Truyen thong dau tranh cach mang cua nhan dan phuong Tan Van

Truyen thong dau tranh cach mang cua nhan dan phuong Tan Van

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top
ĈҦNG 8Ӹ PHѬѪNG TÂN 9ҤN
TRUYӄN THӔNG ĈҨU TRANH &ÈCH 0ҤNG &ӪA NHÂN
DÂN PHѬӠNG TÂN 9ҤN
THӴC HIӊN:
- 3+ҤM VĂN +ÔNG, %Ë THѬ ĈҦNG 8Ӹ PHѬӠNG TÂN 9ҤN
- NGUYӈN THANH SѪN, ĈҦNG 8Ӹ VIÊ1&+Ӫ 7ӎCH UBND
PHѬӠNG TÂN 9ҤN
- ĈҺNG %È CHӬC, THѬӠNG TRӴC ĈҦNG 8Ӹ, TRѬӢNG
BAN TUYÊN *,ÈO ĈҦNG 8Ӹ
- TRҪN VĂN LÂM, 3+Ï %Ë THѬ ĈҦNG 8Ӹ, &+Ӫ 7ӎCH
HĈND PHѬӠNG TÂN 9ҤN
7Ӫ 6ÈCH +¬O .+Ë ĈӖNG NAI
1+¬ XUҨT %ҦN ĈӖNG NAI
1995

1.3 Page 3

▲back to top
7Ӫ 6ÈCH +¬O .+Ë ĈӖNG NAI
TRUYӄN THӔNG ĈҨU TRANH &ÈCH 0ҤNG &ӪA NHÂN
DÂN PHѬӠNG TÂN 9ҤN
--------------------------------------------------------------
&Kӏu WUich nhiӋm xuҩt Eҧn:
+2¬NG VĂN BӘN
Biên tұp: ĈҺNG TҨN HѬӞNG
Sӱa Eҧn in: QUANG 1*ӐC
7Uunh Ejy Eua: ĈӚ 1*ӐC DUY
In 1000 Eҧn, Khә 13x19. In Wҥi Quұn I
Sӕ Ĉăng Nê KHXB: 08-CT – 642 CXB
&өc xuҩt Eҧn cҩp QJjy 17.11.1994
QuyӃt ÿӏnh xuҩt Eҧn sӕ 117/QĈXB QJjy 8.3.1995
In xong Yj nӝp lѭu chiӇu WKing 3 năm 1995
1+¬ XUҨT %ҦN ĈӖNG NAI Sӕ 4 NguyӉn 7Umi, Biên +Rj,
Ĉӗng Nai
ĈiӋn WKRҥi: (0161)22613 - Ban Biên tұp: (061)25292

1.4 Page 4

▲back to top
LӠI NÏI ĈҪU
KӇ tӯ khi thӵc dân - Pháp nә tiӃng súng ÿҫu trên xâm lѭӧc nѭӟc ta
(1/9/1858) cho ÿӃn ngày cuӝc kháng chiӃn chӕng Mӻ cӭu nѭӟc hoàn toàn
thҳng lӧi (30/4/1975), dân tӝc ta ÿã kӃt nên nhӳng trang sӱ ÿҩu tranh vҿ
vang oanh LiӋt, mãi mãi trӣ thành di sҧn tinh thҫn quí báu cho các thӃ hӋ
hôm nay vj mai sau.
Góp phҫn hӃt sӭc khiêm tӕn cӫa mình làm phong phú thêm sӵ
nghiӋp ÿҩu tranh cӫa ÿӗng bào cҧ nѭӟc nói chung và ÿӗng bào toàn
Thành phӕ, TӍnh nói riêng, nhân dân Tân Vҥn ÿã làm nên nhӳng thành
tích, chiӃn công ÿáng tӵ hào trên mҧnh ÿҩt quê hѭѫng thҩm ÿҫy mӗ hôi,
xѭѫng máu cӫa bao lӟp cha anh dày công khai phá và bҧo vӋ qua bao thӡi
kǤ lӏch sӱ.
Ôn lҥi quá trình ÿҩu tranh sôi ÿӝng ÿó - nhҩt là 45 năm ÿҩu tranh Cách
mҥng dѭӟi ngӑn cӡ cӫa Ĉҧng (1930-1975) - chính là trách nhiӋm, là
nghƭa vө cӫa mӝt tҫng lӟp ÿӗng bào Tân Vҥn sinh ra và lӟn lên trên
mҧnh ÿҩt này ÿӇ bӗi dѭӥng thêm lòng yêu ÿҩt nѭӟc quê hѭѫng, nâng
thêm lòng tӵ hào chính ÿáng và tinh thҫn ÿoàn kӃt, sát cánh bên nhau
phát huy sӭc mҥnh truyӅn thӕng khҳc phөc mӑi khó khăn, góp phҫn xây
dӵng quê hѭѫng mình ngày thêm giàu ÿҽp.
Vӟi mөc ÿích và ý nghƭa ÿó, Chi ӫy, Hӝi ÿӗng Nhân dân và ӫy ban
Nhân dân Phѭѫng Tân Vҥn tә chӭc biên soҥn tұp TruyӅn thӕng ÿҩu tranh
cách mҥng cӫa nhân dân phѭѫng Tân Vҥn trong giai ÿoҥn tӯ 1930-1975.
Ĉѭӧc sӵ quan tâm hӛ trӧ cӫa lãnh ÿҥo Thành ӫy và ӫy Ban Nhân Dân TP.
Biên Hza, Tә Nghiên cӭu lӏch sӱ Ĉҧng TӍnh Ĉӗng Nai, Ban Tuyên Giáo
Thành ӫy và vӟi sӵ cӝng tác nhiӋt tình, cung cҩp hӗi ký, ÿóng góp tѭ liӋu
cӫa các ÿӗng chí lão thành cách mҥng, các nhân chӭng lӏch sӱ, hôm nay
tұp sách ÿã hoàn thành dѭӟi dҥng sѫ thҧo và ra mҳt ÿӗng bào, ÿӗng chí.
Lӏch sӱ Cách mҥng cӫa hàng nӱa thӃ kӹ chӍ gói gӑn vào trên dѭӟi
trăm trang sách trong ÿiӅu kiӋn tài liӋu thành văn thiӃu thӕn, các nhân
chӭng lӏch sӱ không còn ÿҫy ÿӫ nên chҳc chҳn rҵng tұp sѫ thҧo lҫn thӭ
nhҩt này chѭa thӇ nào phҧn ánh ÿҫy ÿӫ diӉn biӃn sôi ÿӝng cӫa nhѭng
tháng năm ÿҩu tranh gian khә nên cѭӡng vӟi nhӳng ÿóng góp hy sinh cӫa
ÿӝi ngNJ cán bӝ ÿҧng viên, cӫa hàng chөc gia ÿình cѫ sӣ trung kiên vã cӫa
cҧ mӑi tҫng lӟp ÿӗng bҧo Tân Vҥn luôn hѭӟng vӅ cách mҥng. Rҩt mong
các ÿӗng chí, ÿӗng Ejo góp ý kiӃn chӍ dүn nhӳng thiӃu sót và hҥn chӃ vӅ

1.5 Page 5

▲back to top
các sӵ kiӋn Oӏch sӱ ÿѭӧc tái hiӋn, vӅ bӕ cөc, văn phong... ÿӇ có thӇ tiӃn
hành bә sung, chӍnh lý cho hoàn thiӋn hѫn.
Nhân ÿây, Chi ӫy, Hӝi ÿӗng Nhân dân và ӫy ban Nhân dân phѭѫng
Tân Vҥn xin bay tӓ lòng cҧm kích biӃt ѫn các ÿӗng chí lão thành cách
mҥng, các nhân chӭng lӏch sӱ, các ÿӗng chí lãnh ÿҥo TӍnh, Thành phӕ và
ÿông ÿҧo ÿӗng bào ÿm quan tâm, giúp ÿӥ, góp sӭc, tҥo ÿiӅu kiӋn cho tұp
sách này ÿѭӧc hoàn thành. Xin ÿѭӧc tiӃp nhұn và lҳng nghe nhӳng ý kiӃn
ÿӗng góp, chӍ dүn cӫa ÿӗng bào, ÿӗng chí
TÂN VҤN, 1*¬Y 6 THÈNG 3 NĂM 1995,
CHI ӪY, HӜI ĈӖNG NHÂN DÂN V¬ ӪY BAN NHÂN DÂN
PHѬӠNG TÂN VҤN.
TÂN 9ҤN
9ÔNG ĈҨT NѬӞC - CON NGѬӠI
Nҵm ӣ hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai, Tân Vҥn trѭӟc ÿây Oj mӝt xã
vùng ven cӫa Thành phӕ Biên Hòa, ÿӃn năm 1984 ÿѭӧc chuyӇn thành
phѭӡng cho ph hӧp vӟi cѫ cҩu kinh tӃ - xã hӝi cӫa ÿӏa phѭѫng. Phía bҳc
Tân Vҥn giáp phѭӡng Bӱu Hza, phía ÿông giáp sông Ĉӗng Nai, phía tây
và nam giáp xã Bình An huyӋn Thuұn an, tӍnh Sông Bé. DiӋn tích tӵ
nhiên toàn phѭӡng vào hoҧng 388ha.
Ĉi ngѭӧc dòng lӏch sӱ tìm lҥi quá trình hình thành Pҧnh ÿҩt Tân
Vҥn hiӋn nay, có thӇ khҷng ÿích chҳc chҳn rҵng tӯ rҩt sӟm Tân Vҥn cNJng
nhѭ nhiӅu thôn xóm khic nҵm dӑc hai bên bӡ sông Ĉӗng Nai là nhѭng
ÿӏa ÿiӇm có ÿông ngѭӡi cѭ trú. Vào nhӳng thӃ kӹ ÿҫu Công Nguyên
(cách nay gҫn 2000 năm), ÿã có nhӳng phum, sóc khá trù phú hình thành
dѭӟi sӵ quҧn lý cӫa vѭѫng quӕc Thӫy Chân Lҥp. ThӃ nhѭng chӍ ÿѭӧc
mӝt thӡi gian, do trình ÿӝ chinh phөc thiên nhiên còn hҥn chӃ, dҫn dҫn cѭ
dân bҧn ÿӏa buӝc phҧi thu hҽp phҥm vi cѭ trú trên nhӳng giӗng ÿҩt gò, ít
có ÿҫm lҫy thú dӳ. Mãi cho ÿӃn thӃ kӹ XVII, XVIII vӟi sӵ có mһt cӫa
nhӳng lӟp ngѭӡi ViӋt ÿҫu tiên, vùng ÿҩt hoang vu hiӇm trӣ ven sông
Ĉӗng Nai mӟi ÿѭӧc khai phá và tӯng bѭӟc ÿәi thay diӋn mҥo cӫa mình.
Lӵc lѭӧng ÿӃn khai phá nѫi ÿây sӟm nhҩt và ÿӝng ÿҧo nhҩt chính
là nhӳng gia ÿình nông dân và thӧ thӫ công nghèo ӣ Ĉjng ngoài bӏ Fng
cӵc, ÿiêu ÿӭng vu tai hӑa chiӃn tranh, buӝc phҧi rӡi bӓ làng xóm quê
hѭѫng vào các vùng ÿҩt mӟi xa xôi tìm con ÿѭӡng sӕng. Bên 1 cҥnh ÿó
czn có lӵc lѭӧng quân ÿӝi ÿѭӧc các Chúa NguyӉn sӱ dөng vào viӋc mӣ
ÿҩt khai hoang, lұp ÿӗn ÿiӅn canh tác. Cҧ hai nguӗn lao ÿӝng này ÿӅu có
mһt ӣ mҧnh ÿҩt mang tên Tân Vҥn ngày nay và vӟi tinh thҫn lao ÿӝng
bӅn bӍ, cҫn cù cӫa hӑ. Cuӕi thӃ kӹ XVII các xóm nhӓ ÿѭӧc hình thành, cѭ
dân sinh sӕng chӫ yӃu bҵng nghӅ trӗng trӑt và chài lѭӟi.

