӕ sӭc ÿҭy ra nên

chӍ mӣ ÿѭӧc mӝt cánh, còn cánh kia chӍ hé ÿѭӧc mӝt phҫn. Do ÿó có sӵ ùn tҳc,

chen lҩn gây trӣ ngҥi trên ÿѭӡng thoát ra, có mӝt sӕ anh em phҧi công kênh nhau

nhҧy vӑt qua hàng rào. Có ngѭӡi giүm phҧi cӑc sҳt gҥch ÿá, dây kӁm gai... bӏ

thѭѫng. Cҧ mӝt không gian sôi sөc trong tiӃng hô xung phong vang dӝi, tiӃng gӑi

nhau, tiӃng chân chҥy rҫm rұp cӫa hàng trăm ngѭӡi. Trong mѭӡi lăm phút ÿҫu,

lӵc lѭӧng xung kích cӫa ta hoàn toàn làm chӫ Wunh hình. Bӑn chӍ huy trҥi giam và

4.7 Page 37

▲back to top

toàn bӝ lính canh gác bӏ bҩt ngӡ, vô cùng hӕt hoҧng, chӍ lo bҧo toàn mҥng sӕng

nên chѭa có hành ÿӝng nào chӕng trҧ.

Theo chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng ӫy là không giӃt mӝt tên lính nào cӫa ÿӏch, nhҵm

hҥn chӃ viӋc khӫng bӕ, trҧ thù cӫa chúng ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi còn ӣ lҥi hoһc

không ra ÿѭӧc. Và phҧi ÿӃn hѫn mѭӡi lăm phút sau, bӑn chúng mӟi hoàn hӗn,

vӝi vã nә súng phҧn kích và truy ÿuәi.

Tên trung sƭ Ĉһng Ĉӭc Tài, phó chӍ huy lӵc lѭӧng bҧo an bә nhào lên tháp

canh sӕ mӝt, cùng tên lính gác Ngô Văn Hӓi, dùng trung liên bҳn xӕi xҧ ra hѭӟng

cәng trҥi và ngoài sân banh. TiӃp ÿó, tên thѭӧng sƭ Lê Văn HuӅ cùng ra lӋnh cho

lính ӣ tháp canh sӕ hai bҳn chéo ra ngoài lӝ mӝt.

Theo kӃ hoҥch cӫa ta thì khi ÿã dӭt ÿiӇm hoàn toàn các mөc tiêu bên trong,

lӵc lѭӧng xung kích nhanh chóng rút ra ngoài triӇn khai chӕt chһn ӣ hai ÿҫu

ÿѭӡng, dùng súng ÿã cѭӟp ÿѭӧc nã vào các tháp canh sӕ mӝt và sӕ hai, khӕng

chӃ hai khҭu trung liên ÿһt ӣ hai tháp canh này ÿӇ bҧo vӋ anh chӏ em tiӃp tөc

chҥy thoát.

Song thӵc tӃ, do có sӵ ùn tҳc vì sӕ ngѭӡi cùng lúc ra quá ÿông ngoài dӵ

kiӃn, nên không thӵc hiӋn ÿѭӧc phѭѫng án trên. Mһt khác, trong hoàn cҧnh bí

mұt tuyӋt ÿӕi, viӋc phә biӃn kӃ hoҥch tác chiӃn cǊng gһp nhiӅu khó khăn, thiӃu cө

thӇ, cho nên khi phát lӋnh, nhiӅu tә xung kích lҥi cùng tiӃn ÿánh vào mӝt ÿiӇm.

Tuy vұy, tҩt cҧ các mөc tiêu chính nhѭ : kho súng, nhà giám ÿӕc, văn phòng trҥi

giam... lӵc lѭӧng ta ÿӅu vào ÿѭӧc và khӕng chӃ bӑn ÿӏch ngay tӯ nhӳng phút

ÿҫu.

Khi tiӃng súng cӫa ÿӏch nә vang trѭӟc cәng, vүn còn mӝt bӝ phұn xung kích

gӗm các ÿӗng chí NguyӉn Văn LǊy (tӭc Hai Thông), Phҥm Văn Rô, Tân, Thӭc...

