Lich su dau tranh cach mang cua Dang bo va nhan dan huyen Thong Nhat 1-3 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Lich su dau tranh cach mang cua Dang bo va nhan dan huyen Thong Nhat 1-3

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Lich su dau tranh cach mang cua Dang bo va nhan dan huyen Thong Nhat 1-3

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ HUYӊN THӔNG NHҨT TӌNH ĈӖNG NAI

LӎCH SӰ ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG CӪA ĈҦNG BӜ VÀ NHÂN DÂN

HUYӊN THӔNG NHҨT

NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI 1995

ChӍ ÿҥo nӝi dung:

BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ HUYӊN THӔNG NHҨT (TӌNH ĈӖNG

NAI)

ChӍ ÿҥo thӵc hiӋn:

BAN TUYÊN GIÁO HUYӊN ӪY HUYӊN THӔNG NHҨT

Bӏên soҥn:

TRҪN QUANG TOҤI

TRҪN TOҦN

NGUYӈN QUANG HӲU

1.3 Page 3

▲back to top

LӠI GIӞI THIӊU

Sáu m˱˯i lăm năm qua, d˱ͣi s͹ lãnh ÿ̩o cͯa Ĉ̫ng, Ĉ̫ng b͡ và nhân dân

huy͏n Th͙ng Nh̭t ÿã v˱ͫt qua nhi͉u gian kh͝ th͵ thách, kiên trì, bám trͭ chi͇n ÿ̭u

và l̵p nên nhͷng kǤ tích v̓ vang góp ph̯n vào th̷ng lͫi chung cͯa toàn t͑nh. 50 năm

kho̫ng thͥi gian không dài so vͣi l͓ch s͵, nh˱ng Ĉ̫ng b͡ và nhân dân huy͏n Th͙ng

Nh̭t góp ph̯n tô ÿ̵m thêm nhͷng trang s͵ ch͙ng ngo̩i xâm v̓ vang cͯa dân t͡c

Vi͏t Nam. Th͙ng Nh̭t là m͡t huy͏n có v͓ trí chi͇n l˱ͫc quan tr͕ng : Án ngͷ h˱ͣng

ÿông B̷c Biên Hòa và Thành Ph͙ Sài Gòn, là vùng ti͇p giáp vͣi chi͇n khu Ĉ, là c͵a

kẖu h̵u c̯n cung c̭p sͱc ng˱ͥi sͱc cͯa cho kháng chi͇n, là h̵u cͱ cho các c˯ quan

cͯa khu, t͑nh dͳng chân và là bàn ÿ̩p quan tr͕ng ti͇n công vào các c˯ quan ÿ̯u não

cͯa ÿ͓ch ͧ Biên Hòa và Sài Gòn.

Nhân dân huy͏n Th͙ng Nh̭t có truy͉n th͙ng yêu n˱ͣc ÿoàn k͇t. Và theo Ĉ̫ng

ÿ̭u tranh, không ngͳng ch͙ng áp bͱc b̭t công, ch͙ng ngo̩i xâm ÿ͋ giành l̩i ÿ͡c l̵p

dân t͡c, th͙ng nh̭t T͝ Qu͙c.

Trong hai cu͡c kháng chi͇n ch͙ng th͹c dân Pháp và ÿ͇ qu͙c MͿ, ÿ͓a bàn

huy͏n Th͙ng Nh̭t là n˯i di͍n ra chanh ch̭p, dành gi͹t quy͇t li͏t giͷa ta và ÿ͓ch. Vͣi

s͙ l˱ͫng và c˱ͥng ÿ͡ bom pháo, vͣi m͡t l͹c l˱ͫng quân s͹ và m͡t b͡ máy k͉m ḱp

n̿ng n͉, nh˱ng Ĉ̫ng b͡ và nhân dân huy͏n Th͙ng Nh̭t ÿã v˱ͫt qua m͕i khó khăn ÿ͋

ÿánh ÿ͓ch b̫o v͏ an toàn căn cͱ, giͷ vͷng bàn ÿ̩p ti͇n công ÿ͓ch, góp sͱc t̩o nên

nhͷng chi͇n công vang d͡i. Ĉó là tr̵n ÿánh Tr̫ng Bom (7/1951), Bàu Cá (7/1947).

Trong Kháng chi͇n ch͙ng Pháp, chi͇n th̷ng tiêu di͏t y͇u khu Tr̫ng Bom (4/1975)

mͧ ÿ˱ͥng cho quân ta ti͇n v͉ gi̫i phóng Biên Hòa, Sài Gòn, là bàn ÿ̩p góp ph̯n t̩o

nên nhͷng chi͇n th̷ng lͣn cͯa quân ta ÿánh h̵u cͱ ÿ͓ch ͧ Long Bình, Biên Hòa...

Vi͇t l̩i quá trình ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa Ĉ̫ng b͡ và nhân dàn huy͏n và rút

ra nhͷng bài h͕c kinh nghi͏m trong chi͇n ÿ̭u và xây d͹ng cͯa Ĉ̫ng b͡ và nhân dân

huy͏n Th͙ng Nh̭t là vi͏c làm b͝ ích và vi͏c làm c̯n thi͇t, giúp cho vi͏c giáo dͭc

truy͉n th͙ng cánh m̩ng cho cán b͡, nhân dân và ÿ̿c bi͏t cho th͇ h͏ tr̓ hi͏n t̩i và

mai sau.

Th͹c hi͏n s͹ ch͑ ÿ̩o cͯa th˱ͥng vͭ t͑nh ͯy Ĉ͛ng Nai v͉ vi͇t L͓ch s͵ truy͉n

th͙ng ÿ͓a ph˱˯ng, s͹ quan tâm cͯa th˱ͥng vͭ huy͏n ͯy và ÿ˱ͫc s͹ giúp ÿͩ cͯa Ban

tuyên giáo t͑nh ͯy Ĉ͛ng Nai cùng ÿông ÿ̫o cán b͡ chi͇n sƭ và nhân dân ÿã s͙ng và

c͙ng hi͇n sͱc l͹c cho s͹ nghi͏p cách m̩ng trên m̫nh ÿ̭t Th͙ng Nh̭t, ÿ͇n nay công

trình “L͓ch s͵ ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa Ĉ̫ng b͡ và nhân dân huy͏n Th͙ng Nh̭t” ÿã

hoàn thành.

Vi͇t l͓ch s͵ truy͉n th͙ng ÿ͓a ph˱˯ng là m͡t vi͏c làm khoa h͕c vͣi nhi͉u khó

khăn phͱc t̩p và nhͷng ng˱ͥi tham gia b͓ên so̩n v̳n còn h̩n ch͇ trong khi th͹c

hi͏n do ÿó cu͙n sách ch̷c ch̷n còn nhi͉u thi͇u sót. Chúng tôi mong các b̩n ÿ͕c g̯n

xa góp ý ÿ͋ tu s͵a và hoàn thi͏n h˯n trong l̯n tái b̫n sau.

Ban Ch̭p Hành Ĉ̫ng B͡ huy͏n Th͙ng Nh̭t xin chân thành c̫m ˯n các c˯

quan ÿ˯n v͓, các ÿ͛ng chí ÿ͛ng bào ÿã giúp dͩ và t̩o ÿi͉u ki͏n cho chúng tôi hoàn

thành cu͙n sách.

1.4 Page 4

▲back to top

Nhân d͓p kͽ ni͏m 20 năm ngày gi̫i phóng hoàn toàn Huy͏n, Gi̫i phóng Mi͉n

Nam, chúng tôi xin trân tr͕ng giͣi thi͏u cu͙n sách “L͓ch s͵ ÿ̭u tranh cách m̩ng cͯa

Ĉ̫ng b͡ và nhân dân huy͏n Th͙ng Nh̭t” ÿ͇n vͣi ÿông ÿ̫o b̩n ÿ͕c g̯n xa.

Thӕng Nhҩt, ngày 9-3-1995

TM. BCH HuyӋn ӫy Thӕng Nhҩt

BÍ THѬ

LÊ MINH

SѪN

CHѬѪNG MӢ ĈҪU

HUYӊN THӔNG NHҨT

Theo quӕc lӝ I tӯ Thành phӕ Biên Hòa hoһc tӯ Thành phӕ Hӗ Chí Minh theo

ÿѭӡng xa lӝ Hà Nӝi (Thành phӕ Hӗ Chí Minh - Biên Hòa) vӅ phía bҳc qua phѭӡng

Tân Hòa (Thành phӕ Biên Hòa), chúng ta bѭӟc vào ÿӏa phұn huyӋn Thӕng Nhҩt.

Thӕng Nhҩt là huyӋn bán trung du cӫa Ĉӗng Nai, cách Thành phӕ Biên Hòa

22km vӅ phía ÿông1, phía ÿông bҳc giáp huyӋn Tân Phú; ÿông nam giáp huyӋn Long

Khánh, bҳc tây bҳc giáp thӏ xã Vƭnh An; tây nam giáp thành phӕ Biên Hòa.

DiӋn tích tӵ nhiên cӫa huyӋn 55.300 ha, huyӋn có 24 xã, 1 thӏ trҩn trung tâm2,

dân sӕ 283.000 ngѭӡi vӟi 15 dân tӝc khác nhau, trong ÿó ngѭӡi kinh chiӃm ÿa sӕ 3.

HuyӋn nҵm trong vùng khí hұu nhiӋt ÿӟi gió mùa, mӛi năm có hai mùa: mùa

mѭa tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 10 mùa khô tӯ tháng 11 ÿӃn tháng 4. Nhѭng do cҩu tҥo ÿӏa

hình khác nhau, huyӋn có 3 vùng, chӃ ÿӝ mѭa khác nhau 4, nhiӋt ÿӝ bình quân 26oC 5;

1 Tӑa ÿӝ 10o50’49” ÿӃn 11o06’ vƭ ÿӝ Bҳc và 10o54’07” ÿӃn 107o14’18” kinh ÿӝ ÿông.

2 Các xã và thӏ trҩn hiӋn nay” Thӏ trҩn Trҧng Bom; Các xã : Hӕ Nai 3, Bình Sѫn, Bình Minh, Giang ĈiӅn, Quãng TiӃn,

Suӕi Trҫu, Cây Gáo, Thanh Bình, Sông Thao, Bàu Hàm, An ViӉn, Xã Ĉӗi 61, Xã Lӝ 25, Hѭng Thӏnh, Hѭng Lӝc, Bàu

Hàm 2, Quang Trung, Gia KiӋm, Gia Tân 1, Gia Tân 2, Gia Tân 3, Tây Hòa, Ĉông Hòa, Trung Hòa.

3 Sӕ liӋu tính ÿӃn ÿҫu năm 1995.

4 Vùng 1: Gia Tân, Gia KiӋm mѭa sӟm và kӃt thúc muӝn tӯ tháng 4 ÿӃn cuӕi tháng 11. Lѭӧng mѭa bình quân 2.250 -

1.5 Page 5

▲back to top

tӕc ÿӝ gió bình quân 2 mét/giây.

Cӝng vӟi thӡi tiӃt, khí hұu, thiên nhiên lҥi phú cho Thӕng Nhҩt mӝt vùng ÿҩt

khá trù phú màu mӥ. Ĉӏa hình chӫ yӃu cӫa huyӋn là các ÿӗi thҩp theo kiӇu lѭӧn sóng,

có ÿӝ cao nâng dҫn theo hѭӟng tây nam - ÿông bҳc.

VӅ thә nhѭӥng, huyӋn có hai loҥi ÿҩt chính:

- Ĉҩt ÿӓ bazan hình thành do dung nham cӫa các ngӑn núi lӱa hoҥt ÿӝng cách

ÿây hàng triӋu năm ÿӇ lҥi (núi Võ Dӓng), có diӋn tích khá lӟn 36.374 héc-ta (chiӃm

69,5% diӋn tích toàn huyӋn).

- Nhóm ÿҩt phát triӇn trên phù sa cә, hình thành do bӗi tө cӫa các con sông

Ĉӗng Nai, Rҥch Ĉông, Sông Buông, chӫ yӃu ӣ hai xã Hӕ Nai 3, Hӕ Nai 4 gӗm 7.650

hecta (chiӃm 13,9% diӋn tích toàn huyӋn). Ngoài ra là các loҥi ÿҩt ÿen và bҥc màu6.

Trên ÿӏa bàn toàn huyӋn có 3 con sông chính chҧy qua :

- Sông Ĉӗng Nai, bҳt nguӗn tӯ cao nguyên Di Linh (Lâm Ĉӗng). Ĉoҥn chҧy

qua phía bҳc huyӋn dài 7km, do ÿӝ dӕc cao, nên khҧ năng sӱ dөng có ích kém. Công

trình thuӹ ÿiӋn Trӏ An hoàn thành và ÿi vào hoҥt ÿӝng ÿã làm ngұp hѫn 1.000 hecta

ÿҩt cӫa huyӋn.

- Sông Rҥch Ĉông : tӯ chân núi Sóc Lu ÿә ra sông Ĉӗng Nai nҵm ӣ phía bҳc lӝ

1. Ĉoҥn chҧy qua huyӋn dài 25,44km. Sông có lѭӧng nѭӟc ÿӃn lӟn, vӅ mùa mѭa lǊ, có

ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn cánh ÿӗng Bùi Chu (xã Hӕ Nai 4).

- Sông Buông : nҵm ӣ phía nam lӝ 1, bҳt nguӗn tӯ dãy núi 396 Bình Lӝc, chҧy

theo hѭӟng ÿông bҳc xuӕng tây nam và ÿә ra sông Ĉӗng Nai, có khҧ năng ÿҳp hӗ

chӭa nѭӟc phөc vө cho sҧn xuҩt nông nghiӋp.

Ngoài ra, huyӋn Thӕng Nhҩt còn mӝt hӋ thӕng suӕi lӟn, nhӓ ÿә vào 3 con sông

4.500 mm/năm.

Vùng 2: Trҧng Bom, Hѭng Lӝc, Bàu Hàm, Suӕi Trҫu, Cây Gáo, Ĉӗi 61, An ViӉn mѭa trӉ hѫn, kӃt thúc trӉ hѫn vùng 1.

Lѭӧng mѭa bình quân tӯ 2.000 - 2.250 mm/năm.

Vùng 3: Hӕ Nai 3, Hӕ Nai 4, Giang ĈiӅn, mѭa trӉ hӃt sӟm hѫn vùng 1 và 2. Lѭӧng mѭa bình quân 750 - 2.000

mm/năm.

5 ChӃ ÿӝ nhiӋt chia hai vùng:

Vùng 1: Gia KiӋm, Gia Tân, Bàu Hàm 1 tӯ 25oC ÿӃn 26oC.

Vùng 2: Các xã còn lҥi tӯ 26oC ÿӃn 27oC. NhiӋt ÿӝ thҩp tuyӋt ÿӕi 8oC, nhiӋt ÿӝ cao tuyӋt ÿӕi 29,3oC.

6 Nhóm ÿҩt hình thành trên ÿá mҽ bazan chia ra:

- Ĉҩt màu ÿӓ trên ÿá bazan: 7.315 ha (13,9%) có tҫng dày 120cm, hàm lѭӧng N, F, K ván mùn giàu, thích hӧp vӟi

cây lâu năm.

- Ĉҩt nâu thүm trên ÿá bazan : 12.662 ha (22,9%), chӫ yӃu ӣ Cây Gáo, Suӕi Trҫu, Bàu Hàm 1, mӝt phҫn ӣ Gia

KiӋm, Gia Tân, là loҥi ÿҩt tѭѫng dӕi tӕt, giàu chҩt dinh dѭӣng sau loҥi ÿҩt ÿӓ bazan, giӳ ҭm tӕt nhӡ nhiӅu ÿá lӝ ÿҫu,

thích hӧp vӟi cây công nghiӋp ngҳn ngày.

- Ĉҩt nâu vàng trên ÿá bazan: 10.555 ha (19%), ÿҩt nҵm ӣ ÿӝ cao 60 – 100m, bӏ thoái hóa do ÿӝ dӕc cao, tҫng ÿҩt

dày thích hӧp vӟi cây ăn trái và cây công nghiӋp ngҳn ngày, tұp trung chӫ yӃu ӣ Trҧng Bom 1, Trҧng Bom 2, Dҫu

Giây, Hѭng Lӝc.

- Nhóm ÿҩt phát trӏӇn trên phù sa cә : Chӫ yӃu ӣ Hӕ Nai 3, Hӕ Nai 4, ÿҩt có thành phҫn cѫ giӟi nhҽ, nghèo Nitѫ (N), Sҳt

(F). Kali (K) ít khҧ năng giӳ ҭm, tҫng ÿҩt mӓng dӉ xói mòn.

1.6 Page 6

▲back to top

chính7. HuyӋn có 4 hӗ chӭa nѭӟc lӟn nhѭ Sông Mây (Hӕ Nai 4) rӝng 320 hecta tѭӟi

cho 1.300 hecta ÿҩt, hӗ Thanh Niên (Hӕ Nai 3) rӝng 3 hecta, tѭӟi cho 60 hecta ÿҩt, hӗ

chӭa 3 tháng 2 (Hӕ Nai 3) tѭӟi cho 13 hecta ÿҩt, hӗ Hҫm Ĉá (Trҧng Bom 1) rӝng 1

hecta và 13 ÿұp nѭӟc khác. NhiӅu ÿҫm, ao, bàu cӫa huyӋn có khҧ năng nuôi trӗng

thuӹ sҧn.

Núi Sóc Lu, Gia Nhang, Sông Buông, Suӕi MǊ, Suӕi RӃt... trong kháng chiӃn

chӕng Mӻ tӯng là căn cӭ cӫa tӍnh Biên Hòa, Thӏ ӫy Biên Hòa, huyӋn Trҧng Bom,

Phân khu 4 và các xã cӫa huyӋn.

ThӃ mҥnh cӫa huyӋn là cây màu và cây công nghiӋp ngҳn ngày nhѭ ÿұu nành,

bҳp, cà phê, hӗ tiêu, thuӕc lá, ÿiӅu, chuӕi... Nhӳng ngành nghӅ thӫ công nghiӋp nhѭ

ÿan lát mây tre, ÿӗ gӛ, vұt liӋu xây dӵng, chӃ biӃn thӵc phҭm... khá phát triӇn8.

HuyӋn Thӕng Nhҩt chính thӭc thành lұp vào tháng 10 năm 1973. Ĉӏa giӟi

huyӋn nhiӅu lҫn thay ÿәi. Trong kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp, ÿӏa bàn huyӋn

thuӝc hai huyӋn Vƭnh Cӱu (tӯ Hӕ Nai lên Trҧng Bom ÿӃn Dҫu Giây) và huyӋn Long

Khánh (Hѭng Lӝc lên Gia KiӋm, Gia Tân).

Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ, chính quyӅn Sài Gòn lұp quұn Ĉӭc Tu (kӇ cҧ

Hӕ Nai, Trҧng Bom) và quұn KiӋm Tân (tӯ Gia KiӋm ÿӃn Gia Tân). Nhѭ vұy, ÿӏa bàn

huyӋn Thӕng Nhҩt theo phân chia cӫa chính quyӅn Sài Gòn thuӝc 3 quұn Ĉӭc Tu,

KiӋm Tân và Long Khánh.

Năm 1960, nhұn rõ tҫm quan trӑng cӫa vùng tұp trung ÿông ÿӗng bào có ÿҥo

Thiên chúa, Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam thành lұp Ban di cѭ vұn 9 và Ban cán sӵ di cѭ

ÿӇ vұn ÿӝng, tұp hӧp ÿӗng bào các xã dӑc quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20. Tháng 10-1966,

huyӋn Trҧng Bom ÿѭӧc thành lұp (bao gӗm cҧ xã Hѭng Lӝc), là tiӅn thân cӫa huyӋn

Thӕng Nhҩt. Trong quá trình kháng chiӃn chӕng Mӻ, huyӋn Trҧng Bom hai lҫn tách,

nhұp cùng huyӋn Vƭnh Cӱu (tháng 5-1971 nhұp thành huyӋn Vƭnh Cӳu, tháng 10-

1972 tách, lұp lҥi huyӋn Trҧng Bom). ĈӃn tháng 10-1973, Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam

thành lұp huyӋn 121, sau ÿó ÿәi tên thành huyӋn Thӕng Nhҩt (căn cӭ trên ÿһc ÿiӇm

ÿӏa phѭѫng gӗm nhiӅu thành phҫn dân tӝc, nhiӅu tôn giáo).

VӅ ÿһc ÿiӇm dân cѭ, ngoài ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro là dân bҧn ÿӏa, ÿҫu thӃ

kӹ 20, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu khai thác gӛ và trӗng cao su ӣ Trҧng Bom, Dҫu Giây,

dân sӕ bҳt ÿҫu tăng lên, hҫu hӃt là ngѭӡi tӯ miӅn Trung, miӅn Bҳc ÿѭӧc mӝ vào làm

phu cao su. Dӑc quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20 bҩy giӡ còn là mӝt vùng hoang vu, rӯng rұm

ÿӃn sát ÿѭӡng. Năm 1925, không cam chӏu dѭӟi chӃ ÿӝ áp bӭc bóc lӝt, ÿánh ÿұp dã

man cӫa tѭ bҧn ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su, mӝt sӕ công nhân công tra và gia ÿình ӣ các sӣ

Dҫu Giây, An Lӝc, Cӕc Rang, Ông QuӃ... ÿã bӓ trӕn ra sӕng ӣ Gia Nhang, Suӕi Bí.

Cuӝc sӕng tѭѫng ÿӕi tӵ do hѫn, ÿҩt màu mӥ trù phú thu hút ngày càng ÿông ÿӗng bào

ÿӃn ÿӏnh cѭ, sinh sӕng, xóm làng ÿông vui, xã Hѭng Lӝc tӯng bѭӟc hình thành.

7 Suӕi Thao, Suӕi RӃt, Gia Nhang, ĈӍa, Mӫ. Suӕt Bí, Suӕi Tre, Suӕi Dâu, Ĉa Dung, Suӕi Gur, Suӕi Gia KiӋm, BӃn

Nôm, Suӕi Rӯng...

8 HuyӋn có 9.000 ha ÿұu nành, 4.000 ha cà phê, 3.000 ha chuӕi bôm, 10.000 ha bҳp, 3.000 ha mì, 9 xí nghiӋp sҧn xuҩt

công nghiӋp, 9 cѫ sӣ kinh tӃ, văn hoá, xã hӝi thuӝc Trung ѭѫng, tӍnh, huyӋn.

9 Do ÿӗng chí Văn Công Văn làm trѭӣng ban.

1.7 Page 7

▲back to top

Sau khi hiӋp ÿӏnh Giѫ-ne-vѫ ÿѭӧc ký kӃt (tháng 7-1954), hѫn 150.000 ÿӗng

bào tӯ miӅn Bҳc di cѭ vào, ÿѭӧc Chính quyӅn Sài Gòn ÿӏnh cѭ dӑc quӕc lӝ I, quӕc lӝ

20. Tӯ nhӳng trҥi ÿӏnh cѭ tҥm, nhân dân bҳt ÿҫu lao ÿӝng khai hoang, mӣ ÿҩt lұp nên

làng xóm ngày càng trù phú. Năm 1972, sau chiӃn dӏch Xuân - Hè, hàng ngàn ÿӗng

bào tӯ miӅn Trung ÿã bӓ vào Trҧng Bom, các làng Quҧng Ĉà, Quҧng Biên hình thành,

dân sӕ huyӋn, ngày mӝt ÿông lên. Sau ngày miӅn Nam giҧi phóng, ÿӗng bào tӯ khҳp

các miӅn ÿҩt nѭӟc ÿã vӅ huyӋn Thӕng Nhҩt xây dӵng các làng xã kinh tӃ mӟi.

Tӯ ÿһc ÿiӇm dân cѭ nhѭ trên cho thҩy, Thӕng Nhҩt ngày nay có thӇ nói là hình

ҧnh mӝt nѭӟc ViӋt Nam thu nhӓ, gӗm nhiӅu thành phҫn dân tӝc, ÿӫ cҧ các miӅn Trung

- Nam - Bҳc cӫa ÿҩt nѭӟc. Hѫn 85% dân sӕ toàn huyӋn có ÿҥo Thiên chúa10.

Tuy là mӝt huyӋn mӟi, nhѭng cách ÿây tӯ 2.500 ÿӃn 3.000 năm, ÿã có ngѭӡi

xѭa sinh sӕng trên ÿӏa bàn.

Năm 1978, ngѭӡi ta ÿã tìm thҩy tҥi Gia Tân nhiӅu công cө ÿӗ ÿá cǊ. Tháng 11-

1983, di chӍ khҧo cә dѭӟi chân núi Võ Dӓng ÿã ÿѭӧc khai quұt, hiӇn hiӋn lên cuӝc

sӕng cӫa con ngѭӡi có cách ÿây hàng ngàn năm.

Tháng 4-1984, dӑc hai bên bӡ Suӕi RӃt cǊng ÿã phát hiӋn nhiӅu di chӍ khҧo cә.

Ĉây là mӝt hӋ thӕng ÿӗi trҧi dӑc theo bӡ suӕi kéo dài tӯ Suӕi Trҫu ÿӃn ҩp trung tâm

ven lӝ 1, bao gӗm toàn bӝ khu Tân Lұp và các nông trѭӡng cӫa ÿѫn vӏ Z302 (nѫi gҫn

nhҩt cách trө sӣ Ӫy ban nhân dân xã Trҧng Bom 2 là 9km vӅ hѭӟng tây nam). Các

hiӋn vұt tìm thҩy tұp trung ӣ hai bӡ Nam - Bҳc Suӕi RӃt gӗm có cuӕc ÿá, rìu, bôn tӭ

giác, 25 rìu bҥn có vai, chày nghiӅn, bàn mài, 129 mҧnh gӕm nung. Ĉây là di chӍ khҧo

cә hӑc ÿҫu tiên ÿѭӧc phát hiӋn ӣ Trҧng Bom.

Các mҧnh gӕm tìm thҩy ӣ Thӕng Nhҩt ÿѭӧc chӃ tác ӣ trình ÿӝ khá tiӃn bӝ, có

ÿӝ nung cao, phong phú vӅ kiӇu loҥi, ÿһc biӋt miӋng loa khum, mép dày và ÿѭӧc tҥo

gӡ nhӑn nhѭ nӱa mǊi tên, hoa văn trên gӕm in kiӇu nhăn tàn ong và in chҩm thành

hàng trên vành miӋng. Ĉó là nhӳng ÿһc ÿiӇm dӉ thҩy cӫa "mӻ nghӋ" Trҧng Bom.

Nhóm các di chӍ khҧo phát hiӋn ӣ Võ Dӓng, Nam - Bҳc Suӕi RӃt (Trҧng Bom)

có thӇ ÿһt ӣ cuӕi thiên niên kӹ III ÿҫu thiên niên kӹ II trѭӟc công nguyên.

Nhѭ vұy, mҧnh ÿҩt Thӕng Nhҩt cách ÿây gҫn 3.000 năm ÿã là ÿӏa bàn cѭ trú

cӫa ngѭӡi xѭa. Ngoài nghӅ săn bҳn, hái lѭӧm ÿã biӃt chӃ tác ra nhӳng loҥi công cө lao

ÿӝng bҵng ÿá, sáng tҥo nên nhӳng ÿӗ gӕm mӻ nghӋ có dáng và hoa văn sinh ÿӝng.

HuyӋn Thӕng Nhҩt có mӝt vӏ trí quan trӑng, nҵm trên hai quӕc lӝ, quӕc lӝ I ra

miӅn Trung, vào Sài Gòn, Biên Hòa; quӕc lӝ 20 ÿi Lâm Ĉӗng, Tây Nguyên; có ÿѭӡng

sҳt Bҳc - Nam; có rӯng nӕi liӅn rӯng Xuân Lӝc, Ĉӏnh Quán, huyӋn Vƭnh Cӳu, Long

Thành.

Trong kháng chiӃn chӕng Pháp, ÿӏch xây dӵng yӃu khu Trҧng Bom ÿӇ bҧo vӋ

giao thông ÿѭӡng sҳt, quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20 và các cѫ sӣ kinh tӃ (các sӣ cao su); ÿӗng

thӡi lҩy ÿây làm bàn ÿҥp ÿánh vào các vùng căn cӭ du kích cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu nhѭ

10 Ngày 31-1-1966, Toà thánh Vatican ban hành sҳc lӋnh thành lұp ÿӏa phұn Xuân Lӝc (gӗm Biên Hòa, Bà Rӏa, Long

Khánh, VǊng Tàu). Khi thành lұp, ÿӏa phұn Xuân Lӝc có 10 hҥt, 133 xӭ, 157 linh mөc, 164.144 giáo dân. ĈӃn năm

1975, huyӋn Thӕng Nhҩt có 4 hҥt : Dӕc Mѫ, Gia KiӋm, Hӕ Nai 1, Hӕ Nai 2, 52 giáo xӭ.

1.8 Page 8

▲back to top

Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An, ÿánh vào chiӃn khu Ĉ.

