Buu Hoa dau tranh va xay dung 2-3

Buu Hoa dau tranh va xay dung 2-3



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


sân be, lúc tҥi miӉu Bình Trѭӟc (ҩp Lân Thành). Mӝt lҫn chӏ và anh Sáu Thân bӏ bót Tân Ba
bҳt. Tѭ Ĉӡi sӃp bót, tra tҩn hai ngѭӡi rҩt dã man. Tên này thâm thù cách mҥng, mӛi ngày tӵ tay
ÿánh tù ÿӃn ÿә máu mӟi thӓa thú tính. Chӏ Hai Lөc mӝt lҫn bӏ ÿánh tѭӣng chӃt, ngã xuӕng hӕ
phân, anh Sáu Thân vác lên. Sau nhӡ ngѭӡi vѫ viên thông ngôn xin cho, chi ÿi ӣ cho bà ta. Mӝt
lҫn ÿi chӧ mua thӭc ăn cho chӫ, chӏ bӓ trӕn, thoát bót Tân Ba.
Chӗng chӏ Hai Lөc là anh Sáu Tình làm tài xӃ, chѫi vӟi sӕ lính Miên bót máy cѭa. Nҳm
ÿѭӧc tình hình giһc sҳp càn bӕ hoһc chúng bҳt ÿѭӧc ai, khai thác ÿѭӧc gì, anh Sáu báo vӅ cѫ sӣ
giao liên ÿӇ báo lên trên. Anh Sáu Tình mua giúp và chӣ mӝt sӕ thuӕc men lên nhà chӏ Út Xè ӣ
Bình Mƭ vài chuyӃn. Sau phҧi ngѭng vì lính khám xét dӳ, tình hình rҩt găng.
Nӱa cuӕi năm 1951 bӝ máy kháng chiӃn cӫa thӏ xã Biên Hòa ÿѭӧc cӫng cӕ ÿi vào әn
ÿӏnh sau khi bí thѭ Bҧy Mén bӏ tên Tѭӡng, phó ban tình báo thӏ xã là nӝi gián cӫa Pháp, hҥ sát
ngày 8-2-1951. Ban cán sӵ thӏ xã ÿѭӧc thay bҵng ÿӝi vNJ trang tuyên truyӅn (VTTT) thӏ xã Biên
Hòa do các ÿӗng chí Năm Bӕi (Trӏnh Trӑng Tráng), Mai Sѫn ViӋt và Bùi Trӑng Nghƭa lãnh
ÿҥo. Ĉӝi VTTT làm chӭc năng tәng hӧp cӫa các tә chӭc Ĉҧng, chính quyӅn, ÿoàn thӇ, quân
ÿӝi, công an. Ĉӝi có năm ÿoàn ÿӭng chân ӣ các bàn ÿҥp ven thӏ xã. TӍnh quyӃt ÿӏnh mӣ rӝng
ÿӏa bàn thӏ xã, ngoài xã Bình Trѭӟc gӗm năm khu tám ҩp nay thêm các xã Tân Bình (Bình Ý,
Tân Phong), Tân Bӱu (Tân Thành, Bӱu long), Tam hiӋp, HiӋp Hòa, Tân Vҥn, An Hòa (Bӱu
Hòa, Hóa An).
Ĉoàn VTTT sӕ 4 do anh Tѭ Ĉӭc chӍ huy ÿӭng chân ӣ An Phú xã, lҩy hóc Ông Che làm
bàn ÿҥp. Ĉoàn có phҥm vi hoҥt ÿӝng ӣ bӡ phҧi sông Ĉӗng Nai, ÿӕi mһt vӟi nӝi ô, có nhiӅu khó
khăn to lӟn. Quán triӋt phѭѫng trâm công tác vùng ÿӏch chiӃm, ÿoàn chú trӑng vҩn ÿӅ xây dѭng
cѫ sӣ, xúc tích lӵc lѭӧng là chính. ĈӇ gây niӅm tin tѭӣng cho ÿông ÿҧo nhân dân hѭӟng vӅ
kháng chiӃn, ÿoàn chӫ trѭѫng ÿ1nh mӝt sӕ trұ nhӓ gây tiӃng vang. Dùng lӵc lѭӧng tinh nhuӋ
ÿánh ÿһc công, ÿoàn VTTT sӕ 4 phá sұp tua bӃn ÿò Ngӵa gҫn chùa Long ThiӅn. Sau ÿó ÿoàn
kӃt hӧp vӟi ÿӝi biӋt ÿӝng tӍnh phөc kích ӣ dӕc Chú Hӓa diӋt mӝt xe chӣ toàn sƭ quan không
quân Pháp chuyên sӱa chӳa lҳp ráp ѫ sân bay Biên Hòa. Lính Cao Ĉài bҳt dân vào rӯng Hóa An
chһt tre và cây cӕi nhҵm hai mөc ÿích: phá căn cӭ ta ÿӗng thӡi bán cây lҩy tiӅn xài. Cӫi và cây
chһt hҥ kéo tӯ rӯng vӅ tҥm xӃp ӣ ÿҫu xóm Tân Bҧn chӡ gӑi ngѭӡi mua. Anh Tѭ Ĉӭc hӟt tay

1.2 Page 2

▲back to top


trên, nhӡ mӝt sӕ xe bò cӫa dân ngay trong ÿêm chӣ ÿi bán cho lò Trҫn Lâm ӣ Hóa An. Chӫ lò
này có thӃ lӵc, vào làng Tây, lính Cao Ĉài không làm gì ÿѭӧc. Các hoҥt ÿӝng cӫa ÿoàn VTTT
sӕ 4 bác bӓ hùng hӗn các luұn ÿiӋu bӏp bӧm cӫa ÿӏch nói phe kháng chiӃn chӍ còn tӗn tҥi ngày
mӝt ngày hai.
ChiӅu tӕi 6-12-1951 anh Tѭ Ĉӭc chӍ huy mӝt sӕ ÿoàn viên vӅ nhà ông bang Ĉӫ, chӫ lò
gҥch, mӡi lên hóc ông Che ÿӇ nhҳc nhӣ nghƭa vө ÿóng thuӃ mà ít lâu nay ông bê trӉ. Vѫ bang
Ĉӫ tѭӣng chӗng bӏ mang ÿi thӫ tiêu, ngay lұp tӭc chҥy tӟi tәng hành dinh Cao Ĉài cҫu cӭu, hӭa
sӁ biӃu hai chөc ngàn (gҫn chөc lѭӧng vàng) nӃu giҧi thoát ÿѭӧc cho chӗng bà ta. Mӝt tӕp lính
bám theo ta, rӗi lính tәng hành dinh và bót cҫu rҥch Cát bí mұt ngay ÿêm kéo lên bao vây cҧ
khu vӵc ÿó. Trѭa 7-12, hai bên chҥm súng ӣ rӯng Nhíp Hӕ Ngӵa. Anh Châu Ngӑc Ĉӭc hi sinh.
Mӝt sӕ ÿoàn viên VTTT sӕ 4 rút lên An Phú xã. Ĉӏch dùng xe bò chӣ xác anh Tѭ Ĉӭc vӅ bêu
trѭӟc cӱa trѭӡng hӑc Chӧ Ĉӗn ÿông ngѭӡi qua lҥi hòng hù dӑa bà con. Nhѭng kӃt quҧ ngѭӧc
lҥi, bà con thѭѫng xót, cҧm phөc anh và càng tin tѭӣng vào công cuӝc kháng chiӃn.
Anh Tám Lѭѫng (NguyӉn Van Lѭѫng) gia nhұp bӝ ÿӝi, chuyӇn nhiӅu ÿѫn vӏ khác nhau.
Tӯ VӋ quӕc ÿoàn Chây Thành, anh qua các ÿҥi ÿӝi Bàu Cá, Ĉӕng Ĉa, tham gia ÿánh xe lӱa ӣ
Bàu Cá, Trҧng Bom rӗi vӅ trung ÿӝi trinh sát cӫa trung ÿoàn 310 tұp dѭӧc ÿánh BӃn Súc. Năm
1951 anh ÿѭӧc lӵa vӅ bҧo vӋ ÿһc khu Sài Gòn – Chӧ Lӟn. Cѫ quan ÿһc khu di chuyӇn nhiӅu
nѫi, tӯ chiӃn khu Ĉ qua chiӃn khu Dѭѫng Minh Châu. Các chiӃn sƭ bҧo vӋ sӕng cùng các vӏ
lãnh ÿҥo: NguyӉn Văn Linh, Phҥm ThiӅu…Mӑi ngѭӡi chӏu kham khә thiӃu thӕn nhѭn nhau,
thѭӡng ăn cùng mâm, cѫm chӍ có rau nҩu muӕi, bӳa nào khá hѫn thì có mҳm ruӕc, cá khô. Anh
em chiӃn sƭ thѭӡng tát cá, gài bүy…và tăng gia khoai mì, rau…ÿӇ mâm cѫm ÿѭӧc tѭѫi hѫn, mӑi
ngѭӡi có sӭc khӓe mà công tác và chiӃn ÿҩu. Cѫ quan văn phòng và ÿѫn vӏ là mӝt nhà, ÿӝng
viên và chăm sóc nhau vѭӧt qua mӑi gian khә. Ĉҫu năm 1953 anh Tám Lѭѫng ÿѭӧc cӱ ÿi tiӅn
trҥm xuӕng Phong Phú (Long An) chuҭn bӏ ÿón các vӏ lãnh ÿҥo. Chҷng may anh bӏ bӋnh nһng,
ÿӗng chí Năm Thành, Chánh văn phòng, làm giҩy cho anh vӅ ÿӏa phѭѫng chӳa bӋnh, làm ăn
sinh sӕng. Khӓi bӋnh anh mӣ quán phӣ tҥi Chӧ Ĉӗn (nên còn ÿѭӧc gӑi là Tám Phӣ).
Trұn bão lөt giӳa tháng 10 – 1952 là thӱ thách khҳc nghiӋt ÿӕi vӟi phong trào kháng
chiӃn miӅn ÿông Nam Bӝ. LNJ lөt phá hoҥi mùa màng cӫa nhân dân cNJng nhѭ nѭѫng rүy cӫa cán

1.3 Page 3

▲back to top


bӝ, bӝ ÿӝi tăng gia tӵ túc làm cho ta lâm vào nҥn ÿói gay gҳt. NhiӅu nѫi ta không còn gҥo nҩu
cháo, anh em phҧi chia nhau tӯng cӫ khoai mì ÿã thӕi rӳa mӝt phҫn do ngâm nѭӟc lөt. Nҥn ÿói
làm sӭc khӓe cán bӝ, chiӃn sƭ ta giҧm sút nghiêm trӑng. NhiӅu anh chӏ em bӏ bӋnh nһng, suy
chop cùng là do thiӃu ăn. Nhѭng hѫn ba chөc anh chӏ em Bӱu Hòa thoát li ÿã cҳn răng chӏu
ÿӵng, vѭӧt qua nhӳng ngày ÿҫy khó khăn này, bӅn gan trө vӳng trong hàng ngNJ kháng chiӃn.
Lӧi dөng thiên tai, Pháp tә chӭc càn quét ÿánh phá nhiӅu nѫi. TӍnh ӫy Thӫ Biên ÿӅ ra chӫ
trѭѫng ÿҭy mҥnh vNJ trang tuyên tuyӅn, xây dӵng cѫ sӣ, ÿҭy mҥnh chӕng càn quét lҩn chiӃm,
thӑc sâu hoҥt ÿӝng trong lòng ÿӏch mӣ con ÿѭӡng tiӃp tӃ lúa gҥo.
Anh NguyӉn Hoàng Cҫu, trung ÿӝi phó mӝt ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi Thӫ Biên tham gia ÿánh ÿӗn
BӃn Sҳn thu nhiӅu vNJ khí quân trang nhѭng quí nhҩt là thu ÿѭӧc hѫn mӝt tҩn gҥo chӕng ÿói kӏp
thӡi. Ĉêm 18 – 5 năm 1953 anh tham gia ÿánh bót Tân Uyên. Vѭӧt qua mҩy lӟp hàng rào, hào
cҳm ÿҫy chông, anh vào giӳa bót nhѭng trúng mìn hi sinh.
Nhân dân Bӱu Hòa sӕng trong vùng ÿӏch chiӃm, bӏ ÿӏch ruӗng bӕ liên tөc nhѭng vүn
thѭӡng xuyên gӣi tiӅn, gҥo ra ngoài. Anh Năm HӍ và anh Lèo ÿѭӧc cҩp trên cho vӅ làm ăn giӳa
năm 1953 vì sӭc khӓe kém, nên bӏ tên Núc (Hóa An) khai và chӍ. Lính Cao Ĉài bao bҳt, các anh
ÿѭӧc ngѭӡi quen cho biӃt nên trӕn thoát lên Buôn Ma Thuӝt sau hiӋp ÿӏnh Geneve 1954 mӟi
vӅ.
TiӃng súng tӯ các nѫi luôn luôn vang vӑng vӅ Chӧ Ĉӗn dѭӟi ách kӅm kҽp chһt cӫa ÿӏch.
Kho dҫu Phѭӟc Lѭ bӏ ÿ1nh cháy vào dӏp sinh nhұt Bác Hӗ 19 - 5 - 1953, trұn ÿánh bót Cҭm
Vinh (Tân TriӅu) tháng 12 – 1953, trұn ÿánh lính Commando trong sӣ cao su phӫ Thanh…là lӡi
bác bӓ sinh ÿӝng, mҥnh mӁ các luұn ÿiӋu tuyên truyӅn xuyên tҥc cӫa ÿӏch. Báo chí Pháp và Sài
Gòn thӍnh thoҧng cNJng phҧi thú nhұn thҩt bҥi cӫa chúng trên các chiӃn trѭӡng Ĉông Dѭѫng.
Tháng 3 – 1954 chiӃn dӏch ĈiӋn Biên mӣ màn lұp tӭc thu hút sӵ chú ý cӫa ÿӗng bào Bӱu
Hòa. Mӑi ngѭӡi tìm ÿӑc và bình luұn ngày càng công khai vӅ sӵ tҩt thҳng cӫa bӝ ÿӝi cө Hӗ.
Mӝt sӕ gia ÿình có ngѭӡi thân bӏ giam giӳ, gói ÿӗ thăm nuôi bҵng báo. Các tin tӭc ÿã gây niӅm
vui và tin tѭӣng vào ngày mai cho nhӳng ngѭӡi sau song sҳt.
Hӝi nghӏ Geneve nhóm hӑp càng ÿѭӧc bà con chú ý theo dõi sát sao hѫn. Mӑi ngѭӡi hӗi
hӝp vӟi diӉn biӃn cӫa hӝi nghӏ. Ngày 20 – 7 năm 1954 hiӋp ÿӏnh ÿình chiӃn ӣ ViӋt Nam ÿѭӧc kí

1.4 Page 4

▲back to top


kӃt, lұp lҥi hòa bình ӣ trên ÿҩt nѭӟc ta. Sau chín năm chiӃn tranh ác liӋt, trãi qua bao hi sinh
gian khә, ÿau thѭѫng tang tóc, nay mӑi nhà mӑi ngѭӡi mӟi thӣ phào nhҽ nhõm. Cái giá phҧi trҧ
cho chiӃn thҳng và hòa bình quá lӟn. Nhѭng thҳng lӧi thұt sӵ mӟi chӍ trên nӱa ÿҩt nѭӟc, nhân
dân Bӱu Hòa ÿѭӧc hѭӣng hòa bình không lâu lҥi phҧi tiӃp tөc ÿҩu tranh chӕng kҿ thù mӟi trong
hoàn cҧnh hoàn toàn mӟi.
PHҪN THӬ NHÌ
CHӔNG MƬ CӬU NѬӞC
HiӋp ÿӏnh Genève tháng 7-1954 dánh dҩu mӝt bѭӟc ngoһt trong lӏch sӱ ViӋt Nam. Nӱa
ÿҩt nѭӟc phía bҳc vƭ tuyӃn 17 hoàn tòan giҧi phóng, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Chӫ tӏch Hӗ Chí
Minh và Ĉҧng lao ÿӝng ViӋt Nam, bѭӟc vào thӡi kì quá ÿӝ chӫ nghƭa xã hӝi làm hұu phѭѫng
vӳng chҳc cho cuӝc ÿҩu tranh thӕng nhҩt nѭӟc nhà. MiӅn nam mӟi ÿҫu vӅ danh nghƭa thuӝc
quyӅn kiӇm soát cӫa quân ÿӝi liên hiӋp Pháp. Ĉҫu tháng 7-1954, Ngô Ĉình DiӋm qua nhiӅu
năm ÿѭӧc ÿào tҥo ѫ Hoa Kì, nay ÿѭӧc Mƭ ÿѭa vӅ làm thӫ tѭӟng thay Bӱu Lӝc, nhҵm thӵc hiӋn
âm mѭu chiӃn lѭӧc là biӃn miӅn nam ViӋt Nam thành thuӝc ÿӏa kiӇu mӟi, căn cӭ quân sӵ và
tiӅn ÿӗn “ngăn chһn làn sóng ÿӓ lan tràn xuӕng vùng Ĉông Nam Á” khi có thӡi cѫ thuұn lӧi và
ÿӫ sӭc mҥnh sӁ “bҳc tiӃn”. Mƭ giúp DiӋm tiӅn bҥc và tàu bè tә chúc dө dӛ cѭӥng ép gҫn mӝt
triӋu ÿӗng bào miӅn bҳc – phҫn lӟn là tín ÿӗ ÿҥo Thiên Chúa – ÿӇ có hұu thuүn chính trӏ. Cӕ
vҩn Mƭ ÿҥo diӉn hӑ Ngô tӯng bѭӟc thâu tóm quyӅn lӵc bҵng cách gҥt dҫn các phҫn tӱ thân
Pháp ra khӓi các cҩp chính quyӅn tӯ trung ѭѫng tӟi thôn xã, mӝt mһt dùng tiӅn bҥc mua chuӝc,
mһt khác tұp trung lӵc lѭӧng ÿánh dҽp các phe phái Bình Xuyên, Cao Ĉài, Hòa Hҧo không ăn
cánh ÿӇ thӕng nhҩt các lӵc lѭӧng vNJ trang cát cӭ vào quân ÿӝi Sài Gòn.
Dѭӟi sӭc ép cӫa Mƭ, tháng 12 – 1954 Pháp phҧi kí hiӋp ѭӟc Pau (pô) trao trҧ chӫ quyӅn
cho DiӋm và ÿӃn tháng 6 – 1956 toàn bӝ lính viӉn chinh Pháp rút khӓi miӅn nam ViӋt Nam. Hӝi
nghӏ lҫn thӭ 8 cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng nhұn ÿӏnh: “kҿ thù trѭӟc mҳt cө thӇ cӫa ta là ÿӃ quӕc Mƭ

1.5 Page 5

▲back to top


và bè lNJ tay sai (bao gӗm bӑn bù nhìn thân Mƭ và phái thӵc dân Pháp thân Mƭ). ĈӃ quӕc Mƭ là
kҿ thù ÿҫu sӓ nguy hiӇm nhҩt”.
Ngày 11- 8 – 1954 lӋnh ÿình chiӃn có hiӋu lӵc trên toàn Nam Bӝ. Hàng chөc gia ÿình ӣ
Bӱu Hòa lên chiӃn khu Ĉ hoһc ra khu tұp kӃt Hàm Tân – Xuyên Mӝc tìm gһp ngѭӡi thân ÿi
kháng chiӃn xa nhà tӯ lâu. Chѭa vui xum hӑp, ÿã sҫu chia phôi, chӍ gһp nhau ít bӳa, hӑ lҥi chia
tay nhau lҫn nӳa vӟi lӡi hӭa hҽn hai năm sau sӁ ӣ bên nhau mãi mãi. Ngѭӡi ӣ lҥi ÿӝng viên “ra
ÿi vƭ ÿҥi”, kҿ xuӕng tàu ÿӝng viên “ӣ lҥi quang vinh”. Hai mѭѫi tám anh chӏ em quê Bӱu Hoa
tұp kӃt ra bҳc: Bùi Trӑng Thҧo, Võ Hà Thành, NguyӉn Văn Lӝ, HuǤnh Kim Quӟi, Trҫn Văn
Dѭ, Trҫn Minh Chánh, Trҫn Thӏ Thѫm, HuǤnh Thӏ Lӝc, NguyӉn Văn Tӏnh…bҵng nhiӅu chuyӃn
tàu khác nhau.
Ĉӗng chí Hoàng Tam Kì, Bí thѭ thӏ ӫy Biên Hòa, giao cho bà Hai Xi (NguyӉn Thӏ Xi)
nhiӋm vө tә chӭc ÿѭa hai ÿӧt hѫn hai chөc thiӃu nhi tӯ 10 ÿӃn 12 tuәi là con em cán bӝ xuӕng
Phөng HiӋp ÿӇ tӯ ÿó ÿѭa ra bҳc, ÿào tҥo cán bӝ cho tѭѫng lai. Len lӓi qua nhiӅu trҥm kiӇm soát
cӫa ÿӏch, suӕt quãng ÿѭӡng dài ngót bӕn trăm kilomet ngѭӡi nӳ ÿҧng viên lӟn tuәi ÿã ÿѭa các
cháu ÿӃn nѫi an toàn. Ĉӧt thӭ ba, bà ÿѭa năm cháu nӳa nhѭng xuӕng trӉ ÿành phҧi ÿѭa vӅ.
Theo hiӋp ÿӏnh Geneve, hai ben phҧi trao trҧ hӃt cho nhau nhӳng ngѭӡi tӯng cӝng tác vӟi
ÿӕi phѭѫng trong thӡi kì chiӃn tranh. Bҧn chҩt ÿӃ quӕc luôn luôn ngoan cӕ, thӵc dân Pháp phân
tán và giҩu nhiӅu tù binh, tù chính trӏ ӣ các trҥi giam khác nhau. Theo chӍ ÿҥo cӫa tӍnh ӫy và thӏ
ӫy Biên Hòa, ông Tѭ Tác, bà Tѭ Tác (Ĉinh Thӏ Hoa), bà má hai (Phҥm Thӏ ThiӋt)…ÿi tìm các
thân nhân tù trong và ngoài xã, hѭӟng dүn hӑ làm ÿѫn xuӕng trӵc tiӃp Ӫy hӝi Quӕc tӃ ӣ Sài
Gòn ÿòi can thiӋp thҧ chӗng con, anh em hӑ. Bà Hai Mè (HuǤnh Thӏ Mè), bà Tám Nhƭ (NguyӉn
Thӏ Huê) bà Hai Xi…nhiӅu lҫn làm nòng cӕt trong các nhóm xuӕng Ӫy hӝi quӕc tӃ ÿѭa ÿѫn yêu
cҫu can thiӋp ngăn cҧn DiӋm không khӫng bӕ, trҧ thù ngѭӡi kháng chiӃn cNJ, mһc dù công an
cҧnh sát bӕ trí dày ÿһc hăm dӑa, ngăn cҧn. KӃt quҧ thu ÿѭӧc không nhiӅu, chӍ mӝt sӕ ít ÿѭӧc
tha vӅ.
Tӯ nӱa cuӕi năm 1954 ÿӃn năm 1955 tình hình Bӱu Hòa lҳng dӏu. Quân ÿӝi liên hiӋp
Pháp rút vӅ nѭӟc, lính Cao Ĉài ӣ tәng hành dinh nhұp vào quân ÿӝi quӕc gia. Tәng hành dinh
trӣ thành trө sӣ hӝi ÿӗng xã. Khâm Châu ÿҥo – bӝ phұn lãnh ÿҥo toàn tӍnh cӫa ÿҥo Cao Ĉài –

1.6 Page 6

▲back to top


dӡi vӅ hӝ 4 nӝi ô (nay là trө sӣ UBND phѭӡng Trung DNJng). Trong khi cҩp trung ѭѫng và cҩp
tӍnh cӫa chính quyӅn DiӋm xáo trӝn mҥnh các nhân vұt thân Mƭ thay chӛ các ngѭӡi thân Pháp
thì bӝ máy chính quyӅn Bӱu Hòa cNJng thay ÿәi. Võ Văn Nghiêm cán bӝ giáo dөc thӡi chín năm
chӕng Pháp – làm ÿҥi diӋn xã. Ӫy viên hӝ tӏch là ông Nàm – chӫ nhà máy ngѭӡi Hoa. Xã
trѭӣng vүn là ông bҧy Kí. Ta tranh thӫ cài mӝt sӕ ngѭӡi tӕt vào làm viӋc trong bӝ máy chính
quyӅn xã, sӕ này giúp làm giҩy tӡ cho cán bӝ ta dùng ít lâu sau. Ҧnh hѭӣng và uy tín cӫa kháng
chiӃn còn rҩt mҥnh, hӝi ÿӗng xã làm viӋc cҫm chӯng, tӍnh và quұn bҧo bҧo sao xã làm vұy.
Tuҫn canh hѭѫng thôn và lính bҧo an hҫu nhѭ không ruӗng bӕ lùng sөc. Hӑ thӍnh thoҧng tuҫn
tra chiӃu lӋ. HӋ thӕng trѭӣng ҩp và tә chӭc ngNJ gia liên bҧo ÿһt ra cho có, không hoҥt ÿӝng gì.
Chi bӝ Ĉҧng An Hòa tách thành hai chi bӝ Bӱu Hòa và Hóa An năm 1955 khi ÿӗng chí
Năm NhiӉu (Lê Văn NhiӉu) thѭӡng vө thӏ ӫy Biên Hòa – bàn giao các xã ӣ bӡ phҧi sông Ĉӗng
Nai cho dӗng chí Tѭ Thanh (Sáu Trӑng, Lê Văn Rӝng) cán bӝ huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu. Chi bӝ Bӱu
Hòa có năm ÿҧng viên: bà Hai Xi (bí thѭ), Tѭ Sӱ (Võ Văn Thuұn), Tѭ ThiӋt, Tѭ Ĉһt, Hai Ú ÿӅu
là cán bӝ kháng chiӃn cNJ. VӅ sӕng vӟi gia ÿình, sau khi ÿѭӧc hӑc nghӏ quyӃt tình hình mӟi,
nhiӋm vө mӟi, các ÿҧng viên này thѭӡng dùng hình thӭc chuyӋn trò vӟi bà con, be bҥn ÿӇ tuyên
truyӅn ý nghƭa thҳng lӧi cӫa hiӋp ÿӏnh Geneve và nhiӋm vө ÿҩu tranh thӕng nhҩt nѭӟc nhà. Mӝt
sӕ tài liӋu, truyӅn ÿѫn vӅ hiӋp ÿӏnh dѭӧc gӱi cho hӝi ÿӗng xã ÿӇ tranh thӫ giáo dөc hӑ. Ĉҥi diӋn
Nghiêm nӇ sӧ nhҩt ông Tѭ Tác, mӝt ngѭӡi kháng chiӃn cNJ có uy tín cao trong nhân dân. Theo
chӍ ÿҥo cӫa tӍnh và huyӋn, cán bӝ ta viӃt thѭ cho mӝt sӕ thân hào, nhân sƭ: bà HuǤnh Ngӑc Nӳ,
Trҥng sѭ NguyӉn Hӳu Châu, Trҫn Văn Lҳm, ông Hѭӡn chánh văn phòng tòa hành chánh Biên
Hòa…ÿӇ qua hӑ mà yêu cҫu chính phӫ DiӋm phҧi thi hành nghiêm chӍnh hiӋp ÿӏnh Geneve,
phҧi hiӋp thѭѫng giӳa hai miӅn tiӃn tӟi tәng tuyӇn cӱ thӕng nhҩt nѭӟc nhà.
TӃt Ҩt Mùi 1955 là cái tӃt hòa bình ÿҫu tiên rҩt vui. Trong không khí náo nӭc hӗ hӣi
chung, mӑi ngѭӡi ÿӅu xoay quanh câu chuyӋn trung tâm: hòa bình, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc. Ai
cNJng mong có hiӋp thѭѫng ÿӇ bҳc nam sum hӑp mӝt nhà thì nhӳng tӃt sau càng vui trӑn vҽn,
nhҩt là các gia ÿình có ngѭӡi ÿi tұp kӃt.
Xã Bӱu Hòa có mӝt sӕ thanh niên ÿi hӑc các trѭӡng Sài Gòn nhѭ NguyӉn Tuҩn Cҧnh,
NguyӉn Tuҩn Sѫn, NguyӉn Huy Sinh, NguyӉn Thanh Long, Quѫn…Các anh có bҥn ӣ cù lao

1.7 Page 7

▲back to top


Phӕ là Năm NgNJ (Bҥch Ngӑc Giao), Ba Thҧo (NguyӉn Văn HiӃu)…Ĉѭӧc các lӟp ÿàn anh dìu
dҳt nhóm hӑc sinh Bӱu Hòa hăng hái tham gia nhiӅu phong trào tҥi Sài Gòn – Chӧ Lӟn. Bí thѭ
ÿoàn trѭӡng Pe1trus Kí là anh NguyӉn Văn ThiӋn trӵc tiӃp chӍ ÿҥo các hӑc sinh nòng cӕt này.
Tháng 4-1955 lính cӫa DiӋm ÿánh nhau vӟi lính Bình Xuyên. ChiӃn sӵ phá hӫy gҫn 30
ngàn ngôi nhà cӫa dân lao ÿӝng nghèo, làm chӃt bӕn ngàn ngѭӡi, mѭӡi mӝt ngàn bӏ thѭѫng,
200 ngàn lâm vào cҧnh màn trӡi chiӃu ÿҩt. Thành ӫy Sài Gòn – Chӧ Lӟn chӍ ÿҥo phong trào
cӭu tӃ nҥn nhân chiӃn cuӝc. Sӕ hӑc sinh Bӱu Hòa tham gia các cuӝc cӭu trӧ các cuӝc diӉu hành
biӇu dѭѫng lӵc lӵc lѭӧng các ÿoàn ÿi thu dӑn và dӵng lҥi nhà cӱa bӏ ÿӕt phá. Ӣ khu vӵc Nancy,
Bàu Sen trong cuӝc biӇu tình lӟn kӃt thúc cӭu trӧ nҥn nhân, các diӉn giҧ ÿòi hiӋp thѭѫng tәng
tuyӇn cӱ thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc. Ĉã xҧy ra xô xát giӳa ngѭӡi biӇu tình vӟi lính và cҧnh sát, chúng
bҳt mӝt sӕ.
Ngày 2-7-1955 nhóm hӑc sinh Bӱu Hòa tham gia cuӝc mít tinh do phong trào hӑc sinh
sinh viên cӭu quӕc Sài Gòn – Chӧ Lӟn tә chӭc ÿòi DiӋm thӵc hiӋn ÿúng hiӋp ÿӏnh Geneve,
hiӋp thѭѫng tәng tuyӇn cӱ thӕng nhҩt nѭӟc nhà. Các anh in truyӅn ÿѫn, rҧi trong xã và cҧ ӣ nӝi
ô Biên Hòa cNJng nhѭ Sài Gòn.
Chùa Long ThiӅn có hòa thѭӧng Thích HuӋ Thành là hӝi viên hӝi Phұt giáo cӭu quӕc trө
trì ÿã nhұn và phân phát “Lӡi hiӋu triӋu cӫa Liên ViӋt Nam Bӝ” cho tăng ni, phұt tӱ toàn tӍnh,
nӝi dung toàn văn nhѭ sau:
Toàn thӇ ÿӗng bào Nam Bӝ,
Các bҥn ngoҥi kiӅu,
ĈӇ biӇu dѭѫng tin thҫn ÿoàn kӃt ÿҩu tranh cӫa các tҫng lӟp nhân dân Nam Bӝ, cӫa ngoҥi
kiӅu.
ĈӇ phҧn ÿӕi ÿӃ quӕc Mƭ và tay sai Ngô Ĉình DiӋm kҿ thӫ phҥm ÿã gây ra tang tóc, ÿau
khә, rӕi loҥn ӣ miӅn nam ViӋt Nam, âm mѭu phá hoҥi tәng tuyӇn cӱ tӵ do hòng trѭӡng kì chia
cҳt ViӋt Nam, biӃn miӅn nam ViӋt Nam thành căn cӭ quân sӵ và thuӝc ÿӏa cӫa Mƭ.
ĈӇ biӇu dѭѫng nguyӋn vӑng tha thiӃt, ý chí sҳt ÿá cӫa nhân dân Nam Bӝ và các ngoҥi
kiӅu, ÿòi các nhà ÿѭѫng cuӝc có thҭm quyӅn ӣ miӅn nam ViӋt Nam:

1.8 Page 8

▲back to top


1 – Phҧi thành lұp ӣ miӅn Nam mӝt chánh phӫ dân chӫ, tôn trӑng hiӋp ÿӏnh Genève, tán
thành hòa bình thӕng nhҩt ӣ ViӋt Nam.
2 – Phҧi bҧo ÿҧm tính mҥng, tài sҧn, an ninh trұt tӵ cӫa nhân dân miӅn nam, chҩm dӭt
cuӝc cӕt nhөc tѭѫng tàn.
3 – Phҧi cҧi thiӋn dân sinh, thi hành các quyӅn tӵ do dân chӫ, chҩm dӭt cuӝc khӫng bӕ
phong trào cӭu trӧ nҥn nhân Sài Gòn – Chӧ Lӟn.
4 – Phҧi nhұn lӡi ÿӅ nghӏ cӫa chánh phӫ ViӋt Nam dân chӫ cӝng hòa ÿһt lҥi quan hӋ bình
thѭӡng giӳa miӅn nam và miӅn bҳc.
5 – Phҧi cùng chánh phӫ ViӋt Nam dân chӫ cӝng hòa mӣ hӝi nghӏ chánh trӏ hiӋp thѭѫng
vào ngày 20 tháng 7 năm 1955 bàn viӋc tәng tuyӇn cӱ tӵ do ÿӇ thӕng nhҩt nѭӟc ViӋt Nam ÿúng
kì hҥn.
ĈӃn ngày 10 tháng 7 năm 1955 dѭѫng lӏch bҳt ÿҫu tӯ ÿúng 1 giӡ chiӅu (13 giӡ) cho tӟi
12 giӡ ÿêm (24 giӡ) ngày ÿó, toàn thӇ các tҫng lӟp nhân dân Nam Bӝ tӯ thành thӏ tӟi thôn quê,
các bҥn ngoҥi kiӅu Pháp kiӅu, Hoa kiӅu, Ҩn kiӅu…
Hãy triӋt ÿӇ:
- Ngѭng tҩt cҧ mӑi cuӝc sinh hoҥt ngoài ÿѭӡng phӕ.
- Không mӝt ai ra ÿѭӡng, tҩt cҧ mӑi ngѭӡi ÿӅu ӣ trong nhà.
- Không mӝt ai mua bán, làm ăn, ÿi lҥi.
- Chӧ không nhóm, tiӋm không mӣ cӱa, xe cӝ không chҥy.
Toàn thӇ ÿӗng bào Nam Bӝ, các bҥn ngoҥi kiӅu hãy triӋt ÿӇ tham gia ngày ÿoàn kӃt ÿҩu
tranh này.
Ngày 1 tháng 7 năm 1955
LIÊN VIӊT NAM BӜ
Tҥi Bӱu Hòa, sӕ cán bӝ nҵm vùng tuyên truyӅn hѭӟng dүn tӕt nen phҫn lӟn nhân dân
nông thôn thӵc hiӋn tӕt. Ӣ phӕ chӧ, mӑi hoҥt ÿӝng cNJng giҧm ÿӇ hѭӣng ӭng “Lӡi hiӋu triӋu”
nói trên.
Nhóm hӑc sinh Bӱu Hòa – HiӋp Hòa vұn ÿӝng ÿoàn kӃt giӳa các trѭӡng ѫ Biên Hòa, mӣ
ÿӧt quyên góp các nhà hҧo tâm và tә chӭc vài lӟp hӑc tѭ kèm hӑc sinh lӟp dѭӟi ѫ chùa Mөc

1.9 Page 9

▲back to top


dӗng và mӝt nhà bên hãng dҫu ÿӇ lҩy tiӅn giúp khoҧng mӝt trăm bҥn hӑc sinh nghèo có ÿiӅu
kiӋn ÿi Sài Gòn hӑc. Cùng lúc này, hӝi truyӅn bá quӕc ngӳ Biên Hòa hoҥt ÿӝng. Ban chҩp hành
là ngѭӡi cӫa ta: Anh Trҫn Thanh Bҥch, hӝi trѭӣng, Lê Hoàng ViӋt làm tәng thѭ kí, các chӏ Lâm
Thӏ Lai, Năm HiӅn…là ӫy viên. Chӏ Năm HiӅn dҥy mӝt lӟp xóa dӕt ѫ Chӧ Ĉӗn. Qua viӋc dҥy
chӳ, chӏ tuyên truyӅn giҧi thích hiӋp ÿӏnh Geneve trong hӑc viên, kín ÿáo gӧi chuyӋn kháng
chiӃn, nhҳc nhӣ niӅm tin vào Ĉҧng và Bác Hӗ. Lӟp hӑc bình dân chӍ tӗn tҥi mӝt thӡi gian, sau
bӏ chính quyӅn cҩm.
Nhóm hӑc sinh Bӱu Hòa – HiӋp Hòa lѭu hành mӝt sӕ báo có nӝi dung ÿҩu tranh nhѭ tӡ
Hùng Sinh (Ĉӗng Nai) in roneo, tӡ Lӝt vӓ và tӡ Bҩt khuҩt (Sài Gòn) in bӝt ӣ nhà ông Tám
ThiӅn. Các báo này kêu gӑi thanh niên hӑc sinh tham gia ÿòi Mƭ DiӋm thi hành ÿúng hiӋp ÿӏnh
Geneve, ÿòi dùng tiӃng ViӋt làm chuyên ngӳ tӯ cҩp tiӇu hӑc ÿӃn cҩp ÿҥi hӑc, ÿòi sӱa ÿәi nӝi
dung và chѭѫng trình giҧng dҥy, ÿòi trӧ cҩp cho hӑc sinh nghèo và giҧi quyӃt nҥn thiӃu trѭӡng
lӟp…Các anh hѭӟng dүn các bҥn hӑc sinh tìm ÿӑc sách yêu nѭӟc: Vѭӧt Côn Ĉҧo (Phùng
Quán). Nhӳng kҿ hi sinh, thѫ Tӕ Hӳu, thѫ Lí Văn Sâm, thѫ VNJ Anh Khanh. Mӝt thӃ kӍ mҩy vҫn
thѫ…Nhóm các anh tұp dѭӧt văn nghӋ ӣ nhà anh Cҧnh (sӕ K.1/15 Tân Mƭ) và nhà bà Hai Tӵ.
Trong buәi lӉ phát thѭӣng ӣ trѭӡng Tân Ba, ngoài các tiӃt mөc ca hát, các anh diӉn vӣ kӏch tӵ
biên “Tình sѭ ÿӋ” chӱi quұn trѭӣng Tân Uyên bӳa ÿó chӫ tӑa, làm y xѭӧng mһt vӅ sӟm, nhóm
hӑc sinh hӝi hӑp bàn công tác ӣ nhiӅu nѫi: ҩp Tân Mƭ, xã Tân Ba, cù lao Phӕ, nhà anh NguyӉn
Chí Dҥng ӣ ҩp Lân Thành xã Bình Trѭӟc…dѭӟi các hình thӭc hѭӟng ÿҥo, picnic, thăm bà con
bè bҥn…rҩt hӧp pháp nên không bӏ theo dõi. Năm 1957 anh NguyӉn Tuҩn Cҧnh ÿѭӧc kӃt nҥp
Ĉoàn tҥi Bӱu Hòa do bí thѭ Ĉoàn trѭӡng Pétrus Kí tә chӭc.
Lӧi dөng triӋt ÿӇ thӡi cѫ ÿӏch lѫi lӓng, chi bӝ Bӱu Hòa ÿҭy mҥnh phát triӇn nòng cӕt và
cѫ sӣ. Mӝt sӕ thanh niên ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉoàn là Châu Văn Bҧy, Tám Thành, Hai Sӟt, Ba Cóc (
Trҫn Văn Thành) Ĉӡn, Ĉӵc (con bà Hai KiӋm), Ĉӵc (xóm cҫu Ĉá) ÿѭӧc các Ĉҧng viên kèm
cһp dìu dҳt, sӕ ÿoàn viên rҧi truyӅn ÿѫn, dán khҭu hiӋu, dүn ÿѭӡng cho cán bӝ vӅ công tác…Chi
bӝ vұn ÿӝng các gia ÿình kháng chiӃn cNJ và ngѭӡi có cҧm tình vӟi cách mҥng, xây dӵng hӑ
thành nòng cӕt: Sáu Tí, Tѭ Tác, Tѭ Sƭ, Năm Ĉҧnh, Tѭ Sen, hai HiӃu, Tѭ Bӕn, Hai Ĉѭӧc, Bҧy
ThiӋt, Bҧy Cho, Chín Chút, Chín Thóc, Tѭ Sӧi, Ba Bѭӣi, Chín Rӑt, Sáu Ná, Hai Nhӭt, bà Hai

1.10 Page 10

▲back to top


Mè, bà Tѭ Công, bà Tám Nhƭ, bà Ba Ngѭӥng, Hai Sѭѫng… Lӵc lѭӧng này rҧi ÿiӅu các xóm ҩp.
Xóm Cây Dӯa (Tân Bình), ҩp Tây Bҧn dѭӟi, ҩp Tân Phú…là nhӳng lõm chính trӏ liên hoàn
hình thành rҩt sӟm trên ÿҩt Bӱu Hòa. Tҥi các lõm này, dân cѭ là bà con hӑ hàng hoһc xóm
giӅng lâu ÿӡi, hiӇu nhau rҩt cһn kӁ, tâm tѭ nguyӋn vӑng hӑ ÿӅu hѭӟng vӅ Ĉҧng và Bác Hӗ, ÿӅu
mong mӓi chóng ÿӃn ngày thӕng nhҩt. Cán bӝ ÿѭӧc mӑi ngѭӡi bҧo vӋ, dù hӑ chѭa là cѫ sӣ. Kҿ
lҥ dòm ngó hoһc lính ÿi tuҫn bӏ dân phát hiӋn báo ngay cho cán bӝ ta ÿӇ tránh. Thanh niên tҥi
ÿây ÿòng lòng không ÿi lính, nӃu bӏ bҳt buӝc cҫm súng thì tham gia canh gác cho cán bӝ ÿi lҥi
an toàn. ChӍ mӝt sӕ ít ӣ gҫn chӧ vào cái gӑi là “thanh niên cӝng hòa”, “phө nӳ liên ÿӟi”, hѭѫng
chӭc và dân vӋ bӏ úp bӝ vào “phong trào cách mҥng quӕc gia”. Các tә chӭc phҧn ÿӝng này hoҥt
ÿӝng cҫm chӯng, còn dân chúng thì tҭy chay các tә chӭc này.
Theo chӍ ÿҥo cӫa tӍnh ӫy Biên Hòa và huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu, chi bӝ Bӱu Hòa vұn ÿӝng sӕ
nòng cӕt lӧi dөng “luұt cҧi cách ÿiӅn ÿӏa” cӫa DiӋm, làm ÿѫn yêu cҫu các chӫ ruӝng giҧm lúa
tô. Ĉѫn gӱi lên quұn trѭӣng Châu Thành và tӍnh trѭӣng. VӅ mһt chính trӏ, sӕ nòng cӕt ÿi lҩy
chӳ kí cӫa ÿông ÿҧo bà con kiӃn nghӏ ÿòi hiӋp thѭѫng tәng tuyӇn cӱ, ÿòi nhà cҫm quyӅn miӃn
Nam không ÿѭӧc bҳt bӟ, trҧ thù ngѭӡi kháng chiӃn cNJ…gӱi Ӫy hӝi quӕc tӃ, tòa tӍnh trѭӣng,
quұn trѭӣng...
Ven sông Ĉӗng Nai, các xã Tân Vҥn, Bӱu Hòa, Hóa An, Long Hѭng có nhiӅu lò lu và
mӝt sӕ lò gҥch, gӕm…HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu giao cho anh Tѭ Thanh tә chӭc nòng cӕt trong
nghiӋp ÿoàn lò lu. Ban chҩp hành có hai ngѭӡi: anh Tѭ KiӇm (ÿҧng viên chi bӝ Tân Vҥn),
Trѭѫng Văn Xoai và Lí Văn KiӅu nhiӅu lҫn ÿҩu tranh vӟi giӟi chӫ ÿòi: cҩt nhà cho thӧ ӣ xa có
nѫi nghӍ lҥi, ÿòi ngày làm 8 giӡ, nӃu quá thì ÿѭӧc hѭӣng phө trӝi, hàng năm có tháng lѭѫng thӭ
13… Nhӳng cuӝc ÿҩu tranh này ÿáp ӭng yêu cҫu bӭc bách cӫa thӧ thuyӅn nên ÿông ÿҧo anh em
làm hұu thuүn cho nghiӋp ÿoàn, sҹn sàng lãn công hoһc bãi công làm áp lӵc vӟi chӫ. Có lҫn ÿӇ
giҧi quyӃt yêu sách, mӝt cuӝc hӑp gӗm phó tӍnh trѭӣng, ÿҥi diӋn nghiӋp ÿoàn, ÿҥi diӋn giӟi chӫ
lò diӉn ra khá căng thҷng. KӃt quҧ chӫ lò phҧi nhѭӧng bӝ thӧ, ÿӡi sӕng ngѭӡi lao ÿӝng ÿѭӧc cҧi
thiӋn mӝt chút. Ít lâu sau, thӧ năm lò gӕm và lò gҥch Bӱu Hòa cNJng ÿҩu tranh ÿòi lұp nghiӋp
ÿoàn bҧo vӋ quyӅn lӧi cho chính mình.

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


Giӳa tháng 6/1956 Mƭ DiӋm mӣ chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn Bӱu ÿánh phá cách mҥng khu
ÿông Nam Bӝ. Trӑng ÿiӇm tӕ cӝng, diӋt cӝng cӫa chiӃn dӏch này là hai tӍnh Biên Hòa, Bà Rӏa.
Hàng sѭ ÿoàn lính và cҧnh sát tiӃn hành nhiӅu dӧt bӕ ráp quy mô lùng bҳt ÿҧng viên và cán bӝ
kháng chiӃn cNJ. Lính DiӋm rҫm rӝ kéo vӅ Bӱu Hòa. Xe chӣ lính ÿұu dài tӯ ngã tѭ Chӧ Ĉӗn ÿӃn
bӃn ÿò Ngӵa. Anh Tѭ Thanh lúc này ÿang ӣ nhà ông Tám Ĉҥm ӣ Chӧ Ĉӗn cNJ. Gia ÿình ông rҩt
sӧ liên lөy. Anh phҧi ra sӭc an ӫi. Vӟi giҩy tӡ giҧ, anh thoát sang tҥm trú ӣ khu di cѭ Tân Mai,
Tam HiӋp. Lúc chúng rút, anh lҥi vӅ cѫ sӣ Bӱu Hòa. Bӑn công dân vө bày trò xӏt thuӕc DDT
diӋt muӛi sӕt rét ÿӇ dòm ngó ÿӃn tұn ngóc ngách phòng kín tӯng nhà hòng phát hiӋn cӝng sҧn
nҵm vùng, song không thu ÿѭӧc kӃt quҧ gì. Bӑn cán bӝ thông tin tә chӭc hӑc tұp tӕ cӝng vӟi
tham vӑng phát ÿӝng bà con bӟi tұn gӕc, trӕc tұn rӉ mҫm mӕng cách mҥng. Theo chӍ ÿҥo cӫa
cán bӝ ÿҧng viên, nhiӅu bà con không ÿi hӑc dù bӏ hăm dӑa dӳ. Sӕ ngѭӡi hӑc ÿã ít, lҥi còn phҧn
ӭng vӟi các lӡi ba hoa thiên ÿӏa cӫa bӑn này bҵng nhiӅu cách: nói chuyӋn riêng gây mҩt trұt tӵ,
lén bӓ vӅ, hӓi nhӳng câu vһn hӑng khiӃn chúng không giҧi ÿáp nәi…
Tӯ sau chiӃn dӏch Trѭѫng Tҩn Bӱu, sӕ cán bӝ ÿҧng viên cNJ ÿã lӝ bӏ ÿӏch vào sә ÿen. Ĉҥi
diӋn Nghiêm biӃt rành tӯng ngѭӡi, mӡi ÿӃn trө sӣ xã “chҥm mһt” thѭӡng kì. Bӏ khӕng chӃ chһt,
mӝt sӕ ÿҧng viên bӓ sinh hoҥt không tham gia công tác. Bà bí thѭ Hai Xi gҫn nhѭ bӏ vô hiӋu
hóa, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu phҧi ÿӇ tҥm lҳng tӯ năm 1957.
Song các hoҥt ÿӝng rҧi truyӅn ÿѫn, treo khҭu hiӋu vҥch mһt DiӋm ÿàn áp trҧ thù ngѭӡi
kháng chiӃn cӫ phá hiӋp thѭѫng tәng tiӉn cӱ… vүn xҧy ra lai rai. Trên sông Ĉӗng Nai thӍnh
thoҧng có nhӳng bè chuӕi chăng khҭu hiӋu và cӡ Ĉҧng, thu hút sӵ chú ý cӫa ÿông ÿҧo bà con.
Mӑi ngѭӡi hiӇu rõ cách mҥng vүn tӗn tҥi và phát triӇn ngay giӳa ÿông dân. Sӕ hӝi ÿӗng xã và
dân vӋ hiӇu rõ cán bӝ ÿҧng viên ta nghiêm chӍnh thi hành chӫ trѭѫng ÿҩu tranh chính trӏ bҵng
phѭѫng pháp hòa bình, song âm vang nhӳng cuӝc diӋt tӅ trӯ gian thӡi chín năm kháng chiӃn
chӕng Pháp vүn còn. Ĉӯng làm quá không mang hӑa vào thân. Cách mҥng mà trӯng trӏ thì chҥy
ÿâu cho thoát. Tuy ÿã siӃt mӝt mӭt, nhѭng nhìn chung chính quyӅn xã Bӱu Hòa còn lӯng chӯng
nên cán bӝ và cѫ sӣ ta hoҥt ÿӝng tѭѫng ÿӕi dӉ. Anh Tѭ Thanh và mӝt sӕ cán bӝ huyӋn ӫy bӗi
dѭӥng kӃt nҥp ÿҧng mҩy nòng cӕt tích cӵc: Sáu Tí, Tѭ Tác, Tѭ Sen, Hai Nhҩt, Hai Ĉѭӧc thay
thӃ sӕ chùn bѭӟc. Bí thѭ chi bӝ là anh Sáu Tí. Chi bӝ chӍ ÿҥo chi ÿoàn TNLĈ hoҥt ÿӝng ÿӅu.

2.2 Page 12

▲back to top


các ÿҧng viên xây dӵng và nҳm sӕ nòng cӕt mӟi: Út Ne, Năm Niên (Tân Phú), Ĉӵc Nhҥn (Tân
Bình), Ai và Hӳu HiӃu (Tân Bҧn A) sӱ dөng vào viӋc rҧi truyӅn ÿѫn dán khҭu hiӋu, bҧo vӋ các
cuӝc hӑp và ÿѭa ÿѭӡng cho cán bӝ trên vӅ công tác. Tuy ӣ sát nӝi ô có nhiӅu tua bót bao quanh,
nhѭng lòng dân Bӱu Hòa vүn hѭӟng vӅ Ĉҧng và Bác Hӗ. Ĉó chính là lNJy thép bҧo vӋ cách
mҥng. Xóm Gò Tân Bҧn là nѫi diӉn ra mӝt sӕ cuӝc hӑp toàn ban chҩp hành huyӋn ӫy Vƭnh
Cӱu. Nhà ông Ba Rӗng, Sáu Cӱu…là nѫi hӑp bҧo ÿҧm an toàn tuyӋt ÿӕi.
Ҩp Tân Bình có gia ÿình bà Mai Thӏ Phòng ӣ sát sông Ĉӗng Nai. Vào nhà bà, có thӇ ÿi
bҵng nhiӅu hҿm ngóc ngách. Dân xóm toàn ngѭӡi hiӇu biӃt nhau rҩt kƭ, bҧo vӋ nhau rҩt tӕt, kҿ
lҥ mһt dӯng hòng dòm ngó. Vì vұy, ÿӗng chí Năm Thu (Hoàng Minh Ĉҥo), ӫy viên thѭӡng vө
thành ӫy Sài Gòn – Gia Ĉӏnh, lҩy nhà bà làm nѫi thӍnh thoҧng hӝi hӑp, trao ÿәi công tác suӕt 15
năm liӅn, cho ÿӃn cuӕi năm 1969 ÿӗng chí Năm Thu hi sinh (ӣ nѫi khác).
Bӱu Hòa là mӝt ÿҫu mӕi giao thông ÿi nhiӅu ngã thuұn tiӋn bҵng ÿѭӡng bӝ, ÿѭӡng sông,
ÿѭӡng sҳt. Tӯ giӳa năm 1957 ÿӏch mӣ thêm xa lӝ Sài Gòn – Biên Hòa.
ĈӇ kӍ niӋm ngày thành lұp Ĉҧng, mӝt ÿêm tháng 2 – 1957 anh Sáu Tӕt và mӝt thanh niên
ӣ cѫ sӣ Bӱu Hòa treo mӝt lá cӡ búa liӅm trên cây dҫu cao nhҩt núi Châu Thӟi. Cán cӡ là cây
tҫm vông, cӝt bҵng mҩy vòng dây kҿm vào thân cây dҫu. Sáng ra, công nhân hãng thҫu Mƭ
BRJ-RMK ngѭng không dám vào làm viӋc ӣ mӓ ÿá Châu Thӟi. Ĉӏch báo ÿӝng, cho lính bao
vây núi này sӧ có lӵc lѭӧng vNJ trang ta ém ӣ ÿó. Chúng tiӃn rҩt thұn trӑng, tұp trung súng bҳn
mҩy giӡ liӅn mӟi gãy cán, rӟt cӡ.
Tháng 10-1958 anh Tѭ Thanh ăn cѫm ӣ nhà ông Năm Nghƭa thӧ ÿөc ÿá, ӣ xóm ÿình ҩp
Tân Phú. Mӝt tên chӍ ÿiӇm trà trӝn vào sӕ thӧ lò lu, lò gҥch mұt báo công an DiӋm. 11 giӡ ÿêm,
công an có dân vӋ xã ÿi cùng, bao kín nhà bác Năm, vào xét tӡ khai gia ÿình, nhұn mһt tӯng
ngѭӡi. Chúng chѭng hӳng ra vӅ. Vӟi kinh nghiӋm hoҥt ÿӝng bí mұt, ÿêm ÿó anh Tѭ Thanh ngӫ
ngoài hàng rào nhà Năm Niên (Bùi Văn Niên) cách ÿó 300m, có hҫm bí mұt ӣ sát hҫm sen.
TӍnh ӫy Biên Hòa cӱ ÿӗng chí Ba Phөng (Phҥm Văn Ĉӏnh), trѭӣng ban căn cӭ giao liên
tӍnh, vӅ ÿһt trҥm tҥi Bӱu Hòa cuӕi năm 1954. Anh xây dӵng mӝt sӕ cѫ sӣ: chӏ ruӝt Hai Lөc nhà
ӣ sát cҫu ÿúc ÿӇ cҩt giҩu tài liӋu và phân phӕi ÿi các nѫi, nhà ông Tѭ Bӕn lo chӛ ăn ngӫ và cҩt
giҩu tài liӋu, cѫ sӣ Hӳu HiӋp (HuǤnh Văn Hòa) ӣ Chӧ Ĉӗn cNJ làn vách ÿôi ÿӇ anh có chӛ ҭn

2.3 Page 13

▲back to top


trӕn. Hai nhân viên cӫa trҥm là cô Hѭѫng (ăn ӣ tҥi các nhà bà Hai Xi, Tѭ Tác, Bҧy Biên, và in
tài liӋu ӣ nhà chӏ Hai Lөc) và chӏ Hoa (dѭӧc trѭӣng ҩp Tѭ Bӕn nuôi và che dҩu trong nhà). Các
ÿҫu mӕi giao liên các nѫi thѭӡng ÿi ÿi vӅ vӅ, ghé nhұn tài liӋu dăm phút rӗi ÿi luôn. Ĉӏch theo
dõi lâu nhѭng không phát hiӋn ÿѭӧc.
Lӧi là nhân viên cӫa ti công an Thӫ Biên, xѭa cùng công tác vӟi anh Ba Phөng, bӏ bҳt ÿã
ÿҫu hàng ÿӏch. Ngày 29-11-1958 tên này gһp anh Ba Phөng, vӡ rӫ anh ra xóm ngoài mua bѭӣi
dùm. Hai ngѭӡi ÿӃn gҫn trө sӣ xã thì cҧnh sát và dân vӋ ùa ra bҳt. Chúng lôi anh vào cәng xe
lӱa tra tҩn tҥi chә bҵng gұy, ÿә nѭӟc và cҧ tra ÿiӋn hòng phăng ra hӋ thӕng giao liên toàn tӍnh
Biên Hòa. Anh dNJng cҧm chӏu ÿòn, không khai mӝt lӡi. Chúng chӣ anh vӅ ti cҧnh sát Biên Hòa.
Hay tin anh bӏ bҳt, ông Chín Chút chҥy ÿӃn báo chӏ Hai Lөc dӡi hai thùng tài liӋu chôn ӣ
chuӗng heo ÿi nѫi khác. Bӑn cҧnh sát ұp tӟi. Chúng bҳt chӏ Hai Lөc, cô Hѭѫng và cháu Nghƭa
mӟi hai tuәi lөc soát xăm soi nhà tӯng tí mӝt. Thӭ có giá trӏ nhҩt mà chúng tìm thҩy là hai hӝp
bích qui ÿҫy công văn, tài liӋu cӫa tӍnh ӫy gӱi huyӋn ӫy Long Thành. Chúng cѭӟp mӝt sӕ tài
sҧn rӗi niêm phong nhà và cho mӝt sӕ phөc lҥi chӡ bҳt ai lui tӟi.
Trong tù, anh bӏ ÿòn tàn nhүn song chӍ mӝt mӵc “không biӃt…chӍ có mình tôi làm…tài
liӋu gӱi theo hӝp thѭ chӃt…ÿӏa ÿiӇm thay ÿәi lung tung…”. Cô Hѭѫng khai là ngѭӡi quen tӟi
chѫi bӏ bҳt oan, liên tөc ÿòi thҧ vӅ. Chúng tұp trung khai thác chӏ Hai Lөc hòng moi bí mұt cӫa
tә chӭc. Tên ÿiӅu tra hӓi:
- Nhӳng ÿӭa nào thӍnh thoҧng hӝi hӑp ӣ nhà mày?
- Em tôi làm thӧ hӗ, bҥn nó tӟi chѫi.
- Tên chúng nó là gì ?
- Thҩy kêu là anh Hai, anh Ba, chú Tѭ…vұy thôi.
- Chúng nó ӣ ÿâu ?
- Không biӃt. Hӑ tӟi chѫi, nói chuyӋn làm ăn mӝt lát rӗi vӅ.
Không thu ÿѭӧc lӡi khai mӟi mҿ nào, tên này xoҳn tóc chӏ, dӝng ÿҫu vào tѭӡng nhiӅu lҫn
tӟi lúc chӏ ngҩt xӍu. Ĉòn dã man này làm chӏ ÿiӃc tӯ ÿó. Cháu Nghƭa vào tù bӋnh lên bӋnh
xuӕng, khóc suӕt ngày ÿêm. Chúng cho chӏ gӱi cháu vӅ nhӡ ngѭӡi quen nuôi giùm. Vào trҥi tұp

2.4 Page 14

▲back to top


trung Phú Lӧi, chӏ càng bӏ ÿòn nhiӅu hѫn vӅ tӝi ngoan cӕ có lҫn tѭӣng chӃt. Chӏ bӏ ba năm tù,
ngày 26-10-1961 ÿѭӧc vӅ.
Anh Sáu Tình-chӗng chӏ-bӏ bҳt vӅ ti công an Biên Hòa. Bӑn ÿiӅu tra hӓi sѫ sѫ vӅ anh Ba
Phөng rӗi chúng cho hai anh em gһp nhau. Nó bҧo suy nghƭ cho kƭ, khai cho thiӋt. HӃt thӡi hҥn,
chúng ÿánh bҵng gұy và ÿә nѭӟc cresyl. Anh nói anh là tài xӃ ít ӣ nhà, không biӃt gì hӃt. Anh bӏ
nhӕt caso kӃ bên anh Ba Phөng. Ĉêm khuya thanh vҳng, anh Ba khӁ ÿӝng viên: “Ráng nhé, anh
Sáu ѫi”. Phòng ÿiӅu tra có mӝt tên khi say rѭӧu thѭӡng xách chìa khóa mӣ caso lôi tù ra ÿánh
nhѭ máy. Anh Sáu Tình bӏ hàng chөc trұn “ÿòn say” nhѭ vұy. Caso nhӓ hҽp hôi hám, ngӝt ngҥt.
Anh leo sát lӛ thông hѫi ÿӇ hít thӣ không khí tѭѫi mát bên ngoài. Thҩy mӝt ve dҫu gió lӟn trong
lӛ thông hѫi, anh lҩy xuӕng. Bӏ ÿòn ÿau nӃu khai ra sӁ có tӝi vӟi cách mҥng, sӁ bӏ nhân dân
nguyӅn rӫa, không khai nó ÿánh riӃt cNJng chӃt, anh bӏ dӗn vào bѭӟc ÿѭӡng cùng. Anh ÿұp vӥ
ve thӫy tinh, lҩy miӃng sҳc cӭa vào mҥch máu hai cә tay ÿӏnh tӵ vұn. Sáng sӟm hôm sau, mӝt
ngѭӡi tù quét dӑn bên ngoài, thҩy máu chҧy, hô hoán lên. Chúng mang anh ÿi nhà thѭѫng cӭu
chӳa rӗi ÿày ÿi Phú Lӧi. Anh ÿѭӧc tha ngày 26-10-1962.
Mӝt gia ÿình ӣ Bӱu Hòa rҩt lo khi cҧ nhà chӏ Hai Lөc bӏ bҳt. Lúc chӏ ÿѭӧc tha vӅ anh Hai
Ú nói lҥi:
Hӗi ÿó hàng tháng trӡi tôi cӭ ngӗi bó gӕi trong nhà chӡ tөi nó vào còng tay lôi ÿi. Nghe
tiӃng xe chҥy, tiӃng giày lính cNJng giұt mình. May mà chӏ không khai ai, làng xóm vүn êm.
Sau vө cѫ sӣ Hai Lөc bӇ, tình hình Bӱu Hòa lҳng dӏu dҫn. Các anh Tѭ Thanh và Mѭӡi
Sang viӃt thѭ tranh thӫ giáo dөc hӝi ÿӗng xã kêu gӑi hӑ ӫng hӝ cách mҥng, ÿӯng làm khó dӉ
cho dân ÿang gһp khó khăn. Ngày rҵm tháng 1 âm lӏch (25-12-1958) trong buәi lӉ Kì Yên ӣ
ÿình Tân Bҧn, ÿҥi diӋn Nghiêm rѭӧu ngà ngà, ÿem cái thѭ ra ÿӑc trѭӟc bà con, sau ÿó chӱi thӅ:
ÿ.m. lNJ ViӋt Cӝng con nít mà dҥy ÿӡi, tao là ViӋt Minh tay tә ÿây nè.
HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu thҩy Bӱu Hòa là nѫi có mҥng lѭӟi cѫ sӣ rӝng khҳp và tinh thҫn quҫn
chúng rҩt tӕt, ÿã dӡi văn phòng vӅ ÿây.Tӯ bí thѭ ÿӃn cán bӝ nhân viên, có lúc ÿông tӟi hai ba

2.5 Page 15

▲back to top


chөc ngѭӡi: Chín Tӓ, Sáu Phát, Ba Cù, Ba Chánh, Mѭӡi Sang, Tѭ Thanh, Sáu Phong, Bҧy
HuǤnh Lan, Hai Tӕ, Sáu Tӕt…ӣ rҧi ÿӅu các cѫ sӣ3.
Các anh ÿóng vai ngѭӡi làm mѭӟn, ÿi buôn ÿi thăm bà con…dùng giҩy tӡ giҧ, ÿѭӧc dân
nuôi và bҧo vӋ chu ÿáo. Ta nҳm ÿѭӧc các trѭӣng ҩp, trѭӣng liên ga, hӑ ÿӗng tình bao che khi
lính và cҧnh sát ÿi ruӗng ráp. Văn phòng huyӋn ӫy khҳc mӝt sӕ mӝc giҧ còn giҩy khӕng chӍ là
giҩy thiӋt do mӝt sӕ cѫ sӣ làm viӋc trong chính quyӅn xã lҩy cho. Sӕ cán bӝ, ÿҧng viên cӫa
huyӋn ӫy tӯng ÿѭӧc giáo dөc, rèn luyӋn trong chín năm kháng chiӃn chӕng Pháp nên có chung
mӝt sӕ nét phҭm chҩt: hòa mình vӟi quҫn chúng, chӏu ÿӵng gian khә, dám hi sinh vì sӵ nghiӋp
cӫa Ĉҧng và dân tӝc, nói sao làm vұy…nên ÿi dân nhӟ, ӣ dân thѭѫng. Bà Hai Mè – mҽ liӋt sƭ và
có con ÿi tұp kӃt…thѭѫng sӕ cán bӝ nҵm vùng nhѭ con ÿҿ. Bà dám xin ÿҥi diӋn Nghiêm và ông
xã kí cho anh Mѭӡi Sang vô sә gia ÿình bà vì bà nhұn làm má nuôi. Nhà cӱa tӯng bӏ ÿӕt phá
mҩy lҫn hӗi chӕng Pháp, chӍ có mҩy công ÿҩt trӗng chuӕi, bán lá và trái ÿӇ sӕng, bà thuӝc loҥi
nghèo nhѭng có anh em nào vӅ, bà ÿӅu nuôi. NӃu anh em nhӡ bà ÿi móc gia ÿình, bà không
quҧn ngҥi. Ĉѭӡng có xe chҥy thì bà ÿi xe, nѫi không có xe thì bà ÿi bӝ. Bà khә công sáu lҫn tӯ
Bӱu Hòa ÿi Long Bӱu (Gia Ĉӏnh) mӟi rѭӟc ÿѭӧc vӧ Mѭӡi Sang vӅ gһp chӗng, cho anh tâm
công tác. BiӃt Ba Chánh là cán bӝ “cҩp cao” cӫa huyӋn, bà mua trà ngon hiӋu con khӍ cho uӕng,
có lҫn không có thӭc ăn, bà không ngҫn ngҥi lҩy mҩy trӭng gà trong ә ÿang ҩp ÿem chiên ÿӇ
bӗi bә cho anh. Lâu lâu không thҩy cán bӝ quen vӅ, bà hӓi thăm và ÿi tìm gһp. Sӕng giӳa lòng
dân trong sáng thӫy chung vӟi cách mҥng nhѭ vұy, cán bӝ ta nói chung cang cӕ gҳng công tác.
3 - Cѫ sӣ Xóm Gò: ông Chín Rӗng va hai con là chӏ Hai Chҳc, Tám Thành, ông Sáu cӱu và con là Võ Văn NhiӅu, ông Hai
Su7o7ngva2 con là Mѭӡi Sa, bà Hai Kiêm, bà Hai Mi, ông Sang, ông bà Ĉinh Văn Trong và con là Hai Ĉҥo, ông Tѭ Әi, ông Phҥm
Văn Bҵng, ông Nám Ca.
- Cѫ sӣ Tân Mƭ: bà Tѭ Công, ông Tѭ Sen và con gái Tѭ NhiӅu, con rӇ Bҧy Già, ông Năm Ĉҧnh, bà Hai Mè, bà Năm ChiӃu,
bà Bҧy Biên, bà Hai Ĉһc, anh Sáu Tí, bà Ba Neo.
- Cѫ sӣ Tân Bҧn giӳa: ông chín thóc (Trҫn Văn Sâm), ông Tѭ Ĉһc, ông Phҥm Văn Thҷng, anh Hai Sӟt, anh Ba Cóc, ông Sáu
HӍ.
- Cѫ sӣ Tân Phú: ông Ba Răng, bà Lӧi, vӧ chӗng Hai Oai, vӧ chӗng anh Hai HiӃu, ông Năm Niên, ông Hai Rҫy.
- Cѫ sӣ Tân Bình: ông Giang, bà Thân, ông Ĉҳc, bà Nga, ông Bҧy Ve, bà KiӅu Thӏ Phuôn, Bà NguyӉn Thӏ Bò, anh Ĉӵc
Nhan, bà Bҧy Ĉen, ông Bҧy ThiӋt, ông Bҧy Cho, bà Bӑ, ông Nhâm, ông Quí, ông Ĉҥm, ông Tѭ Tân, ông Minh (công ÿoàn), bà Lì.
- Cѫ sӣ Tân Bҧn trên : bà Tѫ, ông Biên(Chúc), bà Tám Nhƭ, bà má Hai, bà má Trҫu, ông Phҥm Văn Liêu,ông bà Phҥm Văn
BӅn, bà Trҫn Thӏ Ba và con gái Hai Xuân, con rӇ Hӳu HiӃu, ông Tѭ Dѭӥng và con gái Bҧy Cѫn,ông Năm HӍ và bà Coi, ông Nga và
con Rích, ông Hӓi và bà Ba Miên, ông Chín Chút và vӧ NguyӉn Thӏ Cѭӥng.

2.6 Page 16

▲back to top


Ĉҫu tháng 12-1958, Mƭ DiӋm âm mѭu ÿҫu ÿӝc sát hҥi hàng ngàn ngѭӡi yêu nѭӟc tҥi trҥi
tұp trung Phú Lӧi. TӍnh ӫy Biên Hòa, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu chӍ ÿҥo phát ÿӝng phong trào ÿҩu
tranh tӕ cáo tӝi ác tày trӡi cӫa Mƭ DiӋm, vҥch trҫn bӝ mһt phát xít cӫa chúng ÿӇ gây căm thù.
Anh Tѭ Thanh chӍ ÿҥo anh Hai Sӟt mua ÿӋm trҫn bҵng lá buông và sѫn trҳng. Anh Hai
nhӡ bà ngoҥi – ngѭӡi Tân Ĉông HiӋp – ÿi chӧ Biên Hòa mua ba dây ÿӋm. Ngѭӡi quen gһp, hӓi:
- Bà mua làm chi nhiӅu ÿӋm vұy?
- Tui mua vӅ dí lúa (dí: phѫi)
Sӕ ÿӋm và sѫn ÿem vӅ chòi cӫa anh tҥi cҫu Ĉá (Tân Bҧn) là nѫi ít ngѭӡi lui tӟi. Anh Tѭ
Thanh bày tҩt cҧ ra gӕc tràm, viӃt các khҭu hiӋu tӕ cáo tӝi ác cӫa Mƭ DiӋm, ÿòi hiӋp thѭѫng,
vұn ÿӝng bà con nông dân ÿòi chӫ ruӝng giҧm tô, vұn ÿӝng không ÿóng thuӃ cho chính quyӅn.
Ĉêm 3-2-1959 huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu tә chӭc treo cӡ Ĉҧng, viӃt khҭu hiӋu, rҧi truyӅn ÿѫn ӣ
Bӱu Hòa. Anh Tѭ Thanh dүn mӝt tә thanh niên gӗm: Hai Sӟt, Ba Cóc và Ĉӵc. Nҳm ÿѭӧc qui
luұt xe qua cҫu 10 phút mӝt lҫn, và mӝt tiӃng ÿӗng hӗ lҥi có xe tuҫn tra, các anh tranh thӫ treo
cӡ Ĉҧng ӣ cӝt cӡ thánh thҩt Cao Ĉài, chăng mӝt băng khҭu hiӋu ngang ÿѭӡng trên hai cây gòn
gҫn ÿó.Các anh dùng sѫn trҳng viӃt rҩt to lên mһt ÿѭӡng nhӵa “Ĉҧ ÿҧo Ngô Dình DiӋm gây vө
thҧm sát Phú Lӧi giӃt hҥi hàng ngàn ÿӗng bào ta”, “ĈӃ quӕc Mƭ cút ÿi”…Mӛi khi xe gҫn tӟi,
nhìn ánh ÿèn xe, các anh nép vào các nhà ven ÿѭӡng, xe qua lҥi viӃt tiӃp suӕt tӯ ngã tѭ Chӧ
Ĉӗn tӟi gҫn cҫu Hang. Bӳa sau chúng phҧi dùng xăng mӟi xóa ÿѭӧc các khҭu hiӋu.
Anh Sáu Phát – bí thѭ huyӋn ӫy – dүn mӝt tә gӗm: Sáu Tí, Ĉӵc mұp, Sáu Tӕt, Bҧy già
cNJng viӃt khҭu hiӋu, rҧi truyӅn ÿѫn tӯ ngã tѭ xuӕng hҫm sen (và cò thӇ làm tӟi Tân Vҥn vì
phong trào ѫ ÿây lúc này yӃu). Mӝt ngѭӡi lái xe lam chҥy qua, trông thҩy báo cҧnh sát. Tә anh
Sáu vӯa qua cҫu Thӫ Huӗng thì chiӃc xe lam ÿó chӣ sӕ cҧnh sát tӟi. Chúng ÿӏnh bҳt sӕng các
anh. Anh Sáu giӓi võ, ÿánh ngã mӝt tên văng vào trong xe do ÿó tә này chҥy thoát vô hҿm. VӅ
tӟi nѫi, thҩy trong ngѭӡi anh Sáu Phát có súng, mӝt anh hӓi:
- Sao không bҳn chӃt bӑn nó ÿi, anh Sáu?
- Bұy nè, nә súng bӏ kӍ luұt ÿó nghen. Cҩp trên uӕn nҳn hoài chӕng manh ÿӝng, hәng
nhӟ sao?

2.7 Page 17

▲back to top


Khi Ba Chánh còn là ӫy viên thѭӡng vө rӗi phó bí thѭ huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu, kҿ ÿӏch ÿã
tìm cách tác ÿӝng vӧ anh ta chiêu hӗi chӗng. Mҩy lҫn vӧ Ba Chánh tӯ Bình Hòa vӅ Bӱu Hòa
gһp chӗng tҥi nhà bà Hai Mè, lӵa lúc vҳng ngѭӡi, nói: “thҫy tәng kêu vӅ ÿó, mình lӟn có xuôi
hӃt mҩy ÿӭa rӗi, vӅ nhà, әng bҧo ÿҧm không ai ÿөng tӟi, còn má con tôi lo ÿӡi sӕng…”Khi Ba
Phөng bӏ bҳt, Ba Chánh ÿѭӧc cӱ thay thӃ, anh ta nhұn vӟi vҿ miӉn cѭӥng.
Hoҥt ÿӝng cách mҥng vào thӡi ÿiӇm 1958-1959 khác xa thӡi chín năm chӕng Pháp. ViӋn
trӧ Mƭ ÿә ào ào vào miӅn nam, xã hӝi tѭѫng ÿӕi hòa bình khuyӃn khích khuynh hѭӟng sӕng
hѭӣng lҥc trong mӝt bӝ phұn dân chúng và cNJng tác ÿӝng ÿӃn tѭ tѭӣng mӝt sӕ cán bӝ ÿҧng viên
nào ÿó. Là mӝt cán bӝ lãnh ÿҥo huyӋn, Ba Chánh ăn mһc khá diêm dúa, quҫn áo lөa phҧi ӫi
phҷng lì. ĈӇ giӳ gìn sӭc khӓe ÿһng công tác tӕt, phөc vө cách mҥng chóng thành công, anh ta
ÿòi hӓi cѫ sӣ muia thӭc ăn ngon. (Cho nên mӟi có chuyӋn bà Hai Mè hӕt trӭng ÿang ҩp chiên
cho “anh Ba bӗi dѭӥng”). tӯ lúc làm trѭӣng ban giao liên tӍnh, anh ta tie6i xài tiӅn quƭ phung
phí, có quan hӋ nam nӳ bҩt chính; trong công tác, vài lҫn giao “nhҫm” công văn, chӍ thӏ cҩp trên
gӱi thӏ ӫy Biên Hòa cho huyӋn Vƭnh Cӱu…HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu báo cáo viӋc này cho tӍnh ӫy.
Cҩp trên có hѭӟng rút Ba Chánh vӅ công tác ӣ chiӃn khu Ĉ ÿӇ ngăn ngӯa tình huӕng xҩu có thӇ
xҧy ra. Chӏ Bҧy Bê (Ngô Thӏ Bҧy) sӁ thay thӃ.
Sau vө mӝt ÿѫn vӏ ÿһc công tұp kích Nhà xanh ӣ máy cѭa Tân Mai diӋt hai tên Mƭ, làm bӏ
thѭѫng mӝt tên vào ÿêm 7-7-1959, ÿӏch lùng sөc gҳt gao hòng tìm thӫ phҥm ÿӇ vӯa lòng chӫ
Mƭ. Tên Bé Hӗng phҧn bӝi ÿã chӍ bҳt chӏ Bҧy Bê tҥi nhà ѫ cù lao Phӕ, chѭa có ai thay chân Ba
Chánh.
Ĉêm 19-8-1959 Bé Hӗng dүn ÿӝi biӋt kích I vӅ bҳt anh Tѭ Bҥch – mӝt cѫ sӣ ӣ HiӋp Hòa
– và sau ÿó quay sang Bӱu Hòa bҳt bí thѭ chi bӝ Sáu Tí. Chúng giam hai anh tҥi ti cҧnh sát
Biên Hòa. Trѭa ngày 20, mӝt nhân viên ÿӅ lao mang cѫm cho hai anh ăn, buông mӝt câu mà
anh Sáu Tí thҩy khó hiӇu:
- Chúng bay chӍ là nҥn nhân cӫa Ba Chánh thôi !
Sҭm tӕi, chúng dүn hai anh Sáu Tí và Tѭ Bҥch lên thì ÿã thҩy Ba Chánh ӣ ÿó. Hai anh bӏ
ÿѭa luôn vӅ phòng giam.

2.8 Page 18

▲back to top


Theo hҽn trѭӟc, ÿӗng chí Ngô Bá Cao – bí thѭ tӍnh ӫy – trѭa 20-8 vӅ gһp huyӋn ӫy Vƭnh
Cӱu bàn viӋc tә chӭc lӵc lѭӧng phӕi hӧp ÿҩu tranh tҥi trө sӣ quӕc hӝi DiӋm (ngày 25/8/59). Vì
xe máy Mobylette cӫa anh trөc trһc nên anh vӅ chұm. Anh làm viӋc vӟi mӝt sӕ cán bӝ huyӋn ӫy
Vƭnh Cӱu gӗm các anh Sáu Phong, Ba Cù, Tѭ Thanh. Hӑp xong, ÿã hѫn ba giӡ chiӇu. Sau ÿó
anh mӟi làm viӋc vӟi Ba Chánh.
Anh Ba Cao không biӃt tình hình mҩy bӳa nay găng. Bí thѭ chi bӝ xã vӯa bӏ bҳt, có triӋu
chӭng ÿӏch sҳp bӕ ráp lӟn. HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu khá nhҥy cҧm, quyӃt ÿӏnh ÿêm 20 sӁ dӡi văn
phòng ÿi nѫi khác. Anh Sáu Tӕt kêu hai con gái ông Tѭ Dѭӥng là cô Bҧy Cѫn và cô Chùi nҩu
cѫm cho các anh ăn ÿӇ ÿi kҿo lӥ. Mҩy anh ÿánh vài ván bài túlѫkhѫ ÿӇ chӡ cѫm. Sau bӳa ăn, bӝ
phұn văn phòng huyӋn ӫy thu dӑn phân tán, mӛi anh ÿi mӝt ngã.
Ba Chánh hӧp ÿӗng vӟi lính tӯ trѭӟc, bӕ trí màn bӏ bҳt trên xe ÿò Biên Hòa – Sài Gòn lúc
gҫn tӕi. Vào quãng bҧy giӡ, y dүn ÿѭӡng cho chúng lҫn lѭӧt khui tӯng cѫ sӣ ta. Sӕ cán bӝ
huyӋn bӏ bҳt có chӏ Tѭ NguyӋt, ông Hai Tӕ, chӏ Hoa, sáng hôm sau thêm anh Xѭӡng…Vӧ anh
Bҧy Hoành Lang bò ra ngoài thoát, kiӃm xe ÿi Sài Gòn. Sӕ ÿҧng viên Bӱu Hòa cNJng bӏ bҳt là bà
Hai Xi, ông Tѭ Sen.
ChiӅu tӕi 20-8, anh Ba Cao ghé thăm nhà bà Trҫn Thӏ Ba là cѫ sӣ quen thân. Trӡi mѭa,
anh tính sӟm mai sӁ vào Bình Trӏ - nѫi ÿһt văn phòng tӍnh ӫy – Vӯa ngӗi chѫi, nói ÿѭӧc dăm
câu chuyӋn thì thҩy trong xóm có ÿӝng – Lính ÿi bao bӕ. Anh bҳc thang, lên trҫn hiên mái nhà
ҭn trӕn cho an toàn. Mѭa lҳc rҳc tӯ tӕi ÿӃn hӃt ÿêm nên anh HiӃu ÿѭa lên mӝt tҩm nilon xanh
cho anh che mѭa. Khoҧng 10 giӡ ÿêm, chó trong xóm sӫa ran. Cҧ nhà anh Ba ÿã ngӫ. Lính kêu
mӣ cӱ xét nhà. Anh HiӃu vӯa mӣ cӱa chúng hӓi luôn:
- Ông tӟi ÿây hӗi chiӇu bây giӡ ÿâu ?
- Tôi không biӃt ông nào.
- Ông Ngô Bá Cao, bí thѭ tӍnh ӫy ÿó mày !
- Tôi không biӃt ông Cao nào hӃt, mҩy ông cӭ xét nhà.
Tra khҧo mӝt lúc, chúng cách li tӯng ngѭӡi trong nhà. Anh HiӃu ngӗi mӝt góc nhà ngoài.
Bà Ba và chӏ Hai Xuân ӣ buӗng sau. Mӝt lát khá lâu, ông Tѭ Dѭӥng xuӕng, tính báo tin lính bҳt

2.9 Page 19

▲back to top


nhiӅu ngѭӡi xóm trên cho gia ÿình bà Ba hay. Ĉӏch khӕng chӃ gia ÿình, không cho ai trҧ lӡi.
Ông Tѭ Dѭӥng kêu riӃt, cӱa vӯa mӣ, mӝt tên lính xông ra chөp luôn:
- Mày ÿi liên lҥc phҧi không ?
- Tôi hӃt thuӕc, xuӕng xin em tôi ít thuӕc hút mà.
Nó bҳt ông Tѭ dӵa lѭng vô tѭӡng. Tӟi sáng, chúng bҳt ba ngѭӡi: ông Tѭ Dѭӥng, vӧ
chӗng anh HiӃu, cháu Thúy mӟi 13 tháng phҧi ÿӇ lҥi cho bà ngoҥi. trên ÿѭӡng ÿi, mӝt tên dө
dӛ: cӭ nói thiӋt sӁ ÿѭӧc trӑng thѭӣng rӗi ÿӃn quãng vҳng chúng tao thҧ cho xuӕng, bҳn mӝt loҥt
chӍ thiên “bên kia” không biӃt ÿâu mà sӧ hӑ trҧ thù. Anh HiӃu mӝt mӵc:
- Nhà tôi tài sҧn nhѭ vұy, làm ăn nhѭ vұy, tôi theo ViӋt Cӝng làm chi !
Mӝt tiӇu ÿӝi lính nҵm lҥi nhà bà Ba tính bҳt tiӃp ai lui tӟi.
7 giӡ sáng 21, mӝt tên lính phát hiӋn mҧnh nilon bay lҩt phҩt ӣ mái nhà. Nó bҳn mӝt loҥt
tiӇu liên rӗi bҳc thang leo lên. Bӏ lӝ, anh Ba Cao cӕ chӕng cӵ, ÿӏnh chҥy trӕn nhѭng toán lính
bao bҳt ÿѭӧc, 8 giӡ sáng, chúng chӣ anh vӅ ti công an Biên Hòa. Anh thҩy hàng chөc ÿҧng viên
cѫ sӣ ngӗi ÿó.
Cò Liêm và tên Chà ÿen Ngô Quang Sanh (Santali) trong ÿӝi biӋt kích I ӣ bót bà Hòa
(Chӧ Lӟn) tiӃn hành ÿiӅu tra bѭӟc ÿҫu ӣ ti công an Biên Hòa. Nó kҽp ÿҫu anh HiӃu vào háng
nó, vӯa ÿánh vӯa hӓi:
- Ông nӝi mày ÿây hay ai mà bҳt bӑn tao dҫm mѭa suӕt ÿêm. ?
- Mҩy ông bҳt ông này ӣ ÿâu tôi ÿâu có biӃt.
- Nó quay qua ÿҥp vӃt thѭѫng ӣ ÿùi ÿang rӍ máu cӫa Mѭӡi Sang và hҩt hàm hӓi:
- Ê có phҧi thҵng này nuôi Ngô Bá Cao không mұy ?
- Dҥ ÿúng, vӧ chӗng nó nuôi Ngô Bá Cao.
- Anh Hӳu HiӃu cãi lҥi:
- Anh coi lҥi ÿi, coi chӯng ngѭӡi giӕng ngѭӡi ÿó. Tôi làm ăn không quen biӃt mҩy ông.
Nhà cӱa tôi, nghӅ nghiӋp tôi nhѭ vұy tôi dҥi gì theo ViӋt Cӝng.
Nó tӟi tҩp ÿánh tiӃp ÿӃn lúc anh chӃt giҩc. Khi vӯa tӍnh, anh lѫ mѫ nghe:
- Mày ngoan cӕ còn ăn ÿòn nӳa ÿó con !
Chúng hӓi anh Ba Cao, anh trҧ lӡi:

2.10 Page 20

▲back to top


- Tôi bӏ rѭӧt, chҥy qua tҥt vào leo lên ÿó trӕn, chӟ anh này không chӭa.
Sau ÿó chúng chӣ tҩt cҧ sӕ bӏ bҳt vӅ nhӕt ӣ bót Bà Hòa (Chӧ Lӟn). Chúng tiӃp tөc tra tҩn
dã man anh Ba Cao và Hӳu HiӃu cӕt tìm mӕi quan hӋ giӳa ÿӗng chí và gia ÿình cѫ sӣ này, song
chúng không ÿҥt kӃt quҧ.
Ông Chín Chút bӏ bҳt vài ÿêm sau. Tay ông bӏ còng chung vӟi tay cӫa Ba Chánh. VӅ tӟi
ti công an Biên Hòa, trӡi ÿã khuya. Nó ÿӇ hai ngѭӡi ӣ văn phòng. Mӝt lát sau, tên coi văn
phòng lăn ra ngӫ trên bàn, Ba Chánh cNJng ngӗi gà gұt. Ông Chín Chút không ngӫ ÿѭӧc. Tò mò
muӕn biӃt “ông phó bí thѭ huyӋn ӫy, trѭӣng ban giao liên tӍnh” bӏ ÿòn ÿӃn cӥ nào, ông khӁ vén
tà áo lөa nõn cӫa y. Dѭӟi ánh ÿèn diӋn sáng trѭng, da dҿ y vүn hӗng hào trѫn láng không vӃt
bҫm dұp nào. Ông chӧt hiӇu. Ông khӁ lay Ba Chánh, chӡ y tӍnh táo, mӟi nói:
- Tôi cho các ông mѭӧn chӛ nói chuyӋ, xin ông nói giùm ÿúng sӵ thұt cho tôi. Tôi không
biӃt gì hӃt.
Ba Chánh gұt ÿҫu rӗi nhҳm mҳt ngӫ tiӃp. Sáng hôm sau tên ÿiӅu tra làm viӋc. Sau phҫn
sѫ khai lí lӏch, mӝt tên hӓi:
- Mày ÿұu tú tài, nhà cӱa khá giҧ, sao lҥi theo ViӋt Cӝng?
- Thѭa mҩy ông, tôi bӏ lao, mѫ quán bán cây ѭѫng lҩy tiӅn chӳa bӋnh. Ông này thӍnh
thoҧng tӟi xem hoa và cây kiӇng, chuyӋn trò vӟi ai, tôi ÿâu có biӃt.
- Sao, anh Ba ?. Mӝt tên quay sang hӓi Ba Chánh.
Y chӍ gөc gһt ÿҫu. Nhӡ vұy ông Chín Chút không bӏ ÿòn, ÿѭӧc ÿѭa xuӕng phòng giam
vӟi hӗ sѫ trҳng (cҩp trên cӫa chúng không bҵng lòng vӟi hӗ sѫ này, bҳt làm lҥi vӟi nӝi dung:
cho mѭӧn ÿӏa ÿiӇm mà không tham gia. Lúc ra tòa tuy trҳng án nhѭng ông vүn ӣ tù ÿӃn ÿҫu
năm 1964 DiӋm ÿә ông mӟi ÿѭӧc tha).
Ngày 27-8, anh Sáu Tӕt – cán bӝ giao liên huyӋn – vӅ nhà chӏ Tѭ NhiӅu (HuǤnh Thӏ
NhiӅu) ӣ ҩp Tân Mƭ. Tӯ lâu anh nhұn ông Tѭ Sen, cha chӏ, là cұu ruӝt. Anh vӯa tӟi cӱa thì thҩy
mӝt tӕp biӋt kích ÿi phía sau. BiӋt kích lúc ÿó là mӝt tә chӭc ÿһc biӋt cӫa bӝ nӝi vө Sài Gòn
chuyên truy tìm, ÿánh phá, bҳt bӟ cán bӝ ÿҧng viên và cѫ sӣ cách mҥng. Sӧ bӏ liên lөy sau khi
cha bӏ bҳt tuҫn trѭӟc, chӏ Tѭ thӝp ngӵc áo anh, ÿҭy ra. Anh Sáu nói nhӓ:
- Cô muӕn gì, nhà có mӝt ngѭӡi bӏ bҳt, lҥi muӕn nó bҳt thêm ngѭӡi nӳa sao ?

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


Nghe vұy chӏ Tѭ dүn anh vào buӗng. Do thѭѫng cha, chӏ quay ra cӱa, bұt khóc. LNJ lính
tӟi, mӝt tên chӑc:
- Sao ÿӭng ÿó khóc ?
Lau nѭӟc mҳt, chӏ trҧ lӡi:
- Ông già tôi bӏ bҳt mҩy bӳa rày, không hiӇu sӕng chӃt ra sao.
Chúng ÿi thҷng.
Chӏ Tѭ NhiӅu là mӝt cѫ sӣ giao liên cӫa Bӱu Hòa. Tӯ nhӳng năm 1955-1956, chӏ mang
công văn thѭ tӯ, truyӅn ÿѫn giҩu trong khҥp ÿѭӡng, hӝp rѭӧu tây, giӓ xách…qua cù lao Phӕ,
xuӕng Long Bình, BӃn Gӛ… Ĉi vài chuyӃn ÿҫu, chӏ run và hӗi hӝp lҳm. Qua mһt bӑn lính và
cҧnh sát, chӍ lo chúng xét và còng ngay lҥi. Ĉôi khi chúng dòm dòm giӓ xách làm chӏ rҩt lo. ChӍ
cҫn lұt vài món bên trên, sӁ lòi “ÿӗ quӕc cҩm”, chúng mà bҳt ÿѭӧc chӍ có nѭӟc tù rөc xѭѫng. Ĉi
riӃt rӗi quen, phѭѫng tiӋn ÿi lҥi cӫa chӏ chӫ yӃu là ÿi bӝ, xe ÿҥp hoһc xuӗng. Do tích cӵc công
tác, chӏ và chӗng là anh Bҧy Già (Châu Văn Bҧy) ÿӅu ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉoàn. Khi ông Tѭ Sen bӏ
bҳt anh Bҧy chҥy thoát, lҭn trӕn nѫi kín ÿáo mҩy tháng liӅn. Tháng 11 năm 1959 chӏ sinh con
trai. Ĉêm 14-12-1959 cҧnh sát và dân vӋ tӟi ÿұp cӱa, chӏ bӗng ÿӭa con ÿӓ hӓn ra mӣ. Chúng
hӓi:
- Có phҧi ÿây là nhà cӫa chӏ HuǤnh Thӏ NhiӅu không ?
- Dҥ, phҧi.
- Mӡi chӏ lên xã có chút công chuyӋn. Chӏ ÿӇ ÿӭa nhӓ ӣ nhà.
Chӏ không nghe, vүn ôm ÿӭa nhӓ trong vòng tay, ÿi theo chúng.
Ba Chánh ÿӭng ngoài sân nói to:
- Cô NhiӅu ÿӯng buӗn tôi nghe.
Bѭӟc thҩp bѭӟc cao, chӏ suy nghƭ lung tung và tràn nӛi căm giұn. Ba Chánh, Mѭӡi Sang
ӣ hà rҫm. Cho chúng ăm uӕng ÿҫy ÿӫ, ÿӕi xӱ quí mӃn mà nay lҥi chӍ bҳt, còn vuӕt ve “ÿӯng
buӗn”. Không hiӇu rӗi sӁ ÿòn bӝng, tù tӝi thӃ nào… Qua ÿѭӡng xe lӱa, tӟi ÿѭӡng ÿҳp mӟi
(ÿѭӡng sӕ 1 hiӋn nay), chӏ thҩy ngѭӡi bӏ bҳt lóc nhóc, lính bao quanh vӟi súng ӕng lăm lăm
trong tay.

3.2 Page 22

▲back to top


Chӏ bӏ nhӕt ӣ trѭӡng hӑc Bӱu Hòa hai tuҫn. Bӑn biӋt kích lҩy trѭӡng hӑc làm nѫi tҥm
giam ngѭӡi bӏ bҳt ÿӃn hѫn nӳa năm liӅn. Ba Chánh mҩy lҫn vào vӯa hө dӑa, vӯa dө dӛ:
- Cô biӃt gì, khai ÿi các әng cho vӅ, cô không khai các әng ÿánh chӃt, bӓ con nhӓ lҥi cho
ai ?
Y bҳt chӏ dүn ÿѭӡng ÿӃn mӝt sӕ ÿҫu mӕi giao liên. Trong tình trҥng ÿeo xiӅng, bӗng con,
chúng chӣ chӏ qua cù lao Phӕ bҳt bà Năm Cánh, rӗi xuӕng BӃn Gӛ bҳt mӝt ni cô. Chӏ bӏ giҧi
qua mӝt sӕ nhà tù, có lҫn bӏ nhӕt casô mӝt tháng rѭӥi, lúc ÿѭӧc ra, ÿi không nәi phҧi lӃt. Chӏ và
con bӏ tù ba năm. Khi ÿѭӧc tha vӅ, ÿӭa nhӓ cӭ ÿòi riӃt “vӅ nhà” – nѫi cháu bé ÿã quen sӕng vӟi
hàng trăm “cô”, “dì”, “ngoҥi” trong lao tù Mƭ DiӋm.
Nhà tù giһc là nѫi thӱ thách phí khách can trѭӡng cán bӝ ÿҧng viên và cѫ sӣ cách mҥng.
Vàng, thau qua ÿây ÿѭӧc phân ÿӏnh rõ. Có ngѭӡi mӟi chӏu sѫ sѫ ÿã không còn giӳ ÿѭӧc bҩt cӭ
ÿiӅu gì hӑ biӃt vӅ cách mҥng. Tҥi ÿӝi biӋt kích I bót Bà Hòa Chӧ Lӟn ÿӗng chí Ngô Bá Cao bӏ
ÿӫ các kiӇu ÿòn ròng rã hàng tháng. Da dҿ tím bҫm, chân tay sѭng vù, mһt mày sѭng húp, nѭӟc
vàng rӍ ra hôi hám tanh tѭӣi nhѭng anh không khai bҩt cӭ ÿiӅu gì, mҩy tên biӋt kích nói vӟi
nhau ÿҫy khâm phөc:
- Thҵng cha này mình ÿӗng da sҳt hay sao mà ÿánh cӥ ҩy nó vүn không khai.
Ĉánh chán, chúng dө dӛ mua chuӝc bҵng tiӅn bҥc, chӭc tѭӟc, xe hѫi Huê Kì, nhà lҫu, gái
ÿҽp… Có lúc chúng tìm cách hҥ uy thӃ cách mҥng bҵng cách nói xҩu. Chúng mӣ khám, chӍ vào
mӝt chӏ bҫu to tѭӟng:
- Ĉó, trong lúc chӗng ngѭӡi ta ÿi tұp kӃt vҳng các anh làm cho ngѭӡi ta nhѭ vұy ÿó.
Anh Ba Cao phҧn kích:
- Ĉó là cá nhân ngѭӡi ta vì luyӃn ái sai lҫm mà làm bұy, nӃu ngѭӡi ÿó là ÿҧng viên thì
nhҩt ÿӏnh phҧi khai trӯ khӓi Ĉҧng.
Trѭӟc mһt anh, chúng không dám hӛn nhѭ vӟi ngѭӡi khác mà luôn xѭng hô “anh Ba” vӟi
vҿ kính trӑng.
Sau mӝt ÿӧt bӏ ÿòn liên tөc, anh chӃt ÿi sӕng lҥi 11 lҫn. Chúng dã man bӓ anh ÿói và
khát. Anh nҵm mê mӋt, mҳt nhҳm lҥi không muӕn mӣ nӳa. Chúng bҳt anh HiӃu bѭng ÿһt ӣ cӱa
casô mӝt chén cháo, ÿôi ÿNJa gác ngang miӋng chén trên ÿһt mӝt miӃng ÿѭӡng tán. ĈӃn ngày

3.3 Page 23

▲back to top


thӭ ba, anh HiӃu lén lҩy cөc ÿѭӡng nhét vào trong ÿӇ anh ngұm ÿӥ kiӋt sӭc. Anh HiӃu xé miӃng
vҧi áo thҩm nѭӟc liӋng vào. Anh Ba Cao nhһt lҩy, ÿang nút cho ÿӥ khát, tên giám thӏ chӧt thҩy,
mӣ cӱa vào giұt miӃng giҿ ѭӟt làm hai hàm răng anh ê ҭm. Ba Chánh trói thúc kê anh HiӃu, rút
dây cho “ÿi tàu bay” vӅ tӝi dám cho Ba Cao uӕng nѭӟc.
Kҿ ÿӏch rҩt nham hiӇm, chúng ÿánh chӏ Hai Xuân bҵng tình cҧm. Nó lôi anh Ba Cao ra
ÿánh, bҳt chӏ ngӗi coi. Mӝt tên nói vӟi chӏ: mày không khai tao ÿ1nh nó chӃt bӓ. Tuy trong lòng
hӃt sӭc xót xa thѭѫng cán bӝ, chӏ mӝt mӵc khҷng ÿӏnh: tôi không biӃt ông này. Nó vӯa ÿánh
vӯa hӓi anh Ba Cao: có phҧi con này là con Xuân không ? Anh ÿáp: tôi không hӅ biӃt cô này.
Nó quay qua ÿ1nh chӏ Hai Xuân, mong chӏ bӏ ÿau sӁ khai ra . Anh nói: các anh tra khҧo tôi
không ÿӫ hay sao mà còn làm khә chӏ này ? Vào ÿây, qua các anh tôi mӟi biӃt chӏ ҩy tên Xuân,
chӭ có biӃt chӏ ҩy là ai ?
Chӏ Bҧy Bê quê ӣ HiӋp Hòa bӏ ÿòn ÿӃn ÿӝ băng huyӃt. Vӟi lòng kính phөc và thѭѫng sót
ngѭӡi nӳ cán bӝ kiên cѭӡng, anh HiӃu bҧo:
Chӏ ÿѭa em giһt ÿӗ giùm, ÿӇ vұy hôi hám chӏu sao nәi.
Nhѭng chӏ Bҧy cҧm ѫn, không chӏu phiӅn.
Trong tù, ÿӏch dã man muӕn biӃn ngѭӡi thành con thú. Chúng còng chung mӝt nam vӟi
mӝt nӳ, cӵc nhҩt là lúc ÿi cҫu, lúc ÿҫu cҧ hai ngѭӡi dӅu mҳc cӥ, mӝt ngѭӡi day mһt phía khác.
Song cùng cҧnh tù tӝi vì chung lí tѭӣng cao cҧ, anh chӏ em vѭӧt qua nhӳng ý nghƭ ÿen tӕi xҩu
xa, chӍ còn lҥi tình thѭѫng yêu quí trӑng nhau sâu sҳc hѫn cҧ ruӝt thӏt. Anh chӏ em thoa bóp cho
nhau sau mӛi trұn ÿòn, ÿӝng viên nhau rán ăn uӕng cho có sӭc mà ÿҩu tranh lâu dài. Tҥi “phòng
ÿiӋn ҧnh Chí Hòa” nhӳng ngѭӡi chӕng chào cӡ bӏ còng suӕt ngày ÿêm. Anh Hӳu HiӃu nhӟ lҥi:
thau cѫm có mùi khai chҧy chҧy nѭӟc mҳt, tay chân anh em dѫ dáy hӃt mӭc, mӛi bӳa ăn phҧi
lҩy mҩy hҥt cѫm vò trên ÿҫu ngón tay ÿӇ “rӱa” cát bөi, phân…rӕi bӕc ăn. Ӣ lao Gia Dӏnh và
Phú Lӧi, rӋp bò lәn ngәn nhѭ kiӃn, nhiӅu con “nhҧy dù” xuӕng ngѭӡi tù, hút no máu tròn vo tӵa
hҥt nӃp cái, khӁ dí tay là máu vӑt ra.
Trong mӝt ngày lӉ cӫa chính quyӅn DiӋm, ngѭӡi tù ÿѭӧc thӃt ÿãi bánh hӓi, thӏt
quay…khá xôm tө. Tù chính trӏ không chӏu ăn. Bӑn an ninh trұt tӵ vào tӯng phòng hăm dӑa: ai
không ăn, bѭӟc qua mӝt bên ! Hѫn mӝt trăm ngѭӡi trong phòng bѭӟc ra, liӅn bӏ giҧi xuӕng

3.4 Page 24

▲back to top


“phòng ÿiӋn ҧnh”. Tӟi cӱa, mӛi ngѭӡi “ăn” ít nhҩt dăm hèo mây rӗi bӏ còng cҧ hai chân và hai
tay chéo cánh gà. Cái cùm tұp thӇ là hai cây sҳt có hàn nhiӅu khoen còng, chҥy dӑc suӕt hông
tѭӡng. Sӕ bӏ giam vào ÿây, mӛi bӳa chúng cho ăn mӝt vҳt cѫm nhét vài cөc muӕi, không cho
uӕng nѭӟc. Ĉѭӧc ba bӳa ai cNJng khát cháy hӑng. Anh chӏ em la hét, chӱi rӫa ÿӏch tàn bҥo ÿӃn
kiӋt sӭc. Lúc ÿó tên trung úy Ĉӛ Ĉình Kì ác ôn mӟi ra tay tiӃp tөc khӫng bӕ hòng bҿ gãy ý chí
chӕng ÿӕi ngoan cѭӡng cӫa sӕ tù chính trӏ này. Hѫn mӝ trăm ngѭӡi bӏ chúng bҳt ÿӭng chәng
mông, hai tay chӕng vào tѭӡng, mһt úp vào tѭӡng. Lҫn lѭӧt tӯ ÿҫu phòng vào bên trong, lNJ ÿҫu
trâu mһt ngӵa dùng hèo cӫ mây, gây lӗ ô giáng tӟi tҩp vào lѭng và mông tӯng ngѭӡi. Ĉánh ai
ÿã ÿӡi, chúng mӟi bҳt ngѭӡi ÿó ӫng hӝ Ngô Ĉình DiӋm, ÿҧ ÿҧo lãnh tө ta. TiӃng la hét vang lên
trong phòng ÿiӋn ҧnh. NhiӅu ngѭӡi sӭc yӃu, ngҩt xӍu cùng bӏ lôi lên lҫu vӟi sӕ quá ngán ÿòn
ÿau “ӫng hӝ, ÿҧ ÿҧo” lӝn xӝn. Sӕ này coi nhѭ chӏu thӵc hiӋn nӝi qui.
Ĉӭng ӣ cuӕi phòng, anh HiӃu nghƭ bình tƭnh: chӃt là cùng, nӃu làm sai thì sau này không
dám nhìn mһt mҩy ҧnh. Trұn lӕc ÿòn roi tàn bҥo cuӕn ÿi gҫn hӃt sӕ ngѭӡi trong “phòng ÿiӋn
ҧnh”, còn trѫ lҥi tám thӓi thép bҩt khuҩt: Ông già Trѭѫng Văn Chôm (Cѫ sӣ ngѭӡi BӃn Tre),
anh Trang Văn KiӋt (cán bӝ Hoa vұn), anh Minh (nhà báo), anh NguyӉn Văn LiӋu(ngѭӡi miӅn
trung), anh NguyӉn Văn Nhӓ tӵ Cѭӧc (giao liên xã Hóa An), anh Trӵc ÿҫu sói (cán bӝ hӑc
sinh), anh Ĉoàn Trӑng Cӵ (quê miӅn trung) và anh Hӳu HiӃu(cѫ sӣ Bӱu Hòa). Khi tӍnh dұy,
tám anh em nhìn nhau, lѭng và mông ai nҩy ÿen bҫm nhѭ than tàu. Hôm sau, mӝt sӕ ӣ trên lҫu
chӕng chào cӡ lҥi bӏ ÿҭy xuӕng phòng “ÿiӋn ҧnh”. Anh Quí xuyӉn (Lê Văn Quí, huyӋn ӫy viên
Hà Tiên) ân hұn, thành khҭn nói vӟi anh HiӃu: vào ÿây không móc nӕi ÿѭӧc vӟi nhau nên anh
mҳc sai lҫm chiӅu qua; mai ÿây anh ÿѭӧc tӵ do, trӣ vӅ anh sӁ báo cáo trung thӵc vӟi Ĉҧng, nӃu
Ĉҧng khai trӯ anh cNJng vui lòng.
Nhìn thҧm cҧnh chӕn ÿӏa ngөc trҫn gian không sao kӇ siӃt. Ĉúng là “mӝt ngày tù, nghìn
thu ӣ ngoài”. Chӏu ÿӵng ÿѭӧc thӱ thách ÿau ÿӟn, vѭӧt qua nhӳng yӃu hèn bҧn năng, phҫn lӟn
sӕ cán bӝ ÿҧng viên và cѫ sӣ Bӱu Hòa trӣ thành thép ÿã tôi thӃ ÿҩy !
NӃu tính tӯ ÿêm 19-8-1959 ÿӃn hӃt năm, xóm Tân Phú chӍ mҩt hai cѫ sӣ: ông Tѭ Bӕn và
bà Hai HiӃu, còn 11 cѫ sӣ. Ҩp Tân Bҧn còn hai, vӥ chín cѫ sӣ ông Tѭ Dѭӥng, vӧ chӗng Xuân-
HiӃu, vӧ chӗng Hӓi-Ba Miên, ông Cao Văn Ngà, ông Chín Chút, bà Tám Nhƭ (NguyӉn Thӏ

3.5 Page 25

▲back to top


HuӋ), ông Hӗ Văn Ĉһc, chӏ Trҫn Thӏ Quí, ông Sáu Cӱu, bà Hai Mi, ông Tѭ Әi, ông Ĉinh Văn
Trong, ông Năm Ca, anh Bҵng, anh Mѭӡi Sa. Ҩp Tân Mƭ mҩt bӕn: ông Sáu Tí, ông Tѭ Sen, chӏ
Tѭ NhiӅu…còn chín cѫ sӣ. Riêng ҩp Tân Bình không mҩt cѫ sӣ nào vì Ba Chánh không biӃt, và
sӕ cán bӝ ÿҧng viên bӏ bҳt không ai khai. Ĉӏch không bҳt ông Hai Sѭѫng, bà Hai Mè, bà Tѭ
Công, dùng các nhà ÿó làm “bүy” hòng bҳt tiӃp ai lui tӟi. Nhѭng rút cuӝc không ai sa lѭӟi.
Sӵ phҧn bӝi cӫa Ba Chánh, Tѭ Cѭӡng, Hà Tѭ gây tәn thҩt vô cùng to lӟn ÿӕi vӟi phong
trào cách mҥng tӍnh Biên Hòa. Chi bӝ Bӱu Hòa bӏ rã. Ông Tѭ Tác, ngѭӡi ÿҧng viên sót lҥi, phҧi
trӕn chui trӕn nhӫi liên tөc. Ĉӏch truy tìm, lùng soát các lùm bөi ven rҥch, các chòi ruӝng, buӝc
vӧ gӑi vӅ ÿҫu làng. HuyӋn ӫy Lái Thiêu phҧi giúp ông tránh né ӣ Lái Thiêu và Sài Gòn. (Năm
1960 khi phong trào ÿӗng khӣi bùng lên, ông tham gia công trѭӡng sӱa chӳa súng và làm mìn
tӵ tҥo vì ông là thӧ cѫ khí cNJ cӫa ÿӅ pô Dƭ An. Sau ÿó ông ÿѭӧc ÿiӅu lên công trѭӡng chӃ tҥo vNJ
khí tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt ӣ chiӃn khu Dѭѫng Minh Châu. Tháng 4-1967 ông hi sinh trong trұn càn
Gianxѫn Xiti (Junction City) ӣ cҫu Xéo ҩp Ĉѭӡng Long xã Long Xuyên).
Làn so1ngg bҳt bӟ khӫng bӕ cӫa ÿӏch ӣ Bӱu Hòa gây tâm trҥng hoang mang lo lҳng cho
ÿӗng bào, sӕ cѫ sӣ và ÿҧng viên còn lҥi. Hӑ không biӃt sӁ bӏ bҳt lúc nào, gһp nhau ngoài ÿѭӡng
không dám chào hӓi nhau vì sӧ bӏ tình nghi, ÿӯng nói tӟi chuyӋn thăm viӃng ÿӝng viên nhau.
Ngay sӕ cán bӝ, ÿҧng viên chѭa bӏ bҳt cNJng nghi nhau, ngѭӡi nӑ sӧ ngѭӡi kia phҧn “gài bүy”.
HuyӋn ӫy Vƭnh Cӱu trѭӟc có 17 ӫy viên nay chӍ còn 5: Năm trang, Ba Cù, Sáu phong, Chín Tӓ,
Tѭ Thanh. Hҽn gһp nhau ÿӇ sinh hoҥt bàn công tác, mӛi ngѭӡi ÿӅu cҧnh giác, quan sát kƭ nѫi
hҽn thҩy không có gì ÿáng nghi mӟi dám vào gһp nhau. Cán bӝ cӥ Ba Chánh còn ÿҫu hàng
phҧn bӝi thì biӃt tin ai bây giӡ ? Có gia ÿình cho y ăn vài bӳa cNJng bӏ y khai, bӏ tù; cho nên
nhiӅu nhà ngán gһp cán bӝ ta. Vì chѭa hiӇu rõ, hӑ sua ÿuәi anh em vì coi anh em là nguӗn gӕc
gây tai hӑa ÿә vӥ cho gia ÿình hӑ. Mӝt ÿêm, anh Tѭ Thanh ÿӃn gia ÿình chӏ Ĉ. – chӗng bӏ bҳt –
ÿӇ ÿӝng viên thăm hӓi và ÿѭa tiӅn thuӕc cӫa huyӋn ӫy giúp. Cӱa vӯa mӣ, anh chѭa kӏp nói gì
thì ngѭӡi con trai lӟn mҳng sa sҧ:
- Chú là ÿӭa khӕn nҥn, vì mҩy chú mà ba tôi bӏ lính bҳt, chú ÿӃn ÿӇ hҥi cҧ gia ÿình tôi
nӳa sao ?

3.6 Page 26

▲back to top


Không tiӋn nán lҥi ÿӇ giҧi thích phҧi trái, anh ÿành lһng lӁ ra ÿi vӟi tâm trҥng sót sa vì bӏ
gia ÿình hӑ ngӝ nhұn.
Mӝt lҫn khác, cô Tí – vӧ Ba NhiӅu – ÿi kiӃm con heo lҥc. Cô ta lùng sөc khҳp nѫi, dòm
vào mӝt bөi rұm thҩy có bóng ngѭӡi, bèn chҥy vӅ. Bà Tѭ Công gһp cô này dáng vҿ bѭѫn bҧ bèn
hӓi thì ÿѭӧc trҧ lӡi thҩy có kҿ lҥ mһt trong bөi ÿӏnh vӅ báo dân vӋ ÿӃn bҳt. Bà Tѭ ra cho anh Tѭ
Thanh hay. Anh hóa trang thành ngѭӡi vác cuӕc thăm ruӝng, ÿi khӓi chӛ ÿó ít phút thì cҧnh sát
và dân vӋ tӟi. Không tìm thҩy hҫm và dҩu vӃt ÿáng nghi nào, cho là cô Tí nói dӕi, có tên ÿӏnh
ÿánh.
Bӑn biӋt kích, gián ÿiӋp lùng sөc ÿêm ngày. Chúng giҧ dҥng ÿi mua ve chai, lông vӏt, ÿi
câu, bҳt cá…hòng phát hiӋn sӕ cán bӝ còn lҥi. Hӝi ÿӗng xã bӏ cҩp trên thúc ép, ÿã hӑp các
trѭӣng ҩp, trѭӣng liên gia hăm dӑa sӕ gia ÿình có ngѭӡi bӏ bҳt và nhӳng gia ÿình tình nghi bҵng
luұt 10/59 và máy chém. Tám Thѫm là tên xҩu cNJng nhҧy ra khӕng chӃ quҫn chúng.
Tên Hai QuӃ (Ĉӛ Văn QuӃ) ÿã dүn công an DiӋm chһn bҳt ông Năm HӍ (NguyӉn Văn HӍ)
ӣ bӃn ÿò An Hҧo, chӍ ÿѭӡng cho lính bҳt ông Sáu Ngà (ѫ Tân Bҧn), Năm Phúc và Ban (ӣ Tân
Bình)Mҩy ngѭӡi này bӏ tra tҩn tàn nhүn rӗi bӏ ÿày ÿi Phú Lӧi. (Năm 1964 cha con Hai QuӃ lên
bàu Khai ҩp KiӃn An xã Thanh An (h.BӃn Cát) làm nghӅ sӱa ÿӗng hӗ. Y tìm cách chui vào
ÿoàn 83 hұu cҫn nhѭng ÿӗng chí Võ Hà Thành (nghӍ hѭu ӣ Bӱu Hòa) cho biӃt ÿӗng chí nghe
ÿӗng bào rӍ tai: cha con anh thӧ sӱa ÿӗng hӗ là gián ÿiӋp. Do ÿó ÿӗng chí yêu cҫu cán bӝ , chiӃn
sƭ trong ÿѫn vӏ không la cà ӣ vùng bàu Khai, KiӃn An). Hai QuӃ bӏ pháo ÿӏch bҳn chӃt. Con trai
là Quang bӏ tình nghi, chính quyӅn xã Thanh An bҳt giӳ. Y trӕn thoát, chҥy vӅ Biên Hòa ÿi lính
ngөy).
Ĉӏch không tách ÿѭӧc dân xóm Gò vӟi cách mҥng nên chúng phҧi dùng biӋn pháp cuӕi
cùng: dùng vNJ lӵc xúc tát 18 gia ÿình ӣ ÿây ra ven quӕc lӝ 1 và hҫm ÿá: bà Hai KiӋm, bà Hai
Mi, cô Ba Bê, chӏ Ba Tҥi, chӏ Ba Thұm, ông Sáu Cӱu, ông Chín Phөng, ông Tѭ Tròn, ông Ba
ThiӋn, ông Tѭ Sang, ông Tѭ Әi, ông Ba Trung, anh Tám Chí, anh Tѭ bàng, anh Năm Thҳng,
anh Ĉӡn, ông Năm Cà. Bà con ÿҩu tranh mӝt thӡi gian dài không chӏu ÿi. Chúng bҳt bà con các
ҩp khác mang xe bò ÿӃn giӥ nhà, chӣ ÿӗ ÿҥc ÿi dѭӟi hӑng súng và lѭӥi lê; trong khi mӝt tӕp
ÿӗng bào khác chһt trҳng cây cӕi trong xóm.

3.7 Page 27

▲back to top


Trong lúc mӝt sӕ cѫ sӣ ngán ngҥi cán bӝ lui tӟi thì nhiӅu cѫ sӣ vүn gҳn bó vӟi cách
mҥng. Qua xáo ÿӝng nhҩt thӡi, bà con lҥi giang tay ÿón nhұn nuôi giҩu, tiӃp tӃ. Ĉӗng chí Ba Cù
bӏ bұt khӓi HiӋp Hòa, vӅ bám trө Hóa An, Bӱu Hòa. Ông Sáu HӍ (Ĉoàn Văn HӍ) nuôi ăn, cho
gҥo tiӅn và mӝt lҫn lính bҩt ngӡ ұp vào xóm, ông tìm cách che giҩu an toàn. Có lҫn anh Tѭ
Thanh nҵm ӣ nghƭa ÿӏa Tân Bҧn dӭt liên lҥc vӟi cѫ sӣ, ÿӏch ÿóng quân phөc kích bҳt bӑn cҳt
trӝm dây ÿiӋn gҫn cҫu Hang. Trӡi mѭa, ban ÿêm anh lҿn vào chùa Tân Bҧn ngӫ, mӡ sáng lҥi
tìm nѫ ҫn nҩp mӟi. Mҩy ngày liӅn không có hҥt cѫm dҵn bөng, anh ÿói nhNJn chân tay. Thҩy
ông Sáu HӍ vác cuӕc, dүn mӝt con chó ÿi thăm ruӝng, anh liӅu chӑi mӝt hòn ÿҩt. Ông Sáu thҩy,
lҥi gҫn, hӓi vài câu rӕi nói:
ViӋc gì ÿӇ ÿó, tao trӣ lҥi mày nói sau.
Ông quay vӅ nhà. Nhà ông có vài tên lính ÿóng, ÿӭa ngӫ ÿӭa ÿi chѫi. Ông vҳt mӝt vҳt
cѫm ÿӇ trong búi tóc – ông ÿӇ tóc dài – vҩn khăn rҵn ra ngoài. Tay ông cҫm mӝt ÿùm lá chuӕi
gói cá kho. Gһp Tѭ Thanh, ông và anh trao ÿәi qui ÿӏnh ÿѭa cѫm, ÿһt hӝp thѭ chӃt ӣ góc ruӝng
ÿӇ ông cung cҩp tin tӭc hҵng ngày…Bӳa sau ông mang cѫm và tin ra, không gһp anh ÿâu. Anh
lánh ÿi nѫi khác, quan sát kƭ ÿӇ tránh “bүy”, hàng giӡ sau không thҩy gì khác lҥ mӟi ra nhұn.
Qua ông Sáu HӍ, anh Tѭ Thanh móc ÿѭӧc anh Năm Ĉҥo – con ông Tѭ Trong – anh này giҧ ÿi
lùa bò ăn cӓ, mang cѫm ÿһt ӣ bөi cây gҫn ÿѭӡng rҫy xe lӱa. Anh Tѭ giáo dөc anh Năm Ĉҥo
thành cѫ sӣ liên lҥc. Bà Hai Mè và bà Tѭ Công ÿѭӧc móc nӕi cNJng thѭӡng giҧ cách ÿi giһt ÿӇ
mang cѫm cho anh. Có lҫn nghe tin cán bӝ bӏ bҳt, hai bà giҧ ÿi hӕt phân, xҳn ngang ÿӝi hình
ÿӏch ÿӇ coi ÿó là ai, khi biӃt ÿó là tin ÿӗn thәi, các bà mӟi an tâm vӅ nhà.
Anh Tѭ Thanh bám xóm Gò, ven rҥch Thӫ Huӗng, tӟi xóm ÿình Tân Phú, xóm Trâng
Tranh, xóm lò gҥch Phѭӟc Mai, chùa Long ThiӅn…Anh nhӡ móc sӕ cѫ sӣ còn lҥi, nhҩt là cѫ sӣ
Tân Phú: ông Tѭ Chӳ, ông Hai HiӇu, Hai Oai, Hai Rҫy, Ba Dҥng, chӏ Năm Niên…Qua sӕ này,
anh móc và phөc hӗi mӝt sӕ cѫ sӣ Tân Vҥn là các anh Cѭng, anh Bông. Qua ÿӧt căng thҷng,
tình hình lҳng dӏu dҫn. Anh lҥi tiӃp tөc ÿi công tác. Anh hóa trang làm thӧ, ngѭӡi ÿi buôn, viên
chӭc nhӓ…nhӡ sӕ nòng cӕt ÿi trѭӟc dò ÿѭӡng. Có lҫn ÿӏch xét trong xóm, anh giҧ làm ngѭӡi ÿi
làm công quҧ trong chùa Long ThiӅn trӝn lүn vào sӕ ngѭӡi làm công quҧ tҥi ÿó. Ông Bҧy cho
trѭӣng ҩp Tân Bình – là bà con, cùng các cѫ sӣ: Tѭ Ĉҳc, Hai Quí, Ĉӵc Nhan, bà Bҧy Bò, bà Tѭ

3.8 Page 28

▲back to top


Bông liên tөc thay nhau nuôi giҩu anh. Nhà ông Bҧy ThiӋt có trang thӡ Phұt, khi lính xét nhà,
ÿã cho anh trèo lên trӕn. Bà Bҧy ThiӋt buôn gánh bán bѭng kiӃm sӕng hàng ngày, chú ý lҳng
nghe tin tӭc vӅ báo cho anh biӃt. Xóm cây dӯa toàn ngѭӡi quen biӃt, giӳ bí mұt rҩt tӕt, cҧ xóm
hình thành mӝt lõm chíh trӏ che chӣ can bӝ ta hoҥt ÿӝng vào thӡi ÿiӇm khó khăn gay go này.
Các cѫ sӣ ngoài viӋc nuôi giҩu còn sâu rӉ vào ngѭӡi quen, ngѭӡi cùng xóm ÿáng tin cұy ÿӇ
tuyên truyӅn vұn ÿӝng tham gia ÿҩu tranh: thanh niên thì chӕng quân dӏch, nông dân và ngѭӡi
buôn bán thì chӕng thuӃ, chӕng ÿi xâu, các gia ÿình chӕng hӑc tӕ cӝng…HuyӋn giao truyӅn
ÿѫn, khҭu hiӋu vӅ, các cѫ sӣ ÿem rҧi ӣ nѫi ÿông ngѭӡi qua lҥi. Anh Tѭ Thanh viӃt thѭ cho hӝi
ÿӗng xã kêu gӑi hӑ không ÿѭӧc gây tӝi ác chӕng nhân dân. NӃu không hӑ sӁ bӏ trӯng trӏ nhѭ tên
Ҧnh – thám báo công an Biên Hòa cѭ ngө tҥi Hóa An – bӏ cách mҥng diӋt tҥi nhà, kêu gӑi hӑ tӕt
nhҩt là bӓ viӋc, nӃu không bӓ viӋc thì phҧi ӫng hӝ các gia ÿình có ngѭӡi bӏ bҳt.
Theo chӍ ÿҥo cӫa tӍnh ӫy Biên Hòa, anh tѭ Thanh gһp mӝt sӕ gia ÿình có ngѭӡi bӏ tù: bà
Tӟi (vӧ ông Tѭ Әi), bà Chӡ (vӧ ông Tѭ Trong), bà Hai KiӋm (cháu bà Hai Mi). Ba bà mһc
quҫn áo rách rѭӟi, tӟi cӱa khám Chí Hòa trà trӝn vӟi ngѭӡi thăm nuôi, khóc lóc lên án nhà cҫm
quyӅn tàn ác bҳt bӟ trҧ thù ngѭӡi kháng chiӃn cNJ. Mӝt bà ăn mһc sang trӑng dӯng xe gҳn máy
hӓi chuyӋn rӗi phát biӇu “ChӃ ÿӝ tàn ác !”
Anh Sáu Tӕt gӱi anh Hai Oai chiӃc xe ÿҥp trѭӟc khi bӏ bҳt. Bҧy năm sau anh ra tù, anh
Hai Oai trҧ lҥi chiӃc xe nguyên vҽn.
Cuӕi tháng 12-1959 ÿӏch xӱ vu án Ngô Bá Cao tҥi thӏ xã Biên Hòa. Hѫn mӝt chөc bà con
cѫ sӣ Bӱu Hòa ÿi dӵ, chӭng kiӃn các ÿӗng chí ta tӓ rӓ khí phách lүm liӋt cӫa ngѭӡi cӝng sҧn
trѭӟc kҿ thù. Các anh biӃn tòa án ÿӏch thành diӉn ÿàn công khai lên án ÿӃ quӕc Mƭ xâm lѭӧc,
tuyên truyӅn cho cách mҥng và không lӝ ra mӝt cѫ sӣ nào. Vӟi niӅm cҧm phөc sâu sҳc, bà con
Bӱu Hòa càng tin tѭӣng vào Ĉҧng, vào ÿӝi ngNJ cán bӝ ÿҧng viên kiên cѭӡng.
Tên trѭӣng ti cҧnh sát Biên Hòa bӏ cách chӭc vì ÿã ÿӇ cho mӝt ViӋt cӝng cao cҩp hoҥt
ÿӝng tҥi Bӱu Hòa – mӝt vùng mà ÿӏch ÿánh giá là vùng an ninh tuyӋt ÿӕi cӫa chúng.
Ĉҫu năm 1960 anh Tѭ Thanh vӅ hӑc nghӏ quyӃt 15. Nghӏ quyӃt này ÿánh dҩu bѭӟc
chuyӇn biӃn mӟi cӫa cách mҥng miӅn nam. Tӯ nay ta dùng lӵc lѭӧng chính trӏ cӫa ÿông ÿҧo
quҫn chúng kӃt hӧp lӵc lѭӧng vNJ trang ÿӇ ÿánh ÿә xâm lѭӧc Mƭ và bӑn tay sai. Cán bӝ và quҫn

3.9 Page 29

▲back to top


chúng hӃt sӭc vui mӯng khi ÿѭӧc cӣi trói, có lí gì giһc dùng súng ÿҥn ÿánh ta, ta cNJng có vNJ khí
mà không ÿѭӧc phép ÿánh lҥi chúng ? Hӑc xong, cán bӝ huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu vӅ tұp trung ӣ Tân
Hҥnh, Hóa An, Bình Trӏ. ĈӇ gӥ thӃ kӅm kҽp cӫa giһc, tiӃn hành vNJ trang tuyên truyӅn phát
ÿӝng quҫn chúng vùng lên, ta chӫ trѭѫng diӋt mӝt sӕ ác ôn. Mӣ ÿҫu, tҥi Bình Trӏ, ta diӋt xã
trѭӣng Phiên. Tҥi tân HiӋp, ta diӋt tên Báo – mӝt mұt thám lӧi hҥi – Tҥi tân Hҥnh, Hóa An nhӡ
sӵ giúp ÿӥ tích cӵc cӫa ÿӗng bào, ta bҳt sӕ chӍ ÿiӇm mұt báo ra nhұn tӝi trѭӟc cuӝc mít tinh.
Gia ÿình bӑn này bҧo lãnh cam kӃt không ÿӇ thân nhân làm tay sai chӕng cách mҥng. Uy thӃ
ÿӏch giҧm sút hҷn, uy thӃ cách mҥng lên rҩt cao, niӅm tin vào cán bӝ trӣ lҥi vӳng chҳc. Sӕ hӝi
ÿӗng xã Bӱu Hòa bӏ thӕi ÿӝng trѭӟc phong trào diӋt ác phá kӅm ӣ quanh ÿó.
ĈӇ ngăn chһn cán bӝ ta vӅ hoҥt ÿӝng, thӍnh thoҧng ÿӏch phөc kích các nҿo ÿѭӡng. Ĉêm
30-4-1960 mӝt trung ÿӝi công an Biên Hòa rҧi quân phөc kích ÿoҥn ÿѭӡng ÿҳp cNJ gҫn cҫu
Hang. Vào ÿҫu mùa mѭa, ÿêm ÿó sҩm chӟp ÿùng ÿùng ӣ hѭӟng trӡi ÿông bҳc. Anh Tѭ Thanh
tӯ Hóa An vӅ Bӱu Hòa công tác, vӯa ÿһt chân lên ÿѭӡng ÿҳp, lӑt ngay vào ә phөc kích. Chúng
hô: “Hàng thì sӕng, chӕng thì chӃt”. Hai hӑng súng chƭa vào, trong khi anh chӍ có con dao găm.
Theo phҧn xҥ tӵ nhiên, anh quay lѭng chҥy. Hai loҥt ÿoҥn ÿuәi theo réo quanh ngѭӡi anh. Rӗi
bӑn lính bҳt dân chòi canh nhà vào nhà anh Bҧy Xít mѭӧn ÿèn măng sông soi tìm vӃt máu. Anh
Tѭ Thanh vô sӵ.
Cuӕi năm 1961 tӍnh ӫy Thӫ Biên nhұp xã Bӱu Hòa và mӝt sӕ xã khác vào huyӋn Lái
Thiêu. Anh Tѭ Thanh rút vӅ huyӋn ӫy, ÿã giúp sӕ cán bӝ huyӋn và liên xã móc nӕi vӟi sӕ cѫ sӣ
Hóa An, Bӱu Hòa, Tân Vҥn. Ĉӝi công tác do chӏ Mѭӡi Sen chӍ ÿҥo, có thêm các anh: HiӃu,
Hѭng… và ÿӝi du kích liên xã gӗm: Năm Thân, Hai KiӃt, Bҧy ViӋt, Lan, Hùng, DNJng… Chӏ
Mѭӡi Sen nhiӅu lҫn gӱi thѭ cho hӝi ÿӗng xã Bӱu Hòa: ÿҥi diӋn Nghiêm, xã trѭӣng Bҧy Kí, hӝ
tӏch Nàm kêu gӑi hӑ bӓ vӅ làm ăn theo chӫ trѭѫng cӫa Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng miӅn nam.
Qua tin tӭc cӫa cѫ sӣ, ta nҳm ÿѭӧc ÿҥi diӋn Nghiêm “bҳt bӗ” vӟi vӧ mӝt sƭ quan ngөy ӣ
Tân Bҧn, thѭӡng lui tӟi nhà chӏ. Ĉêm 7-9-1961, anh Út HiӃu dүn mӝt tә du kích mұt ÿón bҳt
Nghiêm trên ÿѭӡng tӟi nhà “bӗ” ÿӇ giáo dөc. Nhѭng y giӓi võ, ÿánh ngã mӝt du kích nên anh
em buӝc lòng xӱ lí tҥi chӛ. Tuy có bҧn án gài ngӵc a1oy, song cѫ sӣ ta phao tin ÿây là vө hҥ sát

3.10 Page 30

▲back to top


nhau vì ghen tuông ÿӇ ÿánh lҥc hѭӟng ÿӏch. Hӝ tӏch Nàm (Lâm Hӳu Gia, chӫ nhà máy xay xát
ngѭӡi Hoa) lên thay chân ÿҥi diӋn xã. Ông xã Kí ít lâu sau xin thôi chӭc xã trѭӣng.
Nhà giáo Trҫn Văn Quan (Trҫn Tuҩn Ĉҥo) sinh năm 1917 tҥi làng Mƭ Khánh Bu3u Hòa,
là anh em hӑ vӟi Trҫn Văn Ѫn. Tӕt nghiӋp thành chung và sѭ phҥm, ông ÿѭӧc bә dҥy hӑc ӣ
VNJng Tàu năm 1973. Vӯa dҥy hӑc ông vӯa tӵ hӑc ÿӃn hӃt tú tài. Tham gia hoҥt ÿӝng hѭӟng
ÿҥo, ông làm huynh trѭӣng. Năm 1941 ông ÿѭӧc cӱ ÿi hӑc trѭӡng huҩn luyӋn viên thӇ dөc thӇ
thao Phan ThiӃt. Hӑc xong, ông lҥi vӅ dҥy hӑc kiêm huҩn luyӋn viên thӇ dөc. Thӏ trѭӣng VNJng
Tàu Ruger ÿӅ nghӏ ông làm huҩn luyӋn viên chuyên nghiӋp cho câu lҥc bӝ thì ÿѭӧc ѭu ÿãi hѫn.
Ông tӯ chӕi vì nhұn lӡi y “thì chӍ làm tôi mӑi hoàn toàn cho Pháp mà thôi”. Làm thҫy giáo, dүu
sao còn có ia1ch mӝt phҫn cho ÿҩt nѭӟc, qua viӋc kín ÿáo giáo dөc lòng yêu nѭӟc cho lӟp trҿ.
Cách mҥng tháng 8-1945 thành công, ông tham gia mӝt lӟp chính trӏ ngҳn hҥn ӣ Trҧng
Bom. Thӵc dân Pháp quay lҥi xâm lѭӧc nѭӟc ta mӝt lҫn nӳa, ông tham gia bãi công bҩt hӧp tác
vӟi Pháp, rӗi móc nӕi xuӕng khu 9 tham gia kháng chiӃn. Ông dҥy tҥi các trѭӡng trung hӑc bình
dân HuǤnh Phan Hӝ, NguyӉn Công Mƭ và làm công tác tu thѭ ӣ sӣ giáo dөc Nam Bӝ. Ĉҫu năm
1954 ông ÿѭӧc cӱ làm hiӋu trѭӣng trѭӡng trung hӑc bình dân HuǤnh Phan Hӝ.
Sau hiӋp ÿӏnh Genève ông không ÿi tұp kӃt, ÿѭӧc Ĉҧng bӕ trí vӅ Sài Gòn hoҥt ÿӝng bí
mұt. ĈӇ tҥo vӓ bӑc và tҥo ÿiӅu kiӋn sinh sӕng cho ông, ÿӗng chí HuǤnh Tҩn Phát gӱi ông dҥy
kèm cho con cái gia ÿình cѫ sӣ là ông NguyӉn Ĉӭc Anh và bà Hàn Thӏ QuӃ. Ông còn dҥy tѭ
thêm ӣ trѭӡng Michelet.
Sáng 26-7-1961 trên ÿѭӡng công tác, ông ÿi xe ÿҥp, dây thun ÿӭt, làm rѫi mӝt bӑc truyӅn
ÿѫn gҫn khu cѭ xá Lӳ Gia. Bӑn cҧnh sát rѭӧt bҳt, ông vӯa kӏp ÿánh ÿӝng cho mӝt cѫ sӣ biӃt.
Tҥi bót Ngô QuyӅn, ông khai tên Trҫn Xuân Ĉӝ, làm ruӝng ӣ Rҥch Giá lên Sài Gòn kiӃm
ăn. Có ngѭӡi thuê tiӅn ông chӣ bó giҩy – không biӃt giҩy gì – tӟi ÿҫu trѭӡng ÿua Phú Thӑ có
ngѭӡi ÿón sҹn…Cҧnh sát bҳt, ông mӟi biӃt là truyӅn ÿѫn ViӋt cӝng. Bà Ĉӭc Anh ÿӏnh lo lót cho
ông ra. Hӓi ý kiӃn các ÿӗng chí HuǤnh Tҩn Phát và Tҥ Bá Tòng thì các ÿӗng chí nói không cҫn
chҥy chӑt cho nó nghi thêm, vӟi tӝi danh mang truyӅn ÿѫn thì tù mӝt, hai năm cNJng nhanh thôi.
Chúng giҧi ông qua tәng nha cҧnh sát. Bӑn ÿiӅu tra có kinh nghiӋm, dòm vó ngѭӡi và xem kƭ
chân tay thì không có vҿ gì là dân ruӝng. Chúng bҳt ông viӃt tӡ khai. Nhìn chӳ viӃt cӭng, chúng

4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


khҷng ÿӏnh ông khai không ÿúng sӵ thұt. Qua nhiӅu trұn ÿòn dã man ÿӫ kiӇu, chúng không thu
ÿѭӧc lӡi khai nào làm lӝ bí mұt cӫa cách mҥng. Các ÿӗng chí trong tә chӭc trí vұn Sài Gòn-Chӧ
Lӟn lúc ÿҫu lo lҳng sӧ bӇ bҥc, nhѭng sau tin tӭc trong tù ÿѭa ra làm các ÿӗng chí an tâm. Ĉӗng
chí Thái, mӝt giáo viên truyӅn bá quӕc ngӳ cùng bӏ giam vӟi ông, khi ÿѭӧc tha vӅ ÿã xác nhұn:
ông Trҫn Văn Quan giӳ ÿѭӧc khí tiӃt kiên cѭӡng.
Sáng 20-9-1961 tҥi sân nhà tù, bӑn ÿӏch trҧi cӡ búa liӅm xuӕng ÿҩt, bҳt ông dүm lên mà
ÿi qua. Ông nói lá cӡ là vұt thiêng liêng, tôi không thӇ xéo lên. Chúng bҳt ông hô khҭu hiӋu
hoan hô Ngô Ĉìng DiӋm, ÿã ÿҧo lãnh tө ta. Ӝng dNJng cҧm hô to “Ĉҧ ÿҧo Ngô Ĉình DiӋm! Hӗ
Chӫ Tӏch muôn năm!”
Không khuҩt phөc ÿѭӧc ông, ÿêm ÿó chúng ÿem ông ÿi thӫ tiêu mҩt tích. Nhà giáo cӝng
sҧn Trҫn Văn Quan không còn nӳa nhѭng tinh thҫn yêu nѭӟc kiên cѭӡng, chí khí bҩt khuҩt lүm
liӋt cӫa ông sӕng mãi trong lòng ÿӗng chí , ÿӗng bào. LiӋt sƭ Trҫn Văn Quan là tҩm gѭѫng sáng
trӑn ÿӡi trung vӟi nѭӟc, vӟi dân.
Cuӕi năm 1961 anh Hai Sӟt mãn hҥn quân dӏch, lҥi vӅ Bӱu Hòa sinh sӕng. Qua chӏ Mѭӡi
Sen, anh móc nӕi ÿѭӧc vӟi anh Tѭ Thanh.
Tháng 12-1961 anh Tѭ gӣi thѭ vӅ kêu anh lên rӯng xóm Bánh Phӗng Lái Thiêu. Sau
ÿӗng khӣi, ÿây là vùng ta làm chӫ. Anh Hai Sӟt giao nhiӋm vө vұn ÿӝng sӕ bà con quê Bình
Trӏ, Tân Ĉông HiӋp hiӋn cѭ ngө Bӱu Hòa lên ÿó dӵ lӉ ra mҳt cӫa Mһt Trұn dân tӝc giҧi phóng
huyӋn Lái Thiêu. Ít bӳa sau, vào mӝt buәi chiӅu, anh dүn khoҧng hai chөc ngѭӡi ÿi bӝ lên ÿӗng
Bà Nghè. Tӯ ÿây, giao liên rѭӟc ÿi tiӃp. Ĉѭӧc dӵ mít tinh và liên hoan, mӑi ngѭӡi nhѭ ÿѭӧc
sӕng lҥi nhӳng ngày Cách Mҥng tháng 8 hào hùng năm xѭa. Ai cNJng vui vì tұn mҳt thҩy anh em
bӝ ÿӝi giҧi phóng trҿ, khӓe, súng ÿҥn ÿҫy ÿӫ, dám ÿánh Mƭ DiӋm và vӯa thҳng mӝt sӕ trұn
trong vùng. HӃt rӗi, cái thӡi bӑn thanh niên cӝng hòa, thanh niên chiӃn ÿҩu hoһc dân vӋ săn
ÿuәi cán bӝ ta chҥy có cӡ, súng ÿeo lѭng quҫn mà không ÿѭӧc bҳn trҧ bӑn chúng. Xem triӉn
lãm, bà con ÿѭӧc thҩy ҧnh Bác Hӗ, ÿѭӧc thҩy nhӳng hình ҧnh xây dӵng miӅn bҳc, thҩy nhӳng
tҩm gѭѫng anh hùng dNJng cҧm, …Bà con Bӱu Hòa tin tѭӣng cách mҥng giҧi phóng miӅn nam
sӁ thҳng, ÿҩt nѭӟc nhҩt ÿӏnh thӕng nhҩt. Bà con vui hӃt sӭc, cho bӝ ÿӝi tiӅn. Khi vӅ, sӕ này là
nòng cӕt vұn ÿӝng ngѭӡi quen gӱi quà bánh lên căn cӭ ӫng hӝ bӝ ÿӝi, cán bӝ ta ăn tӃt.

4.2 Page 32

▲back to top


Cuӕi năm 1961, nhӡ mӝt cѫ sӣ Bӱu Hòa ÿiӅu tra, theo dõi báo cáo tình hình, ÿӗng chí Út
HiӃu chӍ huy ÿӝi vNJ trang liên xã Bӱu Hòa - Hóa An gӗm: Lan, Năm HiӅn, Sáu Hoa…ÿӝt nhұp
rҥp Phѭӟc Chung. Tҥi ÿây thѭӡng có mӝt tên dân vӋ gác bҧo vӋ trұt tӵ cho rҥp. Ta bӕ trí mӝt tә
gác ngoài ÿѭӡng, mӝt tә khӕng chӃ tên gác và máy ÿèn. Mӝt tә vào trong rҥp, kêu gӑi nhân dân
vùng lên ÿӗng khӣi ӫng hӝ cách mҥng, chӕng Mƭ DiӋm. Sau ÿó anh em phân phát truyӅn ÿѫn,
dán khҭu hiӋu ӣ tѭӡng rҥp rӗi tҩt cҧ rút lui an toàn. Cuӝc tuyên truyӅn vNJ trang làm sӕ hӝi ÿӗng
xã và dân vӋ lo lҳng hoҧng sӧ nhѭ làm bà con tin tѭӣng, kính phөc, phҩn khӣi.
ChiӃn lѭӧc chiӃn tranh mӝt phía cӫa Mƭ DiӋm – còn gӑi là chiӃn lѭӧc chiӃn tranh cҧnh
sát – thҩt bҥi vì cuӝc ÿӗng khӣi cӫa nhân dân miӅn nam. Chúng chuyӇn sang thӵc hiӋn chiӃn
lѭӧc “chiӃn tranh ÿһc biӋt”. KӃ hoҥch Staley – Taylor ra ÿӡi vӟi tham vӑng bình ÿӏnh toàn miӅn
nam trong vòng 18 tháng. Cái “xѭѫng sӕng” cӫa kӃ hoҥch này là “quӕc sách ҩp chiӃn lѭӧc”.
Thӵc chҩt cӫa quӕc sách là rào làng gom dân ÿӇ kìm kҽp, ngăn cách nhân dân vӟi cán bӝ, thi
hành thӫ ÿoҥn “tát nѭӟc bҳt cá”.
Bӱu Hòa là vùng ÿӏch tӯ lâu. Quanh xã có nhiӅu tua và bót gác nhѭng theo lӏnh cӫa tӍnh
và quұn, hӝi ÿӗng xã vүn rào ҩp chiӃn lѭӧc. Cҧnh sát Trҫn Tѭ và sӕ bҧo an, dân vӋ ngày ngày
ÿôn ÿӕc dân ÿào hào ÿҳp lNJy, rãi chông, rào dây kӁm gai tӯ cây mã tiӅn (ÿҫm thӫy sҧn Tân Vҥn
bây giӡ) thҷng lên nhà ÿèn, theo ÿѭӡng xe lӱa bӑc vòng qua ÿҫu Tân Bҧn, dӑc ÿѭӡng ÿҳp cNJ.
Chúng phân mӛi gia ÿình ÿào mӝt ÿoҥn hào, dҩt hҩt lên ÿҳp lNJy, lòng hào và bӡ lNJy cҳm chông
tre (do dân góp), bên ngoài ÿóng cӑc sҳt, rào dây kӁm gai do Mƭ viӋn trӧ. Ai không ÿi làm và
nӝp chông thì ÿóng tiӅn, sӕ tiӅn này chui vào túi hӝi ÿӗng và cҧnh sát. Bҳt ÿҫu khӣi công tháng
12-1961 thì tháng 5-1962 ҩp chiӃn lѭӧc làm xong. Không cam chӏu cҧnh cá chұu chim lӗng, tӵ
mình bӓ tù mình, nhiӅu bà con Bӱu Hòa tӵ ÿӝng phá rào gӥ bӓ chông ngay khi ÿang làm, ÿӇ có
lӕi ra ruӝng thuұn tiӋn mà cày cҩy trӗng tӍa. Ҩp chiӃn lѭӧc Bӱu Hòa chӍ có hình thӭc, bà con vô
hiӋu hóa nó ngay lúc ÿang làm nên “cá và nѭӟc” vүn là mӝt khӕi thӕng nhҩt không gì chia cҳt.
Bҵng ÿѭӡng công khai, cán bӝ Lái Thiêu vүn vӅ Bӱu Hòa móc nӕi vӟi cѫ sӣ xây dӵng cѫ
sӣ. Bà Hai Ĉӭng (Võ Thӏ Ĉӭng) – vӧ ÿӗng chí Hai Xã (Phê), huyӋn ӫy viên Lái Thiêu – ÿѭӧc
căn cӭ móc vӅ. Bà ÿi làm ruӝng cùng cùng vӧ anh Hai Hѭng ӣ Bình Trӏ ÿã mang ÿӗ tiӃp tӃ, ÿѭa
thѭ cho chӏ Mѭӡi Sen ӣ hóc Me rӯng Bình Trӏ, Tân Phѭӟc…và mang thѭ cӫa các anh Tѭ Thӡi,

4.3 Page 33

▲back to top


Chín Hoà, Hai Vò…gӱi vӅ cѫ sӣ Bӱu Hòa. Qua công tác giao liên, tiӃp tӃ, bà Hai Ĉӭng ÿѭӧc
kӃt nҥp Ĉҧng năm 1963 tҥi ÿình Tân Phú (ÿình Trѭѫng Ĉӏnh bây giӡ). Cô Bùi Thӏ Chӵng – con
gái lӟn cӫa bà – tham gia du kích mұt, ÿӝi lúc ÿi giao liên hӧp pháp xuӕng Tân Vҥn.
Chӏ Mѭӡi Sen móc nӕi vӟi bà Bҧy Ĉen (Dӛ Thӏ Bҧy) qua ngѭӡi chӏ dâu Ĉӛ Thӏ Trӑng.
Ngoài nhiӋm vө cѫ sӣ nuôi chӭa cán bӝ, bà Bҧy còn ÿi giao liên hӧp pháp theo ÿѭӡng công
khai. Thѭ, công văn thuӕc và tiӅn ÿóng góp tӯ Bӱu Hòa gӱi ÿi Lái Thiêu ÿѭӧc bà Bҧy cho vào
giӓ xách, trên phӫ quҫn áo trҿ con, tҧ lót…Mӛi lҫn ÿi công tác, bà ÿӅn bӗng con nhӓ theo, tuy
cӵc nhѭng ÿó là lá chҳn tӕt, lính và cҧnh sát chѭa bao giӡ lөc soát giӓ ÿӗ cӫa ngѭӡi phө nӳ
ngoài bӕn mѭѫi tuәi tay ҹm con, tay xách giӓ lӃch thӃch. Công văn và truyӅn ÿѫn tӯ ÿó chuyӇn
vӅ xã, bà cNJng làm nhѭ vұy. Tính ra bà ÿã làm vài chөc chuyӃn giao liên tuyӋt ÿӕi an toàn. Qua
thӱ thách công tác, bà Bҧy ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉҧng tháng 9-1963 (các chӏ Mѭӡi Sen và Năm Lan
giӟi thiӋ). Hai ÿҧng viên Hai Ĉӭng và Bҧy Ĉen sinh hoҥt ÿѫn tuyӃn.
Anh Mѭӡi Sa ra tù tháng 4-1961. Mӝt năm sau, anh ÿang thҧ trâu ӣ bѭng ông QuӃ thì
lính quұn Dƭ An bao bҳt ÿi quân dӏch. Sauk hi ÿѭӧc hҩn luyӋn ѫ trung tâm 3, toàn bӝ tân binh
khóa ÿó bӏ ÿѭa xuӕng hӃt miӅn tây. Ĉoàn xe chӣ lính ÿӃn ngã ba Trung Lѭѫng (Mƭ Tho) thì lính
quân dӏch ÿánh sӕ quân cҧnh ÿi áp tҧi rӗi bӓ chҥy tӭ tán. Anh Mѭӡi Sa ÿѭӧc cán bӝ ÿӏa phѭѫng
ÿó ÿón tiӃp, sau có giao liên ÿѭa ÿi ÿѭӡng vòng lên Tây Ninh, qua nhiӅu trҥm, hѫn mӝt tháng
sau mӟi vӅ tӟi Bӱu Hòa .
Gӳa tháng 12-1962, chӏ Mѭӡi Sen yêu cҫu anh Hai Sӟt ÿi thoát li. Anh vұn ÿӝng Lê Văn
Rӗi (con bà Hai Mi, bà ÿang ӣ tù) cùng ÿi. Hai ngѭӡi lên căn cӭ ӣ lõm rӯng Tân HiӋp. HuyӋn
ӫy Lái Thiêu hӑp. Các ÿӗng chí Ba Cù, Ba Già, Tѭ Thanh, Năm Lan, Mѭӡi Sen nghiên cӭu và
quyӃt ÿӏnh: Hai Sӟt mà ÿi thoát li thì ÿӏa phѭѫng không còn nòng cӕt, không còng ngѭӡi nҳm
vӳng ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng giúp cán bӝ trên vӅ hoҥt ÿӝng. Vұy ÿӇ Hai Sӟt ӣ lҥi hoҥt ÿӝng, sӕng
hӧp pháp. Anh Hai Sӟt và Rӗi vӅ nҵm tҥi lõm rӯng Bình Trӏ mӝt tuҫn, cùng tham gia phá ҩp
chiӃn lѭӧc Hóa An vӟi lӵc lѭӧng cӫa anh Năm Thân.
Bӕn giӡ chiӅu 21-12-1962 các anh tӯ căn cӭ Bình Trӏ ra ÿi. Anh Năm Thân vào ҩp vұn
ÿӝng bà con ra gӥ dây kӁm gai, bҿ trө sҳt. Chӏ Hai Có hăng hái vác rӵa chһt dây kӁm gai. Nhóm
anh hai Sӟt, Hùng, DNJng gӥ lӵu ÿҥn gài trѭӟc khi phá rào. Mӛi ngѭӡi gӥ ÿѭӧc hai trái, khi anh

4.4 Page 34

▲back to top


Hùng gӥ trái thӭ ba thì lӵu ÿҥn nә. Anh hi sinh. Bà con bӓ chҥy. Dân vӋ Hóa An kéo vào bҳn
nhѭ vãi ÿҥn. Anh Hai Sӟt vác xác anh Hùng vào hóc Ông Che, lҩy võng cuӕn rӗi cùng anh em
khiên vӅ gò Xoài. Các anh báo ngay cho cha và vӧ Hùng biӃt, chôn cҩt ngay ÿêm ÿó.
Cuӕi năm 1962, anh Chín Hùng (Phҥm Văn Kì)ngѭӡi HiӋp Hòa ÿi thoát li, tham gia cánh
CZ.2 thӏ xã Biên Hòa. Vì anh chѭa lӝ, anh Tѭ Răng trѭӣng cánh CZ.2, yêu cҫu anh trӣ vӅ sӕng
hӧp pháp xây dӵng cѫ sӣ. Ĉӗng chí chӍ ÿҥo anh bám Bӱu Hòa, lҩy vӧ ÿӇ có vӓ bӑc, tӯ ÿó vѭѫn
vӅ cù lao. Anh lҩy chӏ Lê Thӏ Gái (con ông Lê Văn Ĉӵc) nhѭng ít sӕng cùng vӧ ӣ hҿm chùa
Thanh Lѭѫng Tân Mƭ. Anh ít ÿi công khai ngoài ÿѭӡng vì ÿã bӏ tù tӯ năm 1959 ÿӃn năm 1961.
Ĉӭng chân tҥi Bӱu Hòa, anh móc nӕi vӟi anh Tѭ Nhӏ – bí thѭ xã Hóa An – ÿӇ lên căn cӭ Có Mi
thuұn tiӋn. Qua ÿó, anh có quan hӋ vӟi mӝt sӕ dân Hóa An: anh Tѭ Ѭѫng – thӧ hӗ, Hai Tây
(sau ÿҫu hàng), ông Tѭ Minh và con là anh Tài thӧ hӗ – Anh Chín Hùng và Tài cùng ÿi làm, ÿói
no có nhau (vӅ sau anh Tài cNJng thoát li). Qua nghӅ thӧ hӗ, anh làm quen vӟi ông Năm ÿӗng hӗ
(nguyӉn Văn Hӵu – huyӋn ӫy viên ӣ Long An giҥt lên ÿây), xây dӵng ÿѭӧc mӝt tә có thêm bà
Mѭӡi Bҽ, vӧ chӗng ông Ông Văn ThiӋu – quê miӅn Trung. Tә này nhiӅu lҫn nuôi chӭa cán bӝ
cánh CZ.2 nhѭ Chín Hùng, Mѭӡi Bөng, Ba Tùng, Năm TuyӅn, bà Bҧy Bê.
Anh Chín Hùng xây dӵng ÿѭӧc mӝt nhóm cѫ sӣ khác ӣ ҩp Tân Mƭ là ông bà Năm Ĉҧo,
Hai Tây, Tám Ҩn, Sáu Sang, Bҧy Trong, Chín HNJu…tҥo thành lõm chính trӏ liên hoàn. Nhóm
này chuyên cung cҩp tin tӭc cho anh. Mӝt bӳa anh ÿang ӣ nhà ông Hai Tây thì lính, cҧnh sát,
dân vӋ bao vây xét sә gia ÿình cҧ xóm. Trong lúc khҭn cҩp, anh lánh vào buӗng ngѭӡi con gái
lӟn cӫa ông vӭa sinh cháu ngoҥi ÿҫu lòng. Cjӗng chӏ là sƭ quan nên chúng không lөc soát nhà,
nhӡ vұy anh Chín an toàn.
Ĉӗng chí Tѭ Răng chӍ ÿҥo anh móc nӕi vӟi ông Hai Sѭѫng. Khi gһp, vӯa nghe trình bày
xong, ông nói luôn:
- Tao không nhұn tөi bay, làm lӟn cӥ Ba Chánh còn phҧn, mai mӕt mày chӍ bҳt tao thì
sao ?
- Bác không nhұn, cháu không còn ÿѭӡng ÿi.
Khi anh quay ra, ông ÿi theo mӝt quãng ngҳn.

4.5 Page 35

▲back to top


Tháng 7-1964, do quen biӃt, anh Chín Hùng móc nӕi vӟi anh Hai Sӟt và Ba Cóc. Các anh
ÿào hҫm bí mұt trong nhà anh Hai Sӟt khá ÿѫn giҧn bҵng cách chôn hai thùng phuy ngұp ÿӃn
miӋng, ÿұy bҵng nҳp ván. Hҫm nhà anh ba Cóc tӕt hѫn, cӱa hҫm ӣ tong buӗng, hҫm nҵm dѭӟi
nӅn bӃp, lӛ thong hѫi ăn lên cӝt chôn sát vách, hҫm có thӇ chӭa vài ngѭӡi ӣ suӕt ngày không sӧ
ngӝp. Rӗi các anh ÿào mӝt hҫm bí mұt lӟn chӭa khoҧng mӝt tiӇu ÿӝi ӣ chân lò gҥch cә sát rҥch
Bà Lӗ. Hҫn này ӣ giӳa ÿӗng trӕng nhѭng có cái thӃ bҩt ngӡ, ÿӏch khó có thӇ tѭӣng tѭӧng chúng
ta dám ÿào hҫm giҩu quân không xa các tua cӫa chúng. Anh em tӯng ém nhiӅu lҫn, tӕi bung ra
hoҥt ÿӝng. (Do tình cӡ, mӝt con trâu cӫa dân Hóa An dҹm sөp cӱa hҫm, sau ÿó ông Tѭ Sѫi ÿào
tҩm ÿan và lҩp cӱa hҫm).
ĈӇ phát triӇn cѫ sӣ , anh Chín Hùng hӓi anh Ba Cóc:
- Ӣ ÿây anh có quen gia ÿình nào chҥy xe lam hoһc có con ÿi lính ?
Anh Ba Cóc vұn ÿӝng anh tӟi gһp ông Chín Xѭng – có con ÿi lính. Hai lҫn thuyӃt phөc
cho các anh ÿào hҫm trong nhà, ch con ông ÿӅu tӯ chӕi.
Bӳa sau, anh ba Cóc mӡi anh Mѭӡi Sa. Tuy gia ÿình anh là cѫ sӣ cánh Lái Thiêu, anh
vүn ÿӗng ý quan hӋ vӟi cánh CZ.2 thӏ xã Biên Hòa. Anh Mѭӡi Sa vӅ nói vӟi cha, bây giӡ ông
Hai Sѭѫng mӟi tiӃp Chín Hùng. Ông cho ÿào hҫm trong nhà, song có mӝt khó khăn: mҽ vӧ anh
Mѭӡi Sa bӏ bӋnh tâm thҫn tӯ lâu, các anh chӍ lo khi bӏ lính xét hӓi bà vô tình ÿӇ lӝ thì bӇ hӃt.
Ông Hai Sѭѫng, vӧ chӗng anh Mѭӡi Sa bàn giҧi pháp: nӃu có gì sӁ ÿѭa bà ÿi nhà thѭѫng ÿiên
Biên Hòa (nhѭng may mà chѭa bao giӡ phҧi thӵc hiӋn giҧi pháp này). Bӕn anh Mѭӡi Sa, Năm
TuyӅn, Chín Hùng, Mѭӡi Bөng lén ÿào hҫm bí mұt trong buӗng vӧ chӗng anh Mѭӡi Sa vào ban
ÿêm, khi cҧ nhà ngӫ say. Hҫm rӝng 1m x 2m có thӇ chӭa 6 ngѭӡi. Mӝt sӕ anh trong cánh CZ.2
thӍnh thoҧng tӯ Khánh Vân qua ÿây ӣ mӝt vài bӳa rӗi ÿӝt vӅ cù lao Phӕ.
Cùng thӡi gian này, bà Hai Ĉӭng cNJng ÿѭӧc chӍ ÿҥo làm hҫm bҵng mӝt cái Lái Thiêu lӟn
chôn ngҫm và mӝt bӗ lúa hai ÿáy ÿӇ cán bӝ có nѫi ҭn trú lúc khҭn cҩp. Ông Ba Chi ÿào hҫm ӣ
bөi tre gҫn nhà, lúc gҩp quá thì giҩu anh em lên cái khu ÿƭ hai ngăn (khu ÿƭ: ÿҫu hӗi hình tam
giác). Hҫm nhà Ba NhiӅu giành cho chӏ Năm Lan. Nhà bà Năm ChiӃu lҩy trҫn nhà làm chӛ trú
ҭn tҥm cho anh em. Ông Ĉuәi ӣ Tân Bình ÿóng ÿi văng hai ÿáy, bít ba phía, phía giáp vách ÿӇ
trӕng lҩy chӛ chui vào. Các năm 1963-1964 ӣ Bӱu Hòa ÿã có nhiӅu kiӇu hҫm bí mұt, ÿiӅu ÿó

