Lang Ben Ca xua va nay 1-10 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Lang Ben Ca xua va nay 1-10

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Lang Ben Ca xua va nay 1-10

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

LͤI C̪M ˮN

“Làng B͇n Cá x˱a và nay” th͹c hi͏n theo yêu c̯u

cͯa Nhà B̫o Tàng Ĉ͛ng Nai; ÿ˱ͫc s͹ giúp ÿͩ t̵n tình

cͯa các b̩n ÿ͛ng nghi͏p ͧ Sͧ VHTT – TT Ĉ͛ng Nai, Nhà

B̫o Tàng Ĉ͛ng Nai cùng cán b͡ và nhân dân xã Tân Bình

(huy͏n Vƭnh C͵u). Chúng tôi xin trân tr͕ng ghi ˯n nhͷng

cá nhân và t̵p th͋ ÿã trͫ giúp v͉ tinh th̯n và v̵t ch̭t cho

vi͏c hình thành t̵p sách này

Tác gi̫

Di͏p Ĉình Hoa

Phan Ĉình DǊng

1.3 Page 3

▲back to top

LͤI NÓI Ĉ̮U

Kh̫o cͱu t͝ng th͋ v͉ m͡t làng, xã, thôn, ̭p cͭ th͋

cǊng là m͡t cách tìm hi͋u th͹c t͇ góp ph̯n vào vi͏c

nghiên cͱu ÿͥi s͙ng kinh t͇ – xã h͡i trong các quan h͏

hi͏n th͹c. G̯n ÿây, cách nghiên cͱu này ÿã mang l̩i

nhi͉u tác pẖm giá tr͓. Sau “Làng B͇n G͟ x˱a và nay”

(tác gi̫ Di͏p Ĉình Hoa, Nxb Ĉ͛ng Nai, 1995) và “Cù lao

Ph͙ l͓ch s͵ - văn hóa” (nhi͋u tác gi̫, HuǤnh Ng͕c Tr̫ng

chͯ biên, Nxb. Ĉ͛ng Nai, 1998); Nhà B̫o Tàng Ĉ͛ng Nai

ti͇p tͭc cho xṷt b̫n “Làng B͇n Cá x˱a và nay” nh̹m

hình thành m̫ng t˱ li͏u v͉ các làng xã c͝ x˱a ͧ Ĉ͛ng Nai

trong quá trình hình thành và phát tri͋n. Có th͋ mai này

con ÿ˱ͥng ÿô th͓ hóa, hi͏n ÿ̩i hóa làm ÿ͝i thay di͏n m̩o

nông thôn ͧ Ĉ͛ng Nai, nh˱ng nhͷng ÿi͉u ghi nh̵n ÿ˱ͫc

v̳n còn l˱u l̩i ÿ͋ ng˱ͥi ÿͥi sau hi͋u và c̫m thông nhͷng

ch̿ng ÿ˱ͥng cha ông ÿã tr̫i qua.B͇n Cá là ÿ͓a danh văn

hóa cͯa vùng ÿ̭t ÿ˱ͫc ng˱ͥi Vi͏t ÿ͓nh c˱ khá sͣm, nay là

Tân Bình huy͏n Vƭnh C͵u. B̹ng kinh nghi͏m và ph˱˯ng

pháp nghiên cͱu liên ngành ÿã thành công qua các tác

pẖm Làng Vi͏t (vi͇t chung 1993), Làng Nguy͍n (1994),

Làng B͇n G͟ x˱a và nay (1995); Pgs – Pts Di͏p Ĉình Hoa

và Phan Ĉình DǊng ÿã dày công ÿi͉n dã, kh̫o cͱu, suy

ng̳m ÿ͋ tái hi͏n di͏n m̩o cͯa làng B͇n Cá qua các thͥi

kǤ, trong các m͙i quan h͏ hi͏n th͹c, ͧ nhi͉u lƭnh v͹c kinh

t͇, văn hóa, xã h͡i. L̯n này, ngòi bút cͯa tác gi̫ v˱ͫt qua

văn phong nghiên cͱu, t˱˯i t̷n vͣi các trang vi͇t mang

tính nh̵t ký ÿi͉n dã khi͇n s͙ li͏u và nhͷng l̵p lu̵n mang

n͛ng ÿ˱ͫm h˯i thͧ cu͡c s͙ng, gͫi mͧ nhi͉u v̭n ÿ͉ làm

cho ng˱ͥi ÿ͕c c̫m th̭y d͍ hi͋u mà sâu l̷ng.Tr˱ͣc khi các

tác gi̫ ÿ͇n vͣi B͇n Cá, nͷ nghiên cͱu sinh ng˱ͥi Nh̵t

1.4 Page 4

▲back to top

Shuko Hagihara th͹c hi͏n lu̵n án ti͇n sƭ khoa h͕c v͉ m͡t

làng cͭ th͋ ͧ Vi͏t Nam trong vòng m͡t trăm năm qua;

chúng tôi ÿã giͣi thi͏u và giúp ÿͩ cô ti͇p c̵n vͣi Tân

Tri͉u, nhͷng nh̵n xét ban ÿ̯u cͯa Shuko Hagihara cho

th̭y làng b͇n Cá qua cái nhìn cͯa ng˱ͥi n˱ͣc ngoài. Còn

“Làng B͇n Cá x˱a và nay” cͯa Pgs, Pts Di͏p Ĉình Hoa,

Phan Ĉình DǊng tái hi͏n trong nhͷng nét ÿ̿c tr˱ng riêng

cͯa làng quê Nam b͡ nh˱ng có ÿ˱ͥng dây máu th͓t vͣi

làng xã Vi͏t Nam; có nét riêng mà không l̩; nhi͉u hi͏n

t˱ͫng t˱ͧng ÿã m̭t liên l̩c trong ký ͱc ng˱ͥi thͥi nay

nh˱ng ÿ˱ͫc lý gi̫i hͫp lý khi so sánh ÿ͙i chͱng vͣi nhi͉u

n˯i khác. Nhͷng hi͏n t˱ͫng: S̷c bùa, phͯ, bóng r͟i, quan

h͏ ÿình- mi͍u …là m͡t ví dͭ. Nh˱ nhͷng trang vi͇t v͉ kͿ

thu̵t làm v˱ͥn, tr͛ng b˱ͧi ch̻ng h̩n, vͳa có ý nghƭa văn

hóa vͳa là tài li͏u khoa h͕c,là kinh nghi͏m s̫n xṷt ÿ˱ͫc

ÿúc k͇t làm hành trang cho ng˱ͥi B͇n Cá h˱ͣng tͣi t˱˯ng

l̩i. Ti͇c là do khuôn kh͝ quy͋n sách có h̩n, ng˱ͥi biên

t̵p (ÿ˱ͫc phép cͯa các tác gi̫) ÿành bóp bͭng c̷t m͡t

ch˱˯ng và m͡t s͙ b̫ng, bi͋u, hình ̫nh. Ph̯n b͓ c̷t v̳n

còn l˱u giͷ ͧ Nhà B̫o Tàngphͭc vͭ cho giͣi nghiên cͱu

chuyên sâu. Ra m̷t trong d͓p kͽ ni͏m Biên Hòa - Ĉ͛ng

Nai 300 năm, “Làng B͇n Cá x˱a và nay” ̷t còn nhi͉u

thi͇u sót ngoài ý mu͙n, nh˱ng nó là công trình chân th̵t,

có th͋ ÿ˱ͫc xen là m͡t “ÿ͓a chí làng” chúng th͹c cho s͹

t͛n t̩i và phát tri͋n cͯa làng Vi͏t ͧ Biên Hòa - Ĉ͛ng Nai

trong su͙t ba th͇ kͽ qua.

HUǣNH T͢I

1.5 Page 5

▲back to top

CHѬѪNG I

ĈӖNG NAI VÀ BӂN CÁ

I. ĈӖNG NAI

Ĉӗng Nai là mӝt ÿӏa danh thuҫn ViӋt, ngày nay là

tên cӫa mӝt trong 61 tӍnh thành. Nguӗn gӕc và ý nghƭa cӫa

ÿӏa danh Ĉӗng Nai, tuy rҩt rõ ràng song vүn làm băn khoăn

không ít ngѭӡi muӕn quan tâm mӝt cách thҩu ÿáo. ThӃ kӹ

XIX, các tác giҧ cӫa cuӕn “Ĉ̩i Nam Nh̭t th͙ng chí”

(ĈNNTC) ÿã : xét : 6 t͑nh Gia Ĉ͓nh mà g͕i chung là Ĉ͛ng

Nai, là vì lúc mͣi khai phá, b̷t ÿ̯u tͳ Ĉ͛ng Nai, nên ḽy

ch͟ g͙c mà bao trùm”. Do ÿó có thӇ thҩy rҵng cho ÿӃn thӃ

kӹ XIX, Ĉӗng Nai có thӇ là mӝt ÿӏa danh chӍ mӝt ÿӏa mӗm

cө thӇ, mӝt làng, xã, ҩp thôn, mӝt ÿӏa danh lӟn nhѭ phҥm

vi mӝt tӍnh hiӋn nay, mӝt ÿӏa danh phiӃm chӍ cҧ vùng

Ĉông Nam Bӝ, hoһc cҧ mӝt vùng vào ÿҫu thӃ kӹ XX này,

chúng ta vүn quen gӑi là Nam KǤ lөc tӍnh, tӭc 6 tӍnh cӫa

vùng ÿҩt Nam Bӝ. Ĉӗng Nai là mӝt ÿӏa danh trӵc chӍ, cө

thӇ, vӯa có vinh dӵ ÿѭӧc sӱ dөng nhѭ mӝt ÿӏa danh phiӃm

chӍ, khái quát.

ThӃ kӹ XVIII, chӳ Quӕc ngӳ xuҩt hiӋn trong các

báo cáo cӫa giáo hӝi Thiên Chúa giáo, các nhà nghiên cӭu

ÿã lѭu ý ÿӃn cách phiên âm Dounai. Giáo sƭ ngѭӡi Pháp thì

viӃt con chӳ i, créma. Giáo sƭ ngѭӡi Bӗ thì viӃt con chӳ u,

grouppetto. VӅ mһt chӳ nghƭa, hai âm Du và Nai ÿã ÿѭӧc

khҷng ÿӏnh vào thӃ kӹ XVIII, sӟm nhҩt là năm 1747 [99].

VӅ mһt ý nghƭa, các tác giҧ ÿӅu hiӇu theo âm thuҫn ViӋt,

nghƭa là cánh ÿӗng cӫa nhӳng con nai. Génibrel chuyӇn

ngӳ sang Pháp văn là : La plaine aux cerfs. Các nhà Hán

hӑc khi chuyӇn ngӳ sang Hán văn là Lӝc Dã, Lӝc Ĉӝng.

Nông Nҥi là :Minh âm, theo thә ngӳ Quҧng Ĉông. Lê

1.6 Page 6

▲back to top

Trung Hoa cho rҵng phө âm ÿҫu lѭӥi ÿ có thӇ chuyӇn sang

n, nhѭng ÿó lҥi là quy luұt cӫa tiӃng ViӋt. Ngѭӡi Trung

Quӕc không có phө âm ÿҫu lѭӥi ÿ. Dù sao ÿây cǊng chӍ là

nhұn thӭc cӫa nhӳng con ngѭӡi ӣ thӃ kӹ XVIII vӅ vùng ÿҩt

mà chúng ta quan tâm.

Tӯ thӃ kӹ XVII trӣ vӅ trѭӟc, ÿӏa danh mà chúng ta

ÿang quan tâm ÿѭӧc ghi chép nhѭ thӃ nào ? Trӏnh Hoài

Ĉӭc trong “Gia Ĉ͓nh Thành thông chí”, là ngѭӡi ÿҫu tiên

dүn “C͹u Ĉ˱ͥng Th˱” nêu ra nghi vҩn vӅ mӝt vùng ÿҩt

Thù Nҥi có liên quan ÿӃn Gia Ĉӏnh. Lê Trung Hoa ÿӗng ý

vӟi NguyӉn Ĉình Ĉҫu, cho rҵng ÿӏa danh Thù Nҥi chҧ có

liên quan gì ÿӃn ÿӏa danh Ĉӗng Nai, vì 2 âm Ĉӗng và Thù

không có liên quan gì vӟi nhau. Hѫn nӳa vӏ trí cӫa nѭӟc

Thù Nҥi cǊng chѭa xác minh ÿѭӧc. Nói tóm lҥi ÿó là

nhӳng vҩn ÿӅ phiên âm, ngӳ âm, ngӳ nghƭa…”C͹u Ĉ˱ͥng

Th˱” tuy không phҧi do Lѭu Hѭӣng viӃt, nhѭng ngѭӡi ta

vүn xem ông ta nhѭ tác giҧ, có lӁ hoàn thành vào thӡi Hұu

Tҩn vào khoҧng 941-945 AD. Sách này cho biӃt nѭӟc Thù

Nҥi, vào thӡi Vƭnh Huy (650-655) nhà Ĉѭӡng, bӏ

nѭӟcChân Lҥp diӋt (Theo tài li͏u cͯa Tr˱˯ng Bá C̯n, sͣm

nh̭t là năm 1710 (BT).

Ĉӕi vӟi các nhà ÿӏa lý cә, ViӋt Nam cǊng nhѭ

Trung Quӕc, phong cách ÿӏnh vӏ theo lӕi phiӃm chӍ rҩt phә

biӃn, vì ÿó là cách dùng mӝt nѫi ÿã biӃt ÿӇ chӍ mӝt vùng

chѭa biӃt rõ. Cho ÿӃn thӃ kӹ XIX, các nhà cә ÿӏa lý ViӋt

Nam vүn còn sӱ dөng khái niӋm Ĉӗng Nai ÿӇ chӍ cҧ vùng

Nam Bӝ. Vì thӃ viӋc ÿӏnh vӏ nѭӟc Thù Nҥi cǊng không

nҵm ngoài quy luұt ÿó. ĈiӅu này cǊng tѭѫng tӵ nhѭ viӋc

ÿӏnh vӏ hàng loҥt nhӳng vùng ÿѭӧc gӑi là nѭӟc ӣ trong

vùng nhѭ : nѭӟc Chi KǤ, nѭӟc Xích Thә, nѭӟc Bà Lӷ ...

