Lich su dau tranh cach mang cua huyen Xuan Loc 1-4 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Lich su dau tranh cach mang cua huyen Xuan Loc 1-4

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Lich su dau tranh cach mang cua huyen Xuan Loc 1-4

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ ĈҦNG CӜNG SҦN VIӊT NAM

HUYӊN XUÂN LӜC

LӎCH SӰ ĈҨU TRANH

CÁCH MҤNG CӪA

HUYӊN XUÂN LӜC

NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI

1985

LӠI GIӞI THIӊU

Nhìn lҥi chһng ÿѭӡng 55 năm qua, chúng ta xiӃt bao tӵ hào vӅ nhӳng cӕng hiӃn

lӟn lao cӫa Ĉҧng bӝ, quân dân huyӋn Xuân Lӝc trong sӵ nghiӋp ÿҩu tranh cách mҥng

cӫa toàn dân tӝc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam quang vinh.

Xuân Lӝc là mӝt huyӋn ÿӏa ÿҫu cӫa các tӍnh miӅn Ĉông Nam Bӝ, là nѫi tұp trung

nhiӅu ÿӗn ÿiӅn cao su lӟn cӫa thӵc dân Pháp trѭӟc ÿây. Cѭ dân bҧn ÿӏa chӫ yӃu là

ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi: Châu Ro, Xe Tiêng và công nhân cao su. Hӑ vӕn là nhӳng

ngѭӡi cùng khә bӏ áp bӭc bóc lӝt nһng nӅ. Tӯ ngày có Ĉҧng, nhân dân Xuân Lӝc mӝt

lòng mӝt dҥ theo Ĉҧng ÿӃn cùng.

Trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp và ÿӃ quӕc Mӻ, quân dân Xuân

Lӝc ÿã lұp ÿѭӧc nhiӅu chiӃn công to lӟn, chiӃn thҳng La Ngà (1/3/1948), chiӃn thҳng

Xuân Lӝc (tháng 4/1975) ÿã ÿi vào lӏch sӱ kháng chiӃn cӫa dân tӝc. Ĉӝi biӋt ÿӝng thӏ

xã Long Khánh, dân quân du kích xã Bình Lӝc, xã Bҧo Vinh, nӳ liӋt sƭ Hӗ Thӏ

Hѭѫng, liӋt sƭ Lê A ÿã ÿѭӧc Quӕc hӝi và Chӫ tӏch nѭӟc Cӝng hoà xã hӝi chӫ nghƭa

ViӋt Nam tһng danh hiӋu Anh hùng Lӵc lѭӧng VǊ trang Nhân dân.

1.3 Page 3

▲back to top

Trong quá trình ÿҩu tranh cách mҥng, Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc không ngӯng trѭӣng

thành và lӟn mҥnh vӅ mӑi mһt, lãnh ÿҥo nhân dân vѭӧt qua nhiӅu gian khә, hy sinh,

giành nhiӅu thҳng lӧi trong hai cuӝc kháng chiӃn, giҧi phóng quê hѭѫng, góp phҫn

xӭng ÿáng vào chiӃn công chung cҧ nѭӟc.

Nhӳng trang sӱ vҿ vang ÿó là công lao, là xѭѫng máu, là sӵ hy sinh gian khә cӫa

biӃt bao cán bӝ, ÿҧng viên, nhân dân trong huyӋn xây dӵng vun ÿҳp nên. Ĉó là vӕn

quý, là tài sҧn vô giá cӫa nhân dân ÿӏa phѭѫng.

Ghi lҥi truyӅn thӕng và rút ra nhӳng bài hӑc kkinh nghiӋm trong kháng chiӃn là

trách nhiӋm cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân toàn huyӋn nhҵm nâng cao lòng yêu mӃn quê

hѭѫng, bӗi dѭӥng lòng tin tѭӣng, tӵ hào cho cán bӝ ÿҧng viên và nhân dân trong

huyӋn hăng hái thi ÿua lao ÿӝng sҧn xuҩt, công tác và chiӃn ÿҩu góp phҫn xây dӵng

thành công chӫ nghƭa xã hӝi và bҧo vӋ vӳng chҳc Tә quӕc xã hӝi chӫ nghƭa; ÿӗng

thӡi giáo dөc truyӅn thӕng cách mҥng cho thӃ hӋ tiӃp theo.

Thӵc hiӋn Nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi lҫn thӭ 3 cӫa Ĉҧng bӝ huyӋn, sӵ chӍ ÿҥo cӫa Ban

thѭӡng vө TӍnh uӹ Ĉӗng Nai, HuyӋn uӹ Xuân Lӝc vӟi sӵ giúp ÿӥ cӫa Phòng lӏch sӱ

Ĉҧng – Ban Tuyên giáo TӍnh uӹ Ĉӗng Nai, phân viӋn lӏch sӱ Bӝ quӕc phòng tҥi

thành phӕ Hӗ Chí Minh, Phòng lӏch sӱ quân sӵ Quân khu 7, Bӝ ChӍ huy quân sӵ tӍnh

Ĉӗng Nai, Nhà xuҩt bҧn Tәng hӧp Ĉӗng Nai và sӵ ÿóng góp nhiӅu tѭ liӋu quý cӫa

ÿông ÿҧo cán bӝ, ÿҧng viên và nhân dân ÿã giúp cho viӋc hoàn thành tұp sách : “L͓ch

s͵ ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa huy͏n Xuân L͡c”.

Lӏch sӱ ÿҩu tranh cách mҥng vӕn rҩt phong phú sinh ÿӝng và cө thӇ… Công tác

sѭu tҫm tѭ liӋu, nghiên cӭu, tәng kӃt, biên soҥn là công tác khoa hӑc có nhiӅu khó

khăn phӭc tҥp, hѫn nӳa do thӡi gian hҥn chӃ, trình ÿӝ nhӳng ngѭӡi biên soҥn có hҥn

nên có thӇ chѭa phҧn ánh ÿҫy ÿӫ ÿѭӧc nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ diӉn ra. Do ÿó chҳc

chҳn cuӕn sách khó tránh khӓi thiӃu sót.

ĈӇ tiӃp tөc bә sung, chӍnh lý cho lҫn in sau, chúng tôi mong nhұn ÿѭӧc nhiӅu ý

kiӃn ÿóng góp ÿông ÿҧo cӫa bҥn ÿӑc.

Nhân dӏp này, thay mһt Ban chҩp hành Ĉҧng bӝ huyӋn Xuân Lӝc, chúng tôi xin

chân thành cҧm ѫn các cѫ quan, các ÿӗng chí và ÿӗng bào ÿã ÿóng góp công sӭc cӫa

mình trong viӋc sѭu tҫm, biên soҥn và xuҩt bҧn tұp sách quý báu này.

Xuân Lӝc, ngày 10 tháng 1 năm 1985

1.4 Page 4

▲back to top

T/M. Ban Thѭӡng Vө HuyӋn Uӹ Xuân Lӝc

Bí thѭ

TRҪN VĂN THI

PHҪN MӢ ĈҪU

XUÂN LӜC

Xuân Lӝc là mӝt huyӋn thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai. Trѭӟc Cách mҥng tháng Tám và

trong kháng chiӃn chӕng Pháp, Xuân Lӝc là mӝt huyӋn cӫa tӍnh Biên Hoà, bao gӗm

ÿҩt ÿai ba huyӋn Tân Phú, Xuân Lӝc, Thӕng Nhҩt ngày nay. Năm 1975, chính uyӅn

Ngô Ĉình DiӋm cҳt Xuân Lӝc khӓi tӍnh Biên Hoà, lұp tӍnh Long Khánh, chia Long

Khánh ra nhiӅu huyӋn: Ĉӏnh Quán, Xuân Lӝc, KiӋm Tân. ĈӇ thuұn tiӋn cho ÿҩu tranh

chӕng ÿӏch, ta cǊng tә chӭc tӍnh Long Khánh và chia ra nhiӅu huyӋn: Xuân Lӝc, Ĉӏnh

Quán, Cao Su và thӏ xã, vӅ sau còn thêm huyӋn Thӕng Nhҩt. VӅ tӍnh có lúc Long

Khánh là tӍnh riêng, có lúc Long Khánh nhұp vӟi Bà Rӏa thành tӍnh Bà Rӏa – Long

Khánh, hoһc nhұp vӟi cҧ Biên Hoà thành Bà Long Biên.

HuyӋn Xuân Lӝc nҵm phía ÿông tӍnh Ĉӗng Nai, cách thành phӕ Hӗ Chí Minh 80

km vӅ phía ÿông – ÿông bҳc, cách bӡ biӇn ӣ phía nam 40 km ÿѭӡng chim bay, ÿông

giáo tӍnh Thuұn Hҧi, nam giáp huyӋn Xuyên Mӝc, huyӋn Châu Thành, tây giáp huyӋn

Long Thành, huyӋn Thӕng Nhҩt, bҳc giáp huyӋn Tân Phú.

DiӋn tích Xuân Lӝc 1.300,26 ki-lô-mét vuông.

Ĉӏa hình Xuân Lӝc là ÿӏa hình vùng cao nguyên trung du thҩp nhô lѭӧn sóng. Ĉӝ

dӕc trung bình tӯ 0o ÿӃn 10o theo hѭӟng tây bҳc – ÿông nam. Ĉӝ cao trung bình 100

mét so vӟi mһt biӇn. Ĉӝ cao thҩp nhҩt 30 mét (suӕi Quýt).

Xuân Lӝc có nhiӅu ÿӗi núi: núi Ĉҩt, núi Thӏ, núi Tung, núi Hang Dѫi, ÿӗi Tân

Thuӹ, ÿӗi Tân Phong, núi Ĉҫu Rìu, núi Cam Tiêm, núi BӇ Bҥc, núi Mây Tàu (534

m), cao nhҩt là núi Chӭa Chan (837 m). Các núi, ÿӗi phҫn lӟn là miӋng núi lӱa ngày

xѭa. Mӝt sӕ ngӑn núi qua thӡi gian khai phá, mӣ ÿѭӡng và trӗng trӑt ÿã trӣ thành khó

nhұn.

Sông Là Ngà phát nguyên tӯ cao nguyên Bҧo Lӝc, chҧy qua Xuân Lӝc ÿә vӅ sông

Ĉӗng Nai. Sông Ray dài 45 ki-lô-mét, bҳt nguӗn tӯ ÿӗi Tân Phong và núi Chӭa Chan

chҧy xuӕng phía nam huyӋn, qua Xuyên Mӝc ra cӱa Lӝc An. NhiӅu suӕi nhӓ có nѭӟc

1.5 Page 5

▲back to top

quanh năm hoһc mӝt mùa. Suӕi Tre, Suӕi RӃt, suӕi Cát, suӕi Râm, suӕi Hòn, suӕi Gia

Liêu, suӕi Gia Huynh, suӕi Nѭӟc Lҥnh, suӕi Háp.

Căn cӭ vào ÿӏa hình và thә nhѭӥng có thӇ chia huyӋn Xuân Lӝc thành bӕn vùng

vӟi hai loҥi ÿҩt, vùng cao và bҵng phҷng phái tây tây bҳc. Vùng thҩp ӣ vӅ phái ÿông

nam là hai vùng ÿҩt ÿӓ ba-dan. Vùng nhҩp nhô quanh núi Chӭa Chan, vùng thoai

thoҧi ӣ phía ÿông bҳc là vùng ÿҩt xám trên phù sa, ÿҩt bҥc màu trên gra-nít.

Xuân Lӝc vӕn là vùng rӯng có nhiӅu gӛ quí nhѭ cҭm lai, gõ, giáng hѭѫng và

nhiӅu muông thú. Qua khai phá vùng rӯng lùi vӅ phía ÿông bҳc. Vùng trӗng trӑt thích

hӧp vӟi cây công nghiӋp (cao su, cà phê, hӗ tiêu) cây lѭѫng thӵc (bҳp, ÿұu).

Quӕc lӝ 1 và ÿѭӡng sҳt Thӕng Nhҩt chҥy qua Xuân Lӝc tӯ ÿông sang tây. Quӕc lӝ

20 bҳt ÿҫu tӯ Dҫu Giây trên quӕc lӝ 1 chҥy theo hѭӟng bҳc – ÿông bҳc lên Bҧo Lӝc,

Ĉà Lҥt. Liên tӍnh lӝ 2 tӯ ngã ba Tân Phong trên quӕc lӝ 1 chҥy theo hѭӟng nam – tây

nam vӅ Bà Rӏa và Long Hҧi, liên tӍnh lӝ 3 tӯ ngã ba Gia Ray (Xuân trѭӡng) trênq uӕc

lӝ 1 chҥy lên Võ Ĉҳc (Thuұn Hҧi). Ngoài ra còn nhiӅu ÿѭӡng ngang dӑc các sӣ, các

nông trѭӡng cao su và các ÿѭӡng làm be.

Xuân Lӝc trong lӏch sӱ xa xѭa.

Nhӳng di chӍ phát hiӋn trѭӟc ÿây và nhҩt là sau khi miӅn nam hoàn toàn giҧi

phóng ӣ các ÿӏa ÿiӇm Bình Lӝc, Phú Hoà, núi Ĉҩt, Hàng Gòn, Cam Tiêm, suӕi Chӗn,

suӕi Háp. Ĉһc biӋt ngôi mӝ cә gӗm nhiӅu khӕi ÿá lӟn, có nhӳng trө ÿá cao 7m20 và

hàng trăm rìu và qua bҵng ÿӗng tìm ÿѭӧc ӣ vùng Long Giao ÿã chӭng minh:

- Có mӝt thӡi ÿҥi ÿӗ ÿá cǊ, thӡi ÿҥi loài ngѭӡi xuҩt hiӋn vӟi tuәi sӟm nhҩt khoҧng

60, 70 vҥn ÿӃn 1 triӋu năm ÿã tӗn tҥi ӣ Xuân Lӝc, ӣ Ĉông Nam Bӝ.

Tҥi ÿây có mӝt nӅn văn minh cә, có truyӅn thӕng 4000 năm. NӅn văn minh ҩy có

quan hӋ gҳn bó vӟi nӅn văn minh sông Hӗng vӟi nӅn văn hoá Ĉông Sѫn.

Lê Quí Ĉôn, trong sách Phӫ biên tҥp lөc (1776) viӃt: “Ĉҩt Ĉӗng Nai tӯ các cӱa

biӇn Cҫn Giӡ, Soài Lҥp, cӱa TiӇu toàn là tӯng rұm mҩy ngàn dһm”

Trҧi qua nhiӅu thӡi ÿҥi, qua nhiӅu biӃn thiên cӫa lӏch sӱ, ÿӃn thӃ kӹ XIX vùng

Xuân Lӝc hҫu hӃt còn là mҧnh ÿҩt hoang vu rӯng rұm, nhiӅu thú dӳ và nѭӟc ÿӝc.

Chӫ nhân là ÿӗng bào các dân tӝc sӕng tӯng cөm rҧi rác ven các con suӕi chҽt giӳa

rӯng nguyên thuӹ, trong các nhà sàn cao và nhӓ.

1.6 Page 6

▲back to top

VӅ ÿѫn vӏ hành chính, tӯ 1698, chúa NguyӉn Phúc Chu chia ÿҩt Ĉӗng Nai – Gia

Ĉӏnh thành hai dinh Trҩn Biên và Phiên Trҩn. Thӡi Tây Sѫn, chia làm bӕn dinh: Trҩn

Biên, Phiên Trҩn, Vƭnh Trҩn, Trҩn Ĉӏnh. TriӅu Minh Mҥng phân làm sáu tӍnh: Biên

Hoà, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Long, An Giang, Hà Tiên. Xuân Lӝc mӟi ÿһt

thành huyӋn vӟi tên là Long Khánh, thuӝc phӫ Phѭӟc Tuy, tӍnh Biên Hoà (1837).

Lҩy tên là Long Khánh vì là ÿӏa phұn trѭӟc ÿây thuӝc hai phӫ Long An và Phѭӟc

Khánh.

Năm 1865, sau khi ÿánh chiӃm ba tӍnh miӅn Ĉông, ÿӃ quӕc Pháp ÿһt sӣ tham biӋn

Bҧo Chánh. Năm 1866 lұp tiӇu khu Bҧo Chánh. Năm 1899 thiӃt lұp chính quyӅn

thuӝc ÿӏa ӣ Nam KǤ. Tҥi Long Khánh, quұn núi Chӭa Chan ÿѭӧc thành lұp vӟi ba xã

Bình Lӝc, Gia Ray, Tân Lұp, sau phát triӇn ra bҧy xã nӳa và chuyӇn thành quұn Võ

Ĉҳc. Năm 1912, ÿӇ bҧo vӋ các ÿӗn ÿiӅn cao su, thӵc dân Pháp bãi bӓ quұn Võ Ĉҳc,

thành lұp quұn Xuân Lӝc, ÿһt quұn ÿѭӡng ӣ gҫn ga Xuân Lӝc.

Quұn Xuân Lӝc lúc này có 3 tәng gӗm 18 xã – Tәng Bình Lâm Thѭӧng có 6 xã:

Xuân Lӝc, Tân Phong, Hѭng Lӝc, Túc Trѭng, Võ Ĉӏnh, Ĉông Thành, Bàu Hàm và

Võ Quan, Tәng An ViӉn gӗm 6 xã Cҭm Tiêm, Cҭm Mӻ, Bҧo Mӻ, Thӟi Giao, Cҭm

Ngôn và Cҭm Ĉѭӡng. Quұn Xuân Lӝc ÿѭӧc ÿӃ quӕc Pháp coi là ÿҩt quân sӵ và ÿһc

quan bình cai trӏ.

Sӵ khai phá ÿҩt ÿai và hình thành khu dân cѭ cӫa ÿӗng bào các dân tӝc Châu Ro,

Xê Tiêng ngѭӡi chӫ lâu ÿӡi trên mҧnh ÿҩt Xuân Lӝc.

Bѭӟc vào thӃ kӹ XX, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu khai thác Ĉông Dѭѫng. Năm 1904

làm xong ÿѭӡng xe lӱa Sài Gòn – Xuân Lӝc, năm 1905 ra Gia Ray, năm 1910 ra

Mѭӡng Mán. Công nhân ÿѭӡng sҳt cҩt chòi ӣ và làm viӋc trên ÿoҥn ÿѭӡng sҳt. Các

ҩp xóm nhӓ ngѭӡi Kinh tӯ ÿó hình thành. Năm 1906, sau khi ÿem cây cao su tӯ

Braxin ÿӃn trӗng ӣ vùng ÿҩt ÿӓ Biên Hoà, công ty ÿӗn ÿiӅn cao su Ĉông Dѭѫng

SIPH do tên Pháp thӵc dân Su-da-na lұp ra, triӇn khai làm ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Xuân

Lӝc. Chúng ÿuәi ngѭӡi dân tӝc, chiӃm vùng ÿҩt ÿӓ trӗng cao su. Nhân dân các dân

tӝc ÿành bӓ nhӳng mҧnh ÿҩt màu mӥ, bӓ buôn sóc cӫa mình ÿi lұp nghiӋp ӣ nѫi ÿҩt

xám, ÿҩt trҳng và gói miӃng ÿҩt nѫi ӣ trình cho chӫ ÿӗn ÿiӅn mӟi yên. Năm 1911, lҥi

thêm công ty ÿӗn ÿiӅn cao su Xuân Lӝc, Chӫ công ty là Ĉӡ-ba-ÿê, cha nuôi cӫa Bҧo

Ĉҥi.

1.7 Page 7

▲back to top

Hai công ty ÿӝc quyӅn mӣ ÿӗn ÿiӅn ӣ Xuân Lӝc. Công ty SIPH lұp các ÿӗn ÿiӅn

An Lӝc, Bình Lӝc, Dҫu Giây, Cam Tiêm, Túc Trѭng, Cây Gáo, Trҧng Bom. Công ty

cao su Xuân Lӝc lұp sӣ ӣ Hàng Gòn. ĈӇ lұp và mӣ mang các ÿӗn ÿiӅn các công ty

bҳt ngѭӡi dân tӝc làm xâu không công, mӝ dân phu là nông dân cùng cӵc các tӍnh

Bình Trӏ Thiên, Quҧng Nam và mӝt sӕ công ty SIPH ÿã mӝ 316.000 ngѭӡi có giҩy

hӧp ÿӗng (Công tra).

Cùng thӡi gian trên mӝt sӕ dân ӣ các nѫi cǊng vӅ ÿây làm be, làm rүy, làm ruӝng,

buôn bán.

Năm 1910, dân sӕ huyӋn Xuân Lӝc khoҧng 5000 ngѭӡi, năm 1945 ÿã lên ÿӃn

30.000 trong ÿó 20.000 là công nhân cao su, kӃ ÿӃn là ÿӗng bào các dân tӝc ít ngѭӡi.