ÿang vұn ÿӝng chҥy vӅ phía sau trҥi E, dùng súng bҳn kӅm chӃ ÿӏch ӣ hai tháp

canh (tháp mӝt và tháp hai) nhҵm hút hӓa lӵc cӫa chúng vӅ phía sau trҥi giam, ÿӇ

cho anh chӏ em ÿang ÿә dӗn ӣ phía trѭӟc cәng có ÿiӅu kiӋn chҥy thoát qua lӝ

mӝt.

Vài phút sau, tiӃng súng ӣ tháp canh sӕ hai thѭa dҫn. Các ÿӗng chí nhұn

ÿӏnh là bӑn ÿӏch ӣ tháp này sҳp hӃt ÿҥn, là cѫ hӝi ÿӇ nhanh chóng rút ra ngoài.

4.8 Page 38

▲back to top

Lúc ÿó thì ÿӗng chí Phҥm Văn Rô bӏ trúng ÿҥn và hy sinh. Vƭnh biӋt ÿӗng chí Rô,

các ÿӗng chí còn lҥi gҥt nѭӟc mҳt, vѭӧt nhanh qua cәng trҥi giam, băng qua lӝ

mӝt và sân banh dѭӟi làn ÿҥn bҳn ÿuәi theo cӫa ÿӏch.

Trѭӟc hai làn ÿҥn bҳn xӕi xҧ cӫa ÿӏch, sӕ anh em ta chҥy ra sau bӏ trúng

ÿҥn, bӏ thѭѫng và hy sinh khá nhiӅu. Gҫn ba mѭѫi ÿӗng chí vӯa hy sinh, vӯa bӏ

thѭѫng nһng nҵm trѭӟc cәng trҥi, bên ngoài sân banh và ven bӡ suӕi. Ĉӗng chí

Dѭѫng Tӱ Giang cǊng bӏ thѭѫng nһng và cӕ bò ÿӃn ÿѭӧc bên bӡ suӕi thì hy

sinh, trên tay còn ghì chһt cây ÿàn ghìm. ngѭӡi bҥn và là vǊ khí chiӃn ÿҩu cӫa

ÿӗng chí suӕt nhӳng ngày tháng bӏ giam cҫm trong ngөc tù cӫa ÿӃ quӕc. Tên Lӝc

- mӝt công an mұt, tài xӃ cӫa giám ÿӕc Tính, sau khi hoàn hӗn, hҳn xách tiӇu liên

phóng ra lӝ mӝt và sân banh bҳn chӃt tám ÿӗng chí cӫa ta ÿang bӏ thѭѫng nҵm

rҧi rác bên ngoài. Lúc này, ÿӗng chí Tѭ Sanh, ÿҥi diӋn công khai cӫa tù nhân ӣ

nhà tù, do sӭc khӓe yӃu, ÿѭӧc Ĉҧng ӫy phân công ӣ lҥi. Khi cuӝc vѭӧt ngөc nә

ra, ÿӗng chí ÿã chҥy qua nhà tên Hít, nҵm lҥi ÿó ÿӇ giӳ thӃ hӧp pháp, ÿӗng thӡi

tìm cách tác ÿӝng ÿӇ kӅm chӃ, không ÿӇ tên này hung hăng chҥy ra ngoài gây

thêm tӝi ác.

Cuӝc nәi dұy phá khám cӫa tù nhân diӉn ra trong vòng bӕn mѭѫi phút. ĈӃn

mѭӡi tám giӡ ba mѭѫi phút, toàn bӝ sӕ tù nhân còn lҥi bӏ ÿӏch gom vào các trҥi,

cho binh lính canh giӳ nghiêm ngһt.

Do ÿiӋn thoҥi ӣ nhà tù bӏ cҳt ÿӭt ngay tӯ phút ÿҫu, tên phó giám ÿӕc trҥi

giam phҧi dүn xác chҥy bӝ ÿӃn bӝ tѭ lӋnh sѭ ÿoàn dã chiӃn sӕ bӕn ÿӇ cҩp báo

và xin cӭu viӋn. Vì vұy, gҫn mӝt giӡ sau cuӝc nәi dұy, chúng mӟi báo ÿӝng ÿѭӧc

ÿӃn các nѫi trong thӏ xã. Mѭӡi chín giӡ, lính sѭ ÿoàn dã chiӃn bӕn mӟi ÿӃn ÿѭӧc

trҥi giam cùng vӟi bӑn bҧo an, hiӃn binh lo tiӋc әn ÿӏnh lҥi tình hình tҥi trҥi giam.

