Tӯ ÿҫu thӃ kӹ XVI chӃ ÿӝ phong kiӃn nѭӟc ta bѭӟc vào thӡi kǤ suy thoái, khӫng
hoҧng. Mҥc Ĉăng Dung tiӃm ngôi vua lên năm 1572. Mҩy năm sau, con cháu hӑ Lê nәi
dұy khôi phөc vѭѫng triӅu. Cuӝc chiӃn tranh Lê – Mҥc kéo dài tӟi năm 1592 thì quân Lê
chiӃm lҥi kinh ÿô Thăng Long, kӃt thúc cөc diӋn Nam – Bҳc triӅu. Nhѭng mãi ÿӃn năm
1766 hӑ Mҥc mӟi tan rã hoàn toàn.
Ĉҫu Lê Trung Hѭng, NguyӉn Kim tѭӟng chӍ huy quân Lê – bӏ mӝt hàng tѭӟng
nhà Mҥc ÿánh thuӕc ÿӝc chӃt năm 1540. Con rӇ là Trӏnh KiӇm lên thay nҳm giӳ bình
quyӅn, tìm cách tѭӟc ÿoