Dong Nai di tich lich su van hoa 2-3 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Dong Nai di tich lich su van hoa 2-3

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Dong Nai di tich lich su van hoa 2-3

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

1.3 Page 3

▲back to top

1.4 Page 4

▲back to top

1.5 Page 5

▲back to top

1.6 Page 6

▲back to top

1.7 Page 7

▲back to top

1.8 Page 8

▲back to top

1.9 Page 9

▲back to top

1.10 Page 10

▲back to top

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

2.2 Page 12

▲back to top

2.3 Page 13

▲back to top

2.4 Page 14

▲back to top

2.5 Page 15

▲back to top

2.6 Page 16

▲back to top

DANH THҲNG ĈÁ CHӖNG ĈӎNH QUÁN7

Tӯ ngã ba Dҫu Giây (Ĉӗng Nai) rӁ phҧi theo Quӕc lӝ 20 hѭӟng vӅ thành

phӕ Ĉà Lҥt thѫ mӝng, con ÿѭӡng trҧi nhӵa thênh thang uӕn lѭӧn nhҽ nhàng giӳa

các rӯng cao su, các vѭӡn cây ăn trái xanh tѭѫi, các phӕ xá ÿông vui tҩp nұp,

khoҧng 50 km ta sӁ gһp ngay mӝt quҫn thӇ ÿá tҥo dáng ÿҽp ÿӁ, kǤ lҥ ven ÿѭӡng.

Ĉó là khu danh thҳng Ĉá Chӗng.

Quҫn thӇ Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán nҵm giӳa khu dân cѭ sҫm uҩt thuӝc huyӋn

Ĉӏnh Quán, ngay bên Quӕc lӝ 20 - huyӃt mҥch nӕi liӅn cao nguyên Bҧo Lӝc,

Lâm Ĉӗng vӟi ÿӗng bҵng Nam bӝ.

Trèo qua ÿӍnh Ĉá Chӗng, qua cheo leo hiӇm trӣ bҥn sӁ có dӏp mӣ rӝng

tҫm nhìn bao quát toàn cҧnh. Mӝt cҧnh quan thiên nhiên diӉm lӋ ÿa dҥng ÿӃn

tuyӋt vӡi. Giӳa chұp chùng nhӳng núi lӱa miӋng phӉu hình êlip nghiêng nghiêng

in dҩu dòng dung nham nay ÿã trӣ thành nhӳng ӕc ÿҧo xanh tѭѫi vӟi các loҥi

cây nhiӋt ÿӟi. Xa xa, nhӳng thung lǊng mênh mông thăm thҷm xanh mѭӧt. Lҩp

loáng nhӳng hӗ nѭӟc và cҧ nhӳng dòng suӕi uӕn lѭӧn uyӇn chuyӇn dѭӟi chân

ÿӗi.

Vҿ ÿҽp kǤ thú cӫa hòn Ba Chӗng, núi Ĉá Voi, hòn Dƭa, cùng vӟi ngôi

chùa ThiӋn Chân dѭӟi chân núi ÿá là nhӳng cөm tiêu biӇu tҥo thành cҧnh ÿҽp

hài hoà cho khu thҳng cҧnh Ĉá Chӗng.

Vӟi ba hòn ÿá nҵm chӗng lên nhau khá chông chênh, ÿӝ cao hѫn 36 mét

so vӟi mһt ÿѭӡng, hòn Ba Chӗng nҵm sát Quӕc lӝ 20 vӅ phía ÿông bҳc nhѭ mӝt

tѭӧng ÿài kǤ vƭ vӟi gió sѭѫng. Hòn ÿá dѭӟi cùng lӟn gҩp hai hòn nҵm trên, hòn

trên cùng thì nҵm chìa ra phҫn nӱa ngoài bên dѭӟi chӯng nhѭ muӕn ÿә xuӕng

bҩt kǤ lúc nào. Hình thù kǤ lҥ này ÿã làm ngҥc nhiên biӃt bao khách tham quan

dӯng chân lҥi khu thҳng cҧnh.

VӅ phía tây bҳc cӫa quҫn thӇ Ĉá Chӗng là cөm núi có hình dҥng rҩt ÿӝc

ÿáo. Hòn Dƭa thuӝc cөm núi này vӟi hình thù cӫa hình chӳ nhұt không ÿӅu, mӝt

ÿҫu to, mӝt ÿҫu nhӓ nhѭng nҵm trên mӝt tҧng ÿá nhӓ hѫn rҩt nhiӅu, vӟi ÿӝ cao

hѫn 43 mét so vӟi mһt ÿҩt. Cөm núi có nhiӅu ÿá tҧng công kênh vào nhau, lҥi

thêm cây cӕi mӑc um tùm tҥo nên nhӳng hang ÿӝng ÿҫy vҿ huyӅn bí, tӵa nhѭ

cây và ÿá tìm mӑi cách ÿӇ vѭѫn lên tìm hѫi thӣ sinh tӗn. Cây to nhѭ bӏ ÿá chèn

ép phҧi nghiêng mình tránh sӭc nһng vӕn có cӫa ÿá tҧng vӟi dáng vҿ nhѭ nhӓ,

yӃu hѫn nhiӅu song cây vүn gӗng mình nâng ÿá lên mһc cho gió, mѭa nҳng cӫa

thӡi gian.

Núi Ĉá Voi, nhân dân còn gӑi là núi Bҥch Tѭӧng, nҵm vӅ phía tây nam

cӫa khu thҳng cҧnh, sau chùa ThiӋn Chân 10 mét. Nó có hình nhѭ 2 con voi lӟn

nҵm cҥnh nhau. Trên ÿӍnh cӫa hòn ÿá gӑi là Voi Ĉӭc có tѭӧng Phұt Thích Ca

khәng lӗ nhìn vӅ hѭӟng ÿông ÿѭӧc xây và ÿһt vào nhӳng năm ÿҫu cӫa thұp niên

70. Hòn ÿá kӃ bên gӑi là Voi Cái. Dѭӟi chân cӫa Voi Ĉӵc có hang Bҥch Hә vӟi

tích tѭѫng truyӅn trong nhân dân ÿӏa phѭѫng rҵng: Xѭa kia, khi rӯng rұm còn

nhiӅu, có mӝt cһp hә trҳng vӅ ҭn tҥi núi Ĉá Voi. ĈiӅu kǤ lҥ là cһp chúa sѫn lâm

này không bҳt ngѭӡi ăn thӏt mà thѭӡng xuӕng nghe tөng kinh ӣ chùa ThiӋn

Chân. Sau này rӯng bӏ phá dҫn, cһp hә bӓ ÿi, nhân dân cho là hә thҫn nên ÿһt là

7 Danh thҳng: Danh lam thҳng cҧnh nói tҳt (BT)

2.7 Page 17

▲back to top

hang Bҥch Hә. Tӯ hang Bҥch Hә, bàn tay con ngѭӡi tҥo nên mӝt hành lang tam

cҩp uӕn theo núi Ĉá Voi ÿӇ khách ÿӃn tham quan dӉ dàng ÿi lên ÿӍnh cӫa ÿá Voi

Ĉӵc ÿӃn vӟi tѭӧng Phұt, phóng tҫm nhìn toàn cҧnh cӫa khu danh thҳng.

Ĉѭӧc bàn tay cӫa thiên nhiên tҥo dáng, quҫn thӇ Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán ÿã

làm say mê không biӃt bao nhiêu du khách ÿӃn ÿây. Mһc cho sӵ tàn phá khҳc

nghiӋt cӫa thӡi gian, nhӳng tѭӧng ÿá hoa cѭѫng vүn sӯng sӳng nhѭ thi gan,

vѭѫn mình kiêu hãnh dѭӟi mѭa nҳng. Hҵn lên trên ÿá, nhӳng dây leo, cây cӕi,

nhӳng vӋt dài in dҩu cӫa dòng nѭӟc chҧy tӯ ÿӍnh xuӕng chân mӛi khi trӡi ÿә

mѭa nhѭ tô ÿiӇm thêm sӭc sӕng mãnh liӋt, cái chҩt phong trҫn cӫa ÿá.

Hàng triӋu năm qua, ÿá vүn lҳng im không nói, nhѭ chính nó ÿã chӣ che

cho con ngѭӡi cә ÿã mӝt thӡi sӕng trong hang ÿӝng, rӯng rұm. Ngày nay, vӟi

dáng vҿ ÿҽp ÿӁ, quҫn thӇ Ĉá Chӗng là mӝt cҧnh quan tuyӋt diӋu ÿѭӧc thiên

nhiên ѭu ÿãi cho con ngѭӡi.

Ĉӝc ÿáo, hùng vƭ, thҳng cҧnh Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán là mӝt ÿiӇm tham

quan kǤ thú cho khách du lӏch. Không nhӳng thӃ, theo thông báo cӫa các nhà

khҧo cә hӑc, bҧo tàng hӑc…, quҫn thӇ Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán còn là nѫi lѭu lҥi

các dҩu tích cӫa cuӝc sӕng ngѭӡi tiӅn sӱ. Tҥi ÿây, dѭӟi các mái ÿá, ven các khe

suӕi và cҧ các sѭӡn dӕc ven thung lǊng ÿã phát hiӋn nhiӅu công cө sҧn xuҩt,

sinh hoҥt cӫa ngѭӡi xѭa bҵng ÿá, ÿӗng, ÿҩt nung. Con ngѭӡi xѭa ÿã sӕng tҥi ÿây

và ÿӇ lҥi nhӳng kiӃn trúc gҥch nung, nhӳng viên gҥch cә (phát hiӋn khҧo cә năm

1986) bә sung cho danh mөc các kiӃn trúc Óc Eo – Phù Nam ӣ thӅm cao nguyên

Ĉông Nam bӝ dài ra, khҷng ÿӏnh sӵ hiӋn diӋn mӝt vѭѫng quӕc cә vӟi giҧ thiӃt

sӵ lan toҧ cӫa nӅn văn hoá Óc Eo.

Trong suӕt cuӝc kháng chiӃn dài 30 năm, Ĉӏnh Quán là mӝt phҫn quan

trӑng cӫa ChiӃn khu Ĉ. Ĉá Chӗng ÿã chӭng kiӃn sӵ hình thành, phát triӇn, trú

quân, triӇn khai chiӃn ÿҩu và chiӃn thҳng cӫa lӵc lѭӧng cách mҥng.

Khu dang thҳng Ĉá Chӗng Ĉӏnh Quán ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di

tích thҳng cҧnh cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 1288/VH-QĈ, ngày 16 – 11 –

1988.

Rӗi ÿây nhân dân xӭ Ĉӗng Nai sӁ không còn xa lҥ vӟi kǤ quan Ĉá Chӗng

Ĉӏnh Quán. Có truyӅn thuyӃt cho rҵng ÿӏa danh Ĉӏnh Quán do ÿӑc sai chӳ

“Ĉình Quân” nѫi dӯng chân cӫa các ÿoàn quân chúa NguyӉn. Giҧ thuyӃt ҩy có

ÿúng không không rõ, dù sao trên chһng ÿѭӡng dài cheo leo hiӇm trӣ, nѫi ÿây

cho ÿӃn nay vүn là nѫi dӯng chân lý tѭӣng cӫa mӑi ÿӕi tѭӧng du khách xa gҫn.

Ĉӛ Bá NghiӋp – Phan Ĉình DǊng

2.8 Page 18

▲back to top

ĈÀI KӸ NIӊM

Ngày nay nhiӅu ngѭӡi biӃt ÿӃn Ĉài Kӹ niӋm – còn gӑi là Ĉài ChiӃn sƭ ӣ

Biên Hoà, bӣi nó nҵm ӣ trung tâm thành phӕ, hàng ngày có hàng vҥn ngѭӡi qua

lҥi.

Công trình này ÿѭӧc chính quyӅn thӵc dân Pháp xây dӵng năm 1923 vӟi

tên gӑi “Ĉài Kӹ niӋm ngѭӡi ViӋt trұn vong”. Trѭӟc ÿây, ÿài thuӝc làng Bình

Trѭӟc, tәng Phѭӟc Vinh Thѭӧng, tӍnh Biên Hoà, nay thuӝc phѭӡng Trung

DǊng, thành phӕ Biên Hoà, tӍnh Ĉӗng Nai.

Lӕi kiӃn trúc cӫa ÿài mô phӓng theo kiӇu Ngӑ môn HuӃ thӡi nhà NguyӉn.

Ông Robert Balick - giáo sѭ chuyên vӅ ÿӗ ÿӗng, cùng bà Balick - giáo sѭ

chuyên vӅ ÿӗ gӕm, thiӃt kӃ và hѭӟng dүn hӑc sinh Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hoà

cùng mӝt sӕ thӧ thi công. Dѭӟi bàn tay khéo léo và khӕi óc thҭm mƭ cӫa nhӳng

nghӋ nhân, Ĉài Kӹ niӋm là mӝt công trình ÿһc sҳc thӡi bҩy giӡ và hoàn toàn

mang màu sҳc dân tӝc. Tӯ xa, ta có thӇ nhìn thҩy hai trө cao cӫa Ĉài bҵng men

có hai câu ÿӕi chӳ Hán màu xanh ÿen: “DǊng sƭ trí thân phò t͝ qu͙c danh bi

bi͋u trͭ v̩n c͝ ch̭n l˱u ph˱˯ng. Chinh h͛n toàn ti͇t phân h˱˯ng quan thu cúc

xuân hoa thiên niên truy͉n ÿi͏n t͵”. Mӛi ÿӍnh trө ÿӅu cҭn búp sen bҵng sành

mang ý nghƭa mong ngѭӡi ÿã khuҩt ÿѭӧc siêu thăng cõi Phұt. Giӳa hai búp sen

là hình mһt trӡi dѭӟi có ba chӳ Hán: “ChiӃn sƭ ÿài”. Tҩm bia ÿһt trong Ĉài khҳc

bӕn chӳ Hán sҳc sҧo: “V͓ qu͙c vong khu” ÿӇ tѭӣng nhӟ nhӳng ngѭӡi bҧn xӭ bӓ

mình vì “mүu quӕc ÿҥi Pháp”.

Năm 1923 - sau năm năm kӃt thúc cuӝc ChiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ nhҩt

(1914 - 1918) khi nhӳng nҩm mӗ cӫa nҥn nhân chiӃn tranh phi nghƭa ÿã xanh

cӓ, khi nhӳng giӑt nѭӟc mҳt khóc thѭѫng cӫa ngѭӡi thân ÿã khô cҥn, chính

quyӅn thuӝc ÿӏa Pháp ÿã xây dӵng ÿài ÿӇ làm gì? Nhӳng oan hӗn mà tên hӑ

ÿѭӧc khҳc trên bia ÿá kia là ai? Câu hӓi ÿó không khӓi làm băn khoăn lòng

ngѭӡi khi dӯng chân bên Ĉài Kӹ niӋm.

NguyӉn Ái Quӕc trong tác phҭm B̫n án ch͇ ÿ͡ th͹c dân Pháp ÿã vҥch rõ

sӵ mӏ dân mӝt cách lӕ bӏch cӫa chính quyӅn thuӝc ÿӏa Pháp vӅ sӵ kiӋn “Nhӳng

ngày hӝi ӣ Biên Hoà” khi chúng tә chӭc khánh thành “Ĉài Kӹ niӋm ngѭӡi ViӋt

trұn vong” tҥi ÿây ngày 21 - 1 - 1923. Theo bài diӉn văn thӕng thiӃt lâm ly cӫa

viên công sӭ Pháp ÿӑc tҥi buәi lӉ khánh thành Ĉài Kӹ niӋm, thì tên tuәi nhӳng

ngѭӡi ÿѭӧc tҥc trên bia kia là: “Nhӳng thanh niên bҧn xӭ tình nguyӋn rӡi bӓ quê

hѭѫng lên ÿѭӡng sang Pháp ÿӇ chiӃn ÿҩu bҧo vӋ “mүu quӕc” và ÿã hiӃn thân

cho sӵ nghiӋp thiêng liêng cao cҧ ҩy”. Con sӕ thanh niên ViӋt Nam “tӵ nguyӋn

hiӃn thân” ҩy là bao nhiêu? Trong chѭѫng Thu͇ máu cӫa tác phҭm B̫n án ch͇

ÿ͡ th͹c dân Pháp, NguyӉn Ái Quӕc ÿã viӃt: “T͝ng c͡ng có b̫y m˱˯i v̩n ng˱ͥi

b̫n xͱ ÿã ÿ̿t chân lên ÿ̭t Pháp; và trong s͙ ̭y, tám v̩n ng˱ͥi không bao giͥ

còn trông th̭y m̿t trͥi trên quê h˱˯ng ÿ̭t n˱ͣc mình nͷa”.

Vâng, tên tuәi nhӳng thanh niên ÿѭӧc khҳc trên bia ÿá kia là mӝ phҫn cӫa

tám vҥn sinh linh ÿã vƭnh viӉn không trӣ vӅ vì cái gì mà chҳc chҳn hӑ không bao

giӡ biӃt. Và, mӍa mai thay ngѭӡi ta bҧo hӑ “tình nguyӋn”, hӑ “tình nguyӋn”

trong cҧnh bӏ vây ráp, dӗn ép trѭӟc nhӳng lính Pháp canh gác, lѭӥi lê tuӕt trҫn,

ÿҥn lên nòng sҹn.

2.9 Page 19

▲back to top

Vӟi bút pháp giҧn dӏ nhѭng hӃt sӭc hùng hӗn và cҧ mӍa mai chua chát,

NguyӉn Ái Quӕc ÿã dành nhӳng lӡi tâm huyӃt ÿӭng vӅ phía nhӳng con ngѭӡi

cùng khә, bӏ áp bӭc, vҥch trҫn thӫ ÿoҥn lӯa mӏ cӫa thӵc dân, ÿánh ÿi bӭc thông

ÿiӋp, bҧn cáo trҥng ÿӃn toàn nhân loҥi, cҧnh tӍnh và hiӋu triӋu cho mӝt cao trào

chӕng áp bӭc và giành ÿӝc lұp ӣ các nѭӟc thuӝc ÿӏa.

Chúng ta ÿӑc lҥi phҫn kӃt thúc chѭѫng Thu͇ máu cӫa NguyӉn Ái Quӕc ÿӇ

hiӇu rõ cҧnh mӏ dân lӕ bӏch và phong tөc kǤ quái mà chính quyӅn thuӝc ÿӏa

Pháp tә chӭc “Nhӳng ngày hӝi ӣ Biên Hoà”.

“… Ĉ͋ ḽy ti͉n b͗ vào quͿ xây d͹ng Ĉài Kͽ ni͏m ng˱ͥi Vi͏t tr̵n vong

cͯa t͑nh Biên Hoà, ban t͝ chͱc ngày h͡i ÿang tích c͹c chu̱n b͓ m͡t ch˱˯ng

trình tuy͏t di͏u.