trong Eyng ÿêm dày ÿһc, quang cҧnh trҥi giam sau cuӝc nәi dұy vѭӧt ngөc

cӫa anh chӏ em tù nhân ÿã trӣ nên xѫ xác, ÿѭӧm mӝt không khí ngӝt ngҥt. Hѫn

mӝt ngàn tù nhân còn lҥi ӣ các trҥi giam trong tâm trҥng lo lҳng, bàng hoàng. Các

anh chӏ em vӯa mӯng vӯa lo. Mӯng vì biӃt rҵng có thêm nhiӅu ÿҧng viên, cán bӝ

trung kiên ÿѭӧc ra bên ngoài là nguӗn lӵc bә sung cho phong trào cách mҥng

trong thӡi kǤ ÿen tӕi. Lo là lo không biӃt rӗi ÿây, sӕ phұn cӫa nhӳng ngѭӡi còn lҥi

4.9 Page 39

▲back to top

sӁ nhѭ thӃ nào? Ĉӏch sӁ ÿàn áp, ÿày ÿӑa ra san? Anh chӏ em phҧi chuҭn bӏ tѭ

tѭӣng ÿӇ tiӃp tөc ÿҩu tranh vӟi ÿӏch trong tình thӃ mӟi. Ĉӗng thӡi, trѭӟc mҳt là

chӏu ÿӵng sӵ khӫng bӕ tàn bҥo mà chҳn chҳn là ÿӏch sӁ trҧ thù. Bên ngoài trҥi

giam, vүn còn sӡ sӡ thi hài cӫa hai mѭѫi hai ÿӗng chí ta hy sinh, sáu ÿӗng chí bӏ

thѭѫng nһng nҵm rҧi rác ngay nѭӟc cәng trҥi, ӣ sân banh và ven bӡ suӕi Ĉӗng

Trjm.

Giám ÿӕc HuǤnh Văn Tính dù không bӏ anh em ta ÿánh ÿұp nhѭng y QJөy

tҥo bҵng cách bҧo vӧ dùng dây trói y lҥi ӣ chân bàn và cào cҩu làm bӏ thѭѫng

mһt mǊi, quҫn áo bӏ xé rách ÿӇ cӕ tình chҥy tӝi vӟi thѭӧng cҩp cӫa y. Tên giám

thӏ trѭӣng NguyӉn Văn HuӅ chӍ bӏ xây xát nhҽ cǊng giҧ vӡ bӏ trӑng thѭѫng v.v...

Khi ÿѭӧc Eӑn chӍ huy trҥi giam cҩp báo, các tên: Tѭ lӋnh sѭ ÿoàn dã chiӃn

sӕ bӕn, TiӇu Khu trѭӣng TiӇu khu Biên Hòa, Trѭӣng ty công an, Trѭӣng ty hiӃn

binh, TӍnh ÿoàn trѭӣng bҧo an... vӝi vã kҿo nhau ÿӃn hiӋn trѭӡng và cùng phӕi

hӧp lӵc lѭӧng tә chӭc hành quân truy kích, ÿӗng thӡi cho gom sӕ bӏ thѭѫng (cҧ

ta lүn ÿӏch) chӣ vào bӋnh viӋn Biên Hòa cҩp cӭu và lҩy khҭu cung. Mѭӡi chín giӡ

ba mѭѫi phút, tên giám ÿӕc Công an Nam phҫn cùng vӟi tên Mai Hӳu Xuân, thiӃu

tѭӟng tѭ lӋnh chiӃn dӏch "Trѭѫng Tҩn Bӱu” ÿӃn xem xét tình hình tҥi thӫ. Bӑn

chúng ra lӋnh cho các lӵc lѭӧng quân sӵ, công an các tӍnh, quұn nhҩt là quanh

khu vӵc Biên Hòa nhѭ Trҧng Bom, Công Thanh (nay là huyӋn Vƭnh Cӱu) triӇn

khai lӵc lѭӧng chӕt chһn các nѫi và tә chӭc hành quân truy kích tù nhân vѭӧt trҥi

giam. Mһt khác, chúng chӍ ÿҥo cho Ty hiӃn binh Biên Hòa ÿiӅu tra các vө vӯa xҧy

ra liên quan ÿӃn cuӝc nәi dұy cӫa tù nhân.