Tӯ năm 1954 ÿӃn 30-04-1975 có nhiӅu ÿӧt ÿӗng bào di cѭ hoһc vào lұp nghiӋp ӣ

Xuân Lӝc. Năm 1954 khoҧng 30.000 ÿӗng bào Thiên chúa giáo di cѭ ÿѭӧc ÿѭa tӟi

ÿӏnh cѭ ӣ Bình Lӝc, Túc Trѭng, Bҧo Ĉӏnh, Gia KiӋm. Năm 1959, 1969, 1970 ÿӏch

hӕt dân vùng gҫn nam giӟi tuyӃn vào Long Khánh. Ĉӗng thӡi ÿӗng bào các tӍnh

Quҧng Trӏ, Thӯa Thiên và các tӍnh Quҧng Ngãi, Bình Ĉӏnh, Bình Thuұn, tránh ÿӏch

khӫng bӕ dӳ dӝi ӣ ÿӏa phѭѫng kéo vào lұp nghiӋp trên 12.000 gia ÿình (50.000

ngѭӡi). Ĉӗng thӡi, binh sƭ nguӷ ÿã tӯng ÿóng tҥi Xuân Lӝc, ÿã ÿѭa hàng chөc gia

ÿình và ngѭӡi thân vӅ sӕng ӣ ÿây. Năm 1970, khoҧng 7.282 dân ViӋt kiӅu ӣ Cam-pu-

chia hӗi hѭѫng, năm 1972, hàng ngàn dân ӣ Lӝc Ninh bӏ ÿӏch ÿѭa vӅ Xuân Lӝc ÿӏnh

cѭ, ÿã ÿѭa sӕ dân Xuân Lӝc (Long Khánh) lên tӟi 172.000 ngѭӡi.

Tӯ ngày miӅn Nam ÿѭӧc giҧi phóng, ÿӗng bào nhiӅu nѫi vӅ ÿây xây dӵng các

vùng kinh tӃ mӟi. Ĉӗng thӡi sӕ công nhân ӣ các nông trѭӡng cao su gia tăng theo ÿà

phát triӇn sҧn xuҩt cao su.

Trong 20 năm chiӃn tranh chӕng Mӻ, dân sӕ Xuân Lӝc tăng lên 6 lҫn. Trong 10

năm nay, dân sӕ lҥi tăng lên gҩp 3. Tính ÿӃn ÿҫu năm 1985, sӕ dân Xuân Lӝc khoҧng

265.000 ngѭӡi, trong ÿó có khoҧng 10.000 ÿӗng bào các dân tӝc nhѭ Châu Ro, Xê

Tiêng, Mҥ, Chăm, Ra Ĉê, Khѫ Me, Nùng, Tày, Mán, Thái. Xuân Lӝc hӝi tө ngѭӡi

dân có nguyên quán hҫu nhѭ ӣ cҧ bӕn mѭѫi tӍnh và thành phӕ trên cҧ nѭӟc, trong ÿó

thành phӕ Hӗ Chí Minh 20.000, Bình Trӏ Thiên 15.000, Phú Khánh 5.000 Thuұn Hҧi

trên 4.000, Quҧng Nam – Ĉà Nҹng gҫn 4.000

1.8 Page 8

▲back to top

HuyӋn có diӋn tích tӵ nhiên: 130.026 héc ta, ÿҩt canh tác toán huyӋn là 72.102 héc

ta. DiӋn tích gieo trӗng nông nghiӋp: 46.837 ha (lúa 8.755 ha). DiӋn tích trӗng cây

lâu năm 25.264 ha (Cao su 19.012 ha)

Xuân Lӝc có 7 nông trѭӡng cao su: Bình Lӝc, Dҫu Giây, An Lӝc, Cҭm Ĉѭӡng,

Ông QuӃ, Hàng Gòn, Cҭm Mӻ.

Xuân Lӝc gӗm hai thӏ trҩn là: Xuân Lӝc và Sông Ray, 16 xã là: Xuân Bình, Xuân

Vinh, Xuân Thӑ, Xuân HiӋp, Xuân Trѭӡng, Xuân Hѭng, Xuân Thành, Xuân Hoà,

Xuân Ĉӏnh, Xuân Tân, Xuân Mӻ, Xuân Lұp, Xuân Tâm, Xuân Bҳc, Xuân Ĉѭӡng,

Xuân Phú.

Khác vӟi các huyӋn vӕn ÿông dân nhiӅu cӫa hҫu nhѭ ÿã әn ÿӏnh tӯ trѭӟc, Xuân

Lӝc là mӝt huyӋn ÿã và ÿang trong quá trình khai phá xây dӵng, phát triӇn. Tӯ ngày

ÿҩt nѭӟc ÿѭӧc giҧi phóng, tӕc ÿӝ xây dӵng phát triӇn cӫa Xuân Lӝc ngày càng mҥnh

mӁ, Xuân Lӝc ngày mӝt ÿәi mӟi.

Xuân Lӝc là mӝt trung tâm trӗng cây cao su, cà phê, loҥi cây công nghiӋp chiӃn

lѭӧc, mӝt trung tâm cӫa phong trào công nhân cao su. TӍ trӑng ÿóng góp cӫa Xuân

Lӝc vӅ cao su chiӃm khoҧng 1/3 so vӟi cҧ nѭӟc. Công ty cao su Ĉӗng Nai ÿһt trө sӣ

tҥi Xuân Lӝc. Phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa công nhân Xuân Lӝc góp phҫn

ÿáng kӇ trong kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ ӣ miӅn Ĉông Nam Bӝ.

Trong thӵc tӃ xây dӵng và tiӃn hành chiӃn tranh cách mҥng, Xuân Lӝc là mӝt ÿӏa

bàn có ý nghƭa chiӃn lѭӧc.

Xuân Lӝc là mӝt căn cӭ hұu phѭѫng cӫa chiӃn tranh cách mҥng cӫa miӅn Ĉông

Nam Bӝ, quân Pháp ÿánh chiӃm Ĉӗng Nai, Gia Ĉӏnh lҫn thӭ nhҩt, phó ÿӅ ÿӕc Lê

Quang Tiên lұp ÿӗn ӣ Long Giao. Suӕi RӃt. Trѭѫng Ĉӏnh, lұp căn cӭ tҥi vùng Giao

Loan, Rӯng lá. Chín năm kháng chiӃn chӕng Pháp, núi Chӭa Chan, khu Rӯng Lá, là

căn cӭ kháng chiӃn. Ĉӝi ngǊ thanh niên công nhân cao su làm nòng cӕt cho nhiӅu chi

ÿӝi, trung ÿoàn. Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ, chính tӯ các ÿӗn ÿiӅn cao su và vùng

ÿӗng bào dân tӝc mà lӵc lѭӧng ta xây dӵng lҥi và phát triӇn. Căn cӭ khu miӅn Ĉông

nhiӅu lúc ÿһt ӣ Xuân Lӝc tҥi ÿӗi Mһt Trăng, núi Mây Tàu, Rӯng Lá. Sѭ ÿoàn bӝ binh

5 cӫa ta là cѫ sӣ hұu phѭѫng cho các chiӃn thҳng Là Ngà, Bình Giã, Ĉӗng Xoài,

Xuân Lӝc 1975.

1.9 Page 9

▲back to top

Xuân Lӝc là ÿҫu mӕi giao thông, là hành lang chiӃn lѭӧc là mӝt ÿӏa bàn cѫ ÿӝng

lӵc lѭӧng và cǊng là chiӃn trѭӡng tiêu diӋt ÿӏch lӟn. Là vùng trung du nҵm ӣ ÿӏa ÿҫu

Nam Bӝ, dính liӅn vӟi cӵc nam Trung Bӝ, vӟi Tây Nguyên, gҫn bӡ biӇn, Xuân Lӝc

lҥi nҵm vào ÿҫu mӕi giao thông. Ĉây là mҧnh ÿҩt tiӃn có thӃ ÿánh, lùi, có thӃ giӳ.

Hành lang giao thông tiӃp cұn cho Nam Bӝ; Sӵ chuyӋn vұn tӯ biӇn vào khu miӅn

Ĉông thѭӡng xuyên qua Xuân Lӝc. NhiӅu trұn ÿánh lӟn diӉn ra ÿây. Ngày Nam Bӝ

kháng chiӃn, bӝ ÿӝi Nam tiӃn hӝi tө vӅ Xuân Lӝc ÿӇ tiӃn công quân thù. Quân giһc

thҩt thӃ kéo vӅ vùng này xây dӵng khu cӕ thӫ. Quân Mӻ khi xuӕng thang chiӃn tranh

cǊng ÿә vӅ ÿây ÿánh phá trѭӟc khi rút vӅ nѭӟc.

Trѭӟc ÿây, quân Pháp coi Xuân Lӝc là ÿҩt quân sӵ, ngăn chһn quân ta tiӃn vӅ Sài

Gòn. ĈӃ quӕc Mӻ tұp trung quân giӳ phòng tuyӃn Xuân Lӝc. Và khi các quân ÿoàn

chӫ lӵc cùng nhân dân Xuân Lӝc ÿұp tan tuyӃn án ngӳ vӳng nhҩt cӫ ÿӏch ӣ ÿây thì

cӱa vào giҧi phóng Sài Gòn – Gia Ĉӏnh ÿã mӣ ra.

PHҪN MӜT

PHONG TRÀO ĈҨU TRANH

CÁCH MҤNG TӮ NĂM 1930 ĈӂN

NĂM 1945. CÁCH MҤNG THÁNG

TÁM Ӣ XUÂN LӜC

I – NHÂN DÂN XUÂN LӜC DѬӞI ÁCH THӔNG TRӎ CӪA THӴC DÂN

TѬ BҦN VÀ ĈӎA CHӪ PHONG KIӂN

Vào ÿҫu thӃ kӹ XX, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu khai thác ÿҩt nѭӟc ta vӟi quy mô lӟn.

Năm 1906, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu thành lұp các công ty cao su ӣ Ĉông Dѭѫng mà

Xuân Lӝc (Biên Hoà) là mӝt trong nhӳng vùng ÿҩt ÿӓ ba-dan lý tѭӣng ÿӇ lұp ÿӗn

ÿiӅn trӗng cao su.

Chính quyӅn thӵc dân trao cho bӑn chӫ sӣ mӑi quyӅn sinh sát, quyӅn cai trӏ trong

các ÿӗn ÿiӅn. Ӣ ÿây không có mӝt thӭ luұt pháp nào cҧ. Luұt pháp cӫa bӑn chӫ ÿӗn

ÿiӅn là ÿánh ÿұp, hãm hiӃp và cúp phҥt.

1.10 Page 10

▲back to top

Bà con công nhân cao su ӣ Xuân Lӝc không bao giӡ quên ÿѭӧc nhӳng bӝ mһt

nham hiӇm cӫa các tên thӵc dân khát máu: Ĉӡ-ba-dê, Bô-tăng (ӣ sӣ hàng Gòn) tên

xӃp mǊi lõ (sӣ Cuӝc-tô-nay) tên Abu (sӣ Cam Tiêm), tên Ĉӡ-la-sên (sӣ 97), tên Ác-

chê (sӣ An Lӝc)… và các tên tay sai gian ác: Chính Vinh, cai KǤ, xӃp QuyӋt, xӃp Ba

Cӵ, xu Ly, xu HuǤnh…

Chúng ÿánh ngѭӡi, giӃt ngѭӡi không gӟm tay, tên Ĉӡ-la-phê ӣ Suӕi Tre, khi ra lô,

thѭӡng manh theo hàng ÿàn chó Béc-giê ÿӇ hành hҥ cҳn xé công nhân. Tên Ĉӡ-la-sên

ra ÿѭӡng gһp ai hҳn không ѭa là kiӃm cӟ ÿánh. Gһp mӝt công nhân ÿánh xe bò hҳn

hҥch hӓi: “Tҥi sao mày biӃt ÿӝi nón mà không ÿӝi nón cho bò”, rӗi hҳn ÿánh anh

công nhân này cho ÿӃn hӝc máu mӗm, máu mǊi mӟi thôi.

Ӣ các ÿӗn ÿiӅn, thông thѭӡng công nhân phҧi làm viӋc ÿҫu tҳt mһt tӕi, mӛi ngày

làm tӯ 12 ÿӃn 13 giӡ. Ĉӗng lѭѫng ngѭӡi công nhân ÿѭӧc hѭӣng rҩt ít ӓi chúng tính

chi li, làm sao ÿӇ chѭa hӃt tháng công nhân ÿã hӃt tiӅn, quyӃt không cho dành dөm

ÿӗng xu nào, sӧ công nhân có tiӅn tàu xe sӁ trӕn vӅ hӃt.

Vҩn ÿӅ ăn ӣ cӫa công nhân thì rҩt “ÿһc biӋt”. Quanh năm bӑn chӫ thѭӡng pháp

gҥo ҭm và cá khô mөc. Lán trҥi chҷng khác gì chuӗng chăn nuôi bò ngӵa cӫa bӑn chӫ

Tây.

Nҥn thiӃu nѭӟc, muӛi mòng, vҳt, kiӃn cǊng là tai hoҥ thѭӡng xuyên ÿӕi vӟi công

nhân. Trong các ÿӗn ÿiӅn ӣ Xuân Lӝc 100% công nhân bӏ mҳc bӋnh sӕt rét rӯng,

trong ÿó hѫn 15% ÿã chӃt vì bӋnh này. BӋnh sâu quҧng cǊng lan tràn trong các ÿӗn

ÿiӅn. The tài liӋu còn lѭu trӳ thì ӣ công ty SIPH sӕ công nhân bӏ bӋnh sâu Quҧng tӯ

năm 1930 ÿӃn 1935 chiӃm tӹ lӋ 5,5% so vӟi tәng sӕ công nhân cao su miӅn Ĉông

Nam Bӝ.

Ăn uӕng thiӃu thӕn, làm viӋc cӵc nhӑc, nay bӏ hành hҥ mai bӏ ÿánh ÿұp dүn ÿӃn

tình trҥng công nhân cao su ӕm ÿau lien mien và tӹ lӋ tӵ vong vì bӋnh tұt rҩt cao.

Ngay tên thӵc dân Rôbѫcanh (Robecuiain), kҿ ÿã hӃt lӡi ca tөng sӵ nghiӋp mӣ mang

và phát triӇn kinh tӃ cӫa thӵc dân Pháp, khi ÿӃn kiӇm tra tình hình công nhân ÿӗn

ÿiӅn cao su ӣ Biên Hoà ÿã phҧi thú nhұn: Trong sӕ 502 công nhân làm viӋc ӣ ÿây tӹ

lӋ ngѭӡi ӕm chiӃm 27,4% và ngѭӡi chӃt 26,9%.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Ӣ mӝt sӕ ÿӗn ÿiӅn bӑn chúng ÿӅ ra mӝt qui chӃ thú rӯng là bӑn chӫ, cai, xu, xӃp

ÿѭӧc toàn quyӅn sӱ dөng bҩt cӭ mӝt ngѭӡi ÿàn bà nào, bҩt kӇ ngѭӡi ҩy có chӗng hay

chѭa.

ĈӇ duy trì quyӅn lӧi ÿӗn ÿiӅn, cùng vӟi viӋc bóc lӝt, ÿàn áp, bӑn tѭ bҧn thӵc dân

ÿã dùng nhӳng thӫ ÿoҥn thâm hiӇm phá vӥ tinh thҫn ÿoàn kӃt, bҵng ÿӫ mӑi hình

thӭc: chia rӁ công nhân giӳa các miӅn, chia rӁ tôn giáo, chia rӁ dân tӝc, chia rӁ nông

dân vӟi công nhân, chia rӁ công nhân mӟi vӟi công nhân cǊ…

Ĉһc biӋt chúng gây hiӅm khích, nghi kӷ chia rӁ giӳa ÿӗng bào dân tӝc và công

nhân. Chúng thѭӣng muӕi, thѭӣng tiӅn cho nhӳng ai bҳt ÿѭӧc công nhân cao su bӓ

trӕn, cӭ bҳt ÿѭӧc mӝt công nhân bӓ trӕn mang vӅ trình chӫ là ÿѭӧc thѭӣng 10 cân

muӕi hoһc 5 ÿӗng bҥc. Ai mách cho chӫ ngѭӡi có âm mѭu bӓ trӕn thì ÿѭӧc thѭӣng 3

ÿӗng. NhiӅu công nhân bӓ trӕn, bӏ chӫ ÿӗn ÿiӅn bҳt vӅ hành binh. Ӣ Bình Lӝc, trong

khoҧng 1930 – 1940, có nhiӅu công nhân bӓ trӕn ra ngoài bìa rӯng, bӑn chӫ bҳt ÿѭӧc,

ÿem trói trong các bao bӕ treo ngay ӣ sân ÿiӇm chúng bҳt anh chӏ em công nhân khi

ra lô phҧi dùng ÿòn ÿánh ngѭӡi anh em cӫa mình cho ÿӃn chӃt.

Mһt khác, trѭӟc năm cách mҥng tháng Tám 1945 trong các ÿӗn ÿiӅn bӑn chӫ Tây

và xu, xӃp tay sai còn tә chӭc hoһc khuyӃn khích tә chӭc nhiӅu sòng bҥc, tiӋm hút,

tiӋm rѭӧu ÿӇ bóc lӝt, tha hoá công nhân, làm cho bao nhiêu tiӅn bҥc, tài sҧn cӫa công

nhân ÿӅu lӑt vào tay bӑn chӫ sӣ xu xӃp gian ác, suӕt ÿӡi công nhân phҧi làm nô lӋ

cho chúng.

Cùng vӟi bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn cao su, dӵa vào thӃ lӵc cӫa chính quyӅn thӵc dân Pháp

bӑn chӫ be ӣ Xuân Lӝc cǊng bóc lӝt nhân dân lao ÿӝng hӃt sӭc nһng nӅ. Nhӳng trҥi

be cӫa Lѭu Văn Nghi, xӃp ga Hѭӣng… mӛi năm khai thác hàng nghìn mét khӕi gӛ

quí: cҭm lai, gõ, bҵng lăng… cung cҩp cho Pháp. Chúng bҳt ÿӗng bào dân tӝc khai

thác lâm thә sҧn và chӍ trҧ vӟi gái rҿ mҥt. Vài cân muӕi, vài mét vҧi ÿәi hàng chөc

khӕi gӛ quí. NhiӅu ÿӗng bào bӏ cây ÿè chӃt, bӏ rҳn rӃt, cӑp vӗ, phҧi vùi thây ӣ chӕn

rӯng sâu.

Bӑn ÿӏa chӫ cҩu kӃt vӟi chӫ tѭ bҧn Pháp áp bӭc bóc lӝt bà con nông dân mӝt cách

trҳng trӧn. Sӕ ruӝng rүy mà bà con ta khai thác tӯ trѭӟc, bӑn ÿӏa chӫ bҵng mӑi mánh

khoé thâm ÿӝc dҫn dҫn chiӃm hӃt. Chúng cho nông dân vay tiӅn lúa non ÿұu non mӝt

vӕn bӕn lӡi. Ai không có tiӅn trҧ, thì cӭ lãi mҽ ÿҿ lãi con cuӕi cùng chúng ÿoҥt luôn

2.2 Page 12

▲back to top

ruӝng ÿҩt. Ngѭӡi nào chӕng lҥi, chúng bҳt trói và cho ngӵa kéo lê trên ÿѭӡng ÿӃn

chӃt. Ruӝng ÿҩt Xuân Lӝc dҫn dҫn tұp trung trong tay các tên ÿӏa chӫ. Hӝi ÿӗng Mai,

cҧ Lөa, chiӃm toàn bӝ ruӝng Bҧo Chánh; xã Hӳu chiӃm ÿoàn bӝ ruӝng cây Da, Ĉӏnh

Quán v.v.. Vӟi sӕ ruӝng cѭӟp ÿoҥt ÿѭӧc này, bӑn chúng trӣ lҥi phát canh thu tô ÿӇ

làm giàu.

Lӧi dөng bҧn chҩt thұt thà, chҩt phác cӫa ÿӗng bào Châu Ro, Xê Tiêng, tên thӵc

dân Ualara khi vӯa bѭӟc chân ÿӃn Xuân Lӝc, hҳn ÿã thâm nhұp sâu vào vùng ÿӗng

bào dân tӝc. Thѭӡng ngày hҳn cùng bӝ hҥ mang muӕi, hҥt cѭӡm, trҫu cau, chӍ ngǊ

sҳc… vào các buôn sóc ӣ Bҧo Chánh, Gia Ray, Võ Ĉҳc, Ĉӏnh Quán… ÿӇ mua chuӝc

và lôi kéo ÿӗng bào dân tӝc. Hҳn cѭӟi vӧ ngѭӡi Châu Ro, Xê Tiêng. Có lúc hҳn cǊng

ÿóng khӕ, ăn mһc nhѭ ÿӗng bào dân tӝc, uӕng rѭӧu cҫn vӟi bà con. Hҳn còn cho ÿúc

tѭӧng ÿӗng cӫa hҳn ӣ ngã ba Gia Ray ÿӇ ghi công lao (khai phá mӣ mang) cӫa hҳn.