Trong chӕng Mӻ cӭu nѭӟc, huyӋn Thӕng Nhҩt gҫn nhѭ nҵm lӑt trong vòng vây

nhӳng chi khu, tiӇu khu quân sӵ cӫa ÿӏch 11 và nhӳng căn cӭ quân sӵ, kho tàng lӟn

cӫa ÿӏch nhѭ sân bay Biên Hòa, quân ÿoàn III ngөy, tәng kho liên hӧp Long Bình, căn

cӭ Nѭӟc Trong... Ĉӏch ra sӭc xây dӵng Thӕng Nhҩt thành mӝt vành ÿai vӯa bҧo vӋ

giao thông ÿѭӡng bӝ, ÿѭӡng sҳt, bҧo vӋ các căn cӭ, kho tàng quân sӵ, chӕt chһn cӱa

ngõ phía ÿông Sài Gòn. ViӋc ÿӏnh cѭ ÿӗng bào di cѭ tӯ miӅn Bҳc vào trên hai trөc

quӕc lӝ I và 20 cǊng nҵm trong ý ÿӗ âm mѭu sâu xa cӫa ÿӏch là tҥo ra hұu thuүn chính

trӏ, lӵc lѭӧng dӵ bӏ cho chính quyӅn tay sai ӣ Sài Gòn.

Không kӇ bӝ máy quҧn lý hành chính cҩp quұn, xã, ҩp, lӵc lѭӧng quân sӵ

thѭӡng xuyên cӫa ÿӏch có tӯ 1 tiӇu ÿoàn trӣ lên. Khi cҫn, chúng tăng cѭӡng thêm quân

biӋt ÿӝng, các ÿѫn vӏ sѭ ÿoàn 18, xe tăng, máy bay tӯ tiӇu khu Biên Hòa, Long Khánh,

Quân ÿoàn III. Tӯ năm 1966, ÿӏch tăng cѭӡng thêm ÿӗn bót, cөm chӕt quân sӵ cӫa sѭ

18, quân viӉn chinh Mӻ ӣ Trҧng Bom, Hѭng Lӝc, Bàu Hàm... Cөm pháo Sông Thao.

Sau Mұu Thân 1968, tҥi các xã ÿông ÿӗng bào di cѭ, ÿӏch thành lұp các ÿoàn phòng

vӋ dân sӵ (Nhân dân tӵ vӋ), mӛi ÿoàn có tӯ 200 ÿӃn 300 thanh niên, trang bӏ các loҥi

súng tӵ ÿӝng làm lӵc lѭӧng bҧo vӋ làng xã và là quân dӵ bӏ cho quân ngөy Sài Gòn.

Nhӳng vùng căn cӭ nhѭ Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa, Bàu Hàm, Ĉӗng Lách, Sông Mây...

ÿӏch tұp trung càn quét, ÿánh phá ác liӋt, chúng dùng xe tăng ӫi phá rӯng, dùng chҩt

ÿӝc hóa hӑc khai hoang phá ÿӏa bàn bám trө cӫa Cách mҥng.

Ĉӕi vӟi Cách mҥng, Trung ѭѫng Cөc, khu ӫy miӅn Ĉông, TӍnh ӫy Biên Hòa

rҩt chú trӑng ÿӃn ÿһc ÿiӇm, vӏ trí và tính chҩt cӫa Thӕng Nhҩt, nhҩt là ÿӕi vӟi vҩn ÿӅ

công nhân cao su và tôn giáo, dân tӝc. Ĉӭng vӳng ӣ ÿӏa bàn này không nhӳng tҥo nên

nhӳng cӱa khҭu hұu cҫn cung cҩp nguӗn hàng cho Cách mҥng, giӳ ÿѭӧc các tuyӃn

hành lang giao liên quan trӑng, mà còn tҥo thӃ ÿӇ các lӵc lѭӧng vǊ trang tiӃn công vào

các cѫ quan chӍ huy ÿҫu não, căn cӭ quân sӵ cӫa ÿӏch ӣ Thành phӕ Biên Hòa. Thӵc tӃ

nhӳng năm khó khăn (1969, 1971) cho thҩy Hѭng Lӝc, Bàu Hàm, Trҧng Bom... ÿã là

nhӳng cӱa khҭu hұu cҫn quan trӑng, nguӗn cung cҩp lѭѫng thӵc, hàng hóa giúp các

lӵc lѭӧng Cách mҥng vѭӧt qua khó khăn.

Năm 1861, thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Biên Hòa. Nhân dân Biên Hòa ÿã tham

gia kháng chiӃn, tiӃp tӃ lѭѫng thӵc cho nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh chӕng Pháp. Vùng

Bàu Cá (Trҧng Bom 2) ÿѭӧc xây dӵng thành mӝt căn cӭ tiӃp tӃ, ÿҧm bҧo hұu cҫn cho

nghƭa quân. Bàu Cá cùng các căn cӭ khác ӣ Biên Hòa nhѭ Giao Loan (Rӯng Lá),

Long Kiên, Long Xuyên (tӍnh Bà Rӏa - VǊng Tàu)... tҥo thành mӝt hӋ thӕng căn cӭ

chӕng Pháp có hiӋu quҧ. Mãi ÿӃn năm 1865, căn cӭ Bàu Cá mӟi bӏ thӵc dân Pháp

ÿánh chiӃm.

Trong kháng chiӃn 9 năm (1945 - 1954), nhân dân huyӋn Thӕng Nhҩt, nòng

cӕt là ÿӗng bào dân tӝc, công nhân cao su các sӣ Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo ÿã

thoát ly tham gia kháng chiӃn, xây dӵng căn cӭ, ӫng hӝ nuôi quân... Phong trào phá

hoҥi giao thông, phá hoҥi kinh tӃ gây nhiӅu thiӋt hҥi cho thӵc dân, tѭ bҧn ӣ ÿӏa

phѭѫng. Nhân dân Thӕng Nhҩt ÿã có nhiӅu ÿóng góp ÿӇ lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӏa

11 Các chi khu Ĉӭc Tân Uyên, KiӋm Tân, Xuân Lӝc. Các tiӇu khu Biên Hòa, tiӇu khu Long Khánh.

1.9 Page 9

▲back to top

phѭѫng làm nên nhӳng chiӃn thҳng lӟn có ý nghƭa nhѭ Bàu Cá (14-7-1947), La Ngà

(1-3-1948), Trҧng Bom (20-7-1951)...

Trong kháng chiӃn chӕng Mӻ, Ban di cѭ vұn, huyӋn ӫy Trҧng Bom, Thӕng

Nhҩt kiên trì ÿѭӡng lӕi vұn ÿӝng quҫn chúng, chính sách dân tӝc, tôn giáo cӫa Ĉҧng,

ÿã thӵc hiӋn thҳng lӧi công tác vұn ÿӝng, tұp hӧp ÿӗng bào dân tӝc, ngѭӡi có ÿҥo

công giáo. Vùng Gia KiӋm, Bùi Chu, Thanh Hóa, Bҳc Hòa tә chӭc ÿѭӧc nhiӅu cѫ sӣ

cách mҥng, ÿѭa ÿѭӧc phong trào ÿҩu tranh cӫa quҫn chúng ÿi lên. Ĉҧng bӝ, quân dân

huyӋn Thӕng Nhҩt ÿã trө bám ÿӏa bàn, xây dӵng các cӱa khҭu, bҧo vӋ hành lang vұn

chuyӇn cách mҥng, tҥo nhiӅu ÿiӅu kiӋn cho chӫ lӵc tiӃn công vào các căn cӭ, kho tàng

lӟn diӋt sinh lӵc và phѭѫng tiӋn chiӃn tranh cӫa ÿӏch, góp phҫn diӋt chiӃn ÿoàn 52 sѭ

ÿoàn 18 ngөy, cҳt ÿӭt ngã ba Dҫu Giây, tҥo ÿiӅu kiӋn giҧi phóng thӏ xã Long Khánh

tiӃn tӟi giҧi phóng miӅn Nam, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.

CHѬѪNG MӜT

CÁCH MҤNG THÁNG TÁM VÀ KHÁNG CHIӂN CHӔNG PHÁP

1. CÁCH MҤNG THÁNG TÁM :

HuyӋn Thӕng Nhҩt trѭӟc ÿây là mӝt vùng rӯng hoang vu (trѭӟc Cách mҥng

tháng Tám 1945 và trѭӟc năm 1954). Rӯng trҧi dài theo quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20 xuӕng

ÿӃn suӕi Sѫn Máu (Thành phӕ Biên Hòa). Xa hѫn nӳa vào cuӕi thӃ kӹ 19, ÿҫu thӃ kӹ

20, rӯng huyӋn Thӕng Nhҩt trên mӝt dãy vӟi rӯng Xuân Lӝc, Long Thành, Ĉӏnh Quán

nӕi liӅn vӟi rӯng huyӋn Tân Uyên (trong kháng chiӃn chӕng Pháp trӣ thành chiӃn khu

Ĉ). Rӯng Thӕng Nhҩt không thӏӃu nhӳng loҥi gӛ quí nhѭ cҭm, gõ, căm xe, sao, sӃn...

cùng các loҥi dã thú, chim muông.

Tӯ cuӕi thӃ kӹ 19, sau khi cѫ bҧn ÿã chiӃm ÿѭӧc Nam kǤ thӵc dân Pháp bѭӟc

vào giai ÿoҥn bình ÿӏnh và khai thác, nhҵm bóc lӝt tài nguyên thiên nhiên, sӭc lao

ÿӝng rҿ tiӅn ӣ thuӝc ÿӏa. Vùng ÿҩt ÿӓ màu mӥ ӣ Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây... hӝi

ÿӫ ÿiӅu kiӋn ÿӇ thӵc dân tѭ bҧn Pháp khai thác làm giàu cho "chính quӕc". Âm mѭu, ý

ÿӗ bóc lӝt thuӝc ÿӏa cӫa Pháp ÿã ÿѭӧc Pôn Ĉu-me (Paul Doumer) toàn quyӅn ӣ Ĉông

Dѭѫng nói công khai : "... kӻ nghӋ thuӝc ÿӏa phҧi ÿѭӧc lұp ra ÿӇ sҧn xuҩt nhӳng gì mà

kӻ nghӋ Pháp không sҧn xuҩt ÿѭӧc... Ĉӕi vӟi nѭӟc Pháp, các thuӝc ÿӏa ÿӭng trên mӑi

quan ÿiӇm mà xét, ngay cҧ trên lƭnh vӵc kӻ nghӋ nӳa chӍ là nhӳng căn cӭ hoҥt ÿӝng

giúp cho nѭӟc Pháp bành trѭӟng ÿѭӧc ra xa hoҥt ÿӝng cӫa mình trên thӃ giӟi". Hҳn

khuyӃn khích sӵ ÿҫu tѭ và khai thác thuӝc ÿӏa cӫa tѭ bҧn Pháp : "... ViӋc thiӃt lұp kӻ

nghӋ ӣ thuӝc ÿӏa chӍ có thӇ ÿѭӧc khuyӃn khích không giӟi hҥn nӃu nó không tәn hҥi gì

cho kӻ nghӋ chính quӕc..."12.

Mê-lin (Méline), Giám ÿӕc hӝi kӻ nghӋ và canh nông năm 1891 ÿã phát biӇu :

"... nӅn sҧn xuҩt thuӝc ÿӏa phҧi giӟi hҥn ӣ chӛ là cung cҩp cho chính quӕc nhӳng

nguyên liӋu ÿҫu tiên 13.

12 và 13 Paul Doumer, L’Indochine Francais (Souvenire) Paris 1905, trang 392. Trích lҥi trong “Giai cҩp công nhân ViӋt

Nam nhӳng năm trѭӟc khi thành lұp Ĉҧng”. Nhà xuҩt bҧn Khoa hӑc xã hӝi 1978, trang 18.

1.10 Page 10

▲back to top

Tӯ chӫ trѭѫng ÿó, năm 1907, thӵc dân Pháp thành lұp Công ty công nghiӋp và

lâm nghiӋp Biên Hòa (Biên Hòa Industriell Forestier - gӑi tҳt là BIF).

Năm 1912, Nhà máy BIF (Tân Mai Biên Hòa) căn bҧn hoàn thành và ÿi vào

sҧn xuҩt mһt hàng xuҩt khҭu là gӛ xҿ, ÿӗ mӝc..., sau ÿó hãng còn sҧn xuҩt thêm rѭӧu

và cao su.

Ban ÿҫu Nhà máy BIF có 300 thӧ, 5 ÿҫu máy xe lӱa nhӓ vӟi hѫn 20 toa xe chӣ

gӛ, cӫi 14. Nhà máy lұp riêng hai nhánh ÿѭӡng sҳt tӯ ga Biên Hòa ÿӃn nhà máy và tӯ

ga Trҧng Bom ÿӃn BӃn Nôm (nay thuӝc xã Phú Cѭӡng huyӋn Ĉӏnh Quán). Danh tӯ

Trҧng Bom phҧi chăng tӯ tiӃng Pháp Transport (vұn chuyӇn) lâu ngày ÿӑc trҥi thành ?

Năm 1905, Công ty nông nghiӋp Suzannah ÿѭӧc thành lұp (Société Argricole

de Suzannah). Cây cao su ÿҫu tiên ӣ Ĉӗng Nai ÿѭӧc công ty này trӗng vào năm 1906,

hiӋn vүn còn 8 hecta ӣ lô sӕ 9 (nay thuӝc Nông trѭӡng cao su Dҫu Giây).

ĈӃn năm 1908, tѭ bҧn Pháp thành lұp Công ty cao su Ĉӗng Nai, (Les

caouchoues du Donai - gӑi tҳt là LCD). BIF khai thác cây rӯng ÿӃn ÿâu thì Công ty

LCD trӗng cao su ÿӇ khai thác ngөyên liӋu thӏên nhiên quí hiӃm (cao su) ÿӃn ÿó. Công

ty cao su Ĉӗng Nai có 3 ÿӗn ÿiӅn là Trҧng Bom, Cây Gáo, Túc Trѭng, bҳt ÿҫu trӗng

cao su tӯ năm 1908. ĈӃn năm 1910, Công ty ÿã trӗng ÿѭӧc 23.000 cây cao su.

ĈӇ có nhân lӵc khҭn hoang, trӗng và khai thác cao su - mӝt loҥi cây nguyên

liӋu hӃt sӭc cҫn thiӃt cho nӅn kinh tӃ Pháp bҩy giӡ, thӵc dân phҧi tiӃn hành mӝ phu tӯ

miӅn Bҳc, miӅn Trung vào. Ban ÿҫu Pháp dӵa vào chính quyӅn tay sai (bӑn tӅ, tәng

ÿӏa phѭѫng) ÿӇ mӝ phu, mà thӵc chҩt là bҳt phu. Thanh tra Ĉӡ La-ma (De Lamare)

trong báo cáo gӱi Chánh phӫ Pháp ghi rõ : "... Nhӳng cuӝc bҳt phu rӝng lӟn và ÿҫy

rүy chӃt chóc ÿã thѭӡng làm vҳng lһng hàng nhiӅu tӍnh..."15.

Tӯ sau ÿӋ nhҩt thӃ chiӃn (1914 - 1918), thӵc dân Pháp càng tăng cѭӡng khai

thác thuӝc ÿӏa ÿӇ bù ÿҳp nhӳng thiӋt hҥi và khҳc phөc nhӳng khó khăn chӗng chҩt vӅ

kinh tӃ do chiӃn tranh gây ra. DiӋn tích khai thác cây cao su ngày càng mӣ rӝng vӟi

qui mô lӟn hѫn, sӕ vӕn ÿҫu tѭ vào cây cao su cӫa tѭ bҧn Pháp ngày càng nhiӅu. Khi

mӟi thành lұp, Công ty LCD có vӕn là 500.000 phұt lăng (tiӅn Pháp), thì ÿӃn 1919, sӕ

vӕn tăng lên là 6.000.000 phұt lăng, và năm 1933 lên ÿӃn 33.000.000 phұt lăng. DiӋn

tích trӗng cao su năm 1910 là 23.000 cây, ÿӃn 1926, riêng ÿӗn ÿiӅn Trҧng Bom ÿã có

107,3 ha cao su.

Thӵc dân tѭ bҧn Pháp cho lұp nhiӅu nhà mӝ phu ӣ miӅn Trung, miӅn Bҳc, tung

bӑn mӝ phu vào các xóm làng nông thôn tuyên truyӅn cho viӋc huy ÿӝng dân vào

Nam làm cao su. NhiӅu bác công nhân lӟn tuәi hiӋn nay vүn còn nhӟ nhӳng bài vè,

bài hát cә ÿӝng và lӯa phӍnh nông dân ÿi phu :

“Cao su s͙ng th̵t là nhân

Vào ÿây có xóm có làng h̻n hoi

Không tin vào ÿ̭y mà coi

14 Năm 1934, Nhà máy mua thêm trang thӏӃt bӏ, máy móc mӟi và ÿәi tên thành hãng rӯng và cѭa Biên Hòa. Nhѭng tên

gӑi BIF vүn là phә biӃn.

15 Sách ÿã dүn trang 1- trang 40.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

G̩o th͓t chͯ phát, ôi thôi thi͇u gì

Ti͉n l˱˯ng m͟i tháng hai kǤ

Thͱc ăn giá r̓ m̿c tình mà mua...

… T͡i chi ôm mãi xóm làng

Mau ÿi m͡t chuy͇n vào Nam xem nào”

Ho̿c là : “T͡i gì ph̫i lo, t͡i gì ph̫i lo

Ba năm mãn h̩n ̭m no l̩i v͉”.

Ngѭӡi nông dân khi chҩp nhұn ÿi phu phҧi ký giao kèo (contrat), mà thӵc chҩt

cӫa nó nhѭ nhà báo Lu-y Rubô (Louis Roubaud) viӃt : "Dù danh tӯ này chҷng làm cho

ngѭӡi ta bҵng lòng (chӍ bӑn buôn nô lӋ da vàng, tӭc bӑn mӝ phu), nhѭng ngѭӡi ta

cǊng cҫn phҧi viӃt : Ngѭӡi công nhân An Nam ÿó ÿã ký mӝt hӧp ÿӗng nô lӋ trong 3

năm" 16.

Ngѭӡi nông dân lam lǊ bӏ ÿӏa chӫ phong kiӃn miӅn Bҳc, miӅn Trung bóc lӝt,

vӭt bӓ cuӝc sӕng thôn dã ÿi phu vào Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo, mӛi ngѭӡi ÿѭӧc

phát mӝt con sӕ thӭ tӵ. Và con sӕ vô nghƭa này trӣ thành tên gӑi cӫa hӑ trong các ÿӗn

ÿiӅn cao su. Cuӝc sӕng mӟi cӫa hӑ bҳt ÿҫu ӣ vùng ÿҩt mӟi là thӃ.

"Thiên ÿàng cao su", “cao su sӕng thұt là nhàn”. Lӡi tuyên truyӅn cӫa tѭ bҧn

thӵc dân, cӫa bӑn buôn nô lӋ (tӭc bӑn mӝ phu) phѫi bày trong cuӝc sӕng và lao ÿӝng

thӵc tӃ. Ngѭӡi nông dân khӕn cùng vào ÿӃn Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo ngӥ

ngàng trѭӟc cҧnh rӯng âm u, hoang dã. Hӑ sӕng tҥm bӧ trong nhӳng lán chòi lӧp lá.

Tӯ ÿây, biӃt bao mӗ hôi, nѭӟc mҳt và cҧ xѭѫng máu cӫa ngѭӡi phu ÿә ra và bӓ lҥi ӣ

nhӳng khoҧnh rӯng, ÿӇ cao su cӫa bӑn thӵc dân tѭ bҧn lên xanh tӕt.

Phá rӯng, phát hoang bҵng dөng cө lao ÿӝng thô sѫ, khai thác gӛ cho nhà máy

BIF ÿѭa vӅ Biên Hòa làm hàng xuҩt khҭu, ÿҩt rӯng ÿӇ trӗng cao su. Ĉó là công vӏӋc

hàng ngày cӫa ngѭӡi phu. Khí hұu nhiӋt ÿӟi ác nghiӋt, thú dӳ, muӛi mòng, nѭӟc suӕi

ÿӝc, các loҥi bӋnh sӕt rét, phù thǊng rình rұp ÿӡi sӕng ngѭӡi phu cao su hàng ngày

hàng giӡ. Rӯng lùi sâu ÿӃn ÿâu, cây cao su lên xanh ÿӃn ÿó, thì bӏӃt bao lӟp phu ÿã

phҧi vƭnh viӉn nҵm lҥi trên mҧnh ÿҩt Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo, tӹ lӋ phu chӃt

có lúc lên ÿӃn 25%. Xѭѫng máu công nhân ÿә xuӕng luôn tӹ lӋ thuұn vӟi lӧi nhuұn

bӑn tѭ bҧn thu vào tӯ mӫ cao su. Lӧi nhuұn càng kích thích tѭ bҧn Pháp ÿҫu tѭ nhiӅu

vào cao su. ĈӃn năm 1935 vӕn cӫa Công ty LCD ÿã lên 75.000.000 phұt lăng.

ThӃ nhѭng ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi phu cao su nào có ÿѭӧc cҧi thiӋn. Nӳ ký giҧ

Pháp Vio-li (Viollis) khi sang thăm các ÿӗn ÿiӅn năm 1949 còn phҧi viӃt : "Tôi trông

thҩy nhӳng ngѭӡi nông dân khӕn nҥn Bҳc kǤ khӓe mҥnh khi ÿӃn ÿây, nhѭng chӍ sau 3

hay 4 năm thì chӍ còn là thân tàn ma dҥi : Sӕt rét, phù thǊng. Hӑ cӕ lê nhӳng ÿôi chân

phù thǊng, bӏ ÿөc ruӛng bӣi sâu quãng... phҫn lӟn hӑ sӁ không còn thҩy bà con thân

thuӝc, hay nӃu hӑ quay trӣ vӅ ÿѭӧc làng quê, thì ÿây là nhӳng xác chӃt thұt sӵ, không

16 Giai cҩp công nhân cao su ViӋt Nam, thӡi kǤ 1936-1939 - Nhà xuҩt bҧn Khoa hӑc xã hӝi 1979, trang 58.

2.2 Page 12

▲back to top

còn sӭc lӵc, hӑ gieo rҳc xung quanh nhӳng mҫm mӕng bӋnh tұt, nәi loҥn và thù

hҵn...".17

Khi cây cao su bҳt ÿҫu cho mӫ, phu ÿѭӧc hӑc cҥo tӯ 3 ÿӃn 7 ngày thì ÿѭӧc ra

nhұn phҫn cây cҥo. Kҿng sáng 4 giӡ, công nhân dұy lo bӃp núc, ăn sáng, sau ÿó ra sân

ÿiӇm tұp hӑp theo kíp trѭӟc khi ra lô cҥo. Ĉӡi sӕng cӫa công nhân cao su, nói nhѭ bác

Ba Căn - mӝt công nhân lâu năm ӣ Trҧng Bom, thì "trăm tóc thì trăm tӝi". Ra sân

ÿiӇm ngӗi không thҷng hàng, bӏ ÿánh; ngӗi không ÿúng kíp, bӏ ÿánh; dao cҥo, thùng

trút mӫ không sҥch, ÿòn roi... Tӯ sân ÿiӇm ra lô cҥo trӡi còn mӡ ÿҩt, 12 giӡ trѭa công

nhân nghӍ ăn cѫm và tiӃp tөc làm ngay. ĈӃn 17 giӡ, phu cҥo trӣ vӅ làng, ăn cѫm thì

trӡi ÿã tӕi mӏt. Riêng sӣ cao su Trҧng Bom, chӫ sӣ tә chӭc bӃp ăn tұp thӇ, trѭa có

ngѭӡi gánh cѫm ra lô cho công nhân. Công nhân ÿӝc thân, buәi chiӅu vӅ có thӇ ăn

cѫm tұp thӇ. Kӹ luұt lao ÿӝng trong sӣ rҩt khҳc nghiӋt, phu cҥo ngoài lô thѭӡng xuyên

có sӵ giám sát cӫa cai, xu, xӃp. Công nhân nghiӋn thuӕc phҧi làm “ÿiӃu cày” bҵng cán

dao, cán cuӕc xҥt lai và phҧi hút kín ÿáo. ChӍ cҫn chӕng cuӕc nghӍ mӋt, cai, xu ÿӃn

ÿánh ÿұp, chӱi mҳng là lѭӡi lao ÿӝng. Công nhân lӥ cҥo phҥm da cây, thì cai, xu ÿӃn

ÿұp ÿҫu hӑ vào gӕc cao su ÿӃn bұt máu không thѭѫng xót hoһc bӏ ăn cán dao vào ÿҫu.

Cҥo xong phҫn cây, công nhân bҳt ÿҫu trút mӫ vào thùng gánh vӅ nhà máy, ÿi vӅ mҩy

lѭӧt.

Công nhân thѭӡng xuyên phҧi ăn gҥo hҭm, cá khô mөc, thҧng hoһc mӟi ÿѭӧc

1, 2 lát thӏt mӓng. ThiӃu rau xanh, thiӃu muӕi, công nhân hҫu hӃt bӏ phù thǊng. Bác Ba

Căn nói : “Hҫu nhѭ mӛi ngày ÿӅu có công nhân chӃt vì sѭng phù”. Sӣ Trҧng Bom có

hai làng (làng 1 và Vѭӡn Ngô), mӛi làng chӍ có 1 ÿӃn 2 giӃng nѭӟc. Nѭӟc không ÿӫ

dùng, công nhân phҧi chen chúc, sinh ra xô ÿҭy ÿánh nhau, mҩt ÿoàn kӃt. Khә nhҩt

vүn là công nhân nӳ, tóc dài thiӃu nѭӟc gӝi lâu ngày sinh chҩy rұn ngӭa ngáy khó

chӏu.

Cҧnh ӣ cӫa công nhân cao su cǊng hӃt sӭc vҩt vҧ, ban ÿêm phҧi lҩy mӫ ÿӕt làm

ÿèn. Báo Echo Annamite ngày 19/9/1929 viӃt : "Chӫ Tây không có làm nhà, chӍ dӵng

cho thҩy dãy nhà tranh, trӡi mѭa thì nѭӟc xuӕng tӭ bӅ, nhiӅu khi cu ly phҧi ngӗi suӕt

ÿêm, ÿèn lӱa không có, lҥnh run cҫm cұp...". Mãi ÿӃn nhӳng năm 1938 - 1940, chӫ

Tây mӟi bҳt ÿҫu xây nhà cho công nhân.

Năm 1935, tiӅn lѭѫng công nhân cҥo mӫ là 30 xu/ngày, phө nӳ thì ít hѫn. ĈӃn

năm 1938, lѭѫng ÿѭӧc tăng lên 37 xu/ngày. Nhѭng mӛi tháng công nhân phҧi bӏ trӯ 5

hào vào sӕ tiӅn 6 ÿӗng mà công nhân ÿѭӧc phát khi ký giao kèo ÿi phu. ĈӇ bóc lӝt sӭc

lao ÿӝng công nhân, chӫ Tây còn sӱ dөng chӃ ÿӝ cho công nhân làm khoán nhѭng

hѭӣng lѭѫng công nhұt. Theo giao kèo, công nhân nghӍ ngày chӫ nhұt và chiӅu thӭ

bҧy. Nhѭng thӵc tӃ ӣ Trҧng Bom, Cây Gáo, công nhân chӍ ÿѭӧc nghӍ chiӅu thӭ bҧy

khi làm xong "cӓ vê" (ÿѭӧc hѭӣng gҥo nhѭng không tính lѭѫng). Sáng chӫ nhұt công

nhân phҧi ra lô cҥo, chiӅu vӅ phҧi làm vӋ sinh dөng cө lao ÿӝng (cuӕc, ÿөc, thùng) ÿӇ

sáng hôm sau ra sân ÿiӇm không bӏ ÿòn roi.

17 Giai cҩp công nhân ViӋt Nam nhӳng năm trѭӟc khi có Ĉҧng - Nhà xuҩt bҧn Khoa hӑc xã hӝi 1978. trang 216.

2.3 Page 13

▲back to top

Trong ÿӗn ÿiӅn cao su, ngѭӡi công nhân nӃu còn sӕng thì bӋnh ÿau còm cõi,

lao ÿӝng vҩt vҧ, thѭӡng xuyên bӏ ÿòn roi, mҥng sӕng bӏ ÿe dӑa; ngѭӡi chӃt thì không

hòm, không chiӃu bӑc thân.