Bây giӡ chúng ta thӱ khҧo cӭu âm Thù trong ÿӏa

danh Thù Nҥi. Nhѭ trên ÿã ÿӅ cұp, hiӋn nay liên quan ÿӃn

1.7 Page 7

▲back to top

con chӳ ÿ, phiên âm Bҳc Kinh thì là t, căn cӭ vào nhӳng

chӳ Hán ViӋt thông dөng, theo tӯ ÿiӇn tӭ giác, tӯ ÿiӇn tân

hoa ...vҩn ÿӅ này có liên quan ÿӃn 304 chӳ, Trong sӕ này

chuyӇn sang âm Hán ViӋt, vӟi con chӳ ÿ có 155 chӳ,

chiӃm 50,98%, vӟi con chӳ th có 138 chiӃm 45,39%. Sӕ

còn lҥi 11 chӳ, chiӃm 3,61% vӟi các âm d (l trѭӡng hӧp),

kh (2 trѭӡng hӧp), n (l trѭӡng hӧp), ph (l trѭӡng hӧp), s (5

trѭӡng hӧp), x (l trѭӡng hӧp). Nhѭ vұy khi chuyӇn sang

âm Hán ViӋt, âm ÿ và âm th, là 2 trѭӡng hӧp cùng tӗn tҥi.

Âm ÿ chuyӇn hҷn sang âm thuҫn ViӋt, còn âm th vүn còn

bҧo lѭu ӣ âm Hán hiӋn ÿҥi, qua con chӳ t cӫa phiên âm

Bҳc Kinh.

Năm 1747 vӟi ký tӵ Dou Nai cӫa các giáo sƭ Thiên

chúa giáo, chúng ta có thӇ khҷng ÿӏnh rҵng âm Thù ÿã tӗn

tҥi suӕt 800 năm. Tӯ âm Thù - Dou biӃn thành âm Ĉ͛ng là

sӵ phát triӇn vào thӃ kӹ XIX. Cҫn nhӟ rҵng trong khӕi tӯ

Hán ViӋt không có tӯ ÿu, mà chӍ có mӝt âm du khi chuyӇn

ÿәi qua ÿ và th.

Thù là mӝt tӯ phiên âm qua ký tӵ Hán ViӋt, cho nên

nó vô nghƭa. Trong tiӃng ViӋt : thù, vӟi ÿһc trѭng thuҫn

ViӋt, lҥi có ý nghƭa.

Ĉӭng ӣ góc ÿӝ dân tӝc thӵc vұt hӑc, mӝt phҥm trù

còn lѭu giӳ ÿѭӧc nhiӅu kiӃn thӭc dân gian nhҩt, chúng ta

có thӇ hiӇu ÿѭӧc phҫn nào sӵ bҧo tӗn cӫa triӃt lý dân gian

qua tên gӑi. Ngѭӡi miӅn Nam gӑi cây ÿu ÿӫ là cây thù ÿӫ.

Cây thù ÿӫ là cây ngoҥi nhұp, earica papaya L. hӑ ÿu ÿӫ

Caricaceae. Ӣ ÿây có vҩn ÿӅ chӳ nghƭa hóa âm thù sang

âm ÿu. HiӋn tѭӧng này không phҧi cá biӋt. Trong ÿӧt khҧo

sát ӣ Cà Mau năm 1995, ngѭӡi dân Cà Mau dùng cây thù

lù Physalis Angulata L. ÿӇ chӳa bӋnh. Ĉây là loҥi cây

thuӝc hӑ cà, Solanaceae. Cùng hӑ này, có các loҥi cây khác

ÿѭӧc gӑi cùng tên nhѭ : thù lù nhӓ (Physalis Peruviana L.),

1.8 Page 8

▲back to top

thù lù kiӇng (Physalis Alkekengi L.) Mӝt cây hӑ ÿinh lăng,

A raliaceae, cǊng ÿѭӧc dùng làm thuӕc, là cây thù dù,

Trevesia Cavaleriei (Lév.) Grushv và Skvorts. Ý nghƭa cӫa

chӳ thù ӣ ÿây có nghƭa là lӟn.

Nҥi trong Thù Nҥi cǊng là tӯ phiên âm bҵng ký tӵ

Hán cho nên vô nghƭa. ThӃ kӹ XIX khái niӋm nai ÿѭӧc

hiӇu là con nai. ĈiӅu này ÿúng vì nai là tӯ thuҫn ViӋt, có ý

nghƭa rõ ràng. Dù sao cách hiӇu ÿã nêu bao hàm cách lý

giҧi mang tính phát triӇn. Trong kho tӯ vӵng tiӃng Nôm, tӯ

nai còn có nghƭa là vò ÿ͹ng r˱ͫu. Ngày nay tӯ nai ÿã ÿѭӧc

thay thӃ bҵng các tӯ vò, bình, vҥi, chum, chóe. Các bҵng

chӭng vӅ khҧo cә hӑc cǊng ÿã chӭng thӵc vùng Ĉӗng Nai

- Biên Hòa, trong suӕt 4000 năm phát triӇn vүn là mӝt

trung tâm sҧn xuҩt gӕm rҩt thӏnh vѭӧng. Thù Nҥi phҧi

chăng là mӝt vùng, trong quá trình tӗn tҥi cӫa nó, ÿѭӧc

ngѭӡi ÿѭѫng thӡi biӃt ÿӃn qua sҧn phҭm nәi tiӃng vӅ

nhӳng choé ÿӵng rѭӧu.

NӃu thù có nghƭa là lͣn thì còn vҩn ÿӅ có liên quan

ÿӃn ngӳ pháp tiӃng ViӋt. Thù rӗi tiӃp ÿӃn sӵ ÿӏnh hình là

ÿҫu vӟi tác dөng là mӝt tính tӯ, cho nên vӏ trí cӫa nó phҧi

ÿӭng ӣ ÿҵng sau danh tӯ mà nó có nhiӋm vө bә ngӳ. Sӵ

linh hoҥt cӫa tiӃng ViӋt ÿã chӭng thӵc vҩn ÿӅ vӏ trí và tác

dөng này có thӇ hoán ÿәi. Trѭӡng hӧp các loҥi cây cӓ vӟi

âm thù ÿã dүn trên là mӝt ví dө. Mӝt ÿiӇm khác nӳa thay vì

nói cӓ xanh, ngӵc ÿӓ, ngѭӡi ViӋt vүn nói xanh cӓ, ÿӓ

ngӵc. Nhӳng ví dө nhѭ thӃ còn nhiӅu, nhѭ : ÿông ÿӗng,

vҳng chӧ...

Phiên âm Thù Nҥi có liên quan ÿӃn nhӳng vҩn ÿӅ

cӫa nguyên tӝc ViӋt cә, còn phiên âm Ĉӗng Nai, mӝt tӯ

thuҫn ViӋt, có liên quan ÿӃn ngѭӡi ViӋt. Trong quá trình

kӃ thӯa và phát triӇn gҫn 1000 năm, sӵ thay ÿәi tӯ ngӳ là

ÿiӅu tҩt yӃu. Ĉó cǊng là mӝt trong nhӳng quy luұt khi

1.9 Page 9

▲back to top

nghiên cӭu vӅ ÿӏa danh hӑc. Thù là tiӃng phiên âm cә nhҩt

ÿӕi vӟi vùng ÿҩt ViӋt cә, cách ÿây 1000 năm. ĈiӅu này có

liên quan ÿӃn nhӳng tӯ Hán ViӋt, vӕn còn giӳ gӕc Ĉѭӡng

âm. Quá trình phát triӇn, làm nҧy sinh các âm : Chu, Nông,

Ĉông... cǊng không có gì là lҥ. Ĉӝng thái này cuӕi cùng

ÿѭӧc ÿӏnh hình vӟi nghƭa ÿ͛ng là cánh ÿ͛ng, mӝt vùng

ÿӗng bҵng trѭӟc núi, phù hӧp vӟi quan niӋm ÿӏa lý hiӋn

ÿҥi. Ĉӝng thái phát triӇn cӫa phiên âm nai, ÿѭӧc ÿӏnh hình

là con nai, vӟi âm chӳ nghƭa hóa là lӝc.

Trên ÿây chúng tôi chӍ giӟi thiӋu mӝt khҧ năng ÿӇ

hiӇu phiên âm nai, chӫ yӃu dӵa vào cӭ liӋu chӭng thӵc cӫa

khҧo cә hӑc. Thұt ra âm nai còn liên quan ÿӃn hai nghƭa

nӳa : Mӝt có liên quan ÿӃn âm nái, cái, có nghƭa là núi, là

mҽ, là lӟn. Mӝt có liên quan ÿӃn dân tӝc thӵc vұt

hӑc.Ngѭӡi vùng này còn dùng tӯ nai ÿӗng nghƭa vӟi tӯ b͝i

ӣ phía Bҳc, chӍ các loҥi cây thuӝc hӑ mӝc xӍ, Dryopte-

riaaceae, chӫ yӃu là giӕng Arachniodes sp. Vùng ÿӗng

bҵng sông Chu, sông Mã hӑ dùng tӯ này ÿӇ chӍ các loҥi

cây ngӭa, hӑ cây ngӭa Urticaceae, chӫ yӃu là các loҥi cây

lá han, Villebrunea sp. Mӝt hiӋn tѭӧng thiên nhiên mang

tính phә biӃn, nhѭng chӍ có mӝt nѫi ÿѭӧc ÿһc thù hóa,

ÿѭӧc ÿӏnh hình qua ÿӏa danh. Tӯ ViӋt cә ÿӃn tӝc ViӋt là

mӝt quá trình có gӕc nguӗn ÿa nguyên.

Nhӳng ÿiӅu ÿã nêu trên phҧn ánh triӃt lý vӅ tính

năng ÿӝng cӫa ngѭӡi ViӋt.

II. BӂN CÁ

BӃn Cá là mӝt tӯ thuҫn ViӋt, vӯa là mӝt ÿӏa danh chӍ

mӝt ÿӏa ÿiӇm cө thӇ, vӯa là mӝt ÿӏa danh phiӃm chӍ cҧ

vùng. Cho ÿӃn hiӋn nay trong nhân dân, vүn còn sӱ dөng

phә biӃn khái niӋm ÿӏa danh này. Ĉӗng nghƭa vӟi ÿӏa danh

BӃn Cá, Tân TriӅu, bѭӣi Tân TriӅu. Trong giao tiӃp hang

1.10 Page 10

▲back to top

ngày, ÿӇ ÿӏnh danh, Tân TriӅu và BӃn Cá thѭӡng là nhӳng

khái niӋm ÿӗng nghƭa.

Nghiên cӭu ÿӏa bҥ triӅu NguyӉn, NguyӉn Ĉình Ĉҫu

[22] cho biӃt, vào thӃ kӹ XIX, ÿӏa danh BӃn Cá có liên

quan ÿӃn nhӳng thôn làng thuӝc hai tәng Phѭӟc Vinh Hҥ

và Phѭӟc Vinh Trung, huyӋn Phѭӟc Chánh, tӍnh Biên Hòa.

Ĉӏa danh phiӃm chӍ là xӭ BӃn Cá, cө thӇ thuӝc tәng Phѭӟc

Vinh Hҥ có :

- Thôn Bình Thҧo, thӵc canh ruӝng ÿҩt 134.7.14.5

trong ÿó ÿҩt lұp chӧ có : 3.5.12.0

Nhӳng làng thôn thuӝc xӭ BӃn Cá, nҵm trong tәng

Phѭӟc Vinh Trung có :

- Thôn Bình Mӻ, thӵc canh ruӝng ÿҩt . 31.5.7.8.

- Thôn Bình Hұu, thӵc canh ruӝng ÿҩt : 5:3.lo.6

Thôn là ÿѫn vӏ hành chính cҩp cѫ sӣ phә biӃn nhҩt

trong vùng, bên cҥnh các ÿѫn vӏ hành chính cѫ sӣ mang

tên khác nhѭ : xã, phѭӡng, ҩp, thuyӅn, trҥi, ban, hӝ. Chúng

tôi sӱ dөng khái niӋm làng ÿӇ khái quát nhӳng ÿѫn vӏ hành

chính cҩp cѫ sӣ trѭӟc năm 1945, và khái niӋm xã cho

nhӳng ÿѫn vӏ hành chính cҩp cѫ sӣ sau năm 1945. Xӭ BӃn

Cá là mӝt ÿӏa danh phiӃm chӍ. Thӵc ra, BӃn Cá ÿã ÿѭӧc

ÿӏnh vӏ cө thӇ là huyӋn lӷ cӫa huyӋn Phѭӟc Chánh. Vì thӃ,

trong dân gian, vӅ mһt phiӃm chӍ, Phѭӟc Chánh là tên chӳ

nghƭa, còn tên nôm hàng ngày vүn là BӃn Cá. Hàng loҥt

ÿӏa danh ÿѭӧc gҳn thêm khái niӋm huyӋn : cҫu huyӋn là

cҫu tӯ BӃn Cá sang Tân TriӅu, phӕ huyӋn, chӧ huyӋn túc

chӧ BӃn Cá, rҥch huyӋn tӭc rҥch BӃn Cá. HiӋn nay khái

niӋm Phѭӟc Chánh không còn lѭu giӳ lҥi trong ký ӭc cӫa

dân nhѭng các ÿӏa danh nhѭ : phӕ huyӋn, chӧ huyӋn, cҫu

huyӋn... vүn còn ÿѭӧc kӃ thӯa và tӗn tҥi trong lӡi ăn tiӃng

nói hàng ngày. Thӵc ra xu thӃ muӕn ÿѭӧc ÿӏnh vӏ cө thӇ

khái niӋm BӃn Cá cǊng ÿã xuҩt hiӋn ӣ thӃ kӹ XIX. Các tác

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

giҧ ĈNNTC ÿã thay các khái niӋm chӧ huyӋn, chӧ BӃn Cá

bҵng tên làng cө thӇ nѫi tӑa lҥc cӫa chӧ : “Chͫ Bình Th̫o,

thôn Bình Th̫o, huy͏n Ph˱ͣc Chính, có tên nͷa là chͫ

Ng˱ Tân (chͫ B͇n Cá) ng˱ͥi buôn ṱp n̵p, ÿ˱ͥng thͯy,

ÿ˱ͥng b͡ giao thong, hàng noài và th͝ s̫n, giang v͓ s˯n

hào không thi͇u thͱc gì, là m͡t chͫ lͣn ͧ mi͉n núi”

Ghi chú trên cho biӃt BӃn Cá là nѫi hӝi tө cҧ hai

mһt giao thông thӫy bӝ. ĈiӅu tra ÿiӅn dã trong vùng cho

thҩy, khái niӋm cá ÿѭӧc sӱ dөng ӣ ÿây là cá nѭӟc ngӑt là

chính. Cá còn tѭѫi sӕng, ÿѭӧc rӝng trong các ghe bҫu tӯ

các tӍnhvùng miӅn Tây mang lên ÿây bán. Giao thông thӫy

cung cҩp phҫn nguӗn, giao thông bӝ làm nhiӋm vө phân

phát ÿi các vùng, tҩt nhiên là vùng miӅn núi. Cá ӣ ÿây là

loҥi ÿһc sҧn.

Giao thông liên lҥc giӳa hai miӅn Nam Bҳc nѭӟc ta

tӯ thӃ kӹ XVIII vӅ trѭӟc, chӫ yӃu theo 2 ÿѭӡng. Ĉѭӡng

biӇn dùng thuyӅn. Do ÿiӅu kiӋn tӵ nhiên cӫa vùng nhiӋt

ÿӟi gió mùa cho nên phҧi theo mùa. Ĉѭӡng bӝ gӑi là

ÿѭӡng thѭӧng ÿҥo, có thӇ sӱ dөng quanh năm. Hѫn nӳa vӅ

mһt phѭѫng tiӋn cǊng giҧn ÿѫn, chӍ cҫn có sӭc khoҿ và ÿôi

chân dҿo dai. Mһt khác theo thѭӧng ÿҥo cǊng có thӇ tránh

ÿѭӧc hàng loҥt các quӕc gia ÿang chiӃm cӭ ven miӅn

duyên hҧi, chӫ yӃu là Champa. Nhӳng chӭng cӭ khҧo cә

hӑc dӑc thѭӧng ÿҥo cho thҩy, tӯ thӡi Lý Trҫn, mӕi giao

lѭu trao ÿәi theo thѭӧng ÿҥo ÿã ÿѭӧc phә biӃn. Khҧo sát

dân tӝc hӑc ӣ vùng ngѭӡi Xtiêng, ngѭӡi Mҥ... chúng ta

thҩy chiêng cӗng cӫa hӑ chӫ yӃu là trao ÿәi vӟi vùng Quy

Nhѫn, hoһc thông qua thѭѫng lái hoһc hӑ dùng voi ÿӃn

trao ÿәi tұn gӕc. Dӑc theo thѭӧng ÿҥo không có các tӝc

thuӝc ngӳ hӋ Tҥng MiӃn, nhѭng ҧnh hѭӣng văn hóa cӫa

các tөc theo ngӳ hӋ Tҥng MiӃn vүn ÿѭӧc lѭu giӳ. Vai trò

liên lҥc lѭu thông cӫa thѭӧng ÿҥo có mӝt ý nghƭa lӟn lao

2.2 Page 12

▲back to top

trong lӏch sӱ nhѭng cǊng trҧi qua nhiӅu lúc thăng trҫm.

Thӡi Minh Mҥng, theo ghi chép cӫa Ĉҥi Nam Thӵc lөc

(ĈNTL) [75], phái ÿoàn cӫa Trѭѫng Ĉăng QuӃ tӯ HuӃ vào

Gia Ĉӏnh chӍ mҩt 6 ngày. VӅ mһt ÿѭӡng bӝ, ÿҩt nѭӟc

thӕng nhҩt, vӟi chӃ ÿӝ dӏch trҥm, ngѭӡi ta sӱ dөng con

ÿѭӡng ven biӇn. Thѭӧng ÿҥo mҩt dҫn tác dөng, và chӍ còn

lҥi là con ÿѭӡng giao thông liên lҥc cӫa các dân tӝc thiӇu

sӕ. Thӡi kháng chiӃn 9 năm, thѭӧng ÿҥo là trөc liên lҥc

bҧo ÿҧm sӵ thông suӕt Nam Bҳc. Thӡi chӕng Mӻ, thѭӧng

ÿҥo trӣ thành con ÿѭӡng mòn Hӗ Chí Minh. Sӵ trӣ vӅ

truyӅn thӕng lѭu giӳ ÿiӇm gӕc ӣ ÿiӇm xuҩt phát. Do ÿó có

thӇ thҩy rҵng BӃn Cá là mӝt trong nhӳng ÿiӇm quan trӑng

cӫa cuӕi con ÿѭӡng này. Thѭӧng ÿҥo là con ÿѭӡng tӕi ѭu

ÿӕi vӟi các lѭu dân. Tӯ Bҳc vào Nam, ÿӃn BӃn Cá theo

thuyӅn cá luӗn lách có thӇ xuӕng tӟi miӅn Tây, nѫi cùng

trӡi cuӕi ÿҩt cӫa Tә quӕc.

Các ÿӏa danh là lӷ sӣ cӫa huyӋn, khi ÿѫn vӏ hành

chính không còn ÿóng ӣ ÿҩy nӳa. thѭӡng bӏ lãng quên

nhanh chóng, vì sӵ tӗn tҥi cӫa chúng chӍ dӵa vào mӝt yӃu

tӕ thuҫn tuý hành chính. Ĉӏa danh BӃn Cá vүn còn phát

huy ÿѭӧc tác dөng lѭu giӳ qua bӝ nhӟ xã hӝi, mӝt phҫn

cǊng vì lý do kinh tӃ. Ngày nay ÿó là sӵ hӝi nhұp vӟi Biên

Hòa vì tӯ BӃn Cá ÿӃn trung tâm Biên Hòa chӍ có 9 km

Tên BӃn Cá xuҩt hiӋn tӯ bao giӡ cǊng khó mà khҧo

chӭng. Vӟi tác dөng là mӝt vùng cuӕi cӫa thѭӧng ÿҥo, lien

quan ÿӃn mӝt sӕ hoҥt ÿӝng cӫa sӭ bӝ chúa NguyӉn ӣ Ĉàng

trong, ÿӏa danh này có thӇ ÿã ÿӏnh hình tӯ thӃ kӹ XVII vӟi

sӵ ÿӏnh cѭ cӫa ngѭӡi ViӋt. Trong mӝt vùng có nhiӅu ÿӏa

danh bҳt ÿҫu bҵng tӯ b͇n, qua sӵ sàng lӑc, ÿào thҧi cӫa

thӡi gian, nhӳng con ngѭӡi ӣ ÿây vүn còn giӳ ÿѭӧc mӝt

ÿӏa danh BӃn Cá ÿӇ ghi nhұn quá trình phát triӇn cӫa mình.

ĈiӅu này có mӝt ý nghƭa quan trӑng, là vì theo thѭӧng ÿҥo

2.3 Page 13

▲back to top

ÿӃn BӃn Cá, ÿӗng nghƭa vӟi sӭ hӝi nhұp vào mҧnh ÿҩt

Ĉӗng Nai. ĈӇ tham khҧo, hãy xem phҫn trích cӫa bҧn ÿӗ

An Nam ÿҥi quӕc, do Tabert ҩn hành, năm 1838 (s˯ ÿ͛ 1:

Trích b̫n ÿ͛ An Nam ÿ̩i qu͙c do Tabert ̭n hành năm

1838). Trong bҧn ÿӗ này BӃn Cá ÿѭӧc ghi chú theo ÿӏa

danh Tân TriӅu, tuy rҵng lúc này huyӋn lӷ ÿã ÿһt ӣ BӃn Cá.

Tân TriӅu là tên mӝt làng, chҳc chҳn, ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ

ÿӏnh vӏ. Sӵ chuyӇn hoán này sӁ trình bày sau.

Sӭc sӕng dân gian cӫa ÿӏa ÿanh BӃn Cá cho thҩy tên

này ÿã nҵm ngoài sӵ quҧn lý hành chính, nhѭng tҩt nhiên

không thoát khӓi sӵ quҧn lý hành chính. Ĉây cǊng là sӵ

tӗn tҥi song song hai quan niӋm vӅ mһt ÿӏa lý. Mӝt loҥi ÿӏa

lý hành chính thay ÿәi theo sӵ quҧn lý cӫa Nhà nѭӟc và

mӝt loҥi ÿӏa lý dân gian bӅn vӳng. ĈiӅu này rҩt quan trӑng

ÿӕi vӟi nhӳng trung tâm kinh tӃ, không nhӳng ҧnh hѭӣng

ÿӃn nhiӅu ngѭӡi, mà còn liên quan ÿӃn nhӳng ngѭӡi ӣ

nhӳng vùng rҩt xa. Ĉӕi vӟi nhӳng ngѭӡi ӣ xa ÿiӅu mà hӑ

quan tâm chính không phҧi là nhӳng tên gӑi bӏ ÿәi thay

thѭӡng xuyên ӣ mӝt ÿӏa ÿiӇm cө thӇ nào ÿó, mà hӑ cҫn

phҧi có mӝt sӵ ÿӏnh vӏ әn ÿӏnh, bӅn vӳng ÿӇ thuұn tiӋn cho

sӵ giao lѭu trao ÿәi. Sӵ bӅn vӳng cӫa ÿӏa danh BӃn Cá

nҵm chính ӣ chӛ nó ÿã phát huy ÿѭӧc sӭc mҥnh cӫa mӝt

vùng trung tâm, lôi cuӕn sӵ ghi nhӟ cӫa nhӳng ngѭӡi ӣ các

vùng xa. Loҥi ÿӏa lý dân gian này rҩt quan trӑng trong thӵc

hành, có liên quan tӟi viӋc ÿi ÿӃn nѫi vӅ ÿӃn chӕn.

III. CÙ LAO BӂN VÀ BӠ

Trӗng trӑt và chăn nuôi là hai phát minh mang tính

cách mҥng kӻ thuұt thӡi ÿҥi ÿӗ ÿá mӟi. Bѭӟc sang thӡi ÿҥi

ÿӗng thau vӟi tính cách mҥng cӫa thuұt luyӋn kim, ngѭӡi

xѭa ӣ nѭӟc ta ÿã mang hai nghӅ trӗng trӑt và chăn nuôi

xuӕng chiӃm lƭnh ÿӗng bҵng theo hѭӟng cӫa các con sông,

2.4 Page 14

▲back to top

hình thành nên thӃ chiӃn lѭӧc chiӃm lƭnh các vùng ÿӗng

bҵng các con sông lӟn. Do vӏ trí tӵ nhiên cӫa ÿҩt nѭӟc,

nhӳng con ngѭӡi tràn xuӕng chiӃm lƭnh các vùng ÿӗng

bҵng tӯ hѭӟng Tây sang hѭӟng Ĉông. Tѭ liӋu cӫa khҧo cә

hӑc cǊng cho thҩy quá trình chiӃm lƭnh các vùng ÿӗng

bҵng này cǊng có nhӳng con ngѭӡi tӯ miӅn biӇn ÿӃn,

nhѭng hѭӟng chӫ ÿҥo vүn là tӯ hѭӟng Tây sang hѭӟng

Ĉông. Vùng miӅn Ĉông cǊng không nҵm ngoài quy luұt ÿã

nêu ӣ trên.

Trong quá trình ÿem nghӅ nông trӗng lúa nѭӟc và

chăn nuôi chiӃm lƭnh vùng ÿӗng bҵng, vào buәi ÿҫu hӑ

thѭӡng tұp trung ven bӡ dӑc theo các kênh rҥch và nhҩt là

ӣ nhӳng hòn cù lao. Cù lao trong tiӃng Nôm thѭӡng phiên

âm là bӗ lao hay bù lao, là mӝt tӯ có gӕc Mã Lai. Ngѭӡi

ViӋt bên cҥnh sӱ dөng phiên âm cù lao, còn dùng các khái

niӋm bãi hay hòn. Liên quan ÿӃn phiên âm cù lao, còn có

phiên âm Kompong, tӭc là làng, cǊng là gӕc tӯ Mã Lai1.

Tuy cùng trên mӝt cѫ tҫng bҧn ÿӏa ViӋt cә, bѭӟc ÿҫu có

thӇ nhұn dҥng ÿѭӧc ÿó là nhóm cѭ dân cә thuӝc ngӳ hӋ

Nam Ĉҧo. ĈNNTC khi nói vӅ sông Phѭӟc Long có cho

biӃt sông này “l̩i có tên là sông Hòn Quí (Q˱ͣi theo âm

ÿ͓a ph˱˯ng), tͭc g͕i sông Ĉ͛ng Nai”.

Phѭӟc Long là tên phӫ, ÿѭӧc dùng ÿӇ gӑi luôn tên

sông. Hòa Quái là mӝt làng thuӝc tәng Phѭӟc Vinh

Thѭӧng huyӋn Phѭӟc Chánh. Làng này có liên quan tӟi Cù

lao Phӕ2. Ĉây là trѭӡng hӧp dùng tên làng ÿһt tên cho

(1) DiӋp Ĉình Hoa. 1998. Kampong Ayer làng trên mһt nѭӟc cӫa Brunei

Darusslam. Nghiên cӭu Ĉông Nam Á. 1 : 95-101

2 Nhà Bҧo tàng Ĉӗng Nai : 1998. Cù lao phӕ. Lӏch sӱ và văn hóa. Nxb. Ĉӗng Nai

2.5 Page 15

▲back to top

sông. Tên Ĉӗng Nai ӣ trên ÿã ÿӅ cұp ÿӃn. HiӋn tѭӧng này

cǊng phҧn ánh phҫn nào vai trò cӫa các cù lao trong viӋc

ÿһt tên sông.

Các ghi chú vӅ các cù lao trên sông Ĉӗng Nai ÿѭӧc

các tác giҧ ĈNNTC ghi nhұn nhѭ sau: “ …giͷa sông l̩i

n͝i bãi, có bão ngô Châu, bãi Tân Chinh, bãi Tân Trào,

bãi Qui Dͷ (Cù lao Rùa), l̩i 9 d̿m, làm R̩ch cát (Sa Hà),

trong ÿó có bãi Ĉ̩i Ph͙ ( Cù lao Ph͙)…”

Nhӳng chӭng tích khҧo cә hӑc ghi nhұn ngѭӡi xѭa

cѭ trú vào thӡi ÿҥi ÿӗ ÿӗng ӣ Cù lao Phӕ ÿã ÿѭӧc phát hiӋn

sӟm nhҩt, cuӕi thӃ kӹ XIX. ĈӇ lý giҧi mӝt cách hӋ thӕng

quá trình tràn xuӕng chiӃm lƭnh các vùng ÿӗng bҵng trên

ÿҩt nѭӟc ta, chúng tôi ÿã khái quát trong tәng thӇ cӫa nӅn

văn minh Ĉông Sѫn. Do tính ÿa dҥng cӫa sӵ phát triӇn, cho

nên ӣ mӛi vùng hình thành nên mӝt tiӇu hӋ thӕng trong hӋ

thӕng văn minh Ĉông Sѫn. Vùng lѭu vӵc sông Ĉӗng Nai,

tӭc vùng miӅn Ĉông, ÿó là tiӇu hӋ thӕng Cҫu Sҳt - óc Eo.

Nhӳng phát hiӋn ӣ Cù lao Rùa ÿã ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ mӋnh

danh cho mӝt giai ÿoҥn phát triӇn vào thӡi trung kǤ thӡi

ÿҥi ÿӗng thau ӣ lѭu vӵc sông Ĉӗng Nai3

Ĉi liӅn vӟi sӵ phát triӇn, vai trò hӝi tө cӫa các cù lao

dҫn dҫn phҧi có sӵ kӃt hӧp vӟi nhӳng BӃn ӣ trên ÿôi bӡ.

Do dòng sông bên lӣ bên bӗi, cho nên vai trò cӫa Cù lao

Rùa phҧi kӃt hӧp vӟi bên hӳu ngҥn, nay thuӝc tӍnh Bình

Dѭѫng, Tân TriӅu vӟi nhӳng BӃn Xuân, BӃn Lѭӟi...hӝi tө

vӅ BӃn Cá ӣ tҧ ngҥn, Cù lao Phӕ kӃt hӧp vӟi Biên Hòa,

vùng bӃn ÿò Hӝi Tân... nәi lên ÿӏnh hình cái thӃ mà ca dao

ÿã mô tҧ cҧnh “Nhà Bè n˱ͣc ch̫y chia hai”, ÿӏnh hình bên

3 DiӋp Ĉình Hoa : 1978. Ngѭӡi ViӋt cә phѭѫng Nam vào buӣi bình minh cӫa thӡi

dӵng nѭӟc. KCH. 1. 61-69

2.6 Page 16

▲back to top

phía hӳu ngҥn. Phía cuӕi các cù lao ӣ Cҫn Giӡ thì lҥi sang

phía tҧ ngҥn, góp phҫn ÿӏnh hình nên VǊng Tàu. BӃn trên

bӡ là bàn ÿҥp, tҥo căn cӭ ÿӇ vѭѫn mҥnh ra phía trѭӟc,

ÿӗng thӡi cǊng là căn cӭ hұu cҫn cho sӵ phát triӇn. Dù sao

ӣ vùng mà chúng ta ÿѭѫng quan tâm ӣ ÿây có mӝt thӡi ÿӏa

danh Tân TriӅu ÿѭӧc thay cho ÿӏa danh BӃn Cá. Phҧi

chăng có mӝt sӵ ÿҧo ngѭӧc, phҫn sau sӁ trình bày rõ hѫn.

Xu thӃ tӯ vӏ trí trung tâm ӣ các cù lao chuyӇn vào

bӃn trên bӡ là mӝt hѭӟng không thӇ ÿҧo ngѭӧc khi giao

lѭu trao ÿәi ÿã có mӝt sӵ phát triӇn nhҩt ÿӏnh. Hàng vào

phҧi thông qua ÿѭӡng bӝ ÿӇ phân ÿi các nѫi. Hàng ra cǊng

phҧi tұp kӃt ӣ trên bӡ. Ĉây là xu thӃ phát triӇn cҫn có

nhӳng ÿҫu mӕi cӱa giao thông cҧ vӅ thӫy và cҧ vӅ bӝ. Vì

thӃ cho nên ӣ ÿây khi bàn vӅ BӃn Cá, phҧi nên hiӇu rҵng

ÿó là cҧ mӝt ÿҫu mӕi cӫa mҥng lѭӟi giao thông thӫy bӝ

nhѭ ĈNNTC ÿã nêu.

Trong quá trình tӯ khi tràn xuӕng chiӃm lƭnh các

vùng ÿӗng bҵng ÿӃn giai ÿoҥn phát triӇn các vùng cù lao

sông rӗi ÿӃn vӟi sӵ gҳn kӃt vӟi sӵ phát triӇn trên bӃn bӡ là

cҧ mӝt quá trình hӝi nhұp. ĈiӅu này cho thҩy các nhà thѫ

thѭӡng hay ÿao to búa lӟn mang gѭѫm ÿi mӣ nѭӟc, nhѭng

trên thӵc tӃ diӉn biӃn quá trình mӣ nѭӟc lҥi là mӝt quá

trình hòa bình.

Thӵc ra thӵc tӃ lӏch sӱ chӍ cho phép nhұn ÿӏnh rҵng

giai ÿoҥn giӳ nѭӟc mӟi là giai ÿoҥn gay go, không nhӳng

phҧi mang gѭѫm mà phҧi tuӕt gѭѫm. ĈiӅu này cǊng cho

thҩy, ÿӕi vӟi ngѭӡi ViӋt, cѭ dân cӫa nӅn văn minh trӗng

lúa nѭӟc, tuy nѭӟc là yӃu tӕ quan trӑng hàng ÿҫu, nhѭng

phҧi có yӃu tӕ ÿҩt mӟi hoàn thành nên mӝt chӍnh thӇ.

IV. NGUYӈN HӲU CҦNH - NGѬӠI ĈIӆM

NHÃN DѬ ĈӖ LӎCH SӰ

2.7 Page 17

▲back to top

Nhӳng ghi chép cӫa “Gia Ĉ͓nh Thành thông chí”

[170] ÿѭӧc nhiӅu sách trích dүn, cho biӃt : năm thӭ 8 ÿӡi

HiӇn Tông (Mұu Dҫn - 1698), sai chѭӣng cѫ NguyӉn Hӳu

Cҧnh lҩy xӭ Lӝc Dã tӭc Ĉӗng Nai (ngѭӡi Thanh gӑi Nông

Nҥi) ÿһt làm huyӋn Phѭӟc Long, ÿһt dinh Trҩn Biên (hӗi

ÿҫu bҧn triӅu, nhӳng ÿҩt ӣ biên giӟi gӑi là "Trҩn"; Trҩn

Biên thuӝc tӍnh Gia Ĉӏnh, chiêu mӝ dân xiêu tán tӯ Quҧng

Bình trӣ vào cho ÿӃn ӣ, chia ÿһt thôn ҩp; ngѭӡi Thanh trú

ngө cǊng biên vào tên sә “b͡”. Biên Hòa, Ĉӗng Nai ngày

nay có liên quan ÿӃn vùng ÿҩt huyӋn Tân Bình, dinh Phiên

Trҩn nay thuӝc thành phӕ Hӗ Chí Minh.

Tӯ mӕc 1698 ta hãy thӱ ngѭӧc dòng qua vài cӝt

mӕc khác ÿӇ hiӇu thêm dòng chҧy cӫa lӏch sӱ. Năm thӭ 32

ÿӡi Thái Tông (Kӹ Mùi - 1679), bӑn trҩn thӫ các châu

Cao, Lôi, Liêm nѭӟc Minh cǊ xin phө thuӝc, lҩy ÿҩt Giҧn

Phӕ cǊ cho hӑ ӣ, bӑn hӑ mӣ ÿҩt, lұp phӕ, ÿҩt ҩy ngày mӝt

ÿông ÿúc. Ghi chú này cho thҩy vùng ÿҩt này ÿã thuӝc

quyӅn quҧn lý cӫa chúa NguyӉn.

Ngѭӧc lên thӡi NguyӉn Phúc Tҫn (ӣ ngôi 1648-

1687) vӟi sӵ kiӋn xâm nhұp biên cҧnh cӫa vua Chân Lҥp là

Nһc Ong Chân, chúa NguyӉn ÿã bҧo vӋ biên cҧnh bҳt ÿѭӧc

Ong Chân và tha vӅ. Mӕc ghi nhӟ ÿѭӧc xác ÿӏnh năm

1658.

Thӡi NguyӉn Phúc Nguyên (ӣ ngôi 1613-1635), vӟi

chính sách hòa thân, công chúa thӭ 3 ÿã ÿѭӧc gҧ cho Chey

Chetta II. Sӵ kiӋn công chúa Ngӑc Vҥn ÿѭӧc ghi nhұn năm

1620.

Vӟi các mӕc lӏch sӱ, tӯ 1620 ÿӃn 1658, rӗi 1679 ÿӇ

kӃt thúc vào 1698, cho thҩy NguyӉn Hӳu Cҧnh là ngѭӡi

ÿiӇm nhãn cuӕi cùng vӅ pháp lý cho hàng loҥt sӵ kiӋn suӕt

thӃ kӹ XVII tӯ hòa thân ÿӃn ngoҥi giao, quân sӵ và xã hӝi

cӫa nhӳng hoҥt ÿӝng cӫa chúa NguyӉn ӣ Ĉàng trong ÿӕi

2.8 Page 18

▲back to top

vӟi viӋc khҷng ÿӏnh biên cѭѫng. Có thӇ thҩy rҵng mӝt quá

trình hình thành ÿã ÿѭӧc xác lұp tӯ ÿҫu thӃ kӹ XVII,

nhѭng phҧi ÿӃn gҫn mӝt trăm năm vӅ sau mӟi khҷng ÿӏnh.

ĈiӅu này cho thҩy ÿӕi vӟi ngѭӡi ViӋt ngoài tính năng

ÿӝng, còn cҫn phҧi có tính kiên trì, tính nhүn nҥi. Nhӳng

hoҥt ÿӝng chính trӏ - ngoҥi giao này không thӇ nào thӵc

hiӋn ÿѭӧc nӃu không có mӝt cѫ sӣ kinh tӃ - xã hӝi vӳng

vàng ӣ vùng ÿҩt mà ngѭӡi ViӋt ÿã ÿӭng chân.

ĈӇ tìm hiӇu thêm, có lӁ ÿành phҧi bҵng lòng vӟi

nhӳng dӵ ÿoán ÿѭӧc ÿѭa ra dӵa trên cѫ sӣ tìm hiӇu nhӳng

ngôi mӝ cә trong vùng.

Cѭ dân ӣ ÿây thѭӡng hiӇu nghƭa ÿ͓a theo ÿúng

nguyên nghƭa khái niӋm tӭc là ÿҩt ÿӇ làm viӋc nghƭa. Nhà

thӡ và chùa ÿӅu có nghƭa ÿӏa ÿӇ chôn cҩt ngѭӡi ÿã mҩt. Có

dòng hӑ cǊng có khu mӝ ÿӏa riêng, nhѭ khu mӝ ÿӏa cӫa hӑ

Liêng. Ngѭӡi ta hay chôn cҩt ngѭӡi ÿã mҩt vào nhӳng khu

ÿҩt thuӝc quyӅn sӣ hӳu cӫa mình. Tuy vұy, nhìn chung

trên tәng thӇ, khu mӝ ÿӏa thѭӡng tұp trung vӅ phía Tân

TriӅu, khu cѭ trú tұp trung vӅ phía BӃn Cá. Xu thӃ chung

cӫa ngѭӡi ViӋt khi quҫn cѭ mұt tұp trên ÿôi bӡ cӫa dòng

sông, hӑ thѭӡng cѭ trú tұp trung bên bӡ phía Ĉông và chon

cҩt ngѭӡi chӃt ӣ phía ÿӕi diӋn, qua song, ӣ bӡ phía Tây.

Ngѭӡi ÿã mҩt thѭӡng ÿѭӧc ÿѭa ÿi chôn cҩt, qua mӝt ngòi

nѭӟc, mӝt rãnh nѭӟc...tѭӧng trѭng cho con sông, là mӝt

nét tâm lý cӫa ngѭӡi ViӋt và thѭӡng ÿѭӧc bҧo ÿҧm nӃu có

ÿiӅu kiӋn kinh tӃ cho phép. Nghiên cӭu kӻ nhӳng khu mӝ

cә ӣ Tân TriӅu và trong vùng, có thӇ tҥm phân loҥi nhѭ sau

- Nhӳng ngôi mӝ ÿҫu thӃ kӹ XX, thѭӡng ÿѭӧc xây

bҵng ÿá xanh. Trong sӕ các ngôi mӝ này có ngôi mӝ cә

Mѭӡi cao khoҧng 5m, diӋn tích trên 25m2. Dân ӣ ÿây cho

2.9 Page 19

▲back to top

biӃt có khi ÿӇ tránh lөt, ngѭӡi ta leo lên ÿӍnh mӝ ÿӇ tҥm

thӡi lánh nҥn.

- Nhӳng ngôi mӝ ӣ thӃ kӹ XIX thѭӡng ÿѭӧc xây

bҵng ÿá ong. Nhӳng ngôi mӝ này thѭӡng khi xây ÿá ong

xong, bên ngoài ÿӇ trӕng cho nên quá trình phong hóa làm

cho ngôi mӝ rҳn chҳc (ҧnh l).

- Nhӳng ngôi mӝ ӣ thӃ kӹ XVIII xây ÿá ong nhѭng

bên ngoài trát vôi vӳa. Thôn Bình Ý có mӝt ngôi mӝ còn

nhұn ÿѭӧc nhӳng mҧng trang trí tӭ quý, mӝt phong cánh

nghӋ thuұt trang trí phә biӃn cӫa thӡi NguyӉn. Mӝt ngôi

mӝ còn ÿӑc ÿѭӧc hai chӳ Thanh Cӕ.

- Nhӳng ngôi mӝ thӃ kӹ XVII vӟi nhӳng chӳ nhѭ

ViӋt Cӕ. HiӋn tѭӧng này ÿã ÿѭӧc ÿӅ cұp trong cuӕn sách

Làng B͇n G͟. Sӕ lѭӧng mӝ nay ӣ Tân TriӅu nhiӅu hѫn

- Nhӳng ngôi mӝ bҵng ô dѭӟc ӣ thӃ kӹ XV - XVI.

- Nhӳng ngôi mӝ bҵng ô dѭӟc nhѭng dài, có chӳ

loҵng ngoҵng. Ngѭӡi ViӋt thѭӡng quan niӋm là mӗ tròn,

mҧ dài. Ӣ ÿây lҥi là hiӋn tѭӧng mӗ dài. Có thӇ ÿây là

nhӳng ngôi mӝ cӫa cѭ dân bҧn ÿӏa trong vùng, sӕng xen kӁ

vӟi ngѭӡi ViӋt, vào thӃ kӹ XV.

- Mӝt sӕ ngôi mӝ bҵng ô dѭӟc, ÿѭӧc gӑi là mҧ mӑi.

NӃu làm mӝt cuӝc nghiên cӭu vӅ dân tӝc - khҧo cә hӑc ÿӕi

vӟi các tӝc ngѭӡi hiӋn nay tӵ nhұn là Xtiêng, Mҥ, Châu

Ro...thì chúng ta cǊng khó mà xác ÿӏnh ÿѭӧc mӕi liên quan

giӳa các tӝc ngѭӡi này vӟi các ngôi mӝ ÿã nêu. Nhӳng dân

tӝc thiӇu sӕ này không có phong tөc xây cҩt mӗ mҧ cho

ngѭӡi ÿã chӃt bҵng ô dѭӟc. Có nhiӅu khҧ năng nhӳng ngôi

mӝ này có liên quan tӟi ngѭӡi Champa.

