Lich su phong trao phu nu tinh Dong Nai 1-9 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Lich su phong trao phu nu tinh Dong Nai 1-9

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Lich su phong trao phu nu tinh Dong Nai 1-9

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

BAN CHҨP HÀNH HӜI LIÊN HIӊP PHӨ NӲ TӌNH ĈӖNG NAI

LӎCH SӰ PHONG TRÀO PHӨ NӲ TӌNH ĈӖNG NAI (1930 – 2000)

NHÀ XUҨT BҦN TӘNG HӦP ĈӖNG NAI – 2004

BAN CHӌ ĈҤO NӜI DUNG

THѬӠNG VӨ HӜI LIÊN HIӊP PHӨ NӲ TӌNH ĈӖNG NAI

BAN CӔ VҨN

NGUYӈN THӎ BҤCH TUYӂT - LÊ THӎ HUӊ

- TRҪN THӎ HÒA

CHӪ NHIӊM Ĉӄ TÀI

ĈÀO NGUYÊN

BAN BIÊN SOҤN

TRҪN QUANG TOҤI, chӫ biên

- PHAN ĈÌNH DǉNG

- NGUYӈN THӎ TUYӂT HӖNG

- NGUYӈN THӎ NGUYӊT

Mӣ ÿҫu

KHÁI QUÁT TRUYӄN THӔNG PHӨ NӲ BIÊN HÒA – ĈӖNG

NAI

Ĉӗng Nai là mӝt tӍnh ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ, có diӋn tích 5.864

km2; tiӃp giáp vӟi các tӍnh: Bình Dѭѫng, Bình Phѭӟc, Lâm Ĉӗng, Bình

1.3 Page 3

▲back to top

Thuұn và Thành phӕ Hӗ Chí Minh. Ĉӗng Nai có dân sӕ hѫn 2 triӋu

ngѭӡi, gӗm nhiӅu cӝng ÿӗng dân tӝc: Kinh, Hoa, Châu Ro, Stiêng, Mҥ,

Chăm, K’ho... Trong ÿó, ngѭӡi Kinh chiӃm 98%. Lӵc lѭӧng nӳ ӣ Ĉӗng

Nai chiӃm 51% trên tәng dân sӕ.

Theo sách Phͯ biên t̩p lͭc cӫa Lê Quý Ĉôn, vào thӃ kӹ thӭ 16,

17, ÿӏa danh Ĉӗng Nai là tên gӑi cӫa cҧ vùng ÿҩt Nam bӝ: Ĉ̭t Ĉ͛ng Nai

tͳ các c͵a bi͋n Soi L̩p (Soai R̩p), c͵a Ĉ̩i, c͵a Ti͋u là rͳng r̵m hàng

m̭y ngàn d̵m... Năm 1679, chúa HiӅn NguyӉn Phúc Tҫn ÿã ÿӗng ý cho

nhóm ngѭӡi Hoa ''phҧn Thanh phөc Minh'' do Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch và Trҫn

Thҳng Tài (tӭc Trҫn Thѭӧng Xuyên) cҫm ÿҫu vào ÿӏnh cѭ ӣ Ĉàng Trong

ÿӇ sinh sӕng lұp nghiӋp. Riêng nhóm ngѭӡi Hoa do Trҫn Thѭӧng Xuyên

dүn ÿҫu vӟi khoҧng 3.000 ngѭӡi (bao gӗm binh sƭ và nhiӅu hӝ gia ÿình)

ÿi trên 50 chiӃn thuyӅn vào sinh sӕng ӣ khu vӵc Biên Hòa, chӫ yӃu là Cù

Lao Phӕ (nay là xã HiӋp Hòa, thành phӕ Biên Hòa). Sau khi әn ÿӏnh nѫi

''ÿҩt lành chim ÿұu,'' Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿã cho ngѭӡi vӅ bҧn xӭ kêu gӑi

thêm ngѭӡi Hoa có tài lӵc vào vùng ÿҩt mӟi lұp nghiӋp. NhiӅu ngѭӡi

ViӋt là nông dân tӯ vùng ngǊ Quҧng1 tránh chiӃn tranh giӳa hai tұp ÿoàn

Trӏnh và NguyӉn, nhӳng ngѭӡi bӏ lѭu ÿày cǊng bӓ xӭ tìm vào vùng ÿҩt

mӟi. Dân sӕ ӣ Ĉӗng Nai vào cuӕi thӃ kӹ 17 ÿã lên ÿӃn 4 vҥn hӝ (khoҧng

hѫn 20 vҥn ngѭӡi).

Tӯ năm 1698, khi vào kinh lѭӧc và xây dӵng bӝ máy quҧn lý hành

chính ӣ vùng ÿҩt phía Nam, xây dӵng phӫ Gia Ĉӏnh gӗm hai huyӋn: Tân

Bình và Phѭӟc Long (nay là Biên Hòa - Ĉӗng Nai, tӍnh Bình Phѭӟc, mӝt

phҫn tӍnh Bình Dѭѫng và quұn 2, quұn 9, quұn Thӫ Ĉӭc cӫa Thành phӕ

Hӗ Chí Minh), LӉ Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿã kêu gӑi thêm nhӳng

ngѭӡi có ÿiӅu kiӋn, tiӅn vӕn vào ÿây khai khҭn. Trong sӕ ngѭӡi tӯ miӅn

ngoài không ít nhӳng hӝ gia ÿình cùng ÿi. Ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa, ngѭӡi

dân tӝc bҧn ÿӏa cùng chung sӭc lao ÿӝng ÿã xây dӵng và phát triӇn

thѭѫng cҧng Cù Lao Phӕ sҫm uҩt vào thӃ kӹ 18.

Năm 1802, NguyӉn Ánh và các vua triӅu NguyӉn ÿã tiӃp nӕi trong

viӋc ÿӅ ra nhӳng chính sách khuyӃn khích khҭn hoang ӣ vùng ÿҩt mӟi.

Cҧ mӝt vùng hoang vu rӯng rұm d˱ͣi sông s̭u l͡i, trên gi͛ng c͕p um

dѭӟi bàn tay khai phá, kӃt ÿoàn cӫa dân cѭ các dân tӝc, trong ÿó có phө

1 NgǊ Quҧng: Quҧng Nam, Quҧng Ngãi, Quҧng Bình, Quҧng Trӏ, Quҧng Ĉӭc (tӭc

Thӯa Thiên - HuӃ).

1.4 Page 4

▲back to top

nӳ, tӯng bѭӟc ÿã trӣ thành mӝt vùng ÿҩt trù phú, xóm làng xanh tѭѫi,

màu mӥ: Ĉ͛ng Nai n˱ͣc ng͕t gió hi͉n/ Biên Hùng muôn thuͧ ÿây mi͉n

âu ca mӡi gӑi mӑi ngѭӡi dân tӯ khҳp ÿҩt nѭӟc vӅ xây dӵng:

Nhà Bè n˱ͣc ch̫y chia hai.

Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉

và

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng n˱ͣc trong.

Ai ÿi ÿ͇n ÿó thͥi không mu͙n v͉.

Công lao ÿӝng cӫa nhӳng cѭ dân ban ÿҫu bӓ ra không ít khi phҧi

ÿӕi phó vӟi thiên nhiên khҳc nghiӋt, lam sѫn chѭӟng khí. Trong lӵc

lѭӧng lao ÿӝng ban ÿҫu ӣ vùng ÿҩt mӟi, tuy không có sӕ liӋu cө thӇ,

nhѭng có thӇ nói vai trò cӫa phө nӳ là rҩt quan trӑng. Bӣi căn cӭ vào ÿӏa

bҥ triӅu NguyӉn ÿѭӧc lұp tӯ năm 1836, trong sӕ nhӳng ngѭӡi hҵng sҧn,

có nhiӅu ruӝng ÿҩt thì phө nӳ chiӃm ÿӃn 20 ngѭӡi. ĈiӅu này cho phép ta

khҷng ÿӏnh vai trò cӫa lao ÿӝng nӳ (cҧ trong quҧn lý ÿiӅu hành) trong

viӋc khai phá vùng ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng Nai.

Ĉҥi ÿa sӕ phө nӳ cùng vӟi gia ÿình vào vùng ÿҩt mӟi hoһc lӟn lên

tӯ vùng ÿҩt mӟi vào thӃ kӹ 17, 18 ÿӅu xuҩt thân tӯ giai cҩp nông dân,

phân chҩt, quý trӑng lao ÿӝng, ít nhiӅu ÿӅu chӏu ҧnh hѭӣng cӫa tѭ tѭӣng

phong kiӃn do sӵ ràng buӝc vӅ truyӅn thӕng xã hӝi; ÿһc biӋt là khi giai

cҩp phong kiӃn xây dӵng thiӃt chӃ văn hóa, xã hӝi dӵa trên tѭ tѭӣng Nho

gia ÿӇ cӫng cӕ trұt tӵ xã hӝi và vѭѫng quyӅn cӫa mình, nhѭ quan ÿiӇm

tam tòng: ''tҥi gia tòng phө, xuҩt giá tòng phu, phu tӱ tòng tӱ''.

Chính thӵc tӃ sinh hoҥt ӣ vùng ÿҩt mӟi Ĉӗng Nai, nѫi mà lӉ giáo

phong kiӃn tuy có ҧnh hѭӣng nhѭng chѭa thӵc sӵ chiӃm ÿӏa vӏ thӕng trӏ,

phө nӳ ÿӏa phѭѫng trong quan hӋ nam nӳ, lӭa ÿôi vүn thӇ hiӋn ÿѭӧc tính

chung thӫy và dung dӏ, thӇ hiӋn qua thѫ ca trӳ tình: Ba năm th˱˯ng nhͣ

bóng hình. B̵u ˯i! N̷m tay cho th͗a ṱm tình b̭y lâu hoһc Th̭y anh lͣn

tu͝i mà khͥ. L˱ng em không d͹a, d͹a bͥ c͗ may. Tính cách ngѭӡi xӭ

Ĉӗng Nai mà phө nӳ chiӃm sӕ ÿông có thӇ là thӵc tӃ ÿӇ tác giҧ Ĉ̩i Nam

nh̭t th͙ng chí có nhұn xét: dân gian phong tͭc thu̯n h̵u, tánh khí ÿ˯n

gi̫n, k̓ sƭ chu͡ng th˯ văn, nhân dân siêng vi͏c cày ru͡ng d͏t c͵i và

ngh͉ thͫ, ngh͉ buôn tùy theo ÿ͓a th͇ phát tri͋n làm ăn... Trӏnh Hoài Ĉӭc

trong Gia Ĉ͓nh thành thông chí cǊng có nhұn xét tѭѫng tӵ: Tr̭n Biên

1.5 Page 5

▲back to top

Hòa núi ÿ́p sông trong, phong tͭc thu̯n h̵u, công vi͏c gi̫n d͓, k̓ sƭ

chu͡ng th˯ văn, nhân dân siêng cày c̭y, d͏t c͵i.

Ngѭӡi phө nӳ Biên Hòa - Ĉӗng Nai cǊng nhѭ nhân dân bҩy giӡ,

phҧi thѭӡng xuyên ÿӕi mһt vӟi thiên nhiên hiӇm nguy. Do vұy, sӵ cӕ kӃt,

tѭѫng trӧ nhau là tҩt yӃu trong cӝng ÿӗng cѭ dân. Ngѭӡi ÿӃn trѭӟc giúp

ngѭӡi ÿӃn sau nhҵm xây dӵng cuӝc sӕng an bình:

R͛ng ch̯u ngoài Hu͇

Ng͹a t͇ Ĉ͛ng Nai

N˱ͣc sông trong ch̫y l͡n sông ngoài

Th˱˯ng ng˱ͥi xa xͱ l̩c loài tͣi ÿây...

Không ít nhӳng câu ca dao dân gian ca ngӧi lòng thӫy chung cӫa

nhân dân ÿӏa phѭѫng, trong ÿó có giӟi nӳ xӭ Ĉӗng Nai: Bao giͥ c̩n l̩ch

Ĉ͛ng Nai. Nát chùa Thiên Mͭ mͣi phai lͥi nguy͉n.

Biên Hòa xѭa là ÿӏa phѭѫng có nhiӅu nghӅ truyӅn thӕng vӟi nhiӅu

sҧn vұt, sҧn phҭm nәi tiӃng: mía ÿѭӡng, vҧi lөa, gӕm, ÿá, cây ăn trái...

Trong ÿó, bѭӣi là mӝt ÿһc sҧn.

Bѭӣi Biên Hoà ÿã ÿi vào thѫ ca dân gian, thӇ hiӋn tình cҧm cӫa

ngѭӡi phө nӳ ÿӏa phѭѫng mӝt cách khéo léo trong quan hӋ nam nӳ bӅn

vӯng: Bͷa nay mát d̩ mát lòng. Mát tình duyên nͫ, m̿n n͛ng lͱa ÿôi.

Phө nӳ Biên Hòa - Ĉӗng Nai có cuӝc sӕng giҧn dӏ, giӓi trong cày

cҩy, khéo léo trong làm nghӅ, thӫy chung trong quan hӋ nam nӳ, vӧ

chӗng, nhѭng cǊng hӃt sӭc dǊng cҧm, kiên trì trong ÿҩu tranh chӕng áp

bӭc bҩt công, bҧo vӋ hҥnh phúc và chân lý cuӝc sӕng. Bà NguyӉn Thӏ

Tӗn, ngѭӡi làng Mӻ Khánh (nay là phѭӡng Bӱu Hòa, thành phӕ Biên

Hòa) vào giӳa thӃ kӹ 19 ÿã mӝt thân mӝt mình dám trèo ÿèo, lӝi suӕi tӯ

Mӻ Tho ra ÿӃn kinh thành HuӃ dâng sӟ ÿҩu tranh minh oan cho chӗng là

ông Bùi Hӳu Nghƭa, mӝt vӏ quan thanh liêm làm Tri huyӋn Trà Vang

(tӍnh Trà Vinh ngày nay) bӏ gian thҫn hãm hҥi. Tҩm gѭѫng ÿҩu tranh cho

công lý, cho hҥnh phúc, lòng thӫy chung cӫa bà ÿã ÿѭӧc Tӯ DǊ Thái hұu

ban tһng tҩm biӇn ''LiӋt phө khҧ gia''.

***

1.6 Page 6

▲back to top

Tính cách thӫy chung, ÿoàn kӃt, dám ÿӕi ÿҫu vӟi thách thӭc là mӝt

trong nhӳng nӅn tҧng ÿӇ phө nӳ Biên Hòa - Ĉӗng Nai sҹn sàng hy sinh

trong ÿҩu tranh cho ÿӝc lұp dân tӝc.

Tháng 2-1861, thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm ÿӗn KǤ Hòa (Gia Ĉӏnh).

Ngày 17 - 12 - 1861, thӵc dân Pháp chiӃm Biên Hòa. Dù triӅu ÿình nhà

NguyӉn hèn nhát ÿҫu hàng thӵc dân Pháp, nhѭng nhân dân ÿӏa phѭѫng

ÿã kiên quyӃt ÿҩu tranh chӕng giһc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các bұc sƭ phu

yêu nѭӟc.

ChiӃn tranh là thӱ thách vӟi dân tӝc, ÿһc biӋt vӟi nӳ giӟi. TruyӅn

thӕng ''Giһc ÿӃn nhà, ÿàn bà phҧi ÿánh'' ÿã ÿѭӧc phө nӳ Biên Hòa thӇ

hiӋn sinh ÿӝng, phong phú. NhiӅu câu ca dao, dân ca ÿã thӇ hiӋn tҩm lòng

yêu nѭӟc cӫa ngѭӡi phө nӳ, ÿӝng viên chӗng con lên ÿѭӡng cӭu nѭӟc:

Anh ÿi ÿánh gi̿c Lang sa 2

Ĉ͋ thi͇p ͧ nhà lo t̯n lo t̫o

Chén c˯m manh áo nhà c͵a ru͡ng v˱ͥn

Ĉ͋ anh lên ng͹a ÿ͉ th˱˯ng

Thi͇p v͉ m̿c thi͇p li͏u l˱ͥng nuôi con.

và giáo dөc cho con truyӅn thӕng ÿҩu tranh chӕng ngoҥi xâm ngay trong

nhӳng ÿiӋu ru:

Con ˯i con ngͯ cho say

Cha con ÿi gi͇t s̩ch loài Lang sa

Lͣn lên con n͙i chí cha

Ra ÿi gi͇t gi̿c n˱ͣc nhà bình yên.

Trong cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp lҫn thӭ nhҩt, cùng

vӟi nhân dân, phө nӳ Biên Hòa ÿã tích cӵc lao ÿӝng sҧn xuҩt, nuôi con

và ӫng hӝ tiӃp tӃ cho nghƭa quân, góp phҫn hình thành nhӳng căn cӭ

kháng chiӃn ӣ Bàu Cá (huyӋn Trҧng Bom), Giao Loan (Rӯng Lá, thuӝc

huyӋn Xuân Lӝc), ÿҧm bҧo cho nghƭa quân kháng Pháp suӕt tӯ năm 1861

ÿӃn năm 1865, gây cho ÿӏch nhiӅu thiӋt hҥi ӣ Long Thành, Thӏ Vҧi, Hӗ

Tràm...

2 Giһc Lang sa: giһc Pháp.

1.7 Page 7

▲back to top

Nhӳng năm ÿҫu thӃ kӹ 20, thӵc dân tѭ bҧn Pháp ÿҭy mҥnh khai

thác thuӝc ÿӏa, góp phҫn thúc ÿҭy giai cҩp công nhân ra ÿӡi. Công nhân,

ÿһc biӋt nӳ công nhân là giai tҫng bӏ áp bӭc, bóc lӝt nһng nӅ nhҩt. Cùng

làm mӝt viӋc nhѭ nam công nhân, nhѭng nӳ công nhân luôn hѭӣng lѭѫng

thҩp hѫn. Trong các ÿӗn ÿiӅn cao su cӫa tѭ bҧn thӵc dân Pháp, nӳ công

nhân bӏ ÿӕi xӱ tàn tӋ, nhân phҭm bӏ chà ÿҥp: Vӧ mình th̵t s͹ vͫ mình.

Cai xu mu͙n ḽy m̿c tình ch̻ng tha. Nӳ công nhân ÿӗn ÿiӅn ӣ Biên Hòa

là thành phҫn ÿông ÿҧo tham gia nhiӅu cuӝc ÿҩu tranh chӕng tѭ bҧn áp

bӭc, ÿánh ÿұp, ÿòi quyӅn lӧi thiӃt thân, bҧo vӋ nhân phҭm. Tiêu biӇu nhѭ

cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân các ÿӗn ÿiӅn: Cam Tiêm (năm 1928), Phú

RiӅng (năm 1930) gây tiӃng vang lӟn ӣ trong và ngoài nѭӟc.

Trong 30 năm chiӃn tranh giҧi phóng dân tӝc (1945 - 1975), Biên

Hòa - Ĉӗng Nai là ÿӏa bàn ÿӏch xây dӵng nhiӅu căn cӭ quân sӵ chiӃn

lѭӧc, cǊng là nѫi ÿӏch càn quét ÿánh phá bình ÿӏnh ác liӋt. Ĉѭӧc Ĉҧng và

Hӝi Phө nӳ lãnh ÿҥo, phө nӳ Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿã phát huy truyӅn

thӕng ''ÿҧm viӋc nѭӟc, giӓi viӋc nhà'', ÿӝng viên chӗng, con, em lên

ÿѭӡng chiӃn ÿҩu; ÿӗng thӡi là lӵc lѭӧng nòng cӕt ӣ ÿӏa phѭѫng trong ÿҩu

tranh chính trӏ, binh vұn, giao liên, hұu cҫn... góp phҫn hình thành nhӳng

căn cӭ kháng chiӃn nhѭ: ChiӃn khu Ĉ, ChiӃn khu Rӯng Sác... nhӳng căn

cӭ du kích nhѭ: Bình Ĉa, Hӕ Cҥn... nhӳng cӱa khҭu hұu cҫn quan trӑng

có nhiӅu ÿóng góp cho kháng chiӃn nhѭ: Bình Sѫn, Phѭӟc Thái, Phѭӟc

An, Cҭm Mӻ... BiӃt bao nӳ ÿҧng viên, cán bӝ, chiӃn sƭ cách mҥng bӏ

giam hãm, bӏ nhөc hình trong các nhà tù cӫa thӵc dân, ÿӃ quӕc, nhѭng

vүn mӝt lòng kiên trung vӟi cách mҥng. LiӋt sƭ anh hùng Hӗ Thӏ Hѭѫng,

chiӃn sƭ trinh sát vǊ trang thӏ xã Long Khánh ÿã chiӃn ÿҩu và hy sinh anh

dǊng. Hѫn 300 bà mҽ ÿã ÿѭӧc phong danh hiӋu cao quý: ''Bà mҽ ViӋt

Nam anh hùng'' là nhӳng tҩm gѭѫng tiêu biӇu cho phө nӳ Ĉӗng Nai trong

kháng chiӃn. Trong công cuӝc xây dӵng và bҧo vӋ Tә quӕc phө nӳ Ĉӗng

Nai tham gia trên mӑi mһt trұn tӯ xây dӵng kinh tӃ, giáo dөc, văn hóa, xã

hӝi, góp phҫn cùng nhân dân tӍnh nhà hoàn thành mӑi chӍ tiêu, xây dӵng

Ĉӗng Nai thành mӝt tӍnh công nghiӋp hóa - hiӋn ÿҥi hóa.

Cҫn cù, sáng tҥo trong lao ÿӝng, thӫy chung trong tình yêu, tình

nghƭa vӧ chӗng; ngѭӡi mҽ nuôi dѭӥng, giáo dөc biӃt bao thӃ hӋ anh hùng

ngѭӡi chiӃn sƭ kiên cѭӡng trong sӵ nghiӋp giҧi phóng dân tӝc, trong công

cuӝc xây dӵng ÿҩt nѭӟc, phө nӳ Ĉӗng Nai ÿã góp phҫn làm nên truyӅn

thӕng cӫa phө nӳ ViӋt Nam: ''Anh hùng, bҩt khuҩt, trung hұu, ÿҧm ÿang''.

1.8 Page 8

▲back to top

Chѭѫng I

PHӨ NӲ BIÊN HÒA TRONG PHONG TRÀO ĈҨU TRANH

GIÀNH ĈӜC LҰP DÂN TӜC (1930-1945)

1. NHӲNG NĂM THÁNG TRѬӞC KHI CÓ ĈҦNG

Sӕng dѭӟi chӃ ÿӝ thӵc dân nӱa phong kiӃn, tình cҧnh cӫa ngѭӡi

phө nӳ vӕn ÿã bi ÿát, tӫi nhөc lҥi càng tăng thêm bӝi phҫn. Hӑ là tҫng lӟp

vӯa bӏ ràng buӝc bӣi tѭ tѭӣng phong kiӃn lҥc hұu, hà khҳc, lҥi vӯa bӏ các

thӃ lӵc phong kiӃn, thӵc dân bóc lӝt, chà ÿҥp thô bҥo lên cuӝc sӕng và

nhân phҭm. Là mӝt bӝ phұn cӫa phө nӳ ViӋt Nam, phө nӳ Biên Hòa

cǊng cùng chung cҧnh ngӝ trong bӕi cҧnh lӏch sӱ ÿҩt nѭӟc lúc bҩy giӡ.

Nӛi khә nhөc tұn cùng cӫa ngѭӡi phө nӳ bҧn xӭ ÿã ÿѭӧc ÿӗng chí

NguyӉn Ái Quӕc ghi lҥi trong B̫n án ch͇ ÿ͡ th͹c dân Pháp:

M͡t tên lính bu͡c m͡t ng˱ͥi phͭ nͷ Vi͏t Nam ph̫i hi͇n thân cho

con chó cͯa h̷n. Ch͓ không ch͓u, h̷n li͉n ÿâm m͡t nhát l˱ͩi lê vào bͭng

ch͓, ch͇t t˱˯i.

Nhi͉u phͭ nͷ b̫n xͱ kh͙n kh͝, ph̫i mang n̿ng gông xi͉ng ÿi

quét ÿ˱ͥng ch͑ vì m͡t t͡i là không n͡p n͝i thu͇.

Nhân viên nhà ÿoan vào nhà ng˱ͥi b̫n xͱ, b̷t ÿàn bà, con gái cͧi

h͇t áo qu̯n tr˱ͣc m̿t chúng, và khi h͕ ÿã tr̯n tru͛ng nh˱ nh͡ng thì

chúng giͧ trò dâm ÿãng kǤ qu̿c ÿ͇n mͱc ÿem c̫ con ḓu nhà ÿoan ÿóng

lên ng˱ͥi h͕.

Tháng 3-1922, m͡t nhân viên nhà ÿoan ͧ Bà R͓a ÿã ÿánh g̯n ch͇t

m͡t phͭ nͷ Vi͏t Nam làm phu ÿ͡i mu͙i, ḽy cͣ là ch͓ ÿã làm ͛n ào d˱ͣi

hiên nhà h̷n làm h̷n m̭t gi̭c ngͯ tr˱a. Tuy͏t h˯n nͷa là ng˱ͥi phͭ nͷ

̭y còn b͓ ÿe ÿ͕a ÿu͝i kh͗i công tr˱ͥng mu͙i n͇u ch͓ kêu ki͏n.

M͡t bà cͭ Vi͏t Nam cǊng là phu gánh mu͙i, vì b͓ kh̭u l˱˯ng nên

cãi nhau vͣi mͭ cai, mͭ cai th˱a vͣi viên ÿoan. Viên này không c̯n xét

h͗i gì c̫, tát luôn bà cͭ hai tát và khi bà cͭ cúi xu͙ng nh̿t nón, thì ''nhà

khai hóa" l̩i ÿá luôn m͡t cái r̭t ác vào bͭng d˱ͣi làm máu ͡c ra lênh

láng. Bà cͭ ngã xu͙ng ÿ̭t b̭t t͑nh. Ĉáng lͅ ph̫i ÿͩ bà cͭ d̵y, thì ng˱ͥi

c͡ng s͹ vͣi ông Xa-nô l̩i ÿòi lý tr˱ͧng sͧ t̩i ÿ͇n và ra l͏nh ÿem ng˱ͥi

1.9 Page 9

▲back to top

b͓ th˱˯ng ÿi, lý tr˱ͧng tͳ ch͙i không làm. Viên ÿoan l̩i cho ÿòi ch͛ng

bà già ÿ͇n (ông này mù), ra l͏nh ÿem vͫ v͉ 3.

Nhӳng hình ҧnh nêu trên ÿã tӕ cáo mҥnh mӁ thói dâm loҥn tàn bҥo

và vҥch trҫn thӃ nào là bình ÿҷng, bác ái, công bҵng, lӏch sӵ cӫa thӵc dân

Pháp ÿӕi vӟi tҫng lӟp phө nӳ.

Tình cҧnh cӫa chӏ em nông dân Biên Hòa cǊng không hѫn gì chӏ

em làm muӕi. Ngѭӡi nông dân mӝt nҳng hai sѭѫng, quanh năm bán mһt

cho ÿҩt, bán lѭng cho trӡi mà ÿӃn mùa vүn không ÿӫ thóc nӝp tô, thuӃ

cho ÿӏa chӫ.

Biên Hòa không thiӃu nhӳng ÿӏa chӫ không chӍ nәi tiӃng vӅ sӵ

giàu có, mà còn nәi tiӃng bӣi nhӳng hành ÿӝng áp bӭc dân lành, ÿһc biӋt

vӟi phө nӳ chân lҩm tay bùn. Ӣ làng Mӻ Hӝi (tәng Thành Tuy Hҥ), nәi

tiӃng là hai cha con ÿӏa chӫ Ĉào Mӻ ThiӅng và Ĉào Mӻ Liêu. Nhӡ lao

ÿӝng cӫa nhӳng nông dân và bҵng nhӳng thӫ ÿoҥn xҧo quyӋt, cҧ hai ÿã

chiӃm ÿӃn trên 600 héc ta ruӝng và bӓ tiӅn mua chӭc hӝi ÿӗng. NhiӅu

ngѭӡi vay tiӅn ÿӃn kǤ hҥn không trҧ ÿѭӧc ÿã bӏ mҩt ruӝng vào tay hai

cha con tên hӝi ÿӗng. Hӝi ÿӗng Liêu nәi tiӃng ác bá. Mӝt bӳa, có ÿám

cѭӟi rѭӟc dâu ngang qua nhà hӝi ÿӗng Liêu. Y sai bӑn tay chân chһn

ÿѭӡng, cѭӟp cô dâu cҧ tuҫn liӅn. Chú rӇ uҩt ӭc ÿӃn phҧi tӵ vүn.

ViӋc tұp trung ruӝng ÿҩt vào tay ÿӏa chӫ ÿã ÿҭy nhiӅu gia ÿình

nông dân vào cҧnh bҫn cùng. Thêm vào ÿó, nhӳng qui ѭӟc cӫa ''1Ӌ làng''

ÿã trӣ thành món nӧ cӫa ngѭӡi dân nghèo nông thôn, không biӃt ÿӃn bao

giӡ mӟi trҧ hӃt ÿӕi vӟi làng xã. Hàng năm, ngoài viӋc phҧi ÿóng góp tiӅn

cӫa, công sӭc và các chi phí cúng lӉ, ÿón tiӃp... thì vào ngày lӉ, tӃt, chӏ

em còn phҧi chҥy lo gà vӏt, bánh trái ÿi lӉ cho bӑn ÿӏa chӫ, bӑn tӅ xã. Nӧ

nҫn chӗng chҩt, không hiӃm gia ÿình phҧi bán con trӯ nӧ. Có gia ÿình,

hai vӧ chӗng chӍ ÿӝc mӝt chiӃc quҫn. NhiӅu cô gái ÿӃn tuәi dұy thì vүn

không có manh áo lành lһn ÿӇ che thân.

Tӯ sau ChiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ nhҩt (1914-1918), thӵc dân

Pháp bҳt ÿҫu công cuӝc khai thác thuӝc ÿӏa lҫn thӭ hai. Ӣ Biên Hòa,

chúng ÿҫu tѭ lӟn cho viӋc mӣ ÿӗn ÿiӅn và nhà máy chӃ biӃn nguyên liӋu

phөc vө cho công nghiӋp ӣ chính quӕc. ViӋc tuyӇn mӝ phu ÿӗn ÿiӅn ÿã

thúc ÿҭy nhanh quá trình hình thành ÿӝi ngǊ công nhân ӣ Biên Hòa ngày

càng ÿông ÿҧo. Trong ÿӝi ngǊ công nhân, phө nӳ là tҫng lӟp bӏ tѭ bҧn

3 B̫n án ch͇ ÿ͡ th͹c dân Pháp - NguyӉn Ái Quӕc : Nxb. Sӵ Thұt, Hà Nӝi, 1975.

1.10 Page 10

▲back to top

bóc lӝt thұm tӋ. Hӑ cùng làm viӋc nhѭ nam giӟi, nhѭng lѭѫng luôn thҩp

hѫn. Báo Phͭ nͷ Tân Văn (sӕ ra ngày 9-5- 1929) ghi lҥi: ... Chúng tôi ÿã

tͳng th̭y nhi͉u x˱ͧng công ngh͏ m˱ͣn ÿàn bà làm công m͟i ngày hai

c̷c r˱ͩi mà ngày nào làm ít cǊng m˱ͥi giͥ ÿ͛ng h͛... Chúng tôi ÿã tͳng

th̭y h͕ m͡ c̫ ÿàn bà vào làm trong v˱ͥn cao su hay là sang Tân Th͇

giͣi, l˱˯ng b͝ng cǊng là l˱˯ng b͝ng ch͇t ÿói mà ÿem thân ÿào t˯ li͍u

y͇u ch͓u sao th̭u n̷ng dãi m˱a d̯u. Bi͇t bao nhiêu ng˱ͥi s͙ng sót mang

b͏nh t̵t trͧ v͉, m̭t c̫ sͱc sinh ÿ̓. Chúng tôi ÿã th̭y trong bi͇t bao

nhiêu x˱ͧng thͫ, chͯ b̷t ÿàn bà con gái làm nhͷng vi͏c r̭t n̿ng nh͕c

v˱ͫt quá sͱc mình 4.

Trong các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa, cuӝc sӕng lao ÿӝng cӫa phө

nӳ khҳc nghiӋt gҩp nhiӅu lҫn chӏ em lao ÿӝng trong các xѭӣng thӧ và

trong nông nghiӋp. Trái ngѭӧc hoàn toàn vӟi nhӳng lӡi tán dѭѫng tӕt ÿҽp

cӫa bӑn mӝ phu, ngѭӡi phө nӳ khi ký vào bҧn giao kèo hoһc lăn dҩu tay

vào giҩy cam kӃt (nӃu không biӃt ký tên), coi nhѭ ÿã chҩp nhұn cuӝc

sӕng làm nô lӋ ba năm hoһc lâu hѫn nӳa. TiӅn công ÿã rҿ hѫn cӫa ngѭӡi

phu nam, nhѭng ÿӃn tháng lƭnh tiӅn ÿâu phҧi dӉ dàng. Ngày lƭnh lѭѫng

cӫa công nhân ӣ sӣ cao su ÿѭӧc ký giҧ Pháp Le-phe-vô-rѫ mô tҧ nhѭ sau:

Hôm nay là ngày phát ti͉n, 2 giͥ chi͉u cu li tràn tͣi bu͛ng phát... Nhͷng

thân hình g̯y còm ÿi tͣi ÿi lui, m͡t ti͇ng xào x̩c cͯa chân không d̳m

lên lá khô, m͡t cái c͹a qu̵y cͯa x˱˯ng b̫ vai n͝i h͇t ra ngoài cͯa

nhͷng b͡ ng͹c lòi x˱˯ng s˱ͥn và cͯa nhͷng sͫi gân s̯n sùi ng͛i l͝m

ch͝m không nhúc nhích nh˱ng căng th̻ng nh˱ nhͷng con ve... ChӃ ÿӝ ăn

cӫa chӏ em cǊng chҷng khác nam giӟi, thѭӡng xuyên gҥo hҭm, khô mөc.

Chӏ em phҧi sӕng trong nhӳng căn nhà tranh tӗi tàn, thiӃu cҧ nѭӟc vӋ

sinh. NhiӅu tai hӑa thѭӡng xuyên ÿe dӑa chӏ em nhѭ: bӏ hãm hiӃp, bӏ

ÿánh ÿұp cúp phҥt, bӏ bӋnh tұt không có thuӕc men chӳa trӏ, quҫn áo rách

nát không ÿӫ che thân.

Thӵc dân Pháp cǊng ÿһt ra nhӳng quy ÿӏnh gӑi là “ChӃ ÿӝ ÿӕi vӟi

lao ÿӝng nӳ” nhѭ nghӏ ÿӏnh ngày 25-10-1927 cӫa Toàn quyӅn Ĉông

Dѭѫng: ''Phө nӳ ÿѭӧc nghӍ ÿҿ mӝt tháng có lѭѫng sau khi ÿҿ''. Nhѭ vұy,

chӍ sau khi ÿҿ rӗi nӳ công nhân mӟi ÿѭӧc nghӍ mӝt tháng có lѭѫng. Còn

trѭӟc ÿó thì không ÿѭӧc nghӍ hoһc nghӍ không có lѭѫng.

4 Truy͉n th͙ng cách m̩ng cͯa phͭ nͷ Nam b͡ thành ÿ͛ng - Tә sӱ phө nӳ Nam bӝ - Nhà truyӅn thӕng

Phө nӳ Nam bӝ xuҩt bҧn năm 1989, trang 27.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Ĉây 1à mӝt nghӏ ÿӏnh chӍ nhҵm bóc lӝt sӭc lao ÿӝng cӫa phө nӳ.

MӍa mai thay, thӵc tӃ ӣ nhӳng sӣ cao su, bӑn chӫ sӣ lҥi thӵc hiӋn nhѭ

sau: Năm 1938, tҥi sӣ cao su Cây Gáo, chӏ NguyӉn Thӏ Hoa, phu cҥo mӫ

mang thai gҫn ngày sanh vүn phҧi ÿi cҥo. Nhѭng vì sӭc yӃu, chӏ không

thu ÿѭӧc hӃt mӫ bèo, mӫ ÿҩt, nên tên cai ÿã ÿánh chӏ ÿӃn chӃt tҥi gӕc cây

cao su. Chӏ Liên cǊng là mӝt công nhân cҥo mӫ ÿang mang thai, vì mӋt

nên bӓ làm ''cӓ vê'' mӝt tiӃng ÿӗng hӗ. Tên chӫ sӣ cho ÿào mӝt cái lӛ, bҳt

chӏ nҵm úp bөng xuӕng rӗi ÿánh vào hai gan bàn chân làm chӏ bӏ sҭy thai.

Trong nhӳng ''ÿӏa ngөc trҫn gian'' này, nhӳng tên chӫ sӣ và bӑn tay

sai xem nӳ công nhân không hѫn mӝt món hàng mà chúng có quyӅn bán

hoһc cѭӟp ÿoҥt. Thӵc trҥng này ÿѭӧc công nhân kêu than trong hai câu

ca:

Vͫ mình th̵t s͹ vͫ mình

Cai xu mu͙n ḽy m̿c tình ch̻ng tha.

Năm 1941, ӣ sӣ cao su Dҫu Giây, có hai vӧ chӗng anh Tình vào sӣ

làm chѭa ÿѭӧc mӝt tuҫn lӉ, tên sӃp cho tay chân mang ÿӃn mӝt cái mâm,

trên ÿó ÿһt món lӉ cѭӟi, có trҫu cau, trái cây và mӝt con dao phay, bҳt

anh chӑn mӝt trong hai thӭ. Mӝt tên trong bӑn ÿã lҩy dao phay kӅ vào

ngӵc anh ÿe dӑa, ÿӇ cho ÿӗng bӑn vác xӕc vӧ anh lên vai chҥy thҷng ra

ngoài.

Có áp bӭc tҩt có ÿҩu tranh. Phө nӳ Biên Hòa vӕn cҫn cù, siêng

năng lao ÿӝng và rҩt mӵc thӫy chung, nhѭng cǊng yêu tӵ do, công bҵng,

ÿã sát cánh cùng nam giӟi và các tҫng lӟp nhân dân nәi dұy chӕng bҩt

công.

Tháng 12- 1926, nam nӳ công nhân sӣ cao su Cam Tiêm (Cҭm

Mӻ) ÿã ÿӭng lên ÿҩu tranh chӕng phҥt vҥ, chӕng ÿánh ÿұp và ÿòi ӕm ÿau

phҧi ÿѭӧc nghӍ ngѫi ÿiӅu trӏ. Cuӝc ÿҩu tranh nhѭ mӝt ngòi nә ÿã lan rӝng

ra khҳp các ÿӗn ÿiӅn, các nhà máy, xí nghiӋp ӣ Biên Hòa - nѫi bӑn thӵc

dân tѭ bҧn Pháp ÿang ra sӭc bóc lӝt tài nguyên và sӭc lao ÿӝng cӫa nhân

dân ta.

Gҫn hai năm sau, ngày 20-9-1928, 400 nam nӳ công nhân sӣ cao

su Cam Tiêm lҥi nhҩt loҥt ÿình công ÿҩu tranh ÿòi thӵc hiӋn ÿúng chӃ ÿӝ

công-tra 5. Tên chӫ ÿӗn ÿiӅn Xi-xê-rông và tên sӃp sӣ hӕt hoҧng chҥy

5 Contract: giao kèo, hӧp ÿӗng

2.2 Page 12

▲back to top

trӕn sang Dҫu Giây và cho ngѭӡi lên Xuân Lӝc gӑi lính vӅ ÿàn áp. ĈӃn

chiӅu cùng ngày, sau khi bӑn hiӃn binh ӣ Xuân Lӝc không dám lên, tên

TӍnh trѭӣng Biên Hòa phҧi cӱ 20 lính và 3 hiӃn binh ÿi ô tô lên ÿàn áp,

làm nhiӅu ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng.

Cuӝc ÿҩu tranh ӣ Cam Tiêm lҫn thӭ hai ÿã gây tiӃng vang lӟn ӣ

miӅn Ĉông Nam bӝ. Nó vҥch trҫn chính sách bóc lӝt dã man cӫa thӵc

dân tѭ bҧn Pháp ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su. Báo Echo Anamite (sӕ ra ngày

20-9- 1928) ÿã phҧi viӃt: B͕n m͡ phu vͣi nhi͉u hͱa h́n ÿ́p ÿͅ ÿã ph͑nh

g̩t nhͷng ng˱ͥi nghèo kh͝... ÿ͋ h͕ ký tên vào b̫n công-tra mà chính h͕

cǊng không bi͇t ÿi͉u kho̫n 1 nói gì. V͉ phía phͭ nͷ, thi͇u nͷ, b͕n m͡

phu còn nh̳n tâm t˱ͣc ÿo̩t h͇t m͡t s͙ quy͉n lͫi mà ÿáng lͅ ra ng˱ͥi

dân s̷p làm công- tra ph̫i ÿ˱ͫc h˱ͧng.

Vӟi truyӅn thӕng yêu nѭӟc, năm 1911, NguyӉn Tҩt Thành (tӭc

NguyӉn Ái Quӕc, Hӗ Chí Minh sau này) ÿã ra ÿi tìm ÿѭӡng cӭu nѭӟc và

giác ngӝ chân lý: Con ÿѭӡng cӭu nѭӟc và giҧi phóng dân tӝc chӍ có thӇ là

con ÿѭӡng cách mҥng vô sҧn. Năm 1924, Ngѭӡi vӅ Quҧng Châu (Trung

Quӕc), thành lұp tә chӭc Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam (năm

1925) và mӣ lӟp ÿào tҥo cán bӝ cách mҥng, tung nhӳng hҥt giӕng ÿӓ này

vӅ nѭӟc ÿӇ tuyên truyӅn, tә chӭc nhân dân làm cách mҥng.

Phong trào ''vô sҧn hóa'' diӉn ra khҳp cҧ nѭӟc nhҵm giác ngӝ và tә

chӭc, tұp hӧp giai cҩp công nhân, ÿӝi quân chӫ lӵc cӫa cách mҥng. Thӵc

hiӋn chӫ trѭѫng ''vô sҧn hóa'', nhiӅu ÿӗng chí trong tә chӭc Ĉҧng6 ÿã vào

các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn, xí nghiӋp... cùng làm, cùng ăn, cùng ӣ vӟi công

nhân, giác ngӝ cách mҥng cho công nhân. Phong trào ''vô sҧn hóa'' ÿã có

tác dөng lӟn, góp phҫn thúc ÿҭy phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân tiӃn

nhanh tӯ tӵ phát lên tӵ giác.

Năm 1929, các ÿӗng chí: Ngô Gia Tӵ, NguyӉn Xuân Cӯ, Châu

Văn Liêm, Trҫn Thӏ Ĉҫy, NguyӉn Ĉӭc Văn, Lê Quang Sung... ÿã vӅ hoҥt

ÿӝng xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng tҥi Ĉӗn ÿiӅn cao su Phú RiӅng, sӣ cao su

An Lӝc, ĈӅ-pô xe lӱa Dƭ An, Nhà máy cѭa BIF... Tҥi ÿây, các ÿӗng chí

vӯa phҧi làm thuê ÿӇ kiӃm tiӅn sinh sӕng vӯa hoҥt ÿӝng cách mҥng.

Tháng 10-1929, tҥi mӝt khoҧnh rӯng làng 3, chi bӝ Ĉông Dѭѫng

Cӝng sҧn Ĉҧng Phú RiӅng ÿѭӧc thành lұp, do ÿӗng chí NguyӉn Xuân Cӯ

6 Tӯ giӳa năm 1929, ӣ ViӋt Nam hình thành 3 tә chӭc Cӝng sҧn là: Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng ӣ

Bҳc kǤ, An Nam Cӝng sҧn Ĉҧng ӣ Nam kǤ và Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Liên ÿoàn ӣ Trung kǤ.

2.3 Page 13

▲back to top

làm Bí thѭ 7. Các tә chӭc bí mұt nhѭ: Xích vӋ, Công hӝi và các tә chӭc

công khai hӧp pháp nhѭ: Hӝi tѭѫng tӃ, Hӝi cӭu tӃ, ÿӝi văn nghӋ, thӇ thao

ÿã ÿѭӧc chi bӝ thành lұp ÿӇ tұp hӧp công nhân.

Ngày 3-2-1980, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa chi bӝ, 5.000 công nhân sӣ

cao su Phú RiӅng, trong ÿó có 300 nӳ ÿã vùng dұy ÿҩu tranh chiӃm sӣ.

Hai lá cӡ búa liӅm ÿѭӧc kéo lên. Cuӝc ÿҩu tranh ÿã ÿѭa ra nhӳng khҭu

hiӋu, yêu sách chung cӫa công nhân nhѭ: bãi bӓ thuӃ thân; bӓ ÿánh ÿұp,

cúp phҥt; ngày làm viӋc 8 giӡ; ÿuәi hӃt ÿӕc công ngѭӡi Pháp ra khӓi

sӣ... và ÿѭa ra nhӳng khҭu hiӋu, yêu sách riêng cho nӳ công nhân nhѭ:

trҧ lѭѫng, cҩp gҥo cho nӳ công nhân trong thӡi kǤ sinh ÿҿ... Tên chӫ sӣ

Su-ba-nhҳc hoҧng sӧ phҧi chҩp nhұn nhӳng yêu sách cӫa công nhân ÿѭa

ra. Nhѭng sau ÿó, hҳn cho gӑi lính ӣ ÿӗn binh Phú RiӅng ÿӃn ÿàn áp. Ĉӝi

Xích vӋ công nhân, có mӝt tә phө nӳ ÿi ÿҫu, ÿã dǊng cҧm xông ra chӕng

lҥi và bҳt sӕng 5 tên lính, thu 7 khҭu súng. Bӑn lính còn lҥi hoҧng sӧ bӓ

chҥy vӅ ÿӗn. Chӫ sӣ và tên sӃp ngѭӡi Pháp cǊng bӓ chҥy. Công nhân làm

chӫ ÿӗn ÿiӅn, vào văn phòng sӣ tӏch thu và ÿӕt tҩt cҧ giҩy giao kèo. Ĉӗng

chí Trҫn Tӱ Bình ÿã ghi lҥi tinh thҫn ÿҩu tranh cӫa nӳ công nhân nhѭ

sau: Có nhͷng ch͓ r̭t hăng, qu˯ tay ôm ngang l˱ng lính, v̵t nó ngã lăn

k͉nh và gi͹t ḽy súng. Tây tà b͗ ch̩y v͉ Biên Hòa xin vi͏n binh, b͕n

qu̫n lý ÿ͛n ÿi͉n còn l̩i thì ch̭p nh̵n yêu sách cͯa công nhân. Anh ch͓

em bi͋u tình mͳng th̷ng lͫi b˱ͣc ÿ̯u. Trong cu͡c bi͋u tình, các ÿ̫ng

viên và ͯy viên Ban ch̭p hành Công h͡i ÿi ÿ̯u, k͇ ÿó là ÿoàn nͷ công

nhân 300 ch͓ em, cu͙i cùng là công nhân cͯa 10 làng 8. Phҩn khӣi trѭӟc

thҳng lӧi, anh chӏ em công nhân vӯa ÿi tuҫn hành trong các làng, vӯa hát

vang bài ca Phú Ri͉ng theo ÿiӋu hành vân:

Th̯y có Ĉ̫ng, b̩n có nông

Hͫp sͱc ÿ͛ng lòng

Phen này ÿánh ÿ͝

C̫ quy͉n Tây, tri͉u Nam

Làm cho h͇t sͱc

Sͱ m̩ng thͫ thuy͉n

Ĉ̩p ÿ͝ c˱ͥng quy͉n

. 7 Chi bӝ Phú RiӅng gӗm có các ÿӗng chí: NguyӉn Xuân Cӯ, Trҫn Tӱ Bình, Tҥ, Hӗng, Hòa, Doanh

8 Truy͉n th͙ng cách m̩ng cͯa phͭ nͷ Nam b͡ thành ÿ͛ng. Sách ÿã dүn, trang 50.

2.4 Page 14

▲back to top

C̫ năm châu, năm châu 9

Ĉây là lҫn ÿҫu tiên ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ, mӝt cuӝc ÿҩu tranh cӫa

nam nӳ công nhân có treo cӡ búa liӅm, có ÿӝi Xích vӋ trang bӏ vǊ khí.

Do chѭa có kinh nghiӋm ÿҩu tranh, quá say sѭa vӟi thҳng lӧi bѭӟc ÿҫu,

mӝt sӕ cán bӝ lãnh ÿҥo phong trào tiӃp tөc tә chӭc bҥo ÿӝng ÿҩu tranh.

Chi bӝ Ĉҧng tӯ chӛ hoҥt ÿӝng bí mұt chuyӇn ra hoҥt ÿӝng công khai. Do

ÿó, hҫu hӃt các ÿӗng chí ÿҧng viên trong chi bӝ và cѫ sӣ cӕt cán ÿӅu bӏ

ÿӏch phát hiӋn. Cuӝc ÿҩu tranh ӣ Phú RiӅng ÿã trӣ thành cuӝc ÿҩu tranh

chính trӏ. Nhҵm tránh thiӋt hҥi cho công nhân, chi bӝ Ĉҧng và ban lãnh

ÿҥo ÿã chӍ ÿҥo chuyӇn hѭӟng tӯ ÿҩu tranh chính trӏ sang ÿҩu tranh vӅ

kinh tӃ.

ĈӇ chӕng lҥi lính lê dѭѫng lên Phú RiӅng ÿàn áp phong trào ÿҩu

tranh, nam công nhân ÿã ÿӕn cây cҧn ÿѭӡng, nӳ công nhân chuҭn bӏ

phѭѫng tiӋn ÿӕi phó nhѭ ÿâm ӟt trӝn tro thӫ sҹn trong ngѭӡi, ÿӇ nӃu bӏ

chúng cѭӡng bӭc hãm hiӃp thì dùng tro bôi vào mҳt chúng. Sáng ngày 5-

2-1930, tên Thӕng ÿӕc Nam kǤ, Chӫ tӍnh Biên Hòa dүn 300 lính lê

dѭѫng, 500 lính khӕ ÿӓ ÿӃn Phú RiӅng ÿàn áp khӕc liӋt cuӝc ÿҩu tranh.

Hàng trăm nam nӳ công nhân bӏ bҳt. Nhѭng bӑn chӫ sӣ ÿã phҧi chҩp

nhұn mӝt sӕ cҧi cách vӅ chӃ ÿӝ làm viӋc ӣ ÿây.

Mһc dù có mӝt sӕ tәn thҩt, nhѭng cuӝc ÿҩu tranh cӫa nam nӳ công

nhân cao su Phú RiӅng ÿã giành ÿѭӧc thҳng lӧi. Cuӝc ÿҩu tranh ӣ Phú

RiӅng ÿã tác ÿӝng lӟn ÿӃn tình hình, phong trào ÿҩu tranh cӫa quҫn

chúng nhân dân ӣ thӏ xã Biên Hòa, Sài Gòn và các tӍnh miӅn Ĉông Nam

bӝ. Ĉây cǊng là lҫn ÿҫu tiên, phө nӳ Biên Hòa sát cánh cùng nam giӟi

vùng lên ÿҩu tranh mҥnh mӁ vӟi qui mô lӟn, thӇ hiӋn ÿѭӧc tinh thҫn ÿoàn

kӃt ÿҩu tranh vì sӵ nghiӋp giҧi phóng giai cҩp.

2- ĈҦNG CӜNG SҦN VIӊT NAM THÀNH LҰP - BѬӞC

NGOҺT CӪA PHONG TRÀO PHӨ NӲ.

Trong lúc 5.000 nam nӳ công nhân sӣ cao su Phú RiӅng ÿҩu tranh

quyӃt liӋt vӟi bӑn thӵc dân tѭ bҧn Pháp thì ӣ bán ÿҧo Cӱu Long (Hѭѫng

Cҧng), ÿã diӉn ra mӝt sӵ kiӋn vô cùng trӑng ÿҥi ÿӕi vӟi cách mҥng ViӋt

Nam và cách mҥng Ĉông Dѭѫng. Ĉó là tӯ ngày 3 ÿӃn ngày 7-2- 1930,

dѭӟi sӵ chӫ trì cӫa ÿӗng chí NguyӉn Ái Quӕc - ÿҥi diӋn Quӕc tӃ Cӝng

9 Trích báo Quân ÿ͡i nhân dân, s͙ ra ngày 1-2-1980.

2.5 Page 15

▲back to top

sҧn - Hӝi nghӏ thành lұp Ĉҧng ÿѭӧc tә chӭc. Hӝi nghӏ ÿã nhҩt trí hӧp

nhҩt ba tә chӭc Cӝng sҧn thành mӝt Ĉҧng duy nhҩt, lҩy tên là Ĉҧng Cӝng

sҧn ViӋt Nam,10 sau ÿәi tên thành Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng.

Sӵ xuҩt hiӋn cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam trên vǊ ÿài chính trӏ là

mӝt bѭӟc ngoһt vƭ ÿҥi trong lӏch sӱ cách mҥng nѭӟc ta. Nó chҩm dӭt thӡi

kǤ cách mҥng ViӋt Nam ӣ trong tình trҥng ÿen tӕi không có ÿѭӡng ra,

chҩm dӭt thӡi kǤ bӃ tҳc, khӫng hoҧng vӅ ÿѭӡng lӕi hѫn 2-3 thӃ kӹ kӇ tӯ

khi nѭӟc ta bӏ ÿӃ quӕc xâm lѭӧc. Ĉӕi vӟi tҫng lӟp phө nӳ, sӵ ra ÿӡi cӫa

Ĉҧng ÿã ÿѭa phong trào ÿҩu tranh cách mҥng ÿi ÿúng hѭӟng; vai trò, vӏ

trí cӫa ngѭӡi phө nӳ ÿѭӧc ÿӅ cao trong xã hӝi và là mӝt bӝ phұn không

thӇ thiӃu trong cuӝc ÿҩu tranh giҧi phóng dân tӝc.

Vҩn ÿӅ giҧi phóng phө nӳ ÿã ÿѭӧc ÿӗng chí NguyӉn Ái Quӕc nêu

lên trong lӡi kêu gӑi, nhân dӏp thành lұp Ĉҧng là: ''Thӵc hiӋn nam nӳ

bình quyӅn''. Ĉây là mӝt trong mѭӡi nhiӋm vө quan trӑng cӫa Ĉҧng

nhҵm ÿѭa phө nӳ ViӋt Nam thoát khӓi nhӳng ràng buӝc cӫa thҫn quyӅn,

thӃ quyӅn phong kiӃn, thuӝc ÿӏa. Trong Luұn cѭѫng chính trӏ cӫa Ĉҧng

(tháng 10-1930) và ÿһc biӋt quan trӑng là Án nghӏ quyӃt Trung ѭѫng toàn

thӇ Hӝi nghӏ (tháng 10-1930) ÿã ÿӅ cұp nhiӅu ÿӃn vҩn ÿӅ ''nam nӳ bình

quyӅn'' và công tác phө nӳ vұn ÿӝng. Nghӏ quyӃt nhұn ÿӏnh: Công nhân

phͭ nͷ ͧ xͱ ta chi͇m m͡t ph̯n lͣn trong giai c̭p vô s̫n. Trong ÿám

qu̯n chúng lao kh͝ ͧ thành ph͙ và ͧ nhà quê, phͭ nͷ cǊng chi͇m m͡t

ph̯n lͣn, phͭ nͷ cͯa c̫ hai h̩ng ÿ͉u sinh s͙ng c͹c kh͝, nên khi h͕ ÿã

tiêm nhi͍m ÿ˱ͫc t˱ t˱ͧng cách m̩ng thì h͕ r̭t hăng hái và qu̫ quy͇t

tham gia vào nhͷng cu͡c ÿ̭u tranh cách m̩ng... L͹c l˱ͫng cách m̩ng

cͯa phͭ nͷ là m͡t l͹c l˱ͫng r̭t tr͕ng y͇u, n͇u qu̫ng ÿ̩i qu̯n chúng

phͭ nͷ không tham gia vào nhͷng cu͡c ÿ̭u tranh cách m̩ng thì cách

m̩ng không th̷ng lͫi ÿ˱ͫc. Bͧi v̵y cho nên công tác trong qu̯n chúng

phͭ nͷ không ph̫i là m͡t nhi͏m vͭ phͭ thu͡c cͯa Ĉ̫ng, công tác ̭y

chính là nhi͏m vͭ lͣn và r̭t tr͕ng y͇u. Nghӏ quyӃt khҷng ÿӏnh: ph̫i làm

cho qu̯n chúng phͭ nͷ lao kh͝ tham gia vào các cu͡c ÿ̭u tranh cách

m̩ng cͯa công nông, ÿó là ÿi͉u c͙t y͇u nh̭t, n͇u phͭ nͷ ÿͱng ngoài

cu͡c ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa công nông thì không bao giͥ ÿ̩t mͭc ÿích

phͭ nͷ gi̫i phóng ÿ˱ͫc. ViӋc thành lұp ''Phө nӳ liên hiӋp'' cǊng ÿѭӧc

Ĉҧng ÿӅ cұp ÿӇ mѭu lӧi ích cho phө nӳ: Mu͙n thâu phͭc cho ÿ˱ͫc h͇t

10 Ӣ ViӋt Nam lúc này tӗn tҥi ba tә chӭc Ĉҧng là: Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Ĉҧng, An Nam Cӝng sҧn

. Ĉҧng và Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn Liên ÿoàn

2.6 Page 16

▲back to top

các ph̯n t͵ phͭ nͷ thì ngoài công tác phͭ nͷ công nông ra, Ĉ̫ng c̯n

ph̫i t͝ chͱc các ÿoàn th͋ phͭ nͷ nh˱ Phͭ nͷ hi͏p h͡i, mͭc ÿích là m˱u

quy͉n lͫi cho phͭ nͷ, làm cho phͭ nͷ tri͏t ÿ͋ gi̫i phóng, ÿ͋ thâu phͭc

cho h͇t ÿám phͭ nͷ lao kh͝ nh˱ vͫ công nhân, nhͷng ng˱ͥi mua gánh

bán b˱ng và ṱt c̫ nhͷng ÿám phͭ nͷ mà không th͋ t͝ chͱc vào Công

h͡i, Nông h͡i ÿ˱ͫc 11. Nhӳng vҩn ÿӅ vӅ vұn ÿӝng phө nӳ mà Luұn cѭѫng

chính trӏ và Nghӏ quyӃt Hӝi nghӏ Trung ѭѫng Ĉҧng tháng 10- 1930 nêu ra

là ngӑn ÿuӕc soi ÿѭӡng; là tѭ tѭӣng, ÿӝng lӵc; là kim chӍ nam cho phө nӳ

trên ÿѭӡng cách mҥng, ÿҩu tranh vì ÿӝc lұp dân tӝc và giҧi phóng phө nӳ.

Vӯa ra ÿӡi, Ĉҧng ta ÿã lãnh ÿҥo phong trào Xô ViӃt NghӋ Tƭnh.

Tuy bӏ thӵc dân Pháp khӫng bӕ khӕc liӋt, nhѭng phong trào ÿã tӓ rõ tinh

thҫn ÿҩu tranh cách mҥng kiên quyӃt cӫa nhân dân ta.

Trên cѫ sӣ phong trào công nhân phát triӇn và các tҫng lӟp nhân

dân ngày càng thӭc tӍnh, Ĉҧng chӫ trѭѫng phát ÿӝng mӝt cao trào cách

mҥng rӝng lӟn trong cҧ nѭӟc nhân ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng (1-5-1930).

Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng này cӫa Ĉҧng, ӣ Biên Hòa, liên tөc trong

năm 1930, nhiӅu cuӝc ÿҩu tranh cӫa nam nӳ công nhân ӣ các sӣ cao su,

Nhà máy cѭa BIF, ĈӅ-pô xe lӱa Dƭ An ÿã nә ra ÿòi quyӅn lӧi dân sinh.

NhiӅu cuӝc mít tinh chào mӯng ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng, chào mӯng

Cách mҥng tháng Mѭӡi Nga ÿã ÿѭӧc tә chӭc ӣ mӝt sӕ ÿӏa bàn trong tӍnh,

thu hút ÿông ÿҧo quҫn chúng tham gia, trong ÿó có phө nӳ. Phong trào ÿã

tҥo nên không khí sôi nәi, tác ÿӝng mҥnh ÿӃn tinh thҫn yêu nѭӟc và cách

mҥng cӫa nhân dân Biên Hòa. TiӃng vang cӫa phong trào lan nhanh, ÿһc

biӋt là trong tҫng lӟp thanh niên, hӑc sinh.

Tҥi làng BӃn Cá, quұn Châu Thành (nay là xã Tân Bình, huyӋn

Vƭnh Cӱu), ҧnh hѭӣng cӫa cách mҥng ÿã sӟm ÿӃn vӟi quҫn chúng nhân

dân. BӃn Cá là ÿӏa ÿiӇm buôn bán, giao dӏch thѭѫng mҥi khá thӏnh mұu

lúc bҩy giӡ. Khách thѭѫng hӗ khҳp nѫi tө vӅ trao ÿәi, mua bán và qua ÿó,

nhӳng câu chuyӋn hành ÿӝng nghƭa hiӋp nhӳng hoҥt ÿӝng cӫa tә chӭc

''Hӝi kín''; nhӳng cuӝc biӇu tình, ÿình công... cӫa công nhân, nông dân;

nhӳng tin tӭc chính sӵ ҏtrong và ngoài nѭӟc... ÿѭӧc hӑ rӍ tai nhau và

truyӅn ÿi rҩt nhanh, làm nӭc lòng nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc và tăng thêm sӵ

căm ghét bӑn thӵc dân. Trѭӟc tình hình trên, chính quyӅn thӵc dân tҥi

ÿây ÿã tìm mӑi cách ngăn chһn, hҥn chӃ, nhѭng vүn không sao cҧn trӣ

11 Truy͉n th͙ng cách m̩ng cͯa phͭ nͷ Nam b͡ thành ÿ͛ng. Sách ÿã dүn, trang 43-44.

2.7 Page 17

▲back to top

ÿѭӧc lòng ngѭӡi dân ÿang hѭӟng vӅ cách mҥng, mong sӟm thoát khӓi

cҧnh ÿӡi nô lӋ cӫa mӝt dân tӝc mҩt nѭӟc.

Trong hoàn cҧnh ҩy, vào năm 1933, ÿӗng chí Lѭu Văn ViӃt (Tѭ

Chà) - ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn, ngѭӡi con cӫa làng BӃn Cá, sau thӡi

gian hoҥt ÿӝng ӣ Sài Gòn và miӅn Tây Nam bӝ ÿã trӣ vӅ quê hѭѫng gây

mҫm mӕng cách mҥng, tuyên truyӅn chӫ nghƭa Cӝng sҧn. Qua tuyên

truyӅn và giác ngӝ, ÿӗng chí ÿã kӃt nҥp ÿӗng chí Lѭu Văn Văn (Dѭӥng

trí ÿѭӡng Biên Hòa - nay là BӋnh viӋn Tâm thҫn Trung ѭѫng II) và ÿӗng

chí HuǤnh Văn Phan (BӃn Cá) vào Ĉҧng.

Ĉҫu năm 1935, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu (tӭc Vӻ) ÿѭӧc Liên

tӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Biên Hòa. Ĉӗng chí ÿã xin vào làm

thӧ ӣ Nhà máy cѫ khí Trѭӡng TiӅn (tӍnh lӷ Biên Hòa) và bѭӟc ÿҫu xây

dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ trong Nhà máy, ÿӗng thӡi thăm dò liên lҥc vӟi

nhóm cѫ sӣ Ĉҧng do ÿӗng chí Lѭu Văn ViӃt tә chӭc xây dӵng trѭӟc ÿó.

Sau khi ÿã móc nӕi và thӕng nhҩt lҥi vӟi nhau, ÿӗng chí Hoàng Minh

Châu ÿã vұn ÿӝng thành lұp chi bӝ Ĉҧng lҩy tên là chi bӝ Bình Phѭӟc -

Tân TriӅu 12 (vì phҫn lӟn ÿҧng viên quê ӣ hai xã này). Ĉây là chi bӝ

Cӝng sҧn ÿҫu tiên ÿѭӧc thành lұp ӣ Biên Hòa, là hҥt nhân lãnh ÿҥo

phong trào ÿҩu tranh cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng và là nòng cӕt ÿӇ hình

thành tә chӭc TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa sau này.

Sӵ ra ÿӡi cӫa chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu ÿã ÿánh dҩu mӝt

bѭӟc phát triӇn cӫa phong trào cách mҥng ӣ Biên Hòa. Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo

cӫa Ĉҧng, các tҫng lӟp phө nӳ trong tӍnh có ÿiӅu kiӋn tham gia tích cӵc

vào hoҥt ÿӝng cách mҥng.

3. PHӨ NӲ BIÊN HÒA TRONG CAO TRÀO VҰN ĈӜNG

MҺT TRҰN DÂN CHӪ ĈÔNG DѬѪNG (1936 – 1939)

Tháng 6-1936, Chính phӫ Mһt trұn Bình Dân ӣ Pháp do Ĉҧng

Cӝng sҧn Pháp làm nòng cӕt ÿѭӧc thành lұp và ÿã ban hành mӝt sӕ

quyӅn lӧi cho quҫn chúng lao ÿӝng ӣ trong nѭӟc và các nѭӟc thuӝc ÿӏa,

trong ÿó có Ĉông Dѭѫng. Trong ba quyӃt ÿӏnh quan trӑng mà Chính phӫ

Mһt trұn Bình Dân Pháp thӵc hiӋn ӣ Ĉông Dѭѫng có mӝt sӕ ÿiӇm liên

12 Chi bӝ do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm Bí thѭ, ÿӗng chí Tѭ Phan làm Phó bí thѭ, các ÿҧng viên:

. Lѭu Văn Văn, Lѭu Văn ViӃt, Quách TӍ, Quách Sanh, Trҫn Minh TriӃt

2.8 Page 18

▲back to top

quan ÿӃn viӋc cҧi thiӋn ÿiӅu kiӋn và nhu cҫu làm viӋc cӫa phө nӳ: Theo

''Nghӏ ÿӏnh ngày 11-10-1936, nêu rõ ngày làm viӋc cӫa công nhân viên

chӭc dù là công hay tѭ, nam hay nӳ, ӣ sӣ tôn giáo hay nhà phѭӟc thiӋn

ÿӅu “không ÿѭӧc quá 10 giӡ kӇ tӯ ngày l-1-1936, không ÿѭӧc quá 9 giӡ

kӇ tӯ ngày 1-1-1937, và không ÿѭӧc quá 8 giӡ kӇ tӯ ngày 1-1-1938” cho

cҧ nam lүn nӳ... Không ÿѭӧc bҳt ÿàn bà, con gái bҩt kǤ bao nhiêu tuәi

làm ÿêm trong các nhà máy, các hãng, các hҫm mӓ, các xѭӣng thӧ và các

nѫi phө thuӝc vào ÿó, dүu là viӋc công hay viӋc tѭ, viӋc tôn giáo hay

phѭӟc thiӋn, hay là nhӳng nѫi hӑc nghӅ cǊng vұy. Sҳc lӋnh ngày 30-12-

1936 quy ÿӏnh ngѭӡi công nhân phө nӳ có quyӅn nghӍ 8 tuҫn liên tiӃp

trong thӡi kǤ sinh ÿҿ, chӫ không vì lӁ gì mà thôi mѭӟn ngѭӡi phө nӳ

nghӍ ÿҿ, nӃu ngѭӧc lҥi thì chӫ phҧi bӗi thѭӡng thiӋt hҥi, trong trѭӡng hӧp

chӫ không bӗi thѭӡng thiӋt hҥi thì ngѭӡi nӳ công nhân bӏ mҩt viӋc kia có

quyӅn kiӋn ra tòa mà không tӕn tiӅn... Ngѭӡi mҽ có quyӅn cho con bú tҥi

sӣ làm trong năm ÿҫu sau khi ÿҿ, ngѭӡi mҽ có quyӅn nghӍ 20 phút buәi

sáng và 20 phút buәi chiӅu ÿӇ cho con bú, giӡ cho con bú kӇ trong giӡ

lao ÿӝng, chӫ không ÿѭӧc khҩu trӯ'' 13.

Nhӳng ÿiӅu khoҧn có lӧi cho tҫng lӟp phө nӳ nhѭ ÿã nêu không

phҧi tӵ nhiên mà có ÿѭӧc. Ĉó là kӃt quҧ cӫa hàng chөc năm trӡi ÿҩu

tranh ÿòi quyӅn lӧi dân sinh không mӋt mӓi cӫa giai cҩp công nhân và

quҫn chúng lao ÿӝng, nam cǊng nhѭ nӳ. Ĉó là thành quҧ cӫa biӃt bao

nѭӟc mҳt, mӗ hôi và xѭѫng máu cӫa nhӳng con ngѭӡi yêu nѭӟc, yêu

chuӝng tӵ do, dân chӫ. Và cǊng tӯ nhӳng thành quҧ gһt hái ÿѭӧc, tҫng

lӟp phө nӳ càng phҩn khӣi và tin tѭӣng vào cuӝc ÿҩu tranh cách mҥng

giҧi phóng dân tӝc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng 14.

TriӋt ÿӇ lӧi dөng tình hình chính trӏ ӣ nѭӟc Pháp có nhӳng ÿiӅu

kiӋn thuұn lӧi cho phong trào cách mҥng trong nѭӟc, Ĉҧng ta chӫ trѭѫng

chuyӇn tӯ hình thӭc hoҥt ÿӝng bí mұt, không hӧp pháp sang hoҥt ÿӝng

công khai, hӧp pháp và nӱa hӧp pháp, nhҵm tұp hӧp lӵc lѭӧng và hѭӟng

dүn ÿông ÿҧo quҫn chúng ÿҩu tranh tӯ thҩp ÿӃn cao, qua ÿó giáo dөc và

phát triӇn ÿӝi ngǊ cách mҥng.

Tháng 7- l936, Hӝi nghӏ Trung ѭѫng Ĉҧng chӫ trѭѫng thành lұp

Mһt trұn Nhân dân phҧn ÿӃ, sau ÿәi thành Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng

13 Truy͉n th͙ng cách m̩ng cͯa phͭ nͷ Nam b͡ thành ÿ͛ng. Sách ÿã dүn, trang 64.

. 14 Tháng 10-1930, Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam ÿәi tên thành Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng

2.9 Page 19

▲back to top

ÿӇ tұp hӧp lӵc lѭӧng dân chӫ và tiӃn bӝ chӕng lҥi bӑn phát xít và bӑn

phҧn ÿӝng thӵc dân Pháp, giành tӵ do dân chӫ, cҧi thiӋn dân sinh... Ӣ

Biên Hòa, chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng hoàn toàn phù hӧp vӟi nguyӋn vӑng cӫa

nhân dân lao ÿӝng ÿang sӕng cùng cӵc dѭӟi chính sách bóc lӝt thuӝc ÿӏa

cӫa thӵc dân Pháp.

Ngày 13-8-1936, Ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi ÿѭӧc thành

lұp tҥi Sài Gòn ÿӇ tұp hӧp nguyӋn vӑng cӫa nhân dân và chӍ ÿҥo xây

dӵng các ӫy ban hành ÿӝng ӣ các tӍnh, thành phӕ. Mөc ÿích hoҥt ÿӝng

cӫa Ӫy ban hành ÿӝng, mӝt tә chӭc có tính chҩt nhân dân rӝng rãi là

nhҵm kêu gӑi ÿӗng bào làm bҧn dân nguyӋn ÿѭa lên Ĉҥi hӝi Ĉông

Dѭѫng, rҩt ÿѭӧc nhân dân tín nhiӋm. ChӍ trong vài tháng, toàn Nam kǤ

ÿã xây dӵng ÿѭӧc 600 ӫy ban hành ÿӝng. Phong trào Ĉông Dѭѫng Ĉҥi

hӝi dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng hoàn toàn phù hӧp, ÿáp ӭng nguyӋn vӑng

cӫa quҫn chúng nên ÿѭӧc hѭӣng ӭng rҩt tích cӵc.

Thӵc hiӋn chӍ thӏ thành lұp ӫy ban trù bӏ Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi,

ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (tӵ Xѭӧc) vӅ Bình Ý (thuӝc tәng Phѭӟc

Vƭnh Trung, quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hòa - nay là xã Tân Bình,

huyӋn Vƭnh Cӱu) cùng vӟi các ÿӗng chí ÿҧng viên tҥi chӛ nhѭ: HuǤnh

Văn LǊy, Phҥm Văn Thuұn, Phҥm Văn Khoai... thành lұp Ӫy ban hành

ÿӝng tӍnh Biên Hòa. Xã Bình Ý ÿѭӧc xem là trung tâm hoҥt ÿӝng cӫa Ӫy

ban hành ÿӝng tӍnh. Sau ÿó, các Ӫy ban hành ÿӝng ӣ quұn Xuân Lӝc,

Long Thành ÿѭӧc thành lұp. Ӣ quұn Châu Thành, hҫu hӃt các xã ÿӅu có

Ӫy ban hành ÿӝng ÿӇ tұp hӧp quҫn chúng. Trong các sӣ cao su trên ÿӏa

bàn tӍnh, Nhà máy cѭa BIF ӣ Biên Hòa... các Ӫy ban hành ÿӝng cǊng

ÿѭӧc lұp ra ÿӇ tұp hӧp, lãnh ÿҥo công nhân ÿҩu tranh.

Cuӝc vұn ÿӝng Ĉông Dѭѫng Ĉҥi hӝi ÿã thu hút ÿông ÿҧo quҫn

chúng tham gia, trong ÿó có sӵ góp sӭc rҩt ÿҳc lӵc cӫa tҫng lӟp phө nӳ.

Chӏ em ngày càng ý thӭc ÿѭӧc quyӅn lӧi thiӃt thӵc và quyӅn lӧi chính trӏ

cӫa mình gҳn liӅn vӟi vұn mӋnh dân tӝc nên mӝt lòng chí cӕt theo cách

mҥng, không mѭu cҫu lӧi ích riêng tѭ. NhiӅu chӏ em ÿã tích cӵc tham gia

các hoҥt ÿӝng xã hӝi, ÿҩu tranh chính trӏ, quyên góp cӭu tӃ... Không ít chӏ

em, qua thӵc tiӉn hoҥt ÿӝng ÿã trӣ thành nhân tӕ nòng cӕt cӫa phong trào

và trӣ thành ÿҧng viên ѭu tú cӫa Ĉҧng.

Chӏ NguyӉn Thӏ Hұu (Năm Hұu) sӕng tҥi xã Bình Ý (quұn Châu

Thành) là em gái ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa. Ĉѭӧc anh tuyên truyӅn

giáo dөc, chӏ Năm Hұu ÿã vѭӧt qua nhӳng ràng buӝc vô lý cӫa tѭ tѭӣng

2.10 Page 20

▲back to top

phong kiӃn ÿӇ tham gia hoҥt ÿӝng cách mҥng và trӣ thành hҥt nhân cӫa

phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng trong giӟi nӳ. Chӏ ÿã ÿӭng ra

giҧi thích, vұn ÿӝng chӏ em nông dân, lao ÿӝng, buôn bán ÿóng góp tiӅn

ӫng hӝ viӋc xây dӵng thѭ viӋn Bình Dân ӣ dӕc Bà Bành (Bình Ý), là

mӝt trong nhӳng trө sӣ cӫa Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh và là nѫi phát hành,

tuyên truyӅn sách, báo tiӃn bӝ và cách mҥng cӫa Ĉҧng ӣ Châu Thành

nhѭ: báo La Lutte (Tranh ÿ̭u), Dân chúng... Mӛi ÿêm, chӏ Năm Hұu vұn

ÿӝng hàng chөc chӏ em cùng vӟi nhân dân nô nӭc tө tұp vӅ thѭ viӋn Bình

Dân nghe ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa ÿӑc và dӏch báo in bҵng tiӃng

Pháp, nghe tuyên truyӅn vӅ chӫ nghƭa cӝng sҧn, kêu gӑi nhân dân ÿoàn

kӃt chӕng áp bӭc bóc lӝt, ÿòi tӵ do dân chӫ...

Ĉҫu tháng 9-1936, hѫn 200 ngѭӡi dân thuӝc các tҫng lӟp ӣ quұn

Châu Thành và Tân Uyên, trong ÿó có nhiӅu chӏ em ÿã ÿӃn tham dӵ cuӝc

mít tinh tҥi Gò Dê (xã Bình Ý) do Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa tә

chӭc. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, ÿҥi diӋn Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh ÿã

báo cáo tình hình trong và ngoài nѭӟc, kêu gӑi nhân dân ӫng hӝ Ĉông

Dѭѫng Ĉҥi hӝi; ÿòi chính quyӅn thӵc dân, tay sai phҧi thӵc hiӋn các

quyӅn dân sinh, dân chӫ: dân ÿѭӧc tӵ do làm ăn, tӵ do hӝi hӑp, ÿi lҥi, bӓ

thuӃ thân, giҧm thuӃ môn bài, tӵ do sinh hoҥt báo chí... Lҫn ÿҫu tiên, phө

nӳ Biên Hòa, thông qua ӫy ban hành ÿӝng tӍnh ÿã ý thӭc ÿѭӧc quyӅn lӧi

cӫa mình vӅ dân sinh, dân chӫ, cѫm áo, vӅ bình ÿҷng nam nӳ...

Cuӝc mít tinh chѭa kӃt thúc thì tên cai tәng Ĉҥm hay tin liӅn dүn

lính mã tà (cҧnh sát) lên ÿàn áp. Nhӳng ngѭӡi tham gia mít tinh ÿã hô

vang khҭu hiӋu: ''Ĉҧ ÿҧo cai tәng Ĉҥm?''. Sau ÿó, chӏ em ÿã tràn lên, tiӃn

vӅ phía bӑn lính. Cuӝc mít tinh biӃn thành cuӝc biӇu tình thӏ uy, ÿҧ ÿҧo

cѭӡng hào ác bá, chӕng sѭu cao thuӃ nһng... Trѭӟc sӵ phүn nӝ và khí thӃ

sôi sөc cӫa quҫn chúng nhân dân, cai tәng Ĉҥm và bӑn lính hoҧng sӧ

phҧi rút lui. Cuӝc mít tinh kӃt thúc bҵng cuӝc tuҫn hành vӅ BӃn Cá, Cây

Ĉào, Bình Ý…

Trѭӟc hoҥt ÿӝng mҥnh mӁ gây ÿѭӧc ҧnh hѭӣng ngày càng lӟn cӫa

Ӫy ban hành ÿӝng các cҩp, lo sӧ phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông

Dѭѫng phát triӇn rӝng trong cҧ nѭӟc, ngày 15-9-1936, thӵc dân Pháp vӝi

vàng ra lӋnh giҧi tán các Ӫy ban hành ÿӝng và cҩm tҩt cҧ các cuӝc hӝi

hӑp cӫa nhân dân. Tuy vұy, phong trào ÿҩu tranh ÿòi dân sinh, dân chӫ ӣ

các quұn trong tӍnh Biên Hòa không vì thӃ mà giҧm sút, trái lҥi càng lên

cao và ÿi sâu vào các tҫng lӟp nhân dân.

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

Tháng 11-1936, ÿông ÿҧo nam nӳ công nhân Nhà máy cѭa BIF

ÿѭӧc sӵ hӛ trӧ cӫa nhân dân các xã: Bình Trѭӟc, Tam HiӋp, Tân Mai và

sӵ ÿӗng tình hѭӣng ӭng cӫa công nhân ĈӅ-pô Dƭ An ÿã nhҩt loҥt ÿình

công ÿòi tăng lѭѫng, giҧm giӡ làm... Trѭӟc khí thӃ và quyӃt tâm cӫa anh

chӏ em công nhân, bӑn chӫ buӝc phҧi giҧi quyӃt tăng lѭѫng cho công

nhân.

Cuӕi năm 1936, ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang, nguyên Bí thѭ Xӭ ӫy

Nam kǤ năm 1933, ÿѭӧc Liên TӍnh ӫy miӅn Ĉông cӱ vӅ lãnh ÿҥo phong

trào và xây dӵng cѫ sӣ Ĉҧng ӣ Biên Hòa. Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang

(Ba Bang) vӅ ӣ nhà ÿӗng chí Tѭ Phan tҥi BӃn Cá (xã Bình Phѭӟc, quұn

Châu Thành) là nѫi tұp trung ÿông dân và có phong trào tѭѫng ÿӕi mҥnh.

Ĉӗng chí thѭӡng xuyên bí mұt ÿi lҥi các xã, quұn trong tӍnh ÿӇ xây dӵng

cѫ sӣ Ĉҧng và tuyên truyӅn chӫ nghƭa cӝng sҧn.

Chӏ Tѭ Phan, ngѭӡi phө nӳ nông dân tҫn tҧo nhѭng khéo léo, tӃ

nhӏ. Tuy anh Tѭ không nói, nhѭng qua cӱ chӍ, sinh hoҥt cӫa ÿӗng chí Ba

Bang, chӏ biӃt ÿây là ngѭӡi “làm quӕc sӵ” (tӭc làm chính trӏ). Chӏ lo nѫi

ăn chӕn ngӫ chu ÿáo cho ÿӗng chí Ba Bang, ÿӗng thӡi khéo léo ÿánh

tiӃng vӟi bà con lӕi xóm biӃt quan hӋ gia ÿình giӳa mình và ngѭӡi cán

bӝ mӟi ÿӃn, ÿҧm bҧo an toàn cho ÿӗng chí Ba Bang. Nhӡ thӃ hӧp pháp,

ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang có ÿiӅu kiӋn ÿi 1ҥi hoҥt ÿӝng dӉ dàng ӣ Châu

Thành và Biên Hòa. Ĉӗng chí Lê Thӏ Trӯ, cháu gӑi chӏ Tѭ Phan bҵng dì,

lúc bҩy giӡ mӟi mѭӡi tuәi, nhѭng ÿã trӣ thành giao liên ÿҳc lӵc cho các

ÿӗng chí: Trѭѫng Văn Bang và HuǤnh Văn Phan; xuӕng Bình Trѭӟc, ÿi

các xã thuӝc quұn Tân Uyên... Ĉӗng chí Trӯ kӇ lҥi hoҥt ÿӝng cӫa mình

lúc ÿó nhѭ sau: ''Lúc ÿó, tôi còn nhӓ, chѭa biӃt gì vӅ cӝng sҧn. Dѭӧng Tѭ

(Tѭ Phan) thѭӡng cho tiӅn, cho bánh là thích và sai gì tôi làm ÿó. ThӍnh

thoҧng, dѭӧng Tѭ sai tôi mang mӝt giӓ cá tӯ Bình Phѭӟc giao cho ông A,

ông B. Sau này, khi ÿi kháng chiӃn, tôi mӟi biӃt là trong giӓ cá lúc ÿó có

tài liӋu cӫa Ĉҧng. Hoһc có lúc dѭӧng Tѭ cho kҽo và bҧo tôi ngӗi ngoài

sân ÿuәi chim không cho ăn lúa phѫi ÿӇ mҩy ông ''ÿánh cӡ'' trong buӗng,

ai vào nhà thì kêu lên. Sӵ thұt là các ÿӗng chí ÿang hӝi hӑp trong nhà và

tôi ÿuәi chim cǊng là canh gác cho các ÿӗng chí''. Ngoài viӋc làm giao

liên, canh gác, ÿӗng chí Trӯ còn phө vӟi ÿӗng chí Tѭ Phan dùng xu -

xoa, bӝt nӃp làm khuôn in tài liӋu cách mҥng bҵng mӵc tím, in xong tìm

chӛ kín ÿáo dѭӟi ÿҩt ÿӇ chôn, sau ÿó chuyӇn phát ÿi các nѫi. Có lҫn in

xong, hai dѭӧng cháu ÿem tài liӋu dìm dѭӟi ao, nhѭng do sѫ suҩt, tài liӋu

thҩm nѭӟc nên mӵc tím loang tràn mһt ao. Rҩt may là ngѭӡi ngoài không

3.2 Page 22

▲back to top

nhìn thҩy, nên vүn bҧo ÿҧm ÿѭӧc bí mұt hoҥt ÿӝng. Gia ÿình chӏ Năm

Ông cǊng là mӝt ÿiӇn hình vӅ tinh thҫn cách mҥng. Chӗng chӏ là ÿҧng

viên thuӝc chi bӝ Tân TriӅu. Bҧn thân chӏ ngoài trách nhiӋm làm vӧ, làm

mҽ, ngѭӡi nӝi trӧ trong gia ÿình, cǊng ÿã tích cӵc tham gia hoҥt ÿӝng

cách mҥng, làm nhiӋm vө giao liên, bҧo vӋ chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân

TriӅu. Nhӳng công viӋc ÿѭӧc giao, dù khó khăn ÿӃn mҩy, chӏ vүn hoàn

thành. Nhà chӏ là cѫ sӣ cách mҥng vӳng chҳc, nѫi diӉn ra Hӝi nghӏ thành

lұp Ĉҧng bӝ tӍnh Biên Hòa. Chӏ Sáu ӣ Cây Ĉào, là vӧ ÿӗng chí Phҥm

Văn Khoai (Năm Khoai - ÿҧng viên thuӝc chi bӝ Bình Ý) là hҥt nhân tích

cӵc cӫa tә chӭc Công hӝi ÿӓ ӣ sӣ cao su Phӫ Thanh 15.

Ĉҫu năm 1937, TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp, do

ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang làm Bí thѭ 16. TӍnh ӫy ÿã chӍ ÿҥo thành lұp

các tә chӭc quҫn chúng ÿӇ mӣ rӝng phong trào, xây dӵng cѫ sӣ cách

mҥng nhѭ: Công hӝi ÿӓ, Nông hӝi ÿӓ, Hӝi ái hӳu... ÿӇ kӃt hӧp các hoҥt

ÿӝng bí mұt, hӧp pháp, bán hӧp pháp...

Tӯ tháng 2 ÿӃn tháng 7-1937, nhiӅu chi bӝ Ĉҧng ӣ các xã trong

tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp, nhѭ các chi bӝ: Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân

TriӅu, ThiӋn Tân, Bình Hòa, Bӱu Long... Tҥi Nhà máy cѭa BIF, hai chi

bӝ Ĉҧng ÿã ÿѭӧc xây dӵng. Mӝt sӕ chi bӝ có ÿҧng viên nӳ nhѭ ÿӗng chí

NguyӉn Thӏ Hұu ӣ chi bӝ Bình Ý.

Dӵa vào các tә chӭc hӧp pháp, các cӕt cán nӳ ÿã cùng anh em

tham gia vұn ÿӝng nӳ giӟi tә chӭc nhiӅu cuӝc ÿҩu tranh ӣ nông thôn, ӣ

các xѭӣng máy, thӫ công, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng, tăng lѭѫng, chӕng ÿánh

ÿұp, cúp phҥt...

Ngày 28-5-1937, toàn thӇ nam nӳ công nhân Nhà máy cѭa BIF ÿã

tiӃn hành bãi công chӕng bӑn cai, xu ÿánh ÿұp công nhân. Ngày 18-11-

1938, hѫn 200 công nhân nam nӳ Nhà máy cѭa lҥi ÿình công phҧn ÿӕi

bӑn chӫ hãng giҧm giá khoán cѭa gӛ tӯ 1 ÿӗng xuӕng 0,6 ÿӗng mӝt mét

khӕi. Cuӝc ÿҩu tranh ÿã gây tiӃng vang lӟn ӣ Biên Hòa, cә vǊ thêm

phong trào ӣ nông thôn.

Tӯ tháng 2 ÿӃn tháng 6-1937, ÿѭӧc sӵ chӍ ÿҥo cӫa chi bӝ Ĉҧng,

nhân dân các xã: Hóa An, Tân Phong, Bӱu Long, Bӱu Hòa, Tân Mai... có

15 Cai tәng Võ Hà Thanh, khi vӅ hѭu ÿѭӧc phong hàm ''Phӫ danh dӵ'', có sӣ cao su ӣ các xã: Tân Phú,

ThiӋn Tân.

16 TӍnh ӫy viên gӗm các ÿӗng chí: Trҫn Minh TriӃt, HuǤnh Văn Phan, HuǤnh LiӋng (Hai LiӋng), Lê

Văn Tôn (Năm Tôn), NguyӉn Hӗng KǤ (Ba Cӡ)...

3.3 Page 23

▲back to top

sӵ tham gia cӫa nhiӅu chӏ em ÿã tә chӭc chӕng lҥi bӑn chӭc sҳc, ÿӏa chӫ,

cѭӡng hào ác bá ӣ ÿӏa phѭѫng, ÿòi bãi bӓ ''lӋ làng'' - mӝt gánh nһng ÿè

lên ÿôi vai cӫa ngѭӡi dân lao ÿӝng nghèo tӯ ÿӡi này sang ÿӡi khác.

Trѭӟc sӭc mҥnh cӫa quҫn chúng, bӑn chúng buӝc phҧi nhѭӧng bӝ, giҧm

hҷn các khoҧn ÿóng góp bҳt buӝc ÿӕi vӟi ngѭӡi dân.

Tҥi các xã: Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, ThiӋn Tân, Bӱu Long,

Bӱu Hòa... ӣ quұn Châu Thành và Tân Uyên, bҵng các hình thӭc hӝi

tѭѫng tӃ, hӝi ái hӳu17, chӏ em ÿã xây dӵng ÿѭӧc tình ÿoàn kӃt xóm ҩp,

giúp ÿӥ, tѭѫng trӧ lүn nhau trong ÿӡi sӕng và viӋc làm. Phong trào thành

lұp các hӝi ÿã có sӭc cuӕn hút mҥnh, thu hút ÿông ÿҧo tҫng lӟp phө nӳ

tham gia nhѭ: Hӝi cҩy, Hӝi gһt, Hӝi rӱa chén, Hӝi chùa, Hӝi miӉu, Hӝi

nhà vàng (tӭc mai táng)... Sӵ tұp trung này cǊng chính là ÿiӅu kiӋn thuұn

lӧi ÿӇ tiӃn hành ÿҩu tranh ÿòi quyӅn lӧi thiӃt thân, nhѭ mӝt sӕ cuӝc bãi

công cӫa chӏ em trong Hӝi cҩy, Hӝi gһt, ÿòi chӫ ruӝng không ÿѭӧc lҥm

công (khӕi lѭӧng viӋc nhiӅu nhѭng mѭӟn ҏcông nhân ít); lҥm giӡ, cho ăn

giӳa buәi; có trҫu thuӕc ÿӇ chӏ em dùng... ӣ mӝt sӕ chӧ, chӏ em tә chӭc

ÿӗng loҥt không hӑp chӧ buôn bán, ÿòi phҧi giҧm thuӃ hoa chi... Qua

hoҥt ÿӝng phong trào, nhiӅu chӏ em ÿã trӣ thành cѫ sӣ tӕt cӫa Ĉҧng.

Phong trào nghe báo Ĉҧng, báo tiӃn bӝ nhѭ: Le Peuple, Dân

chúng, Ti͇n lên... ÿѭӧc phө nӳ Châu Thành tham gia tích cӵc. Chӏ em

còn quyên góp tӯng ÿӗng, tӯng xu ӫng hӝ các báo. Chӏ em ÿã tìm thҩy

trong báo Ĉҧng không chӍ món ăn tinh thҫn, mà còn nhӳng lӡi hѭӟng dүn

và biӋn pháp ÿҩu tranh.

Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng bӝ tӍnh, phө nӳ Biên Hòa còn tham gia

các cuӝc mít tinh ÿҩu tranh cӫa nhân dân và phө nӳ ӣ Sài Gòn. ChiӅu

ngày 28-11- 1937, gҫn 100 ngѭӡi dân các xã: Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân

TriӅu, vӟi nhiӅu chӏ em, ÿҥi diӋn cho nhân dân quұn Châu Thành ÿã kéo

vӅ dӵ mít tinh ''thҧo tұp dân nguyӋn'' do Xӭ ӫy Nam kǤ tә chӭc tҥi rҥp

hát Thành Xѭѫng (nay là rҥp hát Công Nhân - Thành phӕ Hӗ Chí Minh).

Khai mҥc cuӝc mít tinh, ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai nói: ''Chúng tôi tә

chӭc cuӝc mít tinh này ÿӇ cho nhӳng ÿiӅu tӯ 50 năm ÿô hӝ ÿӗng bào ta

ÿã nói lén lút, thì thào, mà tӯ năm ngoái ÿã hô to trong các cuӝc biӇu

tình, nay ÿѭӧc nói lên trong phòng hӑp này... Chúng ta ÿòi mӝt chӃ ÿӝ

17 Là mӝt tә chӭc quҫn chúng hoҥt ÿӝng công khai nhҵm tѭѫng trӧ lүn nhau giӳa nhӳng ngѭӡi cùng

ngành nghê hoһc gһp hoàn cҧnh hӳu sӵ.

3.4 Page 24

▲back to top

cai trӏ dӉ thӣ, chúng ta ÿòi mӝt cuӝc sӕng cѫm ÿӫ no, áo ÿӫ ҩm, con em

chúng ta ÿѭӧc hӑc hành...''.

Các ÿҥi biӇu phө nӳ Biên Hòa lҳng nghe ÿã xúc ÿӝng, hҧ hê vӅ lӡi

phát biӇu cӫa chӏ Mai Thӏ Sóc. Chӏ nói: ''Mҩy chөc năm trӡi, bӑn ÿӃ quӕc

ÿã ÿàn áp ÿӗng bào, bà con chúng ta. Nó ÿã khӫng bӕ ÿӗng bào, anh em

ta mӝt cách ÿã man. Nó bóc lӝt, khoét ÿӁo ÿӫ trăm bӅ, bӅ nào cǊng cho

chúng ta không cҩt ÿҫu lên nәi. Ĉҧ ÿҧo ÿӃ quӕc dã man!''.

Trong chӃ ÿӝ thuӝc ÿӏa nӱa phong kiӃn, không phҧi ai cǊng nói lên

ÿѭӧc nhӳng sӵ bҩt công và bóc lӝt cӫa thӵc dân Pháp mà mình thҩy

ÿѭӧc. Giӟi phө nӳ Biên Hòa, ai ÿѭӧc nghe kӇ lҥi nӝi dung cuӝc mít tinh,

nhҩt là lӡi kӃt tӝi bӑn thӵc dân Pháp cӫa chӏ Hai Sóc cǊng ÿӅu phҩn khӣi.

Ӣ các vùng cao su, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các chi bӝ Ĉҧng và tә

chӭc Công hӝi, các nӳ công nhân luôn sát cánh cùng nam giӟi ÿҩu tranh

ÿòi chӫ sӣ phҧi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng và ÿiӅu kiӋn làm viӋc, ÿòi phҧi thi hành

nhӳng Nghӏ ÿӏnh mà chính quyӅn Mһt trұn Bình Dân ÿã ban hành ÿӕi vӟi

công nhân ӣ thuӝc ÿӏa. Ngày 1-1-1939, toàn thӇ nam nӳ công nhân các

ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa ÿã bãi công ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi

sӕng nhѭ: cho lҩy nѭӟc trong sӣ ÿӇ dùng, trҥi công nhân nghӍ phҧi có ván

nҵm, không ÿѭӧc ÿuәi thӧ vô cӟ, ÿòi thҧ nhӳng ngѭӡi bӏ bҳt...

Qua phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng, nhân dân Biên

Hòa nói chung, phө nӳ Biên Hòa nói riêng ÿѭӧc nâng cao hѫn nhұn thӭc

vӅ vӏ trí, vai trò cӫa mình trong cuӝc ÿҩu tranh giҧi phóng dân tӝc. Nhұn

thӭc này sӁ biӃn thành hành ÿӝng cách mҥng cao hѫn khi có thӡi cѫ.

4. PHӨ NӲ BIÊN HÒA TRONG CÁCH MҤNG THÁNG

TÁM 1945.

Ngày 1-9-1939, phát xít Ĉӭc ÿánh chiӃm Ba Lan, Cuӝc chiӃn tranh

thӃ giӟi lҫn thӭ hai bùng nә. Tháng 6-1940, thӵc dân Pháp ÿҫu hàng phát

xít Ĉӭc. Tháng 9-1940, thӵc dân Pháp lҥi cúi ÿҫu dâng Ĉông Dѭѫng cho

phát xít Nhұt. Năm 1941, phát xít Nhұt ÿә bӝ vào Biên Hòa. Nhân dân ta

phҧi chӏu cҧnh mӝt cә hai tròng.

ĈӇ cung ÿӕn cho bӝ máy chiӃn tranh cӫa phát xít Ĉӭc - Nhұt, thӵc

dân Pháp càng tăng cѭӡng vѫ vét, bóc lӝt nhân dân ta. Chúng tăng thuӃ,

cѭӥng bӭc nhân dân ta phҧi ÿóng ÿҧm phө, mua công trái... Các mһt hàng

nông sҧn, lâm sҧn và nhiӅu phѭѫng tiӋn bӏ thӵc dân Pháp trѭng thu, trѭng

mua. Ĉӡi sӕng cӫa nhân dân vô cùng khó khăn. Ĉӗng thӡi, thӵc dân Pháp

3.5 Page 25

▲back to top

còn tăng cѭӡng bҳt thanh niên ÿi lính làm bia ÿӥ ÿҥn cho chúng ӣ mһt

trұn Châu Âu ÿӇ chӃt thay cho thanh niên ӣ chính quӕc. Chúng ra sӭc

khӫng bӕ phong trào cách mҥng do Ĉҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo. Các thành

quҧ giành ÿѭӧc trong thӡi kǤ Mһt trұn Dân chӫ bӏ chúng xóa bӓ. Thӵc

dân Pháp ra sӭc truy lùng, bҳt bӟ nhӳng ngѭӡi hoҥt ÿӝng chính trӏ.

Ngày 23-11-1940, khӣi nghƭa Nam KǤ nә ra. Nhѭng do tә chӭc

không chһt, thӡi cѫ cách mҥng chѭa chín muӗi, cuӝc khӣi nghƭa ÿã thҩt

bҥi. Thӵc dân Pháp càng ra sӭc khӫng bӕ ác liӋt phong trào. NhiӅu ÿҧng

viên ӣ Biên Hòa phҧi lánh vào các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Xuân Lӝc, Long

Thành ÿӇ tҥo cѫ sӣ, tiӃp tөc lãnh ÿҥo phong trào ÿҩu tranh cӫa công

nhân. Ĉѭӧc sӵ bҧo vӋ cӫa công nhân, các sӣ cao su là nѫi ҭn náu tӕt và

là chӛ rҩt thuұn lӧi cho cán bӝ cách mҥng lánh vào tiӃp tөc hoҥt ÿӝng.

Trѭӟc sӵ khӫng bӕ ÿүm máu cӫa thӵc dân Pháp, phong trào cách

mҥng ӣ vùng thӏ trҩn, nông thôn Biên Hòa tҥm thӡi lҳng xuӕng. Trong

khi ÿó, ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su, ÿѭӧc các ÿҧng viên lãnh ÿҥo, nhiӅu cuӝc

ÿҩu tranh cӫa công nhân ÿã diӉn ra. Có cuӝc ÿҩu tranh ÿã thu hút ÿông

ÿҧo công nhân tham gia.

Tháng 9- 1940, ӣ Suӕi Tre, An Lӝc, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các

ÿӗng chí ÿҧng viên cӝng sҧn, hѫn 400 nam nӳ công nhân ÿã tiӃn hành

ÿình công. Chӫ sӣ phҧi kêu cӭu hiӃn binh Xuân Lӝc ÿӃn ÿàn áp. Tháng

12- 1940, ӣ các sӣ: Dҫu Giây, An Lӝc, Bình Lӝc, Túc Trѭng, Cây Gáo...

hàng ngàn nam nӳ công nhân ÿã ÿӗng loҥt ÿҩu tranh ÿòi bӑn chӫ sӣ

không ÿѭӧc cúp phҥt, ÿánh ÿұp công nhân, ÿòi cho công nhân mãn hҥn

công-tra ÿѭӧc vӅ xӭ...

Tháng 11- 1941, 600 nam nӳ công nhân hai làng: A và B (thuӝc

sӣ cao su Bình Lӝc) ÿã nәi dұy ÿҩu tranh. Khoҧng 7 giӡ tӕi, công nhân

ÿӕt ÿuӕc truy lùng, bҳt ÿѭӧc tên sӃp Ký ác ôn, buӝc hҳn phҧi làm bҧn

thú tӝi, xin chӯa thói tàn ác. Sáng hôm sau, 600 công nhân ÿã bãi công

ngay trên sân ÿiӇm, ÿҩu tranh vӟi các yêu sách:

- Không bҳt công nhân ÿi làm quá sӟm.

- Không ÿánh ÿұp, cúp phҥt công nhân.

- Phҧi cҩp gҥo trҳng và khô không mөc cho công nhân.

- Phҧi trҧ công nhân công-tra vӅ xӭ theo hҥn ÿӏnh (khi hӃt giao

kèo).

3.6 Page 26

▲back to top

Tên chӫ sӣ Ĉѫ-phѫ-ray vӯa ÿӃn sân ÿiӇm liӅn bӏ công nhân bao

vây. Hҳn hoҧng sӧ phҧi chҩp nhұn các yêu sách mà công nhân ÿѭa ra.

ĈӃn tháng 12-1941, sau khi cho bӑn mұt thám ÿiӅu tra tình hình và nҳm

danh sách nhӳng ngѭӡi cҫm ÿҫu, tên TӍnh trѭӣng Biên Hòa Ri-vi-e ÿã

dүn 20 lính khӕ ÿӓ lên Bình Lӝc ÿӇ ÿàn áp. Chúng bҳt công nhân tұp

trung tҥi sân ÿiӇm ÿӇ nhìn mһt, bҳt ngѭӡi. Chӏ Lê Thӏ Tѭӡng ÿã dǊng

cҧm ÿӭng ra cҧn ÿѭӡng, ngăn không cho xe chӣ bӑn lính chҥy vào bҳt

công nhân. Bӑn lính ÿã bҳt chӏ Tѭӡng và mӝt sӕ anh em công nhân khác

ÿem vӅ giam tҥi khám ÿѭӡng Biên Hòa.

Ngày 4-2-1942, chính tên TӍnh trѭӣng Biên Hòa Ri-vi-e ÿã báo

cáo lên cҩp trên cӫa y nhѭ sau: ''Nhӳng sӵ kiӋn này mang tính chҩt theo

phong trào cách mҥng'' và ''Tôi ÿã ÿӃn nѫi xem xét và cho lính ÿàn áp''.

Liên tөc trong hai năm 1942 - 1943, nӳ công nhân ӣ các sӣ cao su Biên

Hòa ÿã sát cánh cùng nam giӟi liên tөc ÿҩu tranh ÿòi bӑn chӫ sӣ phҧi cҧi

thiӋn ÿiӅu kiӋn ăn, ӣ, giҧm giӡ làm, tăng lѭѫng khoán...

Năm 1943, lӧi dөng mâu thuүn giӳa thӵc dân Pháp và phát xít

Nhұt, nhiӅu ÿҧng viên tӯ các nѫi tҥm lánh ÿã trӣ vӅ ÿӏa phѭѫng nhen

nhóm lҥi phong trào. Ӣ Biên Hòa, các ÿҧng viên ÿӅu nhӟ ''bà má cӝng

sҧn''. Ĉó là má Ba Ngӑc, mҽ ÿӗng chí Sáu Quăn ӣ Hóa An. Má ÿã nuôi

ÿӗng chí Hoàng Minh Châu tӯ nhà tù Bà Rá trӣ vӅ, lo cho ÿӗng chí tӯng

miӃng ăn, tҥo ÿiӅu kiӋn cho ÿӗng chí vào làm viӋc và hoҥt ÿӝng ӣ sӣ

Trѭӡng TiӅn (Biên Hòa), xây dӵng chi bӝ Ĉҧng tҥi ÿây. Ӣ nhiӅu nѫi, chi

bӝ Ĉҧng cǊng ÿѭӧc xây dӵng lҥi, cѫ sӣ cách mҥng tҥi các xã ÿѭӧc khôi

phөc.

Ngày 9-3-1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp trên toàn Ĉông Dѭѫng. Ӣ

Biên Hòa, chúng chӍ thay ÿәi bӑn tay sai ӣ ÿҫu tӍnh 18. Nhӳng tên cai

tәng, tӅ xã, chúng giӳ nguyên ÿӇ dӉ bӅ cai trӏ. Nhұt xây dӵng ÿӗn bót dày

ÿһc trong các sӣ cao su: Long Thành, Xuân Lӝc.... Chúng bҳt dân ÿi xâu

ÿӇ ÿào hào lұp tuyӃn phòng thӫ trên các lӝ, xây dӵng các sân bay: Phú

Mӻ, Tam An, Thái ThiӋn. Tҥi các xã: ThiӋn Tân, Tân Ĉӏnh, Nhұt còn

buӝc nhân dân phҧi nhә lúa trӗng gai tӏch thu thóc cӫa nhân dân làm

nhiên liӋu phөc vө cho bӝ máy chiӃn tranh cӫa chúng. Cuӝc sӕng cӫa

nhân dân Biên Hòa càng khә cӵc hѫn, lúc nào cǊng nѫm nӟp lo sӧ bӏ

khӫng bӕ.

. 18 Phát xít Nhұt ÿѭa NguyӉn Văn Quý tӯ Tân Uyên vӅ làm Chӫ tӍnh Biên Hòa

3.7 Page 27

▲back to top

Tháng 5- 1945, tә chӭc Thanh niên TiӅn phong do Xӭ ӫy Nam KǤ

bí mұt lãnh ÿҥo ÿѭӧc thành lұp tҥi Sài Gòn. Tә chӭc này do bác sƭ Phҥm

Ngӑc Thҥch, ÿҧng viên Ĉҧng Cӝng sҧn làm thӫ lƭnh. Trong hai tháng, tә

chӭc Thanh niên TiӅn phong ӣ Biên Hòa ÿã ÿѭӧc thành lұp, do thҫy giáo

HuǤnh ThiӋn NghӋ làm thӫ lƭnh. Tӯ thӏ trҩn ÿӃn nông thôn, vùng cao su,

nhà máy ӣ Biên Hòa ÿӅu có tә chӭc Thanh niên TiӅn phong. Các ÿӝi viên

trang bӏ gұy tҫm vông, cuӝn dây thӯng, hăng hái tұp luyӋn, canh gác bҧo

vӋ làng, xã. Ĉâu ÿâu cǊng vang lên bѭӟc chân rҫm rұp cӫa ÿӝi viên

Thanh niên TiӅn phong.

Tҥi Biên Hòa, phong trào phát triӇn nhanh. Tӯ thӏ trҩn ÿӃn nông

thôn, các ÿӗn ÿiӅn, các chӏ em trҿ ÿӅu tham gia vào Phө nӳ TiӅn phong.

Trong bӝ quҫn áo gӑn gàng, quҫn ӕng túm, thҳt lѭng ngang bөng, vai

mang gұy tҫm vông, hông mang sӧi dây thӯng, hàng ngày chӏ em tұp ÿi

trong ÿӝi ngǊ, tham gia bҧo vӋ làng xóm, chӕng trӝm cҳp...

Ngày 15-8-1945, Nhұt hoàng tuyên bӕ ÿҫu hàng Ĉӗng Minh không

ÿiӅu kiӋn. Tình hình chính trӏ nѭӟc ta chuyӇn biӃn vô cùng nhanh chóng

và thuұn lӧi. Mӝt không khí phҩn chҩn lan tràn trong mӑi tҫng lӟp nhân

dân ӣ Biên Hòa.

Ngày 16-8-1945, Quӕc dân Ĉҥi hӝi hӑp ӣ Tân Trào, thành lұp Ӫy

ban khӣi nghƭa toàn quӕc và ban hành lӋnh Tәng khӣi nghƭa trong cҧ

nѭӟc. Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng nêu chӫ trѭѫng: Lãnh ÿҥo nhân dân

nәi dұy tѭӟc vǊ khí cӫa Nhұt trѭӟc khi quân Ĉӗng Minh vào Ĉông

Dѭѫng, giành lҩy chính quyӅn tӯ tay Nhұt, lұt ÿә bӑn bù nhìn tay sai,

ÿӭng ӣ ÿӏa vӏ làm chӫ nѭӟc mình mà tiӃp ÿón quân Ĉӗng Minh vào giҧi

giáp quân Nhұt trên ÿҩt Ĉông Dѭѫng.

Tҥi Biên Hòa, chi bӝ sӣ Trѭӡng TiӅn làm nòng cӕt ÿã tұp hӧp

nhӳng ÿҧng viên hoҥt ÿӝng ӣ Châu Thành, Biên Hòa, Nhà máy cѭa BIF,

ga Biên Hòa... nҳm tә chӭc Thanh niên TiӅn phong, Phө nӳ TiӅn phong

ÿӇ tұp hӧp lӵc lѭӧng quҫn chúng, thành lұp Ӫy ban khӣi nghƭa 19 giành

chính quyӅn vӅ tay nhân dân... Bҫu không khí tiӅn khӣi nghƭa sôi ÿӝng

khҳp thành thӏ và nông thôn. Ngày cǊng nhѭ ÿêm, trên khҳp các nҿo

ÿѭӡng xóm ҩp ӣ Biên Hòa rӝn rã tiӃng hát lӡi ca cách mҥng. Nhӳng ca

khúc Ti͇ng hát thanh niên, B̩ch Ĉ̹ng giang, Chi Lăng... giөc giã lòng

ngѭӡi, bӯng bӯng khí thӃ vùng dұy ÿҩu tranh ÿӇ cӣi bӓ gông xiӅng nô lӋ.

19 Gӗm các ÿӗng chí: Hoàng Minh Châu, HuǤnh Văn Hӟn, Ngô Hà Thành...

3.8 Page 28

▲back to top

Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ӫy ban khӣi nghƭa Biên Hòa, phө nӳ trong

tӍnh ÿã ÿan nhӳng tҩm ÿӋm buӗm ÿӇ làm băng-rôn và kҿ khҭu hiӋu; vұn

ÿӝng gҥo nӃp ÿӇ nҩu bánh, nҩu xôi, chuҭn bӏ cho lӵc lѭӧng quҫn chúng

kéo vӅ các thӏ xã, thӏ trҩn cѭӟp chính quyӅn. Tӯ thӏ xã ÿӃn vùng nông

thôn, ÿӗn ÿiӅn, ÿâu ÿâu cǊng thҩy thӏ em bàn bҥc, trao ÿәi, phҩn khӣi

trѭӟc tin phát xít Nhұt ÿã ÿҫu hàng, sӟm muӝn gì chúng cǊng phҧi rút vӅ

nѭӟc. Bӑn tӅ xã, ҩp, tay sai bӑn phát xít Nhұt ÿã hoang mang lҥi càng

hoang mang hѫn.

Ngày 19-8-1945, tәng khӣi nghƭa giành thҳng lӧi rӵc rӥ ӣ thӫ ÿô

Hà Nӝi, thәi bùng ngӑn lӱa cách mҥng ÿang sôi sөc trong cҧ nѭӟc.

Sáng sӟm ngày 24-8-l945, tҥi Biên Hòa, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa các

chi bӝ Ĉҧng cѫ sӣ, lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong, Phө nӳ TiӅn phong

ÿã làm chӫ Nhà máy cѭa BIF, ga Biên Hòa và hҫu hӃt các công sӣ ӣ tӍnh

lӷ. Ӣ các xã, bӑn tӅ, tәng hҫu hӃt bӓ viӋc, bӝ máy chính quyӅn tay sai ӣ

các xã hҫu nhѭ bӏ tan rã.

ChiӅu ngày 24-8- l945, ÿѭӧc lӋnh cӫa Ӫy ban khӣi nghƭa, chӏ Hӟn

(vӧ ÿӗng chí HuǤnh Văn Hӟn), chӏ Giàu (vӧ ÿӗng chí Hӗ Văn Giàu), chӏ

Trҫn Thӏ Minh NguyӋt, chӏ NguyӉn Thӏ Hұu... cùng nhiӅu cán bӝ khác ÿã

tӓa xuӕng cѫ sӣ vұn ÿӝng nhân dân và phө nӳ. Tӕi hôm ÿó, tҥi rҥp hát

Trҫn ĈiӇn (thӏ xã Biên Hòa), mӝt cuӝc mít tinh lӟn ÿѭӧc tә chӭc vӟi sӵ

tham gia cӫa hàng trăm quҫn chúng. Các ÿӗng chí trong Ӫy ban khӣi

nghƭa ÿã diӉn thuyӃt, kêu gӑi ÿӗng bào tham gia Mһt trұn ViӋt Minh,

tham gia khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn.

Vào 4 giӡ sáng ngày 25-8-1945, chuyӃn xe lӱa ÿҫu tiên trong

ngày tӯ ga Biên Hòa ÿã ÿѭa hѫn 500 ÿҥi biӇu, trong ÿó có nhiӅu ÿҥi diӋn

phө nӳ vӅ Sài Gòn cùng tham gia cѭӟp chính quyӅn.

Ngày 25-8-1945, khӣi nghƭa thҳng lӧi ӣ Sài Gòn ÿã có ҧnh hѭӣng

quyӃt ÿӏnh ÿӕi vӟi cuӝc khӣi nghƭa cӫa các tӍnh phía Nam.

Trong các ngày 25 và 26-8-1945, tҥi cѫ sӣ Dѭӥng trí ÿѭӡng Biên

Hòa (nay là BӋnh viӋn Tâm thҫn Trung ѭѫng II), dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa

Ӫy ban khӣi nghƭa và chi bӝ Ĉҧng Dѭӥng trí ÿѭӡng (do ÿӗng chí Lѭu

Văn Văn gây dӵng tӯ trѭӟc), hѫn 300 nӳ nhân viên gӗm: hӝ lý, y tá, y

sƭ... ÿã tұp trung trѭӟc cӱa doanh trҥi cӫa bӑn Nhұt, ÿòi chúng trҧ loài

ÿӝc lұp tӵ do, trҧ lҥi chính quyӅn cho lӵc lѭӧng cách mҥng. Bӑn bính

Nhұt hùng hә, chƭa súng ÿe dӑa, uy hiӃp tinh thҫn chӏ em. Không hӅ nao

3.9 Page 29

▲back to top

núng, khiӃp sӧ trѭӟc hӑng súng quân thù, chӏ em ÿã siӃt chһt tay nhau,

hiên ngang tiӃn tӟi, hô vang khҭu hiӋu: “Ĉҧ ÿҧo phát xít Nhұt! Hãy cút

vӅ nѭӟc ngay! Trҧ lҥi tӵ do, trҧ lҥi chӫ quyӅn cho ViӋt Nam!”. Mһc dù

trong tay chӍ có tҫm vông vҥt nhӑn, gұy gӝc, nhѭng vӟi tinh thҫn yêu

nѭӟc, lòng căm thù quân cѭӟp nѭӟc, không sӧ hy sinh, chӏ em ӣ Dѭӥng

trí ÿѭӡng Biên Hòa vүn kiên cѭӡng ÿҩu tranh vӟi ÿӏch ÿӃn cùng. Trѭӟc

khí thӃ cách mҥng ÿang sөc sôi khҳp nѫi trong cҧ nѭӟc và trѭӟc tinh thҫn

ÿҩu tranh quyӃt liӋt cӫa chӏ em ӣ Dѭӥng trí ÿѭӡng Biên Hòa, bӑn ÿӏch

nѫi ÿây buӝc phҧi giao cѫ sӣ lҥi cho lӵc lѭӧng cách mҥng.

Sáng ngày 26-8-1945, hàng trăm quҫn chúng ÿã tiӃn vào Tòa bӕ

Biên Hòa, treo lá cӡ ÿӓ sao vàng ÿҫu tiên tҥi Dinh Chӫ tӍnh. Ĉông ÿҧo

ÿӗng bào tұp trung trѭӟc Tòa bӕ ÿã reo hò vang dұy. Trѭa cùng ngày,

TӍnh trѭӣng NguyӉn Văn Quý cùng các viên chӭc ÿӭng ÿҫu các công sӣ

trong tӍnh ÿã bàn giao chính quyӅn cho cách mҥng.

Sáng sӟm ngày 27-8-1945, hѫn mӝt vҥn ngѭӡi dân tӯ quұn Châu

Thành tӟi quұn Long Thành, Tân Uyên, Xuân Lӝc trong ÿӝi ngǊ chӍnh tӅ,

ÿã rҫm rұp tiӃn vӅ Quҧng trѭӡng Sông Phӕ, tham dӵ lӉ ra mҳt Ӫy ban

cách mҥng lâm thӡi cӫa tӍnh. Dүn ÿҫu là ÿoàn Phө nӳ TiӅn phong mang

băng cӡ và gұy tҫm vông hùng dǊng cùng vӟi hàng ngàn chӏ em khҳp nѫi

tӯ nông thôn ÿӃn thành thӏ hӗ hӣi, phҩn khӣi tham gia cuӝc mít tinh.

Quҫn chúng ÿã hoan hô nhiӋt liӋt khi ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, Chӫ

tӏch Ӫy ban khӣi nghƭa ÿӑc diӉn văn tuyên bӕ chính quyӅn vӅ tay nhân

dân và công bӕ thành phҫn ӫy ban nhân dân cách mҥng tӍnh Biên Hòa.

Ngay sau ÿó, cuӝc mít tinh ÿã biӃn thành cuӝc tuҫn hành tӓa vӅ các ÿӏa

phѭѫng biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng. Khҳp Biên Hòa, tӯ thӏ xã ÿӃn nông thôn,

nhà máy, ÿӗn ÿiӅn thӵc sӵ là ngày hӝi lӟn. Ai ai cǊng hân hoan, cҧm

ÿӝng, không ngăn ÿѭӧc dòng nѭӟc mҳt tuôn trào vì niӅm vui ÿәi ÿӡi.

Cách mҥng tháng Tám 1945 do Ĉҧng lãnh ÿҥo ÿã giành ÿѭӧc

thҳng lӧi hoàn toàn, giҧi phóng nhân dân thoát khӓi ách thӕng trӏ hàng

trăm năm cӫa chӃ ÿӝ thӵc dân và phong kiӃn. Lҫn ÿҫu tiên trong lӏch sӱ,

Ĉҧng ÿã huy ÿӝng hàng triӋu phө nӳ cùng toàn dân ÿѭa cách mҥng ÿӃn

thҳng lӧi. Cách mҥng tháng Tám 1945 ÿã ÿѭa tҫng lӟp phө nӳ cҧ nѭӟc

nói chung và phө nӳ Biên Hòa nói riêng vѭӧt qua nhӳng ràng buӝc cӫa

tѭ tѭӣng phong kiӃn, thӵc dân và thҫn quyӅn. Cách mҥng tháng Tám

1945 ÿã ÿѭa phө nӳ trӣ lҥi vӏ trí xӭng ÿáng: vӏ trí cӫa lӵc lѭӧng cách

mҥng vô cùng quan trӑng. Cách mҥng tháng Tám 1945 ÿã khҷng ÿӏnh:

3.10 Page 30

▲back to top

Muӕn giҧi phóng giӟi mình, phө nӳ chӍ có mӝt con ÿѭӡng là theo Ĉҧng

tiӃn hành cách mҥng.

Chѭѫng II

PHONG TRÀO PHӨ NӲ BIÊN HÒA TRONG CUӜC

KHÁNG CHIӂN CHӔNG THӴC DÂN PHÁP XÂM LѬӦC (1945 –

1954)

1. PHӨ NӲ BIÊN HOÀ TRONG NĂM ĈҪU KHÁNG CHIӂN

CHӔNG THӴC DÂN PHÁP (Tháng 9-1945 – tháng 12-1946)

1.1 Phө nӳ Biên Hòa tham gia công tác xây dӵng và bҧo vӋ

chính quyӅn cách mҥng

Cách mҥng tháng Tám 1945 thành công là mӝt mӕc son trong lӏch

sӱ dân tӝc ViӋt Nam. Ngày 2-9-1945, nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa

ra ÿӡi. HӋ thӕng chính quyӅn cách mҥng ÿѭӧc xây dӵng tӯ Trung ѭѫng

ÿӃn ÿӏa phѭѫng trên toàn quӕc. Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng, tӯ mӝt

Ĉҧng ÿang hoҥt ÿӝng bí mұt trӣ thành Ĉҧng lãnh ÿҥo chính quyӅn cách

mҥng, ÿѭӧc toàn dân ӫng hӝ và tín nhiӋm. Nhân dân ViӋt Nam, trong ÿó,

tҫng lӟp phө nӳ chiӃm sӕ lѭӧng ÿông ÿҧo, tӯ thân phұn bӏ thӕng trӏ ÿã trӣ

thành ngѭӡi dân tӵ do cӫa mӝt nѭӟc ÿӝc lұp.

Ngay sau khi khӣi nghƭa thành công, chính quyӅn cách mҥng tӍnh

Biên Hòa ÿã ÿѭӧc thành lұp 20. Dӵa theo chѭѫng trình hành ÿӝng cӫa

Mһt trұn ViӋt Minh, Ӫy ban cách mҥng lâm thӡi tҥi các ÿӏa bàn thuӝc

tӍnh Biên Hòa ÿã tuyên bӕ chính quyӅn vӅ tay nhân dân, phá bӓ toàn bӝ

hӋ thӕng chính quyӅn cǊ; thӵc hiӋn quyӅn bình ÿҷng giӳa các dân tӝc,

bình ÿҷng nam nӳ; bãi bӓ các loҥi sѭu thuӃ bҩt công trѭӟc ÿây; tӏch thu

tài sҧn, ÿһc biӋt là ruӝng ÿҩt cӫa phong kiӃn, tѭ bҧn, thӵc dân Pháp ÿӇ

cҩp cho nông dân sҧn xuҩt.

Cùng vӟi các giai tҫng xã hӝi khác, phө nӳ Biên Hòa vui mӯng

ÿón chào thҳng lӧi cӫa chính quyӅn cách mҥng, bӣi Cách mҥng tháng

Tám 1945 không chӍ giҧi phóng dân tӝc khӓi ách thӕng trӏ cӫa ngoҥi

bang mà còn là thҳng lӧi cӫa công cuӝc giҧi phóng phө nӳ nói chung.

Ngѭӡi dân Biên Hòa nói chung, phө nӳ Biên Hòa nói riêng cҧm nhұn

20 Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu, Phó bí thѭ TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa làm Chӫ tӏch Ӫy ban nhân

. dân; ÿӗng chí HuǤnh Văn Hӟn làm Phó chӫ tӏch

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

ÿѭӧc sӵ giҧi phóng, quyӅn làm chӫ ÿҩt nѭӟc, ÿѭӧc bình ÿҷng vӟi nam

giӟi.

Nhӳng ngày ÿҫu ÿӝc lұp, bên cҥnh niӅm vui phҩn khӣi còn có biӃt

bao công viӋc bӅ bӝn và ÿҫy khó khăn phӭc tҥp, chӗng chҩt ÿӕi vӟi chính

quyӅn cách mҥng còn non trҿ. Ĉӝi ngǊ ÿҧng viên còn ít nhѭng gánh vác

nhiӅu trӑng trách. Vӟi lòng nhiӋt tình và trong niӅm vui tӵ hào cӫa ngѭӡi

dân ÿӝc lұp, phө nӳ Biên Hòa ÿã hăng hái tham gia vào nhiӅu hoҥt ÿӝng

xã hӝi, bҧo vӋ chính quyӅn cách mҥng, xây dӵng cuӝc sӕng mӟi.

Quұn Long Thành là nѫi Mһt trұn ViӋt Minh ÿѭӧc thành lұp tӯ

trѭӟc Cách mҥng tháng Tám. Ngay tӯ buәi ÿҫu thành lұp chính quyӅn

cách mҥng, hoҥt ÿӝng cӫa phong trào phө nӳ Long Thành khá sôi nәi. Tә

chӭc Phө nӳ cӭu quӕc Long Thành ÿѭӧc thành lұp rҩt sӟm, do chӏ

NguyӉn Thӏ Canh và chӏ Lâm Thӏ HuӋ phө trách. Các chӏ: NguyӉn Thӏ

Du, NguyӉn Thӏ ĈӅ và chӏ TuyӃt (con ông thông phán nhà bѭu ÿiӋn Long

Thành) ÿã hăng hái ÿӃn các xã tuyên truyӅn, vұn ÿӝng nhiӅu chӏ em tham

gia vào các ÿoàn thӇ cӭu quӕc cӫa quұn, tham gia công tác xã hӝi, góp

phҫn әn ÿӏnh ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi dân. Ӣ xã Phѭӟc An có cô giáo Thì; xã

Phѭӟc Long có cô mө Lҫu ÿã tham gia tә chӭc, hѭӟng dүn cho nhiӅu chӏ

em hӑc tұp quân sӵ, tham gia ÿӝi tӵ vӋ.

Ӣ quұn Xuân Lӝc, lӵc lѭӧng công nhân ÿӗn ÿiӅn nói chung, nӳ

công nhân nói riêng ÿã vui mӯng trѭӟc sӵ ÿәi ÿӡi. Tӯ kiӃp ''cu li'', ''bán

thân ÿәi mҩy ÿӗng xu'' bӏ ÿày ÿӑa trong ''ÿӏa ngөc trҫn gian'', hӑ ÿã ÿӭng

lên làm chӫ cuӝc sӕng cӫa mình trên quê hѭѫng ÿӝc lұp, tӵ do. NhiӅu chӏ

em công nhân ÿã hăng hái gia nhұp vào các ÿoàn thӇ cӭu quӕc, các ÿӝi tӵ

vӋ ÿӗn ÿiӅn, xung kích ÿӏa phѭѫng, tham gia công tác cӭu trӧ nhân dân

và giӳ gìn trұt tӵ.

Trên ÿӏa bàn toàn tӍnh Biên Hòa nhӳng ngày ÿҫu ÿӝc lұp, nhiӅu

sinh hoҥt xã hӝi, ÿoàn thӇ trѭӟc ÿây hҫu nhѭ xa lҥ vӟi nӳ giӟi thì ngày

nay ÿã trӣ nên hҩp dүn, thu hút ÿông ÿҧo phө nӳ tham gia. Tӯ nӳ thanh

ÿӃn các chӏ, các mҽ, không phân biӋt tuәi tác ÿã hăng hái gia nhұp các

ÿoàn thӇ, sôi nәi hӑc tұp vӅ chӫ trѭѫng, ÿѭӡng lӕi cӫa Mһt trұn ViӋt

Minh, cӫa chính quyӅn cách mҥng.