Vào sӣ cao su, mѫ ѭӟc trӣ vӅ quê cӫa công nhân khi mãn giao kèo 3 năm ngày

càng xa vӡi. Hӑ không còn tiӅn, bao nhiêu ÿӅu chôn cҧ vào viӋc uӕng rѭӧu và ÿánh

bҥc - nhӳng món "giҧi trí" mà tѭ bҧn thӵc dân mһc nhiên khuyӃn khích. TiӅn không

ÿӫ sӕng, nhѭng ngày tӃt, ngày lӉ, giӛ... công nhân cҫn phҧi chҥy vҥy lo cho ÿѭӧc gà,

vӏt biӃu xén lҩy lòng ông cai, ông xu, xӃp... Sau 3 năm, hӑ cǊng không còn sӭc lӵc và

ÿa sӕ ÿӅu phҧi nҵm lҥi mãi mãi trên ÿҩt cao su, Nhà báo Pháp Pôn Doume (Paul

Doumer) viӃt : Mãn hҥn giao kèo "... ngѭӡi phu còn sӕng sót cǊng không có cách nào

ÿӇ quay vӅ xӭ sӣ hӑ không còn tiӅn và quҫn áo. Hӑ buӝc phҧi ӣ lҥi và ký thêm giao

kèo nӳa..." 18

Bӝ máy quҧn lý ÿӗn ÿiӅn cao su, thӵc chҩt là mӝt bӝ máy cai trӏ cӫa tѭ bҧn ÿӕi

vӟi công nhân. Chӫ sӣ là lãnh chúa quyӃt ÿӏnh sӕ phұn ngѭӡi phu. Cai, xu, xӃp có

quyӅn hành rҩt lӟn, kӇ cҧ quyӅn ÿánh chӃt công nhân mà không mang tӝi. Sӣ Cây Gáo

trѭӟc năm 1945, là vùng lam sѫn chѭӟng khí, lҳm bӑn cai, xu, xӃp ác ÿӝc. Công ty

cao su LCD lҩy Cây Gáo làm nѫi giam, ÿày ҧi nhӳng công nhân dám phҧn kháng lҥi

chӃ ÿӝ cao su, bӏ chӫ sӣ coi là “cӭng ÿҫu”, "bҩt trӏ". Công nhân lúc bҩy giӡ gӑi Cây

Gáo là Ma Thiên Lãnh.

Khә nhҩt “ÿӏa ngөc cao su” là phө nӳ, không chӍ vì bӏ ÿòn roi, lao ÿӝng cӵc

nhӑc, mà còn vì bӏ ÿe dӑa chà ÿҥp cҧ phҭm giá. Vӧ chӗng anh Tình quê Quҧng Trӏ ÿi

công tra vào sӣ Dҫu Giây năm 1941. Tên xӃp Vinh nәi tiӃng ác ôn thѭӡng ÿánh ÿұp

công nhân lҥi dâm ÿãng ÿã bӕ trí vӧ chӗng anh ӣ mӝt căn nhà tranh ӣ bìa lô. Mӟi làm

ÿѭӧc mӝt tuҫn lӉ, mӝt ÿêm thӭ bҧy, bӛng tӯ ngoài 4 tên lӵc lѭӧng tay sai xӃp Vinh

bѭӟc vào nhà. Chúng ÿһt lên bàn mӝt chiӃc mâm, bên trên có ÿӇ trҫu cau, trái cây và

mӝt con dao phay, và chúng buӝc anh phҧi nhұn mӝt trong hai thӭ. Hai vӧ chӗng anh

Tình chѭa kӏp phҧn ӭng, mӝt tên ÿã lҩy dao chƭa vào ngӵc anh, bӑn còn lҥi hè vào vӵc

vӧ anh lên vai chҥy ra ngoài trӡi tӕi ÿen nhѭ mӵc. Công nhân ӣ sӣ còn than :

"Vͫ mình th͹c là vͫ mình

Có xu mu͙n ḽy th͹c tình ch̻ng kiêng".

Cuӝc sӕng nô lӋ ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su cӫa thӵc dân tѭ bҧn Pháp dӗn ngѭӡi phu

vào sát chân tѭӡng vӟi sӵ vҩt vҧ ÿòn roi, bӋnh tұt... buӝc ngѭӡi phu phҧi ÿӭng lên ÿҩu

tranh. Ĉҫu tiên hӑ ÿҩu tranh mӝt cách tiêu cӵc không ít công nhân trӕn sӣ vào rӯng,

nhѭng ÿói khát, bӋnh tұt ÿã làm hӑ ngã gөc trong rӯng sâu. Năm 1925, mӝt sӕ công

nhân Dҫu Giây, Ông QuӃ... ÿã bӓ trӕn vӅ Suӕi Bí, Gia Nhang. Cuӝc sӕng vүn vҩt vҧ

nhѭng tӵ do hѫn. Hӑ phá rӯng lұp rүy, làng Hѭng Lӝc ÿѭӧc hình thành. Ngѭӡi phu

cao su lúc này chѭa hình thành ý thӭc giai cҩp, hӑ bҩt mãn trӵc tiӃp vӟi sӕ cai, xu tay

sai cӫa chӫ sӣ. Năm 1938, kíp 70 ӣ Trҧng Bom, hҫu hӃt là dân mӝ tӯ Nam Ĉӏnh vào,

ÿã ÿӗng lòng trùm chiӃu ÿánh nhӯ tӱ mӝt tên xu vì hҳn quá ác, ÿánh ÿұp công nhân

18 Giai cҩp công nhân ViӋt Nam nhӳng năm trѭӟc khi có Ĉҧng - Nhà xuҩt bҧn Khoa hӑc xã hӝi Hà Nӝi 1978, trang

213, 214.

2.4 Page 14

▲back to top

tàn tӋ.

Tӯ năm 1926 ÿӃn 1930, nhӳng cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su ӣ Căm

Tiêm (Ông QuӃ), Phú RiӅng (nay thuӝc Sông Bé) ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng, chӕng ÿánh

ÿұp, ÿòi vӅ quê khi mãn giao kèo... ÿã ҧnh hѭӣng ÿӃn tinh thҫn cӫa công nhân Dҫu

Giây, Trҧng Bom, Cây Gáo.

Ngày 1-1-1939, Cùng công nhân cao su tӍnh Biên Hòa, toàn thӇ công nhân cao

su Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo ÿã bãi công ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng: Trҥi phҧi có

ván nҵm, công nhân ÿѭӧc lҩy nѭӟc trong sӣ dùng trong sinh hoҥt, không ÿѭӧc vô cӟ

ÿuәi thӧ... Cuӝc ÿҩu tranh này nhѭ mӝt hӗi chuông ÿánh thӭc tinh thҫn ÿҩu tranh và

ÿoàn kӃt cӫa công nhân các sӣ.

Sau chiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ II bùng nә (tháng 9-1939), thӵc dân Pháp

thҷng tay ÿàn áp phong trào cách mҥng ViӋt Nam, các nhà tù Tà Lài, Bà Rá ÿѭӧc thӵc

dân xây dӵng giӳa rӯng sâu nѭӟc ÿӝc ÿӇ giam cҫm giӃt hҥi nhӳng ngѭӡi cӝng sҧn,

ngѭӡi yêu nѭӟc. NhiӅu ÿҧng viên Cӝng sҧn do ÿӏch truy lùng ÿã tránh vào các sӣ cao

su miӅn Ĉông vӯa làm công nhân, vӯa xây dӵng lҥi cѫ sӣ.

Cuӕi năm 1940, ÿӗng chí NguyӉn Văn Long ÿã vào hoҥt ÿӝng ӣ các sӣ cao su

Dҫu Giây, An Lӝc, Bình Lӝc, Túc Trѭng, Cây Gáo, Trҧng Bom ÿӇ xây dӵng cѫ sӣ

phát triӇn phong trào cách mҥng.

Năm 1941, ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi, ngѭӡi quê Long Thành vào Ĉҧng cӝng sҧn

năm 1935, hoҥt ÿӝng trong phong trào Mұt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng (1936 - 1939)

tҥi Sài Gòn và Biên Hòa, vӅ làm phu lөc lӝ trên quӕc lӝ 20. Trong lӟp áo công nhân ÿi

vӁ trө cây sӕ tӯ ngã ba Dҫu Giây lên Bҧo Lӝc, ÿӗng chí ra sӭc tuyên truyӅn lòng yêu

nѭӟc, cӝng sҧn cho công nhân. Năm 1942, ÿӗng chí vӅ hoҥt ÿӝng ӣ sӣ cao su An Lӝc.

Cuӕi năm 1943, ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc mӝt ÿҧng viên lâu năm (quê Thanh

Hóa) ÿѭӧc Ĉҧng phân công vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Long Thành. Hóa trang làm ngѭӡi ÿi bán

thuӕc lào, ÿӗng chí Ba Dөc mӣ ÿѭӡng vào Sông Nhҥn, An ViӉn vì nѫi ÿây công nhân

các sӣ cao su Trҧng Bom, Dҫu Giây... thѭӡng qua lҥi dӉ gһp gӥ. Công nhân thѭӡng

gӑi ÿӗng chí là “thҫy ba thuӕc lào”. Ngoài công nhân cao su là ÿӕi tѭӧng chính ÿӇ

tuyên truyӅn, vұn ÿӝng, ÿӗng chí Dөc còn tìm cách liên hӋ, giáo dөc mӝt sӕ cai, xu

tiӃn bӝ.

Tҥi sӣ cӫi Trҧng Bom (phân xѭӣng khai thác gӛ cӫa nhà máy cѭa BIF Biên

Hòa), ÿӗng chí Lê Ngөyên Ĉҥt, mӝt ÿҧng viên quê NghӋ Tƭnh vӯa làm thӧ, vӯa giáo

dөc kӃt nҥp mӝt sӕ công nhân vào tә chӭc bí mұt. ĈӃn năm 1944, Chi bӝ Ĉҧng cӝng

sҧn Ĉông Dѭѫng ÿѭӧc thành lұp tҥi sӣ cӫi Trҧng Bom do ÿӗng chí Lê Nguyên Ĉҥt

làm bí thѭ. Ĉây là Chi bӝ ÿҧng ÿҫu tiên ӣ Trҧng Bom ÿѭӧc hình thành, có liên hӋ chһt

chӁ vӟi chi bӝ nhà máy BIF (Ĉһng Nguyên bí thѭ) và chi bӝ ga Biên Hòa (Ngô Văn

Tѭ bí thѭ).

Tháng 12-1940, hàng ngàn công nhân các sӣ Dҫu Giây, Cây Gáo, Túc Trѭng,

An Lӝc... ÿӗng loҥt bãi công ÿòi chӫ không ÿѭӧc ÿánh ÿұp, cúp phҥt công nhân, ÿòi

thӵc hiӋn ÿúng giao kèo.

Tháng 7-1943, công nhân sӣ cao su Trҧng Bom ÿã ÿҩu tranh chӕng phát gҥo

hҭm, ÿòi ÿѭӧc phát thuӕc ngӯa sӕt rét. Bҧn kiӃn nghӏ cӫa công nhân gӣi lên chӫ sӣ và

2.5 Page 15

▲back to top

quұn Xuân Lӝc không ÿѭӧc trҧ lӡi. Hѫn 400 công nhân Trҧng Bom ÿã úp thùng nghӍ

cҥo. Tinh thҫn ÿoàn kӃt cӫa công nhân cuӕi cùng ÿã buӝc chӫ sӣ phҧi chҩp nhұn yêu

sách.

Cuӕi năm 1943, gҫn 100 công nhân Dҫu Giây ÿã kéo vӅ trung tâm An Lӝc ÿҩu

tranh ÿòi chӫ sӣ phҧi cho công nhân vӅ quê vì ÿã hӃt hҥn giao kèo tӯ tháng 3-1943.

Mӝt bӝ phұn khác cӫa công nhân cҫm kiӃn nghӏ lên ÿҩu tranh tҥi quұn Xuân Lӝc.

Cuӕi cùng sӧ công nhân ÿình công lâu ngày thiӋt hҥi cho sӣ, chӫ sӣ Dâu Giây phҧi

giҧi quyӃt yêu sách cӫa công nhân. Cuӝc ÿҩu tranh ÿã giành ÿѭӧc thҳng lӧi.

Trong lúc ÿó, tӯ năm 1941, phát xít Nhұt ÿã nhҧy vào Ĉông Dѭѫng nhҵm hҩt

chân thӵc dân Pháp, chiӃm ÿoҥt vùng tài nguyên thiên nhiên phөc vө cho cuӝc chiӃn

tranh xâm lѭӧc. Nhân dân ta phҧi rѫi vào cҧnh mӝt cә hai tròng.

Cuӕi năm 1944, phát xít Nhұt ÿһt cho hãng BIF kӃ hoҥch khai thác 150.000

mét khӕi gӛ ÿӇ ÿóng tàu chiӃn. Chi bӝ Ĉҧng BIF và sӣ cӫi Trҧng Bom ÿã phӕi hӧp và

chӍ ÿҥo bҵng mӑi cách phҧi làm vӥ kӃ hoҥch này hoһc kéo dài thӡi gian khai thác làm

mҩt thӡi cѫ ÿánh phá cách mҥng cӫa phát xít Nhұt. Tҥi nhà máy BIF, công nhân ÿã

phá hӓng máy phát ÿiӋn, máy cѭa, xe cӝ... Tҥi khu vӵc khai thác gӛ Trҧng Bom, Cây

Gáo, chi bӝ Trҧng Bom lãnh ÿҥo công nhân bí mұt phá ÿѭӡng ray, lұt ÿә xe goòng

chӣ gӛ, phá hѭ ÿҫu máy xe lӱa, ÿình công không kéo gӛ ra ÿӅ-pô. Cuӝc ÿҩu tranh phӕi

hӧp cӫa công nhân ӣ Trҧng Bom, Cây Gáo ÿã làm chұm kӃ hoҥch cung cҩp nguyên

liӋu cӫa phát xít Nhұt.

Mâu thuүn Nhұt - Pháp ӣ Ĉông Dѭѫng ngày mӝt gay gҳt. Trên chiӃn trѭӡng

châu Âu, quân Ĉӗng minh ngày càng giành nhiӅu thҳng lӧi có ý nghƭa quyӃt ÿӏnh cho

viӋc kӃt thúc chiӃn tranh. ĈӇ có thêm nguӗn tài chính, nguyên liӋu phөc vө cho cuӝc

chiӃn tranh xâm lѭӧc, Nhұt buӝc phҧi ÿҭy nhanh hѫn quá trình ÿӝc chiӃm Ĉông

Dѭѫng.

Ngày 9-3-1945, Nhұt làm cuӝc ÿҧo chính Pháp trên toàn Ĉông Dѭѫng. Chӫ

ÿӗn ÿiӅn Cây Gáo bӏ Nhұt bҳt, chӫ ÿӗn ÿiӅn Trҧng Bom bӓ chҥy vӅ Sài Gòn. Các ÿӗn

ÿiӅn cao su ÿӅu ngӯng sҧn xuҩt. Mӝt sӕ công nhân ӣ Cây Gáo ÿã vѭӧt sông Ĉӗng Nai

vӅ Tân Uyên phá rӯng làm rүy. Cuӝc sӕng công nhân lúc này vô cùng khó khăn,

không gҥo, không tiӅn.

Trong tình hình ÿó, ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc ÿã lұp ra hai trҥi sҧn xuҩt ӣ Suӕi

Bí, ÿѭa sӕ công nhân nghӍ viӋc ra làm rүy. Mӝt trҥi do em ÿӗng chí Hai TiӅn quҧn lý,

trҥi thӭ hai do ông giáo Hӳu phө trách.

Trong lúc công nhân phҧi chҥy ăn hàng bӳa, phát xít Nhұt lҥi càng ra sӭc bóc

lӝt. Chúng cѭӥng ép công nhân ÿi xâu, xây dӵng các công trình quân sӵ cho chúng.

Nhұt tӏch thu toàn bӝ thóc trong kho các ÿӗn ÿiӅn dùng làm chҩt ÿӕt chҥy máy ÿiӋn ӣ

nhà máy Trҧng Bom. Ngѭӡi công nhân nghèo ÿói nhìn ánh lӱa tӯ nhӳng hҥt thóc do

công sӭc, mӗ hôi mình làm ra càng căm hӡn, uҩt hұn bӑn phát xít Nhұt.

Công nhân cao su Dҫu Giây bӏ Phát xít Nhұt bҳt ÿi ÿào hào tránh bom ÿӗng

minh ӣ hang dѫi (Tân Phong), ӣ Lӝc Ninh (Sông Bé). Công nhân sӣ Trҧng Bom, Cây

Gáo sӕ không trӕn kӏp vào rӯng, ÿӅu bӏ Nhұt bҳt ÿi xâu, ÿào hào, xây dӵng công sӵ,

xây ÿӗn dӑc theo quӕc lӝ I tӯ ngã ba Dҫu Giây ÿӃn suӕi Sѫn Máu (nay thuӝc phѭӡng

Tân Biên Thành phӕ Biên Hòa). Công nhân ÿi làm xâu phҧi ÿem gҥo theo nҩu ăn, làm

2.6 Page 16

▲back to top

viӋc dѭӟi sӵ kiӇm soát bҵng ÿòn roi cӫa bӑn lính Nhұt. Nhӳng tҩm thân xanh xao

vàng vӑt trong lӟp quҫn áo tҧ tѫi cӫa công nhân phѫi ra dѭӟi ánh nҳng gay gҳt ban

trѭa, cái lҥnh cóng cӫa núi rӯng. Ĉӡi sӕng ngѭӡi công nhân càng cѫ cӵc hѫn dѭӟi ách

quҧn lý cӫa phát xít Nhұt.

Ngay sau khi Nhұt ÿҧo chánh Pháp, Ban Thѭӡng vө Trung ѭѫng Ĉҧng ÿã ra

chӍ thӏ "Nhұt - Pháp bҳn nhau và hành ÿӝng cӫa chúng ta". Bҧn chӍ thӏ vҥch rõ kҿ thù

trѭӟc mҳt cҫn lұt ÿә là phát xít Nhұt và phҧn ÿӝng Pháp.

Tháng 5-1945, tә chӭc Thanh niên TiӅn phong do Xӭ ӫy Nam kǤ lãnh ÿҥo

ÿѭӧc thành lұp tҥi Sài Gòn và nhanh chóng lan ra các tӍnh Nam bӝ, tӯ thӏ trҩn ÿӃn

nông thôn, vào các xí nghiӋp ÿӗn ÿiӅn cao su. Tә chӭc Thanh niên tiӅn phong ngày

càng rӝng, tұp hӧp ÿӫ các tҫng lӟp, giai cҩp không phân biӋt nam nӳ, tuәi tác. Phong

trào tӯ Biên Hòa, Xuân Lӝc nhanh chóng dӝi vào các sӣ Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây

Gáo, xã Hѭng Lӝc. Ĉӭng ÿҫu tә chӭc thanh niên TiӅn phong 3 sӣ cao su là các anh có

tѭ tѭӣng tiӃn bӝ nhѭ Hӗ Nhѭ TiӅm, Trӏnh Khҳc Phùng, NguyӉn Phú. Thanh niên TiӅn

phong xã Hѭng Lӝc do anh NgөyӉn Cao Hàn chӍ huy. Thanh niên xã Hѭng Lӝc, công

nhân 3 sӣ hҫu hӃt gia nhұp tә chӭc. Trang bӏ cӫa lӵc lѭӧng là gұy tҫm vông, tә chӭc

tuҫn tra quanh làng, các lô cao su ÿӇ bҧo vӋ tài sҧn cho dân và nhà máy. Bӑn sƭ quan,

binh lính Nhұt trong các sӣ tuy còn ÿông, nhѭng trѭӟc nhӳng thҳng lӧi cӫa quân ÿӗng

minh ӣ Châu Âu, Châu Á tinh thҫn ngày càng hoang mang, tѭ tѭӣng cҫu an lan tràn,

hҫu hӃt không có phҧn ӭng gay gҳt vӟi phong trào thanh niên TiӅn phong.

Tӯ tháng 6-1945, ÿӗng chí Lê Nguyên Ĉҥt ÿã vӅ Biên Hòa hӑp cùng mӝt sӕ

ÿӗng chí ÿҧng viên lãnh ÿҥo trên tӍnh nҳm ÿѭӧc chӫ trѭѫng tұp hӧp lӵc lѭӧng, chuҭn

bӏ khӣi nghƭa.

Nhӳng tài liӋu cӫa ViӋt Minh tӯ Biên Hòa ÿѭa lên, tӯ sông Nhҥn, Suӕi Bí ÿѭa

vӅ ÿѭӧc công nhân các sӣ Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây sinh hoҥt vào buәi chiӅu

thӭ bҧy hàng tuҫn tҥo nên mӝt không khí mӟi vô cùng phҩn khӣi. Nhӳng bài hát hùng

hӗn ca ngӧi ÿҩt nѭӟc, kêu gӑi thanh niên ÿѭӧc phә biӃn trong công nhân và nhân dân.

TiӃng ca "Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên ÿàng", "này thanh niên ѫi, ÿӭng lên

ÿáp lӡi sông núi” theo nhӏp bѭӟc ÿӅu cӫa Thanh niên TiӅn phong có sӭc cә vǊ rҩt lӟn

tinh thҫn công nhân, nông dân.

Tҥi sӣ cao su Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây, các anh Hӗ Nhѭ TiӅm, Trӏnh

Khҳc Phùng, NguyӉn Phú tұp hӧp mӝt sӕ công nhân nòng cӕt 19 lұp ban tӵ quҧn ÿӇ

quҧn lý cѫ sӣ. Công nhân ÿѭӧc khuyӃn khích phá rӯng ÿӕt rүy trӗng lang, bҳp ÿӇ

chӕng ÿói.

Ngày 15-8-1945, Nhұt hoàng tuyên bӕ ÿҫu hàng ÿӗng minh. Tinh thҫn binh

lính Nhұt càng hoang mang sa sút. Ban tӵ quҧn các ÿӗn ÿiӅn huy ÿӝng công nhân phá

các kho thóc ӣ ÿӗn ÿiӅn chia cho công nhân. Ĉӗng thӡi, các anh cӱ ngѭӡi vӅ Xuân

Lӝc liên lҥc nhóm lãnh ÿҥo Thanh niên TiӅn phong nhѭ Võ Văn Ѭӟc, NgөyӉn Văn

Lҳm, Lê Văn Vұn. Vùng Võ Dõng (Gia KiӋm), ÿӗng chí ĈiӇu XiӇn ÿҧng viên ngѭӡi

dân tӝc Châu Ro vào các làng dân tӝc vұn ÿӝng tұp hӧp bà con hҫu hӃt là dân khai

19 Nh˱ anh Chͷ, anh Tâm, Ba T̩o, Năm Ĉi͉n. Ba C̵n, Hai Phát...

2.7 Page 17

▲back to top

thác gӛ cho BIF chuҭn bӏ sҹn sàng khi có lӋnh.

Tҥi Hѭng Lӝc, ngày 23-8-1945, anh NguyӉn Cao Hàn dүn mӝt ÿӝi Thanh niên

TiӅn phong, dáo, mác, gұy gӝc cҫm tay tiӃn vào ÿӗn ÿiӅn Ông QuӃ bҳt vӧ chӗng tên

chánh sӣ là Aboux. Sau ÿó, ÿӝi kéo vӅ An ViӉn bҳt cai tәng Bàng, vӧ chӗng cҧ Sӻ, tên

Quay, Năm trӝm... là nhӳng tên ác ôn thѭӡng ӭc hiӃp bà con.

Cùng thӡi gian, mӝt ÿӝi Thanh niên TiӅn phong khác do anh Phҥm TiӃn Tánh

(Tѭ Bҥch) chӍ huy kéo vӅ diӋt ác ôn ӣ tәng Bình Lâm Thѭӧng. Tҩt cҧ bӑn ác ôn ÿӅu bӏ

bҳt giҧi vӅ Cam Ngôn và Hѭng Lӝc (Gia Nhang, Suӕi Bí).

Ngày 24-8-1945, công nhân hoàn toàn làm chӫ các ÿӗn ÿiӅn Trҧng Bom, Cây

Gáo, Dҫu Giây.

Sáng sӟm ngày 25-8-1945, ÿӗng bào Hѭng Lӝc, bà con dân tӝc ӣ Võ Dõng (xã

Hòa Bình), cùng công nhân các sӣ cao su mang vác gұy, dao, mác, chà gҥt, tên, ná kéo

vӅ thӏ trҩn Xuân Lӝc, tӯ ÿó theo xe lӱa vӅ dӵ cѭӟp chính quyӅn ӣ Sài Gòn.

Nhѭ vұy trong hai ngày 23 và 24-8-1945, công nhân và nhân dân ÿã giành

ÿѭӧc chính quyӅn ӣ Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây và xã Hѭng Lӝc.

Cách mҥng tháng Tám 1945, thұt sӵ là ngày hӝi lӟn ӣ Trҧng Bom, Cây Gáo,

Dҫu Giây, Hѭng Lӝc, Võ Dõng. Tӯ lӟp ngѭӡi nông dân bҫn cùng làm phu cao su,

sӕng trong chӃ ÿӝ công tra nghiӋt ngã dѭӟi sӵ cai quҧn cӫa nhӳng chӫ ÿӗn ÿiӅn, thӵc

chҩt là nhӳng lãnh chúa và bӑn tay sai, công nhân các sӣ ÿã ÿӭng lên làm chӫ mҧnh

ÿҩt và làm chӫ cuӝc sӕng. Mӝt trang sӱ mӟi ÿѭӧc bҳt ÿҫu tӯ vǊng bùn nô lӋ, công

nhân vѭѫn lên mҧnh ÿҩt tӵ do, công nhân cao su ÿӃn vӟi Cách mҥng hӗn nhiên và

bҵng mӑi cách hӑ quyӃt ra sӭc gìn giӳ nhӳng thành quҧ mà Cách mҥng mang lҥi cho

hӑ.

II. KHÁNG CHIӂN CHӔNG THӴC DÂN PHÁP

Cách mҥng thành công, Chính quyӅn vӅ tay nhân dân, cuӝc sӕng mӟi bҳt ÿҫu

và không kém phҫn bӥ ngӥ. Tә chӭc bӝ máy Chính quyӅn hai quұn Châu Thành và

Xuân Lӝc ÿã hình thành nhѭng hoҥt ÿӝng chѭa có hiӋu quҧ cao 20. Vùng Trҧng Bom,

Cây Gáo, Dҫu Giây, Võ Dõng (xã Hòa Bình) gҫn nhѭ hoҥt ÿӝng tӵ phát thiӃu sӵ chӍ

ÿҥo. Ngoài xã Hѭng Lӝc, Ӫy ban nhân dân lâm thӡi ÿѭӧc thành lұp (Hӗ Quang DiӋu

Chӫ tӏch, Bùi Văn Giai phó chӫ tӏch, NguyӉn Cao Hàn ӫy viên phө trách quân sӵ), các

ÿӗn ÿiӅn cao su không thành lұp chính quyӅn mà hình thành các ban tӵ quҧn ÿӇ quҧn

lý ÿӗn ÿiӅn, công nhân, chӫ yӃu là vұn ÿӝng công nhân phát hoang làm rүy sҧn xuҩt

lѭѫng thӵc, bҧo vӋ tài sҧn ӣ sӣ. Trong Ban tӵ quҧn, nhiӅu thành viên là cai, xu, thѭ ký

cӫa sӣ có tѭ tѭӣng tiӃn bӝ nhѭ anh NgөyӉn Văn Phú ӣ Dҫu Giây. Cuӝc sӕng công

nhân cao su thay ÿәi tӯng ngày. NӃu trѭӟc ÿây thӭ bҧy chӫ sӣ buӝc công nhân phҧi

làm vӋ sinh không ăn công, thì nay, Ban tӵ quҧn tұp hӧp công nhân ӣ sân ÿiӇm ÿӇ

thông báo tình hình, phә biӃn các chính sách mӟi cӫa cách mҥng nâng cao lòng yêu

20 HuyӋn Thӕng Nhҩt nhӳng năm 1945 – 1948 – 1954 thuӝc ÿӏa bàn hai huyӋn Châu Thành (tӯ năm 1948 là huyӋn Vƭnh

Cӱu) và huyӋn Xuân Lӝc.

2.8 Page 18

▲back to top

nѭӟc và cҧnh giác vӟi âm mѭu trӣ lҥi cӫa thӵc dân Pháp.

ĈӇ bҧo vӋ xóm làng, ÿӗn ÿiӅn, các ÿӝi tӵ vӋ ÿã ÿѭӧc thành lұp. Tҥi xã Hѭng

Lӝc, Ӫy ban xã thành lұp mӝt trung ÿӝi tӵ vӋ gӗm 3 tiӇu ÿӝi, trang bӏ ná, tên tre, gұy

tҫm vông vҥt nhӑn, dao, mã tҩu... Cҧ ÿӝi chӍ có 2 khҭu súng mút dài nòng. ChӍ huy

trӵc tiӃp trung ÿӝi là anh Trҫn Ĉay, hai huҩn luyӋn viên là Hӗ Quang Minh và NguyӉn

Ĉàn.

Tҥi Trҧng Bom, hai ÿӗng chí Hӗ Nhѭ TiӅm, Trӏnh Khҳc Phùng tұp hӑp công

nhân khӓe thành lұp mӝt tiӇu ÿӝi tӵ vӋ chiӃn dҩu, làm nòng cӕt cho lӵc lѭӧng bҧo vӋ

ÿӗn ÿiӅn cao su.

Khu vӵc Võ Dõng bҩy giӡ hҫu hӃt cѭ dân là ÿӗng bào dân tӝc Châu Ro. Ĉѭӧc

ÿӗng chí ĈiӇu XiӇn (ÿҧng viên 1937) hѭӟng dүn, xã ÿã thành lұp ÿѭӧc ӫy ban kháng

chiӃn. Ӫy ban này do ĈiӇu XiӇn làm Chӫ tӏch, ĈiӇu Nhông, Phó chӫ tӏch, ĈiӇu Thӏ

Thӏên phө trách phө nӳ, ĈiӇu Hùng phө trách thanh niên. Ĉӝi vǊ trang ÿӗng bào dân

tӝc ÿѭӧc thành lұp vӟi gҫn 30 thanh niên khӓe mҥnh, giӓi lӝi rӯng bҳn ná, nhѭ ĈiӇu

NghӋ, ĈiӇu Chà, ĈiӇu ĈӋ, ĈiӇu Chàng, ĈiӇu Bài... vӟi trang bӏ ná và tên tҭm thuӕc

ÿӝc.

VӏӋt Nam là vùng ÿҩt giàu tài nguyên thiên nhiên, ÿҩt ÿai trù phú, sӭc lao ÿӝng

rҿ tiӅn. Ĉһc bӏӋt miӅn Ĉông Nam bӝ vӟi ÿҩt ÿӓ bazan màu mӥ, vӟi diӋn tích cao su -

vàng trҳng, bҥt ngàn là nguӗn lӧi béo bӣ cho thӵc dân tѭ bҧn Pháp. ChiӃm lҥi các ÿӗn

ÿiӅn cao su thӵc dân có thêm thuұn lӧi ÿӇ vѭӧt qua khó khăn vӅ kinh tӃ sau chiӃn

tranh thӃ giӟi lҫn thӭ II.

Ngày 23-9-1945, thӵc dân Pháp nә súng xâm lѭӧc ӣ Sài Gòn. Nhân dân Sài

Gòn - Chӧ Lӟn - Gia Ĉӏnh nhҩt tӅ ÿӭng lên ÿánh trҧ lҥi kҿ thù. Cuӝc kháng chiӃn cӫa

nhân dân Nam bӝ bҳt ÿҫu.

Theo lӡi kêu gӑi cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng và Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh cҧ nѭӟc chi

viӋn cho Sài Gòn. Nhӳng ÿoàn quân Nam tiӃn hành quân vào Nam, Ӫy ban xã Hѭng

Lӝc, các Ban tӵ quҧn các sӣ Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây... cho huy ÿӝng xe bò,

xe tҧi cӫa ÿӗn ÿiӅn, vét kho gҥo, bҳt trâu, bò ӣ sӣ chuyӇn lên Xuân Lӝc ӫng hӝ bӝ ÿӝi

Nam tiӃn. Nhӳng ÿoàn xe bò chӣ lѭѫng thӵc nӕi hàng nhau trên quӕc lӝ I, nhӳng ÿoàn

công nhân gӗng gánh nһng vѭӧt nhӳng quãng ÿѭӡng dӕc, nhӳng ÿoҥn ÿѭӡng rӯng vӅ

Xuân Lӝc. Nhӳng hình ҧnh sinh ÿӝng ÿó thӇ hiӋn tình quân dân thҳm thӏӃt, thӇ hiӋn

tinh thҫn hy sinh vì kháng chiӃn, giành và giӳ ÿӝc lұp cӫa ÿӗng bào và ÿӝi ngǊ công

nhân cao su.

Cuӕi tháng 10-1945, nhӡ có thêm quân tăng viӋn tӯ Pháp, thӵc dân phá vӥ

vòng vây ӣ Sài Gòn sau gҫn 1 tháng bӏ giam hãm trong thành phӕ không ÿiӋn, nѭӟc,

chӧ búa vҳng tanh. Ngày 24-10-1945, thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm thӏ xã Châu Thành

(Biên Hòa). Tӯ tӍnh lӷ Biên Hòa, thӵc dân Pháp tә chӭc ba cánh quân mӣ rӝng lҩn

chiӃm vӅ các quұn Tân Uyên (lӝ 16, lӝ 24), quұn Long Thành (Quӕc lӝ 15), quұn

Xuân Lӝc (Quӕc lӝ I). Ĉoҥn quӕc lӝ I lúc này tӯ Hӕ Nai 1 (phѭӡng Tân Biên Thành

phӕ Biên Hòa) lên Trҧng Bom, Dҫu Giây hai bên chӍ toàn rӯng và cao su, dân cѭ lác

ÿác ӣ Trҧng Bom 1. Giһc tiӃn theo quӕc lӝ 1 lên Trҧng Bom không mҩy khó khăn.

Chúng ÿóng ÿӗn, lұp bót, làm doanh trҥi, xây dӵng bàn ÿҥp chuҭn bӏ tiӃn vӅ hѭӟng

Xuân Lӝc.

2.9 Page 19

▲back to top

Trѭӟc ÿó, tin thӵc dân Pháp trӣ lҥi xâm lѭӧc làm nhân dân và ÿӝi ngǊ công

nhân dӑc lӝ 1, lӝ 20 hӃt sӭc căm phүn. Các ӫy ban xã Hѭng Lӝc, Võ Dõng, các Ban tӵ

quҧn sӣ cao su Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo ÿã huy ÿӝng lӵc lѭӧng tӵ vӋ chiӃn

ÿҩu, công nhân tham gia “tiêu thә kháng chiӃn”. Các cây rӯng, cây cao su ven lӝ 1, lӝ

20 bӏ ÿӕn hҥ, lăn ra ÿѭӡng cҧn xe giһc. Ĉӗng thӡi Ban tӵ quҧn ra lӋnh tháo gӥ mӝt sӕ

máy móc, thiӃt bӏ trong kho xѭӣng ÿӗn ÿiӅn chuyӇn ra rӯng. Toàn bӝ công nhân ÿѭӧc

hѭӟng dүn rút vӅ hѭӟng Suӕi Bí, Gia Nhang, hѭӟng nam sông La Ngà, Võ Ĉҳc, Bҧo

Chánh... Mӝt sӕ công nhân Cây Gáo bӓ sӣ vѭӧt sông Ĉӗng Nai vӅ Tân Uyên sinh

sӕng, mӝt sӕ theo quӕc lӝ I ra miӅn Trung vӟi hy vӑng vӅ lҥi quê hѭѫng. Hҫu hӃt các

công nhân thanh niên khӓe mҥnh sau này ÿӅu gia nhұp lӵc lѭӧng vǊ trang Xuân Lӝc,

quӕc vӋ ÿӝi (Công an), Chi ÿӝi 10 Biên Hòa. NhiӅu công nhân làm trong các xѭӣng

máy sau này trӣ thành chiӃn sƭ quân giӟi cӫa chi ÿӝi 10, bӝ ÿӝi quân khu…

Theo chân Pháp, bӑn chӫ ÿӗn ÿiӅn cao su trӣ lҥi chiӃm sӣ trong tình hình

hoang vҳng, nhà xѭӣng, kho trҥi bӏ bӓ không, máy móc bӏ tháo gӥ. Ĉѭӧc quân Pháp

hӛ trӧ, chúng cho bӑn chӍ ÿiӇm lùng sөc vào làng kêu gӑi công nhân trӣ ra làm cao su.

Chúng tuyên bӕ công nhân không ra sӁ bӏ bҳn chӃt khi bӏ phát hiӋn. Ông Hӗ và ông

Hách hai công nhân sӣ Trҧng Bom ÿã bӏ giһc Pháp bҳn chӃt trong cuӝc lùng sөc ÿҫu

tiên.

Ngày 30-10-1945, quân Pháp tӯ Trҧng Bom tiӃn vӅ ÿánh chiӃm Xuân Lӝc, các

ÿoàn quân Nam tiӃn, tӵ vӋ chiӃn ÿҩu Hѭng Lӝc, Dҫu Giây... ÿã chһn ÿánh ÿӏch quyӃt

liӋt tҥi Suӕi Tre, An Lӝc, Núi Tung, Núi Thӏ. Suӕt ngày ÿӏch không tiӃn ÿѭӧc phҧi lùi

vӅ lҥi Trҧng Bom.

Cuӕi tháng 1-1946, sau khi cӫng cӕ bӝ máy chính quyӅn ӣ cѫ sӣ và thăm dò

tình hình, thӵc dân Pháp tiӃn quân theo lӝ I, lӝ 20 ÿánh chiӃm Xuân Lӝc, trong ÿó

chiӃm lҥi các Sӣ cao su là mөc tiêu kinh tӃ hàng ÿҫu.

Công nhân các sӣ Dҫu Giây, Cây Gáo tӵ tay châm lӱa ÿӕt nhà mӫ, nhà kho,

khuân vác nhӳng vұt dөng cҫn thiӃt rút vào rӯng sâu không hӧp tác vӟi giһc. Ngày 24-

1-1946, quân Pháp tiӃn lên lӝ 20. Ĉӝi du kích Võ Dõng khi ҭn khi hiӋn vӟi ná và tên

tҭm ÿӝc bҳn trҧ ÿӏch, công nhân Dҫu Giây chһt cây cҧn ÿѭӡng, ngăn xe quân sӵ Pháp.

Nhѭng vǊ khí thô sѫ không ngăn ÿѭӧc ÿӏch, du kích Võ Dõng phҧi rút vào rӯng sâu.

ĈӇ әn ÿӏnh sҧn xuҩt, các Công ty cao su LCD, Suzanah mӝt mһt chӣ thiӃt bӏ

máy móc tӯ Sài Gòn vӅ sӱa chӳa nhà máy, mӝt mһt tăng cѭӡng cán bӝ vào rӯng ÿӇ

gom công nhân. Sӕ công nhân bӏ chúng bҳt lҥi ӣ các sӣ hҫu hӃt là ông già bà lão, phө

nӳ, trҿ em. Tҥi sӣ Dҫu Giây ÿӏch gom ÿѭӧc 370 ngѭӡi, trong ÿó phө nӳ 280, trҿ em

30, ông bà già 60. Bӑn chӫ tѭ bҧn buӝc trҿ em 12 tuәi trӣ lên cǊng phҧi nhұn phҫn cây

cҥo. ĈӇ bù ÿҳp vào sӵ thiӃu hөt vӅ nhân lӵc ӣ các sӣ cao su, chính quyӅn thӵc dân cho

phép bҳt ngѭӡi thiӃu giҩy tӡ tùy thân, ngѭӡi bӏ bҳt tù bә sung vào làm công nhân cҥo.

Ĉiên cuӗng trѭӟc sӵ lҭn tránh, bҩt hӧp tác cӫa công nhân, quân Pháp xҧ súng

tràn lan vào nhӳng nѫi chúng tình nghi công nhân ҭn núp. NhiӅu công nhân và bà con

ӣ Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo, Võ Dõng ÿã bӏ giӃt hҥi.

Tháng 2-1946, trong mӝt trұn càn quét, giһc Pháp bҳt ÿѭӧc anh Phҥm Văn Phú.

Anh vӕn là mӝt thanh niên trí thӭc tiӃn bӝ, thѭ ký sӣ Dҫu Giây, tham gia cѭӟp chính

quyӅn ӣ Sӣ tháng 8-1945 và là cán bӝ ViӋt minh ÿӏa phѭѫng. BiӃt xuҩt thân cӫa anh,

2.10 Page 20

▲back to top

lҥi biӃt anh là tín ÿӗ Thiên chúa giáo, giһc Pháp cӕ sӭc dө dӛ mua chuӝc nhҵm lҩy

lòng bà con giáo dân và lҩy ÿó làm ÿiӇn hình ÿӇ kêu gӑi công nhân hӧp tác vӟi chúng.

Chúng dùng cҧ cha xӭ ÿӇ "khuyên răn", Phú dõng dҥc trҧ lӡi và vҥch trҫn bӝ mһt xâm

lѭӧc Pháp: “Tao thà chӃt, không bao giӡ phҧn bӝi Tә quӕc, phҧn bӝi nhân dân”.

Sáng 23-2-1946, giһc Pháp ÿѭa anh Phҥm Văn Phú ra xӱ bҳn tҥi nghƭa ÿӏa 97

Dҫu Giây. Trѭӟc cái chӃt vүn bҩt khuҩt, anh hô to : "Mһt trұn ViӋt minh muôn năm",

"Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh muôn năm". Ĉó là lӡi tâm huyӃt, lӡi nhҳn nhӫ bà con và công

nhân cao su hãy xiӃt chһt tay chӕng giһc Pháp xâm lѭӧc.

Máu và mӗ hôi cӫa công nhân cao su trѭӟc ÿây ÿã ÿә xuӕng ÿӇ làm giàu cho tѭ

bҧn thӵc dân. Nay máu công nhân lҥi ÿә xuӕng cho cuӝc ÿҩu tranh giành và giӳ ÿӝc

lұp cho Tә quӕc. Chính sách khai phá cao su cӫa tѭ bҧn Pháp trѭӟc ÿây gҳn vӟi roi

vӑt, nay gҳn liӅn vӟi súng, lѭӥi lê và các hành ÿӝng tàn bҥo. Tӡ báo Climate sӕ ra

ngày 13-2-1946 ÿã phѫi bày rõ quan ÿiӇm này: "Lӧi khí chính cӫa viӋc lҩy mӫ cao su

phҧi là súng tiӇu liên".

Hành ÿӝng tàn ác cӫa giһc Pháp, cӝng vӟi viӋc thiӃu cán bӝ lãnh ÿҥo phong

trào ӣ cѫ sӣ, hҫu hӃt công nhân thanh niên ÿã thoát ly tham gia kháng chiӃn làm cho

phong trào kháng chiӃn ӣ Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo, Võ Dõng... nhanh chóng

chìm lҳng. Nhѭng ÿó chӍ là sӵ әn ÿӏnh tҥm thӡi ÿӕi vӟi tѭ bҧn thӵc dân ӣ các ÿӗn

ÿiӅn. Không khí ÿӝc lұp nhӳng ngày Cách mҥng tháng Tám, sӵ tàn bҥo cӫa thӵc dân

Pháp ÿã tҥo thành ngӑn lӱa âm Ӎ không tҳt trong lòng nhân dân và công nhân cao su.

Ĉӝi ngǊ công nhân cao su Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo... vүn dõi trông vӅ kháng

chiӃn, nѫi chӗng con, anh em hӑ vүn ngày ÿêm trӵc tiӃp ÿӕi ÿҫu cùng quân thù.

Ĉҫu năm 1946, Liên hiӋp Công ÿoàn Nam bӝ cӱ các cán bӝ vӅ tăng cѭӡng cho

phong trào công nhân hai tӍnh Biên Hòa, Bà Rӏa. Thѭӡng vө TӍnh ӫy Biên Hòa qua

trao ÿәi làm viӋc, nhҩt trí cӱ hai ÿӗng chí NgөyӉn Văn Tҩn và Trҫn ViӋt Trung (Tѭ

Trung) vӅ Xuân Lӝc ÿӇ xây dӵng lҥi phong trào trong các ÿӗn ÿiӅn cao su.

Ĉӗng chí Tѭ Trung trѭӟc Cách mҥng tháng Tám 1945 tӯng là công nhân ӣ ÿӗn

ÿiӅn Suzannah (Dҫu Giây) nên am hiӇu ÿӏa hình và quen biӃt nhiӅu công nhân, cai,

trong sӣ. Công nhân ӣ sӣ tuy làm vӏӋc cho chӫ Tây vì miӃng cѫm manh áo, nhѭng

lòng vүn hѭӟng vӅ kháng chiӃn, trông chӡ cán bӝ ViӋt minh vào liên lҥc giao nhiӋm

vө là sҹn sàng tham gia. Ĉӗng chí Tѭ Trung ÿi tӯng làng (Section) (Dҫu Giây có 4

làng A, B, C, D) ÿӃn ÿâu, ÿӗng chí tuyên truyӅn và kӃt nҥp ÿoàn viên ÿӃn ÿó. Tҥi làng

A, ÿӗng chí tә chӭc anh DuyӋt, làng B có anh Tài, làng C có anh Thӟi, anh ThӇ, làng

D có anh Ĉê... Ĉó là nhӳng ÿoàn vӏên công ÿoàn ÿҫu tiên ӣ Dҫu Giây, Xuân Lӝc và là

nhӳng hҥt nhân nòng cӕt sau này cho phong trào công nhân. ĈӃn cuӕi năm 1946,

trong các làng cӫa sӣ Dҫu Giây ÿӅu phát triӇn nhiӅu ÿoàn viên nhѭ các anh Khҧ,

Lép... Ĉҫu năm 1947, Ban chҩp hành công ÿoàn Dҫu Giây ÿѭӧc thành lұp gӗm 5 anh,

do anh Tài công nhân (làng B) làm thѭ ký. Các làng (A, B, C, D) ÿӅu có các tә công

ÿoàn.

Cung vào ÿҫu năm 1947, Liên ÿoàn cao su tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc thành lұp. Liên

ÿoàn cӱ ÿӗng chí Thăng, cán bӝ vӅ hoҥt ÿӝng tҥi Sӣ cao su Cây Gáo. Nhӡ vұy, các tә

công ÿoàn ÿã ÿѭӧc thành lұp tҥi ÿӗn ÿiӅn, làm nòng cӕt vұn ÿӝng công nhân tham gia

kháng chiӃn.

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

Tҥi Trҧng Bom, ÿҫu năm 1946, ÿӗng chí Trҫn ViӋt Trung (Tѭ Trung) qua tìm

hiӇu ÿã tuyên truyӅn giáo dөc, kӃt nҥp anh Hoàng công nhân khai thác gӛ Trҧng Bom

vào tә chӭc công ÿoàn. Tӯ thӏ trҩn Trҧng Bom, thông qua anh Hoàng, ÿӗng chí Tѭ

Trung chӍ ÿҥo viӋc xây dӵng cѫ sӣ cӱa công ÿoàn trong sӣ cao su Trҧng Bom, tұp

trung ӣ Vѭӡn Ngô. Trong năm 1947, mӝt sӕ cѫ sӣ nòng cӕt ÿã ÿѭӧc xây dӵng trong

Sӣ cao su Trҧng Bom nhѭ các anh Hào, Tâm, Ba Tҥo, Cai Trí, anh Chà, cô Ruyên...

Cѫ sӣ trong công nhân ÿã có, các tә chӭc công ÿoàn ÿã thành lұp, Liên ÿoàn

cao su tӍnh Biên Hòa phát ÿӝng ngay phong trào "phá hoҥi ÿӇ kháng chiӃn". Khҭu

hiӋu ÿѭӧc nêu lên là "Mӛi cây cao su là mӝt quân thù". Phá cao su chính là ÿánh vào

kinh tӃ cӫa thӵc dân. Ĉêm ÿêm, công ÿoàn huy ÿӝng công nhân các sӣ dùng dao, rӵa

chһt cây cao su, phá kiӅng, thu chén nhôm (ÿӵng mӫ) ra cho binh công xѭӣng. Phong

trào phát triӇn rҩt mҥnh ӣ Dҫu Giây, Cây Gáo. ThӃ nhѭng thӵc dân tѭ bҧn trҧ thù cǊng

rҩt ác liӋt. ChӍ cҫn phát hiӋn công nhân nào có tham gia phá hoҥi cao su chúng bҳt giӃt

ngay. ĈӇ phá hoҥi tұp trung hѫn và giҧm bӟt sӵ khӫng bӕ cӫa thӵc dân ÿӕi vӟi công

nhân ÿang cҥo, sau ÿó Liên ÿoàn cao su ÿã hình thành ÿҥi ÿӝi phá hoҥi cây cao su, làm

nhiӋm vө phá hoҥi kinh tӃ ÿӏch lѭu ÿӝng trong toàn tӍnh. Phong trào phá hoҥi cao su

ÿã gây thiӋt hҥi rҩt lӟn vӅ kinh tӃ cho tѭ bҧn thӵc dân Pháp. Tӯ năm 1949 có sӵ uӕn

nҳn cӫa xӭ ӫy, thay vì chһt phá cây cao su, phong trào phá hoҥi chuyӇn sang phá các

sҧn phҭm tӯ nhӵa cao su làm ra, vì vұy cao su là tài sҧn quý cӫa nhân dân, cҫn cho

công cuӝc xây dӵng khi kháng chiӃn thành công.

Cao su vӟi thӵc dân Pháp là mӝt nguӗn lӧi kinh tӃ lӟn, ÿӗng thӡi các ÿӗn ÿiӅn

cao su vӟi chúng cǊng là mӝt bàn ÿҥp ÿӇ ÿánh vào các vùng căn cӭ, chiӃn khu cӫa ta.

Hҫu hӃt các ÿӗn ÿiӅn cao su ÿӅu có ÿӗn bót khá kiên cӕ. Do ÿó vӟi kháng chiӃn, tiӃn

công vào ÿӗn bót ÿӏch ӣ các sӣ cao su vӯa là ÿánh kinh tӃ ÿӏch, cǊng là vӯa triӋt hҥ

các bàn ÿҥp tҩn công cӫa ÿӏch, mӣ hành lang giao thông cho cách mҥng. Vӟi mөc tiêu

ÿó, ÿҫu năm 1947, Chi ÿӝi 10 Biên Hòa phӕi hӧp vӟi Liên ÿoàn cao su tә chӭc tiӃn

công vào ÿӗn Cây Gáo. Cѫ sӣ công ÿoàn bí mұt sӣ Cây Gáo ÿã bҧo vӋ, ÿѭa ÿón trinh

sát ÿҥi ÿӝi B tӯ chiӃn khu Ĉ vѭӧt sông Ĉӗng Nai vào nghiên cӭu ÿӗn. Ĉӗn Cây Gáo

cǊng là văn phòng ÿӗn ÿiӅn nҵm cҥnh bӡ sông Ĉӗng Nai do mӝt ÿӝi pҥt ti dăng 27 tên

ÿóng giӳ.

Mӝt ÿêm tháng 2-1947, ÿҥi ÿӝi B tә chӭc hai mǊi tiӃn công hҥ ÿӗn Cây Gáo.

Hàng trăm công nhân phҩn khӣi kéo vào văn phòng lөc soát, tӏch thu và ÿӕt toàn bӝ

giҩy giao kèo lѭu trӳ, nhҵm xóa ÿi dҩu tích thuӣ còn làm nô lӋ cho tѭ bҧn. Các thanh

niên trҿ khӓe cӫa sӣ hҫu hӃt thoát ly vӅ chiӃn khu Ĉ tham gia chiӃn ÿҩu.

Ĉӗn Cây Gáo bӏ hҥ, tuyӃn hành lang giao thông tӯ chiӃn khu Ĉ - vӅ Trҧng

Bom, Xuân Lӝc, Bà Rӏa ÿѭӧc nӕi liӅn.

Giáp ranh liӅn vӟi các ÿӗn ÿiӅn cao su trên quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20, Hѭng Lӝc là

1 xã có nhiӅu cѫ sӣ cách mҥng. Ĉây cǊng là mӝt bàn ÿҥp ÿӇ Liên ÿoàn cao su tӍnh

Biên Hòa ÿi sâu vào hoҥt ÿӝng gây cѫ sӣ vào các ÿӗn ÿiӅn. Do ÿӏa bàn xã quá rӝng,

quұn ӫy Xuân Lӝc ÿѭӧc sӵ ÿӗng ý cӫa TӍnh ӫy, Ӫy ban tӍnh Biên Hòa ÿã tách thành

hai xã. Vùng Suӕi Bí vӟi thôn bӝ sông Cҫu nhұp thành xã Cam Ngôn (Hѭng Lӝc B)

do ông Hӗ Quang DiӋu làm Chӫ tӏch, NgөyӉn Cao Hàn Phó, chӫ tӏch phө trách quân

sӵ. Vùng Bàu Hàm - Gia Nhang lұp xã Hѭng Lӝc A do ÿӗng chí Tѭ Bҥch làm Chӫ

tӏch. Phong trào ӣ hai xã phát triӇn khá mҥnh. Du kích Hѭng Lӝc nhiӅu lân phӕi hӧp

3.2 Page 22

▲back to top

cùng du kích Liên thôn 9 và 10 tiӃn công các ÿӗn ÿiӅn Ông QuӃ, Hàng Gòn rút ÿѭӧc

lѭѫng thӵc, máy móc, thu vǊ khí. Ĉӝi du kích 2 xã cǊng là lӵc lѭӧng nòng cӕt trong

công tác phá hoҥi giao thông trên lӝ 1, phá hoҥi cao su. Phong trào nuôi quân ÿѭӧc

nhân dân nhiӋt tình ӫng hӝ. Mӛi nhà dân ÿӅu có "hӫ gҥo nuôi quân", nhӡ vұy bӝ ÿӝi,

cán bӝ vӅ xã không lo ÿói, ÿѭӧc nhân dân ÿùm bӑc tұn tình. Thӵc dân Pháp nhiӅu lҫn

càn quét vào xã nhѭng các cán bӝ ÿã ÿѭӧc nhân dân bҧo vӋ chúng không phát hiӋn

ÿѭӧc. Cuӕi cùng thӵc dân Pháp phҧi treo giҧi thѭӣng ai bҳt sӕng ÿѭӧc Phҥm TiӃn

Bҥch, NgөyӉn Cao Hàn sӁ ÿѭӧc thѭӣng 1.000 ÿӗng tiӅn Ĉông Dѭѫng), ai lҩy ÿѭӧc

ÿҫu hai ÿӗng chí thì thѭӣng 500 ÿӗng.

Ĉҫu tháng 10-1946, ÿӏch tә chӭc càn quét vào xã, nhӡ bӑn chӍ ÿiӇm tay sai nhѭ

Bùi Hӗng Ngө, Quҧng Nuôi, Năm Ĉáng... tiӃp tay, giһc Pháp bҳt ÿѭӧc các anh Hӗ

Quang Minh, NguyӉn Ĉán, Trҫn Ĉay, Trҫn Văn Tâm. Chúng ra sӭc dӛ ngon dӛ ngӑt

nhѭng không làm suy xuyӇn tҩm lòng kiên trung cӫa các anh. Ngày 2-10-1946, tên

Hoa Rô chӍ huy quân Pháp ӣ Xuân Lӝc ÿã lұp pháp trѭӡng xӱ bҳn các anh tҥi ÿҫu lô

cao su Dҫu Giây. Nhân dân Hѭng Lӝc vӟi lòng kính thѭѫng nhӳng ngѭӡi con trung

hiӃu ÿã tә chӭc chôn cҩt các anh chu ÿáo tҥi ngã ba Dҫu Giây. Các ngôi mӝ liӋt sƭ ghi

rõ tӝi ác giһc Pháp xâm lѭӧc, ÿӗng thӡi là biӇu tѭӧng cӫa tinh thҫn bҩt khuҩt, xҧ thân

vì sӵ nghiӋp ÿҩu tranh cho ÿӝc lұp dân tӝc.

Giӳa năm 1947, quұn ӫy Xuân Lӝc ÿѭӧc thành lұp lҥi 21. Tháng 7-1947, quұn

ӫy Châu Thành ÿѭӧc xây dӵng 22. Nhѭ vұy trên ÿӏa bàn hiӋn nay thuӝc huyӋn Thӕng

Nhҩt do hai quұn ӫy chӍ ÿҥo: Tӯ Hӕ Nai 1 ÿӃn Trҧng Bom thuӝc quұn Châu Thành

(ÿӃn năm 1948 ÿәi thành huyӋn Vƭnh Cӱu); tӯ Trҧng Bom lên Hѭng Lӝc và ngã ba

Dҫu Giây lên Gia KiӋm thuӝc quұn Xuân Lӝc. Bên cҥnh ÿó phong trào công nhân cao

su có sӵ chӍ ÿҥo cӫa Liên ÿoàn cao su Biên Hòa và Xuân Lӝc.

Tӯ tháng 12-1946, thӵc dân Pháp mӣ rӝng chiӃn tranh xâm lѭӧc ra cҧ nѭӟc ta.

Do ÿó, chúng phҧi tăng cѭӡng quân ÿӝi, trang bӏ tӯ Nam ra Bҳc. Ĉѭӡng sҳt Bҳc -

Nam trӣ thành ÿѭӡng vұn chuyӇn chiӃn lѭӧc cӫa quân Pháp. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng

cӫa Xӭ ӫy không cho giһc ÿem tài sҧn cѭӟp ÿѭӧc trong Nam ra ÿánh miӅn Bҳc, TӍnh

ӫy Biên Hòa, Ban chӍ huy chi ÿӝi 10 ÿã ÿѭa lӵc lѭӧng vǊ trang tӍnh (Chi ÿӝi 10) vӅ

hoҥt ÿӝng ӣ Xuân Lӝc, chӫ yӃu là ngăn chһn, tiӃn công vào các ÿoàn xe quân sӵ ÿӏch

trên tuyӃn ÿѭӡng sҳt Trҧng Bom - Nha Trang.

Tháng 3-1947, Chi ÿӝi 10 Biên Hòa chuyӇn quân vӅ ÿóng tҥi núi Chӭa Chan.

Ĉѭӧc quұn ӫy Xuân Lӝc chӍ ÿҥo và công ÿoàn cao su vұn ÿӝng, nhân dân Hѭng Lӝc,

Cam Ngôn và công nhân cao su Dҫu Giây tuy ÿӡi sӕng còn vҩt vҧ vүn quyên góp gҥo

thóc, thӵc phҭm ӫng hӝ bӝ ÿӝi. Ĉӝi du kích Hѭng Lӝc tә chӭc thӑc vào sӣ cao su Ông

QuӃ, vұn ÿӝng công nhân bҳt bò cӫa sӣ cung cҩp thӏt cho chi ÿӝi.

Không phө lòng công nhân và nhân dân vùng Xuân Lӝc, Chi ÿӝi 10 Biên Hòa

ÿã thӵc hiӋn mӝt loҥt trұn ÿánh trên ÿѭӡng sҳt Bҳc - Nam giành thҳng lӧi phӕi hӧp

nhӏp nhàng chiӃn trѭӡng toàn quӕc, ÿӗng thӡi cә vǊ thêm tinh thҫn công nhân và nhân

dân trong vùng.

21 Qu̵n ͯy Xuân L͡c : Ĉ͛ng chí Ngô Ti͇n, Bí th˱, Hoàng Ĉình Th˱˯ng, Phó bí th˱.

22 Qu̵n ͯy Châu Thành : do ÿ͛ng chí Ph̩m Văn Di͏u tͱc Lê Lên làm Bí th˱.

3.3 Page 23

▲back to top

Trong không khí ÿó, ngày 19-5-1947 (kӹ niӋm ngày sinh Chӫ tӏch Hӗ Chí

Minh), Ban chҩp hành công ÿoàn sӣ Dҫu Giây ÿã tә chӭc mӝt cuӝc ÿҩu tranh tҥi sӣ.

Cѫ sӣ công ÿoàn bí mұt treo cӡ ÿӓ sao vàng, giăng khҭu hiӋu, rҧi truyӅn ÿѫn khҳp

làng ÿòi cҧi thӏӋn ÿӡi sӕng, chӕng khӫng bӕ. Toàn thӇ công nhân Dҫu Giây úp thùng

không ÿi cҥo. Tên chӫ chánh Si-ra báo tin cho ÿӗn binh Suӕi Tre ÿѭa 4 xe bӑc thép

lên ÿàn áp cuӝc ÿҩu tranh. Chúng bҳt mӝt công nhân già phҧi hҥ cӡ, xé khҭu hiӋu,

nhѭng ông cѭѫng quyӃt không nghe. Giһc ÿã bҳn chӃt ông tҥi làng. Công nhân Dҫu

Giây vүn tiӃp tөc úp thùng không cҥo trѭӟc sӵ ÿàn áp cӫa bӑn lính. Ngày hôm sau,

Ban chҩp hành chӍ ÿҥo công nhân tә chӭc ÿám tang cho lão công nhân vӟi qui mô

toàn sӣ. Tinh thҫn ÿoàn kӃt, không khoan nhѭӧng cӫa công nhân buӝc bӑn lính ÿӗn

Suӕi Tre phҧi rút lui. Và ÿӃn ngày 7-6-1947, cѫ sӣ công ÿoàn Dҫu Giây ÿã phөc vө

cho bӝ ÿӝi quân Xuân Lӝc phөc kích diӋt tên ác ôn Pierrd Bastid.

Sau mӝt loҥt trұn ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt ӣ Xuân Lӝc, Chi ÿӝi 10 Biên Hòa

chuyӇn hѭӟng vӅ gҫn Biên Hòa hѫn ÿӇ chuҭn bӏ tiӃp nhӳng trұn ÿánh lӟn hѫn, gây

tiӃng vang hѫn. Trên ÿѭӡng dӯng quân ӣ Trҧng Bom, không chӍ tiӃp tӃ cho bӝ ÿӝi

lѭѫng thӵc, công nhân còn phát hiӋn và chӍ cho xѭӣng quân giӟi chi ÿӝi thu ÿѭӧc 6

quҧ bom, 250 cân anh 23. Tӯ nhӳng quҧ bom này, các chiӃn sƭ quân giӟi ÿã cѭa lҩy hҥt

nә và chӃ tҥo thành nhӳng quҧ mìn chҩm ÿiӋn ÿӇ ÿánh xe lӱa Pháp. Phát hiӋn này rҩt

quan trӑng, tӯ chӛ trѭӟc ÿây ÿi ÿánh xe lӱa Xuân Lӝc, bӝ ÿӝi phҧi tháo ӕc, dùng dây

kéo rӡi ÿѭӡng ray ÿӇ xe lӱa trұt bánh thì nay ÿã có nhӳng quҧ mìn chҩm ÿiӋn, hiӋu lӵc

cao.

VӅ phía giһc Pháp, sau nhӳng trұn ÿánh ÿѭӡng sҳt cӫa ta ӣ Xuân Lӝc, chúng tә

chӭc các ÿoàn công voa chu ÿáo hѫn. Ĉҫu máy xe lӱa ÿѭӧc bӑc mӝt lӟp thép dày

chӕng ÿҥn bҳn thҷng. Toa ét cӑt (toa sҳt dày dùng hӝ tӕng) làm mӟi rӝng hѫn toa xe,

có lӛ châu mai bҳn quét trên nóc toa và hai cҥnh sѭӡn ÿoàn tàu. Bên trong ét cӑt chia

ra tӯng ngăn, mӛi ngăn có lӛ châu mai. Ĉàng sau, cuӕi cùng ÿoàn tàu là mӝt chiӃc xe

tăng ÿѭӧc ÿһt lên goong có gҳn ÿҥi bác 40 ly và trung liên 12,7 ly.

Ĉӏa ÿiӇm trұn ÿánh xe lӱa ÿѭӧc Ban chӍ huy chӑn tҥi Bàu Cá, chia làm hai mһt

trұn A, B, mӛi mһt trұn ÿһt 1 quҧ mìn, giӳa hai mһt trұn lҥi ÿһt quҧ mìn thӭ ba. Mһt

trұn A cách ga Bàu Cá gҫn 2km do ÿҥi ÿӝi B phө trách; mһt trұn B cách mһt trұn A

2km vӅ hѭӟng Biên Hòa do ÿҥi ÿӝi A phө trách. Mһt trұn chұn viӋn tӯ ÿѭӡng 1 vào do

ÿҥi ÿӝi C và bӝ ÿӝi quұn Châu Thành phө trách.

Ban chӍ huy trұn ÿánh gӗm các ÿӗng chí HuǤnh Văn NghӋ, NguyӉn Văn Lung,

Lѭѫng Văn Nho ӣ tҥi mһt trұn A, chӍ ÿҥo ÿӝi trinh sát bám chһt ga Trҧng Bom ÿӇ nҳm

thӭ tӵ ÿӏch bӕ trí trong ÿoàn xe lӱa.

Tin trinh sát cho biӃt ngày 14-7-1947 có ÿoàn công voa xe lӱa tӯ Sài Gòn ÿi

Nha Trang. Ban chӍ huy ÿã quyӃt ÿӏnh lҩy ngày ҩy thӵc hiӋn trұn ÿánh, cǊng là ngày

kӹ niӋm Quӕc khánh nѭӟc Pháp – ngày nhân dân Pháp phá ngөc Bastille, ngày trѭӟc

ÿây thӵc dân thѭӡng tә chӭc nhiӅu cuӝc vui chѫi ÿӇ hҥ thҩp nhân phҭm cӫa nhân dân

ta 24.

2 giӡ sáng ngày 14-7, tә ÿӏa lôi ÿѭa các quҧ mìn vào các trұn ÿӏa an toàn. Xe

23 Bom cͯa quân ÿ͛ng minh ÿánh phát xít Nh̵t tr˱ͣc năm 1945 còn sót l̩i ch˱a n͝.

24 Nh˱ các trò li͇m ch̫o, leo c͡t mͩ...

3.4 Page 24

▲back to top

tuҫn ÿѭӡng sҳt tӯ Bàu Cá vӯa qua, ÿoàn xe lӱa thӭ nhҩt ÿã lao lên, thҧ khói ÿen mù

mӏt lên khoҧng không. Quҧ ÿӏa lôi trұn ÿӏa A nә mӝt tiӃng long trӡi lӣ ÿҩt, nhӳng toa

xe lӱa bҵng sҳt bӕc lên cao và rѫi xuӕng cách ÿѭӡng ray hàng chөc thѭӟc. Mӝt phút

sau, mìn ӣ trұn ÿӏa B lҥi nә tiӃp. Trұn ÿánh Bàu Cá diӉn ra hӃt sӭc ác liӋt, máy bay

giһc lên phҧn kích vào trұn ÿӏa. Quân Pháp tӯ Biên Hòa, yӃu khu Trҧng Bom tăng

viӋn theo ÿѭӡng 1 bӏ ÿҥi ÿӝi C và bӝ ÿӝi quұn Châu Thành chһn ÿánh cҫm chân trên

ÿѭӡng nhӵa không tiӃn ÿѭӧc.

Hai trăm giһc Pháp bӓ xác tҥi trұn ÿӏa Bàu Cá, trong ÿó có 2 sƭ quan cҩp ÿҥi úy.

Ta thu trên 100 súng các loҥi, 3 máy vô tuyӃn hàng chөc tҩn gҥo và ÿӗ quân trang,

quân dөng.

Báo Le Mond ӣ Pháp sau ÿó ÿã ÿăng tin ӣ trang nhҩt có hình hai ÿoàn xe lӱa

ÿә nҵm ngәn ngang. Hӑ ca ngӧi : không biӃt ViӋt minh tính toán thӃ nào mà ÿánh

trúng hai ÿoàn xe lӱa xê xích nhau có mҩy tích tҳc. Bài báo kӃt luұn, vӟi vǊ khí thu

ÿѭӧc, vӟi tài nghӋ này cӫa ViӋt minh, quân ÿӝi Pháp sӁ bӏ nhӳng ÿòn ÿau ÿӟn hѫn và

khó duy trì ÿѭӧc ÿѭӡng sҳt Sài Gòn - Gia Ray.

Sau choáng váng ӣ trұn Bàu Cá, thӵc dân Pháp càng ra sӭc tăng cѭӡng tuҫn tra

ÿѭӡng sҳt. Tên Hoa Rô chӍ huy quân ÿӝi Pháp ӣ chi khu Xuân Lӝc kӃt hӧp lӵc lѭӧng

yӃu khu Trҧng Bom càn quét liên tөc vào các khu rӯng hai bên ÿѭӡng sҳt hҫu phát

hiӋn lӵc lѭӧng quân kháng chiӃn. Chúng tә chӭc ÿi Patruit (bӕ càn) trong các làng ӣ

cӫa công nhân cao su ÿӇ ngăn chһn và cҳt ÿӭt liên lҥc giӳa công nhân và cán bӝ ViӋt

minh bên ngoài.

Trong các cuӝc hành quân càn quét, giһc rҩt chú trӑng ÿánh phá kinh tӃ kháng

chiӃn, chúng ÿӕt phá vѭӡn tѭӧc, ruӝng vѭӡn giӃt hҥi gia súc, phá nông cө sҧn xuҩt.

Mӛi tên lính lê dѭѫng, pҥt-tidăng ngoài vǊ khí, còn mang theo mӝt cây sào tre ÿҫu ÿan

thành nan ÿӇ tuӕt lúa trên các cánh ÿӗng. Bӝ ÿӝi quұn Xuân Lӝc, du kích các xã rҩt

tích cӵc chһn ÿánh ÿӏch, nhѭng do lӵc lѭӧng chênh lӋch, thiӃu súng ÿҥn, lѭѫng thӵc

nên không hҥn chӃ ÿѭӧc hoҥt ÿӝng cӫa giһc Pháp.

Ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su, ngoài ÿӗn lính pҥt-tidăng, thӵc dân còn ÿiӅu các ÿѫn vӏ

lính Cao Ĉài vӅ ÿóng bót làm nhiӋm vө bҧo vӋ sӣ, kìm kҽp công nhân. Tҥi sӣ Trҧng

Bom, hҫu hӃt công nhân bӏ cѭӥng ép dӗn vào Vѭӡn Ngô, xung quanh có rào kӁm gai.

Chúng liên tөc càn quét tҥi Võ Dõng, Dҫu Giây, Hѭng Lӝc, dӗn dân vào các khu tұp

trung ӣ ngã ba Dҫu Giây ÿӇ dӉ kiӇm soát, ÿӗng thӡi tҥo ra mӝt khu vӵc an toàn cho

vùng tҥm bӏ chiӃm.

Ĉӗng bào dân tӝc Châu Ro ӣ Võ Dõng mӝt lòng mӝt dҥ vӟi kháng chiӃn, thà

ÿói khә cùng cách mҥng chӟ nhҩt quyӃt không ra vùng tӅ. Bà con theo ÿӝi du kích lùi

sâu vào rӯng. Tҥi xã Hѭng Lӝc A trѭӟc ÿánh phá gay gҳt cӫa giһc, quұn ӫy Xuân Lӝc

chӫ trѭѫng ÿѭa dân di tҧn vӅ các vùng căn cӭ chiӃn khu Ĉ, Phѭӟc An... ӫy ban xã và

các ÿoàn thӇ có kӃ hoҥch cө thӇ tә chӭc nhiӅu chuyӃn ÿi bӝ, ÿi ghe ÿѭa hàng trăm

nhân dân ÿi sѫ tán. Tҥi căn cӭ Phѭӟc An, ChiӃn khu Ĉ, Xuyên Mӝc, chính quyӅn,

ÿoàn thӇ và nhân dân ÿӏa phѭѫng ÿã ÿón tiӃp và tҥo ÿiӅu kiӋn cho bà con chӛ ăn ӣ,

sinh hoҥt ÿӇ nhanh chóng hòa nhұp vào cuӝc sӕng mӟi.

Ӣ xã Cam Ngôn (Hѭng Lӝc Bҳc) tuy khó khăn, nhѭng chính quyӅn, du kích xã

vүn bám rӯng căn cӭ ӣ Suӕi MǊ, Suӕi Bí, Bàu Tre, Bàu Cӕi ÿӇ ÿêm ÿêm vào dân công

3.5 Page 25

▲back to top

tác.

Hҫu hӃt các cán bӝ công ÿoàn cao su (nhѭ các ÿӗng chí Tѭ Trung, NghӋ, Tâm)

sӣ Cây Gáo, Dҫu Giây vүn bám rӯng ÿào cӫ ăn ÿӇ xâm nhұp vào cѫ sӣ, vұn ÿӝng

công nhân, nҳm tình hình dӏch. Các ÿӝi phá hoҥi cao su do Liên ÿoàn cao su Biên Hòa

thành lұp vүn liên tөc hoҥt ÿӝng chһt phá vҥt vӓ cây cao su, tӏch thu chén mӫ, ÿұp

kiӅng gây khó khăn cho tѭ bҧn trong viӋc khai thác sҧn xuҩt cao su.

Tháng 2-1948, theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa TӍnh ӫy Biên Hòa và Ban chӍ huy Chi ÿӝi

10, lӵc lѭӧng vǊ trang tұp trung cӫa tӍnh chuҭn bӏ rӡi chiӃn khu Ĉ ÿӇ ÿánh giao thông

ÿӏch trên quӕc lӝ 20.

Ĉӝi trinh sát chi ÿӝi 10 ÿã vӅ bám trө hàng tháng trӡi ӣ Cây Gáo, Ĉӏnh Quán,

Túc Trѭng ÿӇ ÿiӅu nghiên chiӃn trѭӡng. Nhân dân Cam Ngôn, công nhân Dҫu Giây,

Trҧng Bom, bí mұt quyên góp gҥo, bҳt bò cӫa ÿӗn ÿiӅn làm thӵc phҭm dӵ trӳ. ĈӃn

cuӕi tháng 2, nhân dân và công nhân vùng Xuân Lӝc ÿã chuҭn bӏ ÿӫ lѭѫng ăn nhiӅu

ngày cho 1.000 quân (7 tҩn gҥo).

Phӕi hӧp chһt chӁ vӟi du kích quұn Châu Thành, công nhân Trҧng Bom, Dҫu

Giây tích cӵc tham gia vào kӃ hoҥch buӝc ÿoàn xe giһc phҧi ÿi ÿúng thӡi gian qui

ÿӏnh. Tӯ Hӕ Nai ÿӃn ngã ba Dҫu Giây, công nhân chһt cây rӯng, hҥ cây cao su lăn ra

ÿѭӡng làm vұt cҧn. Du kích quұn phөc kích hai bên lӝ 1 bҳn tӍa buӝc ÿoàn xe Pháp

phҧi dӯng lҥi nhiӅu lҫn ÿӕi phó và phá chѭӟng ngҥi vұt trên ÿѭӡng. Ĉӏch ÿӃn Hӕ Nai

vào sáng ngày 1-3-1948, nhѭng mãi ÿӃn trѭa mӟi ÿӃn ÿѭӧc Dҫu Giây.

ChiӅu cùng ngày, ÿoàn xe 70 chiӃc cӫa quân Pháp lӑt vào trұn ÿӏa phөc kích

cӫa chi ÿӝi 10 trên lӝ 20 kéo dài tӯ cây sӕ 104 ÿӃn 113. Trұn ÿánh giao thông La Ngà

ÿã diӉn ra theo ÿúng kӃ hoҥch ÿӅ ra, 59 xe quân sӵ Pháp bӏ tiêu diӋt, 150 lính lê dѭѫng

hӝ tӕng bӓ xác, 25 sƭ quan Pháp, trong ÿó có 2 Ĉҥi tá bӏ giӃt chӃt. ChiӃn thҳng La Ngà

gây tiӃng vang lӟn cҧ trong và ngoài nѭӟc. Ĉây là trұn ÿánh giao thông lӟn nhҩt ӣ

miӅn Ĉông Nam bӝ. Ĉó là thҳng lӧi cӫa sӵ phӕi hӧp chһt chӁ giӳa bӝ ÿӝi vӟi nhân

dân và công nhân các sӣ cao su dӑc lӝ 1 lӝ 20. Sau chiӃn thҳng, ÿҥi ÿӝi 6 Xuân Lӝc

ÿѭӧc ÿәi tên thành ÿҥi ÿӝi La Nha (ÿӑc theo tiӃng Pháp).

Tuy nhiên sau trұn ÿánh, giһc Pháp càng tăng cѭӡng càn quét ÿánh phá vào các

sӣ cao su hѫn. Chúng biӃt công nhân là lӵc lѭӧng giúp ÿӥ tích cӵc cho ViӋt minh. HӋ

thӕng tháp canh ÿӗn bót (De latour) bҳt dҫu ÿѭӧc xây dӵng dӑc lӝ 1, lӝ 20 ÿӇ kiӇm

soát giao thông và lҩn vào các vùng căn cӭ du kích cӫa ta. Công nhân cao su bӏ tұp

trung vào tӯng khu vӵc xung quanh có rào cây và kiӇm soát. Hoa Rô, chӍ huy quân

Pháp ӣ Xuân Lӝc tung bӑn tình báo, ÿiӇm chӍ vào các ÿӗn ÿiӅn cao su theo dõi công

nhân, ÿánh vào các tә chӭc công ÿoàn cӫa ta. Ĉӗng chí KǤ - cán bӝ cӫa Liên hiӋp

công ÿoàn Nam bӝ ÿѭӧc cӱ xuӕng Trҧng Bom, trên ÿѭӡng ÿi báo cáo bӏ ÿӏch phөc

kích bҳn chӃt tҥi Vѭӡn Ngô. Liên lҥc giӳa công ÿoàn, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu và cѫ sӣ

cao su Trҧng Bom bӏ cҳt ÿӭt.

Ngoài nhӳng khu tұp trung tҥi chӛ, thӵc dân Pháp còn lұp mӝt khu tұp trung

dân tҥi ngã ba Dҫu Giây. Nhân dân Hѭng Lӝc không kӏp sѫ tán ÿӅu bӏ bҳt dӗn vào khu

tұp trung này. Hӗ Quang DiӋu do không chӏu ÿӵng ÿѭӧc gian khә ÿã ra hàng và ÿѭӧc

ÿӏch cӱ làm xã trѭӣng. Nhѭng trѭӟc nhân dân Hѭng Lӝc, nhӳng ngѭӡi ÿã chҳt chӏu

tӯng hҥt gҥo, hҥt muӕi cho kháng chiӃn, xã DiӋu không dám lӝng hành và tàn ác vӟi

3.6 Page 26

▲back to top

dân. CǊng nhân cѫ hӝi ÿӏch lұp bӝ máy chính quyӅn cѫ sӣ, xã Hѭng Lӝc ÿã bӕ trí

hѭѫng sѭ Trҫn Văn Giai giҧ ra vùng tҥm chiӃm làm tӅ - hoҥt ÿӝng nӝi tuyӃn. Ĉҫu năm

1949, nhân lӉ cúng kǤ yên, lҩy cӟ vui hӝi hè, ông Giai lұp sòng bҥc tҥi nhà ÿӇ thu hút

bӑn lính vào bài bҥc. Ông liên lҥc cѫ sӣ ÿѭa ÿҥi ÿӝi La Nha vào ÿánh úp thu 11 khҭu

súng.

Vӳng vàng trѭӟc mӑi khó khăn là phong trào công nhân cao su Dҫu Giây. Tә

chӭc công ÿoàn bí mұt cӫa sӣ nhӡ hoҥt ÿӝng ngăn cách vүn giӳ ÿѭӧc lӵc lѭӧng, giӳ

ÿѭӧc liên lҥc trong ngoài. Ban chҩp hành công ÿoàn ӣ sӣ vүn nhұn ÿѭӧc sӵ chӍ ÿҥo

cӫa Công ÿoàn huyӋn Xuân Lӝc (do ÿông chí Lê Văn KiӇu làm thѭ ký). Nhӡ vұy,

công ÿoàn Dҫu Giây vүn lãnh ÿҥo ÿҩu tranh ÿѭӧc.

Ngày 1-5-1948, ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng, nhân vө ÿӏch khӫng bӕ bҳt giӃt anh

Dѭ công nhân ӣ sӣ, Ban chҩp hành công ÿoàn ÿã tә chӭc mӝt ÿám tang lӟn huy ÿӝng

toàn thӇ công nhân tham gia, vӯa ÿѭa ÿám vӯa biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng. Hàng trăm công

nhân ÿã kéo vӅ trung tâm, kéo ÿi các làng, vӯa ÿi vӯa hô khҭu hiӋu ÿҧ ÿҧo, chӕng

khӫng bӕ. Tӯ chi khu Xuân Lӝc, thӵc dân ÿѭa 4 xe bù lu (thiӃt giáp bánh cao su) vӅ

sӣ ÿӏnh ÿàn áp công nhân. Nhѭng trѭӟc lý lӁ và tinh thҫn ÿoàn kӃt cӫa công nhân, bӑn

lính ÿã không can thiӋp vӅ chuyӃn ÿi ÿѭa tang.

Trong nhӳng năm 1949, 1950, 1951 chӫ trѭѫng cӫa thӵc dân Pháp là giӳ giao

thông, ÿánh mҥnh vùng căn cӭ (Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An), du kích gom dân ra vùng tҥm

chiӃm, tҥo ra vùng ÿҩt chӃt giӳa vùng tҥm chiӃm và du kích.

Ĉӕi phó vӟi hoҥt ÿӝng cӫa ÿӏch, TӍnh ӫy Biên Hòa chӫ trѭѫng tăng cѭӡng

ÿánh phá giao thông ÿӏch, xây dӵng cӫng cӕ cѫ sӣ cao su, tiӃp tөc ÿánh phá kinh tӃ

ÿӏch. Ĉҫu năm 1949, trung ÿoàn 310 thành lұp ÿӝi chuyên môn ÿánh ÿѭӡng sҳt ÿoҥn

Biên Hòa - Trҧng Bom - Xuân Lӝc. Ĉӝi do ÿӗng chí Hoàng Phùng Ĉӭc tiӇu ÿoàn phó

tiӇu ÿoàn Lê Lӧi làm ÿӝi trѭӣng. Ĉӗng thӡi, tӍnh ÿiӅu ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn vӅ ÿӭng chân

ӣ Ĉӗng Lách - Sông Mây chӕng ÿӏch tӯ yӃu khu Trҧng Bom càn quét ÿánh phá mùa

màng. ChӍ trong 6 tháng ÿҫu năm 1949, ÿӝi chuyên môn ÿã tӕ chӭc ÿánh 15 trұn, phá

hӫy 13 ÿҫu máy xe lӱa Paci-fic, làm hѭ hӓng nhiӅu ÿoҥn ÿѭӡng sҳt Biên Hòa - Trҧng

Bom.

Tҥi khu Trҧng Sim (Long Thành), ngày 15-6-1949, chi bӝ Ĉҧng cӝng sҧn xã

Hѭng Lӝc ÿѭӧc thành lұp. Chi bӝ gӗm 13 ÿҧng viên : Hoàng Xuân, Võ Sun, Bùi

Mӝng Lan, Lê Văn Vӳng, Võ Sӝp, NguyӉn Văn Ngӑc, NgөyӉn Thӏ Tѭ, NguyӉn Văn

ViӋt, NgөyӉn Cao Hàn, Sáu Ҩt, Hai Bôi, Ba ĈiӋn, Năm Khâm. Ĉӗng chí NguyӉn Văn

ViӋt - ngѭӡi ÿҧng vӏên ÿҫu tiên cӫa Hѭng Lӝc ÿѭӧc cӱ làm bí thѭ chi bӝ. Hҫu hӃt

ÿҧng viên ÿӅu ӣ các vùng căn cӭ, mӝt bӝ phұn cӫa ӫy ban kháng chiӃn hành chánh

Cam Ngôn còn lҥi ӣ Bàu Cӕi, chӫ yӃu hoҥt ÿӝng tài chánh nhѭ thu thuӃ lâm nghiӋp

khai thác rӯng góp cho huyӋn, tӍnh 25.

Nhӳng năm 1949 - 1950, tuy còn cѫ sӣ bên trong, nhѭng không liên lҥc ÿѭӧc,

nên Trҧng Bom ÿѭӧc xem nhѭ vùng trҳng do giһc kiӇm soát. Ĉӝi chuyên môn ÿánh

ÿѭӡng sҳt, kӃt hӧp ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn phҧi bám Cây Gáo làm nhiӋm vө phá ÿѭӡng sҳt,

25 Thu thu͇ các chͯ be nh˱ Ngͭy͍n Hͷu Ĉào, HuǤnh Tr˱ͣc.

3.7 Page 27

▲back to top

chӕng càn bҧo vӋ vùng ÿӝc lұp ӣ Tân Ĉӏnh, Ĉҥi An.

Ngày 22-4-1950, ÿӝi chuyên có ÿҥi ÿӝi Lam Sѫn phӕi hӧp phөc kích tҥi ÿoҥn

ÿѭӡng sҳt Trҧng Bom. Ĉoàn tàu quân sӵ Pháp tӯ Nha Trang vӅ ÿã trúng mìn. Ta phá

hӫy 2 va goong thép và diӋt 20 tên lê dѭѫng.

Tháng 7-1950, Trung ѭѫng Ĉҧng mӣ chiӃn dӏch biên giӟi thҳng lӧi, mӣ thông

hành lang biên giӟi ViӋt Trung. Tҥi miӅn Ĉông, Bӝ tѭ lӋnh khu 7 mӣ chiӃn dӏch BӃn

Cát.

Phӕi hӧp chiӃn dӏch, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu phát ÿӝng ÿӧt hoҥt ÿӝng ÿánh giao

thông, phá hoҥi kinh tӃ ÿӏch.

Ngày 11-8-1950, ÿӝi chuyên môn chһn ÿánh ÿoҥn ÿѭӡng sҳt Cây Gáo - Trҧng

Bom, ÿѭӡng sҳt vұn chuyӇn gӛ cho nhà máy cѭa BIF Biên Hòa. Ta phá hӫy 1 ÿҫu

máy Ruby, diӋt ÿѭӧc tên ÿӝi ngѭӡi Pháp, mӝt tay ác ôn khét tiӃng tӯng ÿánh ÿұp tra

tҩn và giӃt chӃt hѫn 80 ÿӗng bào ӣ Vƭnh Cӱu, 5 tên ViӋt gian bӏ hҥ.

Trong lúc ÿó, ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn cao su thӏӇu sӕ do ÿӗng chí Tѭ Lҥc chӍ

huy ÿã móc ráp ÿѭӧc cѫ sӣ trong sӣ Trҧng Bom. Các anh Ba Căn, Cai Trí, Hai Chà...

ÿѭӧc rút ra vӅ chiӃn khu Ĉ dӵ lӟp tұp huҩn phá cao su 10 ngày.

ĈӃn cuӕi tháng 7-1950, cѫ sӣ cao su Trҧng Bom ÿã tә chӭc ÿӕt phá nhà kho

cӫa ÿӗn ÿiӅn. Ông Thӵc công nhân nhà mӫ ÿã châm lӱa ÿӕt kho. Nhӳng bành mӫ

crӃp, mӫ tӡ ÿã cháy suӕt ngày ÿêm gây thiӋt hҥi lӟn cho chӫ tѭ bҧn. Do chѭa có kinh

nghiӋm hoҥt ÿӝng, sau trұn phá hoҥi này, hҫu hӃt các cѫ sӣ trong ÿӗn ÿiӅn ÿӅu bӏ bҳt.

Tình hình mҩt liên lҥc ӣ Trҧng Bom lҥi diӉn ra.

Nhӳng năm 1950, 1951, cҧ hai huyӋn Vƭnh Cӱu, Xuân Lӝc ÿӅu gһp khó khăn.

Chính sách bình ÿӏnh cӫa thӵc dân Pháp chӫ yӃu là ÿӕt sҥch, giӃt sҥch và gom dân ÿã

biӃn các xã du kích thành xã tҥm chiӃm. ÿâu hӃt du kích, chi bӝ ÿӅu “ly hѭѫng” chҥy

dҥt vӅ chiӃn khu Ĉ. Trên hѭӟng Hѭng Lӝc, Võ Dõng cǊng hoàn toàn rѫi vào tay giһc

Pháp (tӯ cuӕi năm 1949, huyӋn ӫy ӫy ban kháng chiӃn hành chính huyӋn ÿӅu giҧi thӇ).

Tháng 5-1951, Trung ѭѫng Cөc ÿã phân chia lҥi chiӃn trѭӡng. Toàn miӅn chia

làm 2 phân liên khu miӅn Ĉông và miӅn Tây. TӍnh Thӫ Biên (Thӫ Dҫu Mӝt, Biên

Hòa) ÿѭӧc thành lұp. ĈӇ xây dӵng lҥi vùng trҳng Xuân Lӝc, tӍnh thành lұp ÿӝi vǊ

trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc (gӗm cҧ ÿӝi công an xung phong). Ĉӝi có 103 ÿӗng chí

chia làm 5 tә xây dӵng lҥi cѫ sӣ vùng thiӇu sӕ và cao su. ĈӃn tháng 9-1951, ÿӝi vǊ

trang tuyên truyӅn ÿã xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ ӣ Hѭng Lӝc, ÿó là vӧ chӗng chӏ NguyӉn

Thӏ Bông (tӭc Hai Thӏ) chӗng làm be, chӏ Bông làm nghӅ bán thuӕc Nam dҥo tӯ Hѭng

Lӝc vӅ Trҧng Bom. Ĉӗng thӡi ty công an tӍnh Thӫ Biên làm giҩy tӡ hӧp pháp, bӕ trí

chӏ Hai Sҭm và chӏ Mѭӡi cѫ sӣ ngành vӅ sӕng tҥi thӏ trҩn Trҧng Bom. Hai chӏ mӣ

quán cѫm, qua ÿó nҳm tình hình ÿӏch ӣ yӃu khu và các ÿӗn bót.

YӃu khu Trҧng Bom là mӝt cӭ ÿiӇm quân sӵ cӫa Pháp làm nhiӋm vө bҧo vӋ

giao thông lӝ I, ÿѭӡng sҳt Bҳc - Nam, ÿӗng thӡi là xuҩt phát ÿiӇm ÿánh vào vùng căn

cӭ chiӃn khu Ĉ, vùng ÿӝc lұp ӣ Ĉҥi An, Tân Ĉӏnh, ngăn chһn ÿѭӡng liên lҥc cӫa ta tӯ

chiӃn khu Ĉ vӅ Long Thành, Bà Rӏa. YӃu khu có 1 tháp canh lӟn ӣ giӳa, xung quanh

là 4 lô cӕt, ngoài là hàng rào kӁm gai. Ĉóng tҥi yӃu khu là ÿҥi ÿӝi 3, tiӇu ÿoàn 11

trung ÿoàn thuӝc ÿӏa sӕ 22 Pháp.

TӍnh ÿӝi Thӫ Biên ÿһt kӃ hoҥch phҧi diӋt ÿѭӧc yӃu khu Trҧng Bom, phá bàn

3.8 Page 28

▲back to top

ÿҥp cӫa ÿӏch ÿánh vào chiӃn khu Ĉ và mӣ lҥi hành lang giao liên tӯ căn cӭ vê Bà Rӏa.

Tӯ tháng 5-1951, huyӋn ÿӝi Vƭnh Cӱu ÿã cӱ 1 tiӇu ÿӝi trӏnh sát vӅ bám thӏ trҩn

Trҧng Bom ÿӇ ÿiӅu nghiên, ÿӝi hóa trang thành công nhân ÿұp ÿá sӣ Bàu Cá, hàng

ngày theo xe vӅ ngang yӃu khu ÿӇ nҳm qui luұt canh gác cӫa ÿӏch. Bӑn lính yӃu khu

hàng ngày ăn cѫm tҥi quán chӏ Hai Sҭm, quen mһt chúng giӟi thӏӋu chӏ nҩu cѫm tháng

cho tên thông ngôn. Hàng ngày chӏ ÿѭa cѫm vào yӃu khu cho tên này, nhӡ vұy nҳm

khá chҳc tình hình ÿӏch bên trong. Ngoài ra chӏ Hai Thӏ tӯ Hѭng Lӝc xuӕng buôn bán

ӣ Trҧng Bom cǊng nҳm ÿѭӧc mӝt sӕ tin tӭc có ích.

KӃt hӧp tin trinh sát và cѫ sӣ, tӍnh ÿӝi Thӫ Biên ÿã lên phѭѫng án tác chiӃn cө

thӇ. Lӵc lѭӧng tham gia có tiӇu ÿoàn 303 Thӫ Biên, bӝ ÿӝi ÿӏa phѭѫng huyӋn Vƭnh

Cӱu, Tân Uyên, ÿӝi biӋt ÿӝng tӍnh. Ĉӝi vǊ trang tuyên truyӅn Xuân Lӝc có nhiӋm vө

chһn viӋn trên lӝ I nӃu ÿӏch tӯ chi khu Xuân Lӝc xuӕng hӛ trӧ.

16 giӡ ngày 20-7-1951, 75 chiӃn sƭ biӋt ÿӝng hóa trang thành công nhân Sӣ ÿá

theo xe chӣ công nhân tiӃn vӅ Trҧng Bom. 16 giӡ 15 phút xe dӯng lҥi trѭӟc cәng yӃu

khu, trong lúc bӑn lính ÿang chѫi bóng trên sân banh. Tên gác cәng bӏ diӋt, các chiӃn

sƭ biӋt ÿӝng nhanh chóng thӑc sâu dùng bӝc phá ÿánh vào tháp canh và các lô cӕt.

TiӃng hô xung phong, tiӃng kèn thúc quân cӫa Ngӑc Bé vang lên cә vǊ tinh thҫn chiӃn

ÿҩu.

TiӇu ÿoàn 303 tӯ bìa rӯng vұn ÿӝng phӕi hӧp tiӃn công chiӃm lƭnh tháp canh,

cùng bӝ ÿӝi Vƭnh Cӱu tҩn công ÿӗn lính pҥt-tidăng trong thӏ trҩn gҫn sân banh.

Ĉӏch hoàn toàn bӏ bҩt ngӡ trӣ tay không kӏp, hҫu hӃt ÿӅu bӓ chҥy, không kӏp

lҩy vǊ khí chӕng trҧ. Ta diӋt tҥi chӛ 50 lính lê dѭѫng, làm chӫ yӃu khu và thӏ trҩn

Trҧng Bom. Ngay trong ÿêm, bӝ ÿӝi ÿѭӧc công nhân sӣ giúp sӭc ÿã thu gӑn chiӃn lӧi

phҭm gӗm máy móc, súng ÿҥn (có 1 ÿҥi liên, 50 trung liên) chҩt lên xe ôtô cӫa sӣ ÿi

ngѭӧc vӅ hѭӟng sông Ĉӗng Nai ÿӇ chuyӇn vӅ chiӃn khu Ĉ. 5 giӡ sáng ngày 21-7, lӵc

lѭӧng ta rút vӅ chiӃn khu Ĉ an toàn.

Ĉây là trұn ÿánh tiêu diӋt ÿҫu tiên mӝt yӃu khu ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ. Trұn

ÿánh gây tiӃng vang rҩt lӟn, làm bӑn lính ӣ yӃu khu sa sút tinh thҫn trong mӝt thӡi

gian dài phҧi chuyӇn sang hoҥt ÿӝng phòng ngӵ là chính. Nhân dân và các cѫ quan

huyӋn Vƭnh Cӱu có ÿiӅu kiӋn ÿҭy mҥnh sҧn xuҩt ӣ Ĉӗng Lách, Sông Mây, Rҥch Ĉông

không sӧ giһc quҩy phá. Trұn ÿánh diӉn ra trong vùng tҥm chiӃm "vùng ÿҩt chӃt"

(Zône mort theo tӯ dùng cӫa dân Pháp) do ÿó hiӋu quҧ vӅ chính trӏ cӫa nó càng lӟn,

càng làm cho nhân dân vùng tҥm chiӃm tin tѭӣng vào cuӝc chiӃn ÿҩu giành ÿӝc lұp.

Sau trұn ÿánh Trҧng Bom, ÿӏch càng ra sӭc phòng thӫ, kiӇm soát chһt chӁ công

nhân cao su. Các ÿӗng chí trong công ÿoàn sӣ Dҫu Giây ÿӅu phҧi thoát ly ra ngoài

rӯng.

Tháng 10-1952, miӅn Ĉông Nam bӝ xҧy ra mӝt trұn bão lөt lӟn gây thiӋt hҥi

nһng cho tӍnh Thӫ Biên, nhҩt là hai huyӋn Tân Uyên, Vƭnh Cӱu. Nѭӟc sông dâng ngұp

cҫu La Ngà, vùng sҧn xuҩt ӣ Ĉӗng Lách, Sông Mây bӏ ngұp, toàn bӝ lúa, hoa màu ÿӅu

hѭ thӕi. Nҥn ÿói ÿe dӑa nghiêm trӑng ÿӡi sӕng nhân dân và các lӵc lѭӧng kháng

chiӃn. Công nhân Trҧng Bom, Dҫu Giây, tuy cuӝc sӕng vҩt vҧ, chұt vұt vүn quyên góp

gҥo thóc, lѭѫng thӵc chuyӇn cho ÿoàn vұn ÿӝng cӭu tӃ cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu. Bà con

còn chһt hom mì chuyӇn giao cho ÿoàn ÿӇ chӕng cӭu ÿói.

3.9 Page 29

▲back to top

Lӧi dөng khó khăn bão lөt, thӵc dân Pháp càng tăng cѭӡng ÿánh phá vào chiӃn

khu Ĉ và các vùng ÿӝc lұp nhҩt là hoҥt ÿӝng biӋt kích, hoҥt ÿӝng tâm lý chiêu hӗi

chiêu hàng, càng gây thêm tình trҥng căng thҷng.

Thӵc hiӋn phѭѫng châm 3 vùng (căn cӭ, du kích, tҥm chiӃm), TӍnh ӫy Thӫ

Biên quyӃt ÿӏnh tách thӏ trҩn Trҧng Bom khӓi huyӋn Vƭnh Cӱu. Thӏ trҩn do TӍnh ӫy

trӵc tiӃp chӍ ÿҥo. Ĉӝi vǊ trang tuyên truyӅn thӏ trҩn ÿѭӧc thành lұp do ÿӗng chí

NguyӉn Văn Bәn phө trách. ĈӃn tháng 12-1952, ÿӝi có 34 chiӃn sƭ. NhiӋm vө cӫa ÿӝi

là kӃt hӧp hoҥt ÿӝng vǊ trang và tuyên truyӅn chính trӏ xây dӵng cѫ sӣ ӣ thӏ trҩn và cѫ

sӣ cao su. ĈӇ tăng cѭӡng cán bӝ cho vùng sâu yӃu, công ÿoàn tӍnh Thӫ Biên cӱ nӳ

ÿӗng chí NguyӉn Thӏ ĈiӅu (Năm Bình Minh) và hai ÿӗng chí nӳa vӅ Trҧng Bom. Các

ÿӗng chí vào làm công nhân trong ÿӗn ÿiӅn ÿӇ gây dӵng lҥi cѫ sӣ ӣ Vѭӡn Ngô. Ĉҫu

năm 1953, các ÿӗng chí ÿã liên lҥc và tә chӭc mӝt sӕ cѫ sӣ tҥi sӣ Trҧng Bom nhѭ anh

Hào, anh Chӳ, Tâm, Ba Tҥo... thông qua các cѫ sӣ này, ta vұn ÿӝng ÿѭӧc lѭѫng thӵc

chuyӇn ra ӫng hӝ ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn, giҧi thích ÿѭӡng lӕi kháng chiӃn cho công

nhân, gây lòng tin cho công nhân và nhân dân ӣ thӏ trҩn Trҧng Bom.

Cuӕi năm 1953, Trung ѭѫng Ĉҧng mӣ chiӃn dӏch Ĉông Xuân 1953 - 1954, ÿӃn

tháng 3-1954 gӑi là chiӃn dӏch ĈiӋn Biên Phӫ. TӍnh ӫy Thӫ Biên phát ÿӝng ÿӧt phӕi

hӧp chiӃn dӏch. Ĉӝi vǊ trang tuyên truyӅn thӏ trҩn Trҧng Bom phӕi hӧp ÿӝi vǊ trang

tuyên truyӅn Xuân Lӝc hoҥt ÿӝng mҥnh trên quӕc lӝ I, quӕc lӝ 20, khu tұp trung ngã

ba Dҫu Giây, tiӃn công nhiӅu tháp canh ÿӏch. Nhân dân Võ Dõng, Hѭng Lӝc sӕng ӣ

các vùng căn cӭ Bàu Lâm (Xuyên Mӝc), chiӃn khu Ĉ, Phѭӟc An (Long Thành) ÿã

phát huy tinh thҫn lao ÿӝng cҫn cù ra sӭc khҳc phөc hұu quҧ bão lөt tăng cѭӡng sҧn

xuҩt lѭѫng thӵc, tham gia tích cӵc phong trào ÿóng ÿҧm phө, thuӃ nông nghiӋp ÿҧm

bҧo ÿӫ gҥo, lѭѫng thӵc nuôi quân phөc vө chiӃn dӏch.

Ngày 7-5-1954, chiӃn dӏch ĈiӋn Biên Phӫ toàn thҳng. Thӵc dân Pháp phҧi

nghiêm chӍnh hòa ÿàm trong thӃ bӏ ÿӝng ӣ Giѫnevѫ. Ngày 20-7-1954, hiӋp ÿӏnh

Giѫnevѫ vӅ chҩm dӭt chiӃn tranh và lұp lҥi hòa bình ӣ ViӋt Nam ÿѭӧc ký kӃt.

Cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp xâm lѭӧc kӃt thúc. Nhân dân huyӋn

Thӕng Nhҩt, chӫ yӃu là công nhân các sӣ cao su, ÿӗng bào dân tӝc tӯ tinh thҫn cách

mҥng tháng Tám 1945 ÿã bѭӟc vào cuӝc chiӃn ÿҩu hӃt sӭc hӗn nhiên và cǊng ÿҫy bӥ

ngӥ.

Do ÿһc ÿiӇm tình hình, là vùng nhiӅu rӯng núi, nhiӅu cao su, tiӃp giáp nhӳng

căn cӭ kháng chiӃn, lҥi có nhӳng ÿѭӡng giao thông chiӃn lѭӧc quan trӑng, Thӕng

Nhҩt là ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng cӫa lӵc lѭӧng vǊ trang tӍnh nhҵm cҳt giao thông ÿӏch, ÿánh

phá kinh tӃ và mӣ tuyӃn giao thông huyӃt mҥch tӯ chiӃn khu Ĉ vӅ Long Thành, Bà

Rӏa. Vӟi thӵc dân Pháp chúng càng ra sӭc bҧo vӋ giao thông, bҧo vӋ các cѫ sӣ kinh tӃ

(ÿӗn ÿiӅn cao su). Cuӝc chiӃn ÿҩu cӫa nhân dân ÿӏa phѭѫng vì thӃ không kém phҫn

gian khә, ác liӋt.

Nhân dân Hѭng Lӝc (chӫ yӃu cǊng là công nhân các sӣ cao su bӓ ra), Trҧng

Bom, công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su Trҧng Bom, Cây Gáo, Dҫu Giây, ÿӗng bào dân

tӝc Võ Dõng ÿã vѭӧt qua mӑi gian khә ÿӇ ÿóng góp cho kháng chiӃn. Ngay tӯ khi

thӵc dân Pháp trӣ lҥi, ÿӗng bào dân tӝc, công nhân trҿ ÿã trӣ thành du kích chiӃn ÿҩu

tҥi ÿӏa phѭѫng, nhiӅu ngѭӡi vào bӝ ÿӝi tӍnh, quұn, nhiӅu công nhân có tay nghӅ trӣ

thành chiӃn sƭ quân giӟi tӍnh, khu làm ra vǊ khí giӃt giһc. Nhân dân vùng tҥm chiӃm,

3.10 Page 30

▲back to top

vùng sâu dù ÿӏch kèm kҽp vүn hѭӟng vӅ cách mҥng. Phong trào "Phá hoҥi ÿӇ kháng

chiӃn", "hӫ gҥo nuôi quân" thӇ hiӋn rõ tình quân dân cӫa bà con. Công nhân và nhân

dân ÿӏa phѭѫng ÿã ÿóng góp nhân lӵc, vұt lӵc tҥo ÿiӅu kiӋn cho bӝ ÿӝi làm nên nhӳng

chiӃn thҳng vang dӝi Bàu Cá (14-7-1947), La Ngà (1-3-1948), Trҧng Bom (20-7-

1951). Mӝt bӝ phұn nhân dân, công nhân tҧn vӅ các vùng căn cӭ kháng chiӃn tham gia

tích cӵc lӵc lѭӧng sҧn xuҩt, bҧo vӋ căn cӭ, làm tròn nghƭa vө, nhiӋm vө công dân vӟi

công cuӝc kháng chiӃn.

Chín năm kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp là thӱ thách lӟn vӟi nhân dân và

ÿӝi ngǊ công nhân ӣ Thӕng Nhҩt, ÿӗng thӡi cǊng là sӵ rèn luyӋn lòng kiên ÿӏnh, chӏu

ÿӵng gian khә và biӃt vѭӧt gian khә ÿӇ ÿӕi ÿҫu vӟi mӝt cuӝc chiӃn ÿҩu mӟi trong ÿiӅu

kiӋn mӟi ÿҫy ác liӋt, phӭc tҥp.

CHѬѪNG II :

THÀNH LҰP BAN CÔNG TÁC DI CѬ TӘ CHӬC CѪ SӢ, GÂY DӴNG

PHONG TRÀO CÁCH MҤNG (1954 - 1965)

1. CHÍNH SÁCH DI CѬ VÀ THӪ ĈOҤN THÂM ĈӜC CӪA MӺ DIӊM

Ngày 20-7-1954 hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ ÿѭӧc ký kӃt, vƭ tuyӃn 17 ÿѭӧc lҩy làm ranh

giӟi quân sӵ tҥm thӡi giӳa hai miӅn Nam - Bҳc và qui ÿӏnh hai năm sau (7-1956) sӁ tә

chӭc tәng tuyӇn cӱ thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc. HiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ là mӝt thҩt bҥi cӫa thӵc

dân Pháp, buӝc chúng phҧi chҩm dӭt chiӃn tranh, lұp lҥi hòa bình ӣ ViӋt Nam.

ThӃ nhѭng vӟi âm mѭu xâm lѭӧc lâu dài ÿҩt nѭӟc ta, ÿӃ quӕc Mӻ thay chân

Pháp phá hoҥi hiӋp ÿӏnh, áp ÿһt chӫ nghƭa thӵc dân kiӇu mӟi ӣ miӅn Nam ViӋt Nam .

Vӟi sӭc mҥnh cӫa cách mҥng, vӟi uy tín cӫa chính phӫ do Chӫ tӏch Hӗ Chí

Minh lãnh ÿҥo, ÿӃ quӕc Mӻ ÿã thҩy trѭӟc sӵ thҩt bҥi cӫa chính quyӅn bù nhìn ӣ miӅn

Nam ViӋt Nam nӃu thӵc thӏ các ÿiӅu khoҧn cӫa hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ. Chính tәng thӕng

Mӻ Aixenhao ÿã tuyên bӕ : "NӃu bҫu cӱ diӉn ra theo nhѭ hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ ÿã tiên

liӋu thì 80% dân chúng miӅn Nam sӁ bӓ phiӃu cho Hӗ Chí Minh" 26.

Vӟi nhұn ÿӏnh này, ÿӃ quӕc Mӻ và thӵc dân Pháp ÿã cӕ sӭc nhào nһn, tô vӁ

cho mӝt chính phӫ quӕc gia bù nhìn ӣ miӅn Nam ViӋt Nam. Chúng chuҭn bӏ mӝt

"chiӃn dӏch di cѭ" dân ӣ miӅn Bҳc, chӫ yӃu là giáo dân Công giáo vào miӅn Nam ÿӇ

tҥo hұu thuүn chính trӏ cho chính quyӅn tay sai, ÿӗng thӡi tҥo sӵ mҩt әn ÿӏnh cho

chính quyӅn cách mҥng ӣ miӅn Bҳc. Chính J. Công Panh (J.Compain) thӕng sӭ Bҳc

kǤ ÿã tuyên bӕ công khai rҵng : Quân Pháp khi rút lui sӁ làm cho Hà Nӝi trӕng vҳng

vì chính viӋc di cѭ dân ÿi mӝt triӋu ngѭӡi. Tѭӟng Cô Nhy lúc ÿó ÿã ký lӋnh cho tҩt cҧ

các công chӭc ngѭӡi ViӋt phҧi rӡi Hà Nӝi ÿi vào Sài Gòn.

Tin thông tҩn AFP ÿánh ÿi ngày 30-6-1954 cho thҩy rõ âm mѭu cӫa Mӻ :

"Trong mӝt cuӝc hӑp báo, tәng thӕng Aixenhao ÿã cho biӃt rҵng nӃu có hiӋp ÿӏnh

ÿình chiӃn Mӻ sӁ tә chӭc mӝt cuӝc di tҧn ÿӇ ÿѭa dân miӅn Bҳc vào miӅn Nam". HiӋp

ÿӏnh Giѫnevѫ vӯa ký kӃt, lӵc lѭӧng Mӻ do Trung tá tình báo Lên Ĉên chӍ huy ÿã tiӃn

26 D̳n theo : “Th̵p giá và l˱ͩi g˱˯m” cͯa Linh mͭc Tr̯n Tam T͑nh, NXB Tr̓ - TP H͛ Chí Minh, 1988 trang 19

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

hành công tác chiӃn tranh tâm lý chӕng chính phӫ ӣ miӅn Bҳc, xúi giөc nhân dân bӓ

vào Nam. Chúng tung tin rҵng Ĉӭc Mҽ hiӋn ra ӣ Ba làng Thanh Hóa ra lӋnh cho giáo

dân phҧi vào Nam, phҧi xa lánh ÿҩt Cӝng sҧn bҩt cӭ giá nào ÿӇ tìm sang ÿҩt tӵ do. Và

"chҥy trӕn ÿӇ cӭu lҩy mҥng sӕng, cӭu lҩy ÿӭc tin"; "Chúa Kitô ÿã vào Nam"; "Ĉӭc

Mҽ ÿã rӡi bӓ Bҳc ViӋt"... Nhӳng nông dân, giáo dân miӅn Bҳc thѭӡng gҳn bó vӟi nѫi

chôn nhau cҳt rӕn, trѭӟc nhӳng luұn ÿiӋu tuyên truyӅn này ÿã bӏ tác ÿӝng mҥnh vӅ

tâm lý ÿành phҧi rӡi bӓ quê hѭѫng vào Nam sinh sӕng.

ĈӇ әn ÿӏnh ÿӡi sӕng và cѭ trú cho ÿӗng bào di cѭ tӯ miӅn Bҳc vào, chính

quyӅn Ngô Ĉình DiӋm thành lұp ӣ Trung ѭѫng mӝt cѫ quan gӑi là tәng ӫy di cѭ. Các

cѫ quan công giáo cӫa Mӻ, Pháp, Caritas ÿã vӋn trӧ mӝt sӕ tiӅn rҩt lӟn ÿӇ nhanh

chóng thu xӃp nѫi ăn chӕn ӣ cho dân.

Cuӕi năm 1954 gҫn 500.000 dân di cѭ Thiên chúa giáo tӯ miӅn Bҳc ÿã vào các

tӍnh miӅn Ĉông Nam bӝ (chiӃm 1/3 dân sӕ dân di cѭ ӣ toàn miӅn Nam ViӋt Nam)

trong ÿó tӍnh Biên Hòa tiӃp nhұn 82.950 ngѭӡi vӟi 5 trung tâm lӟn là : Hӕ Nai, Phѭӟc

Lý, Dƭ An, Lҥc An, Tân Mai gӗm 44 trҥi ÿӏnh cѭ. TӍnh Long Khánh tiӃp nhұn 32.373

ngѭӡi vӟi 17 trҥi ÿӏnh cѭ. Hӕ Nai là mӝt trung tâm ÿӏnh cѭ lӟn vӟi 38.000 ngѭӡi,

trung tâm lӟn thӭ 2 là Gia KiӋm (Long Khánh) vӟi 20.000 ngѭӡi.

Thành phҫn ngѭӡi di cѭ vào Biên Hòa, Trҧng Bom, Gia KiӋm cǊng rҩt ÿa

dҥng. Ngoài linh mөc, giáo dân công giáo còn có binh lính, công chӭc tӯng làm viӋc

trong bӝ máy chính quyӅn Pháp, nhӳng tѭ sҧn thành thӏ, nhӳng ÿӏa chӫ ӣ nông thôn

miӅn Bҳc... Ngoài ra thӵc dân Pháp còn ÿѭa sѭ ÿoàn 5 bӝ binh cӫa ngѭӡi Nùng do

Voòng A Sáng chӍ huy cùng toàn bӝ gia ÿình tӯ Quҧng Ninh vào Nam. Sӕ này lúc ÿҫu

ÿóng ӣ Sông Mao (Bình Thuұn) sang năm 1955 thì chuyӇn vào Bҧo Bình (Long

Khánh), mӝt sӕ ÿӃn ÿӏnh cѭ ӣ Sông Mây, Ĉӗng Lách (Trҧng Bom). ĈӃn nhӳng năm

1958 - 1960 ngѭӡi Nùng tӯ Long Khánh, Bình Thuұn tiӃp tөc vӅ Trҧng Bom lұp

nghiӋp và lұp ra xã Bàu Hàm.

Nhӳng trҥi ÿӏnh cѭ, làng ÿӏnh cѭ ban ÿҫu ÿѭӧc làm bҵng vұt liӋu nhҽ, xây dӵng

theo kiӇu làng miӅn Bҳc bao quanh nhà thӡ. Tӯ làng ÿӏnh cѭ, trҥi ÿӏnh cѭ, các nhà thӡ

mӑc lên và ÿѭӧc ÿһt tên giӕng nhѭ nhӳng xӭ ÿҥo hӑ ÿҥo ÿã có ӣ miӅn Bҳc trѭӟc khi

di cѭ vào Nam.

Biên Hòa có vӏ trí chiӃn lѭӧc trong tam giác Sài Gòn - Biên Hòa - VǊng Tàu

trong ÿó Trҧng Bom, Hӕ Nai là mӝt cӱa ngõ lӟn ӣ phía ÿông ÿӇ vào Biên Hòa, Sài

Gòn. Ĉӏa bàn này có quӕc lӝ sӕ I xuyên qua, có quӕc lӝ 20 lên Tây Nguyên, có ÿѭӡng

sҳt Bҳc - Nam. Vӟi vӏ trí này chính quyӅn Mӻ DiӋm ÿã bӕ trí dân di cѭ công giáo ӣ

nhӳng hѭӟng chiӃn lѭӧc. Trên quӕc lӝ I tӯ Hӕ Nai ÿӃn Trà Cә chúng xây dӵng 17

trҥi. Trên quӕc lӝ 20 tӯ ngã ba Dҫu Giây ÿӃn Võ Dõng chúng lұp 1 trҥi lӟn. Ý ÿӗ cӫa

Mӻ DiӋm là xây dӵng các trҥi, làng ÿӏnh cѭ thành nhӳng: "Ӕc ÿҧo khép kín, vӯa

không thӇ xâm nhұp, vӯa không thӇ ÿánh chiӃm".