Ng˱ͥi ta bàn tán sͅ có nào là y͇n ti͏c giͷa v˱ͥn theo ki͋u Anh, nào là

chͫ phiên, nào là khiêu vǊ ngoài trͥi v.v... Tóm l̩i, sͅ có nhi͉u và ÿͯ thͱ trò

ch˯i ÿ͋ ai ai cǊng có th͋ góp ph̯n làm vi͏c nghƭa m͡t cách thú v͓ nh̭t ÿͥi…

Ngày 21 tháng 1 tͣi, chúng ta hãy ÿi Biên Hoà, chúng ta sͅ vͳa ÿ˱ͫc d͹ nhͷng

h͡i hè linh ÿình vui t˱˯i, vͳa ÿ˱ͫc d͓p t͗ cho nhͷng gia ÿình t͵ sƭ Vi͏t Nam ͧ

Biên Hoà th̭y r̹ng chúng ta t˱ͧng nhͣ ÿ͇n s͹ hy sinh cͯa con em h͕.

Th̵t là thͥi ÿ̩i khác, phong tͭc khác.

Nh˱ng phong tͭc kǤ quái làm sao!”

Ngѭӡi khҷng ÿӏnh: “Nh˱ th͇ là trong m͡t vi͏c mà chính quy͉n thu͡c ÿ͓a

ÿã ph̩m hai t͡i ác ÿ͙i vͣi nhân dân”.

Ĉài Kӹ niӋm ӣ Biên Hoà vүn còn ÿó, sӯng sӳng giӳa không gian và thӡi

gian. Ba phҫn tѭ thӃ kӹ khói lӱa ngұp tràn, nhӳng kҿ thù xâm lăng Pháp, Nhұt,

Mӻ lҫn lѭӧt ra ÿi sau thҩt bҥi nhөc nhã ê chӅ. Con dân xӭ Biên Hoà mҩy thӃ hӋ

ÿã sӕng, chiӃn ÿҩu và xây dӵng trên mҧnh ÿҩt thiêng này xin ÿӯng quên rҵng

Ĉài Kӹ niӋm ӣ Biên Hoà không chӍ là tҩm bia câm lһng vӅ nhӳng ngѭӡi ÿã chӃt.

Qua B̫n án ch͇ ÿ͡ th͹c dân Pháp, NguyӉn Ái Quӕc - Hӗ Chí Minh ÿã biӃn nó

thành bҧn cáo trҥng hùng hӗn lên án chӃ ÿӝ thӵc dân tàn bҥo chà ÿҥp mӝt dân

tӝc, nghiӅn nát tӯng con ngѭӡi cӫa ÿҩt nѭӟc nô lӋ. Nhӳng quӕc gia, nhӳng dân

tӝc và cҧ nhӳng sӕ phұn bӏ áp bӭc ҩy chӍ còn mӝt con ÿѭӡng duy nhҩt là vùng

lên tӵ giҧi phóng. Không phҧi ngүu nhiên mà ngày 1 - 5 - 1930, bҧy năm sau

ngày khánh thành Ĉài Kӹ niӋm, mӝt lá cӡ ÿӓ búa liӅm bӛng xuҩt hiӋn và ngҥo

nghӉ tung bay ngay tҥi ÿây. Rӗi mѭӡi lăm năm sau, hàng vҥn ngѭӡi dân Biên

Hoà, ÿӝi ngǊ chӍnh tӅ, tҫm vông vҥt nhӑn, cӡ ÿӓ sao vàng ÿã rҫm rұp ÿi ngang

qua Ĉài Kӹ niӋm ÿӇ ÿón chào nӅn ÿӝc lұp tӵ do vào mùa thu tháng Tám năm

1945 lӏch sӱ. Mùa xuân năm 1975, Ĉài Kӹ niӋm lҥi chӭng kiӃn ÿoàn quân chiӃn

thҳng hùng hұu vӟi xe tăng trӑng pháo tiӃn vào Biên Hoà, hoàn thành ChiӃn

dӏch Hӗ Chí Minh tҥi ÿҩt Ĉӗng Nai.

ĈӃn nay, Ĉài Kӹ niӋm ÿã trҧi qua hѫn ba phҫn tѭ thӃ kӹ. Mһc dҫu thӡi

gian bao lҫn làm phai nhҥt hѭ hoҥi nhѭng di tích Ĉài mãi mãi là mӝt bҵng chӭng

không thӇ chӕi cãi tӕ cáo tӝi ác cӫa thӵc dân Pháp, nhҳc nhӣ cho ngѭӡi dân xӭ

Biên Hoà mӝt thӡi lӏch sӱ ÿau thѭѫng dѭӟi ách thӕng trӏ ngoҥi bang ÿӇ biӃt

vѭѫn lên tӵ cѭӡng, xây dӵng mӝt cuӝc sӕng ҩm no, hҥnh phúc.

Cuӕi năm 1992, di tích Ĉài Kӹ niӋm ÿѭӧc tu sӱa, vӟi mӝt khuôn viên

khang trang ÿҽp ÿӁ. Nhӳng thҧm cӓ xanh, ÿài phun nѭӟc, vѭӡn hoa nhiӅu màu

2.10 Page 20

▲back to top

sҳc hài hoà tôn tҥo Ĉài trӣ thành mӝt công viên văn hoá tô ÿiӇm làm ÿҽp thành

phӕ, thu hút ÿông ÿҧo quҫn chúng ÿӃn vui chѫi, giҧi trí.

Di tích Ĉài Kӹ niӋm ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp

quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 1288/VH - QĈ, ngày 16 - 11 - 1988.

Ĉӛ Bá NghiӋp - Phan Ĉình DǊng

NHÀ HӜI BÌNH TRѬӞC

Nhà hӝi Bình Trѭӟc thuӝc xã Bình Trѭӟc, tәng Phѭӟc Vinh Thѭӧng,

quұn Châu Thành (nay thuӝc phѭӡng Thanh Bình, thành phӕ Biên Hoà) do viên

tӍnh trѭӣng ngѭӡi Pháp là Bolen chӫ trѭѫng xây dӵng vào khoҧng năm 1936 vӟi

sӵ ÿóng góp rҩt lӟn vӅ trí tuӋ, công sӭc cӫa nhӳng nghӋ nhân tài hoa Trѭӡng Mӻ

nghӋ thӵc hành Biên Hoà. Ĉây là nѫi hӝi hӑp và làm viӋc cӫa hѭѫng chӭc hӝi tӅ

ÿӏa phѭѫng.

Toҥ lҥc trên trөc lӝ giao thông chính cӫa trung tâm thành phӕ Biên Hoà,

xung quanh là nhӳng công trình xây cҩt hiӋn ÿҥi, Nhà hӝi Bình Trѭӟc thu hút sӵ

chú ý cӫa du khách bӣi màu sҳc, ÿѭӡng nét uyӇn chuyӇn cӫa nghӋ thuұt kiӃn

trúc dân gian.

Không là ÿình chùa, ÿӅn miӃu nhѭng Nhà hӝi ÿã chuyӇn tҧi ÿѭӧc nét ÿӝc

ÿáo, trang nghiêm cӫa loҥi hình xây dӵng ÿình làng, mang nhiӅu nét ÿһc trѭng

cӫa nghӋ thuұt kiӃn trúc thӡi NguyӉn. Nҵm giӳa nhӳng toà nhà hình hӑc cao

tҫng, nét duyên dáng, thanh thoát cӫa Nhà hӝi càng nәi bұt do sӵ kӃt hӧp hài

hoà, nhuҫn nhuyӉn cӫa nhӳng yӃu tӕ cҩu thành di tích.

Mһt tiӅn Nhà hӝi nhìn ra hѭӟng ÿông, ÿӕi diӋn vӟi BӋnh viӋn Ĉӗng Nai,

cách giao lӝ 30 tháng 4 – Cách mҥng tháng Tám khoҧng 100m. Dù ÿã trҧi qua

nhiӅu lҫn trùng tu (1942, 1949, 1964, 2000) cùng nhӳng biӃn ÿӝng cӫa lӏch sӱ,

Nhà hӝi cѫ bҧn vүn giӳ ÿѭӧc hình dáng nguyên thuӹ.

Nhà hӝi có diӋn tích 187,50m2, nӅn cao 60cm, lót gҥch bông, gӗm 10 mái

(bӕn mái chính, sáu mái phө) lӧp bҵng ngói âm dѭѫng xen lүn ngói men kiӇu

Trung Quӕc. HӋ thӕng mái có gӡ chӍ trang trí cһp rӗng uӕn khúc chҫu châu,

tѭӧng trѭng cho an lҥc, thái bình và các hoa văn cә ÿiӇn ViӋt Nam. Xung quanh

mái ÿѭӧc trang trí bҵng gӛ vӟi hình khuôn ÿúc tiӅn vӟi nguyӋn ѭӟc có nhiӅu lӧi

lӝc, tiӅn tài. Hai bên cӱa là cһp lân ÿá phӫ phөc trong tѭ thӃ oai nghi ÿѭӧc chҥm

khҳc công phu.

Bѭӟc vào tiӅn sҧnh, khách ÿӃn thăm sӁ bӏ cuӕn hút bӣi hai bӭc phù ÿiêu

sӭ chҥm nәi thӇ hiӋn các ngày hӝi truyӅn thӕng ViӋt Nam ÿѭӧc bӕ cөc chһt chӁ,

tinh xҧo. Phía trên tiӅn sҧnh nәi lên dòng chӳ Hán “Nhà hӝi Bình Trѭӟc” bҵng

gӕm men xanh. TiӅn sҧnh có hai hành lang bên, có bӕn cӱa sә lӟn thѭӡng mӣ

rӝng nên bên trong luôn thoáng ÿãng.

Tӯ tiӅn sҧnh có thӇ vào bên trong Nhà hӝi qua ba cӱa gӛ gӗm mӝt cӱa

chính và hai cӱa phө. Mӛi cánh cӱa trang trí hình hoa mai sáu cánh. Ĉây là tһng

phҭm cӫa Trѭӡng Mӻ nghӋ Thӫ Dҫu Mӝt. Cӱa chính có hai câu ÿӕi bҵng gӕm,

chӳ ÿҫu cӫa mӛi câu ráp lҥi thành tên “Bình Trѭӟc”. Ĉӕi diӋn hai cӱa phө là hai

bӭc tranh chҥm gӕm hình ngѭӡi cѭӥi ngӵa, dӑc nguyӋt lҫu. Tҧ hӳu Nhà hӝi ÿӅu

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

có cӱa sә, cánh cӱa bҵng gӛ làm theo kiӇu lá sách. Hai bên cӱa có hai bӭc tranh

chҥm gӕm nәi.

Gian chánh Nhà hӝi bài trí bàn thӡ gӛ thӡ Tiên sѭ, quanh bàn thӡ có long

vӏ sѫn son thӃp vàng, phía ÿông chѭng bình ÿӵng bông, phía tây ÿӇ khay ÿӵng

hoa quҧ. Trên bàn thӡ có bӝ lѭ hѭѫng vuông bҵng ÿӗng dùng ÿӇ xông trҫm,

tѭӧng trѭng cho vǊ trө, hai chân ÿèn thҳp sáng tѭӧng trѭng cho nhұt nguyӋt, cһp

hҥc bҵng cây ÿӭng chҫu trên lѭng quy thӇ hiӋn sӵ trong sáng, thanh bҥch. Ngoài

ra, còn mӝt sӕ ÿӗ tӵ khí bày ra trong nhӳng dӏp cúng tӃ. Hai gian hai bên bàn

thӡ ÿӕi diӋn hai cӱa phө là phòng làm viӋc cӫa ӫy viên tài chính và ӫy viên hӝ

tӏch hӗi ÿó.

Giӳa Nhà hӝi có kê chiӃc bàn gӛ lӟn, xung quanh trang trí hoa văn ÿѫn

giҧn. Hai bên bàn ÿһt 12 chiӃc ghӃ tӵa. Ngoài ra, còn mӝt bàn gӛ nhӓ trang trí

hoa văn cә ÿiӇn ViӋt Nam vӟi ba vòng tròn lӗng nhau. Ĉông và tây hiên có bӝ

bàn ghӃ dành ÿӇ tiӃp khách nam và khách nӳ riêng biӋt.

Năm 1954, hai dãy nhà trӋt song song vӟi Nhà hӝi ÿѭӧc xây cҩt cho sӕ

nhân viên an ninh và lính làng ӣ.

Trѭӟc Cách mҥng tháng Tám, cӭ ÿӃn ngày 14 tháng 7 âm lӏch, Nhà hӝi

ÿӅu tә chӭc cúng Tiên sѭ. Ngày ҩy, tҩp nұp khách ra vào hành lӉ.

Nhà hӝi Bình Trѭӟc còn là di tích cách mҥng cӫa tӍnh nhà. Nѫi ÿây, vào

ngày 23 - 9 -1945 ÿã diӉn ra sӵ kiӋn lӏch sӱ quan trӑng: Hӝi nghӏ ÿҥi biӇu tӍnh

Biên Hoà quyӃt ÿӏnh thành lұp TӍnh ӫy ÿҫu tiên sau khi giành ÿѭӧc chính quyӅn

trong toàn tӍnh.

Hӝi nghӏ có ÿӗng chí Hà Huy Giáp, ÿҥi diӋn Xӱ ӫy Nam bӝ ÿӃn dӵ. Sӕ

ÿҥi diӋn trên 40 ngѭӡi trong ÿó gӗm mӝt sӕ ӣ nhà tù Côn Ĉҧo vӅ, sӕ khác là

nhӳng ÿӗng chí hoҥt ÿӝng tҥi ÿӏa phѭѫng trong nhiӅu bӝ phұn khác nhau vào

thӡi kǤ tә chӭc Ĉҧng trong tӍnh chѭa có ban lãnh ÿҥo thӕng nhҩt.

Hӝi nghӏ tiӃn hành khҭn trѭѫng sôi nәi ÿӅ ra nhӳng chӫ trѭѫng lӟn và

biӋn pháp thiӃt thӵc, cө thӇ ÿӇ chính quyӅn thӵc hiӋn ngay nhҵm әn ÿӏnh tình

hình mӑi mһt trong tӍnh nhѭ:

- Gҩp rút xây dӵng và cӫng cӕ chính quyӅn các cҩp, әn ÿӏnh ÿӡi sӕng

nhân dân.

- Vұn ÿӝng các nhà tѭ sҧn, công chӭc cǊ tham gia xây dӵng cuӝc sӕng

mӟi.

- Trҧ tӵ do cho tù chính trӏ, phóng thích mӝt sӕ tù thѭӡng phҥm

- KiӇm kê toàn bӝ tài sҧn quӕc gia

- Bãi bӓ nhӳng sҳc thuӃ bҩt công

- Dӵ trӳ lѭѫng thӵc ÿӇ kháng chiӃn chӕng Pháp

- Xây dӵng lӵc lѭӧnng vǊ trang, du kích tӵ vӋ

- Xây dӵng chiӃn khu kháng chiӃn...

Hӝi nghӏ cǊng ÿã bҫu Ban chҩp hành TӍnh ӫy lâm thӡi gӗm 11 ÿӗng chí

(bҵng phiӃu kín).

Ĉây là mӝt trong nhӳng sӵ kiӋn lӏch sӱ trӑng ÿҥi ÿánh dҩu bѭӟc phát triӇn

cӫa Ĉҧng bӝ Biên Hoà trѭӟc khi bѭӟc vào thӡi kǤ kháng chiӃn chӕng thӵc dân

Pháp. Nhân dân khҳp nѫi trong tӍnh nhiӋt liӋt hѭӣng ӭng các chӫ trѭѫng cӫa

Ĉҧng bӝ ÿӅ ra, hӃt lòng ӫng hӝ chính quyӅn cách mҥng còn non trҿ vѭӧt gian

khә, chông gai bҧo vӋ nhӳng thành quҧ vӯa giành ÿѭӧc.

3.2 Page 22

▲back to top

Nhà hӝi Bình Trѭӟc, trө sӣ ban hӝi tӅ xã năm xѭa, nay trӣ thành nhà

truyӅn thӕng thành phӕ Biên Hoà.

Di tích Nhà hӝi Bình Trѭӟc ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin - ThӇ thao

và Du lӏch xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 2307/QĈ,

ngày 30 - 12 - 1991.

NguyӉn TuyӃt Hӗng

“TOÀ BӔ” BIÊN HOÀ

Cho ÿӃn nay, ÿã hѫn 20 năm rӗi mà nhiӅu ngѭӡi dân Biên Hoà vүn còn

thói quen gӑi trө sӣ Uӹ ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai là Toà b͙ Biên Hoà - HiӋn

tѭӧng này có ý nghƭa gì không?

Ngày ngày lá cӡ ÿӓ sao vàng vүn vѭѫn cao lӝng gió Phѭӟc Long giang và

tҩm quӕc huy chói ngӡi nҳng phѭѫng Nam nhѭ khҷng ÿӏnh vӅ sӵ trѭӡng tӗn và

bӅn vӳng cӫa mӝt nӅn ÿӝc lұp tӵ chӫ, mӝt Biên Hoà - Ĉӗng Nai lӟn lên tӯng

ngày trong lòng quӕc gia dân tӝc ViӋt Nam.

Ĉã bao lâu rӗi toà công thӵ ÿӗ sӝ, tráng lӋ này toҥ lҥc ӣ ÿây.

Ĉӏnh tuәi cho Toà b͙ Biên Hoà không khó mà cǊng không dӉ chút nào.

Niên ÿҥi 1923 là niên ÿҥi khánh thành công trình hiӋn tӗn do nhà nѭӟc thuӝc ÿӏa

Pháp thӵc hiӋn. Ngay cҧ danh xѭng Toà b͙ Biên Hoà có giҧ thuyӃt cho rҵng

Minh Mҥng thұp tam niên (1832) cǊng cҫn xem xét thêm vì trѭӟc ÿó rҩt lâu, lӷ

sӣ Trҩn Biên và quұn lӷ Phѭӟc Long cǊng ÿӏnh vӏ không tuyӋt ÿӕi ӣ khu vӵc

này. Rҩt tiӃc Toà b͙ do triӅu NguyӉn xây dӵng bҵng gӛ theo truyӅn thӕng Á

Ĉông không ÿӇ lҥi dҩu vӃt và chҳc cҧng thӏ Ĉҥi Phӕ sҫm uҩt mӝt thӡi có làm mӡ

nhҥt hình bóng Trҩn Biên dinh. Thêm mӝt chi tiӃt lý thú, là ngày xѭa ngѭӡi ta

còn gӑi chӧ Biên Hoà và chӧ Dinh phҧi ӣ liӅn Trҩn dinh.