Sau khi thoát khӓi trҥi giam, các ÿӗng chí vѭӧt ngөc ÿã chia làm nhiӅu ÿoàn

thӇ tìm vӅ căn cӭ và các cѫ sӣ cách mҥng, ÿѭӧc nhân dân trên ÿѭӡng ÿi hӃt

lòng ÿùm bӑc. Ĉây là cuӝc nәi dұy phá khám có qui mô lӟn nhҩt và thành công

nhҩt trong tình hình miӅn Nam lúc ÿó. Kҿ ÿӏch dùng hӓa lӵc mҥnh và tung lѭӟi

khҳp nѫi ÿӇ bҳn ÿuәi ÿoàn vѭӧt ngөc nên 22 ÿӗng chí ÿã anh dǊng hy sinh và

nhiӅu ngѭӡi bӏ thѭѫng. Sӕ 462 ÿӗng chí thoát nҥn, trong ÿó có 2 nӳ, ÿã trӣ vӅ

4.10 Page 40

▲back to top

hàng ngǊ an toàn, tiӃp tөc cuӝc ÿҩu tranh chӕng kҿ thù, trong ÿó nhiӅu ÿӗng chí

ÿã trӣ thành cán bӝ cҩt cán cӫa cách mҥng. Sӕ vǊ khí thu ÿѭӧc là 41 khҭu súng

các loҥi, lúc ÿó thuӝc loҥi hiӃm, quí ÿã gyp phҫn trang bӏ cho lӵc lѭӧng miӅn

Ĉông Ĉӗng khӣi sau này.

Tӯ cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp lҫn ÿҫu tiên (2-12- 1956) và tӯ ÿó ÿӃn

ngày 28-4-1975 tҥi nhà lao Tân HiӋp, kҿ thù ÿã giam giӳ hàng vҥn lѭӧt cán bӝ,

chiӃn sƭ cách mҥng. Kҿ thù rút kinh nghiӋm tӯ cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp

(tháng 12-1956), ÿã cho tăng cѭӡng cӫng cӕ hӋ thӕng bҧo vӋ vӟi nhiӅu tháp

canh, nhiӅu tҫng nhiӅu lӟp kӁm gai bao bӑc, xung quanh nhà lao là các căn cӭ

quân sӵ dày ÿһc cӫa quân ÿoàn 3 và tӍnh Biên Hòa; tăng cѭӡng mӭc ÿӝ canh

phòng vӟi mӝt tiӇu ÿoàn cҧnh sát tҥi ÿây. Ĉһc biӋt, chúng sӱ dөng nhiӅu tên ác

ôn phө trách nhà lao này, ra sӭc tra tҩn, dùng nhiӅu thӫ ÿoҥn rҩt thâm ÿӝc và tinh

vi nhҵm tiêu diӋt ý chí cách mҥng và ÿày ÿӑa thӇ xác cӫa ÿӗng chí, ÿӗng bào yêu

nѭӟc bӏ chúng giam giӳ tҥi ÿây. Hàng ngàn cán bӝ, ÿҧng viên cӫa ta ÿã bӏ chúng

bí mұt thӫ tiêu mà ÿӃn nay tә chӭc Ĉҧng và gia ÿình không r} thӇ xác cӫa các

ÿӗng chí ҩy bӏ chúng vùi dұp ӣ nѫi nào. Nhѭng, trong suӕt nhӳng năm tháng ҩy

truyӅn thӕng cӫa cuӝc nәi dұy phá khám tháng 12-1956 tҥi nhà lao Tân HiӋp

ÿѭӧc mãi mãi phát huy. NhiӅu cuӝc ÿҩu tranh và nәi dұy liên tiӃp diӉn ra làm cho

kҿ thù hoҧng sӧ. Ĉһc biӋt là ngay trong nhà tù khét tiӃng ác ôn này, nhӳng chiӃn

sƭ cӝng sҧn và quҫn chúng ngѭӡi yêu nѭӟc luôn luôn nêu cao phҭm chҩt cách

mҥng và ý chí chiӃn ÿҩu. Các tә chӭc Ĉҧng, tӯ tә Ĉҧng tӟi Chi bӝ vүn tӗn tҥi và

sinh hoҥt ngay trong hang ә cӫa kҿ thù; giӳ vӳng sӵ lãnh ÿҥo cӫa