CǊng có nhӳng ngѭӡi quy hoҥch lҥi vѭӡn, dӑn

nhӳng ngôi mӝ này lҥi tұp trung vào mӝt góc, nhѭng nói

chung cѭ dân ӣ ÿây ÿӅu ÿӇ nguyên vӏ trí. Dù sao thông qua

nhӳng thông tin lҿ tҿ ÿó, chúng tôi dӵ ÿoán rҵng nhӳng mӝ

2.10 Page 20

▲back to top

ÿuӧc xây cҩt bҵng ô dѭӟc, mӗ tròn, có thӇ là nhӳng chӭng

tích cho thҩy ngѭӡi ViӋt ÿã ÿӃn vùng ÿҩt này tӯ thӃ kӹ XV.

Ĉó chính là cѫ sӣ ÿӇ cho sӵ khҷng ÿӏnh chҳc chҳn vào

năm 1698 cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh.

V. TRIӂT LÝ Vӄ ĈӎA DANH HӐC VӞI

NHӲNG LÀNG BҲT ĈҪU CÁC TÊN CHӲ: AN,

BÌNH, LONG, PHѬӞC, TÂN

BӃn Cá là mӝt ÿӏa danh văn hóa, Tân TriӅu là tên

mӝt ÿѫn vӏ hành chính. Tӯ thӃ kӹ XVIII chúng ta có thӇ

khҧo cӭu vӅ ÿӏa danh Tân TriӅu qua nhӳng sӵ biӃn ÿәi cӫa

nó, nhѭng ӣ ÿây xin chӍ nêu lên sӵ thay ÿәi tӯ thӃ kӹ XIX

cho ÿӃn nay.

HuyӋn Phѭӟc Long năm Gia Long thӭ 7(1808)

thăng làm phӫ, gӗm 2 huyӋn : Phѭӟc Chánh và Bình An và

2 huyӋn tinh nhiӃp ÿѭӧc thành lұp vào năm Minh MӋnh

thӭ 18(1837) là Nghƭa An và Phѭӟc Bình. HuyӋn Phѭӟc

Chính nguyên là tәng Tân Chính. Năm Gia Long thӭ 7

(1808) ÿһt làm 2 tәng Phѭӟc Vinh và Chánh Mӻ, do ÿó gӑi

là HuyӋn Phѭӟc Chánh. Năm Minh MӋnh thӭ 2 (1821)

chia 2 tәng thành 6 tәng. Tân TriӅu thuӝc huyӋn Phѭӟc

Chính. Tên làng, huyӋn thӡi NguyӉn thѭӡng ÿѭӧc ghi theo

âm Hán ViӋt, toàn nhӳng tên ÿҽp. Giӳa thӃ kӹ XIX có các

làng Tân Hѭng, Tân Xuân, Tân Thành, Tân Vinh Ĉông,

Tân Vinh Tây.

Cuӕi thӃ kӹ XIX Tân TriӅu Ĉông và Tân TriӅu Tây

là 2 trong 8 làng cӫa tәng Phѭӟc Vƭnh Trung, huyӋn Phѭӟc

Chánh. Tân TriӅu Ĉông có 3 ҩp : Long Hòa, Tân Xuân và

Tân Vinh. Tân TriӅu Tây có 3 ҩp : Cҭm Vinh, Tân Ĉӭc,

Tân Thành. Năm 1939 xuҩt hiӋn làng Tân TriӅu, không

phân Ĉông và Tây. Năm 1963, xã Tân TriӅu thuӝc huyӋn

Công Thanh. Năm 1976 xã Tân TriӅu thuӝc huyӋn Vƭnh

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

Cӱu. Năm 1990 thuӝc thӏ xã Vƭnh An và sau ÿó nhұp vào

và hình thành nên xã Tân Bình cho ÿӃn nay.

NguyӉn Ĉình Ĉҫu có tәng kӃt trong sӕ 361 xã thôn

ӣ Biên Hòa, thӡi NguyӋn, có nhiӅu tên hành chính bҳt ÿҫu

bҵng nhӳng mӻ tӵ, nhѭ : Anh Bình, Chánh, Hѭng, Long

Mӻ, Phѭӟc, Tân, Vinh, Xuân. ĈӇ tham khҧo vӅ mһt ÿӏnh

lѭӧng hóa chúng tôi sӱ dөng sӕ lѭӧng 238 làng.

B̫ng 1:

Tӹ lӋ mӻ tӵ tên ÿҫu các làng, xã ӣ Biên Hòa, thӃ

kӹ XIX

(Ngu͛n : Nguy͍n Ĉình Ĉ̯u)

Sӕ lѭӧng

làng

Mӻ tӵ bҳt

ÿҫu tên làng

Tân

Bình

Phѭӟc

Long

Vƭnh

Mӻ

Xuân

Chánh

Hѭng

Tӹ lӋ

(%)

25,63

23,52

15,12

12,18

9,24

4,20

2,94

2,52

2,10

Ghi chú

Theo NguyӉn Ĉình

Ĉҫu sӕ lѭӧng các làng

bҳt ÿҫu tӯ nhӳng chӳ:

Tân, Bình, An có 138

làng. Sӕ liӋu ӣ ÿây là

139 làng

139 làng 10 mӻ tӵ

Tên làng bҳt ÿҫu bҵng mӻ tӵ : Tân, chiӃm hѫn ¼

trong tәng sӕ làng ÿã khҧo sát. Di dân, lѭu dân khi ÿӏnh cѭ

ӣ nѫi mӟi, có tâm lý mang theo tên làng cǊ và bә sung

thêm khái niӋm mӟi. ĈiӅu này phә biӃn ӣ ngѭӡi ViӋt,

3.2 Page 22

▲back to top

nhѭng cǊng mang tính phә biӃn ÿӕi vӟi lѭu dân trên toàn

thӃ giӟi. Trong tiӃng ViӋt, khái niӋm Tân có nhiӅu nghƭa,

ÿó là tӯ ÿӗng âm dӏ nghƭa, nhѭng qua cách viӃt và cách

giҧi thích dҫn dҫn ngѭӡi ta quy vӅ mӝt mӕi vӟi ký tӵ tân

có nghƭa là mͣi. Tân trong BӃn Cá, tân có nghƭa là b͇n,

nhѭng hiӋn nay nhiӅu ngѭӡi không hiӇu hoһc không muӕn

hiӇu ý nghƭa cӫa tӯ tân là b͇n.

Nhӳng làng bҳt ÿҫu bҵng nhӳng chӳ long, chiӃm tӹ

lӋ 1/10 trong tәng sӕ các làng ÿã nêu, nhѭng vҩn ÿӅ lý thú

là sӵ khác biӋt giӳa cách viӃt chӳ nôm, và cách hiӇu thông

thѭӡng. Chӳ long ӣ ÿây ÿѭӧc viӃt vӟi ký tӵ long, theo niên

hiӋu Gia Long. Trong sӕ ngѭӡi hiӋn nay còn ӣ Tân Bình,

có thӇ viӃt và hiӇu cách ghi theo ký tӵ này, thì hӑ viӃt long

là lên, giҧi thích là nguyên nghƭa lên, nhѭng ý tӭ vүn là

r͛ng. Trong dân gian, hӑ không cҫn biӃt ÿӃn ký tӵ, thì hӑ

vүn kiên trì và giҧi thích thoҧi mái, long có nghƭa là r͛ng,

ý ÿӗ khuôn vào sӵ thӕng nhҩt cӫa tҫng lӟp thӕng trӏ chӍ

ÿѭӧc dân chúng tuân thӫ mӝt cách hình thӭc, nhѭng vӅ

mһt nӝi dung hӑ vүn hiӇu là rӗng. An Bình không nhӳng là

lòng mong ѭӟc, mà còn là sӵ cҫu mong cӫa nhӳng ngѭӡi

mong cho chân cӭng ÿá mӅm, mӝt cuӝc sӕng mà lúc nào

hӑ cǊng thҩy may hѫn khôn. Phѭӟc ngѭӡi miӅn Bҳc gӑi là

Phúc, vì không phҧi kiêng kӷ húy [92]. Nhӳng mӻ tӵ cӫa

nhӳng làng bҳt ÿҫu bҵng nhӳng chӳ : An, Bình, Long,

Phѭӟc, Tân, chiӃm ÿӃn 81,51 %, phҧn ánh và thӇ hiӋn mӝt

xu thӃ vӅ nguyӋn vӑng mang tính áp ÿҧo. Nhӳng làng bҳt

ÿҫu tӯ chӳ Tân, Bình chiӃm 49,15%, gҫn 1/2 sӕ làng ÿã

khҧo sát. Ĉó là trѭӡng hӧp mӝt trong hai huyӋn ÿҫu tiên ÿã

xuҩt hiӋn vào thӃ kӹ XVII cǊng mang tên Tân Bình và

ngày nay lҥi xuҩt hiӋn thêm tên xã. Vӟi sӵ xuҩt hiӋn huyӋn

Phѭӟc Long, rӗi phӫ Phѭӟc Long, sӕ lѭӧng các làng bҳt

ÿҫu bҵng chӳ ph˱ͣc và long chiӃm 27,31% chӍ. Sӵ trӣ vӅ

3.3 Page 23

▲back to top

truyӅn thӕng vӟi khái niӋm Tân Bình cho thҩy ngѭӡi dân

vүn mong muӕn, khát khao có mӝt sӵ әn ÿӏnh mӟi. Theo

cách nói ngày nay ÿó là ý chí mong muӕn vӅ mӝt tính bӅn

vӳng trong sӵ phát triӇn.

BӃn Cá, Tân TriӅu ÿӅu là nhӳng ÿӏa danh cө thӇ.

nhѭng trong quá tính phát triӇn cӫa lӏch sӱ ÿӅu ÿã ÿѭӧc sӱ

dөng nhѭ nhѭng ÿӏa danh phiӃm chӍ, theo phong cách

truyӅn thӕng lҩy ÿiӇm chӍ diӋn. Do ÿó ÿӇ trình bày và lý

giҧi tôi chӑn cách khuôn vҩn ÿӅ lҥi trong phҥm vi cӫa mӝt

ÿã Tân Bình hiӋn nay. Dƭ nhiên cǊng có mӝt sӕ ÿiӅu sӁ

vѭӧt ra khӓi khuôn khә ÿã nêu, nhѭng tính không gian

trong quá trình phát triӇn ÿѭӧc xӱ lý trong phҥm vi xã Tân

Bình vүn là cung cách tӕi ѭu.

VI. XÃ TÂN BÌNH

Xã Tân Bình thuӝc huyӋn Vƭnh Cӱu, tӍnh Ĉӗng

Nai.HuyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc thành lұp theo nghӏ ÿӏnh sӕ

l09/CP ngày 29/8/1994 cӫa chính phӫ. Xã Tân Bình theo

thӕng kê ngày 20/9/1996 có diӋn tích 1.170,1 ha. Dân sӕ

có 6.790 ngѭӡi vӟi 1593 hӝ.

Bҧng 2:

Bҧng xác ÿӏnh ÿӏa danh dân cѭ

và ÿӏa danh thӫy bӝ xã Tân Bình

Sӕ Cҩp hay Tên ÿang dùng Tên dùng trѭӟc khi

thӭ loҥi

có tên hiӋn nay

tӵ

1 Ҩp

Bình Phѭӟc

Bình Thҧo

2 Ҩp

Bình Lөc

3 Ҩp

Bình Ý

Khu I,II,III

4 Ҩp

Tân TriӅu

LongTân, Tân Ĉӭc

5 Ҩp

Vƭnh HiӋp

3.4 Page 24

▲back to top

6 Sông

7 Rҥch

8 Rҥch

Ĉӗng Nai

BӃn Cát

Long Phú

Ĉӗng Nai

Tân Phѭѫc

Long Phú

VӅ mһt ÿӏa giӟi hành chính, xã Tân Bình nҵm ӣ

phíaTây Nam cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu.

- Phía Bҳc giáp xã Bҥch Ĉҵng, huyӋn Tân Uyên,

tӍnh Bình Dѭѫng.

- Phía Ĉông Bҳc giáp xã Bình Lӧi và xã Thành Phú,

huyӋn Vinh Cӱu, tӍnh Ĉӗng Nai.

- Phía Nam giáp phѭӡng Tân Phong, thành phӕ Biên

Hoà, tӍnh Ĉӗng Nai

- Phía Tây Nam và Tây giáp xã Bình Hòa, huyӋn

Vƭnh Cӱu, tӍnh Ĉӗng Nai.

Tәng chiӅu dài ÿӏa giӟi hành chính cӫa xã là

20.389m

Bҧng 3

ChiӅu dài ÿӏa giӟi

hành chính cӫa xã Tân Bình

Sӕ

thӭ tӵ

Xã có liên quan

Xã Bҥch Ĉҵng

Xã Bình Lӧi

Xã Thҥnh Phú

P. Tân Phong

Xã Bình Hòa

Hѭӟng

Bҳc

Ĉông Bҳc

Nam

Tây Nam-Tây

ChiӅu dài

(m)

3.374

3.061

4.792

3.320

5.742

Ĉӏa giӟi hành chính trên thӵc ÿӏa chҥy theo sông,

mѭѫng, ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng mòn, ranh giӟi thӵc vұt.

3.5 Page 25

▲back to top

Ruӝng ÿҩt cӫa xã Tân Bình ÿã phân thӱa. 128 thӱa

không có thay ÿәi gì lӟn.

Năm 1995 vӟi hiӋn trҥng sӱ dөng ÿҩt trên tәng sӕ

11152 ha (hiӋn trҥng là 1170,1 ha) ÿҩt nông nghiӋp chiӃm

80% bao gӗm : ÿҩt lâm nghiӋp 10%, ÿҩt chuyên dùng 3%,

ÿҩt ӣ, khu dân cѭ 5%, ÿҩt chѭa sӱ dөng và song suӕi là 2%

(sѫ ÿӗ 3).

Ĉҩt nông nghiӋp có 878,4 ha, ÿѭӧc phân ra là ÿҩt

ruӝng 2 vө, ÿҩt ruӝng 1 vө, ÿҩt chuyên màu, ÿҩt vѭӡn tҥp,

ÿҩt trӗng cây công nghiӋp lâu năm và cây ăn quҧ, ÿҩt

chuyên nuôi cá và ÿӗng cӓ. Không tính ÿӃn phҫn ÿҩt

ruӝng, tӹ lӋ các phҫn ÿҩt trӗng cây ÿѭӧc hình thành nhѭ

sau : ÿҩt trӗng cây hàng năm chiӃm 80,3%, ÿҩt vѭӡn tҥp

chiӃm 0,4%, ÿҩt trӗng cây công nghiӋp lâu năm 17,8%, ÿҩt

cӓ dùng vào chăn nuôi và ÿҩt có mһt nѭӟc nuôi trӗng thӫy

sҧn l,5%.