Trӣ lҥi tháng 12 - 1861, liên quân Pháp - Tây Ban Nha tiӃn ÿánh và chiӃm

dӉ dàng thành Biên Hoà khi tàn quân cӫa triӅu ÿình do Thӕng ÿӕc quân vө

NguyӉn Tri Phѭѫng chӍ huy chѭa kӏp cӫng cӕ sau trұn ÿҥi bҥi ӣ Chí Hoà. Biên

Hoà rѫi vào tay quân Pháp. TriӅu ÿình nhà NguyӉn ký hàng ѭӟc Patenôtre

nhѭӧng 3 tӍnh miӅn Ĉông gӗm: Biên Hoà, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng, trӣ thành

thuӝc ÿӏa cӫa Pháp. Thӵc dân Pháp nhanh chóng thiӃt lұp chӃ ÿӝ thuӝc ÿӏa, thay

thӃ quan Tuҫn phӫ cӫa triӅu ÿình ӣ Toà b͙ Biên Hoà, hình thành bӝ máy cai trӏ

ÿӗng thӡi vӟi viӋc xây dӵng cѫ sӣ vұt chҩt cho thiӃt chӃ ҩy. Trong ÿó, ÿһc biӋt

ѭu tiên cho quân ÿӝi ÿӇ quҧn lý vùng ÿҩt mӟi ӣ ÿiӇm cao Dӕc Sӓi thành cǊ ÿѭӧc

sӱa sang tu bә, ÿӝi pháo thӫ dӵng giӳa trung tâm (Trѭӡng NguyӉn Du hiӋn

nay). Suӕt nӱa thӃ kӹ các sƭ quan hҧi quân và lөc quân Pháp thay nhau cҫm

quyӅn ӣ Biên Hoà.

Tòa hành chánh tӍnh ÿѭӧc xây dӵng thay cho Toà b͙ Biên Hoà ngay sau

ÿó. Các loҥi vұt liӋu cѫ bҧn ÿӅu chӣ tӯ Pháp sang, nhҩt là sҳt thép và xi măng.

Do chѭa có kӻ thuұt ÿӛ bê tông nên ngѭӡi ta xây chӗng nhiӅu lӟp gҥch, xi măng

hӛn hӧp cát vôi nên tѭӡng dày 0,5 m (gӑi là tѭӡng 50), lên lҫu phҧi dùng dҫm

thép kích thѭӟc lӟn làm ÿà chӏu lӵc. Bên cҥnh ÿó, Dinh tӍnh trѭӣng (nay là Nhà

thiӃu nhi) cǊng ÿӗng thӡi xây dӵng.

3.3 Page 23

▲back to top

Trong bӕi cҧnh thӡi gian và không gian ҩy rõ ràng ÿây là công trình kiӃn

trúc ÿѭӡng bӋ, nguy nga bұc nhҩt ӣ vùng Biên Hoà. CǊng phҧi công nhұn rҵng

sau gҫn mӝt thӃ kӹ tӗn tҥi nó vүn không có vҿ lӛi thӡi, ÿѭӡng nét kiӃn trúc và

trang trí gothique vүn còn gӧi cҧm cho ÿӃn hôm nay.

Cҧnh quan sông nѭӟc vӕn mӻ lӋ, hoành tráng ÿѭӧc tұp quán trӗng cây

xanh, lұp vѭӡn hoa quanh công sӣ kiӇu Pháp làm tăng sӵ hài hoà duyên dáng

cho công trình. Ngoài các cây dҫu, sao, phѭӧng, hӑ cho trӗng thêm cây xà cӯ,

chuӕi rҿ quҥt... mang vӅ tӯ châu Phi, Ҩn Ĉӝ, mӝt sӕ cây vүn còn toҧ bóng cho

ÿӃn tұn hôm nay.

Miêu tҧ Toà b͙ Biên Hoà mà quên ÿi nhà Mát là mӝt thiӃu sót. Ngôi nhà

thӫy tҥ mҧnh mai thanh tú này ra ÿӡi ÿӗng thӡi vӟi Toà b͙. Ĉӭng trên nhà Mát

có thӇ bao quát toàn cҧnh ÿôi bӡ sông mӣ rӝng, mênh mông xanh ngát, hai cây

cҫu sҳt vҳt ngang và mӓm Cù Lao Phӕ nhô ra nhѭ mǊi mӝt con tàu dǊng mãnh.

Ĉҽp nhҩt khi hoàng hôn buông xuӕng tím ngҳt, thăm thҷm, thҩp thoáng ÿàn cò

trҳng bay trên làn sѭѫng chiӅu và nhӳng ÿám mây ngǊ sҳc xây thành xa xa.

Phía sau Toà b͙, nѫi thѭӡng gӑi là Công trѭӡng Sông Phӕ, trѭӟc Cách

mҥng tháng Tám, giӳa vòng xoay ҩy là mӝt ngôi nhà lөc giác xinh xinh, dàn

nhҥc fanfare vүn thѭӡng ÿӃn hoà tҩu nhӳng khúc quân hành vào nhӳng ngày lӉ

hӝi và ngày Chӫ nhұt. Thuӣ ҩy, con ÿѭӡng xuyên ViӋt duy nhҩt phҧi lѭӧn qua

ÿây ÿӇ ÿӃn nhӳng cây cҫu sҳt bҳc qua sông Ĉӗng Nai.

Chính tҥi giao lӝ trѭӟc Toà b͙, ngày 27 - 8 - 1945, toàn dân Biên Hoà ÿã

tө hӝi vӅ ÿây chào mӯng Ӫy ban Cách mҥng lâm thӡi Biên Hoà sau nhӳng ngày

tәng khӣi nghƭa sôi ÿӝng.

Chҳc chҳn ngѭӡi Pháp ÿã nghƭ rҵng hӑ sӁ vƭnh viӉn ӣ lҥi ÿây chӭ không

phҧi chӍ ngҫn ҩy năm, ÿó cǊng là thuӝc tính cӫa chӫ nghƭa thӵc dân. Toà hành

chánh ÿѭӡng bӋ nguy nga và ÿҫy uy lӵc này khҷng ÿӏnh ÿiӅu ÿó và vì thӃ nó trӣ

thành mӝt nhân chӭng quan trӑng bұc nhҩt cho gҫn mӝt thӃ kӹ dâu bӇ thăng

trҫm ӣ vùng ÿҩt Biên Hoà này.

Hàng trăm năm trôi qua, cӝt cӡ vүn ӣ chӛ ÿó. Ngày ngày lá cӡ ÿӓ sao

vàng, quӕc kǤ cӫa nѭӟc ViӋt Nam vүn lӗng lӝng ÿón gió Ĉӗng Nai. Nhѭng có ai

biӃt ÿѭӧc rҵng ÿӇ có ÿѭӧc ngày hôm nay, màu cӡ trên ÿӍnh cӝt ÿã bao lѭӧt phҧi

ÿәi màu.

Tháng 12 - 1861, Biên Hoà thҩt thӫ trѭӟc sӭc tҩn công cӫa liên quân Pháp

- Tây Ban Nha, lá cӡ quҿ Ly tҧ tѫi rѫi xuӕng, lá cӡ tam tài ngҥo mҥn kéo lên, ÿó

cǊng là giӡ phút mӣ ÿҫu cho mӝt chѭѫng lӏch sӱ bi thѭѫng uҩt hұn, cӫa mӝt

kiӃp sӕng nô lӋ lҫm than tӫi cӵc khôn cùng cӫa ngѭӡi ÿҫn Biên Hoà.

Cuӝc kháng chiӃn chӕng xâm lѭӧc cӫa ngѭӡi dân Biên Hoà lҿ tҿ khi âm Ӎ

bùng nә vӟi các phong trào nông dân yêu nѭӟc do các sƭ phu phát ÿӝng không

ÿӫ sӭc lұt ÿә bӝ máy cai trӏ cӫa quân ÿӝi và chính quyӅn thӵc dân, vӟi Trѭѫng

Ĉӏnh rӗi Trѭѫng QuyӅn... ÿӃn Ĉoàn Văn Cӵ, Trҥi Lâm Trung...

Tòa b͙ Biên Hoà, biӇu tѭӧng cӫa quyӅn uy xâm lѭӧc chӍ thұt sӵ lung lay

khi các chi bӝ cӝng sҧn Phú RiӅng, Bình Ý - Tân TriӅu, depot Dƭ An, Nhà máy

Cѭa BIF ra ÿӡi, khi giai cҩp công nhân vӟi Ĉҧng tiên phong cӫa nó vào cuӝc.

Lҫn thӭ hai màu cӡ trên ÿӍnh Toà b͙ Biên Hoà thay màu là ÿêm 9 - 3 -

1945. ChӍ trong mӝt ÿêm sáng dұy ÿã thҩy lá cӡ “mһt trӡi mӑc” cӫa nѭӟc Phù

Tang thay chӛ cho lá cӡ tam tài và nhӳng tên lính thiên hoàng lê tuӕt trҫn lҥnh

3.4 Page 24

▲back to top

lùng thӃ chӛ nhӳng tên lính ÿӏa phѭѫng gác trѭӟc cәng Toà b͙ và hҫu hӃt các

công sӣ. Mӝt cuӝc ÿҧo chánh ngoҥn mөc ÿӃn bҩt ngӡ.

Nhѭng lá cӡ mһt trӡi cӫa phát xít Nhұt chӍ lӱng lѫ không tròn 6 tháng.

Bão táp Cách mҥng tháng Tám dâng lên trên toàn quӕc, cuӕn phăng ÿi quá khӭ

u buӗn, lӟp lӟp ngѭӡi vӟi tҫm vông, giáo mác vùng lên. Ngày 26 - 8 - 1945, lá

cӡ ÿӓ sao vàng trang trӑng ÿѭӧc kéo lên cӝt cӡ Toà b͙. ViӋt Nam ÿӝc lұp thұt

sӵ, nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ cӝng hoà ra ÿӡi.

Mӝt tháng vӟi hѫn 30 ngày là rҩt ngҳn ngӫi nhѭng cǊng ÿӫ ÿӇ khҷng ÿӏnh

mӝt nӅn ÿӝc lұp tӵ chӫ, ÿӫ ÿӇ mӣ ÿҫu mӝt kӹ nguyên chiӃn ÿҩu bҧo vӋ nӅn ÿӝc

lұp tӵ chӫ ҩy.

Ngày 23 – 9 - 1945, thӵc dân Pháp núp sau lѭng quân ÿӝi Anh - Ҩn tái

chiӃm Nam bӝ, tái chiӃm Biên Hoà. Tҥm biӋt quê hѭѫng, ÿoàn ngѭӡi yêu nѭӟc

theo tiӃng gӑi thiêng liêng cӫa Tә quӕc, cӫa Bác Hӗ tình nguyӋn ÿi trѭӟc, núp

giáo tҫm vông, giѭѫng cao ngӑn cӡ ÿӓ sao vàng hát vang lên ÿѭӡng lұp chiӃn

khu kháng chiӃn mà lòng ÿҫy tin tѭӣng.

Lá cӡ ba sҳc lҥi trӣ lҥi ngӵ trӏ trên Toà b͙ Biên Hoà dѭӟi áp lӵc cӫa ÿӝi

quân lê dѭѫng tàn ác. Quân dân Biên Hoà bѭӟc vào cuӝc kháng chiӃn trѭӡng kǤ

9 năm gian lao mà anh dǊng ÿã bao phen làm lá cӡ tam tài trên ÿӍnh Toà b͙ run

rҭy và thӵc sӵ hҥ xuӕng vƭnh viӉn sau thҧm bҥi ĈiӋn Biên Phӫ.

Khi cӡ ba que núp sau lá cӡ ÿҫy sao và s͕c kéo lên, màu cӡ phҧn bӝi và

dã tâm ÿã ÿѭa cѭӡng ÿӝ cuӝc chiӃn lên ÿӃn ÿӍnh ÿiӇm cӫa sӵ tàn khӕc. Nhѭng

viӋc gì ÿáng ÿӃn ÿã ÿӃn, ÿӃn nhѭ mӝt quy luұt. Mӝt sáng mùa xuân năm 1975,

khi quân Mӻ ÿã tháo chҥy, bӝ máy bán nѭӟc sөp ÿә, ÿҥi quân Giҧi phóng rҫm

rұp tiӃn vӅ, mӝt nӳ chiӃn sƭ tӵ vӋ mұt, mӝt nӳ ÿҧng viên cӝng sҧn cùng ÿӗng ÿӝi

ÿã giѭѫng cao ngӑn cӡ xanh ÿӓ sao vàng trên ÿӍnh Toà b͙ Biên Hoà, kӃt thúc 30

năm ÿҩu tranh bҧo vӋ màu cӡ thҳm tѭѫi cӫa Tә quӕc. Nѭӟc ViӋt Nam hoà bình,

ÿӝc lұp, thӕng nhҩt và tiӃn lên chӫ nghƭa xã hӝi.

Di tích Toà bӕ Biên Hoà ÿã ÿѭӧc Uӹ ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai xӃp

hҥng di tích cách mҥng theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 62/QĈ - UBT, ngày 16 - 2 - 1979.

Ĉӛ Bá NghiӋp

QUҦNG TRѬӠNG SÔNG PHӔ

Quҧng trѭӡng Sông Phӕ (còn gӑi là Công trѭӡng Sông Phӕ) là khu vӵc

giao lӝ cӫa hai tuyӃn ÿѭӡng Cách mҥng tháng Tám và ÿѭӡng 30 tháng 4. Ĉây là

hai trөc giao thông chính: mӝt tӯ hѭӟng Quҧng trѭӡng tӍnh chҥy dӑc xuӕng và

mӝt chҥy ngang chiӅu con sông Ĉӗng Nai tҥo thành hình chӳ T trong nӝi ô Biên

Hoà. Ngѭӡi dân quen gӑi Quҧng trѭӡng Sông Phӕ vӟi cái tên thân thѭѫng là

Bùng binh Trung tâm vì nó toҥ lҥc gҫn các công sӣ cӫa tӍnh và tӯ ÿây có nhӳng

ngҧ ÿѭӡng toҧ ÿӃn các ÿӏa ÿiӇm trên ÿӏa bàn thành phӕ Biên Hoà.

Sau khi ÿánh chiӃm và bình ÿӏnh Biên Hoà, vào ÿҫu thӃ kӹ XX, thӵc dân

Pháp ÿã tiӃn hành xây dӵng nhiӅu công sӣ trên vùng ÿҩt này ÿӇ phөc vө cho

chính quyӅn thuӝc ÿӏa. Quҧng trѭӡng Sông Phӕ ÿѭӧc xây dӵng cùng vӟi kiӃn

3.5 Page 25

▲back to top

trúc cӫa Toà b͙ Biên Hoà, Dinh tӍnh trѭӣng, tҥo nên mӝt khung cҧnh hài hoà

giӳa lòng thành phӕ có qui mô vӯa phҧi bên sông Ĉӗng Nai thѫ mӝng.

Tҥi khu vӵc giao lӝ, mӝt hӗ nѭӟc ÿѭӧc xây dӵng kiên cӕ nhѭng hài hoà

trong cҧnh quan chung cӫa các tuyӃn giao thông. Trong hӗ có bӋ ÿài phun nѭӟc

vӟi giá ÿӥ là tác phҭm gӕm cӫa nghӋ nhân Biên Hoà tҥo tác. Nhӳng con cá trong

thӃ rӗng dӵng dáng vӡn nѭӟc trông ÿҽp mҳt qua các tia nѭӟc ÿѭӧc luân chuyӇn

phun lên. Toàn cҧnh vӟi lӕi bӕ trí kiӃn trúc giӳa giao lӝ tҥo thêm vҿ mӻ quan

cӫa khu vӵc Quҧng trѭӡng bên cҥnh các kiӃn trúc công sӣ, tôn giáo duyên dáng.

Quҧng trѭӡng Sông Phӕ ÿã ÿi vào lӏch sӱ xӭ Biên Hoà tӯ nhӳng ngày sôi

ÿӝng khi quҫn chúng nәi dұy cѭӟp chính quyӅn mùa thu năm 1945. Ngày 27 - 8

- 1945, nѫi ÿây ÿã diӉn ra cuӝc mít tinh trӑng thӇ chào mӯng chính quyӅn cách

mҥng lâm thӡi ÿҫu tiên cӫa tӍnh Biên Hoà.

Trong khí thӃ cách mҥng cӫa tháng Tám lӏch sӱ trên cҧ nѭӟc, ngѭӡi dân

Biên Hoà hăng hái tham gia vào cuӝc Tәng khӣi nghƭa giành chính quyӅn. Sau

khi nhұn ÿѭӧc chӫ trѭѫng cӫa Xӭ uӹ Nam kǤ, Uӹ ban khӣi nghƭa cӫa tӍnh Biên

Hoà ÿѭӧc thành lұp và nhanh chóng tұp hӧp, lãnh ÿҥo quҫn chúng khӣi nghƭa.

Trong nhӳng ngày cuӕi tháng Tám năm 1945, trѭӟc làn sóng cách mҥng dâng

cao, bӝ máy chính quyӅn thuӝc ÿӏa ӣ Biên Hoà hҫu nhѭ bӏ tê liӋt. Các lӵc lѭӧng

cách mҥng, yêu nѭӟc ÿѭӧc tұp hӑp: Thanh niên TiӅn phong, tӵ vӋ chiӃn ÿҩu,

quҫn chúng yêu nѭӟc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Uӹ ban khӣi nghƭa Biên Hoà nhanh

chóng chiӃm lҩy các cѫ sӣ ÿӏch. Ngày 26 - 8 - 1945, ÿӗng chí NguyӉn Văn

Nghƭa tұp trung hàng trăm quҫn chúng tiӃn vào Toà b͙ Biên Hoà treo lá cӡ ÿӓ

sao vàng. Ĉӗng bào Biên Hoà vui mӯng, reo hò vang dұy, ngҳm lá cӡ Tә quӕc

tung bay. Uӹ ban khӣi nghƭa Biên Hoà buӝc chính quyӅn thuӝc ÿӏa bàn giao

chính quyӅn cho cách mҥng, báo hiӋu mӝt thӡi kǤ mӟi ÿӝc lұp, tӵ do, ngѭӡi dân

ÿӭng lên làm chӫ vұn mӋnh cӫa mình, thoát khӓi ách thӕng trӏ cӫa ngoҥi bang.

Buәi sáng ngày 27 - 8 - 1945, tҥi Quҧng trѭӡng Sông Phӕ, mӝt cuӝc mít

tinh lӟn ÿѭӧc tә chӭc. Gҫn mӝt vҥn ngѭӡi tӯ các nѫi kéo vӅ ÿây tham dӵ. Trong

không khí trào dâng cӫa thҳng lӧi cách mҥng, ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai - cán

bӝ Xӭ uӹ Nam kǤ ÿҥi diӋn Mһt trұn ViӋt Minh ӣ Nam bӝ diӉn thuyӃt vӅ ÿѭӡng

lӕi cách mҥng cӫa Ĉҧng ÿѭӧc quҫn chúng nhiӋt liӋt hoan nghênh. Ĉӗng chí

Hoàng Minh Châu, Chӫ tӏch Uӹ ban khӣi nghƭa, tuyên bӕ chính quyӅn vӅ tay

nhân dân và công bӕ Uӹ ban Nhân dân Cách mҥng lâm thӡi tӍnh Biên Hoà gӗm

các ÿӗng chí :

Hoàng Minh Châu - Chӫ tӏch.