1.6 Page 6

▲back to top
Năm 1698 quan Chѭӣng cѫ lӉ thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh theo
lӋnh Chúa NguyӉn vào Nam kinh lѭӧc, tә chӭc các ÿѫn vӏ hành chánh
ÿҫu tiên, ông lұp xӭ Ĉӗng Nai làm huyӋn Phѭӟc Long, dӵng dinh Trҩn
Biên. Trҩn Biên quҧn trӏ huyӋn Phѭӟc Long gӗm 3 tәng: Phѭӟc Lӝc,
Bình An và Long Thành. Lúc bҩy giӡ mҧnh ÿҩt mang tên Tân Vҥn ngày
nay thuӝc tәng Phѭӟc Lӝc, huyӋn phѭӟc Long, dinh Trҩn Biên. Ĉây là
mӝt trong vài thôn xóm có dân cѭ ÿӗng nhҩt tәng, mһt khác còn là mӝt
trung tâm giao lѭu kinh tӃ khҧ quan trӑng, có ҧnh hѭӣng ÿӃn các xóm
thôn lân cұn ÿѭӧc chính quyӅn sӣ tҥi quan tâm xây dӵng chùa chiӅn, ÿình
miӃu làm nѫi thӵc hành, tín ngѭӥng vj sinh hoҥt văn hóa cho ÿӗng bào.
Năm 1734 Thӕng suҩt NguyӉn Cӱu Vân cho lұp mӝt ngôi chùa ӣ Ĉҩt
Phѭӟc mang tên Kim Chѭѫng Tӵ, vӅ sau chùa ÿѭӧc Túc Tông HiӃu Ninh
Hoàng ÿӃ (chúa NguyӉn Phúc Trú) ban liӉn chӳ vjng, khҳc chӳ Sҳc Tӭ
Hӝ Quӕc Tӵ. Chinh Yu thӃ nay ÿӗng bào quen gӑi là chùa Sҳc Tӭ.
Tân Vҥn còn có mӝt ngôi chùa khác cNJng có Oӏch sӱ khá lâu ÿӡi ÿó
là chùa ông Sҧnh. Theo chuyӋn kӇ dân gian, thӃ kӹ XVIII có mӝt ông lão
tiӅu phu tên Sҧnh sӕng tҥi vùng gò hoang vu rұm rҥp (thuӝc ҩp 4 bây giӡ.
Sau ông chӃt, bà con xung quanh gӑi nѫi ông ӣ là gò ông Sҧnh. Sau ÿó
vӧ chӗng quan huyӋn Trҫn Ngӑc Du nhân mӝt chuyӃn du hjnh ÿã cho lұp
chùa tҥi ÿây và tӯ ÿy chùa mang tên ông Sҧnh cho ÿӃn bây giӡ.
Bên cҥnh ÿó là nhѭng ÿӏa danh mang tên cӫa nhӳng ngѭӡi có mһt
ÿҫu tiên khai phá ÿҩt ÿai Tân Vҥn nhѭ sông Bà Lӛ, rҥch ông Dҫu, rҥch Bj
Hѭӧt, rҥch Bà Tô, rҥch Bà Luông, v.v... Ngay cҧ ý nghƭa cӫa tên Ojng Tân
Vҥn cNJng có nhiӅu cách giҧi thích khác nhau. Cy ngѭӡi cho rҵng vì trong
buәi ÿҫu ÿi mӣ ÿҩt, phҧi ÿӕi phó vӟi biӃt bao nguy hiӇm gian truân nên
mҧnh ÿҩt mӟi này chӍ gӗm toàn nhӳng con ngѭӡi can ÿҧm, dҥn dƭ (Tân
Dҥn). VӅ sau khi Chӳ quӕc ngӳ ra ÿӡi, ngѭӡi ta viӃt biӃn âm ÿó trӣ thành
Tân Vҥn.
Mӝt giҧ thiӃt khác giҧi thích rҵng sӣ Gƭ làng mang tên Tân Vҥn vì
ÿây chính là mӝt bӃn mӟi (ý nghƭa tӯ Hin - ViӋt Tân Vҥn) cӫa lӟp ngѭӡi
ÿi phiêu tán, dӯng chân tҥi ÿây sinh cѫ, lұp nghiӋp. Có lӁ giҧ thiӃt thӭ hai
njy vӅ tên Ojng Tân Vҥn là có cѫ sӣ hѫn.
CNJng còn nhiӅu giai thoҥi thú vӏ khác ra ÿӡi trong quá trình chung
lѭng ÿҩu cҳt, mӣ ÿҩt lұp lãng cӫa ngѭӡi dân Tân Vҥn nhѭ sӵ tích miӃu
Ĉҩt Phѭӟc (ҩp l). Ĉӗng bào kӇ lҥi rҹng...
Trѭӟc kia dân Ojng làm ăn còn chѭa phát ÿҥt, bӛng mӝt hôm có
viên ÿá tiên tӯ ÿҫu nguӗn sông Ĉӗng Nai dҥt xuӕng mé bӡ. Bà con vӟt ÿá
lên lұp miӃu thӡ vj tӯ ÿó cuӝc sӕng ngày càng sung túc hҷn lên. Loҥi trӯ
nhӳng yӃu tӕ mê tín, giai thoҥi trên ÿây phҧn ánh mӝt ѭӟc mѫ tӃt dҽp cӫa
ngѭӡi dân Tân Vҥn: Mong xóm ljng ÿѭӧc yên vui trù phú, cuӝc sӕng
ngay mӝt khá lên bҵng lao ÿӝng chính ÿáng cӫa mình.
ĈӃn ÿҫu thӃ kӹ XIX, cҧ Nam bӝ ÿã trӣ nên phӗn tKӏnh, cѭ dân phát
triӇn ÿông ÿҧo và triӅu NguyӉn vӯa thành lұp bҳt ÿҫu cҧi tә cѫ cҩu hành

1.7 Page 7

▲back to top
chánh. Năm 1808, Gia Long ÿәi Trҩn Biên thành trҩn Biên Hòa, nâng
huyӋn Phѭӟc Long thành phӫ Phѭӟc Long. Tân Vҥn là mӝt thôn trӵc
thuӝc tәng Tân Chánh, phӫ Phѭӟc Long, trҩn Biên Hòa.
Năm 1832 thӡi Minh Mҥng, trҩn Biên Hòa ÿәi thành tӍnh Biên
Hoà, tәng Tân Chánh nâng thành huyӋn Phѭӟc Chánh vүn thuӝc phӫ
Phѭӟc Long. Tân Vҥn lúc này thuӝc tәng Chánh Mӻ, huyӋn Phѭӟc
Chánh, phӫ Phѭӟc Long, tӍnh Biên Hòa.
Năm 1862 khi ba tӍnh miӅn Ĉӗng thuӝc Pháp, cѫ cҩu hành chánh
bên dѭӟi lҥi có sӵ thay ÿәi. Tәng Chánh Mӻ ÿѭӧc chia nhӓ và Tân Vҥn
trӣ thành mӝt làng cӫa tәng Chánh Mӻ Thѭӧng, vүn thuӝc huyӋn Phѭӟc
Chánh, phӫ phѭӟc Long, tӍnh Biên Hòa. Cѫ cҩu njy giӳ nguyên cho mãi
ÿӃn nhӳng thұp niên ÿҫu thӃ kӹ XX. Vào nhӳng năm cuӕi thӃ kӹ XIX,
ÿҫu thӃ kӹ XX, nhiӅu thay ÿәi trong ÿӡi sӕng kinh tӃ - xã hӝi ÿã diӉn ra
trên ÿҩt Tân Vҥn. Ngoài sӕ cѭ dân sinh cѫ lұp nghiӋp lâu ÿӡi tҥi ÿây gӗm
85 nóc gia vӟi khoҧng 600 - 700 ngѭӡi, bҳt ÿҫu có thêm lӕi 10 gia ÿunh
ngѭӡi Hoa ÿӃn làm ăn sinh sӕng, chӫ yӃu bҵng nghӅ buôn bán và làm lu,
hNJ. Hӑ là ngѭӡi Phúc KiӃn, ngѭӡi Hè, mang theo nghӅ thӫ công truyӅn
thӕng cӫa mình hòa vào các ngành nghӅ sҧn xuҩt ӣ ÿӏa phѭѫng. 4 lò lu
ÿҫu tiên ÿѭӧc lұp trên ÿҩt Tân Vҥn (2 lò mang hiӋu Lâm Trѭӡng Phong
cùng vӟi lò 4Xҧng Hѭng Long và 4Xҧng Thuұn Nguyên), tӯ ÿó phát triӇn
thành nhiӅu cѫ sӣ khác. Bӝ mһt kinh tӃ cӫa Tân Vҥn càng thêm khӣi sҳc,
chӧ búa ÿѭӧc lұp ra. Lúc ÿҫu chӧ ÿѭӧc mang tên Ĉӗng Nai nҵm ven sông
ӣ khu vӵc MiӉn Bà (ҩp 1) ngày nay, sau ÿó dӡi sang chӧ mӟi, tӭc là chӧ
Tân Vҥn bây giӡ.
Trѭӡng hӑc cNJng ÿѭӧc xây dӵng do ông Trѭѫng Tѭѫng Lâm hiӃn
2 gian nhà nhѭng chӍ dҥy ÿӃn lӟp 2 do chính sách o ép, khӕng chӃ cӫa
thӵc dân Pháp. Trong khi ÿó á phiӋn, bjn ÿqn ÿѭӧc bày bán, bày hút công
khai tҥi chӧ bӣi mӝt thҫy vӁ ngѭӡi Hoa. Rõ ràng ngѭӡi dân Tân Vҥn -
nhҩt là lӟp trҿ - không có ÿiӅu kiӋn theo ÿuәi viӋc hӑc hành, trái lҥi còn
dӉ bӏ tha hóa bӣi nhӳng tӋ nҥn xã hӝi dѭӟi thӡi Pháp thuӝc.
ĈӃn năm 1930 sau khi әn ÿӏnh tình hình cai trӏ, thӵc dân Pháp mӝt
lҫn nӳa sҳp xӃp lҥi trұt tӵ trӏ an. TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc chia thành 5 quұn:
Châu Thành, Tân uyên, Xuân Lӝc, Long Thành, Bà Rá. KӇ tӯ thӡi ÿiӇm
này, làng Tân Vҥn ÿәi thành xã Tân Vҥn thuӝc tәng Chánh Mӻ Thѭӧng,
quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hòa. Tӯ sau cách mҥng tháng Tâm 1945
thành công cho ÿӃn 1948, cѫ cҩu hành chánh ÿó vүn ÿѭӧc giӳ nguyên.
ĈӃn lúc quұn Châu Thành chia thành hai ÿѫn vӏ là thành phӕ Biên Hòa và
huyӋn Vƭnh Cӱu, Tân Vҥn trӵc thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu, tӍnh Biên Hoà cho
ÿӃn 1952. Tӯ 1952 ÿӃn 1954 Tân Vҥn ÿѭӧc chuyӇn vӅ chӏu sӵ lãnh ÿҥo
cӫa huyӋn ӫy Thӫ Ĉӭc, tӍnh Thӫ Biên.
Sau hiӋp ÿӏnh Genève, trong thӡi gian ÿҩt nѭӟc bӏ chia cҳt, theo cѫ
cҩu hành chánh cӫa ÿӏch, tӯ năm 1955 ÿӃn 1963, Tân Vҥn trӵc thuӝc
quұn Châu Thành. Năm 1963 quұn Châu Thành ÿәi tên là quұn Ĉӭc Tu,