4.6 Page 36

▲back to top


chӭng tӓ tinh thҫn yêu nѭӟc cӫa bà con ÿӏa phѭѫng rҩt nӗng nàn ÿã sáng tҥo phong phú cách
bҧo vӋ cán bӝ có hiӋu quҧ.
Ông Lâm Kinh – ngѭӡi Hoa – mua lҥi căn phӕ cӫa ông bang KiӃt, mӣ Lâm Kinh trà gia
(tiӋm trà Lâm Kinh). Ông mѭӟn anh Chín Hùng (làm hӗ)sӱa lҥi cӱa tiӋm. Làm ÿѭӧc vài bӳa,
anh xin ngӫ lҥi, vin cӟ nhà xa. Anh thҩy ông vһn nghe radio Bҳc Kinh, hӃt buәi tiӃng Trung
Quӕc ÿӃn buәi tiӃng ViӋt. Lúc này, Trung Quӕc ÿang nhiӋt tình ӫng hӝ Mһt trұn dân tӝc giҧi
phóng miӅn nam. Qua mӝt sӕ lҫn trò chuyӋn thăm dò, ông biӃt anh là cán bӝ hoҥt ÿӝng bí mұt
thì tin và thích. Anh vӅ báo cáo vӟi lãnh ÿҥo thӏ ӫy Biên Hòa. Anh chuyӇn lӡi kêu gӑi cӫa Mһt
trұn dân tӝc giҧi phóng tӍnh Biên Hòa cho ông. Cô Sӱu – con gái ông – dӏch ra tiӃng Trung
Quӕc cho ông nghe. Anh ÿѭa tӡ Mһt trұn cho ông. Ông ӫng hӝ tiӅn bҥc và lҩy giҩy biên nhұn.
Anh dùng tiӋm trà Lâm Kinh làm nѫi móc ngѭӡi tӯ HiӋp Hòa qua ÿây sinh hoҥt. Hҽn thӡi gian
gһp gӥ, nhѭ nhӳng ngѭӡi khách ÿӃn ăn uӕng bình thѭӡng, hai ngѭӡi vӡ “ra nhà cҫu” phía sau
trao ÿәi ngҳn, rӗi chia tay ngay. Ông Lâm Kinh giӟi thiӋu anh Chín Hùng vӟi ông TiӅu – ngѭӡi
Hoa, bán mì, ông này cNJng ӫng hӝ cách mҥng. Ĉѭӧc trao ÿәi kƭ, ông Lâm Kinh dám chӭa súng
tháo rӡi cӫa cánh CZ.2, cho vào giӳa bao bҳp, chӣ vӅ Lâm Kinh trà gia. Ông chӫ tiӋm khuân
bao bҳp lên lҫu, lҩy súng ra cҩt ÿi. ĈӃn tӕi, anh Chín Hùng mang vӅ cù lao Phӕ ráp lҥi rӗi giao
cho cѫ sӣ Sáu Mүm giӳ. Cây súng này mҩy lҫn ÿѭӧc dùng ÿӇ diӋt ác ӣ HiӋp Hòa. Ông Lâm
Kinh ÿѭӧc ÿѭa vào rӯng ӣ Tân Phѭӟc sinh hoҥt, lúc vӅ rҩt phҩn khӣi.
Ӣ Bӱu Hòa, mӝt ngѭӡi Hoa khác là ông Lí Cҭm cNJng ӫng hӝ cách mҥng. Ông Lí làm
nghӅ mә heo, thѭӡng ÿi nhiӅu nѫi mua heo hѫi. Tҥi Bình Trӏ, ÿӗng chí Trung móc ÿѭӧc ông.
Ông ӫng hӝ gҥo, tiӅn thuӕc cho anh em trong căn cӭ mӝt thӡi gian dài. Ĉӏch phát hiӋn và gài
bүy. Mӝt bӳa, mӝt viên cҧnh sát ÿѭa ông mӝt hӝp thuӕc chӕng sӕt rét (rҩt quí vӟi anh em trong
cӭ). Ông ÿѭa cho bà cà rem, tên này báo cҧnh sát bҳt. Ông bӏ tù, bӏ ÿòn mҩy tháng. Khi ÿѭӧc
tha, vӅ ông bӏ bӋnh tӯ ÿó.
Năm 1963 hai anh Trҫn Văn Lâm và Trҫn Văn Kim – con bà Võ Thӏ Tám ÿang hӑc
trѭӡng Ngô QuyӅn. Ĉѭӧc cán bӝ Ĉoàn giáo dөc hѭӟng dүn, anh Kim tham gia phong trào ÿҩu
tranh tҥi trѭӡng. Bӑn công an chìm theo dõi, chөp ÿѭӧc hình anh ÿang căn biӇu ngӳ chӕng nӅn
giáo dөc nô dӏch phҧn ÿӝng. Chúng vӅ tұn nhà tìm bҳt. Bӳa ÿó may anh ÿang ÿi vҳng nên thoát.

4.7 Page 37

▲back to top


Không thӇ tiӃp tөc hӑc, không thӇ sӕng vӟi gia ÿình, anh xin ÿi thoát li lúc mѭӡi lăm tuәi. Ĉѭӧc
chӏ Mѭӡi Sen giӟi thiӋu, anh vào ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi C.63 huyӋn Lái Thiêu và tӯ ÿó tham gia ÿánh
nhiӅu trұn.
Bӑn bình ÿӏnh nông thôn viӃt nhiӅu khҭu hiӋu nói xҩu cách mҥng, trong ÿó có câu:
Khoa lang vӓ ÿӓ lòng vàng
Ai theo ViӋt Cӝng xóm làng xác xѫ
Do chӍ ÿҥo cӫa cán bӝ Ĉoàn hӑc sinh, anh Kim in truyӅn ÿѫn bҵng bӝt tҥi nhà. Mӝt trong
các tӡ rѫi phҧn bác kҿ ÿӏch:
Ӣ ÿâu có ánh sao vàng
Nhân dân no ҩm, xóm làng bình yên.
Anh Kim và em Quӕc (sinh 1950) thѭӡng ÿi rҧi truyӅn ÿѫn tӯ Tân Vҥn lên ngã tѭ Chӧ
Ĉӗn. Mӝt ÿêm Quӕc chӣ Xѭѫng bҵng xe máy Goebel rҧi truyӅn ÿѫn tӯ Tân Vҥn lên. Ĉӏch phát
hiӋn ÿѭӧc, dùng xe Honda ÿuәi theo bҳt sӕng. Quӕc tҳt ÿèn, rӗ hӃt ga chҥy, tӟi nhà thì tҳt máy
quһt ngay vào. Bӑn ÿӏch ÿuәi theo tӟi hҫm ÿá, mҩt hút, nói vӟi nhau: ViӋt cӝng ӣ ÿâu ÿây chӟ
không sai. Chúng lөc soát, Quӕc và Xѭѫng thót, ÿѭӧc bӳa hú hӗn nhѭng mà vui.
Tháng 10-1964 Quӕc rҧi truyӅn ÿѫn tӯ Tân Phú lên, bӏ nghƭa quân Tám Bá – cháu bà
Tám – thҩy mһt. Sӧ ӣ lҥi bӏ bҳt, em ÿi thoát li lúc 14 tuәi. Quӕc làm giao liên cho du kích xã
Tân Bình Khi ÿӏch ӫi phá rӯng Tân Bình ÿӇ xóa căn cӭ ta, tình hình rҩt găng. Ĉӗng chí Chín
Hòa (NguyӉn Văn Rê) là cán bӝ huyӋn ӫy Lái Thiêu nói:
- Bây giӡ anh em tìm chӛ ӣ ÿӥ cho qua lúc khó khăn này, sau chúng ta sӁ móc nӕi lҥi…
Quӕc vӅ nhà, ÿi làm mѭӟn phө thӧ hӗ, xe gҥch ngói…kiӃm ăn.
Trên chiӃn trѭӡng tӍnh Biên Hòa, năm 1964 lӵc lѭӧng vNJ trang ta giáng cho ÿӏch nhiӅu
ÿòn quyӃt liӋt. Ĉêm 31-10 bӝ ÿӝi giҧi phóng phӕi hӧp vӟi lӵc lѭӧng các ÿӏa phѭѫng huyӋn
Vƭnh Cӱu và thӏ xã Biên Hòa ÿã pháo kích sân bay chiӃn lѭӧc này trұn ÿҫu, phá hӫy 59 máy
bay các loҥi, diӋt gҫn 300 ÿӏch. ChiӃn lѭӧc chiӃn tranh ÿһc biӋt phá sҧn tӯng bѭӟc. Ngөy quân,
ngөy quyӅn suy yӃu rӋu rã nghiêm trӑng. Góp phҫn ÿánh thӕi ÿӝng vùng sâu và lҩy súng trang
bӏ cho du kích mұt, ÿѫn vӏ C.63 Lái Thiêu tә chӭc tұp kích trө sӣ hӝi ÿӗng xã Bӱu Hòa. Anh
Năm Ca – huyӋn ÿӝi phó – cùng anh Hai KiӃt – xã ÿӝi trѭӣng Hóa An – và Bé – con ông xã rèn

4.8 Page 38

▲back to top


– tә chӭc ÿiӅu nghiên kƭ, ÿӗng thӡi nҳm tin cӫa cѫ sӣ Bӱu Hòa cung cҩp. Sҭm tӕi, trө sӣ thѭӡng
chӍ có mӝt, hai tên dân vӋ gác, sӕ còn lҥi ÿi chѫi tӭ tán, ÿêm mӟi vӅ ngӫ. Tҥi tua gҫn cәng xe
lӱa có mӝt tiӇu ÿӝi quân cҧnh, nhѭng viӋc canh gác cӫa chúng cNJng lѫ là vì Bӱu Hòa là nѫi “an
ninh tӕt” kӇ tӯ sau hiӋp ÿӏnh Geneve 1954 ÿӃn nay.
Bҧy giӡ tӕi 18-11-1964 ta chһn ÿón hai xe lam chӣ khách tӯ Bӱu Hòa ÿi Dƭ An ӣ khúc
qua cҫu mӡi chӫ xe và khách tҥm vào mӝt xóm gҫn ÿѭӡng. Có chiӃn sƭ gác sӕ ngѭӡi này. Hai
tiӇu ÿӝi bӝ ÿӝi hóa trang nhѭ lính Bҧo An ÿi hai xe, mӝt do anh Bé lái, xe kia do mӝt anh bӝ ÿӝi
lái. Khoҧng hѫn bҧy giӡ xe ÿi ÿҫu chҥy tӟi ÿánh tua quân cҧnh. Bӏ bҩt ngӡ bӑn chúng chҥy tán
loҥn. Nhѭng còn mӝt tên núp trong ÿó bҳn lҥi, ÿӗng chí Năm Ca hi sinh. Xe sau chҥy tӟi cәng
trө sӣ hӝi ÿӗng xã, anh em nә súng rӕi xông vào. Dân vӋ chҥy hӃt. Ta thu ba súng trѭӡng, mӝt
máy chӳ và toàn bӝ hӗ sѫ sә sách. Trұn tұp kích diӉn ra khoҧng mѭӡi phút ÿúng dӵ kiӃn. Hai xe
chӣ anh em vӅ rӯng hóc Ông Che sau ÿó lái ra trҧ cho chӫ tiӃp tөc chӣ khách vӅ Dƭ An.
Chӏ Mѭӡi Sen rút vӅ huyӋn, bàn giao cѫ sӣ và ÿӏa bàn Bӱu Hòa cho chӏ Năm Lan. Theo
chӍ ÿҥo cӫa huyӋn ӫy, ta chӫ trѭѫng phát ÿӝng quҫn chúng vùng lên giành chính quyӅn làm chӫ
nhân thӡi cѫ DiӋm bӏ ÿҧo chánh, các tѭӟng tá ngөy lұt nhau liên tөc. Ĉӝi vNJ trang tuyên truyӅn
tә chӭc hai cuӝc hӑp dân, mӛi cuӝc khoҧng mӝt trăm ngѭӡi dӵ. Cuӝc hӑp ÿҫu diӉn ra tҥi nhà
ông xã Kí ӣ Tân Bҧn dѭӟi. Cuӝc hӑp sau mӣ tҥi hҫm ÿá nhà Châu mұp – ӫy viên tài chính xã –
Ông Sáu Bót nói vӅ chӫ trѭѫng mѭӡi ÿiӇm cӫa Mһt trұn dân trӝc giҧi phóng ÿӕi vӟi các giӟi
ÿӗng bào và kêu gӑi mӑi ngѭӡi nhiӋt tình ӫng hӝ chӫ trѭѫng này. Bà Võ Thӏ tám cùng anh ba
Nhӓ ÿӃn mӡi anh ba Tùng – anh hӑ bà, có con là trung tá cҧnh sát Võ TiӃt Hӗ – ra dӵ mít tinh.
Ông Ba Tùng vùa mӣ cӱa, thҩy anh ba Nhӓ ÿeo súng, vӝi sұp cӱa lҥi. Anh bӏ cánh cӱa kҽp sѭng
tay, nәi nóng ÿӏnh bҳn. Bà tám khuyên anh nên thôi. Bӳa sau ông Ba Tùng ÿӏnh kêu cҧnh sát
bҳt bà. Các con ông can: nhӡ cô Tám mà ÿêm qua ba không chӃt…Do ÿó bà không hӅ hҩn gì.
Ĉêm 18-12-1964 anh hai Sӟt dүn hai con bê ÿi ăn cӓ, ÿӗng thӡi gánh cѫm cho năm
ngѭӡi: chӏ Năm Lan, anh Trҳng, Năm và hai anh lҥ mһt. Năm ngѭӡi ÿang ӣ rҥch Bà Lӗ. Ăn
xong anh chӏ qua bìa rӯng, chuҭn bӏ tìm các hҫm ÿá bӓ không ӣ núi Châu Thӟi ÿӇ ém. Bҩt ngӡ
mӝt tӕp biӋt kích “cánh dѫi” tӯ phía cҫu xiӋp mò vào. Phát hiӋn bóng anh Hai Sӟt mӡ mӡ,
chúng nә súng. Ĉҥn lҥc trúng ÿùi anh Năm. Bӏ thѭѫng, anh Năm cùng chӏ Năm Lan tìm mӝt

4.9 Page 39

▲back to top


hҫm ÿá kín ÿáo ҭn trӕn. Lӧi dөng ÿêm tӕi, ba anh kia rút vӅ căn cӭ Bình Trӏ, Tân Phѭӟc và báo
cáo vӟi lãnh ÿҥo: Hai Sӟt là kҿ hai mһt, dүn lính bҳn anh em.
Anh Hai Sӟt vӅ nhà, sáng ra năn nӍ ông Tѭ Tròn ÿi dүn giùm hai con bê cӝt ӣ bөi tҫm
vông ven suӕi vӅ nhà. Lùng sөc mãi không thҩy gì, trѭa 19 bӑn biӋt kích rút. Quãng ba giӡ
chiӅu, ÿoán chӯng hông còn lính, anh Hai Sӟt ÿi tìm chӏ Năm Lan. Ĉӭng trên gò, anh thҩy chӏ
xách giӓ ra bӡ rҥch, gһp hai tên lính tay không, dѭӡng nhѭ chúng bҳt lѭѫn hoһc bҿ măng. Thҩy
gái, tên lính xáp vô chӑc ghҽo. Anh Hai Sӟt gӑi to, hai tên kia giҥt ra. Anh vӅ mang xҩp bánh
tráng và cөc ÿѭӡng tán cho hai ngѭӡi ăn ÿӥ ÿói. Chӯng năm giӡ chiӅu, anh Ba Cóc dүn trâu,
chһt mӝt bó chà tҫm vông lӟn, ÿút cây súng cӫa anh Năm và máy ҧnh vào giӳa vác vӅ. (Cây
súng này ÿӇ lҥi cho du kích Bӱu Hòa làm vӕn). Trӡi nhá nhem tӕi, anh ra cõng anh Năm lên
nhà bà Hai Ĉӭng. Hai tӵ vӋ mұt Ba Chi và Năm Sinh dùng võng khiên anh vӅ huyӋn Lái Thiêu
chӳa trӏ. (Chӏ Năm Lan và anh Năm thanh minh chuyӋn Hai Sӟt “hai mһt”, mãi sau này anh mӟi
biӃt).
Anh Hai Sӟt và Rӗi ít gһp nhau kӇ tӯ cuӕi năm 1962. Bӏ bӑn xҩu rӫ rê. Rӗi ÿi hӑc mӝt
khóa bình ÿӏnh nông thôn ӣ Rҥch Dӯa VNJng Tàu. Năm 1966 mӝt lҫn y tình cӡ gһp chӏ Năm Lan
ӣ gҫn chùa Tân Bҧn. Y dòm kƭ và nhӟ lҥi ÿây là cán bӝ huyӋn Lái Thiêu y tӯng biӃt mһt hӗi lên
căn cӭ mҩy năm trѭӟc. Y nói vӟi mӝt sӕ ngѭӡi: có con cán bӝ ViӋt Cӝng vӅ ÿây. Cѫ sӣ ta nghe
ÿѭӧc, báo lҥi. Chӏ xin ý kiӃn huyӋn ӫy, trên ÿӗng ý cho lӋnh diӋt ÿӇ ÿҧm bҧo hoҥt ÿӝng cӫa ta.
Qua theo dõi ÿiӅu tra, ta nҳm ÿѭӧc qui luұt ÿi lҥi cӫa Rӗi. Sҭm tӕi 11-5-1966, qua báo
cáo cӫa cѫ sӣ mұt, anh Hai Sӟt ÿi quan sát thҩy rӗi ÿang ngӗi quán ông Mӝt Tràng cùng trѭӣng
ҩp Năm Ca và tên Bé – cán bӝ bình ÿӏnh. Anh vӅ báo lҥi. Chӏ Năm Lan và anh Năm TuyӅn
ÿóng vai mӝt cһp “bӗ” ÿi qua quán. Anh Năm TuyӅn ÿӭng ӣ cәng chùa Tân Bҧn. Chӏ Năm Lan
kêu anh Rӗi, ra tôi hӓi, Rӗi mһc bӝ quҫn áo bình ÿӏnh, nghe tiӃng phө nӳ gӑi, băng qua ÿѭӡng.
Anh Năm tuyӅn rút súng bҳn luôn. Y gөc xuӕng. Lӧi dөng lúc bà con nhӕn nháo ÿә xô ra coi,
hai ngѭӡi băng qua Hóa An vӅ căn cӭ cӫa huyӋn.
Ông Bҧy ThiӅn là cán bӝ quân báo khu Sài Gòn – Gia Ĉӏnh ÿã móc nӕi xây dӵng ông
Tám Phѭѫng (Lê Văn Thѭѫng) ӣ mé bӡ sông ҩp Tân Mƭ thành cѫ sӣ nuôi chӭa. Nhà ông Tám

4.10 Page 40

▲back to top


Phѭѫng là nѫi hӝi hӑp cӫa cánh quân báo ÿó tӯ năm 1966 tӟi năm 1975. Cán bӝ lui tӟi an toàn,
ÿӏch không phát hiӋn ÿѭӧc.
Cuӕi năm 1966 do bӏ lӝ ӣ Tân Ĉông HiӋp (Dƭ An), anh Tѭ Cҧi (Trҫn Văn The)giҥt vӅ ӣ
chòi anh Tѭ Chanh tҥi ҩp Tân Mƭ. Ĉӗng chí Năm Cӫa – huyӋn ӫy viên – gӱi thѭ qua chӏ Năm
Lan, bӕ trí giao nhiӋm vө hoҥt ÿӝng cho anh tҥi ÿây. Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo trӵc tiӃp cӫa chӏ Năm, tҥi
Bӱu Hòa tұp trung sӕ nòng cӕt trong ÿó bà Hai Ĉӭng, anh Tѭ Cҧi là ÿҧng viên. HuyӋn ӫy Lái
Thiêu chӍ ÿӏnh viӋc thành lұp chi bӝ mұt Bӱu Hòa do chӏ Năm Lan phө trách. Các ÿoàn viên là
Hai Sӟt, Ba Cóc, Tám Thành sau này thêm chӏ Lùng (vӧ anh Hai Hѭng). Sӕ du kích mұt gӗm
Ba Chi, Ba Thӡi, Năm Sinh, anh Sáu, LÂm, cô Chѭng (Ánh).
Tҥi nhà bà Hai Ĉӭng, chӏ Năm Lan và anh Mѭӡi Phѭѫng in truyӅn ÿѫn chӕng Mƭ ngөy
bҵng bӝt năm. In xong, truyӅn ÿѫn cҩt vào hӝp bích qui hoһc hӝp sӳa, sau ÿó mang rҧi ӣ Bӱu
Hòa, Tân Vҥn.
Tháng 8-1967 lúa vӯa cҩy xong, ÿang thì con gái xanh non. Chӏ Năm Lan, các anh Ba
Nhӓ, Tuҩn, cô Chѭng bàn viӋc ÿánh xe lӱa tҥi nhà bà Hai Ĉӭng. NhiӅu ÿoàn xe lӫa chӣ vNJ khí
qua ÿây ra miӅn trung, cҫn phҧi ngăn cҧn hұu cҫn cӫa ÿӏch.
Lҫn ÿҫu, mӝt nông dân vô tình phát hiӋn dây mìn kéo vào ruӝng khoai, ta phҧi ngѭng vì
lӝ. Lҫn sau, anh Ba Nhӓ chônh trái mìn ӣ cua dӕc cҫu Hang, ngөy trang kƭ sӧi dây sӧi dây ÿiӋn
dài 150 mét tӯ ÿѭӡng rҫy vào khu gò mҧ. Quãng tám giӡ sáng 17-8, mӝt ÿoàn xe lӱa chӣ xe
tăng, thiӃt giáp tӯ Sài Gòn chҥy vӅ qua ÿó thì chӏ Năm Lan chҩm ÿiӋn cho mìn nә. Mҩy toa phía
sau lұt nghiêng. Lính hӝ tӕng bҳn bӯa bãi chӫ yӃu ÿӇ tӵ trҩn an tinh thҫn. Máy bay lên thҷng vNJ
trang quҫn ÿҧo trong khi anh chӏ em rút lui an toàn. Chӏ Năm Lan giҧ làm ngѭӡi bҳt cua ÿi xe
ÿҥp tӟi nhà ông Chín Mít, bӓ xe lӝi qua rҥch Thӫ Huӗng , vào nhà ông Hai Ú thay quҫn áo khác
rӗi có xe Honda chӡ sҹn chӣ ÿi.
Nhà bà Võ Thӏ Tám ӣ ven ÿѭӡng, nhà cӱa sѫ sài không tiӋn ÿào hҫm bí mұt. Các anh
Mѭӡi Phѭѫng, Ba Nhӓ thӍnh thoҧng vӅ ӣ ÿây, nӃu có nghƭa quân hay cҧnh sát lùng xét, lҥi leo
lên cӝ lúa ҭn náu. Thҩy nhà bà trӕng trҧi, ÿӭng ngoài ÿѭӡng có thӇ nhìn thông thӕng vào nhà,
chúng không thӇ ngӡ cán bӝ ta dám ӣ ÿây.