HuǤnh Văn Hӟn - Phó chӫ tӏch kiêm Trѭӣng ban Tuyên truyӅn.

NguyӉn Văn Long - phө trách cҧnh sát tӍnh.

Ngô Hà Thành - phө trách Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc (công an tӍnh)

Ông NguyӉn Văn Tàng - phө trách Ban quҧn trӏ tài sҧn quӕc gia tӍnh.

KӃt thúc cuӝc mít tinh là lӉ tuyên thӋ. Hѫn mӝt vҥn ngѭӡi thay mһt cho

15 vҥn ÿӗng bào trong tӍnh ÿã long trӑng giѫ cao nҳm tay tuyên thӋ, sҹn sàng hy

sinh tính mҥng, tài sҧn, kiên quyӃt bҧo vӋ nӅn ÿӝc lұp tӵ do cho Tә quӕc. ĈӃn

12 giӡ trѭa, cuӝc mít tinh kӃt thúc. Quҫn chúng phҩn khӣi hô vang các khҭu

hiӋu: “ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn năm”, “ViӋt Minh muôn năm”.... Cuӝc mít tinh

kӃt thúc, hàng vҥn ÿӗng bào tuҫn hành biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng. Các ÿѫn vӏ tӵ vӋ

chiӃn ÿҩu bҧo vӋ cho tӯng ÿoàn ngѭӡi cuӗn cuӝn lүn trong cӡ hoa, biӇu ngӳ thұt

3.6 Page 26

▲back to top

hào hùng. Nhӳng bѭӟc chân rҫm rұp, cùng vӟi tiӃng hô khҭu hiӋu rӅn vang nhѭ

pháo nә vút lên cao, ÿҫy khí thӃ nhѭ hoà chung cùng cách mҥng, vӟi niӅm vui

cӫa nhân dân cҧ nѭӟc. Cҧ thӏ xã Biên Hoà nhѭ bӯng tӍnh hӗi sinh sau bao năm

tháng bӏ kҿ thù kìm kҽp, thӕng trӏ bҵng súng ÿҥn. Ĉoàn ngѭӡi tuҫn hành vӯa ÿi

vӯa hát nhӳng bài ca cách mҥng, thӇ hiӋn lòng quyӃt tâm cao ÿӝ bҧo vӋ chính

quyӅn cách mҥng, lòng yêu nѭӟc nӗng nàn nhѭ mӝt dòng thác cuӕn phăng ÿi

nhӳng kҿ xâm lѭӧc và tay sai bán nѭӟc.

Di tích Quҧng trѭӡng Sông Phӕ ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin và ThӇ

thao xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 2307/QĈ, ngày 30

- 12 - 1991.

Lѭѫng Thuý Nga - Phan Ĉình DǊng

CӨM DI TÍCH CHIӂN THҲNG LÀ NGÀ

Cөm di tích chiӃn thҳng La Ngà trҧi dài trên 9km ÿoҥn Quӕc lӝ 20 tӯ km

104 ÿӃn 113 qua các xã Phú Ngӑc, Ngӑc Ĉӏnh và Phú HiӋp cӫa huyӋn Ĉӏnh

Quán, tӍnh Ĉӗng Nai.

Quӕc lӝ 20 ÿѭӧc thӵc dân Pháp xây dӵng tӯ ÿҫu thӃ kӹ XX, là ÿѭӡng

giao thông chiӃn lѭӧc nӕi liӅn Sài Gòn vӟi Ĉà Lҥt, tӯ Ĉà Lҥt còn có nhiӅu con

ÿѭӡng nӕi vӟi các tӍnh Tây Nguyên ÿӃn trung Hҥ Lào và xuӕng các tӍnh vùng

duyên hҧi miӅn Trung. Ngày trѭӟc, ÿoҥn Quӕc lӝ 20 qua di tích chiӃn thҳng La

Ngà chӍ là con ÿѭӡng trҧi nhӵa nhӓ bé (khoҧng 5-6 mét), quanh co khúc khuӹu

men bên sѭӡn núi, có nhӳng ÿoҥn dӕc cao kéo dài. Phía ÿông, ÿѭӡng dӕc thoҧi

dҫn xuӕng thung lǊng, có nhӳng chӛ là vӵc sâu. Phía tây, ÿѭӡng chҥy theo

nhӳng triӅn núi cao, cách sông Ĉӗng Nai 7km. Hai bên ÿѭӡng toàn rӯng già,

không có dân cѭ sinh sӕng. Buәi sáng có thӇ nhìn thҩy nhӳng bãi phân voi to

nhѭ chiӃc rә rҧi rác trên mһt ÿѭӡng. Buәi chiӅu rӯng nguyên sinh tƭnh lһng ÿӃn

ÿӝ ngѭӡi ta có thӇ nghe tiӃng xào xҥc trên các tán cây hay tiӃng bѭӟc chân cӫa

các loài thú rӯng. Vào mùa mѭa, sѭѫng mù bao trùm cҧ cánh rӯng làm cho môi

trѭӡng càng âm u, tƭnh lһng.

Ngày nay, Quӕc lӝ 20 ÿѭӧc mӣ rӝng, nâng cҩp và trҧi bê tông nhӵa phҷng

nhҹn. Cҧnh rӯng nguyên sinh không còn nӳa; thay vào ÿó hai bên ÿѭӡng là

nhӳng ngôi nhà cao tҫng ÿa màu sҳc, cҧnh thӏ tӭ phӕ xá ÿông vui tҩp nұp. Dѭӟi

sông La Ngà, làng cá bè uӕn lѭӧn tҥo nhӳng ÿѭӡng nét thѫ mӝng, trù phú. Cҫu

La Ngà ÿѭӧc xây mӟi cao hѫn, ÿҽp hѫn. Ĉӭng trên ÿӍnh cҫu lӝng gió nhìn vӅ tҧ

ngҥn sông La Ngà, mӝt tѭӧng ÿài cao hѫn 20 mét sӯng sӳng trên ngӑn ÿӗi Gió

hiên ngang giӳa mây trӡi, soi bóng xuӕng dòng sông. Ĉó là quҫn thӇ công viên

Tѭӧng ÿài chiӃn thҳng La Ngà. Nѫi ghi dҩu chiӃn công hiӇn hách cӫa Chi ÿӝi

10, Liên quân 17 và Trung ÿӝi Quӕc vӋ ÿӝi huyӋn Xuân Lӝc vào ngày 1 - 3 -

1948.

Ĉҫu tháng 11 - 1947, ý tѭӣng phөc kích ÿánh ÿӏch tҥi La Ngà ÿã ÿѭӧc

ÿӗng chí HuyӋn ÿӝi trѭӣng HuyӋn ÿӝi Xuân Lӝc báo cáo vӟi ÿӗng chí HuǤnh

Văn NghӋ, Tѭ lӋnh phó Khu 7 kiêm Chi ÿӝi trѭӣng Chi ÿӝi 10, nhân chuyӃn ÿi

nghiên cӭu ÿӏa hình ÿӇ ÿánh trұn Ĉӗng Xoài: “Trên Quӕc lӝ 20 có nhiӅu ÿӏa

3.7 Page 27

▲back to top

ÿiӇm phөc kích rҩt tӕt, tôi nhӟ quãng La Ngà, ÿӏa hình cӫa nó cǊng có nhiӅu

ÿiӇm tѭѫng tӵ nhѭ ӣ Ĉӗng Xoài này”. Ý kiӃn ÿánh trұn La Ngà ÿã ÿѭӧc TӍnh uӹ

Biên Hoà nghiên cӭu, quyӃt ÿӏnh nhanh chóng và bҳt tay ngay vào xúc tiӃn công

tác chuҭn bӏ.

TӍnh uӹ giao nhiӋm vө cho HuyӋn uӹ Xuân Lӝc lo viӋc huy ÿӝng lѭѫng

thӵc trong quҫn chúng nhân dân, lұp kho bí mұt rҧi rác tӯ khu căn cӭ ÿӃn gҫn

vùng La Ngà, HuyӋn ÿӝi Xuân Lӝc cùng Chi ÿӝi 10 lo viӋc tә chӭc ÿiӅu tra nҳm

tình hình ÿӏch và chuҭn bӏ chiӃn trѭӡng.

Ĉҫu tháng 12 - 1947, mӝt phân ÿӝi trinh sát ÿһc biӋt (nguyên là Ban công

tác liên thôn IX do Ĉӛ Thanh Tùng phө trách) cùng cán bӝ ÿӏa phѭѫng lên

ÿѭӡng ÿi La Ngà. Sau nhiӅu ngày trinh sát, Ban chӍ huy Chi ÿӝi 10 quyӃt ÿӏnh

chӑn trұn ÿӏa phөc kích tӯ km l04 (cách ÿӗn La Ngà 3 km vӅ phía Sài Gòn) ÿӃn

km 113 (cách ÿӗn Ĉӏnh Quán 2 km vӅ phía Ĉà Lҥt). Ĉây là mӝt trұn ÿӏa vӯa

thuұn lӧi cho viӋc phөc kích và vұn ÿӝng bҩt ngӡ tӯ trên cao ÿánh xuӕng mһt

ÿѭӡng vӯa có sông Ĉӗng Nai ӣ phía tây là hào chҳn thiên nhiên bҧo ÿҧm cho bӝ

ÿӝi ta rút lui an toàn sau trұn ÿánh.

Công tác chuҭn bӏ cho trұn ÿánh ÿѭӧc ráo riӃt thӵc hiӋn ngay tӯ ÿҫu năm

1948. Rút kinh nghiӋm trұn Ĉӗng Xoài, binh công xѭӣng sҧn xuҩt mìn Bazomin

vӟi lѭӧng thuӕc nhiӅu hѫn, ÿӫ sӭc phá hӫy xe thiӃt giáp cӫa ÿӏch. Các cán bӝ,

chiӃn sƭ cӫa HuyӋn ÿӝi Xuân Lӝc ÿã lһn lӝi vӅ nhӳng buôn sóc hҿo lánh vұn

ÿӝng ÿӗng bào dân tӝc thiӇu sӕ góp tӯng lon gҥo, trái bҳp. Công nhân các ÿӗn

ÿiӅn cao su cǊng tìm mӑi cách vѭӧt qua sӵ kiӇm soát gҳt gao cӫa ÿӏch ÿӇ gom

góp, vұn chuyӇn gҥo ÿӃn khu vӵc tұp kӃt hұu cҫn. Phân ÿӝi trinh sát ÿһc biӋt cӫa

Chi ÿӝi 10 phát hiӋn khoҧng 15 mүu lúa rүy ÿã oҵn bông cӫa ÿӗng bào dân tӝc

Mҥ, nhѭng không ai chăm sóc (có lӁ ÿӗng bào ÿã bӏ quân Pháp lùa vào các khu

tұp trung hoһc ÿã di chuyӇn vào vùng sâu), các chiӃn sƭ tә chӭc ÿánh bҳt cá

trèng, cá lăng ӣ suӕi Sa Sҧ và vàm sông La Ngà, xҿ phѫi khô dӵ trӳ dài ngày.

Vӟi 15 mүu lúa thu hoҥch ÿѭӧc cӫa phân ÿӝi trinh sát ÿһc biӋt và gҥo do nhân

dân trong khu căn cӭ Ĉӏnh Quang ӫng hӝ, ta chuҭn bӏ ÿѭӧc hai kho gҥo và cá

khô ӣ ven suӕi Sa Sҧ và vàm ngã ba sông La Ngà - Ĉӗng Nai, ÿӫ cho 1000 quân

ăn trong mӝt tuҫn - Giҧi quyӃt ÿѭӧc vҩn ÿӅ khó khăn vӅ lѭѫng thӵc theo yêu cҫu

cӫa Ban ChӍ huy Chi ÿӝi 10.

ĈӃn giӳa tháng 2 - 1948, công tác chuҭn bӏ phөc kích ÿӏch tҥi trұn ÿӏa La

Ngà vӅ căn bҧn ÿã hoàn thành. KӃ hoҥch tác chiӃn ÿѭӧc phê duyӋt. Lӵc lѭӧng

tham gia trұn ÿánh gӗm: Chi ÿӝi 10 (Ĉҥi ÿӝi A, B, C) quân sӕ 700 ngѭӡi (400

tay súng); Liên quân 17, quân sӕ khoҧng 250 ngѭӡi và Trung ÿӝi Quӕc vӋ ÿӝi

huyӋn Xuân Lӝc. Tәng sӕ khoҧng 1000 quân (chѭa kӇ lӵc lѭӧng du kích ÿánh

chһn ÿӏch ӣ ÿoҥn Hӕ Nai - Dҫu Giây). VǊ khí ta có: ÿҥi liên, trung liên, tiӇu liên,

súng trѭӡng, lӵu ÿҥn và chai xăng.

Ngoài ra, trұn ÿánh ÿѭӧc cҩp trên cho 3 quҧ mìn ÿӏa lôi ÿӇ ÿánh xe cѫ giӟi

cӱa ÿӏch. ChӍ huy trұn ÿánh: ÿӗng chí NguyӉn Văn Lung, Chi ÿӝi phó Chi ÿӝi

10.

Trұn ÿӏa phөc kích bӕ trí thành ba khu vӵc:

T̩i khu v͹c A (tӯ km 111 ÿӃn km 113 phía Ĉӏnh Quán), lӵc lѭӧng phөc

kích gӗm Ĉҥi ÿӝi B, Quӕc vӋ ÿӝi và dân quân du kích huyӋn Xuân Lӝc do Ĉҥi

3.8 Page 28

▲back to top

ÿӝi trѭӣng Lê Văn Ngӑc chӍ huy, có nhiӋm vө chһn ÿҫu ÿoàn xe, tiêu diӋt bӝ

phұn hӝ tӕng mӣ ÿѭӡng và chһn ÿánh ÿӏch tӯ Ĉӏnh Quán xuӕng tiӃp viӋn.

T̩i khu v͹c B (tӯ km 107 ÿӃn km 111 ÿoҥn giӳa), lӵc lѭӧng phөc kích

gӗm mӝt bӝ phұn cӫa Ĉҥi ÿӝi C cùng Liên quân 17 do Hoàng Minh Chánh chӍ

huy, làm nhiӋm vө tiӃn công chính giӳa tiêu diӋt toàn bӝ quân ÿӏch ÿang di

chuyӇn trong khu vӵc.

T̩i khu v͹c C (tӯ km 104 ÿӃn km 107, phía cҫu La Ngà), lӵc lѭӧng phөc

kích là Ĉҥi ÿӝi A do Ĉҥi ÿӝi trѭӣng NguyӉn Văn Quang chӍ huy, nhұn nhiӋm vө

khóa ÿuôi, tiêu diӋt ÿӏch và chһn ÿánh quân tiӃp viӋn tӯ ÿӗn La Ngà lên.

Mӝt tә ÿһc nhiӋm cӫa Chi ÿӝi xây dӵng trұn ÿӏa nghi binh cách Quӕc lӝ

20 khoҧng 4km vӅ phía ÿông nhҵm ÿánh lҥc hѭӟng máy bay ÿӏch. Các bӝ phұn

hұu cҫn ÿһt ӣ tҧ ngҥn sông Ĉӗng Nai, cách sӣ chӍ huy khoҧng 6 km.

Lӵc lѭӧng dân quân du kích huyӋn Châu Thành cùng mӝt trung ÿӝi thuӝc

Ĉҥi ÿӝi C làm nhiӋm vө quҩy rӕi ngăn chһn nghi binh ÿӏch dӑc Quӕc lӝ 1 tӯ Hӕ

Nai ÿӃn ngã ba Dҫu Giây, buӝc ÿӏch phҧi giҧm tӕc ÿӝ hành quân, sao cho khi

ÿoàn xe ÿӃn khu vӵc trұn ÿӏa phөc kích vào khoҧng tӯ 15 ÿӃn 16 giӡ (thông lӋ là

12-13 giӡ), là thӡi ÿiӇm có nhiӅu sѭѫng mù, hҥn chӃ tҫm hoҥt ÿӝng cӫa máy bay

ÿӏch và viӋn binh cӫa chúng tӯ Biên Hoà không thӇ lên kӏp trѭӟc khi trӡi tӕi.

Sӣ chӍ huy ÿһt tҥi ÿӗi 100 ӣ km 107, liên lҥc giӳa sӣ chӍ huy vӟi các khu

vӵc trұn ÿӏa bҵng ÿiӋn thoҥi và vӟi Bӝ Tѭ lӋnh Khu 7 bҵng vô tuyӃn ÿiӋn.

Cuӕi tháng 2 - 1948, ÿѭӧc tin tình báo cӫa ta ӣ Sài Gòn cho biӃt ÿҫu tháng

3 - 1948 sӁ có mӝt ÿoàn xe quân sӵ pháp lên Ĉà Lҥt. Ngay ÿêm 26 - 2 - 1948,

Ĉҥi ÿӝi A và Ĉҥi ÿӝi C cӫa Chi ÿӝi 10 cùng Liên quân 17 xuҩt phát hành quân

theo kӃ hoҥch ÿã ÿӏnh trѭӟc ÿӃn tұp trung ÿҫy ÿӫ ӣ Suӕi Cát, vӏ trí tҥm dӯng gҫn

trұn ÿӏa phөc kích. Ĉҥi Ĉӝi B cӫa Chi ÿӝi 10 cùng Quӕc vӋ ÿӝi xuân Lӝc tӯ

hѭӟng ÿông vѭӧt sông La Ngà và Quӕc lӝ 20 ÿӃn vӏ trí tұp kӃt khu vӵc A. Ĉêm

29 - 2 - 1948, các ÿѫn vӏ vào chiӃm lƭnh trұn ÿӏa.

Ngày 1 - 3 - 1948, mӝt ÿoàn xe quân sӵ Pháp gӗm 70 chiӃc (có xe thiӃt

giáp hӝ tӕng) vұn chuyӇn hàng và chӣ sƭ quan cao cҩp ÿi hӑp tӯ Sài Gòn ÿi Ĉà

Lҥt. Ĉúng nhѭ kӃ hoҥch tác chiӃn, lӵc lѭӧng du kích quұn Châu Thành ÿã làm

vұt cҧn và dùng tӯng tә, tiӇu ÿӝi ÿánh nhӓ lҿ, hҥn chӃ ÿѭӧc tӕc ÿӝ ÿoàn xe, buӝc

ÿoàn xe ÿӃn khu vӵc phөc kích ÿúng thӡi gian theo ý ÿӏnh tác chiӃn cӫa ta.

Ĉúng 15 giӡ 12 phút ngày 1 - 3 - 1948, tӕp xe ÿi ÿҫu vào ÿúng chӛ ÿѭӡng

ngoһt cӫa khu vӵc phөc kích A, ta cho nә ÿӏa lôi phát lӋnh tiӃn công. Mӝt xe

thiӃt giáp cùng hai xe chӣ lính ÿi ÿҫu bӏ trúng ÿӏa lôi bӕc cháy, xe nҵm cҧn giӳa

ÿѭӡng. Viên chӍ huy ÿoàn xe cùng bӝ phұn thông tin tan xác tҥi chӛ. Mҩt liên

lҥc vô tuyӃn, các xe phía sau vүn tiӃp tөc nӕi ÿuôi nhau tiӃn lên và dӗn ÿӕng tҥi

khu vӵc trұn ÿӏa A, mӝt sӕ chiӃc chӗng lên nhau, có chiӃc rѫi xuӕng vӵc. Bӝ

phұn chһn ÿҫu tұp trung hӓa lӵc bҳn mãnh liӋt vào ÿӝi hình cӫa ÿӏch rӗi ÿӗng

loҥt xung phong tiêu diӋt gӑn bӝ phұn ÿi ÿҫu cӫa ÿӏch, bҳt nhiӅu tên. Quân ÿӏch

bӏ tê liӋt hoàn toàn.

Tҥi khu vӵc B, các xe ÿӏch lâm vào tình thӃ tiӃn thoái lѭӥng nan, lúng

túng chӕng ÿӥ. Bӝ phұn tiӃn công chính giӳa (chӫ yӃu) tұp trung hӓa lӵc bҳn

dӗn dұp vào 4 xe chӣ lính hӝ tӕng, xung phong xuӕng mһt ÿѭӡng dùng trung

liên, tiӇu liên, lӵu ÿҥn diӋt nhiӅu sinh lӵc ÿӏch và ném các chai xăng ÿӕt cháy

3.9 Page 29

▲back to top

các xe vұn tҧi, nhanh chóng làm chӫ khu vӵc trұn ÿӏa ÿѭӧc phân công. Sau 5

phút chiӃn ÿҩu, ta tiêu diӋt 56 tên ÿӏch, phá hӫy 28 xe.

Tҥi khu vӵc C, ÿúng 15 giӡ 14 phút, ta cho ÿӏa lôi nә và ÿӗng loҥt nә

súng tiӃn công. Cuӝc chiӃn ÿҩu diӉn ra quyӃt liӋt và gay go hѫn cҧ vì nhӳng tӕp

cuӕi cùng cӫa ÿoàn xe ÿӏch ÿi cách nhau rҩt xa. Khi trұn ÿӏa này bҳt ÿҫu nә súng

tiӃn công, vүn còn 10 xe lҭn ÿӝi hӝ tӕng hұu vӋ vүn chѭa qua cҫu La Ngà nên ÿã

phҧi ÿánh làm hai ÿӧt.

Ĉӧt thӭ nhҩt, sau 10 phút giao tranh, chiӃm ÿѭӧc 16 xe (gӗm 3 xe chӣ

lính và 13 xe vұn tҧi), vӯa lúc ҩy tӕp cuӕi cӫa ÿoàn xe ÿi tӟi. Lұp tӭc, Ĉҥi ÿӝi

trѭӣng NguyӉn Văn Quang ÿiӅu ngay 2 tiӇu ÿӝi và 1 khҭu trӑng liên ӣ trên ÿiӇm

cao bҳn mãnh liӋt vào ÿӝi hình ÿӏch. Chúng xô nhau tháo chҥy, tranh nhau nhҧy

lên xe rút vӅ phía ÿӗn La Ngà. Tҥi trұn ÿӏa C, ta tiêu diӋt 31 tên; bӝ ÿӝi ta hy

sinh 2 ÿӗng chí và bӏ thѭѫng 2 chiӃn sƭ.

Trұn ÿánh kӃt thúc lúc 15 giӡ 57 phút, các ÿѫn vӏ nhanh chóng thu dӑn

chiӃn trѭӡng rút vӅ khu tұp kӃt ӣ Suӕi Cát, dүn giҧi theo 270 tù binh và hành

khách. Riêng sӕ lính Pháp bӏ thѭѫng không ÿi ÿѭӧc cùng vӟi khoҧng 50 thѭӡng

dân gӗm nhӳng ngѭӡi già, trҿ em, nhà tu hành... sau khi ÿѭӧc bӝ ÿӝi giҧi thích

chӫ trѭѫng, chính sách cӫa Ĉҧng và Chính phӫ ÿã ÿѭӧc phóng thích.

Trұn ÿánh kӃt thúc tӯ 15 giӡ 57 phút nhѭng mãi ÿӃn 17 giӡ, ba máy bay

ÿӏch tӯ sân bay Biên Hoà mӟi lên ӭng cӭu, bҳn loan xҥ khoҧng nӱa giӡ vào khu

vӵc nghi binh phía ÿông Quӕc lӝ 20. Khoҧng nӱa ÿêm, viӋn binh cӫa ÿӏch tӯ Ĉà

Lҥt và tӯ Biên Hoà mӟi ÿӃn ÿѭӧc La Ngà ÿӇ chӭng kiӃn cҧnh xác lính và xe

quân sӵ nҵm ngәn ngang trên ÿѭӡng.

KӃt quҧ: Sau 45 phút, ta tiêu diӋt ÿoàn xe quân sӵ Pháp gӗm 59 chiӃc, 150

tên ÿӏch (có 25 sƭ quan), trong ÿó có hai ÿҥi tá: Ĉӡ Xêrinhê (De Sérigné), chӍ

huy bán Lӳ ÿoàn lê dѭѫng thӭ 13 (13 e DBLE) và Patѫruýt (Patruite), Phó tәng

Tham mѭu trѭӣng thӭ nhҩt cӫa quân ÿӝi Pháp ӣ miӅn Nam Ĉông Dѭѫng; thiӃu

tá chӍ huy khu vӵc quân sӵ Hóc Môn (không rõ tên) và ÿҥi úy Giăng Cuvѫrѫ

(Jean Couvreur), trѭӣng phòng xe hѫi trong Bӝ Tәng Tham mѭu quân ÿӝi Pháp

ӣ Ĉông Dѭѫng. Thu nhiӅu vǊ khí ÿҥn dѭӧc, quân trang, quân dөng.

Trұn phөc kích La Ngà là mӝt chiӃn công xuҩt sҳc cӫa quân và dân miӅn

Ĉông Nam bӝ trong nhӳng năm ÿҫu kháng chiӃn chӕng Pháp. ChiӃn thҳng La

Ngà ÿã gây tiӃng vang lӟn ӣ Sài Gòn, ӣ trong nѭӟc và sang cҧ nѭӟc Pháp. Quӕc

hӝi Pháp chҩt vҩn chính phӫ vӅ trұn La Ngà. Viên ÿҥi tá Ta - lét (Thalès), chӍ

huy trѭӣng khu vӵc Ĉӗng Nai Thѭӧng bӏ giáng chӭc nên ÿã tӵ tӱ. Sӕ tù binh

ÿѭӧc thҧ và hành khách ÿi theo ÿoàn xe, trong ÿó có nhiӅu trí thӭc, doanh

nghiӋp Pháp trӣ thành lӵc lѭӧng tuyên truyӅn rӝng rãi vӅ cuӝc kháng chiӃn

chính nghƭa cӫa ViӋt Minh.

ChiӃn thҳng La Ngà ÿánh dҩu bѭӟc trѭӣng thành vѭӧt bұc vӅ khҧ năng tә

chӭc chuҭn bӏ chiӃn ÿҩu, lӵa chӑn trұn ÿӏa phөc kích, có cách ÿánh phù hӧp, tә

chӭc bӕ trí ÿӝi hình phөc kích tӕt cӫa ngѭӡi chӍ huy và sӵ phát triӇn mӟi vӅ trình

ÿӝ chiӃn thuұt, kӻ thuұt cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang miӅn Ĉông Nam bӝ.

Hѫn 55 năm trôi qua nhӳng âm vang ChiӃn thҳng La Ngà vүn còn ÿó. Tҥi

chiӃn trѭӡng xѭa, trên ngӑn ÿӗi Gió bên dòng sông La Ngà, Tѭӧng ÿài ChiӃn

thҳng La Ngà nhѭ mӝt biӇu tѭӧng tình cҧm thiêng liêng cӫa hұu thӃ khҳc ghi

3.10 Page 30

▲back to top

công cao to lӟn cӫa cha ông ÿã tҥo nên mӝt chiӃn công bҩt tӱ, mӝt dҩu son chói

lӑi trong lӏch sӱ ÿҩu tranh cӫa dân tӝc.

Cөm di tích chiӃn thҳng La Ngà ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích lӏch

sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 235/VH - QĈ, ngày 12 - 12 - 1986.

NguyӉn Hӗng Ân

NHÀ LAO TÂN HIӊP

Nhà lao Tân HiӋp (Trung tâm Huҩn chính Biên Hoà) xѭa kia thuӝc thôn

Tân Phong, tәng Phѭӟc Vinh, huyӋn Phѭӟc Chánh, phӫ Phѭӟc Long, trҩn Biên

Hoà, nay tӑa lҥc trên Quӕc lӝ l, phѭӡng Tân TiӃn (TP.Biên Hoà), cách trung tâm

thành phӕ Biên Hoà khoҧng 1 km vӅ hѭӟng tây.

Nhà lao Tân HiӋp vӕn là bãi tha ma cӫa nhӳng ngѭӡi bҥc sӕ, xung quanh

bãi tha ma là rӯng cao su cӫa các nhà tѭ bҧn Võ Hà Thanh, Võ Hà Trӏ...

Khi phát xít Nhұt ÿҧo chính thӵc dân Pháp ÿӇ ÿӝc chiӃm Ĉông Dѭѫng ÿã

xây dӵng trên bãi tha ma này mӝt chiӃc ÿӗn nhӓ ÿӇ bҧo vӋ chiӃc cҫu bҳc qua

rҥch Ĉӗng Tràm và ÿoҥn Quӕc lӝ l ngang qua thӏ xã Biên Hoà. Khi thӵc dân

Pháp tái chiӃm nѭӟc ta, chúng mӣ rӝng và xây dӵng lai ÿӗn Tân HiӋp thành trҥi

tù binh chiӃn tranh (Campdesprisom niers Guèrre).

Sau HiӋp ÿӏnh Geneve, ÿӃ quӕc Mӻ trӵc tiӃp nhҧy vào xâm lѭӧc nѭӟc ta,

mӝt công cө không thӇ thiӃu ÿӕi vӟi bӝ máy phát xít cӫa Mӻ-DiӋm là hӋ thӕng

nhà tù, trҥi giam. Vì vұy, giӳa năm l955, trҥi tù binh chiӃn tranh Tân HiӋp ÿѭӧc

Mӻ - ngөy cҧi tҥo mӣ rӝng thành mӝt trong nhà tù lӟn nhҩt ӣ miӅn Nam ViӋt

Nam8 có tên gӑi mӏ dân là: “Trung tâm Huҩn chính Biên Hoà”, nhân dân quen

gӑi là Nhà lao Tân HiӋp, nѫi giam giӳ nhӳng chiӃn sƭ cách mҥng, ÿӗng bào yêu

nѭӟc và nhӳng ngѭӡi thuӝc các phe phái chӕng chӃ ÿӝ DiӋm.

Nhà lao Tân HiӋp tӑa lҥc trên khu ÿҩt trǊng pha cát có tәng diӋn tích

36.000m2 (200 m x 180 m). Ĉây là mӝt vӏ trí quân sӵ quan trӑng nҵm án ngӳ

phía ÿông - bҳc thӏ xã Biên Hoà. Phía bҳc giáp Quӕc lӝ I, Dѭӥng trí viӋn Biên

Hoà, cách sân bay chiӃn lѭӧc Biên Hoà và Ty Công an Biên Hoà (ngөy) khoҧng

1km. Phía nam giáp ÿѭӡng xe lӱa Bҳc - Nam, cách sông Ĉӗng Nai khoҧng 2km.

Phía ÿông cách xa lӝ Biên Hoà và Tәng kho Long Bình khoҧng 6km. Phía tây

giáp Suӕi Máu, xung quanh có thѭa thӟt nhà dân di cѭ năm 1954.

Do có vӏ trí biӋt lұp, lai thuұn tiӋn giao thông nên Mӻ - DiӋm ÿã xây dӵng

khu ÿҩt này thành nhà tù ÿӇ giam giӳ tù chính trӏ. Nhà lao Tân HiӋp có nhӳng

mһt thuұn lӧi:

Thӭ nhҩt: tù nhân bӏ cách biӋt vӟi bên ngoài.

Thӭ hai: thuұn tiӋn cho viӋc nhұn tù tӯ các nhà lao Gia Ĉӏnh, Catina và

các nѫi khác chuyӇn ÿӃn, dӉ dàng chuyӇn tù ÿi Côn Ĉҧo, Phú Quӕc...

Nhà lao Tân HiӋp (trѭӟc cuӝc vѭӧt ngөc cӫa chính trӏ phҥm ngày 2 - 12 -

1956), ÿѭӧc bao bӑc bӣi hai lӟp dây kӁm gai bùng nhùng và mӝt hӋ thӕng tháp

canh (lô cӕt) kiên cӕ. Các tháp canh sӕ 1, 3, 5, 7 ÿѭӧc trang bӏ súng trung liên,

8 Nhà tù: Công Ĉҧo, Phú Quӕc, Phú Lӧi, Thӫ Ĉӭc, Chí Hoà, Tân HiӋp.

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

mӝt loҥi vǊ khí hiӋn ÿҥi lúc bҩy giӡ. Nhà lao Tân HiӋp có 7 trҥi giam ÿѭӧc gӑi

theo chӳ cái A, B, C, E, D, G và trҥi giam phө nӳ (trҥi ngoҥi). Trong ÿó, trҥi E,

D, G và trҥi ngoҥi là nѫi giam giӳ các chiӃn sƭ cách mҥng, ÿҧng viên Cӝng sҧn

trung kiên và ÿӗng bào yêu nѭӟc. Các trҥi này, bӑn ÿӏch xӃp loҥi là “nhӳng trҥi

cӭng ÿҫu”, do ÿó sӵ quҧn lý và ÿӕi xӱ chһt chӁ, hà khҳc hѫn các trҥi khác.

Ngoài ra, Nhà 1ao Tân HiӋp còn có ÿӗn canh, kho ÿӇ vǊ khí, văn phòng làm

viӋc, nhà ӣ cӫa giám ÿӕc, chánh giám thӏ, bӋnh xá và nhà bӃp...

Trong chӃ ÿӝ ngөc tù cӫa Mӻ - ngөy, ngoài các cӵc hình tra tҩn dã man,

tàn bҥo nhҵm làm lung lay ý chí ngѭӡi Cӝng sҧn, chúng còn áp dөng chӫ thuyӃt

ÿánh vào tâm lý và tình cҧm cӫa nhӳng ngѭӡi ÿang bӏ chúng giam cҫm. Trѭӟc

tình hình trên, sӕ cán bӝ, ÿҧng viên trong nhà tù thҩy cҫn phҧi có mӝt tә chӭc

Ĉҧng ÿӇ lãnh ÿҥo và thӕng nhҩt chӫ trѭѫng, hành ÿӝng, ÿӗng thӡi tìm thӡi cѫ

thuұn lӧi phá ngөc trӣ vӅ vӟi Ĉҧng, vӟi nhân dân tiӃp tөc chiӃn ÿҩu. Chính vì lӁ

ÿó, Ĉҧng uӹ Nhà lao Tân HiӋp ÿѭӧc bí mұt thành lұp do ÿӗng chí NguyӉn Duy

Ĉán (tӭc ÿӗng chí NguyӉn Trӑng Tâm) phө trách, sӕ ÿҧng viên có khoҧng 200

ngѭӡi sinh hoҥt trӵc tiӃp trong các chi bӝ cӫa tӯng trҥi giam.

NhiӋm vө cӫa Ĉҧng uӹ nhà tù là lãnh ÿҥo các cán bӝ ÿҧng viên ÿҩu tranh

vӟi kҿ thù, chӕng dө dӛ mua chuӝc, chӕng “chào cӡ quӕc gia”, chӕng “hӑc tӕ

cӝng”, tә chӭc các lӟp hӑc văn hoá và các buәi biӇu diӉn văn nghӋ ÿӇ nâng cao

nhұn thӭc, trình ÿӝ, lòng yêu nѭӟc. Bҵng nhiӅu hình thӭc và biӋn pháp ÿҩu

tranh, Ĉҧng uӹ nhà tù ÿã biӃn nhà tù cӫa ÿӃ quӕc thành trѭӡng hӑc rèn luyӋn,

thӱ thách bҧn lƭnh cӫa ngѭӡi chiӃn sƭ Cӝng sҧn và ÿһc biӋt, Ĉҧng uӹ nhà tù ÿã bí

mұt hӑp ÿӅ ra chӫ trѭѫng phá khám ÿӇ chính trӏ phҥm sӟm trӣ vӅ tiӃp tөc chiӃn

ÿҩu.

Sau mӝt thӡi gian ÿiӅu nghiên kӻ qui luұt hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch trong nhà tù

và chuҭn bӏ chu ÿáo vӅ mӑi mһt, bҵng con ÿѭӡng liên lҥc công khai dѭӟi hình

thӭc thăm nuôi vӟi má Tҥ Thӏ Lӝc (tӭc bà Tѭ Cѭѫng) ӣ hҿm Cây Me, (nay

thuӝc phѭӡng QuyӃt Thҳng, thành phӕ Biên Hoà), Ĉҧng uӹ nhà tù ÿã báo cáo và

xin ý kiӃn vӟi Liên TӍnh uӹ miӅn Ĉông và Ban Binh vұn Xӭ uӹ Nam bӝ vӅ chӫ

trѭѫng phá khám và ÿѭӧc thông qua. Tuy chѭa bҳt liên lҥc ÿѭӧc vӟi TӍnh uӹ

Biên Hoà, nhѭng Ĉҧng uӹ nhà tù Tân HiӋp vүn quyӃt tâm thӵc hiӋn theo kӃ

hoҥch.