1.8 Page 8

▲back to top
Tân Vҥn thuӝc quұn Ĉӭc Tu, tӍnh Biên Hòa cho ÿӃn ngày Giҧi phóng và
ÿҧm nhұn vai trò cӫa mӝt lõm chính trӏ, mӝt trҥm liên lҥc thông tin, mӝt
căn cӭ ÿӭng chân làm bàn ÿҥp cho lӵc lѭӧng cách mҥng các ÿӏa phѭѫng
tӯ Biên Hoà ÿӃn Sài Gòn - Gia Ĉӏnh. Chính vì thӃ, do yêu cҫu chӍ ÿҥo
phong trào trong tӯng giai ÿoҥn cө thӇ, Tân Vҥn cNJng nhiӅu lҫn thay ÿәi
hӋ thӕng tә chӭc, lãnh ÿҥo. Tӯ 1954 - 1960 trӵc thuӝc huyӋn ӫy Vƭnh
Cӱu, tӯ 1961 ÿӃn 1967 lҥi chuyӇn sang chӏu sӵ chӍ ÿҥo cӫa huyӋn ӫy Lái
Thiêu. Tháng 10/1967 ÿѭӧc cҳt chuyӇn vӅ Dƭ An cho ÿӃn năm 1971. Vj
tӯ 1971 ÿӃn 1975 trӣ vӅ trӵc thuӝc thӏ xã Biên +Rj (tӭc thành phӕ Biên
Hza hiӋn nay)
* **
Sau ÿҩt nѭӟc hoàn toàn thӕng nhҩt, trong tӵ do ÿӝc lұp hòa bình,
mӑi tҫng lӟp ÿӗng bào Tân Vҥn ÿang góp sӭc chung lòng xây dӵng cuӝc
sӕng mӟi, tҥo nên nhӳng chuyӇn biӃn tích cӵc trong ÿӡi sӕng kinh tӃ văn
hóa cӫa quê hѭѫng.
Hai ngành sҧn xuҩt chính cӫa Tân Vҥn vүn là nông nghiӋp và tiӇu
thӫ công nghiӋp, trong ÿó tiӇu thӫ công nghiӋp vӟi các nghӅ làm lu, hNJ,
làm gҥch, gӕm mӻ nghӋ... ÿang giӳ vai trò mNJi nhӑn. VӅ nông nghiӋp, ÿã
kӃt hӧp cân ÿӕi giӳa trӗng trӑt và chăn nuôi, áp dөng tiӃn bӝ kӻ thuұt vào
sҧn xuҩt, ÿҥt hiӋu quҧ tӕt. Ngoài các cѫ sӣ sҧn xuҩt cӫa ÿӏa phѭѫng, trên
ÿҩt Tân Vҥn Fzn có mӝt sӕ QKj máy lӟn cӫa tӍnh và trung ѭѫng quҧn lý,
Jyp phҫn ÿáng kӇ giúp Tân Vҥn әn ÿӏnh lӵc lѭӧng lao ÿӝng và phát triӇn
kinh tӃ - văn hóa.
Do nҵm ӣ ngoҥi vi thành phӕ nên trong chӯng mӵc nhҩt ÿӏnh, ÿӡi
sӕng văn hya cӫa ngѭӡi dân Tân Vҥn phҫn nào có bӏ thiӋt thӓi. Tuy
nhiên, các mһt giáo dөc, y tӃ cNJng nhѭ nhiӅu hoҥt ÿӝng khác luôn ÿѭӧc
quan tâm FK~ ê ÿҫu tѭ, phát triӇn ÿӇ ÿáp ӭng QJjy mӝt tӕt hѫn nhu cҫu
văn hóa - tinh thҫn cӫa nhân dân.
Dân sӕ Tân Vҥn hiӋn nay có khoҧng 10.000 ngѭӡi, sinh sӕng rҧi
ÿӅu trên bӕn khóm. Phҫn ÿông lj lao ÿӝng (nông dân, thӧ thӫ công, công
nhân trong các nhà máy, lao ÿӝng trong các cѫ sӣ gia công và dӏch vө...).
Ĉa sӕ nhân dân theo ÿҥo Cao Ĉài (khoҧng 60 – 70%) , còn lҥi là nhӳng
gia ÿình thӡ cúng ông bà tә trên hoһc theo ÿҥo Phұt, ÿҥo Thiên Chúa...
Dҩu ҩn cӫa lӟp cha ông ÿi mӣ ÿҩt lұp ljng cách nay Yji thӃ kӹ vүn
còn ÿӇ lҥi khi ÿұm nét trong tính cách ngѭӡi dân Tân Vҥn. Chính tѭ trong
cuӝc sӕng gian lao thӱ thách cӫa nhӳng ngày ÿҩu ӣ vùng ÿҩt mӟi mà tinh
thүn tѭѫng trӧ, ÿùm bӑc lүn nhau ÿã hình thành. Và tӯ trong mӕi quan hӋ
thân thѭѫng ÿoàn kӃt ҩy, nhӳng ÿӭc tính cao ÿҽp ÿã ÿѭӧc vun bӟi qua
bao thӃ hӋ. Ĉó là Ozng trӑng nghƭa khinh tài, sҹn lòng hy sinh vu nghƭa,
ghét áp bӭc bҩt công, chí cӕt và chung thӫy trong tӍnh bè bҥn, chan hoà
cӣi mӣ trong quan hӋ Ojng xóm láng giӅng, cѭѫng trӵc thҷng thҳn, rӝng
rãi hiӃu khách và coi trӑng lӁ công bҵng trong ÿӕi nhân xӱ thӃ, vӟi thӡi

1.9 Page 9

▲back to top
gian, nhӳng ÿӭc Wtnh quí báu ÿó dҫn dҫn trӣ thành nét truyӅn thӕng tӕt
ÿҽp cӫa ngѭӡi dân Tân Vҥn. Vj vӟi Wtnh cách ÿó, ngѭӡi dân Tân Vҥn ÿã
cùng ÿӗng bào toàn huyӋn, tӍnh viӃt nên nhӳng trang sӱ vҿ vang cho ÿӏa
phѭѫng mình trong hai thӡi kӻ chӕng Pháp và chӕng Mӻ.
***

1.10 Page 10

▲back to top
CHѬѪNG MӜT
PHONG 75¬O YÊU NѬӞC V¬ CÈCH MҤNG CӪA NHÂN
DÂN TÂN VҤN TӮ GIӲA THӂ KӸ XIX ĈӂN CÈCH MҤNG
THÈNG TÈM 1945
I - NHӲNG HOҤT ĈӜNG YÊU NѬӞC TRѬӞC KHI CÏ
ĈҦNG:
Giӳa thӃ kӹ XIX ÿҩt nѭӟc ta ÿӭng trѭӟc cuӝc xâm lăng cӫa thӵc
dân Pháp. Sau khi nә súng ÿánh Ĉà Nҹng (1/9/1858) nhѭng kӃ hoҥch
ÿánh nhanh thҳng nhanh bҩt thành, Pháp ÿѭa quân vào Nam bӝ. Năm
1859, tӯ Gia Ĉӏnh giһc mӣ cuӝc tҩn công Biên Hòa lүn thӭ nhҩt. Trѭӟc
sӵ kháng cӵ mҥnh mӁ cӫa mӑi tҫng lӟp ÿӗng bào, âm mѭu ÿánh chiӃm
Biên Hòa cӫa giһc bӏ bҿ gãy. Nhѭng rӗi hai năm sau ÿó, vӟi lӵc lѭӧng
ÿѭӧc tăng cѭӡng, quân Pháp tҩn công Biên Hòa lҫn thӭ hai. Ngày
17/12/1861 thành Biên Hòa thҩt thӫ. Sáu tháng sau triӅu ÿình nhà NguyӉn
ký hiӋp ѭӟc Nhâm Tuҩt (5/6/1862), FKtnh thӭc cҳt nhѭӡng cho Pháp ba
tӍnh miӅn Ĉӗng. KӇ tӯ ÿây, cùng vӟi các ljng xã khác cӫa ba tӍnh Biên
Hoà, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng; Tân Vҥn trӣ thành ÿӏa bàn nҵm dѭӟi ách
kiӇm soát vj thӕg WUӏ cӫa thӵc dân Pháp.
Thӯa hѭӣng lòng yêu ÿҩt nѭӟc, quê hѭѫng và tinh thҫn chuӝng
nghƭa khí, ghét áp bӭc bҩt công cӫa cha ông lѭu truyӅn lҥi, ngay tӯ buәi
ÿҫu tiên ÿӕi mһt vӟi kҿ thù xâm lѭӧc, ngѭӡi dân Tân Vҥn ÿã có mһt trong
ÿӝi ngNJ ÿҩu tranh chӕng giһc giӳ làng. Sӱ sách ÿӏa phѭѫng còn ghi lҥi
hoҥt ÿӝng cӫa các toán dân, cùng ӣ các xóm làng dӑc hai bӡ sông Ĉӗng
Nai - Trong ÿó có Tân Vҥn gây cho giһc Pháp nhӳng khó khăn ÿing kӇ
trong viӋc әn ÿӏnh tình hình và thiӃt lұp bӝ máy cai trӏ. Ĉһc biӋt, hѭӣng
ӭng lӡi hiӋu triӋu cӫa Binh Tây ÿҥi nguyên soái Trѭѫng Ĉӏnh, ÿӗng bào
Tân Vҥn ÿã ÿӭng lên chӕng lҥi lӋnh bãi binh cӫa triӅu ÿunh, tiӃp tөc
kháng Pháp. Kht thӃ sôi sөc cӫa nghƭa quân trѭѫng Công Ĉӏnh khѫi dұy
lòng yêu nѭӟc nӗng nàn luôn tiӅm tàng trong huyӃt quҧn cӫa nhӳng gia
ÿunh nông dân và thӧ thӫ công nghèo làng Tân Vҥn, trong ÿy mӝt sӕ
ngѭӡi ÿm trӵc tiӃp tham gia lӵc lѭӧng nghƭa quân hoһc tích cӵc ӫng hӝ
vұt chҩt - tinh thҫn cho cuӝc khӣi nghƭa. ĈӃn khi Trѭѫng Ĉӏnh mҩt nhân
dân làng Mӻ Khánh (nay là phѭӡng Bӱu Hòa, giáp ranh vӟi Tân Vҥn) lұp
ÿӅn thӡ tѭӣng niӋm ông, khҷng ÿӏnh dҩu ҩn dұm nét cӫa ngѭӡi anh hùng
dân tӝc Trѭѫng Công Ĉӏnh ÿӕi vӟi nhân dân Bӱu Hoà - Tân Vҥn và các
ÿӏa phѭѫng lân cұn.
ThӃ nhѭng, phong trào yêu nѭӟc chӕng Pháp cӫa nhân dân ta sau
nhӳng năm tháng diӉn ra liên tөc, bӅn bӍ, kiên cѭӡng ÿã lҫn lѭӧt thҩt bҥi.
Tӯ cӫa thӃ kӹ XIX, vӅ cѫ bҧn thӵc dân Pháp ÿã әn ÿӏnh ÿѭӧc tình hình và
bҳt ÿҫu tiӃn hành chính sách khai thác thuӝc ÿӏa. KӇ tӯ ÿây cuӝc sӕng yên
bình lao ÿӝng cӫa ngѭӡi dân Tân Vҥn tӯ thuӣ mӣ ÿҩt lұp Ojng ÿm chҩm