Vӟi mӝt cѫ cҩu ÿҩt ÿai ÿa dҥng nhѭ trên cho nên

vùng ÿҩt BӃn Cá, Tân TriӅu có mӝt ÿһc trѭng rҩt nәi bұt

:quanh năm lúc nào cǊng có lúa mӟi ÿӇ sӱ dөng. HӃt lúa

mùa l vө, 2 vө, lҥi có lúa trӗng trӍa trên ÿҩt màu, trên ÿҩt

trӗng cây các loҥi. Ngѭӡi nông dân ӣ ÿây cho rҵng trӗng

lúa không phҧi là mӝt nghӅ kinh doanh, vì trӗng nghiêm

túc lҥi không có lãi. Trӗng cҩy lúa nhѭ ngѭӡi Tân TriӅu,

BӃn Cá, lúc nào cǊng ÿѭӧc ăn cѫm lúa mӟi, thӑm ngon.

Tân Bình trên thӵc tӃ giáp vӟi sân bay Biên Hòa, ngѭӡi

dân có thӇ ÿi tҳt “vài bѭӟc” là ÿӃn Biên Hòa. Theo tӍnh lӝ

sӕ 24, hay ÿѭӡng 768, rҧi nhӵa ngѭӡi ta có thӇ liên lҥc dӉ

dàng vӟi Biên Hòa và thành phӕ Hӗ Chí Minh. Giӳa các

thôn xóm ÿӅu có thӇ liên lҥc bҵng ÿѭӡng rҧi ÿá. Các loҥi

xe cѫ giӟi có thӇ ÿi lҥi dӉ dàng. Xe con có thӇ vào ÿӃn tұn

nhà. Vì thӃ hoҥt ÿӝng cӫa các loҥi xe tӵ tҥo, nӃu so sánh

vӟi làng BӃn Gӛ, thì hoҥt ÿӝng cӫa chúng có vҿ nhӝn nhӏp

3.6 Page 26

▲back to top

hѫn, ung dung tӵ tҥi hѫn. ĈӅu này có lӁ phҫn nào liên quan

tӟi sӵ kiӇm soát cӫa cҧnh sát giao thông vì sӵ kiӇm tra trên

tӍnh lӝ không thӇ nghiêm ngһt nhѭ ÿӕi vӟi quӕc lӝ. Dân ÿi

làm ӣ Biên Hòa và Thành phӕ Hӗ Chí Minh, thѭӡng sӱ

dөng xe máy sáng ÿi tӕi vӅ. Nhӳng ai muӕn tìm hiӇu thêm

cө thӇ, chi tiӃt xin tham khҧo nhӳng tóm tҳt vӅ mһt sӕ liӋu

qua bҧng 4 : ÿ̭t giao thông ͧ Tân Bình (Ngu͛n UBND

xã Tân Bình )

Do giao thông thuұn tiӋn nên nhӳng xe ÿã ÿăng ký

chính thӭc có :

l. Xe lam : 6 chiӃc.

2. Xe cҧi tiӃn : 10 chiӃc.

3. Xe Hyundai : 2 chiӃc.

4. Xe du lӏch : 2 chiӃc.

5. Xe 1 chӛ ngӗi : 2 chiӃc.

CHѬѪNG II

NѬӞC SÔNG TRONG CHҦY LӜN

NѬӞC SÔNG NGOÀI

I. CÁCH NHÌN THEO ĈӎA CHҨT HӐC

Các nhà ÿӏa chҩt hӑc chia nѭӟc ta thành 8 vùng ÿӏa

chҩt [58] trong ÿó vùng mà chúng ta quan tâm thuӝc vùng

6 : Nam Trung Bӝ và Nam Bӝ. Liên quan ÿӃn nhӳng vҩn

ÿӅ mang tính nhân văn, có lӁ chúng ta chӍ cҫn tham khҧo

vӅ nhӳng ÿiӅu có liên quan ÿӃn kӹ ÿӋ tӭ.

Bҧng 5:

Sѫ ÿӗ dӕi sánh ÿӏa tҫng trҫm tích

ÿӋ tӭ Ĉông Nam Bӝ

(Ngu͛n: T͝ng cͭc ÿ͓a ch̭t)

3.7 Page 27

▲back to top

Thӕng

Vùng

Phө Ký

thӕng hiӋu

Ĉông Nam Bӝ

II. ĈҺC ĈIӆM ĈӎA LÝ TӴ NHIÊN

MiӅn Nam Trung Bӝ và Nam Bӝ là mӝt ÿӏa hình

mang tính chuyӇn tiӃp. Ĉông Nam Bӝ là ÿӗng bҵng do

sông bӗi ÿҳp phù sa lên trên nӅn ÿá gӕc cát kӃt, ÿá phiӃn.

Cuӝc vұn ÿӝng nâng lăn ӣ miӅn cӵc Nam Trung Bӝ vào kӹ

bӋ tӭ khiӃn cho vùng phía Ĉông ÿѭӧc nâng lên thành ÿӗng

bҵng cao 100m trong lúc phҫn phía Tây lҥi bӏ sөt lún.

VӅ mһt khí hұu, vùng này có nӅn nhiӋt cao quanh

năm và có 2 mùa mѭa, nҳng rõ rӋt. Mùa mѭa trùng vӟi

mùa gió mùa, mùa hè, và mùa khô hay mùa nҳng trùng vӟi

mùa gió mùa mùa ÿông. Bão hҫu nhѭ không xҧy ra.

VӅ mһt thӫy văn, hӋ thӕng sông Ĉӗng Nai nҵm hoàn

toàn trong vùng lãnh thә ViӋt Nam. Sông Ĉӗng Nai dài

500 km tӯ cao nguyên Lang Bang ÿә ra 2 cӱa Cҫn Giӡ và

Xoài Rҥp. Các phө lѭu chính có các nhánh sông: sông La

Ngà, sông Bé, sông Sài Gòn, sông Ĉӗng Nai nhұp vӟi 2

sông Vàm Cӓ Ĉông và Vàm Cӓ Tây ӣ gҫn cӱa Xoài Rҥp.

Tӯ Nhà Bè, sông Ĉӗng Nai tӓa ra nhiӅu nhánh chҵng chӏt.

ĈNNTC cho biӃt : ''Th˱ͥng ÿ͇n tháng 8 AL thì có lͭt, lͣn

nh͗ không chͳng, nh˱ng kh˯ng có n̩n ÿu͙i ng˱ͥi trôi

nhà, vì là có nhi͉u chi phái d͍ tiêu ra bi͋n.”

VӅ mһt thӫy triӅu, ĈNNTC cǊng cho biӃt : “N˱ͣc

thͯy tri͉u, ti͇t h̩ chí lͣn v͉ ban ngày, ti͇t ÿông chí lͣn v͉

3.8 Page 28

▲back to top

ban ÿêm; l̩i trong kho̫ng hè sang thu, thͯy tri͉u bu͝i

sáng ch˱a rút, thͯy tri͉u bu͝i chi͉u ÿã lên, thêm vào gió

ÿông, n˱ͣc tr˱ͣc n˱ͣc sau giao nhau, n˱ͣc song ÿ̯y dãy,

ÿ̭y là s͹ bi͇n ÿ͝i cͯa thuͽ tri͉u, n˱ͣc không theo ti͇t”.

Chính ÿiӅu này ÿã làm cho nѭӟc sông trong, dân gӑi là

rҥch BӃn Cá, chҧy ngѭӧc lên ÿә ra sông ngoài, tӭc sông

Ĉӗng Nai. Có lӁ chính ÿһc ÿiӇm này ÿã tҥo nên ÿiӅu kiӋn

thuұn lӧi cho các ghe thuyӅn ӣ miӅn Tây lên có thӇ hӝi tө

ÿѭӧc dӉ dàng ӣ BӃn Cá. Theo thӫy triӅu lên xuӕng, vӟi sӵ

lӧi dөng con nѭӟc, sông trong và sông ngoài trӣ thành

nhӳng con ÿѭӡng thӫy ÿi mӝt chiӅu. Nhұn xét vӅ ca dao

cӫa dòng nѭӟc chҧy lӝn còn cung cҩp thêm mӝt ÿһc ÿiӇm

ÿӏa lý nӳa vӅ mӝt vùng hӧp lѭu cӫa nhiӅu dòng sông do sөt

lún vӅ mһt ÿӏa chҩt, cho nên vùng này ÿã tҥo nên mӝt dòng

nѭӟc xoáy dӳ dӝi. Sӵ tàn phá cӫa lǊ lөt lӟn nhѭ ĈNNTC

ÿã nêu là chѭa chính xác.

Ĉ̩i Vi͏t s͵ ký tөc biên có ghi năm Quý Hӧi, và thӡi

Cҧnh Hѭng năm thӭ 4 (l743) bãi Ngô Châu ӣ Biên Hòa bӏ

tách làm 2 do nѭӟc to, bӏ lӣ. Phía Ĉông làm bãi Ngô, phía

Tây làm bãi Tân Trào. Có thӇ theo cách gӑi cӫa ngѭӡi dân

ӣ ÿây bãi Ngô hay Ngô Châu là Cù lao Vӏt. Trӏnh Hoài

Ĉӭc cǊng nêu vҩn ÿӅ này, nhѭng ÿһt vào năm khác : ''Ngô

Châu (Cù lao Ngô) ͧ phía B̷c Ph˱ͣc Giang, dài m͡t d̿m

d˱, r͡ng ¼ b͉ dài, cách phía Tây tr̭n 19 d̿m r˱ͩi.

Nguyên tr˱ͣc liên hi͏p vͣi cù lao Tân Tri͉u.Năm Giáp Tý

(1744) niên hi͏u C̫nh H˱ng thͱ 5, lͭt lͣn xói lͧ làm 2.

Phía Ĉông làm Cù lao Ngô, phía Tây làm Cù lao Tân

Tri͉u Châu. Kho̫ng giͷa có m͡t song nh͗, n˱ͣc c̩n và

h́p, ch͑ ghe nh͗ ÿi ch̵m thì mͣi qua ÿ˱ͫcc”.

Công viӋc xây dӵng nhà thӡ công giáo ӣ Tân TriӅu

năm 1864 trong khi ÿào móng ÿã thu ÿѭӧc mӝt cái chiêng,

mӝt mõ gӛ và mӝt quҧ chuông. ChiӃc chuông này sau ÿѭӧc

3.9 Page 29

▲back to top

ÿem ÿi ÿәi cho nhà thӡ Sài Gòn lҩy chiӃc chuông hiӋn nay,

ÿѭӧc ÿúc trong xѭӣng nhà vua ӣ Paris vào năm 1866. Ba

hiӋn vұt này là nhӳng hiӋn vұt trong mӝt phӃ tích ngay ÿӏa

phѭѫng hay do lǊ lөt trôi dҥt ÿӃn, thì không khҧo cӭu

ÿѭӧc. ChiӃc mõ gӛ hiӋn vүn còn sӱ dөng và ÿѭӧc treo ӣ

tháp chuông (ҧnh 2).

Theo nhұn xét cӫa các giáo sƭ mà NguyӉn Văn Quý

ÿã nêu [8l], vùng ÿҩt Tân TriӅu ÿҩt ÿai phì nhiêu. Nhân

dân trӗng cây trái rұm rҥp, không có chӛ làm ÿѭӡng ÿi. Lӕi

ÿi là nhӳng ÿѭӡng mòn chұt hҽp xuyên qua các vѭӡn tѭӧc

và nhà ӣ. Cây xanh san sát vӟi nhau làm cho bҫu không

khí ngӝt ngҥt, ҭm thҩp và là ә sanh ra giӕng muӛi gây bӋnh

sӕt rét chӃt ngѭӡi.

Nguӗn lӧi ӣ ÿây do viӋc trӗng trҫu, mà trҫu thì phҧi

có mӝt sӕ lѭӧng lӟn phân bón. Ngѭӡi ta mua hàng tҩn

phân tҵm ÿӇ bón cho trҫu làm cho không khí bӏ ô nhiӉm,

nѭӟc giӃng bӏ nhiӉm trùng.

Trѭӟc ÿây, con rҥch còn rҩt sâu, nhѭng dҫn dҫn bӏ

lҩp ÿҫy. Mӛi ngày nѭӟc thӫy triӅu xuӕng không lѭu thông

ÿѭӧc làm cho sình lҫy bӕc mùi hôi dѭӟi ánh nҳng mһt trӡi

gay gҳt.

Năm 1875 có khoҧng 1000 giáo hӳu. Cӭ sau 30 năm

hӑ ÿҥo lҥi giҧm sút chӯng 200 ngѭӡi. Không phҧi giáo dân

bӓ xӭ mà ÿi nѫi khác mà là chӃt vì sӕt rét rҩt nhiӅu. Có lúc

chӃt hàng loҥt. Sӵ tàn phá cӫa bӋnh sӕt rét ÿã làm cho các

giáo sƭ chӍ còn biӃt kêu lên là tѭѫng lҥi cӫa hӑ ÿҥo này

ÿang “n̹m trong tay Chúa”.

Nhân dân ӣ ÿây vүn còn nhҳc ÿӃn cái lөt năm Thìn

1952, rӱa sҥch cҧ vùng Tân TriӅu. Tӯ ÿó ngѭӡi ta không

còn trӗng trҫu nӳa. Các cây to bӏ Pháp chһt phá ÿӇ xây

dӵng ÿӗn bӕt. Tuy vұy, Cù lao Vӏt vүn rұm nhѭ rӯng, là

căn cӭ ÿӇ nuôi dҩu cán bӝ kháng chiӃn. Thӡi Mӻ, tuy tàu

3.10 Page 30

▲back to top

tuҫn tra cӫa Mӻ hay chҥy hai bên bӡ Cù lao Vӏt thѭӡng

xuyên, nhѭng cҧnh rұm rҥp cӫa cù lao vүn tҥo ÿѭӧc cái thӃ

làm nѫi ҭn náu cӫa cán bӝ cách mҥng. Năm l974, chính

quyӅn cǊ ÿã bҳt ÿҫu tiӃn hành nҥo vét, nhѭng mӟi chӍ ÿѭӧc

mӝt nӱa thì phҧi bӓ dӣ. Sau năm 1975 có nhiӅu ý kiӃn ÿӅ

xuҩt nên lҩp nhӳng con rҥch này, nhѭng nói chung nhân

dân không ÿӗng tình. Mӝt chѭѫng trình nҥo vét ÿã ÿѭӧc ÿӅ

ra, nhѭng kinh phí quá lӟn, cho nên mӑi viӋc vүn nҵm trên

giҩy.