ĈӇ chuҭn bӏ cho cuӝc vѭӧt ngөc, Ĉҧng uӹ nhà tù ÿã bí mұt chӍ ÿҥo cho

các chi bӝ theo dõi mӑi hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch trong trҥi giam, ÿӗng thӡi tuyӇn chӑn

mӝt sӕ ÿӗng chí là ÿҧng viên ѭu tú, khӓe mҥnh ÿã tӯng là bӝ ÿӝi, du kích có

kinh nghiӋm trong chiӃn ÿҩu thành lұp ÿӝi xung kích khoҧng 60 ngѭӡi làm nòng

cӕt cho cuӝc nәi dұy và thành lұp tә giao liên dүn ÿѭӡng gӗm nhӳng ÿӗng chí là

ngѭӡi ÿӏa phѭѫng thông thҥo ÿѭӡng sá vӅ các chiӃn khu. Mӑi công viӋc chuҭn

bӏ cho cuӝc vѭӧt ngөc ÿӃn ÿҫu tháng 11 năm 1956 cѫ bҧn ÿã hoàn thành. Ĉҧng

uӹ nhà tù cӱ ra 300 ÿҧng viên, chiӃn sƭ Cӝng sҧn ѭu tú, có ÿҫy ÿӫ sӭc khӓe nhұn

nhiӋm vө bѭӟc vào cuӝc chiӃn ÿҩu mӟi.

Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Liên TӍnh uӹ miӅn Ĉông, buәi chiӅu chӫ nhұt ngày

2 - 12 - 1956, ngày lӏch sӱ không bao giӡ quên ÿӕi vӟi các cán bӝ, ÿҧng viên và

nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc bӏ ÿӏch giam cҫm tҥi Nhà lao Tân HiӋp.

Giӡ hành ÿӝng ÿã ÿӃn, kӃ hoҥch nәi dұy phá khám sӁ bҳt ÿҫu vào chiӅu

ngày thӭ bҧy ( l - 12 - 1956), lҩy hiӋu lӋnh sau hӗi kҿng báo cho tù nhân vào

4.2 Page 32

▲back to top

trҥi. Nhѭng buәi chiӅu ngày hôm ÿó, ta phát hiӋn thҩy có xe chӣ bӑn chӍ huy ÿһc

cҧnh miӅn Ĉông (P.S.E) và nhiӅu lính bҧo an tăng cѭӡng cho nhà tù. Ĉҧng uӹ

nhà tù liӅn bí mұt chӍ ÿҥo cho các chi uӹ theo dõi sát mӑi hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch ӣ

trҥi giam, ÿӗng thӡi thay ÿәi giӡ vѭӧt ngөc vào 17 giӡ 45 phút chiӅu hôm sau

(tӭc chӫ nhұt, ngày 2 -12 -1956).

ChiӅu chӫ nhұt 2 - 12 - 1956, tҥi Nhà lao Tân HiӋp, mӑi sinh hoҥt vүn

diӉn ra bình thѭӡng nhѭ mӑi ngày. Sau bӳa cѫm chiӅu, ÿúng 17 giӡ 30 phút, Ĉài

phát thanh Sài Gòn phát chѭѫng trình cә nhҥc, mӑi ngѭӡi tұp trung trѭӟc cӱa

trҥi vӯa nghe nhҥc vӯa ÿӧi giӡ vào trҥi. Riêng các ÿӗng chí ÿѭӧc phân công làm

nhiӋm vө xung kích thì vүn còn lҧng vҧng ӣ quanh sân, gҫn cӝt cӡ và bót gác,

vӯa theo dõi tình hình ÿӏch, vӯa chӡ giӡ hành ÿӝng. TiӃng cѭӡi nói râm ran nhѭ

mӑi ngày, nhѭng tiӅm ҭn bên trong mӛi ngѭӡi là nӛi niӅm băn khoăn giөc giã

trѭӟc giӡ hành ÿӝng. Tӵ nәi dұy, phá khám cѭӟp súng ÿӏch, trӣ vӅ vӟi Ĉҧng,

vӟi nhân dân sӁ là mӝt cuӝc chiӃn ÿҩu vô cùng cam go, gian khә và ác liӋt, có

thӇ không tránh khӓi sӵ hy sinh, mҩt mát. Nhѭng mӑi ngѭӡi ÿӅu khҷng ÿӏnh

quyӃt tâm chiӃn ÿҩu vì lý tѭӣng giҧi phóng quê hѭѫng ÿҩt nѭӟc, giҧi phóng

ÿӗng bào ra khӓi bàn tay ÿӝc ác cӫa Mӻ - ngөy.

17 giӡ 40 phút, tҩt cҧ các ÿӗng chí trong lӵc lѭӧng xung kích ÿӅu ÿã áp

sát mөc tiêu ÿѭӧc phân công. Mӑi hoҥt ÿӝng cӫa lӵc lѭӧng chӫ công ÿӃn giӡ

phút này vүn hoàn toàn giӳ bí mұt.

Ĉúng 17 giӡ 45 phút, khi tên lính trӵc ÿánh hӗi kҿng báo cho tù nhân vào

trҥi thì tiӃng hô xung phong vang dӝi khҳp trҥi giam. Ĉӝi xung kích chia làm 4

mǊi ÿӗng loҥt ÿánh vào các mөc tiêu ÿã ÿӏnh trѭӟc.

MǊi thͱ nh̭t: do ÿӗng chí Tҥ Quang Huy chӍ huy tӯ trѭӟc văn phòng làm

viӋc cӫa ban giám ÿӕc nhà tù ÿánh thҷng vào kho súng (mөc tiêu sӕ 1), mӣ

ÿѭӡng cҳt ngang qua Quӕc lӝ I.

MǊi thͱ hai: do ÿӗng chí Mìn và ÿӗng chí Lem chӍ huy cǊng tӯ trѭӟc văn

phòng ban giám ÿӕc ÿӗng loҥt ÿánh vào kho súng, cѭӟp súng cӫa ÿӏch trao cho

các chiӃn sƭ xung kích khác và cùng chҥy vӅ phía sau trҥi giam khӕng chӃ ÿӏch ӣ

các lô cӕt sӕ 2 bis, sӕ 3, sӕ 4 và sӕ 5, ÿӇ anh em tӯ các trҥi giam chҥy ra cәng an

toàn.

MǊi thͱ ba: do ÿӗng chí NguyӉn Văn LǊy (tӭc ÿӗng chí Hai Thông) và

ÿӗng chí Phan Văn Rô chӍ huy tӯ trҥi E ÿӗng loҥt ÿánh vào kho súng và văn

phòng làm viӋc cӫa ban giám ÿӕc trҥi giam.

MǊi thͱ t˱: do ÿӗng chí Phҥm Văn Còn và ÿӗng chí Sӓi chӍ huy, chia làm

2 mǊi tӯ trѭӟc cӝt cӡ ÿánh vào nhà tên giám ÿӕc NguyӉn Văn Tính và chánh

giám thӏ NguyӉn Văn HuӅ. Cùng lúc, ÿӗng chí Hӗ Phѭӟc Nhѫn (tӭc Hӗ Thҧo)

và ÿӗng chí Tám Thҥnh ÿã dùng xҿng chһt ÿӭt mӑi ÿѭӡng dây ÿiӋn thoҥi trong

nhà tù không cho chúng liên lҥc vӟi bên ngoài xin chi viӋn. Ĉӗng thӡi ÿӗng chí

Trҫn Văn Lӵc (Năm Lӵc), có nhiӋm vө chҥy nhanh ÿӃn cәng, mӣ cӱa trҥi giam.

Ĉӗng chí Năm Lӵc lҩy hӃt sӭc mӣ ÿѭӧc cánh cәng bên trái thì ÿoàn ngѭӡi tӯ

các trҥi chҥy ào ra cәng ÿông nhѭ nѭӟc vӥ bӡ. Do ÿӏch thiӃt kӃ, cәng muӕn mӣ

ra thì phҧi kéo cánh vào trong, nhѭng khi mӑi ngѭӡi chҥy ra thì lҥi lҩy hӃt sӭc

ÿҭy cánh cәng ra ngoài, nên cánh cәng thӭ hai không sao mӣ ÿѭӧc. Mӑi ngѭӡi

phҧi công kênh nhau trèo qua cәng, qua hàng rào kӁm gai và gҥch ÿá. Sӕ ngѭӡi

tràn ra cәng nhѭ triӅu dâng, thác ÿә, nên cánh cәng bên phҧi bҵng sҳt chҳc là

4.3 Page 33

▲back to top

vұy, chӍ vài phút sau ÿã phҧi ÿә dҥt xuӕng mӝt bên. Cҧ mӝt không gian sôi sөc

trong tiӃng hô xung phong vang dӝi, tiӃng gӑi nhau, tiӃng bѭӟc chân chҥy rҫm

rұp cӫa hàng trăm ngѭӡi. Ĉoàn ngѭӡi chҥy qua Quӕc lӝ l, tiӃn vӅ sân vұn ÿӝng,

Dѭӥng trí viӋn, vѭӧt rҥch Ĉӗng Tràm tӓa vӅ các hѭӟng.

Trong 15 phút ÿҫu, lӵc lѭӧng xung kích cӫa ta hoàn toàn làm chӫ tình

hình. Bӑn ÿӏch trong nhà tù bӏ tҩn công bҩt ngӡ, vô cùng hoҧng hӕt, lo bҧo tӗn

tính mҥng nên chѭa có hành ÿӝng nào chӕng trҧ.

Theo chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng uӹ nhà tù, ta không giӃt mӝt tên lính nào cӫa

ÿӏch nhҵm hҥn chӃ sӵ trҧ thù cӫa chúng ÿӕi vӟi ngѭӡi còn ӣ lҥi. Phҧi hѫn 15

phút sau, bӑn ÿӏch ӣ nhà tù mӟi hoàn hӗn vӝi vã nә súng truy ÿuәi.

Ĉӏch ӣ hai lô cӕt sӕ l và sӕ 7 ÿã dùng trung liên bҳn xӕi xҧ ra hѭӟng cәng

trҥi và ngoài sân banh, hѭӟng các chính trӏ phҥm ÿang chҥy. Dѭӟi làn ÿҥn dày

ÿһc cӫa kҿ thù, sӕ anh em ra sau trúng ÿҥn bӏ thѭѫng và hy sinh gҫn 30 ngѭӡi,

nҵm rҧi rác trѭӟc cәng trҥi, bên sân banh và ven bӡ suӕi. Ĉӗng chí Phan Văn Rô

vӯa là ngѭӡi chӍ huy tài tình vӯa là mӝt chiӃn sƭ xung kích dǊng cҧm, ÿӗng chí

ÿã chiӃn ÿҩu ÿӃn hѫi thӣ sau cùng. Trѭӟc lúc hy sinh, ÿӗng chí ÿã cӕ sӭc gѭӧng

dұy nói vӟi ÿӗng ÿӝi cӫa mình: “Nhӡ các ÿӗng chí nhҳn lҥi vӟi Ĉҧng, vӟi nhân

dân, tôi ÿã hoàn thành nhiӋm vө”. Nhà thѫ, nhà báo, ngѭӡi ÿҧng viên Cӝng sҧn

trung kiên Dѭѫng Tӱ Giang cǊng bӏ thѭѫng nһng, ÿӗng chí cӕ lӃt ÿѭӧc ÿӃn bên

bӡ suӕi thì hy sinh, trên tay vүn còn ôm chһt cây ÿàn ghi ta - ngѭӡi bҥn và là vǊ

khí chiӃn ÿҩu cӫa ÿӗng chí trong suӕt nhӳng năm tháng bӏ giam cҫm trong ngөc

tù ÿӃ quӕc.

Cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp cӫa chính trӏ phҥm diӉn ra trong vòng

40 phút. ĈӃn 18 giӡ 30 phút cùng ngày, sӕ tù nhân còn lҥi bӏ giam vào trҥi và bӏ

canh giӳ nghiêm ngһt.

Cuӝc nәi dұy phá khám Tân HiӋp ngày 2 - 12 - 1956 ÿã giҧi thoát ÿѭӧc

462 cán bӝ, ÿҧng viên vӅ vӟi cách mҥng, thu ÿѭӧc hѫn 40 khҭu súng các loҥi là

nguӗn nhân lӵc và vұt lӵc quí báu bә sung cho phong trào Ĉӗng khӣi sau này.

Di tích Nhà lao Tân HiӋp ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin xӃp hҥng di

tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 2754/QĈ - BT, ngày 15 - 10 - 1994.

Lѭѫng Thuý Nga

NHÀ XANH

Tӯ Quҧng trѭӡng tӍnh, theo Quӕc lӝ 15 khoҧng 1km ÿӃn ngã ba Máy cѭa

(tên ngѭӡi dân gӑi con ÿѭӡng dүn vào Nhà máy Gӛ Tân Mai), rӁ vào khoҧng

500m ta ÿӃn ÿѭӧc di tích Nhà Xanh. Trѭӟc ÿây di tích nҵm trong phҥm vi cӫa

Nhà máy Gӛ Tân Mai (nay là Trѭӡng Công nhân kӻ thuұt Ĉӗng Nai, thuӝc

phѭӡng Tân Mai, thành phӕ Biên Hoà).

Nhà Xanh là mӝt biӋt thӵ Pháp xây dӵng làm văn phòng cӫa Công ty Kӻ

nghӋ và Lâm nghiӋp Biên Hoà (gӑi tҳt là BIF: Biên Hoa Industrielle et

Forestiere). Ĉây là mӝt cѫ sӣ công nghiӋp ÿҫu tiên ӣ tӍnh Biên Hoà. Trên cѫ sӣ

trҥi cѭa cӫa Blondeÿ (Blông-den), năm l907, Nhà máy BIF ÿѭӧc thành lұp. BiӋt

thӵ Nhà Xanh cǊng ÿѭӧc xây dӵng trong thӡi gian này và ÿѭӧc dùng làm văn

4.4 Page 34

▲back to top

phòng nhà máy trong khoҧng tӯ năm 1912 ÿӃn 1945. Ĉây là mӝt kiӃn trúc kiӇu

Pháp có hai tҫng. Tҫng trӋt chia làm 3 phòng, tӯ cӱa vào có hai phòng bên trái,

giӳa là phòng ăn và phòng khách. Bên phҧi có cҫu thang gӛ dүn lên lҫu. Phía

trên ÿѭӧc bӕ trí ba phòng nhѭ tҫng trӋt. Toàn bӝ khung kiӃn trúc ÿѭӧc xây dӵng

bҵng vұt liӋu kiên cӕ. Mái lӧp ngói móc vҧy cá. Màu sѫn tѭӡng toàn màu xanh

nên ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng ÿһt tên là Nhà Xanh.

Trong giai ÿoҥn 1945 - 1954, Nhà Xanh ÿѭӧc quân Pháp sӱ dөng làm sӣ

chӍ huy tiӇu khu Biên Hoà. Năm 1958, Trҫn LӋ Xuân - vӧ cӫa cӕ vҩn chính

quyӅn Sài Gòn Ngô Ĉình Nhu mua lҥi toàn bӝ nhà máy cѭa cӫa tѭ bҧn Pháp lұp

nên “công quҧn Nhà máy Cѭa Tân Mai”. Chính quyӅn DiӋm thӡi bҩy giӡ sӱ

dөng biӋt thӵ Nhà Xanh làm cѭ xá cho ÿoàn cӕ vҩn quân sӵ Mӻ (MAAG :

Mission Army American Group) tҥi Biên Hoà.

Chính quyӅn Sài Gòn chӑn Nhà Xanh làm trө sӣ cho phái ÿoàn cӕ vҩn

quân sӵ Mӻ tҥi Biên Hoà vì chúng cho rҵng ÿây là ÿӏa ÿiӇm ÿѭӧc bҧo vӋ cҭn

thұn.

Khu vӵc Nhà Xanh lөc bҩy giӡ rӝng hѫn l ha, ÿѭӧc rào chҳn bҧo vӋ bӣi

nhiӅu lӟp dây kӁm gai, nҵm trong thӃ bҧo vӋ nghiêm ngһt, ÿѭӧc ÿӏch ÿánh giá là

ÿӏa ÿiӇm an toàn lý tѭӣng. Phía ÿông, cách 5 km là trҥi lính Trҫn Quӕc Toàn vӟi

quân sӕ tӯ tiӇu ÿoàn trӣ lên; phía bҳc và tây bҳc, cách l km là Bӝ Tѭ lӋnh Sѭ

ÿoàn 7 (sau trӣ thành Bӝ Tѭ lӋnh Quân ÿoàn 3) và sân bay quân sӵ Biên Hoà,

phía tây cách hѫn 1 km là Ty cҧnh sát, tòa Hành chánh tӍnh, bót cҫu Rҥch Cát...

phía nam là xóm Gò Me và sông Ĉӗng Nai. Khu Nhà Xanh có hai cәng sҳt lӟn,

lính bҧo an thay nhau canh gác ngày ÿêm. Bên phҧi cәng, ÿӏch bӕ trí kho súng.

KӃ cұn nhӳng lӟp hàng rào bҧo vӋ phía tây là trҥi gia binh cӫa ÿѫn vӏ lính bҧo

vӋ.

Tháng 7 - 1956, Mӻ - DiӋm khӫng bӕ phong trào cách mҥng miӅn Nam

rҩt ác liӋt. Ĉһc biӋt, tháng 5 - 1959, DiӋm ban hành luұt 10/59, ÿһt Cӝng sҧn ra

ngoài vòng pháp luұt, khӫng bӕ trҳng phong trào cách mҥng. Cҧ miӅn Nam rên

xiӃt dѭӟi ách kӅm kҽp cӫa Mӻ - DiӋm. ĈӃ quӕc Mӻ ÿã lӝ rõ bҧn chҩt xâm lѭӧc

ӣ miӅn Nam, chúng tăng cѭӡng viӋn trӧ kinh tӃ, quân sӵ và ÿѭa cӕ vҩn quân sӵ

ÿӃn làm nhiӋm vө huҩn luyӋn quân ngөy.

Trѭӟc tình hình ÿó, Liên TӍnh uӹ miӅn Ĉông quyӃt ÿӏnh tә chӭc mӝt trұn

tұp kích vào bӑn cӕ vҩn Mӻ - kҿ ÿang trӵc tiӃp ÿiӅu hành cuӝc chiӃn tranh xâm

lѭӧc ӣ miӅn Nam ViӋt Nam.

Qua gӧi ý cӫa Thӏ uӹ Biên Hoà, mөc tiêu ÿѭӧc chӑn ÿӇ tҩn công ÿӏch là

Nhà Xanh, cѭ xá ÿoàn cӕ vҩn quân sӵ Mӻ (MAAG) tҥi Biên Hoà.

Công tác ÿiӅu nghiên mөc tiêu, chuҭn bӏ mӑi mһt cho trұn ÿánh ÿѭӧc tiӃn

hành chu ÿáo. Thӵc hiӋn trұn ÿánh là phân ÿӝi ÿһc công gӗm 6 ÿӗng chí Hoa,

HuӅ, Phú, Bé, Sҳc, Hѭng do ÿӗng chí NguyӉn Văn Hoa (Năm Hoa) - Ĉҥi ÿӝi

phó Ĉҥi ÿӝi C250 chӍ huy. Ĉӏa ÿiӇm ém quân tҥi Gò Me, cách khu cѭ xá hѫn

200 mét. Ngày tiӃn công ÿѭӧc chӑn là 7 - 7 - 1959 - ngày chính quyӅn DiӋm tә

chӭc 1Ӊ kӹ niӋm 5 năm chҩp chính.