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top
dӭt, thay bҵng tình trҥng ngӝt ngҥt nһng nӅ dѭӟi ách áp bӭc bóc lӝt cӫa
bӑn thӵc dân và bӝ máy tay sai phong kiӃn. Trong bӭc tranh ҧm dҥm cӫa
làng Tân Vҥn dѭӟi thӡi Pháp thuӝc ÿiӅu dӉ nhұn thҩy nhҩt là tình trҥng
bҫn cNJng, dӕt nát cӫa ngѭӡi dân. Do chính sách thuӃ khóa vj phu phen
tҥp dӏch khҳc nghiӋt, hҫu hӃt các gia ÿình nông dân và thӧ thӫ công
nghèo phҧi sӕng trong cҧnh triӅn miên W~ng thiӃu, chӗng chҩt nӧ nҫn.
Ruӝng vѭӡn trӣ nên tiêu diӅu, xѫ xác vu lӵc lѭӧng tráng ÿinh - nguӗn lao
ÿӝng chính trong các gia ÿình - thѭӡng xuyên bӏ trѭng tұp ÿi phu, ÿi lao
dӏch. Mһt khác, do thӵc dân Pháp triӋt ÿӇ thi hành chính sách ngu dân
nhҵm giam hãm ÿӗng bào ta trong vòng tӕi tăm ngu dӕt nên ÿҥi ÿa sӕ dân
ljng Tân Vҥn ngay ҩy ÿӅu không biӃt chӳ. Thâm ÿӝc hѫn, giһc còn ráo
riӃt kích ÿӝng hұn thù, gây chia rӁ giӳa ÿӗng bào có ÿҥo vӟi ÿӗng bào
không có ÿҥo, giӳa tҫng lӟp xã hӝi njy vӟi tҫng lӟp xã hӝi khác, ÿӗng
thӡi tҥo ÿiӅu kiӋn cho nhӳng tӋ nҥn xã hӝi nhѭ cӡ bҥc, rѭӧu chè, hút
xách, mê tín dӏ ÿoan mһc sӭc hoành hành ÿӇ ljm tê liӋt ý cht và suy yӃu
khӕi ÿoàn kӃt ÿҩu tranh cӫa nhân dân ta.
Tҩt cҧ nhӳng biӋn pháp thâm ÿӝc ÿó cӫa kҿ thù càng dày mүu
thuүn giӳa ÿông ÿҧo nhân dân lao ÿӝng bӏ áp bӭc bóc lӝt vӟi bӑn thӵc
dân cѭӟp nѭӟc và tay sai ngay càng trӣ nên gay gҳt. Chính vì thӃ, vào ÿҫu
thӃ kӹ XX mӝt cuӝc khӣi nghƭa quy tө hàng nghun nhân dân Biên Hòa ÿã
bùng lên dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉoàn Văn Cӵ. Tuy không thành công
nhѭng cuӝc nәi dұy này ÿm tác ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn tinh thҫn yêu nѭӟc,
căm thù giһc cӫa ngѭӡi dân Tân Vҥn.
Cùng thӡi ÿiӇm này, ÿӗng bào lao ÿӝng Tân Vҥn còn chӏu ҧnh
hѭӣng sâu sҳc cӫa mӝt phong trào yêu nѭӟc có nӝi dung vj hình thӭc
hoҥt ÿӝng khá ÿӝc ÿáo – ÿó là phong trào Thiên Ĉӏa Hӝi. Buәi ban ÿҫu,
Thiên Ĉӏa Hӝi là mӝt tә chӭc hình thành tӵ phát cӫa nông dân nhҵm kӃt
liên lӵc lѭӧng chӕng lҥi cѭӡng hào ác bá trong ljng trong tәng và tѭѫng
trӧ giúp ÿӥ lүn nhau lúc hoҥn nҥn ngһt nghèo. VӅ sau tә chӭc này ÿm phát
triӇn liên hӋ ngang dӑc tҥo nên quy mô cӫa mӝt phong trào khӣi nghƭa
chӕng lҥi bӝ máy cai trӏ thӵc dân phong kiӃn ӣ tӯng ÿӏa phѭѫng dѭӟi
khҭu hiӋu phҧn Pháp phөc Nam. Do cách thӭc hoҥt ÿӝng mang nhiӅu nét
phù hӧp vӟi ÿӗng Ejo lao ÿӝng (nhѭ cҳt máu ăn thӅ nguyӋn tuyӋt ÿӕi
trung thành vӟi nhau, lҩy cӫa nhà giàu chia cho nhà nghèo, bênh vӵc kҿ
yӃu, trҩn áp kҿ mҥnh...) nên trên ÿҩt Biên Hòa, Thiên Ĉӏa Hӝi ÿã gây
dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ Lâm Trung Trҥi, tұp hӧp ÿѭӧc hàng trăm hӝi viên trong
ÿó có mӝt sӕ ít nông dân nghqo ljng Tân Vҥn. TiӃc rҵng do cách trӣ vӅ
mһt thӡi gian, tên tuәi cӫa nhӳng ngѭӡi tham gia ÿó không còn ÿѭӧc
ÿӗng bào Tân Vҥn ghi nhӟ chính xác, kӇ cҧ nhӳng ngѭӡi bӏ Pháp bҳt và
ÿjy biӋt tích sau khi Lâm Trung Trҥi tan rã.
Nhѭng hoҥt ÿӝng cӫa Thiên Ĉӏa Hӝi vүn còn ÿѭӧc nhiӅu ngѭӡi dân
Tân Vҥn nhҳc nhӣ nhѭ mӝt nét son ÿáng tӵ hào trong trang sӱ ÿҩu tranh
chӕng Pháp cӫa ÿӏa phѭѫng

2.2 Page 12

▲back to top
Bѭӟc sang thұp niên hai mѭѫi, lzng yêu nѭӟc cӫa ngѭӡi dân Tân
Vҥn mӝt lҫn nӳa lҥi ÿѭӧc khѫi dұy qua nhӳng phong trào rүm rӝ , sôi nәi
trên toàn Nam bӝ nhѭ cuӝc dҩu tranh ÿòi ân xá cө Phan Bӝi Châu, ÿám
tang cө Phan Châu ҧnh, phong trào hӝi kín do NguyӉn An Ninh khӣi
xѭӟng. CNJng thӡi ÿiӇm njy chung quanh ÿӏa bàn Tân Vҥn ÿm hình thành
nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp quan trӑng nhѭ ÿӅpô xe lӱa Dƭ An, nhà máy cѭa
Biên Hòa, hҹng Stic… mӝt sӕ ít nông dân và thӧ thӫ công nghèo lӭa tuәi
thanh niên vào Ojm công, hӑc viӋc trong các nhà máy này có ÿiӅu kiӋn
tiӃp xúc vӟi hoҥt ÿӝng ÿҩu tranh cӫa công nhân, qua ÿó tӯng bѭӟc ÿѭӧc
bӗi dѭӥng nhұn thӭc chính WUӏ và lұp trѭӡng giai cҩp Tuy sӕ lѭӧng czn ít
ӓi nhѭng chính hӑ Oj nhӳng nhân tӕ mӟi, góp phҫn tích cӵc vào phong
trào ÿҩu tranh cách mҥng trong giai ÿoҥn sau này.
Sӵ phát triӇn mҥnh mӁ cӫa phong trào yêu nѭӟc trong thұp niên hai
mѭѫi làm cho kҿ thù không khӓi hoang mang, lo sӧ. Vӟi ý ÿӗ thâm ÿӝc
nhҵm ru ngӫ rӗi tiӃn tӟi dұp tҳt các cuӝc nәi dұy cӫa nhân dân ta, năm
1926 Thӕng ÿӕc Nam kǤ ký giҩy phép cho lұp ÿҥo Cao Ĉài Tân Vҥn là
mӝt ÿӏa bàn ÿҥo Cao Ĉài bành trѭӟng mҥnh mӁ, thu hút ÿáng kӇ ÿӗng
bào lao ÿӝng ÿang sӕng trong cҧnh khӕn cNJng bӃ tҳc, muӕn tìm mӝt chӛ
dӵa an ӫi cho tinh thҫn. CNJng có mӝt sӕ phҫn tӱ cӵc ÿoan phҧn ÿӝng dӵa
vào tә chӭc ÿҥo Cao Ĉài ÿӇ cӝng tác lãm tay sai cho Pháp, ngăn chһn
bѭӟc tiӃn cӫa phong trào yêu nѭӟc, còn lҥi nhìn chung tín ÿӗ Cao Ĉji ӣ
Tân Vҥn ÿӅu là nhӳng ngѭӡi tӕt, muӕn làm ÿiӅu thiӋn, ÿiӅu hay, luôn
hѭӟng vӅ chính nghƭa, vӅ lӁ phҧi.
Nhѭ vұy, cho ÿӃn trѭӟc khi Ĉҧng ra ÿӡi, qua thӵc tiӉn sôi ÿӝng cӫa
phong trào yêu nѭӟc, ngѭӡi dân Tân Vҥn càng ÿѭӧc bӗi dѭӥng lòng yêu
ÿҩt nѭӟc quê hѭѫng tӯng bѭӟc nâng cao ý thӭc ÿҩu tranh chӕng cѭѫng
quyӅn áp bӭc. Mһc dù ӣ Tân Vҥn không có nhӳng hoҥt ÿӝng râm rӝ, nәi
bұt nhѭ mӝt sӕ ÿӏa phѭѫng khác trong quұn Châu ThӍnh nhѭng ngӑn lӱa
nhiӋt thành luôn âm Ӎ cháy trong lòng mӛi ngѭӡi dân Tân Vҥn ch͑ chͥ c˯
h͡i? ÿӇ bùng lên hòa vào biӇn lӱa ÿҩu tranh cӫa nhân dân toàn huyӋn,
tӍnh trong nhӳng năm sau ÿó.
II – MѬӠI LĂM NĂM THEO ĈҦNG L¬M CÈCH MҤNG
(1930 - 1945)
Vjo nhӳng năm 1928-1929 chung quanh ÿӏa bàn Tân Vҥn - nѫi có
nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp quan trӑng nhѭ nhà máy cѭa BIF, hãng Satic.
ÿӅpô xe lӱa Dƭ An, các hӝi viên ViӋt Nam Thanh niên Cách mҥng Ĉӗng
chí Hӝi ÿѭӧc phân công ÿi vô sҧn hoá ÿã bѭӟc ÿҫu gây dӵng ÿѭӧc các cѫ
sӣ trong ÿӝi ngNJ công nhân chuҭn bӏ nhӳng tiӅn ÿӅ chính trӏ - tѭ tѭӣng vj
tә chӭc cho sӵ ra ÿӡi cӫa Ĉҧng Cӝng Sҧn. Tháng 6/1929 An Nam Cӝng
Sҧn Ĉҧng ra ÿӡi ӣ Nam KǤ, phân công nhӳng cán bӝ cӕt cán tӓa vӅ các
trung tâm công nghiӋp phát triӇn lӵc lѭӧng cách mҥng. NhiӅu chi bӝ
Ĉҧng hình thành ӣ nhj máy cѭa BIF, ÿӅpô xe lӱa Dƭ An… phӕi hӧp hoҥt
ÿӝng khá chһt chӁ suӕt khu vӵc Biên Hòa - Dƭ An, ngày càng ÿóng vai