Bӏ tѭӟc ÿoҥt hӃt ruӝng ÿҩt, cӝng thêm vào ÿó là chính sách thuӃ nһng nӅ, nhҩt là

thuӃ thân làm cho ÿӗng bào ta càng thêm ÿiêu ÿӭng. Mӛi dân ÿinh mӛi năm phҧi

ÿóng 4 ÿӗng 50, trong lúc ÿó thѭӡng ÿӃn mùa giáp hҥt bà con phҧi ăn bӝt buông cӫ

rӯng, sӕng qua ngày, vì vұy, hàng năm chúng bҳt hàng ngàn ÿӗng bào dân tӝc phҧi ÿi

xâu làm ÿѭӡng ÿӇ trӯ vào khoҧn tiӅn thiӃu thuӃ. Bà con nông dân Xuân Lӝc ÿã ÿә

biӃt bao máu xѭѫng, nѭӟc mҳt cho viӋc xây dӵng các tuyӃn ÿѭӡng sҳt Biên Hoà –

Mѭӡng Mán, các tuyӃn ÿѭӡng nhѭ lӝ 20, lӝ 2, lӝ 3…

Ĉói rét, bӋnh tұt ÿã ÿѭa ÿӗng bào ÿӃn chӛ chӃt dҫn chӃt mòn. Trѭӟc cách mҥng

tháng 8-1945 có nhiӅu trұn dӏch tҧ ÿã làm chӃt hàng trăm ngѭӡi. NhiӅu buôn sóc cӫa

ÿӗng bào Châu Ro, Xê Tiêng sau trұn dӏch ÿã trӣ thành hoang tàn không còn mӝt

ngѭӡi.

VӅ hӑc tұp, cҧ quұn chӍ có mӝt trѭӡng tiӇu hӑc dành cho con em bӑn công chӭc,

quan lҥi, bӑn ÿӏa chӫ, bӑn tay sai thӵc dân Pháp. Toàn quұn hѫn 95% dân mù chӳ.

Khi ÿau ӕm, không có thuӕc chӳa bӋnh. Mӝt vài nhà thѭѫng, trҥm xá trong quұn chӍ

là nhӳng cѫ sӣ ÿӇ phөc vө cho tҫng lӟp trên. Chӛ dành cho công nhân nông dân

nghèo, nhѭ bà con ta thѭӡng nói là nhӳng nhà thѭѫng chuӗng bò. Ӕm kiӋt sӭc mӟi

ÿӃn bӋnh viӋn, vào nhà thѭѫng là ÿi ÿӃn huyӋt, 90% bӋnh nhân nhà thѭѫng ÿã vƭnh

viӉn không bao giӡ trӣ lҥi gia ÿình. Nghiã ÿӏa Dҫu Giây, nghƭa ÿӏa 97 là nѫi vùi chon

hàng nghìn công nhân, nông dân dѭӟi chӃ ÿӝ thӵc dân.

2.3 Page 13

▲back to top

Công nhân cao su và các tҫng lӟp nghèo khác chiӃm hѫn 95% dân sӕ ӣ Xuân Lӝc,

sӕng dѭӟi 3 tҫng áp bӭc bóc lӝt cӫa tѭ bҧn, thӵc dân, ÿӏa chӫ phong kiӃn, ÿӡi sӕng

bҫn cùng nhân dân Xuân Lӝc không có con ÿѭӡng nào khác là vùng dұy ÿҩu tranh

ÿánh ÿә ÿӃ quӕc và tay sai.

II – PHONG TRÀO ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG CӪA NHÂN DÂN XUÂN

LӜC TRѬӞC CÁCH MҤNG THÁNG TÁM 1945

Trѭӟc khi có ánh sáng cӫa ÿҧng vào Xuân Lӝc, ÿã có nhiӅu cuӝc ÿҩu tranh tӵ phát

cӫa công nhân ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su và nông dân ӣ ÿӏa phѭѫng. Tháng 12-1926,

hàng trăm công nhân ӣ Cam Tiêm ÿã nәi dұy ÿҩu tranh chӕng ÿánh ÿұp, ÿòi ÿau ӕm

phҧi ÿѭӧc ÿiӅu trӏ. Ĉһc biӋt, ngày 20-09-1928, cǊng tҥi sӣ Cam Tiêm, hѫn 500 công

nhân tiӃp tөc ÿӭng lên ÿҩu tranh. Trѭӟc sӭc mҥnh ÿҩu tranh cӫa công nhân bӑn chӫ

sӣ hoҧng sӧ bӓ trӕn. Chính quyӅn thӵc dân vӝi vã cho binh lính ÿӃn ÿàn áp, bҳn giӃt

dã man làm hàng chөc công nhân chӃt và bӏ thѭѫng. Mӝt sӕ khác phҧi di tҧn vào

rӯng, cuӝc ÿҩu tranh này ÿã làm xôn xao dӵ luұn trong và ngoài nѭӟc. Tәng liên

ÿoàn lao ÿӝng Pháp ÿã lên tiӃng phҧn ÿӕi sӵ ÿàn áp cӫa bӑn thӵc dân, và ÿã ÿӗng tình

ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa giai cҩp công nhân ViӋt Nam nói chung và công nhân Cam

Tiêm nói riêng.

Hoà vӟi khí thӃ ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su Cam Tiêm, hàng chөc cuӝc ÿҩu

tranh cӫa công nhân các sӣ cao su Bình Lӝc, Cuӝc-tѫ-nay, An Lӝc… và ÿӗng bào

Châu Ro, Xê Tiêng ӣ Xuân Lӝc cǊng tiӃp tөc nә ra… nhӳng cuӝc ÿҩu tranh tӵ phát

ÿó ÿӅu bӏ dìm trong máu.

Ngày 3-2-1930 Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿѭӧc thành lұp.

Tҥi Biên Hoà, ngay tӯ nhӳng năm 1930-1931 ÿӗng chí Ngô Gia Tӵ, bí thѭ xӭ uӹ

Nam Bӝ ÿã cӱ các ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ, NguyӉn Ĉӭc Văn… vӅ xây dӵng cѫ

sӣ Ĉҧng tҥi các ÿӗn ÿiӅn cao su, nhà máy, trѭӡng hӑc. NhiӅu cuӝc ÿҩu tranh cӫa công

nhân và nông dân nә ra trong tӍnh. Tiêu biӇu là cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿӗn

ÿiӅn cao su Phú RiӅng ngày 3-2-1930 ÿã có tác ÿӝng lӟn ÿӕi vӟi phong trào ÿҩu tranh

cách mҥng trong toàn quӕc, trӵc tiӃp là các ÿӗn ÿiӅn cao su mà Xuân Lӝc, mӝt trong

nhӳng trung tâm tұp trung nhiӅu ÿӗn ÿiӅn cao su lӟn cӫa miӅn Ĉông Nam Bӝ.

2.4 Page 14

▲back to top

Năm 1934 ÿӃn 1937, các ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, Trѭѫng Văn Bang, Trҫn

Văn Cӯ và nhiӅu ÿӗng chí khác ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ cӫa Ĉҧng trong các

ÿӗn ÿiӅn cao su lӝ 2 (Hàng Gòn, Cam Tiêm, Suӕi RӃt, Chӧ Cҫu…) cho ÿӃn Xuân

Lӝc… vӟi danh nghƭa là thҫy dҥy võ tұp gӗng, các ÿӗng chí ÿã ÿi tӯ sӣ này ÿӃn cѫ sӣ

khác, tuyên truyӅn ÿѭӡng lӕi cӫa Ĉҧng thông qua nhӳng câu chuyӋn nghƭa hiӋp,

nhӳng tҩm gѭѫng yêu nѭӟc, yêu dân tӝc cӫa các vӏ cách mҥng tiӅn bӕi, tұp hӧp nhân

dân trong các tә chӭc hӧp pháp: Hӝi tѭѫng tӃ, Hӝi ái hӳu, hӝi ÿӗng hѭѫng… trên cѫ

sӣ ÿó các ÿӗng chí lӵa chӑn nhӳng hӝi viên ѭu tú ÿӇ kӃt nҥp vào Ĉҧng nhѭ vӧ chӗng

ÿӗng chí Sáu Mѭӡi Mүu ӣ sӣ cao su Láng Lӟn, ÿӗng chí NghӋ ӣ sӣ Cam Tiêm, ÿӗng

chí Xê ӣ sӣ Hàng Gòn… cho ÿӃn năm 1936, các ÿӗng chí ÿã xây dӵng ÿѭӧc 3 chi bӝ

trong các sӣ cao su.

Tháng 6-1930, Mһt trұn nhân dân Pháp giành thҳng lӧi lӟn trong cuӝc tәng tuyӇn

cӱ ӣ Pháp. Ĉҧng ta chӫ trѭѫng hoҥt ÿӝng công khai, thành lұp mһt trұn dân chӫ.

Phong trào Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi, do Ĉҧng lãnh ÿҥo dҩy lên sôi nәi trong toàn quӕc.

Các uӹ ban hành ÿӝng ÿѭӧc tә chӭc ӣ nhiӅu ÿӏa phѭѫng. Ĉӗng chí Phҥm Văn Thuұn,

ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa và nhiӅu ÿӗng chí khác ÿã vӅ Xuân Lӝc vұn ÿӝng cách

mҥng, khѫi dұy tinh thҫn yêu nѭӟc trong công nhân, nông dân và trí thӭc. Các tài liӋu

cӫa Ĉҧng nhѭ: “Lӡi hiӋu triӋu cӫa các uӹ ban hành ÿӝng”, báo “Lao ÿӝng” ÿӵoc phә

biӃn khá rӝng rãi trong các sӣ cao su và thӏ trҩn Xuân Lӝc, qua ÿó ÿã giác ngӝ và tұp

hӧp rҩt nhiӅu trí thӭc kӇ cҧ mӝt sӕ cai, xu, binh lính tiӃn bӝ trong các sӣ cao su tham

gia các phong trào cách mҥng.

Các ÿӗng chí ÿã ÿi vào các làng công nhân, các buôn sóc ÿӗng bào dân tӝc, tuyên

truyӅn giác ngӝ cách mҥng cho công nhân, ÿӗng bào các dân tӝc nhҩt là thanh niên ÿӇ

ÿѭa vào các tә chӭc cách mҥng, các ÿӗng chí ÿã tә chӭc ra các hӝi ÿá bóng, các hӝi

văn nghӋ trong các buәi trao ÿәi tâm tình, các ÿӗng chí ÿã tuyên truyӅn mӝt cách dӉ

hiӇu, tӃ nhӏ, sâu sҳc qua ÿó hàng trăm công nhân, nông dân, trong ÿó có ÿӗng bào các

dân tӝc, nhҩt là thanh niên tham gia hoҥt ÿӝng cách mҥng.

Tháng 02-1937, hӝi nghӏ thành lұp chi bӝ Ĉҧng ӣ Xuân Lӝc ÿӵoc tә chӭc tҥi Bàu

Tràm (thӏ trҩn Xuân Lӝc). Tham gia hӝi nghӏ, có ÿӗng chí Sáu Mѭӡi Mүu, NguyӉn

Văn Lҳm, Lê Văn Vұn, NguyӉn Văn HuӋ, NguyӉn Thành Danh, các ÿӗng chí ViӇn,

2.5 Page 15

▲back to top

HuǤnh Công Mұt, Ĉoàn, Hұu (dân tӝc Châu Ro). Hӝi nghӏ cӱ ÿӗng chí NguyӉn Văn

HuӋn bí thѭ và NguyӉn Văn Lҳm phó bí thѭ chi bӝ.

Sau cuӝc hӝi nghӏ này, các tә chӭc cách mҥng ӣ Xuân Lӝc phát triӇn, hình thành

ÿѭӧc các tә, hӝi ӣ thӏ trҩn và các sӣ cao su. Qua ÿó ÿã tұp hӧp hàng tar8m quҫn

chúngtahm gia. Phong trào cách mҥng tӯ năm 1937 trӣ ÿi dҩy lên mҥnh mӁ ӣ Xuân

Lӝc. Các chӫ trѭѫng ÿѭӡng lӕi cӫa Ĉҧng thâm nhұp ngày mӝt sâu rӝng trong công

nhân, nông dân1 nhҩt là sӕ trí thӭc tiӃn bӝ. Ӣ các sӣ cao su An Lӝc, Cҭm Mӻ, Túc

Trѭng, Hàng Gòn, Ông QuӃ, Bình Lӝc… và các hãng trҥi khai thác gӛ, phong trào

ÿҩu tranh cӫa công nhân và nông dân lao ÿӝng ÿòi dân sinh, dân chӫ chӕng cúp phҥt,

ÿánh ÿұp, ÿòi ÿѭӧc phát gҥo trҳng, mùng, mӅn phát triӇn mҥnh. Bӑn chӫ sӣ trong mӝt

chӯng mӵc nhҩt ÿӏnh ÿã công tác lҥi và nhѭӧng bӝ, chúng giҧi quyӃt mӝt sӕ yêu sách

cӫa công nhân.

Ngày 15-11-1936, công nhân khai thác gӛ ӣ Xuân Lӝc ÿã tích cӵc tham gia cuӝc

bãi công cӫa hѫn 400 công nhân công ty kӻ nghӋ và lâm nghiӋp Biên Hoà, phҧn ÿӕi

bӑn chӫ bҳt công nhân làm viӋc quá sӭc ÿӇ bù nhӳng giӡ bӏ giҧm theo nghӏ ÿӏnh ngày

11-10-1936 công nhân yêu cҫu tăng lѭѫng 30 xu 1 ngày. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi 1

phҫn, bӑn chӫ phҧi giҧi quyӃt tăng lѭѫng 10 xu 1 ngày.

Giӱa năm 1936, uҩt ӭc vӟi hành ÿӝng bҥo ngѭӧc cӫa bӑn thӵc dân Pháp là ÿuәi

dân ÿӇ chiӃm ÿҩt trӗng cao su, bà con ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro ӣ Suӕi Tre ÿã nәi

dұy dùng dao rӵa chém chӃt tên chӫ Tây ác ôn, rӗi xách ÿҫu lên bêu trên mӝt ngӑn

núi gҫn ÿó, ÿӇ cҧnh cáo bӑn giһc. Tӯ ÿó ngӑn núi này ÿѭӧc bà ocn gӑi là núi Ĉҫu

Tây.

Ngày 1-1-1939, hàng trăm công nhân ӣ các ÿӗn ÿiӅn thuӝc công ty SIPH (Dҫu

Giây, Bình Lӝc, An Lӝc, Ông QuӃ…) bãi công ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng

nhѭ ÿi làm phҧi có nѭӟc uӕng, chӛ ngǊ phҧi có ván ÿӇ nҵm, thҧ nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt.

Cuӝc ÿҩu tranh ÿѭӧc nông dân các vùng xung quanh ӫng hӝ. Bӑn chӫ sӣ buӝc phҧi

chҩp nhұn mӝt sӕ yêu sách cӫa công nhân.

Qua phong trào ÿҩu tranh cách mҥng, ÿӝi quân chính trӏ ӣ Xuân Lӝc phát triӇn.

Hàng trăm công nhân, nông dân, trí thӭc giác ngӝ và trӣ thành chiӃn sƭ kiên trung

trong ÿҩu tranh cách mҥng oanh liӋt sau này. Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Lӏch, Trҫn Văn

1 Nông dân gӗm cҧ ngѭӡi Kinh (ViӋt) và ÿӗng bào dân tӝc

2.6 Page 16

▲back to top

KiӇu, Phan ĈӍnh, NguyӉn Thành Danh… và biӃt bao ÿӗng chí khác ÿã gҳn bó vӟi

phong trào cách mҥng cӫa Xuân Lӝc tӯ ÿây. Nhӳng hҥt giӕng ÿó ngày mӝt sinh sôi

nҭy nӣ và lӟn dҫn lên trên quê hѭѫng Xuân Lӝc.

Tháng 11-1940, khӣi nghƭa Nam KǤ bӏ ÿӏch dìm trong bӇ máu. Ӣ Biên Hoà, trong

khi cuӝc khӣi nghƭa chѭa nә ra thì thӵc dân Pháp ÿã tiӃn hành khӫng bӕ. NhiӅu cán

bӝ, ÿҧng viên bӏ giһc bҳt ÿѭa ÿi giam giӳ ӣ Bà Rá, Tà Lài. Mӝt sӕ cán bӝ phҧi lánh ÿi

nѫi khác, ÿi vào các ÿӗn ÿiӅn cao su ÿӇ tiӃp tөc hoҥt ÿӝng cách mҥng.

Sau khӣi nghƭa Nam KǤ (1940) phong trào cách mҥng nhiӅu nѫi ӣ Nma Bӝ lҳng

xuӕng. Trong lúc ÿó ӣ Xuân Lӝc, phong trào vүn tiӃptөc phát triӇn trong các sӣ cao

su. Cuӕi năm 1940 ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi (Sáu Ĉҥi) vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Suӕi Tre (An

Lӝc), ÿӗng chí NguyӉn Văn Long vӅ Bình Lӝc, Dҫu Giây. Các ÿӗng chí ӣ thӏ trҩn

cǊng bung vào hoҥt ÿӝng ӣ các ÿӗn ÿiӅn Cҭm Mӻ, Hàng Gòn, Túc Trѭng, Cây

Gáo… Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿӗng chí ÿҧng viên Cӝng sҧn, tháng 12-1940, hàng

ngàn công nhân ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su Dҫu Giây, An Lӝc, Ông QuӃ, Bình Lӝc, Túc

Trѭng, Cây Gáo… ÿӗng loҥt ÿҩu tranh ÿòi bӑn chӫ không ÿѭӧc ÿánh ÿұp, cúp phҥt

công nhân vô tӝi vҥ, phҧi thӵc hiӋn ÿúng giao kèo, trҧ công nhân mãn hҥn vӅ xӭ,

không ÿѭӧc phát gҥo mөc, cá thӕi, bӟt xén tiêu chuҭn cӫa công nhân.

Ngày 29-12-1940, hѫn 2000 công nhân ӣ các sӣ Cҭm Mӻ, Cam Tiêm, tiӃp tөc

ÿình công biӇu tình, ÿҩu tranh ÿòi ngày làm viӋc 8 giӡ, ÿѭӧc nghӍ ngày chӫ nhұt, huӹ

bӓ chӃ ÿӝ làm “cӓ vӝ” chiӅu thӭ bҧy hàng tuҫn. Thӵc dân Pháp ÿiӅu mӝt trung ÿӝi

lính do tên thanh tra công ty Ĉҩt Ĉӓ, mà bà con ta thѭӡng gӑi là tên “tây ÿҫu ÿӓ”, chӍ

huy xuӕng ÿàn áp. Chúng xҧ súng bҳn vào ÿoàn ngѭӡi công nhân trong tay không có

mӝt tҩc sҳt làm chӃt và bӏ thѭѫng hѫn 100 ngѭӡi. Công nhân vүn không lùi bѭӟc tiӃp

tөc kéo vӅ An Lӝc, ÿòi bӑn chӫ công ty giҧi quyӃt yêu sách. Trѭӟc khí thӃ ÿҩu tranh

cӫa công nhân ngày mӝt lên cao, bӑn thӵc dân tѭ bҧn phҧi nhân nhѭӧng, giҧi quyӃt

mӝt sӕ yêu sách cӫa công nhân nhѭ: huӹ bӓ chӃ ÿӝ làm “cӓ vӝ” chiӅu thӭ bҧy hàng

tuҫn, làm tăng giӡ phҧi trҧ thêm lѭѫng.

Ĉҫu năm 1940, trên 500 công nhân ӣ sӣ Cuӝc-tѫ-nay kéo xuӕng tӍnh Bà Rӏa ÿѭa

ÿѫn cho tên tӍnh trѭӣng ngѭӡi Pháp phҧn ÿӕi viӋc ÿánh ÿұp công nhân khi chúng bҳt

trӗng mӟi lҥi mҩy lô cao su ӣ Nha Trào, Láng Lӟn. Khi ÿӃn Xà Bang, ÿoàn công

nhân bӏ bӑn binh lính chһn lҥi ÿàn áp. Chúng ÿánh 5 công nhân bӏ thѭѫng nһng.

2.7 Page 17

▲back to top

Trѭӟc mǊi súng cӫa giһc công nhân vүn lao lên, hai tay ÿѭa thҷng lên trӡi thét lӟn:

“Ĉây các bҥn cӭ giӃt chúng tôi ÿi, giӃt nhӳng ngѭӡi chӍ ÿòi hӓi sӵ công bҵng, yêu

cҫu chҩm dӭt ÿánh ÿұp tàn nhүn”.

Ĉѭӧc công nhân các sӣ Xà Bang, Bình Ba và bà con nông dân quanh vùng ӫng

hӝ, ÿoàn ngѭӡi mӛi lúc mӝt ÿông, tiӃp tөc khiêng nhӳng ngѭӡi bӏ thѭѫng tiӃn vӅ Bà

Rӏa.

CǊng trong năm 1941 nhân viӋc tên Xu Lu ӣ sӣ Cuӝc-tѫ-nay ÿánh chӃt 1 công

nhân sӕ 70, các ÿӗng chí cán bӝ cách mҥng nhâ vө này ÿã vҥch trҫn tӝi ác cӫa giһc

qua bài phát truyӅn thông, nӝi dung kêu gӑi công nhân ÿҩu tranh chӕng bӑn chӫ tây

và cai, xu tàn nhүn.

Phong trào ÿҩu tranh phát triӇn ÿӅu khҳp, lan tӯ sӣ này sang sӣ khác. Trong nhӳng

tháng cuӕi năm 1940 ÿҫu năm 1941 hѫn 15 cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân nә ra ӣ các

ÿӗn ÿiӅn thuӝc công ty SIPH. Bӑn chӫ thӵc dân ngày càng ÿiên cuӗng, bҳt bӟ, chém

giӃt công nhân hàng loҥt. ĈӇ ngăn chһn bàn tay ÿүm máu cӫa chúng ÿӗng thӡi khӕng

chӃ các tên ác ôn khác, lien tiӃp trong 2 tháng 3 và 4-1941, công nhân ÿã bí mұt tә

chӭc giӃt hai tên chӫ Tây khét tiӃng gian ác. Tên em vӧ Ĉӡ-ba-dê ӣ sӣ Hàng Gòn và

tên Ĉӡ-la-sên ӣ sӣ 97. Nhӳng sӵ kiӋn này ÿã có tác ÿӝng mҥnh ÿӃn các bӑn xu xӃp ác

ôn trong các sӣ cao su, hҥn chӃ phҫn nào sӵ lӝng hành bҥo ngѭӧc cӫa bӑn chúng ÿӕi

vӟi công nhân.

Ĉҫu năm 1942, bӑn chӫ sӣ cao su An Lӝc, Bình Lӝc, bҳt công nhân phá cao su già

ÿӇ trӗng mӟi lҥi cao su khác. Chúng khoán quá nһng, ngѭӡi nào làm không ÿҥt chӍ

tiêu chúng cúp tiӅn lѭѫng và ÿánh ÿұp tàn nhүn. Trѭӟc hành ÿӝng bҥo ngѭӧc cӫa bӑn

chӫ, công nhân 2 sӣ An Lӝc và Bình Lӝc có công nhân ӣ Dҫu Giây ӫng hӝ, ÿã ÿӗng

loҥt ÿình công hai ngày liӅn. Bӑn chúng phҧi nhѭӧng bӝ hҥ thҩp mӭc khoán, không

bҳt ngѭӡi vô cӟ… Nhѭng sau ÿó chính quyӅn thӵc dân ӣ Xuân Lӝc cho vây bҳt 7 anh

em công nhân mà chúng cho là cҫm ÿҫu tә chӭc. Công nhân tiӃp tөc ÿҩu tranh buӝc

chúng phҧi trҧ tӵ do cho tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt.

Ngày 20-12-1943, hѫn 600 công nhân sӣ Bình Lӝc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿӗng

chí ĈiӋu, KiӃn, Vong, Thông mӣ màn cuӝc ÿҩu tranh kéo ÿӃn trө sӣ tên chӫ nhҩt ÿӗn

ÿiӅn ÿѭa yêu sách. Cuӝc ÿҩu tranh nhanh chóng bӃin thành cuӝc biӇu tình tuҫn hành.

Quҫn chúng hô vang khҭu hiӋu: “Không ÿѭӧc ÿánh ÿұp công nhân”, “Tӕng cә tên

2.8 Page 18

▲back to top

xӃp KǤ, xӃp Nhӓ gian ác”. Bӑn chӫ Tây ngoan cӕ không chӏu giҧi quyӃt. Chính

quyӅn thӵc dân huy ÿӝng 1 ÿҥi ÿӝi lính khӕ ÿӓ tӯ Biên Hoà lên ÿàn áp, bҳn chӃt

nhiӅu ngѭӡi và bҳt ÿi hѫn 40 ngѭӡi khác. Chӏ Lê Thӏ Lѭѫng mӝt công nhân trҿ ÿã

vұn ÿӝng hàng chөc chӏ em phө nӳ nҵm chҳn ӣ ÿҫu xe, không cho chúng bҳt ÿi

nhӳng ngѭӡi thân cӫa mình. Giһc Pháp cho xe cán chӃt nhiӅu chӏ em phө nӳ. Công

nhân vүn kiên trì ÿҩu tranh suӕt ngày ÿêm, ÿòi bӗi thѭӡng nhân mҥng, phҧn ÿӕi sӵ

ÿàn áp dã man cӫa giһc. Không khuҩt phөc ÿѭӧc ý chí ÿҩu tranh kiên cѭӡng cӫa công

nhân, bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn buӝc phҧi giҧi quyӃt mӝt sӕ yêu sách: trҧ công nhân mãn hҥn

vӅ xӭ, ÿәi mӝt sӕ tên xu, xӃp ác ôn ÿi nѫi khác.

Song song vӟi nhӳng cuӝc ÿҩu tranh trӵc diӋn vӟi bӑn chӫ và chính quyӅn thӵc

dân, các ÿӗng chí cán bӝ còn tә chӭc viӃt thѭ khӕng chӃ bӑn xu, xӃp ác ôn và tә chӭc

công nhân phá hoҥi kinh tӃ cӫa bӑn chӫ.

Ĉҫu năm 1944m bӑn Nhұt giao cho hãng cѭa Biên Hoà (BIF) phҧi khai thác

150.000 tҩn gӛ tӕt ÿѭa vӅ Sài Gòn ÿӇ ÿóng tàu. Bӑn chӫ hãng này bҳt công nhân làm

be gӛ ӣ Xuân Lӝc và Trҧng Bom phҧi khai thác ÿӫ sӕ lѭӧng ÿӇ phөc vө cho phát xít

Nhұt. BiӃt ÿѭӧc ý ÿӗ cӫa giһc, cán bӝ cách mҥng ÿã vұn ÿӝng công nhân làm công và

công nhân xe goòng ӣ Trҧng Bom phá ÿѭӡng rҫy, làm xe lӱa bӏ ÿә phҧi sӱa chӳa mҩt

mӝt thӡi gian dài. Ӣ Xuân Lӝc bà con lao ÿӝng ngѭӡi Kinh và bà con ÿӗng bào dân

tӝc không chӏu khai thác gӛ cho bӑn chӫ be, bӓ ÿi làm các nѫi khác. KӃ hoҥch khai

thác gӛ cӫa bӑn Nhұt bӏ phá sҧn.

Cuӕi năm 1944, ӣ sӣ Dҫu Giây, ÿã nә ra mӝt cuӝc ÿҩu tranh cӫa 200 công nhân

cҥo mӫ, ÿòi bӑn chӫ phҧi trҧ hӑo vӅ xӭ vì ÿã mãn hҥn giao kèo. Anh chӏ em công

nhân ÿã kéo vӅ An Lӝc và quұn lӷ Xuân Lӝc ÿòi bӑn chӫ công ty và chính quyӅn

thӵc dân phҧi can thiӋp. Trѭӟc khí thӃ ÿҩu tranh cӫa công nhân, bӑn chӫ sӣ buӝc phҧi

giҧi quyӃt yêu sách, trҧ công nhân vӅ xӭ.

Nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân trong các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Xuân Lӝc trongs

uӕt nhӳng năm 1940-1945 diӉn ra ngày càng mҥnh mӁ. Trong thӡi gian này, khҭu

hiӋu ÿҩu tranh kinh tӃ gҳn liӅn vӟi khҭu hiӋu ÿҩu tranh chính trӏ. Các cuӝc ÿҩu tranh

ÿӅu ÿѭӧc tә chӭc chu ÿáo và có sӵ phӕi hӧp giӳa các ÿӗn ÿiӅn, giӳa công nhân và

nông dân. Tә chӭc ÿoàn thӇ bí mұt trong các ÿӗn ÿiӅn ngày càng phát triӇn. Uy tín

cӫa các ÿӗng chí cán bӝ cách mҥng ngày mӝt nâng lên. Qua ÿҩu tranh, ÿӝi ngǊ quҫn

2.9 Page 19

▲back to top

chúng công nhân giác ngӝ cách mҥng ngày mӝt thêm ÿông ÿҧo. Liên minh công nông

bѭӟc ÿҫu ÿѭӧc hình thành. Lӵc lѭӧng cách mҥng lӟn mҥnh dҫn lên, tҥo cѫ sӣ vӳng

chҳc cho cuӝc vұn ÿӝng cách mҥng khӣi nghƭa giành chính quyӅn trong cách mҥng

tháng 8-1945.

III – CÁCH MҤNG THÁNG TÁM 1945 TҤI XUÂN LӜC

Tháng 3-1945, sau khi hҩt cҷng thӵc dân Pháp ӣ ViӋt Nam phát xít Nhұt quay

sang ÿàn áp phong trào cách mҥng, phong trào công nhân.

Tӏa Xuân Lӝc, Nhұt ÿѭa hàng nghìn quân vӅ ÿóng ӣ Suӕi Tre (An Lӝc) và thӏ trҩn

Xuân Lӝc, tә chӭc nhiӅu ÿӗn bót, xây dӵng tuyӃn án ngӳ vӳng chҳc cӫa chúng.

Trong các sӣ cao su, bӑn Nhұt ÿuәi và bҳt nhӕt hӃt bӑn chӫ Tây, ra lӋnh ngѭng sҧn

xuҩt cao su, bҳt công nhân ÿi xâu, ÿào công sӵ, vұn chuyӇn lѭѫng thӵc, vǊ khí cho

chúng. Hàng ngày, trên các tuyӃn ÿѭӡng Dҫu Giây – Ĉӏnh Quán, Dҫu Giây – Xuân

Lӝc, Xuân Lӝc – Bà Rӏa, hàng ngàn dân phu (công nhân và nông dân) áo quҫn rách

rѭӟi, chân tay phù thӫng, mһt mày vàng vӑt, phҧi lao ÿӝng cҩt vҧ ÿào hào, dѭӟi làn

roi nghiӋt ngã cӫa bӑn phát xít. NhiӅu bà con ÿã gөc chӃt bên miӋng hӕ công sӵ chѭa

ÿào xong.

Bӑn ác ôn, tӅ nguӷ tay sai Pháp, quay sang ôm chân bӑn Nhұt. Tên Lê Thành

Tѭӡng, mӝt tên tay sai thӵc dân Pháp gian ác trѭӟc ÿây, ÿѭӧc bӑn Nhұt cӱ làm quұn

trѭӣng Xuân Lӝc. Bӑn chúng ra sӭc tuyên truyӅn lӯa bӏp nhân dân vӟi các chӫ thuyӃt

“Ĉӗng văn, ÿӗng chӫng”, “Ĉҥi Ĉông Á”. Nhân dân ÿã tә chӭc biӇu tình tҭy chay tên

quan lҥi bù nhìn NguyӉn Văn Sâm ӣ HuӃ vào, khi hҳn trân tráo vác mһt ÿӃn Xuân

Lӝc ÿӇ tuyên truyӅn cho chính phӫ bù nhìn Trҫn Trӑng Kim và các tә chӭc ÿҧng phái

phҧn ÿӝng cӫa chúng.

Cҩu kӃt vӟi nhau, bӑn lính Nhұt và bӑn nguӷ binh tay sai tә chӭc nhiӅu cuӝc hành

quân vào các sӣ cao su, các vùng Bҧo Chánh, Gia Ray, Ĉӏnh Quán, Võ Dõng… bҳt

bӟ, mә bөng, moi gan bҩt cӭ ai chúng tình nghi là cán bӝ cách mҥng hoһc có quan hӋ

vӟi cách mҥng, thâm ÿӝc nhҩt là viӋc ngӯng sҧn xuҩt cao su, bӑn Nhұt quҧn lý các

kho gҥo ÿã làm cho hàng ngàn công nhân lâm vào cҧnh thҩt nghiӋp, tình trҥng thiӃu

ÿói diӉn ra mӝt sӕ nѫi ӣ Xuân Lӝc. Ý chí và tinh thҫn cách mҥng cӫa ÿӗng bào Xuân

Lӝc ÿѭӧc nung nҩu. Khí thӃ cách mҥng sôi sөc.

2.10 Page 20

▲back to top

Sau ngày 9-3-1945, trong các sӣ cao su, bӑn chӫ Tây mӝt sӕ bӏ bӑn Nhұt bҳt nhӕt,

mӝt sӕ trӕn chҥy vӅ Sài Gòn. Bӑn xu xӃp ác ôn cǊng bӓ trӕn. Bӝ máy cai trӏ cӫa bӑn

Nhұt, trong mӝt thӡi gian ngҳn chѭa tә chӭc ÿӃn các cѫ sӣ. Nhân cѫ hӝi này các ÿӗng

chí cán bӝ cách mҥng ÿã tә chӭc công nhân ÿӭng lên tӵ quҧn các ÿӗn ÿiӅn. Ӣ Biên

Hoà, các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh Văn Hӟn, NguyӉn Văn Nghƭa cǊng ÿã

tә chӭc móc nӕi vӟi các ÿӗng chí ÿҧng viên và cѫ sӣ ӣ Xuân Lӝc, các ÿӗng chí

truyӅn ÿҥt các chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng vӅ tình hình và nhiӋm vө cách mҥng trong giai

ÿoҥn mӟi. Ӣ các sӣ Cam Tiêm, An Lӝc, Bình Lӝc… Các ÿӗng chí cán bӝ cách mҥng

ÿã công khai tұp hӧp hàng trăm công nhân ÿӇ tuyên truyӅn vұn ÿӝng cách mҥng.

Chӑn nhӳng thanh niên nòng cӕt thành lұp các ÿӝi tӵ vӋ trong công nhân. Nhanh

chóng xây dӵng các ÿoàn thӇ quҫn chúng cách mҥng. Phong trào công nhân ÿӗn ÿiӅn

ngày càng phát triӇn và lien hӋ mұt thiӃt vӟi phong trào cách mҥng ӣ thӏ trҩn và các

xã nông thôn, hình thành thӃ lien kӃt, hӛ trӧ nhau áp ÿҧo ngày càng mҥnh hӋ thӕng

chính quyӅn taysai cӫa Nhұt ӣ ÿӏa phѭѫng.

Tҥi Xuân Lӝc, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các ÿӗng chí ÿҧng viên cѫ sӣ, chӍ trong vòng

2 tháng, tә chӭc Thanh niên TiӅn Phong ÿѭӧc xây dӵng ӣ hҫu hӃt các xã, thӏ trҩn và

các cѫ sӣ cao su trong huyӋn, thu hút hàng nghìn công nhân, nông dân, tri thӭc tham

gia. Các ÿӗng chí NguyӉn Văn Lҳm, Trҫn Văn KiӇu, NguyӉn Văn Tҥo, Lê Văn Vân,

NguyӉn Thành Danh, Lê Ѭu, XiӇn, LiӇu, Xê… là nhӳng chiӃn sƭ cách mҥng hoҥt

ÿӝng ӣ Xuân Lӝc tӯ trѭӟc nay ÿӅu là nhӳng cán bӝ chӫ chӕt lãnh ÿҥo Thanh niên

TiӅn phong các nѫi trong huyӋn. Ĉӝi quân chính trӏ cӫa Ĉҧng lӟn lên mӝt cách nhanh

chóng. Thӡi cѫ cách mҥng ÿã ÿӃn chӛ chín muӗi. Cҧ Xuân Lӝc náo nӭc, sҹn sàng

trong tѭ thӃ vùng lên khӣi nghƭa.

Ngày 15-8-1945, Nhұt hoàng tuyên bӕ ÿҫu hàng ÿӗng minh vô ÿiӅu kiӋn. Ĉѭӧc tin

này, binh lính Nhұt ӣ Xuân Lӝc vô cùng hoang mang lo sӧ. Sӕ rút chҥy vӅ Sài Gòn,

Biên Hoà. Sӕ công tác cөm lҥi trong các ÿӗn bót. Lӧi dөng tình hình này, anh em

công nhân sӣ An Lӝc tұp kcíh vào nhà tên chӫ Tây Xi Ra, giӃt chӃt 4 tên vӯa Nhұt

vӯa Pháp thu 2 súng mút và 1 sӕ ÿӗ dùng quân sӵ. Khҳp nѫi trong toàn huyӋn, tӯ

nhӳng vùng hҿo lánh xa xôi nhѭ Ĉӏnh Quán, Võ Dõng, Võ Ĉҳc ÿӃn thӏ trҩn Xuân

Lӝc ÿӅu rӝn ràng, sôi nәi rèn giáo mác, luyӋn tұp quân sӵ, luyӋn tұp ÿӝi ngǊ. Hàng

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

ngày, trên khҳp các nҿo ÿѭӡng tiӃng hát: “Này thanh niên ѫi ÿӭng lên ÿáp lӡi sông

núi” lӡi ca “Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên ÿàng…” vang lên. NhiӅu gia ÿình

hӗ hӣi ÿi may cӡ, dán cӡ ViӋt Minh. Ngѭӡi ta hӓi nahu vӅ mүu cӡ, mүu vҧi. Ӣ các sӣ

cao sun gay tӯ khi Nhұt ÿҫu hàng Ĉӗng Minh, quҫn chúng công nhân dѭӟi sӵ lãnh

ÿҥo cӫa các ÿӗng chí cán bӝ cách mҥng ÿã ÿӭng dұy làm chӫ ÿӗn ÿiӅn. Lӵc lѭӧng

thanh niên TiӅn phong là lӵc lѭӧng nòng cӕt, làm nhiӋm vө bҧo vӋ trұt tӵ trӏ an ӣ các

sӣ. Sӕ cai, ký tiӃn bӝ ÿӅu theo cách mҥng, theo ViӋt minh. Ӣ các sӣ Cҭm Mӻ, An

Lӝc, Hàng Gòn, các ÿӗng chí NguyӉn Văn Lҳm, Lê Ѭu, Xê… ÿã lãnh ÿҥo công nhân

nәi dұy ÿuәi bӑn chӫ tây, quҧn lý sӣ. Uӹ ban Nhân dân (Uӹ ban tӵ quҧn) cӫa các ÿӗn

ÿiӅn ÿѭӧc thành lұp ÿӇ ÿiӅu hành mӑi hoҥt ÿӝng ӣ ÿӗn ÿiӅn và chăm lo ÿӡi sӕng cӫ

công nhân. Ĉӗng thӡi vӟi phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân, các tҫng lӟp khác ӣ

Xuân Lӝc nhѭ: Công chӭc, tri thӭc tiӇu thѭѫng cǊng theo cách mҥng. Ai ai cǊng

hѭӟng vӅ ngày khӣi nghƭa giành chính quyӅn.

Ngày 25-8-1945, hàng ngàn công nhân cao su và nhân dân lao ÿӝng ӣ Xuân Lӝc

rҫm rӝ kéo vӅ tham gia cѭӟp chính quyӅn ӣ Sài Gòn.

Ngày 26-8-1945, khӣi nghƭa ÿã giành thҳng lӧi ӣ Biên Hoà. Thҳng lӧi cӫa cuӝc

tәng khӣi nghƭa ӣ Hà Nӝi, HuӃ, Sài Gòn và trӵc tiӃp là ӣ Biên Hoà ÿã làm nӭc lòng

nhân dân Xuân Lӝc.

Tӕi 27-8-1945, trong không khí sөc sôi cách mҥng các ÿӗng chí ÿҧng viên Cӝng

sҧn, các ÿӗng chí lãnh ÿҥo Thanh niên TiӅn Phong ÿã tә chӭc mӝt cuӝc hӝi nghӏ mӣ

rӝng tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc ÿӇ thӕng nhҩt kӃ hoҥch, khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn

trong huyӋn.

Sáng 28-8-1945, lӵc lѭӧng thanh niên TiӅn phong thӏ trҩn Xuân Lӝc, do ÿӗng chí

Võ Văn Ѭӟc dүn ÿҫu, kéo vào tѭӟc vǊ khí bӑn nguӷ binh ӣ ÿӗn Xuân Lӝc thu toàn

bӝ vǊ khí và giҧi thӇ ÿѫn vӏ này. Mӝt bӝ phұn khác do ÿӗng chí Lê Văn Vұn dүn ÿҫu,

kéo vào dinh quұn buӝc tên quұn trѭӣng Lê Thành Tѭӡng giao nӝp toàn bӝ hӗ sѫ, ҩn

mӝc cho cách mҥng. Trѭӟc khí thӃ áp ÿҧo cӫa lӵc lѭӧng cách mҥng, bӑn thӕng trӏ ӣ

ÿӏa phѭѫng hoang mang ÿӃn cӵc ÿiӇm và tan rã hoàn toàn làm chӫ tҩt cҧ các cѫ quan,

công sӣ ӣ trung tâm quұn lӷ Xuân Lӝc.

Ĉúng 2 giӡ chiӅu ngày 28-8-1945, tӯ nhiӅu hѭӟng ÿӝi ngǊ công nhân cao su, nông

dân, ÿӗng bào các dân tӝc vӟi giáo mác, tҫm vông vҥt nhӑn, dao cҥo mӫ, cuӕc,

3.2 Page 22

▲back to top

thuәng, gұy gӝc, cung ná, tên, xà gҥt rҫm rұp kéo vӅ thӏ trҩn. Mӝt cuӝc mít tinh biӇu

dѭѫng lӵc lѭӧng to lӟn chѭa tӯng có cӫa gҫn 1 vҥn quҫn chúng ÿѭӧc tә chӭc tҥi

trung tâm quұn lӷ Xuân Lӝc. Lҫn ÿҫu tiên trong lӏch sӱ, cӡ ÿӓ sao vàng cӫa Tә quӕc

ÿѭӧc giѭѫng cao giӳa niӅm hân hoan phҩn khӣi cӫa mӑi ngѭӡi. Ĉҥi diӋn ban lãnh

ÿҥo khӣi nghƭa huyӋn Xuân Lӝc trӏnh trӑng tuyên bӕ xoá bӓ toàn bӝ hӋ thӕng chính

quyӅn cǊ, thành lұp chính quyӅn cách mҥng, công bӕ danh sách uӹ ban nhân dân lâm

thӡi quұn do ông HuǤnh Văn Huҩn làm chӫ tӏch. Cuӝc mít tinh kӃt thúc biӃn thành

cuӝc biӇu tình tuҫn hành qua các ÿѭӡng phӕ rӗi toҧ vӅ các ÿӗn ÿiӅn và các xã nông

thôn. Nhân dân hô vang các khҭu hiӋu “Chính quyӅn vӅ tay nhân dân”, “Mһt trұn

ViӋt Minh muôn năm”, “Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng muôn năm”.

Dӵa theo chѭѫng trình cӫa Mһt trұn ViӋt Minh, chính quyӅn cách mҥng ÿã tuyên

bӕ thӵc hiӋn quyӅn bình ÿҷng các dân tӝc, bình ÿҷng nam nӳ, bãi bӓ chính sách xâu

thuӃ cӫa chӃ ÿӝ cǊ, tӏch thu thóc gҥo, muӕi, vҧi vóc cӫa Pháp – Nhұt phân phát cho

dân. Tài sҧn trong các ÿӗn ÿiӅn, công sӣ là cӫa chung, cӫa cách mҥng. Tә chӭc lӵc

lѭӧng vǊ trang ÿӇ giӳ gìn an ninh trұt tӵ, bҧo vӋ chính quyӅn cách mҥng, bҧo vӋ nhân

dân.

Tӯ ÿây Xuân Lӝc ÿã thay ÿәi hҷn bӝ mһt. Cuӝc sӕng cӫa bà con công nhân cao su

trong các ÿӗn ÿiӅn, nông dân trong các làng xã và các tҫng lӟp lao ÿӝng khác chan

hoà tình thân ái. Nhӳng nghi kӷ, hiӇu lҫm chia rӁ do âm mѭu cӫa giһc trѭӟc ÿây nay

ÿѭӧc giãi bày, trang trҧi. TӋ nҥn cӡ bҥc, hút xách mҩt ÿi nhanh chóng.

Mһc dù chính quyӅn cách mҥng còn non trҿ, song ÿã giҧi quyӃt ÿѭӧc mӝt sӕ mһt

yêu cҫu cҩp thiӃt cӫa nhân dân. Tҩt cҧ nhӳng kho gҥo, thӵc phҭm cӫa bӑn chӫ Tây,

bӑn Nhұt ÿӅu ÿѭӧc quҧn lý và trích mӝt phҫn ÿӇ cӭu trӧ nhӳng gia ÿình thiӃu ÿói.

Nhӳng mҧnh ÿҩt hoang hoá trѭӟc ÿây nhanh chóng biӃn thành nhӳng vѭӡn rau, luӕng

khoai, rүy mì xanh tӕt. Cuӝc sӕng cӫa nhân dân dҫn dҫn ÿѭӧc әn ÿӏnh.

Ĉѭӧc sӵ tăng cѭӡng hӛ trӧ cӫa ÿoàn cán bӝ tӍnh, do ÿӗng chí Lê Ngӑc LiӋu làm

trѭӣng ÿoàn, chӍ sau mӝt thӡi gian ngҳn chính quyӅn cách mҥng ӣ tҩt cҧ các xã và các

sӣ cao su ÿѭӧc thành lұp. Lӵc lѭӧng vǊ trang tұp trung cӫa huyӋn, gӗm mӝt trung

ÿӝi, lӵc lѭӧng quӕc gia vӋ quӕc, các ÿӝi tӵ vӋ ӣ các xã cǊng nhanh chóng ÿѭӧc hình

thành. Ĉӗng bào Xuân Lӝc muôn ngѭӡi nhѭ mӝt, ÿӅu hăng hái tham gia cách mҥng.

3.3 Page 23

▲back to top

Bà con mang nhӳng rau, trái bҫu, trái bí ÿәi lҩy tӯng khҭu súng, tӯng viên ÿҥn cӫa

ÿám tàn binh Nhұt ÿӇ trang bӏ cho các ÿѫn vӏ tӵ vӋ ÿӏa phѭѫng.

Hѭӣng ӭng tuҫn lӉ vàng do Tәng bӝ ViӋt Minh phát ÿӝng, mһc dù ÿӡi sӕng còn

khó khăn nhѭng nhân dân ÿã mang nhiӅu vұt kӹ niӋm cӫa mình nhѭ nhүn cѭӟi, vòng

vàng… ÿӇ ӫng hӝ công quӻ, ÿӗng thӡi vӟi tinh thҫn lá lành ÿùm lá rách, bà con ÿã

san sҿ bӳa ăn ít ӓi cӫa mình ÿӇ ӫng hӝ hàng chөc tҩn gҥo cho ÿӗng bào miӅn bҳc

ÿang lâm vào nҥn ÿói.

Ngày 06-01-1946, lҫn ÿҫu tiên trong ÿӡi mình các cӱ tri ӣ Xuân Lӝc tham gia

cuӝc Tәng tuyӇn cӱ lӏch sӱ bҫu cӱ Quӕc hӝi ÿҫu tiên cӫa nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ

Cӝng hoà. Ĉӗng chí XiӇn (dân tӝc Châu Ro) ngѭӡi con ѭu tú cӫa Xuân Lӝc, ÿѭӧc

bҫu vào Quӕc hӝi.

PHҪN HAI

CUӜC KHÁNG CHIӂN CHÍN NĂM CHӔNG THӴC DÂN PHÁP

I – NHӲNG NGÀY ĈҪU KHÓ KHĂN

Mӝt giӡ sáng ngày 23-09-1945, tҥi sài Gòn, quân Pháp bҩt ngӡ ÿánh úp Uӹ ban

Nhân dân Nam Bӝ, cѫ quan qucӕ gia tӵ vӋ Cuӝc, gây lҥi chiӃn tranh xâm lѭӧc ViӋt

Nam.

CǊng tӯ 1 giӡ ngày 23-09-1945, Hӝi nghӏ liên tӏch cӫa Xӭ uӹ và Uӹ ban nhân dân

cách mҥng Nam Bӝ quyӃt ÿӏnh phát ÿӝng nhân dân tiӃn công lҥi quân thù.

Tҥi Xuân Lӝc, tӯ thӏ trҩn, các sӣ cao su ÿӃn các buôn sóc, thanh niên công nhân,

nông dân nai nӏt gӑn gàng kiӃm, tҫm vông, súng săn, kéo tӯng ÿoàn lên xe lӱa, xe hѫi

cӫa sӣ, ÿi ÿánh quân xâm lѭӧc. Ngѭӡi châu Ro, Xê Tiêng cung ná, xà gҥc lên ÿѭӡng.

Toàn dân ra trұn.

Trѭӟc tiӃng kêu sѫn hà nguy biӃn, VӋ quӕc ÿoàn cҩp tӕc tiӃn vào Nam cùng vӟi

quân dân cҧ nѭӟc bҧo vӋ sѫn hà.

Nhân dân Xuân Lӝc hăng hái tiӃp tӃ cho bӝ ÿӝi Nam tiӃn, tӯ huyӋn ÿӃn xã các ban

tiӃp tӃ ÿѭӧc lұp ra. Công nhân Xuân Lӝc vét các kho gҥo ӣ các sӣ, bҳt bò sӣ Suӕi

Tre, Hàng Gòn ÿӇ nuôi bӝ ÿӝi. Xe bò, xe trâu ÿѭӧc huy ÿӝng chuyên chӣ lѭѫng thӵc

thӵc phҭm tiӃp tӃ cho các ÿoàn quân. Uӹ ban tiӃp tӃ Nam Bӝ ÿѭӧc ÿһt tҥi Xuân Lӝc.

3.4 Page 24

▲back to top

Ngày 25-10-1945, có quân Anh và Ĉӗng Minh mӣ ÿѭӡng, quân Pháp phá vòng

vây Sài Gòn, chiӃm Biên Hoà ÿánh ra Trҧng Bom, Dҫu Giây chiӃm ngã ba ÿѭӡng 1,

ÿѭӡng 20.

Ngày 30-10-1945, quân Anh hành quân cѫ giӟi, dүn quân Pháp ra Xuân Lӝc. Ta

chһn ÿánh ÿӏch ӣ núi Thӏ, thӏ trҩn Xuân Lӝc, Bình Lӝc. Ӣ núi Thӏ, ÿӏch không tiӃn

ÿѭӧc phҧi dùng quân Nhұt hӝ tӕng tìm ÿѭӡng vòng mà tiӃn. Ӣ thӏ trҩn và Bình Lӝc,

ta bӏ tiêu hao, mҩt vǊ khí và tài liӋu, nhѭng ÿӏch phҧi rút.

Lúc này, Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc chӍ mӟi có sáu bҧy ÿҧng viên, các ÿӗng chí NghӋ,

Xê, Lê Hӳu Quang, Lê Ngӑc LiӋu, NguyӉn Thành Danh, Lê Văn Vұn, HuǤnh Công

Mұt (ngѭӡi Châu Ro).

Mһt trұn ViӋt Minh có các ÿӗng chí Ĉӛ Mөc, Hӗ Tҩn Trai (Phҥm Văn Sӻ), Cô

Dung, Cô Ngӑc. Tháng 11-1945, Mһt trұn tӍnh cӱ ÿӗng chí Ngô TiӃn, ÿӗng chí Tѭ,

tăng cѭӡng cho Xuân Lӝc. Tә chӭc Mһt trұn ViӋt Minh phát triӇn mҥnh mӁ ӣ huyӋn,

xã, nhҩt là ÿoàn Thanh niên Cӭu quӕc, hӝi Phө nӳ Cӭu quӕc, công ÿoàn xây dӵng

mҥnh ӣ các ÿӗn ÿiӅn. Mһt trұn cǊng phát triӇn ӣ vùng ÿӗng bào các dân tӝc.

CǊng trong thӡi kǤ này, ÿӗng chí Lê Văn Vân ÿang phө trách lӵc lѭӧng vǊ trang

ÿѭӧc ÿiӅu ÿӝng tăng cѭӡng cho Mһt trұn vұn ÿӝng các dân tӝc ít ngѭӡi cӫa tӍnh. Lӵc

lѭӧng vǊ trang giao cho ChӃ Ĉình Ĉҥo.

Ngày 26-01-1946, trên mӝt ngàn quân Pháp có thiӃt giáp, cѫ giӟi, ÿánh chiӃm thӏ

trҩn Xuân Lӝc và các ÿӗn ÿiӅn cao su quan trӑng.

Mӝt trұn chiӃn ÿҩu quyӃt liӋt, diӉn ra trên các tuyӃn An Lӝc, Suӕi Tre, Xuân Lӝc,

Bàu Tràm, Bàu Sao, ngã ba Tân Phong, Hàng Gòn, bӝ ÿӝi Nam tiӃn, bӝ ÿӝi Bình

Thuұn, các lӵc lѭӧng miӅn Ĉông, tӯ Sài Gòn rút vӅ lұp phòng tuyӃn quyӃt chһn quân

xâm lѭӧc.

Quân ÿӏch có xe bӑc thép và hoҧ lӵc mҥnh, chӑc thùng phòng tuyӃn. Ta lùi tӯ

tuyӃn An Lӝc, Suӕi Tre ÿӃn tuyӃn Tân Phong Hàng Gòn, chiӃn ÿҩu quyӃt liӋt trong

ba ngày. Sau ÿó bӝ ÿӝi Nam tiӃn cùng mӝt phҫn bӝ ÿӝi miӅn Ĉông Nam Bӝ rút ra

Bình Thuұn.

Tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc và Bình Lӝc, khi quân Pháp tӟi, HuǤnh Gia, HuǤnh Chѭӟc,

uӹ viên uӹ ban nhân dân huyӋn và cҧ HuǤnh Thҩt, uӹ viên quân sӵ trӕn chҥy vӅ Biên

Hoà. Lӵc lѭӧng vǊ trang huyӋn cùng các uӹ viên uӹ ban nhân dân còn lҥi rút vӅ Thӑ

3.5 Page 25

▲back to top

Vӵc, sông Là Ngà. Ngày 8-12-1946, quân Pháp theo lên tҩn công vào căn cӭ huyӋn.

Lӵc lѭӧng vǊ trang huyӋn bӏ tәn thҩt nhҽ. Gҫn 30 anh em vӟi hai mѭѫi cây súng rút

ra Bình Thuұn nhұp vào bӝ ÿӝi Bình Thuұn. Cán bӝ uӹ ban nhân dân và Mһt trұn

ViӋt Minh huyӋn tҧn lҥc ra Bình Thuұn. ĈӃn tháng 3-1946, chӍ còn các ÿӗng chí Lê

Văn Huҩn, Lê Ngӑc LiӋu, Ngô TiӃn, Tôn Quang Hҧo, NguyӉn Văn Tҥo vӅ trө tҥi

Rӯng Lá.

Tҥi các sӣ cao su, quân Pháp ÿem các chӫ sӣ cǊ trӣ lҥi. Công nhân các ÿӗn ÿiӅn

cao su ÿӅu chӕng giһc. Chѭa kӇ thanh niên ÿã gia nhұp quân ÿӝi theo bӝ ÿӝi ÿi chiӃn

ÿҩu, sӕ thanh niên công nhân còn lҥi kéo vào rӯng bӝ ÿӝi, tә chӭc lӵc lѭӧng, tә chӭc

du kích ÿánh ÿӏch, chӫ sӣ và lính vӅ các ÿӗn ÿiӅn. Chúng bӕ ráp ngay. Chúng khӫng

bӕ, bҳn chӃt mӝt lúc gҫn trăm công nhân ӣ An Lӝc ÿem chon chung vào hai hҫm ӣ

làng B. Chúng bҳt ÿѭӧc mӝt sӕ thanh niên công nhân lánh ra xung quanh vùng Suӕi

Tre, chúng bao ҩp Bàu Sao, bҳt ÿӗng chí Lê Hӳu Quang. Chӫ sӣ An Lӝc, tұp trung

dân cao su ӣ tҥi bóng ÿá, xӱ bҳn ÿӗng chí Lê Hӳu Quang cùng 6 thanh niên ÿӇ uy

hiӃp công nhân. Không hӅ run sӧ trѭӟc hӑng súng quân thù, Lê Hӳu Quang cùng các

thanh niên hô vang: “Ĉҧ ÿҧo thӵc dân, ViӋt Nam ÿӝc lұp” và ngã xuӕng trên mҧnh

ÿҩt ÿӓ ÿã thҩm mӗ hôi và máu cӫa biӃt bao ÿӗng chí ÿӗng bào anh.

Ngày hôm sau chӫ ÿӗn ÿiӅn Dҫu Giây, tên Ĉӡviê vây ráp bҳt ÿѭӧc anh thanh niên

công nhân Phҥm Văn Phú, mӝt tín ÿӗ thiên chúa giáo và là mӝt nhҥc sƭ. Buӝc anh tӯ

bӓ kháng chiӃn trӣ lҥi làm viӋc cho chúng không ÿѭӧc, Ĉӡviê tuyên bӕ xӱ tӱ anh.

Anh trҧ lӡi linh mөc ÿӃn rӱa tӝi, trѭӟc mһt tên Ĉӡviê “tôi thà chӏu ÿóng ÿanh trên cây

táhnh giá, chӭ không bao giӡ ÿҫu hàng quân xâm lѭӧc”.

Vào ÿҫu năm 1946, quân Pháp dүn tên cai tәng Thuҫn vӅ làm phó quұn trѭӣng

Xuân Lӝc, ÿһt tên Liên Khҳc Trѭѫng làm chánh tәng Bình Lâm Thѭӧng. Chúng càn

quét, vây ráp khҳp nѫi, chúng khӫng bӕ, bҳn giӃt, nhҵm ÿè bҽp tinh thҫn cách mҥng

cӫa nhân dân.

Tҥi sӣ cao su Bình Lӝc, khi vây ráp, quân Pháp bҳt ÿѭӧc ông Hӗ Nguyên là giám

ÿcӕ sӣ thí nghiӋm nông lâm Trҧng Bom. Tѭӣng ông sҹn sàng trӣ lҥi làm viӋc cho

chúng, chúng ÿã tӯ dө dӛ mua chuӝc ÿӃn uy hiӃp ÿӇ ông hӧp tác vӟi chúng. Ông Hӗ

khҷng khái phҧn ÿӕi vҥch mһt bӑn cѭӟp nѭӟc, nêu cao tinh thҫn bҩt khuҩt cӫa ngѭӡi

tri thӭc ViӋt Nam ӣ Xuân Lӝc.

3.6 Page 26

▲back to top

Sӵ chӕng lҥi, không hӧp tác cӫa ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi càng làm cho thӵc dân

Pháp căm tӭc. Chúng phөc kích bҳt ÿѭӧc ÿӗng chí XiӇn, ÿҥi biӇu Quӕc hӝi, ngѭӡi

con cӫa ÿӗng bào Châu Ro. Quân Pháp ra sӭc mua chuӝc dө dӛ, nhѭng ÿӗng chí hiên

ngang nói: “Tao không dҫu Tây, tao thà chӃt tҥi ÿây”. Chúng cӝt ÿӗng chí vào xe

jeep, mӣ máy chҥy khҳp vùng… Thѭѫng tiӃc ÿӗng chí XiӇn và căm thù giһc Pháp,

ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro cҳt máu ăn thӅ, ÿәi hӑ ĈiӇu lҩy hӑ Hӗ, hӑ NguyӉn Ái,

quyӃt theo chân Bác Hӗ.

Tӯ cuӕi tháng 02-1946, Xuân Lӝc bӏ ÿӏch chiӃm lҥi. Các chӫ Tây vӟi binh lính vӅ

làm chӫ lҥi các sӣ cao su. Chính quyӅn nhân dân huyӋn bӏ tê liӋt, chính quyӅn các xã

tan rã, quân ÿӝi không còn. Cѫ sӣ có tә chӭc cӫa cách mҥng bӏ ÿánh tan tác. Ĉӏch lұp

lҥi bӝ máy cai trӏ tӯ huyӋn ÿӃn xã. Qu6an ÿӏch móc nӕi nhӳng tên tay sai cǊ, uy hiӃp

giao viӋc, lұp lҥi các ban tӅ, tә chӭc lính huyӋn lính làng ÿӇ khӫng bӕ nhân dân.

Tuy vұy, nhân dân vүn bí mұt tiӃp tӃ và bҧo vӋ cán bӝ và nhóm thanh niên công

nhân vǊ trang bám các vùng ÿӏa hình ӣ lҥi ÿӏa phѭѫng. Gia ÿình bà NguyӉn Thӏ Vӻ ӣ

thӏ trҩn, bà Năm Xã, ông cө Giáo Dҽo ӣ Hàng Gòn, ông Hai Lөc ӣ Ruӝng Tre, bà

Lӝc ӣ Bҧo Vinh, sѭ ông HuǤnh Tҥ ӣ Chӭa Chan, ông Phҥm Lѭѫng Mѭu ӣ Bҧo

Chánh… ÿã tích cӵc nuôi dѭӥng và ÿùm bӑc các chiӃn sƭ cách mҥng, cung cҩp cho

cán bӝ tin tӭc cӫa ÿӏch ӣ trong vùng ÿӇ biӃt mà tránh né và tìm cѫ hӝi ÿӇ hoҥt ÿӝng.

Cuӝc kháng chiӃn ӣ Xuân Lӝc cǊng nhѭ toàn Nam Bӝ ÿang gһp khó khăn, thì

HiӋp ÿӏnh Sѫ bӝ giӳa Chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hoà, ÿҥi diӋn nѭӟc Cӝng

hoà Pháp ÿѭӧc ký kӃt ngày 06-03-1946. TiӃp ÿó Bác Hӗ sang Pháp, và tҥm ѭӟc 14-

09-1946 ÿѭӧc công bӕ. Chính phӫ Pháp phҧi công nhұn ViӋt Nam là mӝt nѭӟc ÿӝc

lұp, thӯa nhұn Chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hoà. ChӃ ÿӝ Nam Bӝ sӁ quyӃt

ÿӏnh bҵng mӝt cuӝc trѭng cҫu dân ý.

Chӫ trѭѫng ÿúng ÿҳn sáng suӕt ҩy cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng và Bác Hӗ tҥo ÿiӅu kiӋn

ÿӇ Nam Bӝ khôi phөc nhanh chóng phong trào kháng chiӃn. Kҿ ÿӏch vi phҥm HiӋp

ÿӏnh. Chúng tә chӭc tàn sát bҳt bӟ nhӳng ngѭӡi ÿҥi biӇu cho ý chí thӕng nhҩt nѭӟc

nhà. Nhѭng nhân dân Nam Bӝ phҫn khӣi tin tѭӣng, nguӷ quân nguӷ quyӅn hoang

mang lo lҳng. Tình huӕng chính trӏ và quân sӵ ӣ Nam Bӝ có cѫ hӝi cҧi thiӋn.

Cán bӝ Ĉҧng, Mһt trұn, cán bӝ quân sӵ Xuân Lӝc chӫ ÿӝng gây dӵng lҥi cѫ sӣ và

lӵc lѭӧng. TӍnh uӹ cӱ các ÿӗng chí Lê Thái, Tѭ Lai, Lê Văn Vân vӅ Xuân Lӝc tìm

3.7 Page 27

▲back to top

gһp lҥi cán bӝ gây dӵng lҥi phong trào. Tӯ nҳm lҥi các cѫ sӣ trong ÿӗng bào dân tӝc,

các ÿӗng chí nhanh chóng xây dӵng lҥi các cѫs ӣ cӫa Mһt trұn. Trong các sӣ cao su,

trong các xã ҩp, bà con ÿӗng bào xúc ÿӝng gһp lҥi các cán bӝ tѭӣng ÿã bӏ tàn sát tù

ÿày. Cán bӝ gһp lҥi ÿӗng bào thҩy mình chѭa thҩu hӃt tҩm lòng cӫa nhân dân. Cѫ sӣ

mұt cӫa cách mҥng xây dӵng lҥi nhanh chóng trong nhiӅu xã, cҧ trong các ban tӅ

trong lính làng. Tháng 10-1946, chӍ trong mӝt ÿêm cѫ sӣ cách mҥng vұn ÿӝng nhân

dân kӃt hӧp vӟi nhân mӕi2 trong chính quyӅn ÿӏch ÿӗng loҥt nәi dұy, phá bӓ các ban

tӅ, tѭӟc vǊ khí lính làng, lұp lҥi chính quyӅn ӣ ba xã: Tân Lұp, Bình Hoà, Bình Lӝc.

Ӣ mӛi xã ta lҩy 12 súng và lұp ngay ÿӝi du kích. Tӯ phái Rӯng Lá, các ÿӗng chí Lê

Ngӑc LiӋu, Ngô TiӃn, Tôn Quang Hҧo, NguyӉn Văn tҥo xây dӵng cѫ sӣ ӣ Bҧo

Chánh, Thӑ Vӵc, Võ ÿҳc. Cѫ sӣ phát triӇn. Cuӝc nәi dұy tӯ ba xã và vùng Bҧo

Chánh, Thӑ Vӵc phát triӇn sang các xã trong huyӋn. Căn cӭ huyӋn ӣ vùng núi Chӭa

Chan ÿѭӧc xây dӵng.

NhiӅu toán thanh niên du kích cao su tұp hӧp nahu lҥi do ÿӗng chí NguyӉn Văn

Tùng, ÿӗng chí Tѭ Xѭӡng chӍ huy. Thanh niên công nhân Lê sҳc Nghi tham gia ÿӝi

du kích, ÿã dүn ÿӗng chí Tѭ Xѭӡng ÿӝt nhұp sӣ Suӕi Tre, ÿánh úp vào nhà chӫ sӣ

diӋt tên xӃp Vô-lăng, lҩy 1 súng sáu. Ĉѭӧc sӵ hѭӟng dүn cӫa ÿӗng chí HuǤnh Văn

NghӋ, ÿӝi chuyӇn thành ban công tác liên thôn 9. Nhóm thanh niên vǊ trang ӣ quanh

vùng thӏ trҩn chuyӇn thành ban công tác liên thôn 10, hoҥt ÿӝng trong thӏ trҩn và

vùng ven. Mӛi ban công tác liên thôn 9, 10 có trên 20 ngѭӡi, mѭӟi súng, có 1 tiӇu

liên.

Quӕc vӋ ÿӝi huyӋn thành lұp do ÿӗng chí Lê Văn Vân trӵc tiӃp làm ÿӝi trѭӣng.

Lúc này có mӝt nhóm vǊ trang, tӯ Rӯng Lá vӅ căn cӭ huyӋn ӣ núi Chӭa Chan.

Nhóm này vӕn thuӝc lӵc lѭӧng Hoà Hҧo chҥy ra Rӯng Lá khi quân Pháp phá vӥ

vòng vây Sài Gòn. Nhóm có trên ba mѭѫi ngѭӡi có nӳ, có nam. Nam ÿҫu cҥo trӑc ÿӇ

ba chòm tóc, nӳ áo ÿen thêu nhѭ nӳ tѭӟng truyӋn cә Trung Hoa. Trang bӏ trên 10

súng, nhiӅu kiӃm, nhiӅu lӵu ÿҥn do cô Tѭ Bê, mӝt nӳ chӭc sҳc ÿҥo chӍ huy. Mҩy

tháng sau, tháng 02-1947, ÿӇ thӕng nhҩt tә chӭc và phát huy sӭc chiӃn ÿҩu cӫa anh

chӏ em, các chiӃn sƭ ÿѭӧc biên chӃ vào các ÿѫn vӏ. NhiӅu anh chӏ em chuyӇn sang

công tác khác.

2 Nhân mӕi: cѫ sӣ cӫa ta ÿѭӧc xây dӵng trong hàng ngǊ cӫa ÿӏch

3.8 Page 28

▲back to top

Thӡi kǤ này, chi ÿӝi 10 phân công trung ÿӝi 6 và trung ÿӝi 4 hoҥt ÿӝng ӣ Xuân

Lӝc3. Các chiӃn sƭ vӕn là công nhân các sӣ cao su Xuân Lӝc bӓ ÿӗn ÿiӅn ÿi chiӃn

ÿҩu. Trung ÿӝi 6 do ÿӗng chí Võ Văn VǊ, ÿӗng chí Trҫn Văn Sinh chӍ huy. Trung ÿӝi

4 do ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân, ÿӗng chí Phҥm Lҥc chӍ huy.

ĈӃn cuӕi 1946, cѫ sӣ cách mҥng ÿѭӧc xây dӵng lҥi ӣ các sӣ cao su, các xã và thӏ

trҩn, lӵc lѭӧng huyӋn phát triӇn, ÿѭӧc lӵa chӑn, và ÿã có kinh nghiӋm công tác và

chiӃn ÿҩu. Ĉӝi ngǊ cán bӝ nói chung phҫn lӟn ÿã ÿѭӧc sáng lӑc trong nhӳng tháng

khó khăn.

II – XUÂN LӜC KHÁNG CHIӂN.

Ngày 19 tháng12-1946, kháng chiӃn toàn quӕc bùng nә.

Theo lӡi kêu gӑi cӫa Hӗ Chӫ Tӏch, cҧ nѭӟc ÿӭng lên chӕng thӵc dân Pháp xâm

lѭӧc.

Thӵc hiӋn triӋt ÿӇ khҭu hiӋu: “Tiêu thә kháng chiӃn” cӫa Mһt trұn ViӋt Minh,

hàng ngàn ÿӗng bào thӏ trҩn chuyӇn nhӳng gì cҫn chuyӇn và chuyӇn ÿѭӧc ra vùng

kháng chiӃn, và tӵ tay ÿӕt nhà mình. Cҧ thӏ trҩn sáng rӵc. Lӱa thiêu nhà dân, lӱa ÿӕt

các công sӣ, lӱa bén ÿӗn bót ÿӏch. Thiêu tҩt cҧ, phá tҩt cҧ cho ÿӏch không thӇ dùng

ÿѭӧc.

Tҥi các sӣ cao su, công nhân phá các cѫ sӣ máy móc, ÿѭa máy móc, hoá chҩt ra

xây dӵng công binh xѭӣng. Ta ÿӕt cao su tҩm, vҥc vӓ cây cao su. Trong mӝt ÿêm

trên các sӣ hàng vҥn cây bӏ vҥc vӓ, có nѫi nhân mùa hanh khô, lá cao su rөng xuӕng

thành lӟp, công nhân tә chӭc gom lá ÿӕt làm chӃt nóng, chӃt khô cây cao su. Công

nhân Cam Tiêm phá sҥch luôn làng sӣ, ÿi kháng chiӃn4.

Bӑn thӵc dân chӫ sӣ lùng sөc khám xét, gһp ai nghi là chúng bҳt luôn. Chúng bҳn

chӃt ngay ông Bùi Sinh ӣ làng H, ông NguyӉn Văn Luyên ӣ làng J. Mҩy ngày sau

bӑn thӵc dân ÿѭa lính nguӷ Cao Ĉài vӅ gác ÿӗn ÿiӅn, lұp tháp canh.

Mһt khác, ta phá giao thông ÿӏch. Ĉêm ÿӃn nhân dân, bӝ ÿӝi kéo ra phá ÿѭӡng

quӕc lӝ. Liên thôn 10 còn ÿѭa cҧ 4 con voi bҳt ÿѭӧc cӫa sӣ Hàng Gòn ra kéo phá

tӯng mҧnh ÿѭӡng sҳt.

3 Theo biên chӃ Giҧi phóng quân, chi ÿӝi có 3 ÿҥi ÿӝi, ÿҥi ÿӝi có 3 trung ÿӝi. Trung ÿӝi Giҧi phóng quân

tѭѫng ÿѭѫng vӟi ÿҥi ÿӝi sau này

4 Sau này Xӭ uӹ chӍ ÿҥo không cho phá cây cao su nӳa, mà giӳ lҥi làm cӫa cҧi cho ta sau này. Công tác

phá cây cao su chuyӇn sang phá mӫ: ÿә mӫ, ÿұp chén ÿӵng mӫ, lҩy chén ÿӵng mӫ.

3.9 Page 29

▲back to top

Tháng 3-1947 hӝi nghӏ dân, quân, chính cӫa huyӋn Xuân Lӝc hӑp tҥi Bình Lӝc.

Uӹ ban kháng chiӃn huyӋn ÿѭӧc chӍ ÿӏnh, ÿӗng chí NguyӉn Văn Tҥo làm chӫ tӏch,

ÿӗng chí Trѭѫng Văn Lӏch làm phó chӫ tӏch.

Tháng 3-1947, thӵc hiӋnc hӍ thӏ cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng vӅ cӫng cӕ xây dӵng và

phát triӇn Ĉҧng bӝ xӭ Nam Bӝ, TӍnh uӹ Biên Hoà cӱ ÿӗng chí Hoàng Ĉình Thѭѫng,

TӍnh uӹ viên trӣ lҥi Xuân Lӝc. Mӝt ban vұn ÿӝng ÿѭӧc lұp ra gӗm 3 ÿӗng chí: Ngô

TiӃn, Lê Ngӑc LiӋu, Tôn Quang Hҧo. Sau ba tháng tuyên truyӅn vұn ÿӝng tә chӭc cѫ

sӣ Ĉҧng xây dӵng phát triӇn mҥnh trong lӵc lѭӧng vǊ trang ӣ cѫ quan huyӋn, ӣ các

xã Bình Lӝc, Bҧo Chánh, Võ Ĉҳc, Bình Hoà, Rӯng Lá, Bҧo Ĉӏnh. Mѭӡi chi bӝ ÿҧng

ÿѭӧc xây dӵng không kӇ các chi bӝ ӣ các trung ÿӝi và ban công tác liên thôn thuӝc

hӋ thӕng chi ÿӝi 10. NhiӅu công nhân cao su trong các lӵc lѭӧng vǊ trang ÿѭӧc kӃt

nҥp vào Ĉҧng, sӕ lѭӧng ÿҧng viên trên 80 ÿӗng chí.

Tháng 6-1947, TӍnh uӹ Biên Hoà quyӃt ÿӏnh thành lұp HuyӋn uӹ Xuân Lӝc: bí thѭ

ÿӗng chí Ngô TiӃn, phó bí thѭ ÿӗng chí Hoàng Ĉình Thѭѫng, ÿӗng chí Hoàng Minh

Ĉӭc (nghiӋp ÿoàn cao su). HuyӋn uӹ viên: các ÿӗng chí Lê Văn KiӇu, Lê Ngӑc LiӋu,

Tôn Quang Hҧo, Ĉһng Xuân Thuý, NguyӉn Văn Tҥo, Lê Châu. ĈӃn ÿây Ĉҧng bӝ

Xuân Lӝc thӵc sӵ ÿѭӧc tә chӭc có hӋ thӕng tӯ huyӋn ÿӃn xã, sӣ và ÿѫn vӏ ÿӇ lãnh

ÿҥo cuӝc kháng chiӃn tiӃn tӟi.

Lúc này, vӅ xây dӵng Mһt trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ huyӋn ÿһt trӑng tâm

vào tә chӭc công nhân. Tәng công ÿoàn Nam Bӝ cӱ hai ÿӗng chí: Tѭ Trung, NguyӉn

Tҩn vӅ tăng cѭӡng cho công tác công vұn. NghiӋp ÿoàn cao su Xuân Lӝc ÿѭӧc xây

dӵng. TiӃp ÿó công ÿoàn cao su Biên Hoà cǊng thành lұp tҥi Xuân Lӝc. Giһc Pháp

ÿàn áp ÿiên cuӗng, công nhân ÿã ÿem xѭѫng máu mà xây dӵng cӫng cӕ tә chӭc cӫa

giai cҩp. Ӣ Cҭm Mӻ, Ông QuӃ, Cây Gáo, Túc Trѭng, quân ÿӏch bҳn chӃt nhiӅu

ngѭӡi. Tҥi Dҫu Giây, giһc bҳt anh Trѭӡng, anh MӃn ÿem ÿi bҳn. Trên ÿѭӡng ra pháp

trѭӡng 2 anh chҥy thoát, anh Phát bӏ bҳn chӃt.

Tháng 3-1947, ӣ Cây Da, quân ÿӏch bҳt ÿӗng chí NguyӉn Thành Danh, ÿӗng chí

Văn Công Thѭѫng. Chúng bӓ tù ÿӗng chí Thѭӧng. Chúng tra tҩn ÿӗng chí NguyӉn

Thành Danh ba ngày, nhѭng không lay chuyӇn ÿѭӧc, chúng treo cә ÿӗng chí ӣ chӧ

Xuân Lӝc nhҵm ÿe doҥ cҧ xã, cҧ huyӋn. Lòng căm thù ghê tӣm giһc Pháp và tay sai

càng nung nҩu trong nhân dân.

3.10 Page 30

▲back to top

Xuân Lӝc là vùng ÿҩt ÿӓ màu mӥ nhѭng ÿҩt cao, ruӝng ít. Nhӳng nѫi ÿã khai phá

ÿӅu nҵm trong ÿӗn ÿiӅn cao su thӵc dân. Tӯ ÿҫu năm 1947, vҩn ÿӅ lѭѫng thӵc nuôi

quân gһp khó khăn. Nhân dân huy ÿӝng xe trâu, xe bò ÿi Bàu Lâm chӣ gҥo cho bӝ

ÿӝi nhѭng không thӇ ÿӫ vì giһc chһn ÿѭӡng, có lҫn chúng cѭӟpp cҧ mӝt ÿoàn 20 xe

bò. Trѭӟc tình hình ÿó, Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc phát ÿӝng phong trào sҧn xuҩt tӵ túc sôi

nәi trong nhân dân. Ĉӏch biӃt ta thiӃu lѭѫng thӵc nên càng ra sӭc ÿánh phá mùa

màng. ĈӃn mùa lúa chín, tên Hoa Rô sƭ quan phòng nhì, chӍ huy vùng Xuân Lӝc,

chuҭn bӏ kho chӭa, xe bò, xe trâu, xe hѫi, mӣ các cuӝc càn vào ruӝng, rүy ÿӇ cѭӟp

lúa. NӃu cѭӟp không ÿѭӧc chúng gom lúa thành ÿӕng, tѭӟi xăng ÿӕt hӃt. Hҳn buӝc

mӛi ngѭӡi lính phҧi có mӝt cái nӍa bҵng tre chҿ nan quҥt xӝc vào các ÿám ruӝng,

tuӕt, dұp hӃt lúa. ĈӇ bҧo vӋ nguӗn lѭѫng thӵc, HuyӋn uӹ tә chӭc các “Hӝi gһt tұp

ÿoàn” huy ÿӝng cҧ dân, quân, chính tұp trung ÿi gһt, lúa chín tӟi ÿâu thu hoҥch xong

ÿӃn ÿҩy, gһt tӟi ÿâu giҩu tӟi ÿҩy. Cuӝc chiӃn ÿҩu bҧo vӋ mùa màng diӉn ra vӯa liên

tөc vӯa rӝ lên tӯng ÿӧt. Chӕng lҥi quân ÿӏch tұp trung lӵc lѭӧng cѭӟp lúa, phá mùa

vùng ruӝng Cây da, trung ÿӝi 6, do ÿӗng chí Trҫn Văn Sinh chӍ huy ÿã chiӃn ÿҩu

chһn ÿánh ÿӏch suӕt tӯ tӡ mӡ sáng ÿӃn chiӃu ÿӇ bҧo vӋ cho nhân dân thu hoҥch lúa an

toàn. Ĉӗng chí Trҫn Văn Sinh, công nhân, ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng ÿã

ngã xuӕng trên cánh ÿӗng Cây Da, Bình Lӝc vì giӳ hҥt lúa cho dân.

Trên chiӃn trѭӡng cҧ huyӋn, cuӝc hiӃn ÿҩu phát triӇn vӟi sӵ trѭӣng thành cӫa các

ÿѫn vӏ. Trung ÿӝi 6 do ÿӗng chí VǊ chӍ huy thѭӡng hoá trang bҩt ngӡ diӋt ÿӗn bót,

ÿánh vào quân ÿӏch ӣ thӏ trҩn, ӣ trung tâm cao su, ÿӕt nhà cӱa, trө sӣ chúng mӟi dӵng

lên. Bӑn ÿӏch ӣ Xà Bang, dҫu Giây, Suӕi râm không tránh khӓi ÿòn trӯng trӏ cӫa

trung ÿӝi. Cѫ ÿӝng nhanh, vұn ÿӝng xa, ÿánh nhanh, giҧi quyӃt nhanh, khi ҭn, khi

hiӋn, ÿó là ÿһc ÿiӇm cӫa trung ÿӝi 6. “ChiӃc võng ba bӕ Xuân Lӝc” cǊng ÿѭӧc xuҩt

hiӋn ӣ trung ÿӝi 6 và là bҥn ÿѭӡng cӫa các chiӃn sƭ.

Ӣ phái bҳc và phía ÿông huyӋn, trung ÿӝi 4 ÿánh cho quân ÿӏch phҧi phөc và sӧ.

Tháng 10-1946, trung ÿӝi 4 ÿánh phá ÿӗn ÿiӅn Bình Lӝc, ÿӗng chí liên lҥc NguyӉn

Thӏ ĈiӅu (Năm Bình Minh), dүn ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân vào sӣ cao su giӟi thiӋu

vӟi linh mөc Khuê, bұn quҫn áo tu sƭ, ÿӗng chí Ân trinh sát ÿӏa hình nҳm tình hình

ÿӏch. Ba hôm sau vào 9 giӡ 30 tӕi, 3 cánh quân ÿã ém sҹn ӣ vӏ trí xung phong. Khi

súng lӋnh và hàng loҥt bom khí ÿã nә, lұp tӭc trung ÿӝi 4 diӋt và bҳt gӑn quân lính

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

bҧo vӋ, bҳt xӃp sӣ cùng nhӳng tên phҧn ÿӝng thu mӝt cӕi 60 ly, 5 tiӇu liên, 30 súng

trѭӡng. Ĉӗng thӡi 500 công nhân nәi dұy ÿӕt xe sӣ, kho mӫ cao su, lҩy máy móc,

chӣ lѭѫng thӵc thuӕc men ra căn cӭ kháng chiӃn. Ĉӗn ÿiӅn Bình Lӝc bӏ phá huӹ, ÿӃn

mӭc không còn khai thác ÿѭӧc.

Tháng 12-1946, trung ÿӝi 4 ÿánh phөc kích hai trұn liӅn trên ÿѭӡng Cây Ĉào –

Rҥch Ĉông, lҩy ÿѭӧc 2 trung liên.

Tháng 12-1946, trung ÿӝi 4 cùng trung ÿӝi 6 tұp kích ÿӗn Cây Gáo do 2 tên Pháp

và 27 lính nguӷ ÿóng giӳ. Ban ÿêm, 200 quân ta ÿѭӧc xuӗng ÿӗng bào chӣ ÿӃn bӃn.

Sáng sӟm ta chia hai cánh ÿánh vào, cánh sau nә súng trѭӟc, bӏ ÿӏch chһn lҥi không

tiӃn lên ÿѭӧc chuyӇn sang bҳn yӇm trӧ và thu hút quân ÿӏch cho cánh phái trѭӟc tiӃn

công. Khҭu trung liên ÿӏch bҳn ra rҩt lӧi hҥi, mӝt phân ÿӝi trѭӣng hy sinh, nhiӅu

chiӃn sƭ bӏ thѭѫng. Ta nghi binh cho khҭu trung liên “bӡren” ÿӝc nhҩt cӫa ÿӏch bҳn

ÿӃn ÿӓ nòng, kҽt ÿҥn. Súng liên thanh ÿӏch ÿang bҳn bӛng im bһt. Lӧi dөng thӡi cѫ ta

dùng búa tҥ, phá cӑc sҳt xung phong. Ĉӗn Cây Gáo bӏ diӋt, ta thu 1 trung liên Bӡren,

1 súng Piat, nhiӅu tiӇu liên súng trѭӡng và tҩt cҧ quân trang, quân dөng… bên ta mӝt

chính trӏ viên trung ÿӝi, mӝt phân ÿӝi trѭӣng hy sinh. Công nhân sӣ ào ào kéo vào

ÿӗn, xé mӑi giao kèo khӃ ѭӟc thӵc dân bҳt ký trӭoc ÿây. Bӑn tây chӫ sӧ xin ÿӃn ÿóng

ÿӫ thuӃ ngay.