Cái lөt năm Thìn ÿã góp phҫn cѫ bҧn làm cho vùng

u uҩt thành sҥch sӁ. Năm này lөt tràn nóc. Năm l978 lөt

ngұp ÿӃn nӱa tѭӡng nhà. Năm l982 lөt lҩp nӅn. Năm 1989

lөt lҩp sân. Sau khi hoàn thành ÿұp Trӏ An thì hӃt lөt.

Tân Bình có mӝt mӓ cát, chiӃm diӋn tích 37,5 ha.

HiӋn nay ngѭӡi ta ÿѭѫng khai thác cát ӗ ҥt dӑc sông Ĉӗng

Nai, vӯa ô nhiӉm môi trѭӡng vӯa thҩt thu thuӃ vӯa làm

mҩt trұt tӵ trӏ an cӫa ÿӏa phѭѫng. Phҫn quan trӑng nhҩt có

lӁ là chuyӋn sӁ bӏ xói lӣ trong tѭѫng lҥi không xa, nhѭng

có ÿiӅu là mӑi ngѭӡi ÿӅu lo lҳng, nhѭng UBND xã thì bҩt

lӵc.

Vҩn ÿӅ tài nguyên nѭӟc ÿѭӧc quҧn lý theo luұt pháp.

ĈӇ hiӇu thêm vҩn ÿӅ này, xin tham khҧo qua bҧng 6.

B̫ng 6 :Tài nguyên n˱ͣc ͧ Tân Bình

(Ngu͛n: UBND xã Tân Bình)

Sӕ Tên công trình

1 T/bBình Phѭӟc

2 T/b Tân TriӅu

3 Kinh Thҥch Ĉӭc

4 Kinh Vƭnh HiӋp

DiӋn tích

bao chiӃm

0.00.35

0.08.50

0.43.50

0.82.50

Chӭc

năng

Bѫm

Tѭӟi

Năm DiӋn Ghi chú

xây tích

tѭӟi

1985 170

1987 140

1987 12

1987 25 T/b T.TriӅu

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

5 Kinh Bình Lөc 0.39.00

6 Kinh Bình Thҧo 1.11.00

7 Kim Long Phú 0.66

8 Mҥch nѭӟc ngҫm 0.88.50

9 Mѭѫng Bình Lөc 0.37.00

Tѭӟi 1986 25 T/b B.Phѭӟc

Tѭӟi 1985 45

Tѭӟi 1980 30

Tѭӟi

20 Ҩp Bình Ý

Tiêu

1500

ĈiӅu này cho thҩy nhӳng hoҥt ÿӝng tѭӟi tiêu ÿӅu bҳt

ÿҫu tӯ sau năm l980. ĈiӅu này có liên quan ÿӃn 344 ha ÿҩt

ruӝng lúa. Dòng nѭӟc chҧy lӝn là ÿһc trѭng tӵ nhiên ӣ

vùng này, mang nghƭa ÿen. Sau ngày thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc,

cѭ dân Tân Bình, vӟi sӵ phát triӇn hӋ thӕng tѭӟi tiêu, cǊng

góp phҫn vào viӋc làm cho dòng nѭӟc chҧy lӝn ÿӇ phөc vө

mөc ÿích phát triӇn nông nghiӋp. Ӣ ÿây gҫn nhѭ nhà nào

cǊng có giӃng, sӱ dөng máy bѫm ÿiӋn ÿӇ phөc vө sinh

hoҥt và tѭӟi các vѭӡn cây ăn quҧ.

Nhân dân không ÿӗng ý lҩp kênh rҥch, nhѭng trong

hoҥt ÿӝng thѭӡng ngày hӑ lҥi góp phҫn tích cӵc lҩp các

kênh rҥch. Chӧ BӃn Cá trѭӟc năm 1975 có mӝt khu ÿӇ ÿә

rác. Sau năm 1975 khu ÿҩt này ÿѭӧc phân cho nhiӅu hӝ

làm ÿҩt cѭ trú. Vì không có chӛ ÿә rác, hӑ liӅn tӕng cҧ rác

rѭӣi, kӇ cҧ chҩt thҧi rҳn, xuӕng rҥch BӃn Cá. NhiӅu ÿoҥn

ÿã thành luӗng, dân gӑi là Nà. Nà là mӝt tӯ rҩt có ý nghƭa

vӅ hӑc thuұt, nhѭng dân sӱ dөng thiӃt thӵc hѫn : khai thác

cӓ ÿӇ chăn nuôi và rӉ bèo dâu ÿӇ chiӃt cây. NhiӅu ÿoҥn dân

còn ÿóng cӯ, nhѭng thӵc chҩt là trӗng cây ÿӇ khai thác gӛ

cӫi. Phә biӃn là cây cҳm xuӕng ÿӇ giӳ ÿҩt, nhѭng chóng

thành rӯng.

III. NHӲNG PHÁT HIӊN KHҦO CӘ HӐC

Nhân dân ӣ Trân TriӅu cho biӃt ÿã phát hiӋn ÿѭӧc

nhiӅu hiӋn vұt khҧo cә hӑc khi khai thác cát ӣ ven bӡ sông

Ĉӗng Nai, ngѭӡi ta phát hiӋn ÿѭӧc nhiӅu di vұt cә. Chúng

4.2 Page 32

▲back to top

tôi có ÿӃn khҧo sát sѫ bӝ, nhѭng khó có thӇ ÿӏnh vӏ ÿѭӧc

cө thӇ. Ngѭӡi phát hiӋn, phҫn lӟn cǊng không muӕn chӍ ra

mӝt cách chính xác. Hѫn nӳa dù có chӍ ra ÿúng ÿӏa ÿiӇm

thì cǊng chѭa có ÿiӅu kiӋn ÿӇ xác minh. Mӝt sӕ hiӋn vұt ÿã

bӏ tҭu tán, chҳc là sӕ lѭӧng không ít. Mӝt sӕ khác ÿã ÿѭӧc

Bҧo tàng Ĉӗng Nai lѭu giӳ lҥi. Trong sӕ các hiӋn vұt này,

có mӝt bát ÿӗng mang phong cách Ĉông Sѫn, hình dáng

ÿӝc ÿáo.

Anh Chín Cѭng, tӭc anh NguyӉn Văn Châu, ӣ Tân

Xuân, cách ÿây 10 năm, khi làm ÿҩt ӣ MiӉu Bà, Xóm

Lѭӟi, ÿã nhһt ÿѭӧc mӝt chiӃc rìu có vai, mҿ lѭӥn, rӍ nâu,

kích thѭӟc theo cm : 5,5 x 3,6 x l,0. Xóm Lѭӟi cǊng gӑi là

xóm Chài lѭӟi, thӃ kӹ XIX, thuӝc xӭ Ngѭ Võng, làng Tân

Hѭng, thӵc canh ruӝng ÿҩt chӍ có 4 mүu, 4 sàѫ, 7 thѭӟc, 5

tҩc (l mүu rӝng 4894 m2.40l6). Ĉây là mӝt làng nhӓ, có

mӝ ÿӏa riêng, và chӍ có mӝt MiӃu Bà. Khҧo sát trên mһt ÿҩt

chӍ thҩy nhӳng mҧnh vӥ vөn cӫa chì lѭӟi. Anh Bҧy Làu có

cho biӃt ӣ nhà anh và mӝt sӕ ngѭӡi khác có nhӳng sѭu tұp

chì lѭӟi, cǊng nhһt ÿѭӧc ӣ ÿây và nhiӅu nѫi, nhѭng trong

thӡi gian ÿiӅn dã ӣ ÿây chúng tôi chѭa tiӃp xúc ÿѭӧc.

Trong sѭu tұp cӫa Chín Cѭng còn có nhiӅu hiӋn vұt lҥ,

nhѭng ÿáng chú ý nhҩt là sѭu tұp vӅ nhӳng răng bò rөng.

Nhân dân ӣ ÿây cho biӃt ai nhһt ÿѭӧc răng bӡ rөng, ÿiӅu ҩy

ÿӗng nghƭa vӟi hҥnh phúc và giàu sang. Nhìn qua gia cҧnh

Chín Cѭng chҳc chúng ta sӁ hiӇu ÿѭӧc khái niӋm

hҥnhphúc, nhѭng giàu sang vӅ vұt chҩt thì chҳc là không

có. Cái còn ÿӑng lҥi là lòng tӵ hào biӃt giúp ÿӥ bӕ mҽ ÿӇ

nuôi em ăn hӑc.

Thông qua thҫy giáo NguyӉn Tân TriӅu, chúng tôi

ÿѭӧc biӃt dѭӟi gӕc dӯa nhà bà Ĉӛ Thӏ NhǊ, khi ÿào hӕ

trӗng dӯa ÿã nhһt ÿѭӧc mӝt chiӃc rìu có vai khác, mҿ lѭӥi,

4.3 Page 33

▲back to top

kích thѭӟc theo cm : 12,2 x 5,5 x 2,5. HiӋn vұt ÿѭӧc bà

NhǊ bҧo quҧn cҭn thұn, xem nhѭ cӫa báu trong gia ÿình.

Nhà ông Cҧ Lài ӣ Tân Xuân, khi xây dӵng vѭӡn

bѭӣi ÿã nhһt ÿѭӧc mӝt chiӃc rìu tӭ giác, kích thѭӟc theo

cm :9 x 3,5 x l,3. Mһt ÿҩt ÿã dӑn sҥch, gӕm thô vөn nát

nhѭ ÿҫu ngón tay. Chѭa phát hiӋn ÿѭӧc mҧnh nào lӟn.

Tuy là nhӳng phát hiӋn ngүu nhiên, nhѭng ӣ ÿây ÿã

có mһt rìu bôn có vai và rìu bôn tӭ giác.

Cѭ dân ӣ ÿây giao lѭu rӝng, trѭӟc ÿây lҥi có nghӅ

nuôi tҵm. Nhӳng ngѭӡi làm nghӅ nuôi tҵm ӣ nѭӟc ta

thѭӡng hay sѭu tҫm rìu bôn ÿá, mà hӑ gӑi là tҫm sét, ÿӇ

trong nhà làm phép. Nhӳng thӭ sѭu tҫm ÿѭӧc không rõ

nguӗn gӕc xuҩt xӭ, vì thӃ không ÿѭӧc tính ÿӃn. Vӟi ba

hiӋn vұt có nguӗn gӕc xuҩt xӭ rõ ràng có thӇ cho phép kӃt

luұn rҵng cách ÿây trên dѭӟi 4000 năm ngѭӡi xѭa ÿã ÿӃn

cѭ trú trên vùng ÿҩt trù phú này, cùng trong hӋ thӕng cӫa

nӅn văn minh Ĉӗng Nai.

Trѭӟc ÿây trong khi ÿào giӃng nhân dân cǊng ÿã

phát hiӋn ÿѭӧc mӝt pho tѭӧng ÿá Ganessa. Pho tѭӧng này

sau ÿó ÿã ÿѭӧc ÿem vào thӡ ӣ chùa Hӝi Phѭӟc, nhӳng năm

1977 tѭӧng bӏ mҩt cҳp. Theo nhӳng lӡi mô tҧ lҥi có thӇ

phӓng ÿoán rҵng pho tѭӧng ÿã mҩt cҳp có phҫn nào tѭѫng

tӵ vӟi pho tѭӧng gӕc tӯ miӅn Trung ÿѭѫng ÿѭӧc trѭng bày

tҥi Bҧo tàng Lӏch sӱ thành phӕ Hӗ Chí Minh.

Ӣ nhà út Phѭѫng, Cҭm Vinh, trong quá trình làm

vѭӡn cǊng phát hiӋn ÿѭӧc nhiӅu hiӋn vұt : ÿá, gӕm, sӭ,

ÿӗng thau. HiӋn vұt ÿӗng thau ÿáng chú ý nhҩt là 2 ÿӗng

tiӅn lӟn, ÿѭӡng kính 12,6 - 12,7 cm, lӛ vuông có gӡ. Phҫn

lӛ l ,7 cm, kӇ cҧ gӡ 2,7 cm, tӭc mӛi ÿѭӡng gӡ rӝng 0,5 cm

viӅn quanh lӛ. Mӝt ÿӗng mӝt mһt có 4 chӳ ÿúc nәi : Gia

Long thông b̫o, phía bên kia có hình rӗng. Mӝt ÿӗng mӝt

mһt có 4 chӳ ÿúc nәi : Minh M̩ng thông b̫o, phía bên kia

4.4 Page 34

▲back to top

là toàn cҧnh Ngӑ Môn; ӣ giӳa có hai chӳ Ng͕ Môn, dѭӟi

có 5 chӳ : Ĉ̩i Nam qu͙c thông b̫o. TiӅn bҵng ÿӗng thau

vàng sáng, hai biên viӅn ngoài liӅn nhau, rӝng 0,6 cm.

Trong sӕ nhӳng hiӋn vұt bҵng gӕm, nhiӅu nhҩt là

các loҥi ÿƭa men hoa lam thӡi Thanh thӃ kӹ XVIII - XIX

và gӕm men lam HuӃ, thӃ kӹ XIX. Trên các mҧnh ÿáy trôn

ÿƭa hay bát thѭӡng có ghi 2 chӳ : Hòa Minh, Tân Hѭng,

HiӋp Hѭng, Nguyên Y, Kim Thông, Thә Ĉán và nhiӅu ký

hiӋu khác nӳa. Trong sӕ nhӳng ÿӗ án trang trí trong lòng

ÿƭa, ÿӗ án hình con chuӝt rҩt sinh ÿӝng (ҧnh 3).

Phát hiӋn ӣ nhà út Phѭѫng gӧi lҥi huyӅn thoҥi vӅ

nhӳng nѫi giҩu cӫa cҧi cӫa NguyӉn Ánh khi chҥy nҥn, trӕn

tránh sӵ truy lùng cӫa Tây Sѫn. Ngѭӡi ӣ ÿây vүn hay kӇ

chuyӋn vӅ bãi tҳm cӫa vua, Cҭm Dinh tӭc dinh vua ӣ…

Thӵc ra, dinh tӭc là vinh ÿӑc theo âm miӅn Nam, chӭ

không có nghƭa là dinh thӵ. NhiӅu ngѭӡi còn tә chӭc ÿi tìm

cӫa ӣ các tҫu chìm dӑc theo sông Ĉӗng Nai, mà lúc ÿҫu hӑ

cho là tàu cӫa NguyӉn Ánh. Sau mӝt thӡi gian mҩt bao tiӅn

cӫa và công sӭc, lúc tƭnh tâm lҥi hӑ mӟi sӵc nhӟ ra rҵng

thӡi NguyӉn Ánh làm gì có tàu sҳt. Ĉó là nhӳng tàu Pháp

bӏ ÿánh chìm trên sông.