2.3 Page 13

▲back to top
trò hҥt nhân lãnh ÿҥo phong trào ÿҩu tranh trong các ÿӗn ÿiӅn, nhà máy.
Tuy không phҧi là ÿӏa bjn ÿѭӧc Ĉҧng chú trӑng gây cѫ sӣ buәi ÿҫu,
nhѭng qua mӕi liên hӋ gia ÿình thân thuӝc vӟi ngѭӡi nhѭ ÿang Ojm viӋc
hӑc nghӅ trong các ÿӗn ÿiӅn, nhj máy, phong trào công nhân ÿã tӯng
bѭӟc lan ÿӃn làng quê Tân Vҥn - nѫi có ÿӝi ngNJ thӧ thӫ công tұp trung
khá ÿӗng ÿҧo. Ngày 3/2/1930 Ĉҧng Cӝng Sҧn ViӋt Nam ra ÿӡi và liӅn
sau ÿó mӝt cao trào cách mҥng rӝng lӟn ÿѭӧc phát ÿӝng trên phҥm vi
toàn quӕc ÿӇ kӹ niӋm ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng 1/5 và nhҵm mөc tiêu ÿòi
quyên dân sinh, dân chӫ, qua ÿó tuyên truyӅn vұn ÿӝng quҫn chúng vj
gây thanh thӃ cho Ĉҧng. Cӡ ÿӓ búa liӅm ÿѭӧc treo ӣ nhiӅu nѫi trong quұn
Châu Thành, truyӅn ÿѫn biӇu ngӳ xuҩt hiӋn trên các tuyӃn ÿѭӡng giao
thông, trong các QKj máy vj các cѫ sӣ sҧn xuҩt thӫ công lӟn kêu gӑi công
nhân - vj ÿӗng bào lao ÿӝng ÿoàn kӃt ÿҩu tranh. Tұn mҳt chӭng kiӃn khí
thӃ cách mҥng sôi nәi ÿó, ngѭӡi dân lao ÿӝng Tân Vҥn bҳt ÿҫu hiӇu ÿѭӧc
có mӝt tә chӭc chính trӏ quan tâm ÿӃn cuӝc sӕng Yj quyӅn lӧi công nông.
Nhұn thҩy nhӳng khҭu hiӋu ÿҩu tranh do Ĉҧng ÿӅ ra nhѭ ÿòi tăng lѭѫng
giҧm giӡ ljm, chӕng cúp phҥt. ÿánh ÿұp, giҧm sѭu thuӃ... ÿáp ӭng ÿúng
nguyӋn vӑng cӫa mình, ÿӗng Ejo Tân Vҥn ÿã bҳt ÿҫu có mһt trong hàng
ngNJ ÿҩu tranh ÿzi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng, ÿòi tӵ do dân chӫ, nhҩt là trong ÿӝi
ngNJ công nhân các lò lu, lò gӕm.
Tuy nhiên cho ÿӃn lúc này, do nhiӅu nguyên nhân chӫ quan vj
khách quan khác nhau, QKun chung phong trào cách mҥng ӣ Tân Vҥn chѭa
ÿѭӧc khѫi dұy mҥnh mӁ. Mӝt trong nhӳng nguyên nhân nәi bұt là do sӵ
hiӇu biӃt, giác ngӝ vӅ Ĉҧng, vӅ Cách mҥng nói chung cӫa ngѭӡi dân Tân
Vҥn ӣ thӡi ÿiӇm này còn hҥn chӃ. Trong vòng kìm kҽp, bѭng bít cӫa thӵc
dân Pháp, phҫn ÿӗng ÿӗng bào Tân Vҥn ÿӅu chӏu cҧnh nghèo nàn thҩt
hӑc, không có ÿiӅu kiӋn tiӃp thu nhӳng tѭ tѭӣng mӟi ÿѭӧc phә biӃn qua
tài liӋu, sách báo. Ngay cҧ tên gӑi và cѭѫng lƭnh ÿҩu tranh cӫa Ĉҧng ta
cNJng hãy còn là nhӳng khái niӋm xa lҥ, trӯu tѭӧng ÿӕi vӟi nhұn thӭc cӫa
ÿӗng bào. Mһt khác. trong buәi ÿҫu gây dӵng, sӕ lѭӧng cán bӝ Ĉҧng viên
con ít ӓi nên chӍ tұp trung ÿѭӧc ӣ nhӳng ÿӏa bàn trӑng ÿiӇm mà chѭa tӓa
vӅ các Yng nông thôn ÿӇ gây dӵng, phát triӇn cѫ sӣ trong hjng ngNJ nông
dân và thӧ thӫ công.
CNJng có thӡi ÿiӇm các chi bӝ Cӝng sҧn ӣ Biên Hòa ÿӅ ra chӫ
trѭѫng xây dӵng công nông liên hiӋp hӝi vj các hӝi tѭѫng tӃ trong quҫn
FK~ng nhѭng do ÿӏa bҧn quá rӝng nên kӃt quҧ ÿҥt ÿѭӧc chӍ giӟi hҥn ӣ mӝt
vài ÿӏa phѭѫng nhҩt ÿӏnh. Ĉó là mӝt thiӋt thòi cӫa Tân Vҥn - mҧnh ÿҩt
nҵm ӣ vùng ven, không có cán bӝ Ĉҧng viên vӅ hoҥt ÿӝng trong nhӳng
ngày trӭng nѭӟc.
TiӃp ÿó trên toàn quӕc, thӵc dân Pháp lҥi tiӃn hành chính sách
khӫng bӕ trҳng. Các cѫ sӣ Ĉҧng ӣ hai trung tâm cách mҥng nҵm cұn kӅ
Tân Vҥn là Biên Hòa, Thӫ Ĉӭc bӏ ÿánh phá vj tәn thҩt nһng nӅ, nhiӅu

2.4 Page 14

▲back to top
ÿӗng chí lãnh ÿҥo và Ĉҧng viên cӕt cán bӏ bҳt hoһc hy sinh. Phong trào
cách mҥng tҥm lҳng suӕt tӯ 1931 ÿӃn 1935.
ĈӃn năm 1936 khi Mһt Trұn Bình Dân lên cҫm quyӅn ӣ Pháp, ban
hjnh mӝt sӕ quyӅn tӵ do dân chӫ cho các thuӝc ÿӏa, Ĉҧng ta quyӃt ÿӏnh
tranh thӫ ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi phát ÿӝng mӝt cao trào ÿҩu tranh rӝng lӟn
bҵng nhiӅu hình thӭc công khai hӧp pháp, bҩt hӧp pháp và bí mұt, trong
ÿó nәi bұt là phong trào vұn ÿӝng Ĉông Dѭѫng ÿҥi hӝi. Mӝt sӕ Ĉҧng
viên chӏu trách nhiӋm tә chӭc phong trào trên ÿӏa bҧn Biên Hòa nhѭ các
ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (Mѭӡi Xѭӧc), Trѭѫng Văn Ban, Hӗ Văn
Ĉҥi... ÿã tӯng có mһt ӣ Tân Vҥn ÿӇ tuyên truyӅn, vұn ÿӝng quҫn chúng.
Tӯ tháng 8/1936 truyӅn ÿѫn ÿѭӧc phân phit ÿӃn các lò lu lò gӕm và mӝt
sӕ gia ÿình nông dân Tân Vҥn vӟi nӝi dung tӕ cáo thӫ ÿoҥn bóc lӝt cӫa
bӑn chӫ, kêu gӑi công nông liên minh ÿҩu tranh chӕng sѭu thuӃ, ÿòi tăng
lѭѫng giҧm giӡ làm... Chӫ trѭѫng ÿ~ng ÿҳn cӫa Ĉҧng ÿѭӧc ÿӗng bào Tân
Vҥn hѭӣng ӭng khá tích cӵc, cө thӇ là có nhӳng gia ÿình góp tiӅn, gҥo
ӫng hӝ anh em công nhân trong các nhà máy bãi công chӕng cúp phҥt
ÿánh ÿұp. Mӝt sӕ ái hӳu, tѭѫng tӃ giúp ÿӥ nhau lúc ma chay, bӋnh hoҥn
cNJng ra ÿӡi Trong các lò lu lò gӕm, anh em thӧ thӫ công Tân Vҥn nhiӅu
lҫn tұp trung ÿѭa kiӃn nghӏ ÿzi chӫ lò tăng lѭѫng, cho nghӍ ngày chӫ
nhұt... và giành ÿѭӧc nhӳng thҳng lӧi nhҩt ÿӏnh. Ĉһc biӋt, ÿѭӧc sӵ hѭӟng
dүn, giác ngӝ cӫa cán bӝ cách mҥng, mӝt quҫn ch~ng tích cӵc cӫa Tân
Vҥn Oj ông Siu ĈӇ ÿm nhұn nhiӋm vө treo biӇu ngӳ ӣ chӧ Ĉӗn kêu gӑi
ÿӗng Ejo các xã ÿҩu tranh ÿzi quyӅn dân sinh dân chӫ. Có thӇ nói rҵng
qua quá trình tұp dѭӧt ÿҩu tranh, kӃt quҧ lӟn nhҩt mj ÿӗng Ejo Tân Vҥn
ÿҥt ÿѭӧc chính là tӯng bѭӟc hòa nhұp vào phong WUjo chung dѭӟi sӵ lãnh
ÿҥo cӫa Ĉҧng, nâng dҫn nhұn thӭc chính WUӏ tӯ chӛ tӵ phát lҿ tҿ ban ÿҫu
tiӃn lên ÿҩu tranh có tә chӭc và có liên hӋ chһt chӁ vӟi các ÿӏa phѭѫng lân
cұn, mөc tiêu ÿҩu tranh cNJng chuyӇn tӯ nhӳng yêu sách kinh tӃ ÿѫn thuүn
tiӃn lên ÿòi quyӅn tӵ do dân chӫ. Ĉó là chuyӇn biӃn hӃt sӭc cѫ bҧn vj tӕt
ÿҽp cӫa phong trào cách mҥng ÿӏa phѭѫng.
Nhѭng qua thӡi kǤ ÿҩu tranh rҫm rӝ, phong phú trong nhӳng năm
1936 - 1939, phong trào cách mҥng lҥi bѭӟc vào giai ÿoҥn thoái trào. Tҥi
Pháp, chính phӫ phái hӳu thay Mһt trұn Bình dân lên nҳm chính quyӅn ÿã
hӫy bӓ các quyӅn tӵ do dân chӫ ban hành trѭӟc ÿó và siӃt chһt thêm ách
thӕng trӏ. Tháng 9/1939 chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ II nә ra, bӑn phҧn
ÿӝng thuӝc ÿӏa ra mһt phát xít hóa, tăng cѭӡng khӫng bӕ phong trào công
nông. Ĉһc biӋt tӯ sau khi cuӝc khӣi nghƭa Nam kǤ thҩt bҥi (23/11/1940)
mӭc ÿӝ ÿàn áp cӫa kҿ thù càng thêm gay gҳt. Hàng loҥt cán bӝ chӫ chӕt
cӫa Ĉҧng bӏ dӏch bҳt và giӃt hҥi. Trong bӕi cҧnh ngӝt ngҥt nһng nӅ ÿó kht
thӃ cách mҥng vӯa ÿѭӧc khѫi dұy bѭӟc ÿҫu trên ÿҩt Tân Vҥn không có
ÿiӅu kiӋn phát huy thêm, thұm chí lҥi czn bӏ lҳng xuӕng.
Tình hình càng trӣ nên khó khăn hѫn tӯ năm 1941 khi quân Nhұt
bҳt ÿҫu có mһt ӣ khu vӵc Tân Vҥn - Bӱu Hòa. Cuӝc sӕng ngѭӡi dân thêm