19 giӡ ngày 7 - 7, phân ÿӝi ÿһc công hóa trang lính ÿi tuҫn tӯ Gò Me tiӃn

vӅ khu cѭ xá. Sau khi diӋt tên gác cәng, phân ÿӝi chia làm ba mǊi (mӛi mǊi 2

ÿӗng chí). MǊi thӭ nhҩt ém quân sau cánh cӱa sә tҫng trӋt chƭa súng bҳn vào.

MǊi thӭ hai núp sau cӱa sә chân cҫu thang dùng súng máy tҩn công. MǊi thӭ ba

4.5 Page 35

▲back to top

gӗm ÿӗng chí HuӅ và Sҳc dùng mìn ÿiӋn ÿѭa vào bên trong phòng giӳa lúc ÿӏch

ÿang xem phim. Sáu cӕ vҩn Mӻ ÿang say sѭa theo dõi bӝ phim Cái áo rách do

diӉn viên Kanne Grain ÿóng. Cuӕn phim thӭ nhҩt vӯa hӃt, ÿèn bұt sáng, ÿӗng

chí HuӅ và Sҳc chѭa kӏp ÿһt mìn thì tên bӗi bӃp xuҩt hiӋn. Ĉӗng chí Hoa cho

lӋnh nә súng quyӃt liӋt vào bӑn cӕ vҩn. Ĉӗng chí HuӅ chҩp nhұn hy sinh, ôm

quҧ mìn lao vào trong, hô to “chҩm ÿiӋn” ÿӇ ÿӗng chí Sҳc kích ÿiӋn cho nә.

Trong lúc ÿó, ÿӝi biӋt ÿӝng thӏ xã Biên Hoà kӏp thӡi phӕi hӧp khӕng chӃ kho

súng và trҥi gia binh.

Năm ÿӗng chí trong phân ÿӝi, sau trұn ÿánh chӟp nhoáng chѭa tӟi l5 phút,

ÿã rút qua khu vӵc sân banh vӅ căn cӭ an toàn. KӃt quҧ trұn ÿánh táo bҥo này,

lӵc lѭӧng vǊ trang cách mҥng diӋt hai cӕ vҩn Mӻ là thiӃu tá Bael Buis và trung

sƭ Chester Ovmand tҥi chӛ, bҳn bӏ thѭѫng ÿҥi úy Howard B.Boston.

Trұn ÿánh Nhà Xanh ÿã gây tiӃng vang trong và ngoài nѭӟc, báo chí Sài

Gòn, báo chí phѭѫng Tây ÿѭa tin hàng tháng trӡi. Chính quyӅn Mӻ - DiӋm tung

lӵc lѭӧng cҧnh sát, mұt vө truy tìm nhѭng vүn không ÿiӅu tra ÿѭӧc gì Cӕ vҩn

Mӻ Buis và Ovmand là hai ngѭӡi lính Mӻ “ÿҫu tiên chӃt trong kӹ nguyên ViӋt

Nam”9.

Di tích Nhà Xanh là nѫi ghi dҩu ҩn ÿұm nét sӵ can thiӋp cӫa ÿӃ quӕc Mӻ

vào miӅn Nam ViӋt Nam, ÿӗng thӡi, ÿây còn là di tích thӇ hiӋn tinh thҫn, ý chí

cách mҥng táo bҥo, quҧ cҧm cӫa quân dân Biên Hoà - Ĉӗng Nai trong công cuӝc

kháng chiӃn chӕng kҿ thù xâm lѭӧc. Ngѭӡi chiӃn sƭ NguyӉn Văn HuӅ hy sinh

anh dǊng trong trұn ÿánh ÿã ÿѭӧc Nhà nѭӟc truy tһng danh hiӋu Anh hùng Lӵc

lѭӧng vǊ trang nhân dân.

Di tích Nhà Xanh ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc

gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 235/VH - QĈ, ngày 12 - 12 - 1986.

Thҥc sƭ Trҫn Quang Toҥi - Phan Ĉình DǊng

CӨM DI TÍCH CHIӂN THҲNG XUÂN LӜC

Cөm di tích ChiӃn thҳng Xuân Lӝc nҵm trên ÿӏa bàn thӏ xã Long Khánh,

tӍnh Ĉӗng Nai, cách thành phӕ Biên Hoà 50 km vӅ hѭӟng ÿông bҳc, cách thӏ xã

Bà Rӏa (tӍnh Bà Rӏa - VǊng Tàu) 50 km vӅ hѭӟng nam.

Ngày 24 - 4 - l957, chính quyӅn Sài Gòn ra Nghӏ ÿӏnh 131-BNV/HC/NĈ

thành lұp tӍnh Long Khánh gӗm quұn Xuân Lӝc có 1 tәng Bình Lâm Thѭӧng và

quұn Ĉӏnh Quán gӗm 2 tәng Bình Tuy và Tà Lài.

Ĉӕi vӟi cách mҥng, sau tháng 8 - 1945 và trong kháng chiӃn chӕng thӵc

dân Pháp, ÿӏa bàn Long Khánh thuӝc huyӋn Xuân Lӝc, tӍnh Biên Hoà. Trong

kháng chiӃn chӕng Mӻ (1954-1975) Long Khánh thuӝc huyӋn Xuân Lӝc, tӍnh

Long Khánh (1954- 1966); thuӝc huyӋn Xuân Lӝc, tӍnh Bà Rӏa-Long Khánh

(1966-1974 và 1973-1975); thuӝc huyӋn Xuân Lӝc, Phân khu Bà Rӏa (1971-

1973).

Sau ngày miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng, Long Khánh là ÿӏa bàn thuӝc

huyӋn Xuân Lӝc, tӍnh Ĉӗng Nai. Năm 1991, huyӋn Long Khánh ÿѭӧc thành lұp.

9 Tӯ dùng cӫa nhà báo Staley Karnod ÿăng trên tҥp chí Tribune Internationale Hevald ngày l l - 7 - 1983.

4.6 Page 36

▲back to top

Tháng 10 năm 2003, huyӋn Long Khánh ÿѭӧc tách thành thӏ xã Long Khánh và

huyӋn Cҭm Mӻ.

Long Khánh có vӏ trí khá quan trӑng cҧ vӅ quân sӵ, chính trӏ và kinh tӃ.

Có ÿѭӡng Quӕc lӝ 1 ÿi qua trung tâm huyӋn, ÿây là con ÿѭӡng huyӃt mҥch nӕi

liӅn tӯ Nam ra Bҳc. Có Quӕc lӝ 20 nӕi Quӕc lӝ l tҥi ngã ba Dҫu Giây ÿi lên Tây

Nguyên. Có liên tӍnh lӝ sӕ 2 tӯ ngã ba Tân Phong - Long Khánh nӕi liӅn vӟi thӏ

xã Bà Rӏa ÿi thành phӕ VǊng Tàu. TuyӃn xe lӱa xuyên ViӋt Bҳc - Nam cǊng ÿi

qua trung tâm huyӋn Long Khánh.

Chính vì thӃ mà trong 2 cuӝc kháng chiӃn, ÿһc biӋt trong kháng chiӃn

chӕng Mӻ, ngөy quyӅn Sài Gòn ÿã lұp tӍnh Long Khánh và chӑn thӏ xã Long

Khánh làm tӍnh lӷ, ra sӭc mӣ rӝng và xây dӵng thӏ xã Long Khánh thành trung

tâm quân sӵ, nѫi ÿóng quân cӫa nhiӅu căn cӭ quân sӵ và cѫ quan ÿҫu não cӫa

Mӻ - ngөy. Vào cuӕi cuӝc chiӃn tranh giҧi phóng dân tӝc, thӏ xã Long Khánh trӣ

thành chiӃn trѭӡng vô cùng ác liӋt. Ĉӏch xây dӵng tuyӃn phòng thӫ vӳng chҳc

vӟi lӵc lѭѫng mҥnh nhҩt cӫa Quân ÿoàn 3 nhҵm bӏt kín cӱa ngõ vào sát Sài Gòn.

Ta tұp trung Quân ÿoàn 4 cùng các lӵc lѭӧng ÿӏa phѭѫng mӣ ChiӃn dӏch Xuân

Lӝc, quyӃt phá vӥ tuyӃn phòng thӫ cuӕi cùng cӫa ÿӏch, mӣ cӱa ngõ cho ÿҥi quân

tiӃn vào giҧi phóng Sài Gòn, hoàn thành sӵ nghiӋp ÿҩu tranh giҧi phóng dân tӝc

- Giҧi phóng hoàn toàn miӅn Nam, thӕng nhҩt Tә quӕc.

Tòa hành chánh tӍnh Long Khánh, cѫ quan chӍ huy phòng thӫ cӫa ÿӏch bӏ

Quân giҧi phóng ÿánh chiӃm sau 12 ngày ÿêm diӉn ra ChiӃn dӏch Xuân Lӝc, nay

vүn còn ÿѭӧc bҧo tӗn nguyên vҽn, tҥi vӏ trí trung tâm thӏ xã vӟi diӋn tích toàn

khu là 9.000m2 (100m x 90m). Tòa nhà ÿѭӧc xây dӵng theo lӕi kiӃn trúc Pháp

gӗm 1 trӋt, 1 lҫu, diӋn tích mһt bҵng tòa nhà là 202,50m2 (không kӇ tiӅn sҧnh).

Mһt tiӅn nhà quay vӅ phía nam, ÿӕi diӋn vӟi sân bay Long Khánh, trang trí ÿá

rӱa. Khung nhà cao 8m, ÿúc bҵng bê tông cӝt thép. NӅn cao 0,50m lát gҥch

bông kích thѭӟc mӛi viên là 0,20m x 0,20m. Mái nhà ÿѭӧc cҩu tҥo thành 4 mái,

lӧp ngói vҭy cá (ngói móc).

Tҫng trӋt toà nhà ÿѭӧc bӕ trí làm 3 phòng, tính tӯ trái sang phҧi là:

- Phòng hành chánh: diӋn tích 66,6m2 (11,1m x 6m).

- Phòng phó tӍnh trѭӣng: diӋn tích 27m2 (6m x 4,5m).

- Phòng trung gian ngân khӕ: diӋn tích 27m2 (6m x 4,5m).

Nӕi tҫng trӋt vӟi lҫu 1 là hӋ thӕng cҫu thang bҵng bê tông cӝt thép ÿѭӧc

bӕ trí ӣ phía tây toà nhà. Lҫu 1 cӫa toà nhà cǊng ÿѭӧc bӕ trí gӗm 3 phòng, tính

tӯ trái sang phҧi là:

- Phòng làm viӋc cӫa tӍnh trѭӣng: diӋn tích 32,4m2 (7,2m x 4,5m).

- Phòng hành chánh văn phòng: diӋn tích 45m2 (7,5m x 6m).

- Phòng hӑp: diӋn tích 63m2 (10,5m x 6m).

TiӅn sҧnh lҫu l bӕ trí cӝt cӡ bҵng trө thép tròn ÿѭӡng kính 0,10m, cao 3m.

Tòa hành chánh tӍnh Long Khánh ÿѭӧc bao bӑc vòng tѭӡng rào bҵng

gҥch. Cәng ra vào làm bҵng sҳt có lính gác, xung quanh tѭӡng rào là các tua,

hҫm ngҫm có lӛ châu mai phòng thӫ.

Ngoài di tích Toà hành chánh Long Khánh, tҥi trung tâm thӏ xã, ngay

trѭӟc nhà hát, mӝt bia chiӃn thҳng ÿѭӧc xây dӵng ngay sau ngày giҧi phóng.

CǊng tҥi nѫi này, chiӃc xe tăng T59 ÿҫu tiên cӫa Quân giҧi phóng tiӃn vào giҧi

4.7 Page 37

▲back to top

phóng Xuân Lӝc - Long Khánh cǊng ÿѭӧc trѭng bày nhѭ mӝt Tѭӧng ÿài nhҵm

ghi dҩu chiӃn công hiӇn hách trong ChiӃn dӏch Xuân Lӝc.

Ĉһc biӋt, công viên Tѭӧng ÿài chiӃn thҳng Long Khánh ÿѭӧc khӣi công

xây dӵng nhân kӹ niӋm 25 năm ngày giҧi phóng Long Khánh (21 - 4 - 2000) và

ÿѭa vào sӱ dөng ngày 15 - 4 - 2001 tҥi vӏ trí khu tam giác giao tiӃp giӳa Quӕc lӝ

l và ÿѭӡng Hùng Vѭѫng thuӝc thӏ xã Long Khánh, vӟi diӋn tích 7.712m2 là mӝt

công trình văn hoá ghi dҩu chiӃn công và tri ân công lao cӫa bao chiӃn sƭ, ÿӗng

bào ÿã hy sinh xѭѫng máu cho quê hѭѫng Long Khánh anh hùng, góp phҫn giӳ

gìn và phát huy truyӅn thӕng cách mҥng, khҳc ghi trong tâm khҧm mӑi ngѭӡi

mӝt bài hӑc lӏch sӱ ÿӇ soi rӑi và luôn sӕng xӭng ÿáng vӟi truyӅn thӕng cách

mҥng hào hùng cӫa dân tӝc mà bao thӃ hӋ ông cha ÿã ÿày công vun ÿҳp.

ĈӇ cӭu nguy cho chӃ ÿӝ tay sai Sài Gòn, ngày 28 - 3 - 1975, Tәng thӕng

Mӻ Giêrôn Pho cӱ Weyand (Uâyen) - Tham mѭu trѭӣng lөc quân, và cӵu Tәng

tѭ lӋnh quân viӉn chinh Mӻ ӣ Ĉông Dѭѫng, cҫm ÿҫu mӝt phái ÿoàn quân sӵ cҩp

cao cӫa Mӻ cùng tѭӟng ngөy Cao Văn Viên ÿi thӏ sát chiӃn trѭӡng và quyӃt

ÿӏnh xây ÿӵng tuyӃn phòng thӫ theo hình vòng cung Phan Rang - Xuân Lӝc –

Tây Ninh, trong ÿó lҩy Xuân Lӝc làm tuyӃn phòng thӫ chính.

Tҥi Xuân Lӝc, ngoài lӵc lѭӧng tiӇu khu và Sѭ ÿoàn 18 ngөy, ÿӏch ÿã tұp

trung mӝt lӵc lѭӧng khá lӟn tӯ ÿҫu và trong quá trình diӉn ra chiӃn sӵ, nhӳng

lӵc lѭӧng ÿѭӧc xem là mҥnh nhҩt cӫa Vùng 3 chiӃn thuұt (Quân ÿoàn 3) và lӵc

lѭӧng tәng trù bӏ cӫa quân ÿӝi ngөy, gӗm cҧ bӝ binh, quân dù, thӫy quân lөc

chiӃn, lӵc lѭӧng biӋt ÿӝng, pháo binh, thiӃt giáp ÿѭӧc các sѭ ÿoàn không quân ӣ

Biên Hoà, Tân Sѫn Nhҩt và Cҫn Thѫ chi viӋn tӕi ÿa... ÿӇ giӳ cho ÿѭӧc Xuân

Lӝc và bҧo vӋ trӵc tiӃp cho sӣ chӍ huy Vùng 3 chiӃn thuұt và các cѫ quan ÿҫu

não ngөy quân ngөy quyӅn ӣ Sài Gòn. Ĉây ÿѭӧc xem là cөm phòng ngӵ mҥnh

nhҩt, “cánh cӱa thép” ÿӇ “thӱ nghiӋm khҧ năng chiӃn ÿҩu cӫa quân ngөy”.

VӅ phía cách mҥng, quyӃt tâm cӫa Bӝ Chính trӏ Trung ѭѫng Ĉҧng trong

phiên hӑp ngày 31 - 3 - 1975 chӍ rõ: “Tӯ giӡ phút này, trұn quyӃt chiӃn chiӃn

lѭӧc cuӕi cùng cӫa quân và dân ta ÿã bҳt ÿҫu... cҫn ÿӝng viên cao ÿӝ và nhanh

chóng lӵc lѭӧng cӫa cҧ nѭӟc, giҧi phóng Sài Gòn trong thӡi gian sӟm nhҩt, tӕt

nhҩt là trong tháng 4 không thӇ ÿӇ chұm”.

Quán triӋt tѭ tѭӣng chӍ ÿҥo “Thҫn tӕc, táo bҥo, bҩt ngӡ, chҳc thҳng” cӫa

Bӝ Chính trӏ và Quân ӫy Trung ѭѫng, Bӝ Tѭ lӋnh MiӅn ÿã quyӃt ÿӏnh mӣ ChiӃn

dӏch Xuân Lӝc. Tham gia Ĉҧng uӹ và Bӝ ChӍ huy ChiӃn dӏch Xuân Lӝc gӗm có

các ÿӗng chí trong Bӝ Tѭ lӋnh Quân ÿoàn 4, Tѭ lӋnh và Chính uӹ Quân khu 7.

Lӵc lѭӧng tham gia ChiӃn dӏch Xuân Lӝc gӗm có Quân ÿoàn 4 vӟi 3 sѭ

ÿoàn 341, 6, 7 và Trung ÿoàn ÿӝc lұp 95 cùng lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӏa phѭѫng

tӍnh Bà Rӏa-Long Khánh và sӵ phӕi hӧp cӫa phong trào chiӃn tranh nhân dân

trên các chiӃn trѭӡng Biên Hoà, Tân Phú và lân cұn. Ĉoàn pháo binh Biên Hoà

ÿһt pháo tҥi HiӃu Liêm ÿã khӕng chӃ sân bay Biên Hoà và Tәng kho Long Bình,

góp phҫn to lӟn vào ChiӃn thҳng Xuân Lӝc.

Ngày 3 - 4 - 1975, tҥi Sӣ chӍ huy ӣ ÿông cҫu La Ngà, Ĉҧng uӹ và Bӝ chӍ

huy ChiӃn dӏch ÿã bàn bҥc ÿѭa ra 2 phѭѫng án tiӃn công Xuân Lӝc và quyӃt

ÿӏnh chӑn phѭѫng án 1 là:

Tұp trung 2 sѭ ÿoàn (thiӃu) tiêu diӋt bӝ phұn Sѭ ÿoàn 18 ngөy, giҧi phóng

thӏ xã Long Khánh và chi khu Xuân Lӝc, ÿoҥn tӯ ngã ba Dҫu Giây ÿӃn núi Chӭa

4.8 Page 38

▲back to top

Chan; 1 sѭ ÿoàn (thiӃu) bao vây chia cҳt ÿӏch ӣ Gia KiӋm, Túc Trѭng tҥo ÿiӅu

kiӋn tiêu diӋt quân ӭng cӭu cӫa ÿӏch tӯ thӏ xã Long Khánh lên Gia KiӋm ÿӃn

Dҫu Giây, Quӕc lӝ 20. Ĉánh diӋt viӋn tӯ Biên Hoà, Trҧng Bom lên, không cho

ÿӏch chi viӋn bҵng bӝ binh, pháo binh, tҥo ÿiӅu kiӋn giҧi phóng thӏ xã Long

Khánh.