Vùng ven BӃn Cá, BӃn Xuân, BӃn Lѭӟi ÿҫy nhӳng

mҧnh sành thuӝc các thӡi kǤ lӏch sӱ khác nhau. HiӋn vұt

sành sӟm nhҩt là sành thӡi Mҥc, thӃ kӹ XVI, và sành

Khmer, cùng niên ÿҥi, mà lҫn ÿҫu tiên chúng tôi ÿã phát

hiӋn ÿѭӧc nhӳng hiӋn vұt nguyên vҽn ӣ cҧng Ba Xuyên,

Sóc Trăng4

4 DiӋp Ĉình Hoa. 1995. Ý nghƭa lӏch sӱ cӫa di tích Bãi Xàu –

Sóc Trăng. KCH. 1: 43-51

4.5 Page 35

▲back to top

BӃn Cá cǊng là nѫi ÿѭӧc mӑi ngѭӡi quan tâm vӟi

vҩn ÿӅ mӝ Nguyên ThiӅu, năm Cҧnh Trӏ thӭ 3 ( l665) ÿã

ÿӃn Quy Nhѫn ÿѭӧc xem nhѭ tә sѭ Phұt giáo ӣ Ĉàng

trong. Ӣ ÿây cǊng còn lѭu giӳ nhӳng bҧn văn thӡi Minh

Mҥng. Bài vӏ cúng hұu sӟm nhҩt thuӝc năm Minh Mҥng

thӭ 17(l836). Sҳc phong thành hoàng sӟm nhҩt thuӝc thӡi

Tӵ Ĉӭc. Khi ÿҩt Nam Bӝ trӣ thành thuӝc ÿӏa Nam KǤ, có

ÿình ӣ ÿây vүn còn lѭu giӳ ÿѭӧc sҳc phong cho thành

hoàng thuӝc thӡi Khҧi Ĉӏnh.

IV. SӴ HӜI NHҰP CӪA CÁC HӐ

Xã Tân Bình có tҩt cҧ 70 hӑ hӝi nhұp vӅ ÿây. ĈӇ tìm

hiӇu ÿiӅu này chúng tôi quan tâm ÿӃn nhӳng ngѭӡi, năm

1997 là công dân thuӝc phҥm vi xã Tân Bình.

Bҧng 7: Sӵ hӝi nhұp các hӑ ӣ Tân Bình

(Ngu͛n: UBND xã)

STT Các hӑ Tân TriӅu

Nam Nӳ

1 Âu

2 Bùi

3 Cao

8 -7

4 Châu

5 Công

HuyӅn

Tôn Nӳ

6 Cә

7 Dѭѫng

8 Ĉào

9 Ĉһng 14 14

Bình Bình Vình Bình

Ý Phѭӟc HiӋp Lөc

+ NhiӅu

4.6 Page 36

▲back to top

10 Ĉinh 18 16 + +

11 Ĉinh

NguyӉn

12 Ĉoàn

44+

+ NhiӅu

13 Ĉӗng

34+

14 Ĉӛ

15 Hӗ

54+

+ NhiӅu

16 HuǤnh 39 30 +

+ NhiӅu

17 Lҥi

33+

18 Lâm

19 Lê

28 55 +

20 Lê

NguyӉn

21 Lѭѫng 28 18 +

22 Lѭӡng 7 10

23 Lѭa

24 Lý

14+ +

25 Mai

2+ +

26 Ngô

6 10 +

27 NguyӉn 117 129 +

28 Phҥm 34 22 +

29 Phan 41 34 +

30 Phùng 1 2

31 Phú

14 12 +

32 Quan

33 Quҧng 1 1

34 Tăng

35 Thân

36 Tô

37 Tӕng

38 Trҫn

53 58 +

4.7 Page 37

▲back to top

39 Trӏnh 3

40 Trѭѫng 4 9 +

41 Văn

42 VǊ

43 Võ

10 17 +

44 Ao

45 DiӋp

46 ĈiӇu

47 KiӅu

48 Hӭa

49 Ninh

50 Nông

51 Ĉàm

52 Hà

53 Lӳ

54 TriӋu

55 Ĉuӡng

56 Liêng

57 Mҥnh

58 Tҥ

59 Thái

60 Thҥch

61 Trang

62 Tӯ

63 Khâu

64 Liên

65 Thái

66 Quân

67 Lөc

68 Tiên

69 La

+ nhiӅu +

4.8 Page 38

▲back to top

70 Vѭѫng

43 hӑ 31 40 hӑ 40 hӑ 31 hӑ

hӑ

Qua bҧng 7, chúng ta có thӇ thҩy rҵng nhӳng hӑ chӍ

có nӳ, là nhӳng ngѭӡi vӅ làm dâu Tân Bình. Nhӳng hӑ chӍ

có nam, là nhӳng ngѭӡi sӁ ÿѭӧc ÿӅ cұp trong chѭѫng ''Quê

ḿ”. Tӯ mӝt xã Tân TriӅu cǊ, nhѭng khi mӣ rӝng ra cҧ

năm xã hӧp thành xã Tân Bình, thì tình hình phӭc tҥp hѫn,

ÿòi hӓi phҧi có mӝt sӵ khҧo cӭu cө thӇ. Chúng tôi cǊng ÿã

làm thӱ mӝt cuӝc ÿiӅu tra xã hӝi hӑc, nhѭng kӃt quҧ chѭa

chính xác, cho nên 4 thôn khác chӍ nêu chung ÿӇ tham

khҧo.

Thông qua các hӑ, chӍ có hӑ ĈiӇu là có thӇ xác ÿӏnh

ÿѭӧc là ngѭӡi Xiêng, vì ngѭӡi Xiêng toàn mang hӑ ĈiӇu.

Các hӑ khác có liên quan tӟi gӕc nguӗn Pháp, Ý, Tây Ban

Nha, Bӗ Ĉào Nha hay các hӑ có liên quan ÿӃn các dân tӝc

thiӇu sӕ ӣ nѭӟc ta nhѭ : Khmer, Cham- pa, Tày... thì phҧi

ÿi vào nhӳng trѭӡng hӧp cө thӇ, bҧng 7 chѭa phҧn ánh

ÿѭӧc. Hӑ Công Tҵng Tôn Nӳ nhѭng ӣ ÿây lҥi là Công

HuyӅn Tôn Nӳ. Có nhӳng hӑ ÿӑc lên có thӇ phân biӋt ÿѭӧc

là ngѭӡi miӅn Nam hay ngѭӡi miӅn Bҳc, nhѭ hai hӑ Võ và

VǊ, hai hӑ Lѭѫng và Lѭӡng. NhiӅu hӑ kép nhѭ : Ĉinh

NguyӉn, Lê NguyӉn. Trên thӵc tӃ, ÿӕi vӟi nhӳng ngѭӡi

dѭӟi l8 tuәi hӑ kép xuҩt hiӋn nhiӅu hѫn. Thӵc ra, bҧng 7

cung cҩp mӝt cái nhìn ÿúng ÿӕi vӟi các hӑ, mӟi có 70, các

hӑ kép cǊng chѭa chính xác. HiӋn tѭӧng này liên quan ÿӃn

tұp quán cӫa ngѭӡi ViӋt chӍ trӑng tên không chú ý lҳm ÿӃn

hӑ.

Phә biӃn ӣ Nam Bӝ là hiӋn tѭӧng gӑi theo thӭ làm

tên. Tân Bình cǊng không nҵm ngoài quy luұt ÿó. Ông

Mӝt, chӏ Mӝt tӭc là nhӳng ngѭӡi thӭ mѭӡi trong gia ÿình

4.9 Page 39

▲back to top

vì ӣ Nam Bӝ không dùng thӭ nhҩt, thӭ cҧ ÿӇ ÿһt tên. Gӑi

theo thӭ thì nhiӅu tên trùng nhau, nhѭng hӑ có cách ÿӏnh vӏ

chính xác. Cách thông dөng là kèm thêm ÿһc ÿiӇm. Ví dө

ông Bҧy Dҩu tӭc ông thӭ bҧy ÿang dҩu các ngón nghӅ làm

ăn. Cách phә biӃn ӣ Tân Bình là hay hoán vӏ thӭ tӵ phía vӧ

hoһc phía chӗng ÿӇ ÿӏnh vӏ cho chín xác. Theo thông lӋ là

cách gӑi lӝn. Cô Chín lҩy chӗng thӭ hai, theo thông lӋ thì

phҧi gӑi là cô Hai, nhѭng vì bà mҽ ruӝt cӫa cô cǊng ÿѭӧc

gӑi là bà Hai, cho nên phía nhà chӗng do tӃ nhӏ và tôn

trӑng sui gia nên vүn gӑi là Chín. Ông Hai lҩy vӧ là Chín,

ӣ vӅ phía vӧ cho nên gӑi là ông Chín. NӃu cҫn chính xác

thì gӑi là Chín Hai. Thӭ tѭ có thӇ ÿәi thành Bӕn, hay Tѭ.

Mһt khác ngѭӡi miӅn Nam hay sӱ dөng nhiӅu tên Nôm,

cho nên khó lүn. Ví dө nhѭ ӣ Tân TriӅu :

ĈӃn, Coi , HӃt, Ĉҫy, Ĉӫ, ĈӇ, Nôi Bi,

PhӃch, Gái, Rӥ, Ĉӓ, Ĉen, Rùa, Mӯng, Giҩy,

Tho, Rành, Rí, Cҩt, MӅm, Ӕm, Bông, Giӓi,

Rӕt, Cu, Sѫ, Sót, LǤ, Bo, Búp, Lҽ,Ên, Ĉây, Búp, Em

, SӁ, Lӝt, A, Bê,

Rì , Mӝt, Mӣ, Rô, Sӕt, Buӝi, Ӟt,

Thҽo, Lӑ, Tӫa, Tùi, Vô, Thét, Dӣ, Mѭa,

Bíp, Lánh, Chӟ, Lӡ, Dӡ, Rӏch, Xong, Rӗng,

Xê, Xӑc, Tӓi, Mía, Xàng, Om, Trách,Trҧ,

CǊng có trѭӡng hӧp ÿһt tên theo vҫn ÿiӋu, nhѭng

cung cách cǊng khác ngѭӡi miӅn Bҳc. Gia ÿình hӑ Liêng,

11 ngѭӡi con, có tên theo vҫn : Quan, Toàn, Quy͉n, Ĉông,

D˱˯ng, Ký, Hòa, Bình, Thanh, Nhàn, Thu

Tên ÿѫn nhѭng lҥi thѭӡng gӑi kép, trong lúc ÿó hӑ

kép lҥi gӑi ÿѫn. Vì thӃ nhӳngg hӑ kép muӕn biӃt rõ phҧi

thông qua công tác ÿiӅn dã hoһc căn cӭ vào hӗ sѫ lѭu trӳ.

ĈӇ làm rõ vҩn ÿӅ, mӛi loҥi hãy xét thӱ mӝt ví dө.

4.10 Page 40

▲back to top

Ӣ Tân TriӅu qua bҧng 7, chӍ có hӑ Phҥm, nhѭng

thӵc tӃ còn có hӑ Phҥm Kim. Nam gӑi là Phҥm KiӃn Long

Vân, nӳ gӑi là Phҥm Kim Long Nӳ. Ba hӑ Phҥm Kim,

KiӃn và Long trӣ thành nhӳng hӑ ҭn nhѭng vүn lѭu truyӅn

trong xã hӝi.

Nhӳng hӑ khi xét phҧi căn cӭ vào hӗ sѫ lѭu trӳ

thѭӡng rѫi vào nhӳng ngѭӡi khi gһp phҧi chuyӋn tranh

chҩp ÿҩt ÿai, kӃ thӯa tài sҧn... Tóm lҥi là nhӳng chuyӋn

quan trӑng cҫn phҧi có sӵ chҩp nhұn cӫa luұt pháp thì lúc

ÿó hӑ mӟi ÿӃn nhӡ các cѫ quan pháp luұt ÿӇ xác nhұn. Có

bà hӑ Lê, trong giҩy khai sinh cho con, hӑ mҽ vүn ghi hӑ

Lê, nhѭng khi cҫn chӭng thӵc là con cӫa mình ÿӇ theo hӑ

cӫa mình chӭ không phҧi theo hӑ cha, lúc ÿó mӟi ra tѭ

pháp xã ÿӇ “ÿәi hӑ” mҽ. Trѭӡng hӧp mà chúng tôi ÿã gһp

trong công tác ÿiӅn dã ӣ Tân Bình, có mӝt hiӋn tѭӧng lý

thú, mӝt hӑ kép ba thành phҫn: Võ Ngӑc Kim XX. Tên

khai trong giҩy khai sinh cho con, mҽ lҥi là Lê Thӏ Ngӑc

Kim. Lê là hӑ chӗng. Do ÿó phҧi lên xã xác nhұn lҥi hӑ

cӫa mҽ. Dù sao qua ví dө nhӓ này cǊng có thӇ sѫ bӝ rút ra

ÿѭӧc 2 nhұn xét:

a. Xã Tân Bình qua nhiӅu lҫn hӝi nhұp, nhѭng hӗ sѫ

vӅ hӝ tӏch cӫa xã ÿã ÿѭӧc lѭu trӳ tѭѫng ÿӕi tӕt, có thӇ khai

thác sӱ dөng ÿѭӧc.

b. Vӟi tұp quán cӫa ngѭӡi ViӋt nhѭ ÿã nêu ӣ trên,

cái “may”' là sӵ viӋc tranh chҩp cҫn phҧi dүn ÿӃn luұt

pháp, trong mӝt phҥm vi xã nhѭ xã Tân Bình, xҧy ra cǊng

tѭѫng ÿӕi ít, không phә biӃn. NӃu không may mà mһt trái

cӫa tұp quán này xҧy ra thѭӡng xuyên, thì không rõ tình

hình sӁ thӃ nào. ĈiӅu này cho thҩy trong sӵ phát triӇn

tѭѫng lҥi, công tác hӝ tӏch cҫn ÿѭӧc chú ý ngay tӯ lúc ÿӭa

trҿ mӟi chào ÿӡi, ÿӯng nên xem thѭӡng mà làm lүn lӝn.