2.5 Page 15

▲back to top
khӕn ÿӕn trѭӟc nҥn vѫ vét lúa thóc và phá hoҥi các nghành nghӅ thӫ công
cӫa phát xít Nhұt. Các vұt dөng sinh hoҥt thiӃt yӃu nhѭ vҧi vóc, dҫu lӱa,
thuӕc men khan hiӃm nghiêm trӑng. Ĉã vұy, Nhұt còn triӋt ÿӇ khai thác
sӭc ngѭӡi sӭc cӫa, buӝc ÿӗng bào ÿi phu, ÿi xâu phөc vө cho viӋc thiӃt
lұp ÿӗn bót và các cѫ sӣ hұu cҫn cӫa chúng. Mâu thuүn giӳa mӑi tҫng lӟp
ÿӗng bào Tân Vҥn vӟi Kҿ thù cѭӟp nѭӟc Pháp - Nhұt càng trӣ nên gay
gҳt.
VӅ phía ta, sau thӡi kǤ tҥm lҳng cӫa phong trào cách mҥng, tӯ mùa
xuân năm 1943 các cѫ sӣ Ĉҧng trên ÿҩt Biên Hòa dҫn dҫn ÿѭӧc khôi
phөc lҥi. Mӝt sӕ cán bӝ Ĉҧng viên bӏ ÿӏch bҳt bӟ giam cҫm hoһc chuyӇn
vùng hoҥt ÿӝng trѭӟc kia ÿm trӣ vӅ ÿӏa phѭѫng móc nӕi liên lҥc vӟi cѫ sӣ,
ÿӗng thӡi nhiӅu ÿҧng viên ӣ các ÿӏa phѭѫng khác ÿӇ tránh sӵ khӫng bӕ
cӫa kҿ thù ÿã chuyӇn vng hoҥt ÿӝng sang các xã thuӝc quұn Châu
Thành. Trong khoҧng thӡi gian 1943 - 1944 các ÿӗng cht lãnh ÿҥo Ĉҧng
cӫa Biên Hòa (Hoàng Minh Châu, Ĉһng Nguyên, Lê Nguyên Ĉҥt) tích
cӵc xây dӵng và phát triӇn cѫ sӣ ӣ các ÿӏa bàn vùng ven, trong ÿó có Tân
Vҥn. Quá trình chuҭn bӏ cho ngày ÿӭng lên tháo tung xích xiӅng nô lӋ,
giành quyӅn làm chӫ ÿҩt nѭӟc quê hѭѫng diӉn ra tuy âm thҫm nhѭng
không kém phҫn khҭn trѭѫng sôi sөc nhҩt là tӯ sau ngày Nhұt ÿҧo chính
Pháp (9/3/1945).
Quán triӋt chӍ thӏ Nhұt - Pháp bҳn nhau vj hành ÿӝng cӫa chúng ta,
các ÿӗng chí ÿҧng viên tăng cѭӡng hoҥt ÿӝng trong quҫn chúng, ra sӭc
thӵc hiӋn chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng là lӧi dөng lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn
phong - mӝt tә chӭc do Nhұt lұp ra - ÿӇ biӃn tә chӭc này thành ÿӝi ngNJ
Qzng cӕt cho cuӝc khӣi nghƭa giành FKtnh quyӅn. Tháng 5/1945 lӵc lѭӧng
Thanh niên TiӅn phong xã Tân Vҥn hình thành do thҫy giáo Kiên phө
trách. Hҫu hӃt thanh niên trai tráng khҳp các xóm ҩp ÿӅu hăng hái gia
nhұp Thanh niên tiӅn phong và tә chӭc nhiӅu hoҥt ÿӝng sôi nәi nhѭ tұp
ÿiӅu hành, tұp võ, diӉn văn nghӋ lҩy tiӅn gây quƭ... càng vӅ sau, hoҥt ÿӝng
cӫa Thanh niên tiӅn phong càng thu hút sӵ quan tâm chú ê Fӫa ÿông ÿҧo
ÿӗng Ejo. NhiӅu gia ÿunh nhiӋt Wunh ÿyng Jyp lѭѫng thӵc, thӵc phҭm ӫng
hӝ anh em Thanh niên TiӅn phong tұp luyӋn. Nhӡ ÿy quân sӕ SKit triӇn
QJjy Fjng ÿông Yj Thanh niên TiӅn phong Tân 9ҥn trӣ WKjnh mӝt trong
Yji ÿѫn Yӏ Pҥnh nhҩt Fӫa quұn Châu 7Kjnh.
Ngày 13/8/1945 Nhұt ÿҫu Kjng Ĉӗng Minh vô ÿiӅu kiӋn khí thӃ
cách mҥng bҳt ÿҫu chuyӇn lên thành cao trào. Ngày 19/8/1945 khӣi nghƭa
giành thҳng lӧi tҥi thӫ ÿô Hà Nӝi. Ngày 20/8/1945 Xӭ ӫy Nam kǤ hӑp
hӝi nghӏ phә biӃn FKӫ trѭѫng tәng khӣi nghƭa WRjn miӅn. Theo tinh thҫn
Fӫa hӝi QJKӏ Xӭ Xӹ, ÿӇ tұp trung lӵc lѭӧng JLjnh FKtnh quyӅn Wҥi trung
tâm ÿҫu Qmo ÿӏch, Fic ÿӏa phѭѫng 7Kӫ Dҫu Mӝt, Biên +Rj… SKҧi huy
ÿӝng nhân dân kpo vӅ Sài Gòn tham gia khӣi nghƭa vào sáng ngày 25/8
rӗi sau ÿó vӅ cѭӟp chtnh quyӅn ӣ ÿӏa phѭѫng. 1Jjy 23/8 cuӝc Kӑp Fӫa
8ӹ ban khӣi QJKƭa Biên +Rj quyӃt ÿӏnh tұp trung lӵc lѭӧng – lҩy Qzng

2.6 Page 16

▲back to top
cӕt Oj Thanh niên TiӅn phong – tham gia biӇu Wunh YNJ trang ӣ 6ji *zn. 12
giӡ khuya 24 rҥng 25/8 hjng chөc anh em Thanh niên Tiên phong Tân
Vҥn ÿã có mһt trong hjng ngNJ 500 ngѭӡi Fӫa WӍnh Biên +Rj Npo vӅ WKjnh
phӕ 6ji *zn. Tin thҳng lӧi ӣ trung tâm ÿҫu não ÿӏch làm bӝ máy cai trӏ
thӵc dân phong kiӃn ӣ Biên Hòa tê LiӋt hoҥt ÿӝng.
Ngày 27/8/1945 cuӝc mít tinh lӟn ÿѭӧc tә chӭc tҥi quҧng trѭӡng
Sông Phӕ mӯng thҳng lӧi cuӝc khӣi nghƭa tҥi tӍnh ly Biên Hòa. hàng trăm
ÿӗng bào vj lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong Tân 9ҥn Oj ÿRjn Fy mһt
sӟm nhҩt trong cuӝc Ptt tinh. &ng QJjy hôm ÿy, viӋc Ejn giao FKtnh
quyӅn Wҥi [m diӉn ra nhanh FKyng Yj thuұt lӧi. Ban Hӝi tӅ [m do hѭѫng Fҧ
%i Văn Soi ÿӭng ÿҫu Eӏ JLҧi Win, ta lѭu Gөng Oҥi [m trѭӣng Phan Văn
Liêu SKө trách công viӋc hjnh chánh trong chính quyӅn mӟi.
Nhѭ vұy, cùng ÿӗng bào toàn quұn, tӍnh vj ÿӗng bào cҧ nѭӟc, nhân
dân Tân Vҥn ÿã kӏp thӡi có mһt trong nhӳng ngày tháng tim 1945 lӏch sӱ,
ÿӭng lên giành quyӅn ljm chӫ quê hѭѫng sau gҫn mӝt thӃ kӹ chӏu ách ÿô
hӝ thӵc dân phong kiӃn. Tuy chѭa có sӵ lãnh ÿҥo trӵc tiӃp cӫa chi bӝ
Ĉҧng tҥi ÿӏa phѭѫng, chѭa xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ nzng cӕt cӫa ÿҧng vj
trên thӵc tӃ phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa nhân dân Tân Vҥn trong
suӕt 15 năm kӇ tӯ khi Ĉҧng ra ÿӡi cNJng mӟi chӍ ӣ mӭc ÿӝ tұp dѭӧt ban
ÿҫu, nhѭng sӵ hiӋn diӋn kӏp thӡi cӫa mӑi tҫng lӟp nhân dân Tân Vҥn
trong ngày hӝi lӟn ÿánh dҩu cuӝc ÿәi ÿӡi vƭ ÿҥi tӯ thân phұn ngѭӡi dân
mҩt nѭӟc trӣ thành ngѭӡi làm chӫ mãi mãi là nét son tѭѫi thҳm, là cӝt
mӕc khѫi ÿҫu quá trình theo Ĉҧng làm cách mҥng. Ngѭӡi dân Tân Vҥn
ÿã biӃn tinh thҫn yêu ÿҩt nѭӟc quê hѭѫng, ghét bҩt công áp bӭc thành
hành ÿӝng cách mҥng cө thӇ, ÿã ÿem tҩm lòng trung trinh chҩt phác thӯa
hѭӣng cӫa cha anh hѭӟng vӅ ngӑn cӡ búa liӅm, siӃt chһt ÿӝi ngNJ quyӃt
tâm ÿҩu tranh cho khát vӑng muôn ÿӡi Oj giành lҥi tӵ do ÿӝc lұp - Và
chính tӯ cӝt mӕc lӏch sӱ ÿҫy ý nghƭa này, phong trào cách mҥng cӫa nhân
dân Tân Vҥn bҳt ÿҫu có nhӳng bѭӟc tiӃn lӟn lao vӟi nhӳng thành tích,
chiӃn công ÿáng tӵ hào trong giai ÿoҥn 9 năm kháng chiӃn chӕng Pháp.
***