Quán triӋt tinh thҫn chӍ ÿҥo cӫa Khu ӫy và TӍnh uӹ, Thӏ uӹ Long Khánh

ÿã hҥ quyӃt tâm: dùng ba mǊi chính trӏ, binh vұn kӃt hӧp vӟi vǊ trang và cѫ sӣ

mұt bên trong ÿӇ bӭc hàng, bӭc rút các ÿӗn, bót ÿӏch ӣ các xã vùng ven, tҥo bàn

ÿҥp cho Quân ÿoàn 4 tiӃn công tiêu diӋt ÿӏch. ĈӃn cuӕi tháng 3 - 1975, vùng ven

cӫa thӏ xã Long Khánh ÿã lҫn lѭӧt ÿѭӧc giҧi phóng, nhҩt là các ҩp Bҧo Vinh A,

Bҧo Vinh B, Suӕi Chӗn, Bình Lӝc, trên hѭӟng bҳc thӏ xã ÿã nӕi thông vӟi vùng

giҧi phóng Ĉӏnh Quán tҥo ra mӝt bàn ÿҥp lý tѭӣng cho quân chӫ lӵc triӇn khai

tiӃn công vào thӏ xã. Mһt khác, nhân dân thӏ xã Long Khánh ÿã tích cӵc chuҭn bӏ

lѭѫng thӵc, thӵc phҭm cung cҩp cho ChiӃn dӏch: 7.500 tҩn gҥo, 17.000 ӕng

thuӕc cҫm máu, 43.000 lӑ thuӕc kháng sinh, 4.000 kg bӝt ngӑt, hàng chөc triӋu

ÿӗng và nhiӅu loҥi hàng hoá khác. Lӵc lѭӧng biӋt ÿӝng và trinh sát vǊ trang thӏ

xã Long Khánh ÿã ÿѭa lӵc lѭӧng trinh sát chӫ lӵc vào ÿiӅu nghiên, nҳm tình

hình và lên phѭѫng án tác chiӃn. Hàng ngàn lá cӡ mһt trұn ÿã ÿѭӧc Thӏ uӹ Long

Khánh chuyӇn vào cho các cѫ sӣ mұt bên trong. TruyӅn ÿѫn binh vұn ÿѭӧc rҧi

khҳp nѫi làm: cho tinh thҫn binh lính ngөy rӋu rã.

Ĉúng 5 giӡ 40 phút ngày 9 - 4 - 1975, ChiӃn dӏch Xuân Lӝc bҳt ÿҫu. Các

lӵc lѭӧng Quân Giҧi phóng ÿӗng loҥt tiӃn công thӏ xã Long Khánh và ÿҥt ÿѭӧc

nhiӅu thҳng lӧi.

Nhҵm giành lҥi nhӳng vӏ trí ÿã mҩt, ÿӏch ra sӭc phҧn kích. Bҧy ngày sau

khi ChiӃn dӏch Xuân Lӝc bҳt ÿҫu, lӵc lѭӧng ÿӏch ӣ Long Khánh ÿã ÿѭӧc tăng

viӋn, chiӃm 50% bӝ binh, 60% pháo binh, hҫu hӃt xe tăng cӫa Quân ÿoàn 3 và

lӵc lѭӧng tәng dӵ bӏ tѭѫng ÿѭѫng 1 sѭ ÿoàn. Ĉӏch huy ÿӝng ÿӃn mӭc cao nhҩt

không quân ӣ Biên Hoà, Tân Sѫn Nhҩt và Cҫn Thѫ chi viӋn cho Xuân Lӝc ÿӇ cӕ

thӫ. Cùng ÿѭӡng, ÿӏch ÿã ném cҧ bom CBU (loҥi có sӭc huӹ diӋt lӟn) gây nhiӅu

khó khăn cho các mǊi tiӃn công cӫa ta.

Trѭӟc sӵ phҧn kích ÿiên cuӗng cӫa ÿӏch, trѭӟc sӵ phát triӇn phӭc tҥp cӫa

tình hình tҥi Xuân Lӝc, nhҵm tránh bӟt tәn thҩt vӅ sinh mҥng và tài sҧn cӫa nhân

dân sӣ tҥi và ÿѭӧc sӵ chӍ ÿҥo cӫa Bӝ ChӍ huy ChiӃn dӏch, Bӝ Tѭ lӋnh Quân

ÿoàn 4 quyӃt ÿӏnh thay ÿәi cách ÿánh. Lұp tӭc chuyӇn sang lұp thӃ trұn mӟi,

chuyӇn hѭӟng tiӃn công tӯ ÿánh vӛ mһt sang tұp trung lӵc lѭӧng ÿánh vào sau

lѭng ÿӏch, ÿánh chiӃm ngã ba Dҫu Giây, cҳt ÿӭt liên tӍnh lӝ sӕ 2 ÿi Bà Rӏa, dùng

pháo tҫm xa bҳn phá và khӕng chӃ liên tөc ngày ÿêm sân bay Biên Hoà, không

cho máy bay chiӃn ÿҩu cӫa ÿӏch cҩt cánh. Các Trung ÿoàn 165 cӫa Sѭ ÿoàn 7,

Trung ÿoàn 266 cӫa Sѭ ÿoàn 341 giӳ vӳng nhӳng bàn ÿҥp ÿã chiӃm ÿѭӧc, thӵc

hiӋn nghi binh..., Sѭ ÿoàn 6 và Trung ÿoàn 95B cӫa Sѭ ÿoàn 325 (thuӝc Quân

ÿoàn 2 mӟi ÿѭӧc tăng cѭӡng) ÿánh chiӃm ngã ba Dҫu Giây và Núi Thӏ, làm chӫ

ÿoҥn Quӕc lӝ l và Quӕc lӝ 20, thӵc hiӋn chӕt chһn và diӋt ÿӏch chi viӋn tӯ Biên

Hoà, Trҧng Bom lên. Trung ÿoàn 209 cӫa Sѭ ÿoàn 7 chһn ÿánh Lӳ ÿoàn dù 1 tӯ

hѭӟng ÿông bҳc.

4.9 Page 39

▲back to top

Sau 12 ngày ÿêm tiӃn công cӫa Quân Giҧi phóng, ngày 21 - 4 - 1975, thӏ

xã Long Khánh và toàn tӍnh Long Khánh ÿѭӧc giҧi phóng. TuyӃn phòng thӫ

cuӕi cùng cӫa ÿӏch ӣ Xuân Lӝc sөp ÿә.

Ngay trong ÿêm 21 - 4, khi phòng tuyӃn Xuân Lӝc hoàn toàn sөp ÿә,

Tәng thӕng ngөy quyӅn Sài Gòn NguyӉn Văn ThiӋu ÿã phҧi tuyên bӕ tӯ chӭc,

tìm ÿѭӡng trӕn chҥy ra nѭӟc ngoài. CǊng trong thӡi ÿiӇm này Tәng thӕng Mӻ

cǊng công khai thӯa nhұn: “Cuӝc chiӃn tranh ӣ ViӋt Nam ÿã kӃt thúc vӟi Mӻ”.

ChiӃn dӏch Xuân Lӝc toàn thҳng. Quân ÿoàn 4 cùng các lӵc lѭӧng vǊ

trang Quân khu 7, ÿһc biӋt là lӵc lѭӧng vǊ trang tӍnh Bà Rӏa-Long Khánh ÿã diӋt

và ÿánh thiӋt hҥi nһng 3 chiӃn ÿoàn bӝ binh, 2 chi ÿoàn xe tăng, xe bӑc thép,

mӝt sӕ ÿѫn vӏ pháo binh, biӋt ÿӝng, quân dù... tiêu diӋt hѫn 2.056 tên, bҳt 2.785

tên, thu và phá hӫy 56 ô tô, 42 xe tăng, xe bӑc thép, 1.499 súng các loҥi (trong

ÿó có 14 khҭu pháo 105 ÿӃn 155mm) và nhiӅu phѭѫng tiӋn chiӃn tranh hiӋn ÿҥi

khác cӫa ÿӏch; mӣ toang cánh cӱa thép phía ÿông, tҥo ra mӝt thӃ trұn mӟi rҩt

thuұn lӧi ÿӇ ÿҥi quân ta tiӃn vӅ giҧi phóng Sài Gòn - Gia Ĉӏnh trong ChiӃn dӏch

Hӗ Chí Minh lӏch sӱ.

Cөm di tích ChiӃn thҳng Xuân Lӝc ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích

lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ l288/VH - QĈ, ngày 16 - 1l - 1988.

Hai mѭѫi tám năm sau ngày ChiӃn thҳng Xuân Lӝc, huyӋn Long Khánh

(nay là thӏ xã Long Khánh) ÿã nӛ lӵc khҳc phөc hұu quҧ chiӃn tranh, tӯng bѭӟc

phát triӇn kinh tӃ, văn hoá xã hӝi theo hѭӟng công nghiӋp hoá hiӋn ÿҥi hoá.

Song, ý nghƭa và bài hӑc lӏch sӱ cӫa ChiӃn dӏch Xuân Lӝc vүn còn nguyên vҽn

và là nӅn tҧng tinh thҫn vӳng chҳc cho mӛi con ngѭӡi vùng ÿҩt Long Khánh nói

riêng và miӅn Ĉông Nam bӝ nói chung. Nhӳng chӭng tích ghi dҩu sӵ kiӋn lӏch

sӱ hào hùng ҩy vүn hiӋn hӳu và hiên ngang giӳa trӡi xanh nhѭ tҥc vào lòng mӛi

du khách khi ÿӃn vӟi ÿҩt và ngѭӡi Long Khánh.

Thҥc sƭ Trҫn Quang Toҥi - NguyӉn Hӗng Ân

CĂN CӬ KHU UӸ MIӄN ĈÔNG NAM BӜ

(1962 - 1967)

Di tích kháng chiӃn chӕng Mӻ “Căn cӭ Khu uӹ miӅn Ĉông Nam bӝ

(1962- l967)” thuӝc ÿӏa phұn phân trѭӡng 6, Lâm trѭӡng HiӃu Liêm, xã Trӏ An,

huyӋn Vƭnh Cӱu. Tҥi ÿây, Khu uӹ, Bӝ Tѭ lӋnh Quân khu ÿã ÿӭng chân trong

suӕt thӡi gian dài lãnh ÿҥo, chӍ ÿҥo phong trào cách mҥng cӫa Khu; nѫi xuҩt

phát các chӫ trѭѫng xây dӵng phong trào, mӋnh lӋnh tác chiӃn; nѫi ÿӭng chân

và tә chӭc chiӃn ÿҩu bҧo vӋ các cѫ quan lãnh ÿҥo, chӍ huy.

Di tích nҵm giӳa ÿӍnh ÿӗi ÿҩt sӓi bҵng phҷng, ÿӝ dӕc thoai thoҧi, diӋn tích

28 ha, ÿӝ cao 20m so vӟi bӅ mһt suӕi Linh, ÿѭӧc bao phӫ bӣi rӯng cây dày ÿһc,

chҵng chӏt dây rӯng. Di tích ÿѭӧc cҩu thành bӣi các bӝ phұn chính:

- HӋ thӕng giao thông hào có tәng chiӅu dài 569m, sâu tӯ 50cm - 60cm,

ngang 60cm, ÿѭӧc phân làm ba tuyӃn: tuyӃn phòng thӫ vòng ngoài, tuyӃn phòng

phӫ vòng trong và tuyӃn nӝi bӝ phөc vө cho viӋc canh gác, chiӃn ÿҩu. Ӣ nhiӅu

ÿoҥn, giao thông hào ÿѭӧc nӕi thông vào cӱa hҫm ÿӏa ÿҥo.

4.10 Page 40

▲back to top

- HӋ thӕng ÿӏa ÿҥo liên hoàn có chiӅu dài trên 260m, ÿѭӧc phân bӕ chӫ

yӃu ӣ hai hѭӟng ÿông bҳc và tây nam. Lòng ÿӏa ÿҥo có chiӅu cao tӯ 1m - 1,8m,

rӝng 60cm - 70cm, ÿӍnh hình vòng cung, có lӛ thông hѫi trә lên mһt ÿҩt ÿӇ lҩy

không khí vào. Ĉѭӡng ÿi trong ÿӏa ÿҥo tѭѫng ÿӕi bҵng phҷng, có thӇ di chuyӇn

bình thѭӡng hoһc khom ngѭӡi, có ÿoҥn phҧi chui, thiӃt kӃ có bұc lên xuӕng tҥo

thành hai tҫng thuұn lӧi cho viӋc thoát hiӇm. NhiӅu ÿoҥn ÿӏa ÿҥo gҩp khúc,

quanh co, có các ngã ba nӕi thông các ÿoҥn ÿӏa ÿҥo vӟi nhau hoһc dүn lên các

miӋng ÿӏa ÿҥo tҥi các hҫm bên trên. MiӋng ÿӏa ÿҥo có kích thѭӟc vӯa mӝt ngѭӡi

chui, ÿѭӡng xuӕng dӕc thoai thoҧi, gҩp khúc hoһc uӕn lѭӧn. HӋ thӕng ÿӏa ÿҥo

còn thiӃt kӃ nhӳng ÿoҥn dүn ra các miӋng thoát hiӇm ÿӅ phòng khi bӏ ÿӏch phát

hiӋn và tràn vào căn cӭ. Ĉó là các ÿoҥn dүn ra suӕi Linh ӣ hѭӟng ÿông, hѭӟng

Mã Ĉà, hѭӟng lӝ Trҫn LӋ Xuân.

- HӋ thӕng miӋng ÿӏa ÿҥo ÿӝc lұp có dҥng nhѭ miӋng giӃng hình tròn

(ÿѭӡng kính 1,2m) và hình chӳ nhұt ( l,2m x 1m), ÿӝ sâu tӯ 3,5m - 4m. Ĉây là

vӃt tích cӫa cách phân ÿoҥn ÿào ÿӏa ÿҥo. Trên mһt bҵng di tích hiӋn có tҩt cҧ 16

miӋng.

- HӋ thӕng hҫm trú ҭn, làm viӋc cӫa lãnh ÿҥo Khu uӹ và các cѫ quan trӵc

thuӝc gӗm: Văn phòng, cѫ yӃu, phөc vө, vӋ binh ÿѭӧc phân bӕ ÿӅu khҳp trên

mһt bҵng di tích, hҫu hӃt có dҥng hình chӳ nhұt và ӣ góc hҫm có miӋng nӕi

thông vào lòng ÿӏa ÿҥo.

Ngoài ra, trong khu di tích còn hiӋn hӳu dҩu vӃt cӫa ba bӃp Hoàng Cҫm

và giӃng nѭӟc phөc vө cho sinh hoҥt, có 6 miӋng ÿӏa ÿҥo nҵm ӣ chính giӳa

miӋng hӕ bom vӅ hѭӟng tây nam di tích tҥo thành mӝt cөm. Ĉây là dҩu vӃt cӫa

các lӵc lѭӧng ÿã vӅ ÿӭng chân sau khi căn cӭ Khu uӹ dӡi ÿi năm 1966.

Theo các nhân chӭng lӏch sӱ, sau khi vӅ ÿӭng chân tҥi ÿây, Khu uӹ ÿã có

chӫ trѭѫng xây dӵng nѫi này thành căn cӭ ÿӏa quân sӵ vӳng chҳc, hoàn chӍnh

nhҵm ÿҧm bҧo an toàn cho cѫ quan ÿҫu não Khu uӹ ÿӇ lãnh ÿҥo, chӍ ÿҥo phong

trào cách mҥng trên toàn miӅn Ĉông Nam bӝ. Trѭӟc mҳt chӕng lҥi chiӃn lѭӧc

“ChiӃn tranh ÿһc biӋt” cӫa Mӻ - ngөy ÿang phát triӇn ÿӃn ÿӍnh cao, ngày càng

ác liӋt mà ý ÿӗ cӫa chúng là phá rã căn cӭ ӣ Khu A (ChiӃn khu Ĉ), nѫi ÿѭӧc Mӻ

xem là trӑng ÿiӇm cҫn phҧi bình ÿӏnh.

Tӯ ÿҫu năm 1963, Khu uӹ bҳt ÿҫu triӇn khai xây dӵng hӋ thӕng ÿӏa ÿҥo,

giao thông hào, hҫm trú ҭn... Lӵc lѭӧng vӋ binh Khu uӹ ÿѭӧc phân công và lӵc

lѭӧng chӫ công cùng các bӝ phұn khác ӣ Khu uӹ tham gia ÿào ÿӏa ÿҥo, giao

thông hào. Ngoài ra, Quân khu tăng cѭӡng mӝt tiӇu ÿӝi công binh vӅ xây dӵng

hҫm trú ҭn, làm viӋc.

Cách ÿào ÿӏa ÿҥo giӕng nhѭ cách ÿào giӃng hình tròn hoһc hình vuông và

tiӃn hành ÿào tӯng ÿoҥn cách nhau khoҧng 50m, có sӱ dөng ÿӏa bàn ÿӇ ÿӏnh

hѭӟng. Lӵc lѭӧng vӋ binh ÿѭӧc chia thành các tә 4-5 ngѭӡi thay phiên nhau

ÿào. Sau khi ÿào sâu xuӕng tӯ 3,5m-4m, bҳt ÿҫu mӣ miӋng trә ngách vào và ÿào

nӕi thông vӟi các miӋng khác hoһc dүn vӅ các hҫm trú ҭn. Ĉҩt ÿào ÿѭӧc chuyӇn

ra ngoài bҵng ky mây sӱ dөng cҫn vӑt ÿѭa ÿҩt lên và ÿә ÿӅu trên mһt ÿҩt. Lòng

ÿӏa ÿҥo ÿѭӧc thҳp sáng bҵng ÿèn cҫy lӟn dài 3 tҩc ÿѭӧc ÿһt ӣ các ngách phөc vө

cho công viӋc ÿào. Khi ÿã hoàn thành ÿѭӧc mӝt ÿoҥn ÿӏa ÿҥo, ngách trә vào

ÿѭӧc bӏt kín bҵng mӝt lӟp cây rӯng dӵng ÿӭng, miӋng ÿào ÿѭӧc lҩp trӣ lҥi nhѭ

cǊ. Ĉѭӡng chính vào căn cӭ nҵm ӣ hѭӟng tây ÿѭӧc nguӷ trang cҭn thұn. ĈӇ vào