Ĉӗng bào di cѭ miӅn Bҳc trên ÿӏa bàn Trҧng Bom là dân hҫu khҳp các tӍnh

miӅn Bҳc nhѭ: Thanh Hóa, Thái Bình, Nam Ĉӏnh, Ninh Bình, Hà Nam, Hà Nӝi, Hҧi

Phòng, Bҳc Ninh... Trong ÿó có nhӳng vùng công giáo toàn tòng nhѭ Bùi Chu, Phát

DiӋm, Kҿ Sһt. Ĉa sӕ hӑ là nhӳng ngѭӡi dân lao ÿӝng nghèo luôn luôn ѭӟc mѫ có mӝt

cuӝc sӕng tӕt ÿҽp cҧ phҫn hӗn lүn phҫn xác. ThӃ nhѭng trong nhӳng ngày ÿҫu ÿӏnh cѭ

ӣ vùng ÿҩt mӟi, ÿӗng bào cǊng gһp không ít nhӳng gian nan vҩt vҧ vӟi biӃt bao thiӃu

4.2 Page 32

▲back to top

thӕn khó khăn.

VӅ tә chӭc hành chánh cӫa ngөy quyӅn thì Hӕ Nai là 1 xã thuӝc quұn Châu

Thành (Biên Hòa), Gia KiӋm là 1 xã thuӝc quұn Xuân Lӝc (Long Khánh). VӅ ÿҥo

giáo, Hӕ Nai thuӝc ÿӏa phұn Sài Gòn, Gia KiӋm thuӝc ÿӏa phұn Long Khánh. ĈӃn

ngày 3-1-1966 lұp giáo phұn Xuân Lӝc (gӗm cҧ Biên Hòa, Long Khánh, Phѭӟc Tuy,

VǊng Tàu).

ĈӇ xây dӵng cѫ sӣ xã hӝi, hұu thuүn chính trӏ cho chӃ ÿӝ nhҩt là trong bà con

giáo dân di cѭ, DiӋm thành lұp ÿҧng Cҫn lao nhân vӏ làm nòng cӕt cho cái gӑi là

phong trào cách mҥng quӕc gia. Bӝ máy tӅ xã ӣ nhӳng làng công giáo di cѭ ÿӅu là

nhӳng ÿҧng viên Ĉҧng cҫn lao cӫa DiӋm. Ĉi ÿôi vӟi công tác tә chӭc, Mӻ DiӋm ÿҭy

mҥnh công tác tuyên truyӅn xuyên tҥc, nói xҩu cách mҥng trong bà con giáo dân.

Chúng tә chӭc hӑc tұp chính sách "tӕ cӝng" "diӋt cӝng", rêu rao : "Cӝng sҧn là vô

thҫn hoàn toàn trái ngѭӧc vӟi lý tѭӣng cӫa công giáo", tҥo nên thành kiӃn giӳa bà con

giáo dân vӟi cách mҥng. Chính vì thӃ tӯ năm 1954 - 1960 vùng Hӕ Nai, Gia KiӋm

hoàn toàn là vùng trҳng, không có cѫ sӣ cách mҥng.

Ӣ Trҧng Bom sau năm 1954 nhiӅu công nhân cao su tham gia kháng chiӃn

chӕng Pháp ÿã trӣ vӅ sӣ tiӃp tөc làm viӋc ӣ ÿӗn ÿiӅn cao su. Ӣ vùng Hѭng Lӝc, Hѭng

Nghƭa nhân dân tӯ các vùng căn cӭ kháng chiӃn trӣ vӅ làng xóm, sӱa sang nhà cӱa,

phát hoang lҥi ruӝng vѭӡn, xây dӵng cuӝc sӕng mӟi. Mӝt sӕ cán bӝ theo dân trӣ vӅ

ÿӏa phѭѫng, nhѭng do khâu tә chӭc hҫu hӃt sӕ cán bӝ này ÿӅu chѭa nҳm ÿѭӧc phѭѫng

hѭӟng công tác mӟi, tҩt cҧ ÿӅu mong chӡ có cán bӝ cҩp trên vӅ liên lҥc giao nhiӋm vө.

Tӯ năm 1956 và nhӳng năm tiӃp sau, Mӻ DiӋm mӣ các chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn

Bӱu, chiӃn dӏch "tӕ cӝng", "diӋt cӝng" khӫng bӕ cán bӝ cách mҥng và trҧ thù nhӳng

ngѭӡi kháng chiӃn cǊ. NhiӅu cán bӝ, ÿҧng vӏên tӯ các tӍnh miӅn Tây Nam bӝ, miӅn

Trung ÿã ÿiӅu lҳng và chuyӇn vùng vӅ Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa, Dҫu Giây sinh sӕng

nhѭ các ông: Mѭӡi Sӱ, Tѭ Xѭѫng, Tám Phѭӡng, Ngô Duy TruyӅn... Các ÿӗng chí bí

mұt liên lҥc vӟi nhau, ÿӝng vӏên nhau giӳ vӳng niӅm tin, tuyên truyӅn ý thӭc cách

mҥng cho dân, vҥch trҫn bҧn chҩt xâm lѭӧc cӫa ÿӃ quӕc Mӻ và bè lǊ tay sai.

Mһc dҫu hҫu nhѭ hoàn toàn ÿӭt liên lҥc vӟi tә chӭc Ĉҧng cҩp trên nhѭng nhân

dân Trҧng Bom, Hѭng Lӝc vүn mӝt lòng hѭӟng vӅ cách mҥng, hѭӟng vӅ Bác Hӗ kính

yêu.

Tháng 12-1956, hàng trăm tù chính trӏ vѭӧt ngөc ӣ trҥi giam Tân HiӋp (Biên

Hòa) trên ÿѭӡng trӕn thoát vӅ Long Thành, Bà Rӏa ÿѭӧc nhân dân Trҧng Bom hӃt

lòng che chӣ, tiӃp tӃ, dүn ÿѭӡng. Trong sӵ kèm kҽp, kiӇm soát cӫa giһc các má, các

chӏ vүn không quҧn ngҥi hy sinh xung phong dүn ÿѭӡng ÿѭa ÿoàn ngѭӡi vѭӧt ngөc

vѭӧt qua lӝ I ÿi vӅ Long Thành, Bà Rӏa.

Ĉҫu năm 1957 trѭӟc sӵ ÿánh phá khӕc liӋt cӫa giһc, huyӋn ӫy và mҥng lѭӟi cѫ

sӣ Ĉҧng ӣ Xuân Lӝc bӏ tәn thҩt nghiêm trӑng, TӍnh ӫy Biên Hòa quyӃt ÿӏnh ÿѭa ÿӗng

chí Trӏnh Văn Dөc (Ba Dөc) tӍnh ӫy viên vӅ Xuân Lӝc xây dӵng lҥi cѫ sӣ cách mҥng.

Ĉӗng chí Ba Dөc ÿã trө bám ӣ Hѭng Lӝc, xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ ӣ ÿây. ĈӃn

cuӕi năm 1958 ÿӗng chí Ba Dөc bӏ ÿӏch bҳt, mӝt lҫn nӳa mҥng lѭӟi cѫ sӣ ӣ Xuân Lӝc

nói chung, Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa nói riêng bӏ ÿӏch phá vӥ. Cán bӝ và nhân dân

Hѭng Lӝc, Trҧng Bom lҥi tiӃp tөc bӏ ÿӭt liên lҥc vӟi Ĉҧng cҩp trên. Phong trào cách

4.3 Page 33

▲back to top

mҥng trên ÿӏa bàn Trҧng Bom tҥm thӡi lҳng xuӕng.

Nông dân, công nhân cao su nhҩt là sӕ cán bӝ kháng chiӃn cǊ, nhӳng gia ÿình

cѫ sӣ cách mҥng vүn ngày ÿêm khҳc khoҧi ÿӧi chӡ, tìm mӑi cách liên lҥc móc nӕi vӟi

cán bӝ cách mҥng, vӟi tә chӭc Ĉҧng cҩp trên ÿӇ gây dѭng lҥi phong trào.

Nhѭ vұy sau năm 1954, ngoài sӕ dân là công nhân cao su lâu ÿӡi tҥi chӛ, ÿӏa

bàn huyӋn Trҧng Bom còn có ngѭӡi dân tӝc Hoa, Nùng và bà con di cѭ công giáo tӯ

miӅn Bҳc vào. Tình hình dân cѭ ӣ huyӋn khá phӭc tҥp, ít hiӇu biӃt vӅ cách mҥng.

Nhѭng ÿҥi bӝ phұn nhân dân là ngѭӡi lao ÿӝng nghèo, có tinh thҫn yêu nѭӟc nӗng

nàn. Ĉó chính là cѫ sӣ ÿӇ ÿѭӡng lӕi, chính sách tôn giáo, chính sách dân vұn cӫa

Ĉҧng, cӫa Mұt trұn dân tӝc giҧi phóng có thӇ thâm nhұp vào, khѫi dұy phong trào

cách mҥng cӫa quҫn chúng nhân dân.

II. TӘ CHӬC XÂY DӴNG THӴC LӴC CÁCH MҤNG - HÌNH THÀNH

BAN CÔNG TÁC DI CѬ

Ĉҫu năm 1959, trung ѭѫng Ĉҧng ra nghӏ quyӃt 15 chuyӇn hѭӟng chiӃn lѭӧc

cách mҥng, kӃt hӧp ÿҩu tranh chính trӏ vӟi ÿҩu tranh vǊ trang. Cách mҥng miӅn Nam

chuyӇn sang mӝt bѭӟc phát triӇn mӟi. Giai ÿoҥn ÿӗng khӣi và chiӃn tranh cách mҥng.

Ĉѭӧc Ĉҧng cho phép cҫm vǊ khí ÿánh ÿӏch, khҳp nѫi ӣ miӅn Nam nhân dân

nәi dұy "vǊ trang khӣi nghƭa" diӋt ác phá kӅm, giành quyӅn làm chӫ.

Phong trào ÿӗng khӣi ӣ BӃn Tre, chiӃn thҳng Tua 2 (Tây Ninh), tin nәi dұy tӯ

các xã vùng ven chiӃn khu Ĉ, vùng lӝ 2 Bà Rӏa, vùng các ÿӗn ÿiӅn cao su... ÿã tác

ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn quҫn chúng nhân dân ӣ Trҧng Bom, Hѭng Lӝc... nhҩt là ÿӗng bào

lao ÿӝng, công nhân cao su và nhӳng gia ÿình có ít nhiӅu quan hӋ vӟi cách mҥng, vӟi

kháng chiӃn.

Trong lúc này phong trào cách mҥng hai tӍnh Biên Hòa, Long Khánh vӯa khôi

phөc lҥi. Vùng Hӕ Nai, Trҧng Bom, Hѭng Lӝc, Gia KiӋm (dӑc lӝ I và lӝ 20) là nhӳng

vùng cѭ dân mӟi hình thành, hҫu hӃt là vùng trҳng, Ĉҧng chѭa xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ,

chѭa nhen nhóm ÿѭӧc phong trào cách mҥng trong quҫn chúng nhân dân.

Mӝt sӕ cán bӝ kháng chiӃn cǊ tӯ các nѫi ÿiӅu lҳng vӅ các vùng này vүn chѭa

móc nӕi liên lҥc ÿѭӧc vӟi tә chӭc. Sӕ ÿӗng bào yêu nѭӟc ÿang trong tâm trҥng thҩp

thӓm ÿӧi chӡ, mong cán bӝ cách mҥng sӟm trӣ lҥi hoҥt ÿӝng.

Tӯ Dӕc Mѫ, Gia KiӋm, Dҫu Giây, Hѭng Lӝc cho ÿӃn Trҧng Bom, Hӕ Nai là

vùng sâu do ÿӏch kiӇm soát chһt. Ĉӗng bào di cѭ công giáo, ÿӗng bào dân tӝc Hoa,

Nùng dѭӟi tác ÿӝng cӫa bӝ máy tâm lý chiӃn cӫa ÿӏch, tuyên truyӅn, xuyên tҥc cách

mҥng, nҭy sinh tâm lý lo sӧ mӝt sӕ có thành kiӃn vӟi cách mҥng.

Tháng 5-1960 tӍnh Thӫ Biên ÿѭӧc thành lұp, ÿӏa bàn các huyӋn ÿѭӧc bӕ trí lҥi.

Nhѭng ÿӃn ÿҫu năm 1961 tӍnh Thӫ Biên lҥi ÿѭӧc tách ra làm 3 tӍnh Biên Hòa, Thӫ

Dҫu Mӝt và Phѭӟc Thành.

TӍnh Biên Hòa ÿѭӧc lұp lҥi bao gӗm các huyӋn : Vƭnh Cӱu, Long Thành, Nhѫn

Trҥch và thӏ xã Biên Hòa. Các xã Hӕ Nai, Trҧng Bom, Cây Gáo thuӝc huyӋn Vƭnh

Cӱu, các xã Hѭng Lӝc, Bàu Hàm, Gia KiӋm thuӝc huyӋn Xuân Lӝc. TӍnh ӫy Biên

Hòa chuyӇn căn cӭ vӅ ÿóng ӣ dӕc Già Râu xã Tân Ĉӏnh (huyӋn Vƭnh Cӱu).

4.4 Page 34

▲back to top

ĈӇ ÿҭy mҥnh công tác diӋt ác phá kiӅm “khai hoang” vùng yӃu, ÿӗng thӡi tҥo

ÿӏa bàn chuҭn bӏ cho TӍnh ӫy mӣ qua vùng Sông Buông, Suӕi Cҧ xuӕng Long Thành,

Nhѫn Trҥch, tháng 2-1961 TӍnh ӫy tăng cѭӡng trung ÿӝi 3 (ÿҥi ÿӝi 380) vӅ Vƭnh Cӱu

27. Trung ÿӝi gӗm 30 ÿӗng chí do ÿӗng chí Tѭ Bé sau ÿó là ÿӗng chí NguyӉn Văn Bҧo

làm trung ÿӝi trѭӣng.

Mһt khác TӍnh ӫy cǊng cӱ ÿӗng chí Thái Văn Thái (Ba Thái) ngөyên là trѭӣng

giao liên huyӋn Vƭnh Cӱu, mӣ vùng xuӕng Trҧng Bom xây dӵng cѫ sӣ, tҥo bàn ÿҥp

ÿӭng chân, mӣ tuyӃn hành lang liên lҥc tӯ Vƭnh Cӱu xuӕng Long Thành.

Buәi ÿҫu vӟi muôn vàn khó khăn, các ÿӗng chí vүn quyӃt tâm lãnh ÿҥo bám

trө, tìm cách móc nӕi vӟi dân, xây dӵng cѫ sӣ, rút thanh niên lұp ÿӝi vǊ trang. ChӍ

trong vòng 3 ÿӃn 4 tháng, các ÿӗng chí ÿã xây dӵng ÿѭӧc ӣ khu vӵc Ga Mӟi Trҧng

Bom 1 tiӇu ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn, kӃt nҥp ÿѭӧc 5 ÿҧng viên trong ÿó có 2 ÿҧng

viên mұt 28 ÿӗng thӡi tә chӭc xây dӵng ÿѭӧc 1 chi ÿoàn thanh niên lao ÿӝng (6 ÿoàn

viên) do ÿӗng chí Hai Hoàng phө trách bí thѭ.

ĈӇ khѫi dұy phong trào cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng, kӃt hӧp vӟi bӝ ÿӝi tӍnh (C

240), ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn ÿã tә chӭc ÿánh ÿӏch ÿóng ӣ khu vӵc lâm viên Trҧng

Bom, tӏch thu ÿѭӧc 3 khҭu súng trѭӡng và mӝt sӕ ÿҥn dѭӧc.

Tӯ ÿây phong trào cách mҥng ӣ Trҧng Bom tӯng bѭӟc ÿѭӧc khôi phөc và phát

triӇn, tҥo cѫ sӣ ban ÿҫu ÿӇ tӍnh ӫy xúc tiӃn viӋc thành lұp Ban công tác di cѭ, tiӃp tөc

ÿѭa cán bӝ vӅ Trҧng Bom xây dӵng cѫ sӣ và vұn ÿӝng cách mҥng trong ÿӗng bào di

cѭ công giáo và ÿӗng bào dân tӝc Hoa, Nùng trên ÿӏa bàn huyӋn.

Vӟi vùng tam giác lӝ 1 và lӝ 20 chiӃn lѭӧc, tӍnh ӫy Biên Hòa nhұn ÿӏnh : Ĉây

là vùng trung tuyӃn tiӃp giáp vӟi cӱa ngõ chiӃn khu Ĉ, nӕi thông tuyӃn hành lang vӅ

Long Thành, Bà Rӏa, Long Khánh. TӍnh ӫy cǊng nhұn rõ âm mѭu cӫa ÿӏch bӕ trí dân

di cѭ tӯ miӅn Bҳc vào ÿӏnh cѭ trên hai trөc lӝ này nhҵm: xây dӵng hұu thuүn chính trӏ,

bҧo vӋ giao thông và các cѫ quan, căn cӭ quân sӵ ÿҫu não ӣ Biên Hòa. Tӯ ÿó TӍnh ӫy

cho rҵng vӏӋc xây dӵng cѫ sӣ vùng dân công giáo vùng ÿӗng bào dân tӝc tҥi ÿây là rҩt

quan trӑng, không nhӳng giӳ ÿѭӧc ÿӏa bàn trung tuyӃn mà còn làm bàn ÿҥp quan

trӑng tiӃn công vào Biên Hòa, Sài Gòn và khҧ năng ÿáp ӭng hұu cҫn cho cách mҥng

cǊng rҩt lӟn. Tӯ nhұn ÿӏnh này tӍnh ӫy quyӃt ÿӏnh thành lұp Ban công tác di cѭ, ban

ÿҫu gӗm có 3 ÿӗng chí : Văn Công Văn, Ba Rӏch, Bҧy Chһng sau ÿó bә sung thêm

ÿӗng chí Lê Văn TriӃt do ÿӗng chí Năm Văn phө trách.

Ĉӏa bàn trӑng tâm công tác cӫa ban công tác di cѭ là vùng Ĉӗng Lách, Sông

Mây, Hӕ Nai, Bàu Hàm. Ban xác ÿӏnh ÿây là ÿӏa bàn cӵc kǤ khó khăn phӭc tҥp vì ÿӕi

tѭӧng công tác mӟi, lҥi thѭӡng xuyên bӏ kҿ thù tác ÿӝng gây nghi ngӡ giӳa dân vӟi

cách mҥng gҫn ÿѭӧc dân ÿã khó, giҧi thích cho dân hiӇu chính sách ÿѭӡng lӕi chӫ

trѭѫng cӫa cách mҥng càng khó, xây dӵng ÿѭӧc cѫ sӣ lҥi càng khó hѫn. Vӟi ý chí

kiên trì, các ÿӗng chí trong ban ÿã bám sát ÿӗng bào ӣ khu Ĉӗng Lách, anh em phҧi

cҧi trang thành ngѭӡi làm ruӝng, chăn trâu, gһt lúa thuê, ÿi cҩy hái phө giúp bà con,

tҥo ÿiӅu kiӋn gҫn gǊi, gây cҧm tình tӯng bѭӟc mӝt vӟi mӝt sӕ bà con ÿӗng bào dân tӝc

27 Ĉ̩i ÿ͡i 380 là ti͉n thân cͯa ÿ˯n v͓ C 240 t͑nh Biên Hoà

28 K͇t n̩p các ÿ͛ng chí : Hai Hoàng, Hu͉, Thành và các ÿ͛ng chí Năm Ch̫y, T˱ Tháo ÿ̫ng v͓ên

m̵t bên trong.

4.5 Page 35

▲back to top

Hoa, Nùng, ÿӗng bào di cѭ công giáo ra làm ruӝng.

Mһt khác, ÿӇ ÿҧm bҧo mҥch máu giao thông liên lҥc giӳa Vƭnh Cӱu và Long

Thành, ÿӗng thӡi trӵc tiӃp phөc vө xây dӵng căn cӭ hұu cҫn cho TӍnh ӫy theo quyӃt

ÿӏnh cӫa cҩp trên, xã Trҧng Bom trӵc thuӝc sӵ chӍ ÿҥo quҧn lý cӫa TӍnh ӫy Biên Hòa.

Chi bӝ Trҧng Bom do ÿӗng chí Năm Lӧi phө trách bí thѭ ÿã tә chӭc xây dӵng ÿѭӧc

mӝt mҥng lѭӟi cѫ sӣ khá mҥnh trong công nhân cao su và nông dân ÿӏa phѭѫng ӣ ҩp

Vѭӡn Ngô. Nguӗn lѭѫng thӵc phөc vө cho các cѫ quan cӫa tӍnh, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi

trong thӡi gian tӍnh Biên Hòa vӅ ÿóng căn cӭ ӣ Sông Buông, Suӕi Cҧ phҫn lӟn do

nhân dân, công nhân cao su Trҧng Bom ӫng hӝ tiӃp tӃ.

Giӳa năm 1961, ban công tác di cѭ thành lұp ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn do ÿӗng

chí Lê Văn TriӃt (Năm TriӃt) làm ÿӝi trѭӣng. NhiӋm vө cӫa ÿӝi là thâm nhұp chính

sách, cѭѫng lƭnh cӫa Ӫy ban Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng miӅn Nam vào ÿӗng bào di

cѭ công giáo, ÿӗng bào dân tӝc trên ÿӏa bàn huyӋn, vҥch trҫn âm mѭu xâm lѭӧc cӫa

ÿӃ quӕc Mӻ và hành ÿӝng bán nѭӟc cӫa bè lǊ Ngô Ĉình DiӋm, phân tích cho nhân dân

thҩy rõ ai là kҿ thù, ai là ÿӕi tѭӧng cҫn ÿánh ÿә cӫa cách mҥng.

Mһt khác, ÿӝi còn có nhiӋm vө là xây dӵng cѫ sӣ cӕt cán, khi cҫn thiӃt thì tiӃn

hành diӋt ác phá kӅm ÿӇ gây thanh thӃ cách mҥng, trҩn áp bӑn phҧn ÿӝng ác ôn, tӯng

bѭӟc ÿѭa phong trào vùng tôn giáo di cѭ lên.

Cuӕi năm 1961, ӣ khu vӵc ruӝng chùa (Tân An - Vƭnh Cӱu) ban công tác di cѭ

ÿã vұn ÿӝng bà con không nӝp thuӃ cho chính quyӅn ngөy lҩy lý do thҩt mùa, heo

rӯng phá hoҥi... dân không ÿӫ thóc ÿӇ ÿóng. Hoҥt ÿӝng cӫa ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn

ÿã làm cho bӑn tӅ ngөy tҥi chӛ không dám vào kiӇm tra cuӝc ÿҩu tranh này, ÿã bҧo vӋ

quyӅn lӧi cho dân, bѭӟc ÿҫu ta tҥo ÿѭӧc mӕi thiӋn cҧm giӳa ÿӗng bào và cán bӝ cách

mҥng.

NhiӅu gia ÿình làm ruӝng ӣ Ĉӗng Lách khá khó khăn không có trâu, bò cày

ÿҩt, phҧi cuӕc bҵng tay. Thông cҧm vӟi nӛi cӵc nhӑc cӫa dân, Ban ÿã tìm cách giúp

ÿӥ. Ĉӗng chí Năm TriӃt vӅ quê ӣ Tân Ĉӏnh thuê 4 con trâu dүn vӅ Ĉӗng Lách cho dân

cày bӯa. Hành ÿӝng này ÿã tӯng bѭӟc thay ÿәi cái nhìn cӫa dân vӟi cán bӝ cách

mҥng, tҥo ra tình cҧm ban ÿҫu. Dân hiӇu cách mҥng thông qua sӵ giúp ÿӥ cө thӇ và có

hiӋu quҧ cӫa cán bӝ. Ban công tác ÿã tҥo ÿѭӧc niӅm tin trong mӝt sӕ ÿӗng bào Hoa,

Nùng di cѭ.

Sau mӝt thӡi gian vұn ÿӝng giáo dөc, ÿӝi công tác ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ

sӣ cӕt cán nhѭ các ông: Hà Thu Minh, Vây A Sám (Ba Bҵng), anh Ba Chӕn, anh Tѭ

Khí, ông Lăng Cai Phí...

Thông qua nhӳng cѫ sӣ ban ÿҫu này, các ÿӗng chí tiӃp tөc xây dӵng ÿѭӧc hàng

chөc cѫ sӣ cҧm tình khác ӣ các khu vӵc ҩp Bùi Chu, Thanh Hóa, Trà Cә trong ÿó có

mӝt sӕ gia ÿình giáo dân nhѭ anh Lѭѫng Văn Chѭѫng, ông Dѭѫng, ông Trùm Na,

Trùm Bích, chӏ Mây, gia ÿình anh chӏ Quҧ... phong trào cách mҥng tӯng bѭӟc khѫi

dұy, truyӅn ÿѫn cách mҥng, cӡ giҧi phóng ÿã xuҩt hiӋn ӣ mӝt sӕ khu vӵc dӑc theo lӝ I

tӯ Trҧng Bom cho ÿӃn Hӕ Nai. Ban công tác ÿã vұn ÿӝng ÿӗng bào di cѭ tә chӭc mӝt

sӕ cuӝc ÿҩu tranh ÿòi quyӅn lӧi dân sinh. Bà con kéo nhau lên hӝi ÿӗng xã, lên quұn

Ĉӭc Tu ÿòi chính quyӅn phҧi cҩp phát ruӝng ÿҩt, bán trâu bò cho dân canh tác.

Nhӳng viӋc làm thiӃt thӵc này ÿã góp phҫn chuyӇn biӃn nhұn thӭc trong mӝt

4.6 Page 36

▲back to top

sӕ giáo dân. Mӝt sӕ linh mөc bѭӟc ÿҫu ÿã có cҧm tình vӟi cách mҥng nhѭ linh mөc

VǊ ӣ Ĉӗng Lách ÿã gӱi thѭ chúc mӯng cán bӝ, bӝ ÿӝi giҧi phóng nhân dӏp tӃt năm

1963. ĈӇ hӛ trӧ cho phong trào cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng, ÿҫu năm 1962 bӝ ÿӝi C 240

(Biên Hòa) tұp kích vào yӃu khu Trҧng Bom diӋt gҫn 1 trung ÿӝi ÿӏch, tҥo thӃ cho

nhân dân vùng Sông Thao, Bàu Hàm, Trҧng Bom, Hӕ Nai nәi dұy diӋt ác phá kӅm.

Bӑn ác ôn, bӑn phҧn ÿӝng cǊng ÿánh hѫi ÿѭӧc sӵ hoҥt ÿӝng cӫa cách mҥng ӣ

vùng này. Chúng gài tình báo, chӍ ÿiӇm tay sai theo ÿӗng bào ra ruӝng rүy ÿӇ dò tìm

cán bӝ cách mҥng. Ĉѭӧc ÿӗng bào ÿӗng tình ӫng hӝ, ÿӝi công tác tә chӭc dán cáo

trҥng, bҳt giӳ tên trѭӣng ҩp NguyӉn Văn Thӭc ӣ Hӕ Nai. TiӃp ÿó ÿӝi còn diӋt mӝt tên

tình báo khác ӣ Ĉӗng Lách. Ĉӗng bào ta yêu cҫu ÿѭa hҳn vào rӯng xӱ lý, nhѭng do

không nҳm vӳng tұp tөc cӫa ÿӗng bào dân tӝc, ta lҥi hӑp dân xӱ án hҳn ngay trong

làng, tҥo nên tâm lý hoang mang, mӝt sӕ gia ÿình ӣ Ĉӗng Lách bӓ ruӝng rүy vào sӕng

trong ҩp chiӃn lѭӧc. Ĉây cǊng là mӝt bài hӑc kinh nghiӋm sâu sҳc cho Ban công tác

và ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn khi làm công tác vұn ÿӝng ÿӗng bào dân tӝc phҧi am hiӇu

ÿһc ÿiӇm, phong tөc tұp quán cӫa ÿӗng bào.

ĈӇ mӣ rӝng ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng, các ÿӗng chí Năm Văn, Chín Ninh bám lên

Trҧng Bom xây dӵng cѫ sӣ, tuyên truyӅn vұn ÿӝng cách mҥng trong công nhân cao su

trong nông dân. Ĉӗng chí Năm TriӃt tiӃp tөc bám các ҩp Bùi Chu, Thanh Hóa tә chӭc

mҥng lѭӟi cѫ sӣ trong sӕ ÿӗng bào làm be, làm cӫi tӯ Tây Ninh, Bình Dѭѫng qua ÿây

sinh sӕng, ÿӗng thӡi rút ÿѭӧc mӝt sӕ thanh niên thoát ly vào rӯng tham gia kháng

chiӃn 29.

Giӳa năm 1962, tӍnh tăng cѭӡng cho Ban công tác di cѭ thêm hai ÿӗng chí.

Ĉӗng chí Ba Rӏch, Bҧy Chһng ÿѭӧc phân công lên Bàu Hàm lұp thêm ÿӝi công tác

mӟi, xây dӵng cѫ sӣ và căn cӭ trong ÿӗng bào Hoa, Nùng.