Trên mһt trұn sҧn xuҩt, hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi toàn dân tích cӵc

tham gia ''Tăng gia sҧn xuҩt và tiӃt kiӋm lѭѫng thӵc diӋt giһc ÿói; phát

triӇn bình dân hӑc vө, trӯ giһc dӕt'' cӫa Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh, lӵc lѭӧng

phө nӳ Biên Hòa, ÿһc biӋt là vùng nông thôn Long Thành, Ĉӗn ÿiӅn

4.2 Page 32

▲back to top

Xuân Lӝc ÿã khai phá nhiӅu vùng ÿҩt hoang hóa ÿӇ gieo trӗng lѭѫng

thӵc, hoa màu. Trong buәi ÿҫu chính quyӅn cách mҥng còn gһp nhiӅu

khó khăn, tinh thҫn tѭѫng thân, tѭѫng ái - mӝt truyӅn thӕng tӕt ÿҽp cӫa

dân tӝc ÿã ÿѭӧc phát huy có hiӋu quҧ. Bҵng các viӋc làm cө thӇ vӟi tinh

thҫn ''nhѭӡng cѫm sҿ áo'', thӵc hiӋn ''hǊ gҥo cӭu ÿói'', phө nӳ Biên Hòa

ÿã ÿóng góp, giúp ÿӥ chính quyӅn cách mҥng trong viӋc әn ÿӏnh ÿӡi sӕng

cӫa ngѭӡi dân. Vùng ÿӗn ÿiӅn cao su, chӏ em nӳ công nhân ÿã làm nhiӋm

vө phân phát lѭѫng thӵc tӏch thu cӫa các chӫ tѭ bҧn, thӵc dân cho hàng

ngàn công nhân ÿang trong tình trҥng thiӃu ăn ÿӇ duy trì hoҥt ÿӝng sҧn

xuҩt.

VӅ văn hóa, giáo dөc, do hұu quҧ cӫa chính sách ngu dân mà thӵc

dân Pháp thӵc hiӋn ӣ ViӋt Nam, Biên Hòa có sӕ lѭӧng ngѭӡi mù chӳ rҩt

cao. Trong ÿó, giӟi nӳ là ''nҥn nhân'' chiӃm ÿa sӕ. Trѭӟc ÿây, do tác ÿӝng

nhiӅu mһt cӫa xã hӝi: ÿӡi sӕng kinh tӃ, ÿӏnh kiӃn lҥc hұu... nhiӅu chӏ em

ÿã khao khát ÿѭӧc ÿi hӑc, nhѭng không có ÿiӅu kiӋn ÿӃn trѭӡng. Vì vұy,

khi có chӫ trѭѫng cӫa Mһt trұn ViӋt Minh, thӵc hiӋn lӡi kêu gӑi cӫa Chӫ

tӏch Hӗ Chí Minh: Mu͙n giͷ vͷng n͉n ÿ͡c l̵p. Mu͙n làm cho dân m̩nh

n˱ͣc giàu, m͕i ng˱ͥi Vi͏t Nam ph̫i hi͋u bi͇t quy͉n lͫi cͯa mình, ph̫i

có ki͇n thͱc mͣi ÿ͋ có th͋ tham gia vào công cu͡c xây d͹ng n˱ͣc nhà

mà tr˱ͣc h͇t ph̫i bi͇t ÿ͕c, bi͇t vi͇t chͷ qu͙c ngͷ, phө nӳ Biên Hòa ÿã

tham gia sôi nәi phong trào ''bình dân hӑc vө''.

NhiӅu lӟp ''bình dân hӑc vө'' ÿѭӧc mӣ. Chӏ em ÿã gӑi nhau ÿi hӑc

viӃt, hӑc chӳ trong niӅm vui khó tҧ. Sau mӝt ngày lao ÿӝng vҩt vҧ, ban

ÿêm, chӏ em ÿã cùng nhau ÿӃn lӟp hӑc tұp. Ngoài sӕ cán bӝ ViӋt Minh,

cán bӝ Ban Tuyên truyӅn tӍnh tham gia dҥy chӳ, trong nhân dân còn có

nhiӅu ngѭӡi tӵ nguyӋn tham gia vӟi tinh thҫn: ngѭӡi biӃt chӳ dҥy ngѭӡi

chѭa biӃt chӳ. Phong trào khuyӃn hӑc vӟi các khҭu hiӋu: ''Toàn dân biӃt

chӳ'', ''Toàn dân tham gia diӋt giһc dӕt'' diӉn ra khá rҫm rӝ. Ĉoàn Phө nӳ

tӍnh, quұn còn vұn ÿӝng phong trào: ''Ai mù chӳ không ÿѭӧc lҩy chӗng,

lҩy vӧ'' ÿӇ kêu gӑi chӏ em hӑc chӳ. ''BiӃt ÿӑc, biӃt viӃt, các khҭu hiӋu,

bҧng tên trӣ thành mӝt tiêu chuҭn cө thӇ cho nӳ giӟi tham gia vào các

hoҥt ÿӝng thi ÿua sҧn xuҩt, sinh hoҥt, nhҵm khuyӃn khích phө nӳ ÿi hӑc.

Bҵng nhiӅu hình thӭc, phө nӳ Biên Hòa ÿã góp phҫn lӟn trong viӋc phát

triӇn phong trào xóa mù chӳ, diӋt giһc dӕt. ChӍ sau mӝt thӡi gian ngҳn,

nhiӅu ngѭӡi ÿã biӃt ÿӑc, biӃt viӃt chӳ quӕc ngӳ.

4.3 Page 33

▲back to top

Song song vӟi viӋc chӕng giһc dӕt, phө nӳ Biên Hòa còn tích cӵc

tham gia xây dӵng nӃp sӕng mӟi, bài trӯ các hӫ tөc, mê tín dӏ ÿoan, thӵc

hiӋn trách nhiӋm gia ÿình, giúp ÿӥ, tѭѫng trӧ nhau. Trѭӟc ÿây, vӟi vai trò

bӏ hҥn chӃ trong gia ÿình, xã hӝi, nhiӅu phө nӳ chӍ biӃt phөc tùng, chӏu

nhiӅu thiӋt thòi vӅ quyӅn lӧi chính ÿáng. Ӣ vùng nông thôn, ÿӗn ÿiӅn cao

su, nhӳng hiӅm khích, chia rӁ giӳa các nhóm cӝng ÿӗng dân cѭ do thӵc

dân Pháp xuyên tҥc, tҥo nên trѭӟc ÿây ÿã ÿѭӧc xóa bӓ. Ngѭӡi dân ÿã ý

thӭc ÿѭӧc trách nhiӋm công dân, tinh thҫn ÿoàn kӃt dân tӝc.

Thӵc hiӋn lӡi kêu gӑi cӫa Chính phӫ nhҵm ÿӝng viên sӵ ÿóng góp

cӫa ÿӗng bào toàn quӕc “ӫng hӝ nӅn ÿӝc lұp cӫa Tә quӕc”, TӍnh ӫy lâm

thӡi Biên Hòa ÿã phát ÿӝng rӝng rãi ''Quӻ ÿӝc lұp'' và ''Tuҫn lӉ vàng''.

NhiӅu mҽ, nhiӅu chӏ ӣ Biên Hòa ÿã ÿem nhѭng vұt kӹ niӋm qúi giá nhѭ:

dây chuyӅn, khuyên tai, nhүn cѭӟi, ÿӗ thӡ cúng, gia bҧo ... ӫng hӝ mӝt

cách tӵ nguyӋn. Má NguyӉn Thӏ KiӇng ӣ xã Phѭӟc Long, bà Tҥ Thӏ

Bӗng ӣ xã Long Tân (Nhѫn Trҥch), mӛi ngѭӡi góp hai lѭ ÿӗng gia bҧo.

Bà Cao Thӏ KiӇn (Long Tân) ÿã góp hai chuông ÿӗng cho cách mҥng.

NhiӅu nӳ công nhân ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su, dù khó khăn, thiӃu thӕn vүn

tiӃt kiӋm tiӅn lѭѫng vӕn ít ӓi, tích lǊy ÿѭӧc ÿӇ ӫng hӝ cách mҥng. Dù

không có con sӕ thӕng kê ÿҫy ÿӫ, nhѭng ta có thӇ thҩy ÿѭӧc tinh thҫn

ӫng hӝ, giúp nѭӟc cӫa phө nӳ Biên Hòa rҩt cao.

Tӯng bӏ áp bӭc, bóc lӝt trong chӃ ÿӝ cǊ, Cách mҥng tháng Tám

1945 ÿã thӵc sӵ là cuӝc ÿәi ÿӡi triӋt ÿӇ, ÿӝng viên các tҫng lӟp trong xã

hӝi, trong ÿó có nӳ giӟi, khiӃn hӑ càng tin tѭӣng vào ÿѭӡng lӕi cӫa cách

mҥng, cӫa ViӋt Minh.

1.2 Phө nӳ Biên Hòa tham gia công tác bҫu cӱ Quӕc hӝi (tháng

1-1946).

Ngày 6-1-1946, mһc dù bӏ ÿӏch kìm kҽp gҳt gao, nhѭng cӱ tri Biên

Hòa ÿã hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi cӫa Ĉҧng, Bác Hӗ, tham gia bҫu cӱ Quӕc

hӝi ÿҫu tiên cӫa nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa. Công tác chuҭn bӏ

cho cuӝc Tәng tuyӇn cӱ ӣ Biên Hòa diӉn ra trong bӕi cҧnh thӵc dân Pháp

ÿã tiӃn hành cuӝc chiӃn tranh xâm lѭӧc ӣ Nam bӝ. TӍnh lӷ Biên Hòa ÿã

rѫi vào tay giһc. Tuy nhiên, toàn bӝ vùng nông thôn, trong ÿó có các ÿӗn

ÿiӅn cao su vүn là vùng do cách mҥng kiӇm soát. Theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa

TӍnh ӫy, Ban Tҏ uyên truyӅn tӍnh ÿã phӕi hӧp chһt chӁ cùng các cҩp chính

quyӅn quұn, xã và các Ӫy ban tӵ quҧn triӇn khai lұp danh sách cӱ tri,

tuyên truyӅn rӝng rãi vӅ mөc ÿích, ý nghƭa cӫa cuӝc bҫu cӱ Quӕc hӝi ÿҫu

4.4 Page 34

▲back to top

tiên, vұn ÿӝng cӱ tri ÿi bӓ phiӃu. Lӵc lѭӧng phө nӳ trong các tә chӭc

ÿoàn thӇ, chính quyӅn là nhân tӕ tích cӵc, hoҥt ÿӝng hiӋu quҧ trong công

tác tuyên truyӅn.

Tҥi các khu vӵc do cách mҥng kiӇm soát, các ÿӏa ÿiӇm bӓ phiӃu

ÿӅu ÿѭӧc trang trí trang trӑng, có cәng chào vӟi cӡ ÿӓ sao vàng cùng

nhiӅu khҭu hiӋu nhѭ: “Nѭӟc ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa muôn năm!”

''Bҫu ngѭӡi xӭng ÿáng vào Quӕc hӝi!'', quyӃt giӳ ÿӝc lұp!'', ''Không làm

nô lӋ cho thӵc dân Pháp!”… biӇu lӝ nguyӋn vӑng và lòng quyӃt tâm cӫa

ngѭӡi dân ÿӕi vӟi ÿҩt nѭӟc, ÿӕi vӟi cách mҥng. Các ÿӏa ÿiӇm bҫu cӱ ӣ

các xã, ҩp ÿӅu có lӵc lѭӧng dân quân bҧo vӋ. Tҥi quұn Long Thành,

ÿoàn cán bӝ ÿѭӧc tӍnh tұp huҩn, ÿã nhanh chóng tә chӭc các buәi tuyên

truyӅn ÿӃn các xóm, ҩp. Các tә chӭc ÿoàn thӇ thanh niên, nông hӝi và

phө nӳ ÿӅu tә chӭc hӑc tұp cho các hӝi viên. Vào ngày bҫu cӱ, trên ÿӏa

bàn các xã bӏ ÿӏch chiӃm, ta tuyên truyӅn, vұn ÿӝng ÿѭӧc nhiӅu ngѭӡi

dân tham gia bӓ phiӃu. Tҥi mӝt sӕ ÿӏa bàn, lӵc lѭӧng nam nӳ thanh niên

ÿã tích cӵc tham gia công tác phá hoҥi cҫu ÿѭӡng không cho ÿӏch càn, bӕ

trí canh gác nghiêm ngһt, bҧo vӋ tӕt cùng vӟi công tác tә chӭc nên ÿӗng

bào rҩt phҩn khӣi. Tҥi các ÿӗn ÿiӅn ӣ Xuân Lӝc, chính quyӅn ÿã vұn

ÿӝng công nhân tham gia bӓ phiӃu không chӍ tҥi nѫi cѭ trú mà còn ÿӃn

tұn nѫi làm viӋc tҥi các lô cao su. Ӣ ÿӏa bàn thӏ xã Biên Hòa (vùng ÿӏch

tҥm chiӃm), TӍnh ӫy ÿã chӍ ÿҥo thành lұp các thùng phiӃu lѭu ÿӝng, phân

công cán bӝ len lӓi ÿӃn các khu dân cѭ, vұn ÿӝng cӱ tri thӵc hiӋn nghƭa

vө cӫa ngѭӡi công dân.

Cùng vӟi cӱ tri cҧ nѭӟc, cӱ tri tӍnh Biên Hòa, trong ÿó có các cӱ tri

nӳ ÿã vô cùng hân hoan phҩn khӣi, vì lҫn ÿҫu tiên ÿѭӧc thӵc hiӋn quyӅn

bình ÿҷng chính trӏ, thӵc thi quyӅn cӫa ngѭӡi công dân trong mӝt nѭӟc

thұt sӵ ÿӝc lұp ÿѭӧc bҫu ngѭӡi ÿҥi ÿiӋn cho mình trong Quӕc hӝi. Nhân

dân Biên Hòa ÿã bҫu ba ÿҥi biӇu cӫa tӍnh là các ÿӗng chí: Hoàng Minh

Châu, Phҥm Văn Búng và ĈiӇu XiӇn vào Quӕc hӝi ÿҫu tiên.

1.3 Phө nӳ Biên Hòa tham gia trên các mһt trұn chӕng thӵc

dân Pháp xâm lѭӧc.

Ngày 23-9-1945, dӵa vào sӵ giúp ÿӥ cӫa mӝt vҥn quân Anh và bӕn

vҥn quân Nhұt, thӵc dân Pháp nә súng ÿánh chiӃm Sài Gòn, thӵc hiӋn âm

mѭu xâm lѭӧc nѭӟc ta lҫn thӭ hai. Trѭӟc tình hình ÿe dӑa nghiêm trӑng

nӅn ÿӝc lұp dân tӝc, Xӭ ӫy và Ӫy ban nhân dân Nam bӝ hӑp tҥi phӕ Cây

Mai, Chӧ Lӟn ÿã phát lӡi kêu gӑi toàn Nam bӝ kháng chiӃn: Ṱt c̫ ÿ͛ng

4.5 Page 35

▲back to top

bào, già tr̓ trai gái hãy c̯m vǊ khí xông lên ÿánh ÿu͝i quân gi̿c xâm

l˱ͫc.

Tӕi ngày 23-9-1945, tҥi Nhà hӝi Bình Trѭӟc, quұn Châu Thành

(nay là Nhà truyӅn thӕng thành phӕ Biên Hòa, ÿѭӡng Ba mѭѫi tháng tѭ,

phѭӡng QuyӃt Thҳng), ÿӗng chí Hà Huy Giáp thay mһt Xӭ ӫy Nam bӝ

ÿã triӋu tұp Hӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh Biên Hòa. Hӝi nghӏ ÿã bҫu Ban

Chҩp hành lâm thӡi Ĉҧng bӝ Biên Hòa và ÿӅ ra các nhiӋm vө cҩp thiӃt ÿӇ

tұp hӧp mӑi tҫng lӟp nhân dân, huy ÿӝng sӭc ngѭӡi, sӭc cӫa cho kháng

chiӃn. Trong Hӝi nghӏ này, các ÿoàn thӇ chính trӏ cӫa tӍnh chính thӭc

mang tên cӭu quӕc.

Ngay tӯ buәi ÿҫu kháng chiӃn, phө nӳ Biên Hòa ÿã tham gia vào

các ÿӝi tӵ vӋ chiӃn ÿҩu, sҳm sӱa vǊ khí, tiӃp tӃ lѭѫng thӵc cho ÿӝi vǊ

trang cách mҥng. Trên mһt trұn phía ÿông Sài Gòn, nhiӅu nӳ công nhân

cӫa các ÿӗn ÿiӅn ÿã tham gia ÿѫn vӏ công nhân xung phong. Ӣ thӏ xã

Biên Hòa và các quұn, xã, Ĉoàn Phө nӳ ÿã hăng hái vұn ÿӝng ӫng hӝ,

ÿóng góp lѭѫng thӵc ÿӇ tiӃp tӃ cho các lӵc lѭӧng yêu nѭӟc ÿang bao vây

quân Pháp tҥi mһt trұn Sài Gòn.

Cuӕi tháng 10- l945, liên quân Anh - Pháp phá vӥ phòng tuyӃn Sài

Gòn - Chӧ Lӟn, mӣ rӝng ÿánh chiӃm toàn Nam bӝ. Ngày 24-10-1945,

vӟi sӵ yӇm trӧ cӫa xe tăng, ÿҥi bác, quân Pháp ÿã ÿánh chiӃm tӍnh lӷ

Biên Hòa. Thӵc hiӋn lӡi kêu gӑi cӫa ViӋt Minh, cҧ Biên Hòa tiӃn hành

tiêu thә kháng chiӃn. Phө nӳ Biên Hòa cùng nhân dân ÿã tӵ châm lӱa ÿӕt

cháy nhӳng ngôi nhà lӟn, các cѫ sӣ thӡ tӵ nhѭ: miӃu, ÿình... thӵc hiӋn

''vѭӡn không nhà trӕng'', quyӃt không cho kҿ thù sӱ dөng làm ÿӗn bót, trө

sӣ ӣ nӝi ô tӍnh lӷ, nam nӳ công nhân Nhà máy cѭa BIF thoát ly kháng

chiӃn ÿã tháo máy móc, lҩy nhiên liӋu chuyӇn ra rӯng Bình Ĉa. Phө nӳ ӣ

các ÿӏa bàn vùng ven tӍnh lӷ và các quұn ÿã tham gia ÿào phá các lӝ giao

thông và cҫu, cӕng trên các Quӕc lӝ: 1 và 15, các ÿѭӡng: 16, 17, 19, 24

nhҵm cҧn xe giһc tӯ quұn Châu Thành tiӃn ÿánh các nѫi khác.

Trѭӟc sӭc tҩn công mҥnh cӫa quân Pháp, TӍnh ӫy quyӃt ÿӏnh phân

tán: mӝt sӕ ÿӗng chí rút vӅ BӃn Gӛ (Long Thành), mӝt sӕ vӅ Bình Ĉa,

Tân Uyên ÿӇ bҧo toàn lӵc lѭӧng và xây dӵng căn cӭ. Ĉoàn Phө nӳ cӭu

quӕc tӍnh cǊng chia làm 2 ÿoàn, rút vӅ Tân Uyên và Xuân Lӝc.

ChiӃm ÿѭӧc tӍnh lӷ Biên Hòa, thӵc dân Pháp tұp trung xây dӵng

bӝ máy chính quyӅn tay sai, ÿӗng thӡi mӣ nhiӅu cuӝc hành quân thăm dò

trên hѭӟng Quӕc lӝ l, Quӕc lӝ l5, ÿѭӡng 16, chuҭn bӏ tҩn công ÿánh

4.6 Page 36

▲back to top

chiӃm toàn bӝ tӍnh Biên Hòa. Trên các hѭӟng thăm dò, quân Pháp ÿӅu

gһp sӭc kháng cӵ kiên cѭӡng cӫa quân dân cách mҥng, mà trong ÿӝi

quân ÿó không thiӃu nhӳng phө nӳ gan dҥ, anh dǊng. Tháng 11- l945, tҥi

Long Thành, quân Nhұt theo lӋnh cӫa thӵc dân Anh - Pháp bҳt giӳ hai

ÿӗng chí: Trӏnh Văn Dөc (Chӫ tӏch quұn) và Ĉӛ Hӳu Phú (phө trách

Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc quұn). Phө nӳ cӭu quӕc Long Thành phӕi hӧp vӟi

các ÿoàn thӇ ÿã lұp tӭc thông báo và huy ÿӝng hàng ngàn chӏ em ӣ các

xã: Tam An, Tam Phѭӟc, Phѭӟc Nguyên, Bình Sѫn, Lӝc An, cùng vӟi

ngѭӡi dân ӣ ÿӏa phѭѫng trѭѫng băng cӡ, khҭu hiӋu kéo lên thӏ trҩn Long

Thành phҧn ÿӕi hành ÿӝng cӫa quân Nhұt. Lҫn ÿҫu tiên, nhân dân toàn

quұn Long Thành xuӕng ÿѭӡng ÿҩu tranh. Ĉӕi phó vӟi cuӝc biӇu tình,

bӑn lính Nhұt tay cҫm súng tuӕt sҹn lѭӥi lê chһn các ngã ÿѭӡng vào sӣ

cao su SIPH. Các chӏ em ÿã hô vang khҭu hiӋu: ''Ĉҧ ÿҧo phát xít Nhұt!''

và ÿòi thҧ hai ÿӗng chí bӏ quân Nhұt bҳt. Hai ÿӗng chí: Sáu Cánh và Sáu

Khánh, chӏ Năm (xã Phѭӟc KiӇn) và mӝt sӕ chӏ em dүn ÿҫu ÿoàn biӇu

tình ÿã xông vào ÿӝi hình lính Nhұt, giҵng súng và hô hào bà con tiӃn

lên. Ĉoàn biӇu tình nhҩt loҥt tiӃn lên, vѭӧt qua hàng rào lính Nhұt tiӃn vӅ

sӣ SIPH. Trѭӟc khí thӃ sôi sөc cӫa nhân dân, bӑn ҏlính Nhұt phҧi giҧi

quyӃt ôn hòa. Mӝt mһt, bӑn chúng tӓ ra hòa hoãn, nhѭng mһt khác lҥi bí

mұt ÿѭa hai ÿӗng chí: Trӏnh Văn Dөc và Ĉӛ Hӳu Phú vӅ Biên Hòa giam

giӳ. Khi biӃt ÿѭӧc hành ÿӝng xҧo trá cӫa ÿӏch, nhân dân không nén ÿѭӧc

lòng căm tӭc ÿã tràn lên tҩn công khiӃn lính Nhұt phҧi tháo lui vào công

sӣ. Ĉây là cuӝc ÿҩu tranh chính trӏ ÿҫu tiên ӣ ÿӏa bàn quұn Long Thành

sau Cách mҥng tháng Tám, ÿã tұp hӧp ÿѭӧc ÿông ÿҧo lӵc lѭӧng các

ÿoàn thӇ nhѭ: Phұt giáo cӭu quӕc, Phө nӳ cӭu quӕc, Nông hӝi cӭu quӕc,

Thanh niên cӭu quӕc... Cuӝc ÿҩu tranh là mӝt nét mӟi cӫa phong trào, thӇ

hiӋn sӭc mҥnh ÿoàn kӃt cӫa nӳ giӟi nói riêng và các ÿoàn thӇ nói chung,

ÿã cә vǊ tinh thҫn ÿҩu tranh trong quҫn chúng chӕng kҿ thù xâm lѭӧc.