2.7 Page 17

▲back to top
CHѬѪNG HAI
TÂN VҤN TRONG 9 NĂM KHÈNG CHIӂN CHӔNG PHÈP
TÈI XÂM LѬӦC (9-1945 – 7-1954)
1 - XÂY DӴNG LӴC LѬӦNG BѬӞC V¬O NHӲNG 1*¬Y
ĈҪU KHÈNG CHIӂN (9 -1945 – CUӔI-1946)
Cách mҥng tháng 7im thành công, trong niӅm phҩn khӣi hân hoan,
thing 9/1945 ӫy ban hành chánh xã Tân Vҥn ÿѭӧc thành lұp và ra mҳt
ÿӗng bào. Thành phҫn ӫy ban Hành chánh gӗm có:
Chӫ tӏch : Trҫn Ngӑc Hoһc
Thѭ ký : NguyӉn Văn Kiên
Ӫy viên kinh tài : NguyӉn Văn Vinh
Ӫy viên quân sӵ : Hӗng Sѫn Tây
Ӫy viên kiӇm soát : NguyӉn Văn Ĉҭu
Vӟi khí thӃ cách mҥng sөc sôi và niӅm vui thҳng lӧi vӯa ÿҥt ÿѭӧc,
tình hình trұt tӵ an ninh và cuӝc sӕng cӫa nhân dân vүn ÿѭӧc duy trì әn
ÿӏnh. Nhѭng bên cҥnh ÿó là biӃt bao khó khăn chӗng chҩt: bӝ máy chính
quyӅn Fzn non trҿ, chѭa ÿѭӧc Uqn luyӋn thӱ hách qua thӵc tiӉn ÿҩu tranh,
ÿӝi QJNJ Fin bӝ thiӃu thӕn Fҧ vӅ nhân lӵc lүn chuyên môn nghiӋp vө, trunh
ÿӝ dân trí còn thҩp, mӝt sӕ tӋ nҥn xã hӝi nhѭ rѭӧu chè, cӡ bҥc, mê Wtn dӏ
ÿoan còn có ÿiӅu kiӋn tӗn tҥi trong buәi giao thӡi
Cӝng thêm vào nhӳng khó khăn ÿó là mӕi ÿe dӑa tӯ âm mѭu tái
xâm lѭӧc cӫa kҿ thù. Chѭa tӯ bӓ dm tâm cѭӟp nѭӟc ta lҫn nӳa, theo gót
quân ÿӗng Minh Anh, Ҩn, thӵc dân Pháp quay lҥi gây hҩn ӣ Sài Gòn rӗi
ÿánh rӝng ra Nam Bӝ và Nam Trung bӝ. Ngjy 23/9/1945 Ӫy Ban Hành
chánh Nam bӝ ra lӡi kêu gӑi ÿӗng bào ÿӭng lên kháng chiӃn. Hѭӣng ӭng
lӡi hiӋu triӋu ÿó tӯ cuӕi tháng 9 ÿҫu tháng 10/1945 cùng vӟi các xã thuӝc
quұn Châu Thành, lӵc lѭӧng thanh niên cӭu quӕc Tân Vҥn (tiӅn thân là
Thanh niên TiӅn phòng) tích cӵc luyӋn tұp quân sӵ, tham gia công tác
phá hoҥi ÿѭӡng giao thông, chһt cây, ÿào hào ljm chѭӟng ngҥi vұt cҧn
ÿѭӡng tiӃn quân cӫa giһc. Nhѭng chӍ vӟi gұy tâm vông và kinh nghiӋm
chiӃn ÿҩu còn ít ӓi, ta không thӇ ÿӕi ÿҫu có hiӋu quҧ vӟi kҿ th mҥnh hѫn
cҧ vӅ trang bӏ vNJ khí lүn quân sӕ. Cuӕi tháng 10/1945 giһc Pháp chiӃm
Biên Hòa và ÿӃn cuӕi tháng 12/1945 ÿӗn bót Pháp ÿã ÿѭӧc lұp ӣ khҳp
các xã vùng ven, trong ÿó có Tân Vҥn. Trѭӟc khi lұp ÿӗn, 9 căn nhà dân
ӣ Tân Vҥn ÿã bӏ giһc Phҩp ÿӕt cháy ÿӇ khӫng bӕ tinh thҫn quҫn chúng.
NhiӋm vө bӭc thiӃt ÿһt ra lúc njy là phҧi huy ÿӝng mӑi tҫng lӟp
nhân dân chӕng th trong giһc nJRji, bҧo vӋ vӳng chҳc thành quҧ cách
mҥng. Ĉҫu tháng 1/1946 ÿình Tân Vҥn chtnh là ÿӏa ÿiӇm ÿӗng chí HuǤnh
Văn NghӋ vӅ tә chӭc hӑp quân ÿӇ chuҭn bӏ mӑi mһt cho cuӝc kháng
chiӃn. Ĉӗng thӡi, nhұn thҩy Tân Vҥn là mӝt ÿӏa bàn có vӏ trí quan trӑng
cҧ vӅ mһt kinh tӃ lүn quân sӵ, lӵc lѭӧng Cӝng hòa VӋ binh cNJng vӅ ÿây

2.8 Page 18

▲back to top
ÿӭng chân hoҥt ÿӝng, tұp trung vào nhiӋm vө gây dӵng cѫ sӣ. nҳm Wunh
hunh ÿӏch, trҩn áp bӑn phҧn ÿӝng tҥi chӛ ÿang lăm le ngóc ÿҫu dұy tiӃp
tay cho kҿ thù. Lúc ÿҫu lӵc lѭӧng Cӝng hòa VӋ binh vӅ Tân Vҥn mӟi chӍ
4 ngѭӡi (các ÿӗng chí Bәn, LNJy, Tiên, Nghi) nhѭng ÿӃn cuӕi năm 1945
ÿm phát triӇn quân sӕ lên trên 20 ngѭӡi, trong ÿy có nhiӅu quҫn chúng tích
cӵc cӫa Tân Vҥn nhѭ Năm Ngӥi, Sáu ĈӇ, Năm Bông, Bҧy Cӫa, Năm
LNJy, Nhӓ Ĉen, Sáu Phúc,Ba Phát, Siu Bӕn, Bùi Văn Sӱa, NguyӉn Văn
Ĉҥn v.v.. ít Lӵc lѭӧng này ÿѭӧc các ÿӗng chí ÿi tұp huҩn ӣ GhӅnh Rái vӅ
huҩn luyӋn trӣ lҥi nghiӋp vө chuyên môn vj tác chiӃn.
Cùng vӟi sӵ có mһt cӫa Cӝng Hòa VӋ Binh, Tân Vҥn còn là ÿӏa
bàn thѭӡng xuyên ÿi vӅ hoҥt ÿӝng cӫa các lӵc lѭӧng vNJ trang quұn Châu
Thành. Mӝt trung ÿӝi do 2 ÿӗng chí Châu Ngӑc Ĉӭc và HuǤnh Văn Giáo
chӍ huy ÿóng quân tҥi Tân Vҥn (phө trách 6 xã hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai)
ÿm góp phҫn tích cӵc vào viӋc gây dӵng, bӗi dѭӥng nhӳng hҥt nhân làm
nòng cӕt cho ÿӏa phѭѫng trong nhӳng năm tháng sau này.
Nhѭ vұy tӯ nhӳng ngjy ÿҫu kháng chiӃn, mһc dù lӵc lѭӧng tҥi chӛ
còn mӓng nhѭng Tân Vҥn ÿã ÿѭӧc sӵ chi viӋn, hӛ trӧ trӵc tiӃp cӫa Quân
ӫy và Ӫy ban hành chánh quұn Châu Thành cNJng nhѭ cӫa lӵc lѭӧng vNJ
trang quұn và Cӝng hòa VӋ binh. Ĉáp lҥi sӵ hӛ trӧ quí báu ÿó, ÿӗng Ejo
Tân Vҥn tích cӵc ÿóng góp nuôi quân, liên tөc ӫng hӝ lѭѫng thӵc, thӵc
phҭm và các vұt dөng thiӃt yӃu khác cho cán bӝ, chiӃn sƭ có mһt tҥi xm
nhà ăn no ÿánh giһc.
ĈӃn tháng 1/1946 trѭӟc áp lӵc ngày càng tăng cӫa ÿӏch, các cѫ
quan lãnh ÿҥo cҩp quұn phҧi rút vӅ Bunh Hoj - Tân TriӅu, sau ÿó chuyӇn
sang Bình Ĉa. Thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu cho lұp lҥi bӝ máy tӅ khҳp các xã.
Ӣ Tân Vҥn, ban Hӝi tӅ gӗm hѭѫng cҧ BÔi Văn Soi, hѭѫng quҧn Lê Văn
Tích, hѭѫng chánh Dѭѫng Văn HӍ, hѭѫng thân Ngô Văn Nhѫn, hѭѫng bӝ
HuǤnh Văn SӃn, hѭѫng hào Lê Văn Chӳ, Chánh lөc bӝ Ĉһng Văn Gia
v.v... Riêng ông Phan Văn Liêu - quҫn chúng cӫa ta - vүn ÿѭӧc cӱ làm xã
trѭӣng, ÿã có công theo dõi nҳm tình hình ÿӏch thông báo cho cách mҥng,
vұn ÿӝng ÿyng góp tài chính ӫng hӝ kháng chiӃn. Nói chung ӣ giai ÿoҥn
này, ban hӝi tӅ chѭa có hành ÿӝng chӕng phá ta, tuy nhiên trong tình hunh
ÿӏch tăng cѭӡng kiӇm soát vj khӕng chӃ, ӫy ban hjnh chánh xã phҧi giҧi
tán, không còn tiӃp tөc hoҥt ÿӝng ÿѭӧc.
Mһc G vұy, suӕt năm 1946, vӟi tҩm lòng tin tѭӣng vào thҳng lӧi
tҩt yӃu cӫa sӵ nghiӋp kháng chiӃn, ÿӗng bào Tân Vҥn vүn giӳ vӳng quyӃt
tâm ÿoàn kӃt mӝt Ozng, ra sӭc tұp hӧp lӵc lѭӧng, tranh thӫ mӑi ÿiӅu kiӋn
thuұn lӧi chuҭn bӏ mӑi mһt bѭӟc vào giai ÿoҥn sôi ÿӝng nhҩt cӫa chín
năm kháng chiӃn. Mӝt năm ngҳn ngӫi ҩy giúp ngѭӡi dân Tân Vҥn càng
nâng cao lòng yêu nѭӟc căm thù giһc, nhҩt là khi chӭng kiӃn tұn mҳt
nhӳng tӝi ác ÿm man cӫa kҿ th. Chúng không tӯ bҩt cӭ mӝt thӫ ÿoҥn,
biӋn pháp tàn bҥo nào ÿӇ dұp tҳt tinh thҫn cách mҥng sôi sөc trong quân
chúng. NhiӅu ngѭӡi dân vô tӝi bӏ chúng bҳt tra tҩn, ÿánh ÿұp nhѭ ông