Trung ÿӝi 4 lúc ÿҫu rҩt thiӃu ÿҥn. Trung liên mà phҧi bҳn ÿҥn nhӗi lҥi, nhiӅu lҫn

ÿánh ÿӏch vì trung liên bӏ kҽt ÿan nên ta phҧi rút. Quӕc vӋ ÿӝi biӃt tình hình ÿem 500

viên ÿҥn cho trung ÿӝi 4. Trong trұn chӕng càn tiӃp sau tҥi Ĉӏnh Quán, khi quân ÿӏch

do tên Hoa Rô chӍ huy còn cách xa, ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân ra lӋnh cho trung liên

chӍ bҳn hai phát mӝt r ӗi nghӍ vӡ nhѭ bӏ kҽt ÿҥn. Hoa Rô tѭӣng súng ÿҥn trung ÿӝi 4

nhѭ mӑi lҫn, xua quân ào tӟi. Lұp tӭc các khҭu trung liên ta nә ròn, bҳn chӃt nhiӅu

ÿӏch. Trұn ÿó ta thu nhiӅu súng ÿҥn. Tên Hoa Rô và binh lính ÿӏch rҩt sӧ, chúng gӑi

Ĉinh Quang Ân, ngѭӡi thӧ máy sӣ cao su Cҭm Mӻ, là “Hùm Xám Xuân Lӝc”.

Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc, quӕc vӋ ÿӝi cӫa huyӋn lúc này tҥo ÿѭӧc nhiӅu cѫ sӣ mұt

trong vùng ÿӏch, trong hàng ngǊ cӫa ÿӏch và lҩy ÿѭӧc nhiӅu súng ÿҥn tӯ binh lính

ÿӏch. Nhӡ vұy công an sӟm nҳm ÿѭӧc tình hình ÿӏch kӏp báo cho trung ÿӝi 4, trung

ÿӝi 6 biӃt mà chuҭn bӏ cách ÿӕi phó.

4.2 Page 32

▲back to top

Sӵ ÿoàn kӃt gҳn bó sӕng chӃt, giúp ÿӥ lүn nhau giӳa trung ÿӝi 4, trung ÿӝi 6 vӟi

qucӕ vӋ ÿӝi, Công an huyӋn tҥo ÿiӅu kiӋn cho bӝ ÿӝi và công an huyӋn hoàn thành tӕt

các nhiӋm vө chiӃn ÿҩu.

Tӯ cuӕi năm 1946, chi ÿӝi 10 thѭӡng hoҥt ÿӝng ӣ Xuân Lӝc, trung ÿӝi 4, trung

ÿӝi 6 thuӝc Xuân Lӝc nҵm trong ÿӝi hình ÿҥi ÿӝi B do ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc làm ÿҥi

ÿӝi trѭӣng, ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân làm ÿҥi ÿӝi phó, ÿӗng chí Phҥm Văn Khoa làm

chính trӏ viên.

Tӯ tháng 5-1947, ÿҥi ÿӝi B Xuân Lӝc và Chi ÿӝi 10 ÿánh nhiӅu trұn tұp trung tӯ 1

ÿӃn 2 ÿҥi ÿӝi hoһc toàn bӝ chi ÿӝi ӣ Xuân Lӝc. Quân báo và quӕc vӋ ÿӝi Xuân Lӝc

nҳm ÿӏch. Ĉҥi ÿӝi B chuҭn bӏ chiӃn trѭӡng. Du kích các xã phӕi hӧp. Nhân dân Xuân

Lӝc bҧo ÿҧm tiӃp tӃ lѭѫng thӵc và chăm sóc thѭѫng binh.

Trұn ÿҫu là trұn Bҧo Chánh 1: (Tháng 1-1947). Ĉҥi ÿӝi B Xuân Lӝc gӗm 3 Trung

ÿӝi 4, 5, 6 ÿánh 1 ÿoàn xe lӱa ÿӏch. Lҫn ÿҫu tiên ta dùng mìn ÿiӋn do xѭӣng chi ÿӝi

10 chӃ tҥo bҵng ÿҥn phoá 75, diӋt cҧ ÿoàn xe lӱa. Ta thu ÿѭӧc mӝt sӕ súng trong ÿó

có mӝt ÿҥi diӋn.

Trұn thӭ hai: Trұn Trҧng Táo (tháng 5-1947) bӝ ÿӝi gӗm 5, 6 trung ÿӝi, tӯ núi

Chӭa Chan hành quân 1 ngày tӟi trұn ÿӏa phөc kích. Trұn này ta không dùng mìn mà

thoá ӕc ÿѭӡng ray dùng dây kéo chӋch khi xe sҳp qua. Ĉoàn xe lӱa bӏ ÿӭt làm ÿôi,

ÿoҥn ÿҫu chҥy bánh trên bánh dѭӟi vӅ ÿӃn ga Gia Huynh. Ĉoҥn sau lao theo ÿѭӡng

ray kéo chӋch, chҥy qua chӛ bӝ ÿӝi phөc kích tӟi 1 km mӟi bӏ ÿә. Lұp tӭc bӝ ÿӝi

xung phong chҥy ÿuәi theo diӋt ÿӏch. Ta thu ÿѭӧc 2 ÿҥi liên, 20 súng trѭӡng và tiӇu

liên và 1 toa gҥo gӗm 100 bao.

Trұn Bҧo Chánh vӯa xong, trұn Trҧng Táo sҳp bҳt ÿҫu. Chi ÿӝi cùng HuyӋn uӹ

Xuân Lӝc ÿѭӧc ÿón ÿӗng chí Lê Duҭn, uӹ viên Trung ѭѫng Ĉҧng, trên ÿѭӡng tӯ nam

Trung Bӝ vào ÿӃn núi Chӭa Chan. Ĉӗng chí Lê Duҭn lѭu lҥi căn cӭ huyӋn tìm hiӇu

bӝ ÿӝi ÿánh giһc. Ĉӗng chí Lê Duҭn khen bӝ ÿӝi hăng hái, dǊng cҧm, thông minh

nhѭng còn thiӃu trұt tӵ, kém kӹ luұt nhà binh. HuyӋn uӹ Xuân Lӝc báo cáo tình hình

cӫa huyӋn vӟi ÿӗng chí Lê Duҭn. Ĉӗng chí chuyӇn lӡi thăm hӓi, niӅm thѭѫng nhӟ

cӫa Hӗ Chӫ Tӏch, Trung ѭѫng Ĉҧng và Chính phӫ ÿӃn ÿӗng bào và chiӃn sƭ, nói

chuyӋn vӟi cán bӝ vӅ tình hình nhiӋm vө cách mҥng, vӅ ÿѭӡng lӕi cӫ cuӝc kháng

chiӃn, vӅ viӋc phát ÿӝng toàn dân ÿánh giһc, xây dӵng, bҧo vӋ dӵ trӳ ta ÿӇ ÿánh lâu

4.3 Page 33

▲back to top

dài thҳng ÿӏch. Ĉӗng chí HuǤnh Văn NghӋ kính tһng ÿӗng chí Lê Duҭn khҭu súng

Mauser 765 chiӃn lӧi phҭm.

Trұn Bҧo Chánh 2: (Tháng 6-1947) ta ÿánh 1 ÿoàn xe lӱa diӋt 1 ÿҫu máy Pacific

thu 1 sӕ súng. Sau trұn Bҧo Chánh 2, ÿӏch tұp trung bӝ phoá cҫn trҧ ÿǊa. Chúng tұp

trung cҧ 12 khҭu phoá bҳn vào phía căn cӭ ta. Ĉӗng thӡi dùng máy bay ném bom

phá. Ba trái bom 100 kg không nә, ÿѭӧc dân ÿánh dҩu báo cho bӝ ÿӝi.

Trұn Bàu Cá: Xҧy ra vào dӏp ngày lӉ Quӕc khánh cӫa Pháp 14-7-1947, chi ÿӝi 10

tұp trung lӵc lѭӧng lӟn (5, 6 trung ÿӝi) sӱ dөng 3 trái bom 100 kg ÿã trӣ thành mìn

diӋt mӝt lúc 2 ÿoàn xe lӱa. Ta diӋt 200 tên ÿӏch, thu 60 súng cҧ ÿҥi liên, trung liên và

2 máy vô tuyӃn ÿiӋn.

Tháng 5-1947, ÿàn áp cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿӗn ÿiӅn Cӕc Rang, quân

ÿӏch ÿã bҳn chӃt các anh NguyӉn văn Thѭѫng, Lê Văn Rô và anh HiӋu.

Anh HiӋu mҩt ÿӇ lҥi cho chӏ HiӋu 4 ÿӭa con nhӓ, chӏ HiӋu vүn tiӃp tөc hoҥt ÿӝng

cách mҥng, làm liên lҥc cho du kích. Tháng 9-1947, bӑn lính cѭӟp rә bánh cӫa chӏ

khi ÿem ÿi bán, phát hiӋn mұt thѫ trong cái bánh ít. Chúng tұp trung dân lҥi ÿem 4

con nhӓ cӫa chӏ ra hòng uy hiӃp chӏ ÿҫu hàng, khai báo. Chӏ mӝt mӵc “Tôi thà ÿӇ con

lҥi nhӡ bà con”. Kҿ ÿӏch ÿұp chӃt chӏ.

Ngày 10-10-1947, tҥi thӏ trҩn Xuân Lӝc trѭӣng ban công tác liên thôn 10 nhұn

nhiӋm vө bҳn cҧnh cáo tên cai tәng Liên Khҳc Trѭѫng. Mһc quҫn áo thѭӧng sƭ nguӷ,

ÿӗng chí vӡ ngӗi hӟt tóc theo dõi ÿӏch trong gѭѫng, thҩy tên Trѭѫng ÿi tӟi mình còn

khoác áo choàng, ÿӗng chí lao ra bҳn gãy tay tên Trѭѫng ÿang tӯ cuӝc hӑp thăng

quan vӅ, băng cӡ tam tài chéo trên áo thөng.

Ngày 3-11-1947, Xӭ uӹ nam Bӝ quyӃt ÿӏnh tә chӭc phát triӇn dân quân, lұp phòng

dân quân Nam Bӝ. TӍnh ÿӝi bӝ dân quân Biên Hoà thành lұp tҥi Xuân Lӝc, các ban

công tác liên thôn 9 và 10 hӧp nhҩt lҥi, tә chӭc thành huyӋn ÿӝi bӝ dân quân do ÿӗng

chí Võ Văn Ĉӭc làm huyӋn ÿӝi trѭӣng, ÿӗng chí Lӝc, ÿӗng chí Tâm làm phó. HuyӋn

ÿӝi dân quân chӏu sӵ lãnh ÿҥo cӫa HuyӋn uӹ và nҵm trong Uӹ ban kháng chiӃn

huyӋn. Lӵc lѭӧng vǊ trang ӣ cҩp huyӋn là ÿӝi du kích tұp trung gӗm các chiӃn sƭ ӣ

hai ban công tác chuyӇn sang. Mӛi xã ÿӅu thành lұp ÿӝi du kích xã và tә chӭc dân

quân. Ӣ các sӣ cao su cǊng tә chӭc dân quân và ÿӝi du kích. Vӟi tinh thҫn và phѭѫng

pháp tә chӭc mӟi, HuyӋn uӹ phát huy ÿѭӧc năng lӵc hoҥt ÿӝng toàn diӋn vӅ công tác

4.4 Page 34

▲back to top

và chiӃn ÿҩu cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang, tә chӭc và huy ÿӝng ÿѭӧc sӭc chiӃn ÿҩu, bҧo vӋ

ÿӏa phѭѫng cӫa nhân dân và du kích.

Tháng 10-1947, ÿҥi ÿӝi B diӋt bót cҫu Là Ngà, tұp kích bҩt ngӡ diӋt và bҳt sӕng

toàn bӝ mӝt trung ÿӝi ÿӏch thu toàn bӝ vǊ khí và quân dөng, xong phá bót, ÿӕt cҫu Là

Ngà, cҫu ÿúc không sұp nhѭng khuӷu xuӕng. Giao thông giӳa Sài Gòn – Ĉà Lҥt bӏ

tҳc. Giá sinh hoҥt ӣ Ĉà Lҥt tăng vӑt. ViӋc diӋt bót Là Ngà gӧi ý cho các ÿӗng chí chӍ

huy ÿҥi ÿӝi B vӅ mӝt trұn ÿánh diӋt ÿӏch trên lӝ 20-Trұn là Ngà.

TRҰN LÀ NGÀ

Là Ngà ӣ phía ÿông bҳc Sài Gòn cách 80 km theo ÿѭӡng chim bay, nҵm trên cӝt

cây sӕ 101 nѫi quӕc lӝ 20 ÿi qua sông la Nhà. Quãng ÿѭӡng quӕc lӝ 20 tӯ Là Ngà lên

Ĉӏnh Qu6án dài 13 km rҧi nhӵa phҷng phiu, nhѭng quanh công tác khúc khuӹu, có

nhiӅu ÿoҥn dӕc dài ÿi lên cao tӯ 10 ÿӃn 15 ÿӝ. Hai bên ÿѭӡng toàn rӯng già. Phía tây

có nhiӅu dãy ÿҩt nho lên, phái ÿông dӕc xuӕng thoai thoҧi, nhiӅu chӛ có vӵc sâu.

NhiӋm vө ÿánh Là Ngà, trên giao cho chi ÿӝi 10 do ÿӗng chí HuǤnh Văn NghӋ chӍ

huy, liên quân 17, kӃt hӧp vӟi lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng chuҭn bӏ trұn ÿánh. Ĉánh ӣ ÿây,

vҩn ÿӅ khó khăn nhҩt là gҥo. TӍnh uӹ Biên Hoà do ÿӗng chí Phҥm Văn Thuұn làm bí

thѭ, gioa nhiӋm vө cho HuyӋn uӹ Xuân Lӝc lo lѭѫng thӵc, lұp kho bí mұt, rҧi rác tӯ

căn cӭ ÿӃn vùng Là Ngà.

Tháng 11-1947, 1 ÿӝi trinh sát gӗm chiӃn sƭ trinh sát Xuân Lӝc, trinh sát chi ÿӝi

10, cán bӝ ÿӏa phѭѫng lên ÿѭӡng ÿi Là Ngà. Ĉӝi phҧi luӗn rӯng vѭӧt núi tӵ mӣ

ÿѭӡng ÿӃn vùng ngã 3 sông Ĉӗng Nai – là Ngà. Ĉӝi tìm ÿӃn vùng ÿӗng bào Châu Ro,

liên lҥc vӟi các cѫ sӣ trong ÿӗn ÿiӅn, trong vùng gom dân, cӱ ngѭӡi ÿi lүn vӟi ÿӗng

bào ÿi làm xâu ÿӇ tìm hiӇu qui luұt hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch ӣ ÿây, tìm hiӇu các ÿoàn xe

ÿӏch.

Trong khi ÿó công tác chuҭn bӏ gҥo ÿѭӧc ÿҭy mҥnh. Nhân dân chҥy giһc sӕng

phân tán trong nhӳng nѫi hҿo lánh, ÿѭӡng ÿi lҥi hiӇm trӣ. Cán bӝ cӫa huyӋn phҧi lҫn

ÿӃn tӯng lán, tӯng chòm ÿӇ huy ÿӝng gҥo. Ĉӗng bào dân tӝc tin cán bӝ, thѭѫng bӝ

ÿӝi sҹn sàng ăn cӫ, vét tӯng lon gҥo, lon bҳp ÿӇ góp. ViӋc huy ÿӝng gҥo trong ÿӗn

ÿiӅn, trong các khu gom dân cǊng rҩt khó khăn. Ĉӏch kiӇm soát rҩt gҳt gao, tra hӓi

4.5 Page 35

▲back to top

ÿánh ÿұp bҳn giӃt. Nhѭng nhân dân vùng Là Ngà – Ĉӏnh Quán bҩt chҩp súng ÿҥn, tìm

mӑi cách chuyӇn ÿѭӧc gҥo ra ngoài vòng vây cӫa chúng.

Vào giӳa tháng 2-1948, HuyӋn uӹ Xuân Lӝc ÿã huy ÿӝng ÿӫ gҥo cho 1000 ngѭӡi

ăn trong 17 ngày.

VӅ vҩn ÿӅ nѭӟc uӕng, chính trӏ viên Phҥm Văn Khoa hѭӟng dүn mӝt ÿӝi công tác,

lao ÿӝng rҩt vҩt vҧ trong nhiӅu ngày chuҭn bӏ trѭӟc tҥi các ÿӏa ÿiӇm tұp trung nhiӅu

thùng phuy nѭӟc, cӭ 200 mét 1 thùng.

Ĉӗng chí Chӫ tӏch huyӋn NguyӉn Văn tҥo tә chӭc ÿánh cá làm lѭѫng khô cho bӝ

ÿӝi.

Ĉӗng chí NguyӉn Văn Lung chi ÿӝi phó chi ÿӝi 10 trӵc tiӃp chӍ huy trұn ÿánh.

Ĉӗng chí Võ Cѭѫng làm chính trӏ viên.

Ngày 25-12-1948, sau hai ngày hành quân vҩt vҧ, bӝ ÿӝi phái chiӃn khu Ĉ, bӝ ÿӝi

Xuân Lӝc phái ÿѭӡng 1 ÿӅu ÿӃn vӏ trí phөc kích.

V6án ÿӅ khó khăn là làm sao chon các quҧ ÿӏa lôi vào lòng ÿѭӡng nhӵa phҷng

phiu, bҳt dây dүn ÿiӋn mà quân ÿӏch không thӇ phát hiӋn, anh em công binh và xѭӣng

quân giӟi do ÿӗng chí Bùi Cát VǊ chӍ huy ÿã khéo léo chon ÿӏa lôi lҩy tӯng ÿөn phân

voi ÿһt lên trên.

Ĉoàn xe ÿӏch tӯ Sài Gòn ngày 1-03-1948 chӣ sƭ quan cҩp cao Pháp ӣ Ĉông

Dѭѫng và mӝt sӕ nhân vұt thuӝc Quӕc hӝi Pháp lên hӑp hӝi nghӏ tҥi ÿà lҥt.

Ĉӏa ÿiӇm phөc kích ÿһt trên quãng Là Ngà – Ĉӏnh quán tӯ km sӕ 104 ÿӃn km sӕ

113, chia làm 3 trұn ÿӏa, trұn ÿӏa C ӣ km sӕ 104, trұn ÿӏa B ӣ giӳa, trұn ÿӏa A ӣ km sӕ

113.

Ĉoàn xe xuҩt phát tӯ Sài Gòn khi trӡi bҳt ÿҫu sáng ÿã ÿӃn Biên Hoà mӝt cách

bình thѭӡng. Nhѭng khi ÿӃn Hӕ Nai thì bҳt ÿҫu gһp chѭӟng ngҥi: ÿѭӡng bӏ ÿào, cây

ngã ngang ÿѭӡng, có nѫi còn gһp du kích bҳn quҩy rӕi. Ĉoàn xe phҧi dӯng lҥi tӯng

lúc. Ĉoҥn ÿѭӡng Sài Gòn – Dҫu Giây, các ÿoàn xe khác chӍ mҩt non 3 tiӃng ÿӗng hӗ.

Ĉoàn xe này phҧi bӓ gҫn 6 tiӃng. Du kích Xuân Lӝc và du kích Vƭnh Cӱu ÿã trì hoãn

ÿѭӧc quân ÿӏch5. Tӯ Dҫu Giây trӣ ÿi, ÿoàn xe chҥy trót lӑt. Ĉã tҥo cho ÿӏch cҧm giác

“Ĉѭӡng 20 con ÿѭӡng an toàn”.

5 Ĉánh ÿӏch thuұn tiӋn nhҩt là lúc 15-16 giӡ, lúc ÿó trӡi có sѭѫng mù, hҥn chӃ ÿѭӧc máy bay ÿӏch, ÿӗng thӡi

vào giӡ ÿó, ÿӏch không thӇ tiӃp viӋn ÿѭӧc. NhiӋm vө trì hoãn ÿӏch ÿѭӧc giao cho du kích Xuân Lӝc và Vƭnh

Cӱu.

4.6 Page 36

▲back to top

15 giӡ 2 phút, ÿoàn xe bҳt ÿҫu vào trұn ÿӏa C rӗi trұn ÿӏa B.

15 giӡ 15 phút chiӃc thiӃt giáp ÿi ÿҫu vӯa ÿӃn cuӕi trұn ÿӏa A. Trên dӕc Ĉӏnh

Quán. Lұp tӭc 3 trái ÿӏa lôi nә xé trӡi, chiӃc thiӃt giáp bӏ hҩt tung lên. Ba xe chӣ lính

hӝ tӕng thì 2 chiӃc bӏ trúng ÿӏa lôi. Tên chӍ huy ÿoàn xe cùng bӝ phұn thông tin chӃt

ngay tҥi chӛ.

Ӣ phía là Ngà xe ÿӏch tiӃp tөc ÿi vào trұn ÿӏa, ÿӃn 15 giӡ 14 phút, ÿӏa lôi ӣ trұn ÿӏa

C nә. Toàn mһt trұn ÿã nә súng.