Sau khi ÿánh chiӃm tӍnh lӷ Biên Hòa, thӵc dân Pháp ÿã xây dӵng,

tә chӭc tӍnh lӷ thành mӝt trung tâm chӍ huy ÿánh phá phong trào cách

mҥng ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ vӟi nhiӅu cѫ quan quân sӵ quan trӑng. Ĉӏch

không ngӯng rêu rao: ''SӁ nhanh chóng thanh toán xong lӵc lѭӧng kháng

chiӃn''.

Nhҵm cӫng cӕ lòng tin cӫa quҫn chúng nhân dân, ÿұp tan luұn ÿiӋu

tuyên truyӅn cӫa ÿӏch, Bӝ Tѭ lӋnh Khu 7 (Khu 7 ÿѭӧc thành lұp ngày

10-12-1945, gӗm các tӍnh: Biên Hòa, Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt, Tây Ninh,

4.7 Page 37

▲back to top

Gia Ĉӏnh, Chӧ Lӟn và thành phӕ Sài Gòn) quyӃt ÿӏnh tә chӭc tұp kích

ÿӏch trong tӍnh lӷ Biên Hòa.

Ĉêm ngày l rҥng sáng ngày 2-1-1946, lӵc lѭӧng VӋ quӕc ÿoàn

Biên Hòa, VӋ quӕc ÿoàn quұn Châu Thành, liên quân Hóc Môn - Gia

Ĉӏnh, liên chi 2,3 bӝ ÿӝi Bình Xuyên ÿã tә chӭc tiӃn công vào các công

sӣ, ÿӗn bót cӫa thӵc dân Pháp trong tӍnh lӷ Biên Hòa. Trұn tұp kích ÿã

làm cho quân Pháp bҩt ngӡ và bӏ tәn thҩt không nhӓ. TiӃng vang cӫa trұn

tiӃn công ÿã cә vǊ mҥnh mӁ, ÿӝng viên rҩt lӟn tinh thҫn kháng chiӃn cӫa

nhân dân trong tӍnh. Sau trұn tiӃn công cӫa lӵc lѭӧng kháng chiӃn, thӵc

dân Pháp ÿã tiӃn hành các biӋn pháp kiӇm soát gҳt gao, bӕ ráp ác liӋt

phong trào cách mҥng, nhѭng ngѭӡi dân Biên Hòa nói chung, giӟi phө

nӳ nói riêng vүn không chút nao núng.

Bҳt ÿҫu tӯ tháng l-1946, ÿѭӧc sӵ yӇm trӧ cӫa máy bay, xe tăng,

tàu chiӃn, quân Pháp mӣ rӝng lҩn chiӃm ra các quұn: Long Thành, Tân

Uyên, Xuân Lӝc. Trên các tuyӃn ÿѭӡng, quân Pháp ÿӅu bӏ các lӵc lѭӧng

vǊ trang cách mҥng chһn ÿánh. Phө nӳ tҥi các ÿӏa bàn xã, ҩp nҳm tình

hình, lҩy tin tӭc phөc vө cho cách mҥng. Ӣ quұn Long Thành, trong hai

ngày: 25 và 26 tháng 1 năm 1946, giһc Pháp ÿã tә chӭc càn bӕ các xã:

Phú Thҥnh, Long Tân, Phú Hӝi. Hàng trăm lѭӧt chӏ em cùng chӗng, con

là tӵ vӋ, phӕi hӧp vӟi mӝt bӝ phұn lӵc lѭӧng bӝ ÿӝi Dѭѫng Văn Dѭѫng

ÿã chiӃn ÿҩu suӕt hai ngày ÿêm, gây cho ÿӏch nhiӅu tәn thҩt. Trên các

mһt trұn: Trҧng Bom, Xuân Lӝc và các vùng cao su, nam nӳ công nhân

ÿã chһt cây, ÿҳp ө tҥo chѭӟng ngҥi vұt, phөc kích chһn ÿánh ÿӏch trên các

tuyӃn giao thông. Tҥi các ÿӗn ÿiӅn, nam nӳ công nhân ÿã thoát ly tham

gia kháng chiӃn. Tҥi nhiӅu sӣ, công nhân ÿã chuyӇn máy móc, tài sҧn,

thiӃt bӏ ra các khu căn cӭ và phóng lӱa ÿӕt cháy các cѫ sӣ, kho tàng ÿӇ

quân Pháp không sӱ dөng ÿѭӧc.

Ӣ quұn Xuân Lӝc, trong trұn ÿánh ÿӏch tҥi núi Thӏ, ÿӝi tӵ vӋ công

nhân phӕi hӧp vӟi các lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӏa phѭѫng ÿã tiêu diӋt nhiӅu

lính Pháp - Anh - Nhұt. Hàng trăm công nhân ÿã hy sinh anh dǊng. Ӣ

hѭӟng Long Thành, Tân Uyên, tӵ vӋ ÿã ÿào, băm nát các ÿѭӡng giao

thông ÿӇ cҧn trӣ quân ÿӏch hành quân càn quét. Phong trào dân quân du

kích pháp triӇn và ÿã thu hút nhiӅu nӳ thanh tham gia. Hҫu hӃt các tiӇu

ÿӝi du kích thoát ly ÿӅu có phө nӳ và hӑ ÿã hăng say, nhiӋt tình thӵc hiӋn

các nhiӋm vө ÿѭӧc giao. Lúc không có giһc thì các chӏ em tұp luyӋn quân

4.8 Page 38

▲back to top

sӵ, khi có giһc thì trӵc tiӃp cҫm vǊ khí chһn ÿánh, tiêu hao lӵc lѭӧng

ÿӏch.

Tháng 3-1946, quân Pháp càn vào các xã: Phѭӟc Long, Phѭӟc Thӑ

(Long Thành). Mӝt bӝ phұn nhӓ quân Pháp ÿi theo hѭӟng Sӣ Ngӵa ra

khu vӵc Phѭӟc An, sӕ còn lҥi tiӃn vӅ cҫu Lò Rèn. Tҥi khu vӵc Lò Rèn

trên lӝ 19, lӵc lѭӧng vǊ trang do ÿӗng chí Mai Văn Vƭnh chӍ huy ÿã tә

chӭc tiӃn công, tiêu diӋt nhiӅu lính Pháp, phá hӫy 2 xe quân sӵ. 15 giӡ

cùng ngày, bӝ phұn ÿӏch tӯ khu vӵc Phѭӟc An trӣ vӅ Long Thành ÿã bӏ

bӝ ÿӝi ta chһn ÿánh tҥi miӉu Mһt Trăng thuӝc xã Phѭӟc Thӑ. Ta diӋt mӝt

sӕ lính Pháp và nhiӅu tên tay sai dүn ÿѭӡng. Hӛ trӧ vӟi bӝ ÿӝi, mӝt sӕ chӏ

em ÿӏa phѭѫng vӟi dao, gұy trong tay ÿã rѭӧt ÿuәi bӑn lính. Hai ngày,

sau khi bӏ quân dân Long Thành chһn ÿánh, ÿӇ trҧ thù, quân Pháp tұp

trung mӝt lӵc lѭӧng quân khá ÿông, có sӵ yӇm trӧ cӫa máy bay, pháo

binh càn quét vào các thôn ҩp, giӃt chӃt nhiӅu ngѭӡi dân, trong ÿó có 7

phө nӳ.

Tình hình nѭӟc ta vào thӡi ÿiӇm ÿҫu năm 1946 ÿҫy phӭc tҥp.

Nhӳng kҿ thù xâm lѭӧc nѭӟc ta ÿã cҩu kӃt, thӓa hiӋp phân chia quyӅn

lӧi, thӵc hiӋn nhӳng thӫ ÿoҥn chiӃm ÿóng, cai trӏ. Chính quyӅn cách

mҥng non trҿ phҧi ÿӕi phó vӯa thù trong vӯa giһc ngoài. Trѭӟc tình hình

ÿó, nhҵm giҧm bӟt kҿ thù, tҥo ÿiӅu kiӋn cho cҧ nѭӟc chuҭn bӏ bѭӟc vào

cuӝc kháng chiӃn lâu dài, ngày 6-3-1946, Chính phӫ ta ÿã ký vӟi ÿҥi diӋn

Chính phӫ Pháp mӝt HiӋp ÿӏnh sѫ bӝ. Tuy nhiên, vӟi bҧn chҩt và âm

mѭu xâm lѭӧc, thӵc dân Pháp trҳng trӧn tuyên bӕ: Bҧn HiӋp ÿӏnh sѫ bӝ

không hӅ ràng buӝc Nam bӝ. Vì vұy, chúng tiӃp tөc xua quân càn quét,

khӫng bӕ nhân dân Nam bӝ; thành lұp chính phӫ tay sai ''Nam kǤ tӵ trӏ''

do NguyӉn Văn Thinh cҫm ÿҫu, âm mѭu tách rӡi Nam bӝ ra khӓi ViӋt

Nam.

ĈӃn giӳa năm 1946, trên ÿӏa bàn tӍnh Biên Hòa, nhӳng lӵc lѭӧng

vǊ trang tham gia kháng chiӃn ÿã tұp trung ӣ hai khu căn cӭ lӟn: ChiӃn

khu Ĉ (quұn Tân Uyên) và ChiӃn khu Rӯng Sác (quұn Long Thành). Tҥi

ChiӃn khu Ĉ, cѫ quan Khu bӝ Khu 7, cѫ quan kháng chiӃn, lӵc lѭӧng VӋ

quӕc ÿoàn Biên Hòa ÿӭng chân trên vùng rӯng 5 xã: Tân Hòa, Mӻ Lӝc,

Tân Tӏch, Thѭӡng Lang, Lҥc An. NhiӅu căn cӭ du kích ÿѭӧc hình thành

nhѭ: Bình Ĉa (Vƭnh Cӱu, quұn Châu Thành), Bàu Bông (quұn Long

Thành) ÿã tҥo ÿӏa bàn ÿӭng chân cho các lӵc lѭӧng kháng chiӃn ÿӏa

phѭѫng cӫa quұn, xã.

4.9 Page 39

▲back to top

ThӃ nhѭng, trong mӝt thӡi gian, do sai lҫm trong nhұn ÿӏnh và thӵc

hiӋn chӍ thӏ ''Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng tӵ giҧi tán'' - trên thӵc tӃ, Ĉҧng

ta chӫ trѭѫng rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt (tháng 11-1945) - ÿã dүn ÿӃn tình

trҥng cѫ quan Ĉҧng không lãnh ÿҥo toàn diӋn cuӝc kháng chiӃn tҥi ÿӏa

phѭѫng. Nhҵm khҳc phөc nhӳng ÿiӇm sai lҫm trong công tác lãnh ÿҥo

cӫa Ĉҧng ӣ Biên Hòa, cuӕi tháng 4-1946, ÿӗng chí NguyӉn Ĉӭc Thuұn

(Bí thѭ Khu ӫy khu 7) ÿã triӋu tұp Hӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh Biên Hòa tҥi

Cù Lao Vӏt (nay thuӝc xã Tân Bình, huyӋn Vƭnh Cӱu). Hӝi nghӏ khҷng

ÿӏnh vai trò lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng trong công cuӝc kháng chiӃn lâu dài,

ÿӗng thӡi chӫ trѭѫng cӫng cӕ bӝ máy lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng tӯ tӍnh xuӕng

cѫ sӣ.

Ĉӗng chí Trҫn Minh Trí ÿѭӧc chӍ ÿӏnh làm Bí thѭ TӍnh ӫy, ÿӗng

chí HuǤnh Văn LǊy giӳ chӭc Phó bí thѭ kiêm Chӫ nhiӋm Mһt trұn ViӋt

Minh. ĈӇ cӫng cӕ bӝ máy lãnh ÿҥo kháng chiӃn, Hӝi nghӏ ÿã cӱ ÿӗng chí

NguyӉn Văn Tàng làm Chӫ tӏch ӫy ban hành chánh tӍnh, ÿӗng chí HuǤnh

Văn NghӋ giӳ chӭc Phó chӫ tӏch kiêm ӫy viên quân sӵ. Hӝi nghӏ ÿã ÿӅ ra

Nghӏ quyӃt tұp trung vào các công tác quan trӑng nhѭ: xây dӵng hӋ thӕng

lãnh ÿҥo Ĉҧng các cҩp, ÿһc biӋt ÿӕi vӟi lӵc lѭӧng vǊ trang; cӫng cӕ Mһt

trұn ViӋt Minh và các ÿoàn thӇ. Ngay sau ÿó, vào tháng 5-1946, Hӝi nghӏ

quân sӵ tӍnh ÿѭӧc tә chӭc tҥi xóm Ĉèn thuӝc xã Tân Hòa (ChiӃn khu Ĉ)

ÿã quyӃt nghӏ viӋc thӕng nhҩt lӵc lѭӧng VӋ quӕc ÿoàn trên ÿӏa bàn Biên

Hòa, xây dӵng ChiӃn khu Ĉ thành căn cӭ cӫa tӍnh.

Tӯ sau hai Hӝi nghӏ trên ÿã có nhӳng chuyӇn biӃn tӕt trong công

tác kiӋn toàn bӝ máy lãnh ÿҥo kháng chiӃn trên ÿӏa bàn Biên Hòa. Tháng

6-1946, lӵc lѭӧng vǊ trang tӍnh ÿѭӧc thӕng nhҩt vӟi tên gӑi Chi ÿӝi 10,

do ÿӗng chí HuǤnh Văn NghӋ làm Chi ÿӝi trѭӣng, ÿӗng chí NguyӉn Văn

Lung làm Chi ÿӝi phó, ÿӗng chí Phan Ĉình Công làm Chính trӏ viên. Chi

ÿӝi 10 ÿѭӧc tә chӭc thành 3 ÿҥi ÿӝi: A, B, C, ÿӭng chân hoҥt ÿӝng ӣ ÿӏa

bàn các quұn: Tân Uyên, Châu Thành, Long Thành và Xuân Lӝc. Trong

lӵc lѭӧng cán bӝ, chiӃn sƭ cӫa Chi ÿӝi 10 có mӝt sӕ là phө nӳ, tham gia

trong nhiӅu công tác: giao liên, y tӃ, hұu cҫn.

Ngày 14-9-1946, Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh ÿã ký bҧn Tҥm Ѭӟc vӟi

thӵc dân Pháp nhҵm tҥm thӡi hòa hoãn ÿӇ tranh thӫ thӡi gian cӫng cӕ lӵc

lѭӧng kháng chiӃn. Mһt trұn ViӋt Minh tӍnh Biên Hòa ÿã chӫ trѭѫng mӣ

mӝt ÿӧt tuyên truyӅn rӝng rãi trong nhân dân vӅ thiӋn chí hòa bình cӫa

cách mҥng và vҥch rõ bҧn chҩt xâm lѭӧc cӫa thӵc dân Pháp. Tӯ nông

4.10 Page 40

▲back to top

thôn ÿӃn thӏ trҩn, ÿӗn ÿiӅn cao su, khҳp nѫi ÿӅu treo cӡ Tә quӕc. Hѭӣng

ӭng ÿӧt phát ÿӝng diӋt tӅ trӯ gian, phá hoҥi kinh tӃ, giao thông cӫa ÿӏch,

phө nӳ trên khҳp ÿӏa bàn Biên Hòa ÿã nҳm tin tӭc, phөc vө lӵc lѭӧng vǊ

trang trӵc tiӃp ÿánh ÿӏch khiӃn ӣ nhiӅu nѫi, bӑn ÿӏch phҧi thӕi ÿӝng.

Cuӕi năm 1946, tҥi Biên Hòa, thӵc dân Pháp ra sӭc xây dӵng bӝ

máy chính quyӅn tay sai tӯ cҩp tӍnh ÿӃn quұn, xã. Ĉӗng thӡi, chúng gia

tăng hoҥt ÿӝng quân sӵ, tә chӭc các cuӝc càn quét khӫng bӕ các vùng

ven thӏ xã, thӏ trҩn, các ÿӗn ÿiӅn; xây dӵng ÿӗn bót kiӇm soát gҳt gao các

trөc lӝ giao thông, ÿӗn ÿiӅn cao su. Trong các cuӝc hành quân, chúng

thӵc hiӋn nhiӅu tӝi ác man rӧ; bҳn giӃt dân lành bӯa bãi, cѭӟp bóc cӫa

cҧi, hãm hiӃp phө nӳ. Ӣ khu Ba Gioi, Bà Hào thuӝc xã Phѭӟc An (quұn

Long Thành), ÿӏch cho máy bay ném bom ÿӕt cháy và san bҵng nhà cӱa

cӫa dân, làm chӃt và bӏ thѭѫng hàng trăm ngѭӡi. Tҥi xã Phѭӟc Long,

nhiӅu hҫm trú ҭn cӫa dân bӏ trúng bom, trong ÿó có gia ÿình bà Mѭӡi

Ӭng và bà Nhung, làm 8 ngѭӡi chӃt, ÿa sӕ là phө nӳ và trҿ em. Ngoài ra,

bӑn lính Pháp ÿã tàn ác sát hҥi hàng chөc phө nӳ là ngѭӡi già, con gái.

Vùng ven quұn Châu Thành là ÿӏa bàn quân Pháp càn quét dӳ dӝi ÿӇ bҧo

vӋ vành ÿai an toàn cho tӍnh lӷ Biên Hòa. Hành quân ÿӃn ÿâu, quân Pháp

gây tӝi ác ÿӃn ÿó. Chúng sҹn sàng ÿӕt nhà, bҳn giӃt trâu, bò, heo, gà cӫa

dân chúng, vѫ vét gҥo thóc, tài sҧn, làm cho nhiӅu xóm làng trӣ nên ÿiêu

tàn, xѫ xác. Tҥi xã Bình Hòa, ÿӏch bҳt chӏ NguyӉn Thӏ Mѭӡi và giӃt chӏ

mӝt cách ÿã man, bêu ÿҫu chӏ ӣ nhà hӝi xã ÿӇ khӫng bӕ phong trào cách

mҥng. Ӣ xã Bình Phѭӟc, bӑn lính ÿӏch ÿi càn ÿã sát hҥi mӝt lúc 18 gia

ÿình ngѭӡi dân. Tҥi cӕng nѭӟc ӣ Bình Ý, Bình Hòa, giһc giӃt và vҩt xác

hàng chөc ngѭӡi dân, trong ÿó không ít nҥn nhân là phө nӳ, trҿ em. Chӏ

Sen, mӝt mұt báo viên cӫa Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc bӏ ÿӏch bҳt. Chúng tra

khҧo chӏ mӝt cách man rӧ bҵng cách treo chӏ lên rӗi xҿo tӯng miӃng thӏt

cho ÿӃn chӃt, nhѭng không khuҩt phөc ÿѭӧc chӏ.

Trong ÿau thѭѫng, mҩt mát càng làm tăng thêm ý chí, lòng căm

thù giһc, phө nӳ Biên Hòa ÿã hăng hái tham gia cách mҥng ÿӇ trҧ thù

nhà, ÿánh giһc cӭu nѭӟc. Phong trào phө nӳ Biên Hòa phát triӇn mҥnh và

sôi nәi ӣ các vùng: Bình Ĉa, Tam HiӋp, An Hòa, An Lӝc, Phѭӟc Tân. Ӣ

quұn Long Thành, chӏ em ÿӅu tham gia vào Phө nӳ cӭu quӕc Các nӳ

thanh hăng hái gia nhұp các ÿӝi tӵ vӋ, ÿѭӧc trang bӏ gұy tҫm vông ÿӇ giӳ

làng. Mӛi lҫn giһc Pháp ruӗng bӕ vào xã, chӏ em vӯa chҥy vӯa la và ÿánh

trӕng, ÿұp phèng la, gõ mõ tre, thùng thiӃc ÿӇ báo ÿӝng cho lӵc lѭӧng vǊ

trang và nhân dân.