Cuӕi năm 1962 căn cӭ vào tính chҩt và nhiӋm vө cӫa ÿӏa bàn và sӵ phát triӇn

cӫa lӵc lѭӧng, Ban công tác TӍnh ӫy Biên Hòa quyӃt ÿӏnh thành lұp Ban cán sӵ di cѭ

do ÿӗng chí Năm Văn phө trách, ӫy vӏên Ban cán sӵ gӗm có các ÿӗng chí: Năm TriӃt,

Ba Rӏch, Chín Ninh, Hai ĈiӋn 30. Chi bӝ Ĉҧng cǊng ÿѭӧc hình thành gӗm các ÿӗng

chí Năm Văn, Năm TriӃt, Chín Ninh, Ba Rӏch, Bҧy Chһng, Ba Bҵng...

Cùng thӡi gian này tӍnh ӫy phân công nӳ ÿӗng chí Tám HuӋ tӯ Trӏ An vӅ hoҥt

ÿӝng ӣ khu vӵc Gia KiӋm. Ӣ ÿây ÿӗng chí Tám HuӋ và Năm Toàn tҥo ÿѭӧc thӃ hӧp

pháp bên trong. Thông qua ông Năm Phu, cѫ sӣ cӫa ta, ÿang làm trѭӣng ҩp cho ÿӏch ӣ

Lҥc Sѫn, các ÿӗng chí ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ cҧm tình ӣ khu vӵc này, chӫ

yӃu là công nhân cao su ӣ ҩp Lҥc Sѫn (sӣ Bình Lӝc) nhѭ gia ÿình ông NguyӉn Văn

Bính (tӵ Mai), ông Ba Bôi, Ba Quang, ông Chín...

Căn cӭ cӫa Ban cán sӵ di cѭ ÿóng tҥi khu Nѭӟc Nhӓ - Tân An. Hҫu hӃt cán bӝ,

ÿҧng viên chiӃn sƭ trong ÿӝi vǊ trang tuyên truyӅn ÿӅu bám các ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng xây

dӵng cѫ sӣ, vұn ÿӝng nhân dân ӫng hӝ cách mҥng.

VǊ khí cӫa ÿӝi vǊ trang ban ÿҫu chӍ có vài khҭu súng trѭӡng sét gӍ và vài trái

29 Nh˱ ÿ͛ng chí Chi͇n, ÿ͛ng chí Hai...

30 Hai Ĉi͏n sau này ra ÿ̯u hàng ÿ͓ch

4.7 Page 37

▲back to top

tҥc ÿҥn, Bác Hà Thu Minh 31 ÿã ÿào khҭu súng cҥcbin mà bác chôn giҩu tӯ trѭӟc trao

cho các ÿӗng chí trong Ban cán sӵ. Ĉây là khҭu súng tӵ ÿӝng ÿҫu tiên cӫa lӵc lѭӧng

ÿã theo chân các ÿӗng chí qua nhiӅu cuӝc diӋt ác phá kӅm, ÿѭa phong trào cách mҥng

ӣ ÿӏa phѭѫng phát triӇn.

Cuӕi năm 1962, ÿҥi hӝi thành lұp ӫy ban mһt trұn dân tӝc giҧi phóng tӍnh Biên

Hòa, sau ÿó là ÿҥi hӝi Mһt trұn khu miӅn Ĉông Nam bӝ ÿѭӧc triӋu tұp. Ӣ khu vӵc

ÿӗng bào di cѭ Trҧng Bom, Gia KiӋm có các ÿӗng chí Vây A Sám (Ba Bҵng), chӏ Hà

Minh Mӻ (Sáu Mӻ), Linh mөc Ĉoàn và 1 vӏ trùm hӑ ÿҥo ӣ Gia KiӋm là nhӳng ÿҥi

biӇu chính thӭc cӫa ÿҥi hӝi. Ĉӗng chí Vây A Sám và linh mөc Ĉoàn ÿѭӧc bҫu vào ӫy

ban mһt trұn tӍnh, ÿӗng thӡi là thành viên cӫa ӫy ban mһt trұn dân tӝc giҧi phóng khu

Ĉông Nam bӝ. Ĉây là lҫn ÿҫu tiên mӝt cán bӝ dân tӝc Hoa và mӝt chӭc sҳc công giáo

ӣ Biên Hòa ÿѭӧc cӱ làm thành viên cӫa mһt trұn dân tӝc giҧi phóng, thӇ hiӋn quan

ÿiӇm ÿúng ÿҳn cӫa Ĉҧng vӅ vҩn ÿӅ dân tӝc, vҩn ÿӅ tôn giáo, ÿӇ tұp hӧp lӵc lѭӧng ÿҩu

tranh vì ÿӝc lұp, tӵ do cӫa ÿҩt nѭӟc.

Trong lúc này vùng Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa, Dҫu Giây thuӝc ÿӏa bàn huyӋn

Xuân Lӝc (Long Khánh) dân cѭ còn thѭa thӟt, vүn còn là vùng trҳng. Ĉӝi vǊ trang

tuyên truyӅn cӫa huyӋn chѭa ÿӫ lӵc lѭӧng ÿӇ bung xuӕng hoҥt ÿӝng vùng này. ChӍ có

mӝt sӕ cán bӝ kháng chiӃn chín năm sinh sӕng tҥi chӛ ÿang tìm cách móc nӕi, bҳt mӕi

liên lҥc vӟi tә chӭc, tҥo cѫ sӣ ÿӇ tiӃp tөc công tác.

III. VѬӦT KHÓ KHĂN, TÍCH CӴC BÁM TRӨ, XÂY DӴNG CѪ SӢ

PHÁT TRIӆN PHONG TRÀO CÁCH MҤNG

Trong bӕi cҧnh phong trào cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng vӯa mӟi bҳt ÿҫu nhen

nhóm thì cǊng là lúc Mӻ DiӋm thӵc hiӋn quӕc sách ҩp chiӃn lѭӧc - xѭѫng sӕng cӫa

chiӃn lѭӧc chiӃn tranh ÿһc biӋt ӣ miӅn Nam.

Trên ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt ngày nay hҫu hӃt các ҩp chiӃn lѭӧc ÿӅu ÿѭӧc

ÿӏch xây dӵng dӑc theo các trөc ÿѭӡng quӕc lӝ I và quӕc lӝ 20. Âm mѭu cѫ bҧn cӫa

ÿӏch là biӃn các ҩp chiӃn lѭӧc này thành nhӳng "pháo ÿài chӕng cӝng" kiên cӕ, ÿӇ bҧo

vӋ các ÿѭӡng giao thông, tҥo vành ÿai bҧo vӋ các căn cӭ, hұu cӭ quân sӵ cӫa chúng ӣ

Biên Hòa, Long Bình... Các cөm ҩp chiӃn lѭӧc tұp trung là cөm Hӕ Nai, cөm Hѭng

Lӝc, Hѭng Nghƭa, Dҫu Giây, cөm Trҧng Bom và cөm Gia Tân, Gia KiӋm 32. Mӛi ҩp

31 B͙ cͯa ÿ͛ng chí Hà Minh MͿ (Sáu MͿ)

32 - Cͭm H͙ Nai g͛m các ̭p chi͇n l˱ͫc: Tân B̷c, B̷c Hòa, Bùi Chu, Thanh Hóa, NgǊ Phúc, Văn Côi, Hòa Bình, L͡c

Ĉͱc 1, L͡c Ĉͱc 2, Ĉông H̫i 1, Ĉông H̫i 2, Thanh Tâm, Hà N͡i, Nam H̫i, B̷c H̫i, Tây H̫i:... (thu͡c qu̵n Ĉͱc Tu,

Biên Hòa).

- Cͭm Tr̫ng Bom g͛m các ̭p chi͇n l˱ͫc : V˱ͥn Ngô, Trung tâm ÿ͛n ÿi͉n Bàu Cá... (thu͡c qu̵n Ĉͱc Tu - Biên Hòa.

- Cͭm H˱ng L͡c, H˱ng Nghƭa, D̯u Giây g͛m các ̭p chi͇n l˱ͫc: H˱ng Nh˯n, H˱ng Hi͏p, H˱ng Th̩nh, H˱ng Nghƭa,

Sͧ Nông nghi͏p, Phan B͡i Châu, Tr̯n Cao Vân, Tr̯n H˱ng Ĉ̩o, Nguy͍n Hu͏, Nguy͍n Thái H͕c, Ngô Quy͉n (thu͡c

qu̵n Xuân L͡c - Long Khánh).

- Cͭm Gia Tân, Gia Ki͏m g͛m các ̭p chi͇n l˱ͫc: Thanh S˯n, Võ Dõng, Phát H̫i, Kim Th˱ͫng, Phúc Nh̩c, Gia Yên,

D͙c M˯, L̩c S˯n (thu͡c qu̵n Xuân L͡c - Long Khánh).

4.8 Page 38

▲back to top

chiӃn lѭӧc ngoài hӋ thӕng hàng rào kiên cӕ, ÿӏch còn xây dӵng hàng chөc lô cӕt lӟn

nhӓ, các ÿӗn bót bҧo vӋ nhҩt là ӣ các trӑng ÿiӇm giao thông. Vӟi thӫ ÿoҥn tuyên

truyӅn xuyên tҥc : "chӕng cӝng ÿӇ bҧo vӋ ÿҥo", ÿӏch tә chӭc mӛi ҩp tӯ 1 ÿӃn 2 trung

ÿӝi thanh niên chiӃn ÿҩu có trang bӏ vǊ khí do các tên ác ôn phҧn ÿӝng chӍ huy. Lӵc

lѭӧng này cùng vӟi bӑn dân vӋ, bҧo an thѭӡng xuyên canh gác kiӇm tra, bҳt bӟ cѫ sӣ

cách mҥng, truy lùng cán bӝ chiӃn sƭ giҧi phóng. Ӣ các khu vӵc Hѭng Lӝc, Hѭng

Nghƭa, Bàu Hàm, Trҧng Bom, ÿӏch tә chӭc hàng chөc cuӝc hành quân càn quét ÿӇ

gom các gia ÿình ӣ sâu trong các vѭӡn rүy ra tұp trung dӑc theo trөc lӝ giao thông.

Dӵa vào nhӳng ÿһc ÿiӇm tұp tөc cӫa dân tӝc, ÿӗng bào Hoa, Nùng ÿã ÿҩu tranh kiên

quyӃt không vào sӕng trong các ҩp chiӃn lѭӧc. Bà con làm nhà dӵng chòi sâu trong

rүy ÿӇ canh tác trӗng lúa, hoa màu. Ĉӏch gom bà con vào, bà con lҥi trӣ ra, cuӕi cùng

không khӕng chӃ ÿѭӧc ÿӏch phҧi nhѭӧng bӝ làm ngѫ. Hàng chөc gia ÿình ӣ Bàu Xéo,

Bàu Hàm... vүn sӕng ngoài các ҩp chiӃn lѭӧc, không chӏu sӵ quҧn lý cӫa ÿӏch.

Các vùng Trҧng Bom, Hӕ Nai, Bàu Hàm trѭӟc ÿây ÿӕi vӟi ÿӏch là vùng "an

toàn". ĈӃn nay hoҥt ÿӝng cӫa lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ khu vӵc này là mӝt sӵ ÿe dӑa

trӵc tiӃp ÿӕi vӟi chúng. Do ÿó cuӕi năm 1962 ÿӏch tә chӭc hành quân ruӗng bӕ ráo

riӃt. Ӣ Ĉӗng Lách ÿӏch bҳt ÿӗng chí Ba Chӕn mӝt ÿҧng viên cѫ sӣ nòng cӕt ÿѭa ÿi thӫ

tiêu. Ĉӗng chí Chín Ninh bám ҩp chiӃn lѭӧc hoҥt ÿӝng bӏ bӑn dân vӋ phөc kích bҳn

trӑng thѭѫng. Các ÿӗng chí Bҧy Chһng, ChiӃn, Hai... hy sinh ӣ khu vӵc Sông Mây.

Ĉӝi công tác Bùi Chu bӏ thiӋt hҥi nһng không còn hoҥt ÿӝng ÿѭӧc.

Tҥi Bàu Hàm ÿӝi công tác bѭӟc ÿҫu mӟi thâm nhұp ÿѭӧc vào quҫn chúng thì

xҧy ra sӵ kiӋn phҧn biӃn trong nӝi bӝ. Do thӏӃu cҧnh giác và sai sót vӅ tә chӭc, mӝt

tân binh mӟi rút tӯ bên ngoài vào ÿӝi ÿѭӧc 15 ngày ÿã phҧn bӝi bҳn chӃt 2 ÿӗng chí,

bҳn bӏ thѭѫng 1 ÿӗng chí khác rӗi ra ÿҫu hàng giһc. Ĉӝi chӍ còn ÿӗng chí Ba Quang

chҥy thoát.

Nhѭ vұy ÿӃn ÿҫu năm 1963, lӵc lѭӧng Ban công tác di cѭ chӍ còn lҥi ÿӝi vǊ

trang Ĉӗng Lách. Phong trào cách mҥng ӣ ÿӏa phѭѫng vӯa bҳt ÿҫu phát triӇn phҧi

chӵng lҥi và gһp nhiӅu khó khăn. Tә chӭc Ban cán sӵ cǊng có sӵ thay ÿәi vӅ nhân sӵ.

Hai ÿӗng chí Năm Văn và Chín Ninh ÿѭӧc rút vӅ tӍnh nhұn công tác khác, ÿӗng chí

Năm TriӃt ÿѭӧc phân công phө trách bí thѭ Ban cán sӵ.

Qua thӵc tӃ phong trào, Ban cán sӵ chӫ trѭѫng: phҧi әn ÿӏnh tѭ tѭӣng cho cán

bӝ ÿҧng viên, cѫ sӣ cӕt cán, cӫng cӕ thӵc lӵc cách mҥng, vұn ÿӝng thanh niên nhҩt là

sӕ con em các gia ÿình cách mҥng thoát ly ÿӇ xây dӵng lӵc lѭӧng. VӅ vǊ trang phҧi

ÿӝt nhұp vào các ҩp chiӃn lѭӧc diӋt ác phá kӅm, tә chӭc nhiӅu ÿӧt vǊ trang tuyên

truyӅn ÿӇ phát triӇn thanh thӃ cách mҥng, cӫng cӕ niӅm tin trong dân.

Giӳa năm 1963, ÿӗng chí Ba Rӏch ÿѭӧc cӱ làm ÿӝi trѭӣng, ÿӝi Ĉӗng Lách.

Ĉӗng chí Vây A Sám (Ba Bҵng) cǊng ÿѭӧc tăng cѭӡng vӅ xây dӵng cѫ sӣ vùng này

ÿӇ tҥo bàn ÿҥp bám vào khu vӵc Bùi Chu, Trà Cә Trҧng Bom, Bàu Xéo...

Mӝt thӡi gian sau, TӍnh ӫy Biên Hòa tiӃp tөc tăng cѭӡng ÿӗng chí Ba Hѭѫng

vӅ làm ÿӝi trѭӣng xây dӵng lҥi ÿӝi Bùi Chu, Thanh Hóa. KӃt hӧp vӟi ÿӝi vǊ trang tұp

trung cӫa Ban cán sӵ, các ÿӗng chí tә chӭc rҧi truyӅn ÿѫn, treo cӡ mһt trұn, ÿӝt vào

các ҩp chiӃn lѭӧc dӑc lӝ I ӣ khu vӵc Tân Hòa, Tân Bҳc, Trà Cә ÿӇ tuyên truyӅn vұn

ÿӝng cách mҥng, cҧnh cáo bӑn tӅ ngөy ác ôn. Mӝt sӕ gia ÿình cѫ sӣ nhѭ gia ÿình ông

Hai Bҳc, Tѭ Giӟi... ӣ Thanh Hóa, mӝt sӕ gia ÿình dân gӕc Bình Dѭѫng ӣ Bùi Chu

4.9 Page 39

▲back to top

ÿѭӧc ÿӝi vұn ÿӝng ÿã dùng xe bò chӣ lѭѫng thӵc hàng hóa vào rӯng tiӃp tӃ cho cách

mҥng.

Ban cán sӵ nhұn ÿӏnh : Ӣ vùng di cѭ công giáo tuy có xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ

cѫ sӣ nhѭng hҫu hӃt không phҧi là dân tҥi chӛ. Vҩn ÿӅ ÿһt ra là phҧi có mӝt căn cӭ

hұu phѭѫng cho vӳng ÿӇ phát triӇn hoҥt ÿӝng. Ban cán sӵ cho rҵng Bàu Hàm có ÿӫ

ÿiӅu kiӋn ÿӇ thӵc hiӋn chӫ trѭѫng này. Tӯ ÿó chӍ ÿҥo cho lӵc lѭӧng tұp trung vӅ Bàu

Hàm ÿӇ xây dӵng cѫ sӣ. Các ÿӗng chí Năm TriӃt, Tám Thӵc, Năm Toàn, Hai Lӝc,

Sáu Mӻ, Ba Quang, Hai Võ... ÿӅu bám vӅ ÿây ÿӇ tuyên truyӅn vұn ÿӝng cách mҥng.

Công tác vұn ÿӝng cách mҥng ӣ vùng ÿӗng bào dân tӝc cǊng không kém khó

khăn phӭc tҥp so vӟi vùng ÿӗng bào di cѭ công giáo. Mӛi lҫn các ÿӗng chí bám ra gһp

dân, nói chuyӋn gì, hӓi chuyӋn gì hӑ ÿӅu trҧ lӡi : "mұu xì coong, mұu xì phéng" tӭc là

không hiӇu không biӃt. ThӃ nhѭng ÿã xác ÿӏnh ÿѭӧc nhiӋm vө và kiên trì công tác vұn

ÿӝng ÿӗng bào, các ÿӗng chí không nҧn lòng, vүn ÿeo bám, ÿi làm vѭӡn, phát rүy, hái

thuӕc lá, hái ÿұu giúp dân, dҫn dҫn gây ÿѭӧc cҧm tình, tìm hiӇu ÿѭӧc phong tөc tұp

quán cӫa ÿӗng bào. Ĉӗng chí Năm TriӃt gһp mӝt bác nông dân tên thѭӡng gӑi là Ba xӏ

ÿӃ có cùng hӑ Lê nhѭ ÿӗng chí và nhұn nghƭa anh em. Bác Ba ÿã dүn ÿӗng chí Năm

TriӃt gһp tҩt cҧ nhӳng ngѭӡi cùng dòng hӑ ÿӇ nhұn diӋn "ngѭӡi thân gia tӝc". Tӯ ÿó

ÿӗng chí ÿã tҥo ÿѭӧc mӕi quan hӋ gҳn bó vӟi dân, ÿѭӧc bà con tin tѭӣng chӣ che. Các

ÿӗng chí Sáu Mӻ, Tám HuӋ... cǊng bám ÿѭӧc vào dân cùng ăn, cùng ӣ, cùng làm vӟi

hӑ ÿӇ tuyên truyӅn giáo dөc cách mҥng. Các ÿӗng chí phân tích ÿӇ ÿӗng bào nhұn rõ

bӝ mһt xҩu xa cӫa bӑn Mӻ DiӋm, giҧi thích cho bà con hiӇu ÿѭӧc chính sách ÿoàn kӃt

dân tӝc cӫa cách mҥng. Vì sao cách mҥng chiӃn ÿҩu chӕng Mӻ và tay sai ? Qua vұn

ÿӝng giáo dөc các ÿӗng chí ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ cӕt cán ӣ Bàu Hàm nhѭ

chӏ Tѭ Mùi, ông Thҵng Xұp Zách, Dѭѫng Phúc Sinh, Chѭӟng Phúc Dѭӥng, Năm Tҳc

Sinh, Voòng Bát...

Ĉӕi vӟi nông dân ngѭӡi dân tӝc ӣ Bàu Hàm, Ban cán sӵ nhұn thӭc rҵng vҩn ÿӅ

quyӅn lӧi vӅ ruӝng ÿҩt là hàng ÿҫu. Tӯ ÿó Ban chӫ trѭѫng chia ÿҩt cho nông dân sҧn

xuҩt, thành lұp các tә ÿoàn kӃt gӗm tӯ 15 - 20 gia ÿình có chòi rүy kӃ cұn nhau và cӱ

ngѭӡi làm tә trѭӣng ÿiӅu hành. Mӝt vҩn ÿӅ nҧy sinh trong công tác tә chӭc là khi cӱ

tә trѭӣng không mӝt ai nhұn cҧ. Cuӕi cùng là bà con bàn nhau mӛi ngѭӡi làm tә

trѭӣng 1 ngày nhѭ vұy ai cǊng có trách nhiӋm và nghƭa vө ÿӕi vӟi ÿoàn thӇ, vӟi cách

mҥng. Các ÿoàn thӇ nông dân, phө nӳ, thanh niên cǊng lҫn lѭӧt ÿѭӧc tә chӭc. Ĉһc biӋt

các ÿӗng chí ÿã thành lұp ÿѭӧc ÿӝi tӵ vӋ hѫn 20 thanh niên do anh Chѭӟng Phúc

Dѭӥng làm ÿӝi trѭӣng.

Tә chӭc ÿѭӧc ÿӗng bào và ÿoàn thӇ ÿã tҥo thêm sӭc mҥnh cho bà con ÿҩu

tranh. Ĉӏch hành quân, càn quét vào rүy, gom dân ra Sông Thao lұp ҩp chiӃn lѭӧc.

Chúng ÿӕt phá nhà cҫm, hoa màu phong tӓa kinh tӃ, cҩm mua gҥo tӯ các nѫi ÿѭa vӅ

Bàu Hàm nhѭng ÿӗng bào vүn kiên quyӃt không chӏu rӡi ruӝng rүy, hӑ tuyên bӕ :

"Thà ăn bҳp, ăn chuӕi chӭ không bao giӡ vào sӕng trong trҥi tұp trung". Ĉӗng thӡi bà

con tә chӭc vұn ÿӝng hàng trăm ngѭӡi kéo lên biӇu tình tҥi trө sӣ Quӕc hӝi ngөy ӣ Sài

Gòn ÿòi gһp Voòng A Sáng (dân biӇu ngөy) ÿѭa yêu sách, tӕ cáo tӝi ác cӫa giһc ÿòi tӵ

do sinh sӕng, ÿi lҥi làm ăn. Bӑn ngөy quyӅn ÿã huy ÿӝng binh lính chһn ÿoàn biӇu

tình ngay tҥi Sông Thao, Trҧng Bom, nhѭng bà con vүn không lùi bѭӟc. Mӝt sӕ bà

con lăn xҧ vào ÿҫu xe, mǊi súng cӫa giһc tiӃp tөc tiӃn lên phía trѭӟc, mӝt sӕ khác cҳt

4.10 Page 40

▲back to top

rӯng tìm ÿѭӡng khác vӅ Sài Gòn ÿҩu tranh. Trѭӟc tinh thҫn ÿoàn kӃt ÿҩu tranh cӫa

ÿӗng bào, bӑn ngөy quyӅn Trung ѭѫng phҧi can thӏӋp và nhѭӧng bӝ. Chúng hӭa hҽn

không bҳn pháo bӯa bãi, không gom dân vào ҩp chiӃn lѭӧc ÿӇ bà con tӵ do ra rүy làm

ăn.

Ӣ khu vӵc Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa giӳa năm 1963, thӏ ӫy Biên Hòa ÿã có

nhiӅu cán bӝ, chiӃn sƭ vӅ ÿây hoҥt ÿӝng, xây dӵng cѫ sӣ, xây dӵng bàn ÿҥp căn cӭ

ÿӭng chân cӫa thӏ xã ӫy. Hѭng Lӝc là xã giáp ranh giӳa hai tӍnh Biên Hòa và Long

Khánh, là xã mӟi, dân tӭ xӭ tұp hӧp vӅ, ÿӏch khó kiӇm soát. Mһt khác ÿӏa bàn xã có

rӯng rұm liên hoàn vӟi các xã bҳc sông Ĉӗng Nai, chiӃn khu Ĉ, có nhiӅu lӧi thӃ trong

vӏӋc xây dӵng căn cӭ. Cuӕi năm 1963 các ÿӗng chí Hai Hoàng, Mѭӡi Yên và 1 ÿӝi

biӋt ÿӝng khoҧng 10 ÿӗng chí (phiên hiӋu là C 22) ÿѭӧc cӱ vӅ ÿӭng chân hoҥt ÿӝng ӣ

khu vӵc Hѭng Lӝc, Hѭng Nghƭa. Các ÿӗng chí ÿã liên lҥc ÿѭӧc vӟi mӝt sӕ ÿҧng viên

ӣ xã nhѭ ÿӗng chí Mѭӡi Sӱ, Tѭ Xѭѫng, Tám Phѭӡng, Tѭ ViӋt… tӯ ÿó hình thành

ÿѭӧc mҥng lѭӟi cѫ sӣ ӣ Hѭng Lӝc và bҳt ÿҫu tә chӭc diӋt ác phá kӅm, gây dӵng

phong trào cách mҥng.

Mӣ ÿҫu ta diӋt tên Mӝt, tình báo cӫa ÿӏch hoҥt ÿӝng ӣ Hѭng Nghƭa. TiӃp ÿó

ÿѭӧc cѫ sӣ phөc vө tình hình, các ÿӗng chí Hai Hoàng, ÿӗng chí Mӟi ÿӝt nhұp ҩp

Canh Nông diӋt tên Minh trѭӣng ҩp ác ôn. Qua các lҫn diӋt ác này, bӑn tӅ ngөy ÿӏa

phѭѫng hoang mang lo sӧ ÿã khѫi dұy khí thӃ cách mҥng trong nhân dân.

Các ÿӗng chí còn giáo dөc kӃt nҥp thêm ÿѭӧc mӝt sӕ ÿҧng vӏên mӟi, hoҥt ÿӝng

bí mұt bên trong nhѭ : Ba Tô, Ba Lùn, Năm Dӳ...

Trong năm 1963 hѫn 30 thanh niên Hѭng Lӝc thoát ly gia ÿình gia nhұp ÿӝi

biӋt ÿӝng và bӝ ÿӝi tӍnh.

Ĉѫn vӏ còn tә chӭc nhiӅu trұn ÿánh trên tuyӃn ÿѭӡng sҳt tӯ Dҫu Giây ÿӃn

Trҧng Bom. Trong 2 ngày 13 và 18 tháng 12 năm 1963 ÿѫn vӏ C 22 dùng mìn ÿánh lұt

hai ÿoàn xe lӱa quân sӵ tӯ Sài Gòn ÿi Phan ThiӃt tҥi khu vӵc Bàu Cá và Hѭng Nghƭa.

Ĉҫu năm 1964, H4 tӍnh Long Khánh (mұt danh cӫa huyӋn Xuân Lӝc) cӱ 1 ÿӝi

công tác gӗm các ÿӗng chí QuyӅn, Hoàng, Hòa... lên Hѭng Lӝc "khai hoang" xây

dӵng cѫ sӣ. Ĉӝi công tác H4 ÿã bҳt ÿѭӧc liên lҥc vӟi bӝ phұn do ÿӗng chí Hai Hoàng

và Mѭӡi Yên phө trách và cùng phӕi hӧp hoҥt ÿӝng. Các ÿӗng chí Tѭ LiӉu, Tám

Phѭӡng ÿѭӧc rút ra thoát ly kháng chiӃn. Ĉѫn vӏ xã Hѭng Lӝc ÿѭӧc thành lұp trӵc

thuӝc H4 tӍnh Long Khánh.

Công tác trӑng tâm cӫa Ban cán sӵ di cѭ Trҧng Bom và H4 Long Khánh chӍ

ÿҥo là tұp trung lӵc lѭӧng vǊ trang, chính trӏ cho viӋc ÿánh phá ҩp chiӃn lѭӧc cӫa

ÿӏch. Cuӝc ÿҩu tranh trên các ÿӏa bàn bҳt ÿҫu diӉn ra sôi ÿӝng ÿһc biӋt là tҥi Hѭng

Nghƭa.

Ҩp chiӃn lѭӧc Hѭng Nghƭa chu vi khoҧng 1.770m, dân sӕ chӍ có 547 ngѭӡi.

ThӃ nhѭng lҥi có tӟi 1 trung ÿӝi dân vӋ luân phiên canh gác ngày ÿêm ӣ hai cәng ra

vào ҩp. Chúng xét giҩy tӡ kiӇm tra gҳt gao tҩt cҧ mӑi ngѭӡi dân. ông Tѭ VӏӋt và nhiӅu

cѫ sӣ chí cӕt vүn thѭӡng xuyên liên lҥc vӟi cán bӝ bên ngoài, cung cҩp tình hình, quy

luұt hoҥt ÿӝng, hӋ thӕng phòng thӫ cӫa ÿӏch, nѫi ăn ӣ cӫa bӑn tӅ ҩp...

Mӝt ngày ÿҫu năm 1964, ÿѭӧc tin bӑn lính dân vӋ sӁ kéo nhau ÿi xem hát, ÿӝi

vǊ trang tuyên truyӅn H4 phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng vǊ trang tӍnh Long Khánh ÿѭa 2 tiӇu