Lӵc lѭӧng chiӃm lƭnh trұn ÿӏa A là bӝ ÿӝi Xuân Lӝc, gӗm ÿҥi ÿӝi B, 1 tiӇu ÿӝi du

kích huyӋn, quӕc vӋ ÿӝi, do ÿӗng chí Lê Văn Ngӑc và ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân chӍ

huy. Ĉӏa lôi vӯa nә ta tұp trung hoҧ lӵc bҳn mãnh liӋt vào chiӃc xe hӝ tӕng thӭ 3 và

ÿӗng loҥt xung phong. Ĉӏch bӏ tê liӋt hàon toàn – xác ÿӏnh chӃt ngәn ngang. Nhӳng

tên sӕng sót giѫ tay xin hàng.

Ӣ trұn ÿӏa B liên quân C, do ÿӗng chí Hoàng Minh Chánh chӍ huy tiêu diӋt gӑn 28

xe trong 5 phút. Ĉӏch chӃt tҥi chӛ 36 tên. Ta vô sӵ.

Ӣ trұn ÿӏa C khi ÿӏa lôi nә, ÿҥi ÿӝi C do ÿҥi ÿӝi trѭӣng NguyӉn Văn quang chӍ huy

lұp tӭc xung phong. Trong 10 phút ta giҧi quyӃt xong trұn ÿӏa chiӃm 16 xe, gӗm 3 xe

chӣ lính, 13 xe vұn tҧi, vӯa lúc ÿó tӕp cuӕi cùng cӫa ÿoàn xe tӯ Là Ngà – Ĉӏch chӃt

trên mһt ÿѭӡng 31 tên, bên ta 2 chiӃn sƭ bӏ thѭѫng, 2 chiӃn sƭ hy sinh.

Trұn ÿánh kӃt thúc lúc 15 giӡ 37 phút vӟi thҳng lӧi lӟn, ta diӋt 59 chiӃc trên 70

chiӃc xe, 2 ÿҥi ÿӝi quân Pháp 150 tên, 25 sƭ quan cao cҩp và tham mѭu. Trong ÿó có

2 ÿҥi tá: ÿҥi tá Ĉӡ-xê-ri-nhê (De Serigné) chӍ huy lӳ ÿoàn Lê Dѭѫng thӭ 13 (13

DBLE) và ÿҥi tá Pa-tѫ-ruýt) phó tәng tham mѭu trѭӣng thӭ nhҩt quân ÿӝi Pháp ӣ

ViӉn Ĉông.

Mӝt tiӃng sau khi ta thu dӑn chiӃn trѭӡng rút ÿi (17h) 3 máy bay ÿӏch lên tiӃp cӭu

bҳn dӳ dӝi vào nhӳng ÿӕng lӱa nghi binh ta ÿӕt lên phía ÿông quӕc lӝ.

Nӱa ÿêm viӋn binh ÿӏch tӯ Ĉà Lҥt kéo xuӕng, tӯ Biên Hoà ÿi lên mӟi ÿӃn vùng Là

Ngà.

ChiӃn thҳng Là Ngà ngày 1-3-1948 ÿã vang dӝi mҥnh mӁ tӟi cҧ nѭӟc ta và sang

cҧ nѭӟc Pháp, làm náo ÿӝng cҧ Quӕc hӝi Pháp.

Bác Hӗ tһng thѭӣng ÿӝi ÿánh thҳng Là Ngà Huân chѭѫng Quân công hҥng 2 (ÿӃn

lúc ÿó chѭa tһng cho ÿѫn vӏ nào).

4.7 Page 37

▲back to top

Nhân dân Xuân Lӝc ÿã góp phҫn tҥo nên trұn ÿánh, ÿã gian khә hy sinh chuҭn bӏ

cho chiӃn thҳng. Các chiӃn sƭ Xuân Lӝc, bӝ ÿӝi và công an, góp phҫn cùng các chiӃn

sƭ chi ÿӝi 10, liên quұn 17 lұp công lӟn.

ChiӃn thҳng Là Ngà cә vǊ mҥnh mӁ phong trào kháng chiӃn xây dӵng phát triӇn

lӵc lѭӧng vǊ trang ӣ Xuân Lӝc, ӣ miӅn Ĉông, ÿánh dҩu bѭӟc phát triӇn mӟi tiӃn lên

ÿánh lӟn cӫa bӝ ÿӝi Nam Bӝ.

III – VѬӦT QUA NHӲNG THӰ THÁCH MӞI

Tӯ giӳa năm 1948, vӟi chính sách “lҩn dân, vӃt dҫu loang” và hӋ thӕng tháp canh

dày ÿһc cӫa tên tѭӟng Pháp Ĉӡ-la-tua, tҥi Xuân Lӝc, ngoài hӋ thӕng ÿӗn bót, lô cӕt

trên các quӕc lӝ 1 và 20, chúng dӵng tӯng dãy tháp canh trên các ÿѭӡng xung quanh

và cҧ ӣ trung tâm các sӣ cao su… Tҥi các sӣ chúng còn dӵng các hàng rào con nhím

bҵng tre ÿӇ ngăn cán bӝ, bӝ ÿӝi thâm nhұp. HӋ thӕng gián ÿiӋp phòng nhì cӫa giһc tҥi

Xuân Lӝc có hӋ thӕng tay sai chӍ ÿiӇm cӫa chӫ sӣ cao su bә sung nên rҩt dày.

Lúc này chi ÿӝi 10 chuyӇn thành trung ÿoàn 210. Ĉҥi ÿӝi B thành tiӇu ÿoàn Quӕc

Tuҩn do ÿӗng chí Ĉinh Quang Ân làm tiӇu ÿoàn trѭӣng. HuyӋn ÿӝi bӝ dân quân

Xuân Lӝc do ÿӗng chí Võ Văn Ĉӭc làm huyӋn ÿӝi trѭӣng, sau ÿó ÿӗng chí Phҥm Lҥc

làm huyӋn ÿӝi trѭӣng. Ĉҫu năm 1949, trung ÿoàn 310 Biên Hoà nhұp cùng trung

ÿoàn 301 (Thӫ Dҫu Mӝt) thành liên trung ÿoàn 301 – 310; 2 ÿҥi ÿӝi cӫa tiӇu ÿoàn

Quӕc Tuҩn ÿѭӧc ÿiӅu vӅ cùng mӝt sӕ ÿҥi ÿӝi khác xây dӵng thành tiӇu ÿoàn tұp trung

302 cӫa liên trung ÿoàn. Ĉҥi ÿӝi 6 ÿѭӧc mang tên La Nha sau chiӃn thҳng Là Ngà,

trӣ thành ÿҥi ÿӝi ÿӝc lұp cӫa huyӋn Xuân Lӝc.

Cѫ quan lãnh ÿҥo cӫa huyӋn cǊng có sӵ thay ÿәi. Năm 1948 ÿӗng chí Ngô TiӃn

chuyӇn lên tӍnh. Ĉӗng chí Hoàng Minh Ĉӭc làm bí thѭ HuyӋn uӹ, ÿӗng chí Tri làm

Chӫ tӏch uӹ ban kháng chiӃn, ÿӗng chí Tҥo chuyӇn sang công tác kinh tӃ – tài chính.

Ĉӗng chí Lê Văn Vұn chuyӇn vӅ công binh xѭӣng khu 7.

Thӡi kǤ này công tác phát triӇn ÿҧng ÿѭӧc ÿһc biӋt quan tâm. Thӵc hiӋn chӍ thӏ

cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng xây dӵng phát triӇn Ĉҧng. Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc ÿã tuyên truyӅn,

kӃt nҥp vào ÿҧng nhiӅu cán bӝ chiӃn sƭ tiên tiӃn, nhiӅu công nhân, nhiӅu thanh niên

các dân tӝc ít ngѭӡi. ĈӃn cuӕi năm 1949 sӕ lѭӧng ÿҧng viên so vӟi năm 1947 tăng

lên 5-6 lҫn. Các sӣ cao su các xã, các ÿҥi ÿӝi vǊ trang ÿӅu có chi bӝ. Tuy nhiên, do

4.8 Page 38

▲back to top

công tác phát triӇn ÿҧng viên mӟi chѭa ÿѭӧc chһt chӁ, nên chҩt lѭӧng cӫa mӝt sӕ

ÿҧng viên chѭa cao.

Trong lãnh ÿҥo cӫa HuyӋn uӹ ÿã chú trӑng nâng tính chҩt toàn diӋn và tұp thӇ, bӟt

phҫn dӵa dүm và câu nӋ lүn nhau. Ĉӗng chí Lê Văn KiӇu nghiӋp ÿoàn. Cao su,

thѭӡng trӵc HuyӋn uӹ ÿã nêu gѭѫng tӕt, trong công tác lãnh ÿҥo sâu sát, toàn diӋn, cҧ

quân sӵ, chính trӏ, ÿӏch vұn, kinh tӃ tài chính, ÿѭӧc tұp thӇ Ĉҧng bӝ và quҫn chúng tín

nhiӋm.

Trên chiӃn trѭӡng cuӝc chiӃn ÿҩu cӫa tiӇu ÿoàn Quӕc Tuҩn tiӃp ÿó cӫa ÿҥi ÿӝi La

Nha và công an vǊ trang vүn tiӃp tөc phát triӇn. Tҥi ÿây ít có nhӳng trұn lӟn nhѭng

hoҥt ÿӝng cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӏa phѭѫng gia tăng. Ĉҥi ÿӝi La Nha, công an, du

kích cao su, du kích các xã chӕng càn quét lҩn chiӃm tiӃn hành “giao thông chiӃn…”,

“kinh tӃ chiӃn” phөc kích trên các lӝ ÿánh xe lӱa, ÿánh phá cao su, ÿánh ÿӏch trong

nӝi ô thӏ trҩn. Ngày 8-1-1948, ÿҥi ÿӝi La Nha hoá trang thành lính Pháp, có nhân mӕi

trong binh lính nguӷ làm nӝi ӭng. Ban ÿêm ÿӝt nhұp thӏ trҩn, cҳt lѭӟi thép gai xông

thҷng vào bót cai Tәng Thuҫn, gӑi hàng toàn bӝ binh lính ÿӏch thu 30 súng, xong rút

ra cәng chính. Tháng 3-1949, có công nhân sӣ chuҭn bӏ chiӃn trѭӡng, ÿҥi ÿӝi La Nha

theo ÿѭӡng xe lӱa tӯ Dҫu Giây tiӃn xuӕng, lҫn này cǊng hoá tranh thành lính Pháp

tұp kích bҩt ngӡ ÿӗn tân Lұp, tѭӟc vǊ khí toàn bӝ binh lính ÿӏch, chiӃm và phá ÿӗn.

Ta thu 20 súng và nhiӅu ÿҥn.

Ĉҩu tranh chính trӏ phát triӇn mҥnh ӣ các sӣ cao su. Công nhân ÿҩu tranh ÿòi tăng

lѭѫng, bӟt giӡ làm, ÿòi khoán công, khoán viӋc tӵ quҧn lý, bӟt lính ÿi kèm. Ngày 1-

5-1948, nhân vө ÿӏch khӫng bӕ, bҳt và giӃt anh Dѭ, mӝt ÿám tang lӟn, gӗm toàn bӝ

công nhân các sӣ lân cұn ÿã ÿѭӧc tә chӭc. Ĉám tang ÿã trӣ thành cuӝc mít tinh, diӉu

hành biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng cӫa hàng ngàn ngѭӡi nhҵm tӕ cáo tӝi ác cӫa giһc. Quân

ÿӏch ÿѭa 4 xe bù lu ÿӃn ÿàn áp ÿã phҧi chuyӇn sang ÿi ÿѭa tang.

ĈӇ chӕng chiӃn tranh du kích, quân Pháp ra sӭc phá hoҥi sҧn xuҩt, nhҩt là ra sӭc

càn quét ÿánh phá các làng các vùng. Chúng nhә tӯng gӕc mì, chһt tӯng bөi mía.

Chúng bҳn phoá, ném bom vào nhӳng nѫi nghi có rүy, có ruӝng. Chúng thѭӣng cho

ai bҳn chӃt ÿѭӧc trâu, bò. Chúng cho dân chҷng nhӳng không sҧn xuҩt ÿѭӧc mà còn

không dám ӣ lҥi. Chúng tìm mӑi cách gom dân vào xung quanh các ÿӗn bót, biӃn

nhiӅu vùng ÿҩt ÿai thành vùng không có ngѭӡi, vùng trҳng. Trѭӟc ÿây, bӑn chӫ sӣ

4.9 Page 39

▲back to top

dùng các làng xóm, buôn sóc bao quanh các ÿӗn ÿiӅn ÿӇ bҧo vӋ vùng cao su, nay

chúng rҩt sӧ ÿӗng bào các dân tӝc, vì ÿây chính là cѫ sӣ cӫa chiӃn tranh du kích kӃt

hӧp cӫa công nhân và nông dân các dân tӝc ÿӇ ÿánh ÿӏch.

Lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӏa phѭѫng ra sӭc ÿánh ÿӏch càn quét bҧo vӋ nhân dân, bҧo vӋ

sҧn xuҩt. NhiӅu cán bӝ chiӃn sƭ, bӝ ÿӝi du kích ÿã hy sinh thân mình vì bҧo vӋ dân.

Nhѭng ÿӏch tұp trung mӑi cӕ gҳng, quyӃt phá sҥch, ÿuәi sҥch. Ĉӗng bào các dân tӝc

lâm vào cҧnh thiӃu thӕn, có ngѭӡi ÿã phҧi chӃt ÿói. Tính mҥng ÿӗng bào bӏ bom ÿҥn

ÿe doҥ hàng ngày. Trѭӟc tình hình ÿó, HuyӋn uӹ chӫ trѭѫng khuyên ÿӗng bào có thӇ

vào tҥm vùng gom dân cӫa ÿӏch. Ĉӗng bào dân tӝc quyӃt “ÿi theo cách mҥng” nhҩt

quyӃt “không ӣ hai lòng” thà chӃt nhѭng mӝt mӵc ӣ lҥi kháng chiӃn. TӍnh uӹ chӫ

trѭѫng ÿѭa ÿӗng bào vӅ Bàu Lâm vào chiӃn khu Ĉ xây dӵng các làng mӟi; làng Cӝng

Hoà, làng Tӭ HiӋp. Mӝt sӕ khác chuyӇn vӅ Chӧ Lӟn – Tân An, hàng 5 ngàn dân ÿã

ÿѭӧc di chuyӇn trong thӡi kǤ này. Các ÿӏa phѭѫng ÿã ÿón ÿӗng bào các dân tӝc vӟi

sӵ thông cҧm sâu sҳc. Tҥi Bàu Lâm, ÿӗng chí NguyӉn Trӑng Vӻ, bí thѭ chi bӝ cӫa 3

xã tұn tình giúp ÿӥ bà con dân tӝc vӟi tình thѭѫng yêu giai cҩp, ÿӗng cam cӝng khә.

Dân trong huyӋn chuyӇn ÿi. Ĉӏch tҥo ra các vùng trҳng ӣ xung quanh các sӣ cao

su và thӏ trҩn, ÿã cô lұp các sӣ và làm gián ÿoҥn sӵ liên kӃt chiӃn ÿҩu cӫa công nhân

cao su vӟi nông dân trong vùng, tác ÿӝng ÿӃn phong trào chiӃn ÿҩu cӫa nhân dân toàn

huyӋn.

Ĉҫu năm 1947, phòng nhì Pháp cài và ÿѭa mӝt sӕ tên gián ÿiӋp vào trong cѫ quan

cӫa ta, gây nên mӝt sӕ thiӃt hҥi. Nhѭng do ý thӭc cҧnh giác. Cán bӝ và nhân dân ÿã

phát hiӋn ra chúng và chúng ÿã bӏ bҳt.

IV – CHUYӆN THӂ PHONG TRÀO.

Cuӕi năm 1950, phӕi hӧp vӟi chiӃn dӏch biên giӟi Cao Bҳc Lҥng, Bӝ Tѭ lӋnh khu

7 mӣ chiӃn dӏch BӃn Cát, tiӃn công ÿӏch ӣ Rҥch Bҳp, BӃn Súc, trên ÿѭӡng 7. Nhân

dân và lӵc lѭӧng vǊ trang Xuân Lӝc ÿã tích cӵc góp sӭc cӫa sӭc ngѭӡi cho chiӃn

dӏch. Phӕi hӧp vӟi chiӃn dӏch công nhân cao su các sӣ Xuân Lӝc nәi dұy phá hӃt các

hàng rào tre bao vây các làng sӣ.

Sang năm 1951, bӝ ÿӝi chӫ lӵc cӫa ta liên tiӃp mӣ các chiӃn dӏch lӟn ӣ các chiӃn

trѭӡng chính ӣ Bҳc Bӝ. Càng bӏ ÿӝng, thiӋt hҥi ӣ Bҳc Bӝ, quân ÿӝi Pháp càng ra sӭc

chiӃm ÿóng, cӫng cӕ Nam Bӝ. Ӣ miӅn Ĉông chúng ÿánh phá lҩn chiӃm vào chiӃn

4.10 Page 40

▲back to top

khu Ĉ, chiӃm ÿóng các lõm căn cӭ cӫa ta. Vùng giҧi phóng ӣ Xuân Lӝc chӍ còn vùng

rӯng cây, rӯng lá, tӯ Gia Rây ra suӕi Ĉá Bҥc.

Căn cӭ vào Nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi lҫn thӭ hai cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng vӅ công tác vùng

du kích và vùng bӏ tҥm chiӃm. TӍnh uӹ Thӫ Biên6 xác ÿӏnh Xuân Lӝc là huyӋn thuӝc

vùng bӏ tҥm chiӃm. Vùng giҧi phóng còn lҥi cӫa Xuân Lӝc sát nhұp vào Xuyên Mӝc

tӍnh Bà Chӧ và giao cho ban cán sӵ Ĉҧng huyӋn Xuân Lӝc thӕng nhҩt lãnh ÿҥo cҧ

quân sӵ, chính trӏ, kinh tӃ. Ĉӗng chí Lê Sҳc Nghi ÿѭӧc cӱ làm bí thѭ ban cán sӵ

Ĉҧng huyӋn Xuân Lӝc. Ĉҥi ÿӝi La Nha cùng các lӵc lѭӧng công an, cán bӝ Ĉҧng,

công ÿoàn ÿѭӧc thӕng nhҩt tә chӭc lҥi thành ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc do

ban cán sӵ trӵc tiӃp lãnh ÿҥo. Ĉӝi vǊ trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc do ÿӗng chí Khoát

làm ÿӝi trѭӣng, các ÿӗng chí Khai, Bҥch làm ÿӝi phó, ÿӗng chí NguyӉn Hy Vӑng làm

chính trӏ viên.

Tҥi các sӣ An Lӝc, Dҫu Giây, Túc Trѭng… Liên hiӋp công ÿoàn tӍnh Thӫ Biên

còn tә chӭc 5 ÿӝi công tác, mӛi ÿӝi có tӯ 15 ÿӗng chí ÿӃn 20 ÿӗng chí.

Phѭѫng châm hoҥt ÿӝng trong vùng du kích và tҥm bӏ chiӃm cӫa Trung ѭѫng

Ĉҧng nhѭ mӣ lӕi ra cho công tác và chiӃn ÿҩu cӫa Ĉҧng bӝ Xuân Lӝc. Cán bӝ chiӃn

sƭ tuyên truyӅn vǊ trang Xuân Lӝc phҩn chҩn ÿi vào các sӣ, các làng. Chӏu ÿӵng gian

khә khó khăn, nhӏn ÿói, nhӏn khát, ÿào cӫ thay gҥo, vѭӧt qua sӵ tuҫn tiӉu biӋt kích,

luӗn qua ÿӗn bót, tháp canh, cán bӝ chiӃn sƭ ÿӝt nhұp vào các sӣ cao su, vӅ thӏ trҩn:

Tӯ chӛ ӣ bên ngoài nҵm bӡ, nҵm bөi các chiӃn sƭ ÿѭӧc công nhân hӛ trӧ, ÿã vào ӣ

ÿѭӧc bên trong các làng sӣ, ÿѭӧc công nhân và gia ÿình công nhân bҧo vӋ. Các ÿӝi

này ÿã phә biӃn cho nhân dân biӃt vӅ tình hình phát triӇn cӫa cuӝc kháng chiӃn trên

cҧ nѭӟc, cӫng cӕ lòng tin, nâng ý thӭc cách mҥng trong công nhân và nông dân.

Công nhân góp gҥo, mҳm muӕi, thuӕc men và tài chính nuôi dѭӥng ÿӝi vǊ trang

tuyên truyӅn. Trong ÿҩu tranh vӟi ÿӏch, công nhân báo thêm công, thêm ngѭӡi, nhұn

khoán, ÿӇ thăng thêm phҫn gҥo, tiӅn cung cҩp cho kháng chiӃn.

Hoҥt ÿӝng vǊ trang cӫa các ÿӝi công tác nhҵm phөc vө xây dӵng cѫ sӣ và phong

trào ÿҩu tranh chính trӏ cӫa công nhân. Phӕi hӧp vӟi công nhân, các ÿӝi cҧnh cáo

nhӳng tên chӍ ÿiӇm, trӯng trӏ nhӳng tên tay sai gian ác. Các ÿӝi hѭӟng dүn các cѫ sӣ

vұn ÿӝng binh lính nguӷ làm vӋic cho ta, hoһc vác súng ra rӯng kháng chiӃn. Năm

6 Lúc này tӍnh Biên Hoà và tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt nhұp thành tӍnh Thӫ Biên