2.9 Page 19

▲back to top
Chín Dung, con thҫy Hai QuyӅn, có ngѭӡi bӏ chúng bҳn chӃt (ông Mѭӡi
út; anh Võ Văn Mҥnh...). ĈӇ khӫng bӕ ÿӗng bào, chúng còn tҥo ra nhӳng
cách thӭc giӃt ngѭӡi rҩt ÿm man nhѭ bӓ ông Hai Hy vào lu rӗi lăn xuӕng
giӃt, thұm chí cho xҿo tai, cҳt cә hoһc thiêu cháy... Ngay ÿӃn nhӳng hiӋn
vұt Wtn ngѭӥng thiêng liêng cӫa ÿӗng bào cNJng bӏ giһc hӫy hoҥi nhѭ
tѭӧng Phұt ӣ chùa Sҳc Tӭ, mõ ӣ miӅn Ĉҩt Phѭӟc...
Nhѭng trái vӟi mong muӕn cӫa kҿ th, càng bӏ khӫng bӕ, giӃt hҥi,
bҳt bӟ, ngѭӡi dân Tân Vҥn càng thêm vӳng vàng kiên ÿӏnh, càng thӇ hiӋn
cao ÿӝ lòng can ÿҧm và quyӃt tâm chӕng giһc tӟi cng. Có nhӳng tҩm
gѭѫng hy sinh cӫa ngѭӡi dân bình thѭӡng Tân Vҥn ÿã trӣ thành nguӗn
ÿӝng viên cә vNJ nhӳng ngѭӡi còn lҥi tiӃp tөc chiӃn ÿҩu nhѭ trѭӡng hӧp
cӫa anh Võ Văn Mҥnh. Bӏ ÿӏch bҳt, tra tҩn bҵng cách xҿo tai ÿӇ moi cѫ
sӣ, anh kiên quyӃt không tiӃt lӝ. Trѭӟc khi chúng bҳn anh tҥi GiӃng nѭӟc
chӧ Tân Vҥn, Võ Văn Mҥnh vүn ÿ}ng dҥc hô lӟn: Ĉӗng bào hãy nêu
gѭѫng thҵng Mҥnh, chӃt thҵng Mҥnh này còn thҵng Mҥnh khác. Khí tiӃt
và tѭ thӃ hy sinh ÿó luôn ÿѭӧc ngѭӡi dân Tân Vҥn ghi nhӟ và nhҳc nhӣ.
Nhìn chung, tuy nhӳng hoҥt ÿӝng trong năm ÿҫu tiên bѭӟc vào
khҳng chiӃn cӫa ÿӏa phѭѫng Tân Vҥn còn nhӓ bp và chѭa tҥo ÿѭӧc tiӃng
vang nhѭng Tân Vҥn ÿã góp phҫn xӭng ÿáng cӫa mình vào viӋc cӫng cӕ
ÿӏa bàn ÿӭng chân cho lӵc lѭӧng vNJ trang hoҥt ÿӝng, ÿóng góp lѭѫng
thӵc tài chính nuôi quân, tӯng bѭӟc phát triӇn rӝng rãi cѫ sӣ nòng cӕt
trong quҫn cúng. Ĉó là ÿiӇm xuҩt phát quan trӑng ÿѭa phong trào ӫng hӝ
và tham gia kháng chiӃn cӫa nhân dân Tân Vҥn tiӃp tөc ÿi lên mӝt cách
vӳng chҳc vj toàn diӋn trong nhӳng năm sau ÿó.
II ĈҬY MҤNH HOҤT ĈӜNG KHÈNG CHIӂN TO¬N DÂN,
TO¬N DIӊN (1947 - 1950)
Tӯ cuӕi năm 1946 thӵc dân Pháp ra mһt vi phҥm trҳng trӧn nhӳng
ÿiӅu khoҧn ÿã ký vӟi chính phӫ ta trong HiӋp ÿӏnh sѫ bӝ và Tam ѭӟc
14/9, ráo riӃt ÿҭy mҥnh viӋc lҩn chiӃm và hành quân ruӗng bӕ nhҫm tiêu
diӋt các cѫ quan lãnh ÿҥo, lӵc lѭӧng vNJ trang và ÿoàn thӇ quân chúng...
Không thӇ nhân nhѭӧng ÿѭӧc nӳa, ngày 19/12/1946 Hӗ Chӫ tӏch ra lӡi
kêu gӑi Toàn quӕc kháng chiӃn. Cuӝc ÿҩu tranh bҧo vӋ chӫ quyӅn thiêng
liêng cӫa dân tӝc ÿm lan rӝng trên phҥm vi cҧ nѭӟc vӟi lӡi thӅ: Thà hy
sinh tҩt cҧ chӭ nhҩt ÿӏnh không chӏu mҩt nѭӟc, nhҩt ÿӏnh không chӏu ljm
nô lӋ. Hòa cng phong trào cӫa toàn quұn, tӍnh, nhân dân Tân Vҥn tiӃp
tөc làm nên nhNJng chiӃn công mӟi trong giai ÿoҥn mѫt
Ĉҫu năm 1947 ӣ khu vӵc Tân Vҥn - Bӱu Hòa, thӵc dân Pháp tăng
cѭӡng tuyӇn mӝ bӑn thân binh (partisan) và bҳt ÿҫu sӱ dөng nhӳng phҫn
tӱ phҧn ÿӝng trong lӵc lѭӧng vNJ trang giáo phái Cao Ĉài (hӋ Tây Ninh)
thѭӡng xuyên tә chӭc nhӳng cuӝc càn quét vѫ vét cѭӟp bóc và giӃt hҥi
ÿӗng bào. Trên ÿҩt Tân Vҥn trѭӟc kia ÿã có mӝt ÿӗn lӟn cӫa quân Pháp
ÿһt tҥi lò lu Ông Ba Phj, nay giһc cho lұp thêm các tua giao cho lӵc

2.10 Page 20

▲back to top
lѭӧng Cao Ĉài canh giӳ khӕng chӃ mӑi hoҥt ÿӝng cӫa ta, kiӇm soát chһt
chӁ các ÿҫu mӕi giao thông quan trӑng. Ĉһc biӋt, chúng cho ÿһt Tәng
Kjnh dinh Cao Ĉài tӍnh Biên Hza tҥi ÿây do Khâm Châu NguyӉn Văn
Dӵ Yj Ĉҫu tӝc NguyӉuyn Văn 1JKƭa ÿӭng ÿҫu vӟi quân sӕ lính Cao Ĉji
không dѭӡi 200 tên có vNJ trang súng trѭӡng, súng miy tӓa ra khҳp ÿӏa
bjn lân cұn. Vӟi lӵc lѭӧng lӟn mҥnh ÿó, ÿӏch Uio riӃt ÿҭy mҥnh hoҥt
dӝng quân sӵ - chính trӏ. &K~ng liên tөc ruӗng rұp theo dõi các gia ÿình
có ngѭӡi thân tham gia kháng chiӃn, phөc kích ӣ các vӏ trí xung yӃu nѫi
cán bӝ ta thѭӡng vӅ móc nӕi vӟi ÿӗng bào. Cҧ chөc nhj dân bӏ giһc ÿӕt vì
tunh nghi là nѫi che giҩu cin bӝ ta (nhj ông Hӝi ÿӗng Ĉâu, ông Thun, ông
Sáu tích, ông 7ӓn, ông bӝ Là, bj Keo, ông Bҧy Thuӗn, ông Sang v.v...)
7ji sҧn cӫa nhân dân bӏ vѫ vét cѭӟp ÿoҥt, vѭӡn tӵӧc bӏ triӋt phá ÿӇ lӵc
lѭӧng ta không còn ÿӏa thӃ ÿӭng chân. Ngay cҧ cây cӕi trong ÿunh FKa
cNJng bӏ ÿӕt Vҥch. VӅ mһt chính quyӅn tuy ban hӝi tӅ xã vүn còn tӗn tҥi
nhѭng thӵc chҩt quyӅn lӵc nҳm trong tay lӵc lѭӧng vNJ trang Cao Ĉài,
ÿӭng ÿҫu là hѭѫng quҧn Nguyên Văn Nghƭa và phó hѭѫng quҧn Trӏnh
Văn Má. Ĉһc biӋt, hai tên ác ôn Côn, Chӯng trong lӵc lѭӧng vNJ trang
Cao Ĉài ÿã gây nhiӅu tӝi ác ÿүm máu ÿӕi vӟi ÿӗng bào Tân Vҥn. Cuӝc
ÿӕi ÿҫu ta - ÿӏch trӣ nên hӃt sӭc quyӃt liӋt và căng thҷng nhҩt là tӯ lúc gҫn
1/2 dân sӕ Tân Vҥn do bӏ ÿӏch bӭc bách, o ép, hăm dӑa buӝc phҧi ghi tên
theo ÿҥo Cao Ĉài trong ÿó mӝt sӕ ít ngѭӡi trӣ thành cӝng sӵ ÿҳc lӵc cho
Pháp và bӑn phҧn ÿӝng ÿӝi lӕt tôn giáo.
Trѭӟc tình hình ÿó, ÿӇ ÿӕi phó kӏp thӡi và có hiӋu quҧ vӟi âm mѭu
thâm ÿӝc cӫa kҿ thù, quân ӫy Châu Thành ÿm phә biӃn nhӳng chӫ trѭѫng
và nhiӋm vө công tác mӟi cho các xã ӣ vùng bӏ Cao Ĉji khӕng chӃ, cө
thӇ là:
- Ra sӭc cӫng cӕ và xây dӵng lӵc lѭӧng ÿoàn kӃt rӝng rãi mӑi tҫng
lӟp nhân dân, tiӃp tөc vұn ÿӝng ÿӗng Ejo ÿóng góp nuôi quân, ӫng hӝ
kháng chiӃn.
- Cӫng cӕ và kiӋn toàn bӝ máy lãnh ÿҥo ӣ ÿӏa phѭѫng, trên cѫ sӣ
ÿó chú trӑng xây dӵng lӵc lѭӧng vNJ trang và các cѫ sӣ mұt trong quҫn
chúng. Bӗi dѭӥng ÿӝi ngNJ hҥt nhân cӕt cán tiӃn tӟi xây dӵng chi bӝ Ĉҧng
và mӣ rӝng lӵc lѭӧng nòng cӕt.
- Có ÿӕi sách thích hӧp vӟi tín ÿӗ ÿҥo Cao Ĉài, phân biӋt rõ giӳa
bӑn cҫm ÿҫu phҧn ÿӝng vӟi sӕ ÿӗng ÿӗng Ejo bӏ bӭc bách theo ÿҥo ÿӇ
phân hòa kҿ thù, mӣ rӝng thӃ lӵc cho cách mҥng.
Ĉѭӧc sӵ chӍ ÿҥo trӵc tiӃp cӫa Quұn ӫy, nhiӅu cѫ sӣ trung kiên ӣ
Tân Vҥn nhanh chóng trѭӣng thành vj trӣ thành ÿӝi ngNJ nòng cӕt trӵc
tiӃp phө trách mӑi mһt công tác ӣ ÿӏa phѭѫng. Tuy chtnh quyӅn kháng
chiӃn chѭa ÿѭӧc xây ÿӵng nhѭng thông qua ÿӝi ngNJ cӕt cán này, các chӫ
trѭѫng ÿѭӡng lӕi cӫa Quân ӫy và Ӫy ban kháng chiӃn Hành chánh quұn
Châu Thành ÿã ÿѭӧc tiӃp nhұn kӏp thӡi và nhӳng hoҥt ÿӝng kháng chiӃn
cӫa Tân Vҥn ÿã thӵc sӵ hòa vào sӵ nghiӋp chung cӫa toàn quân, toàn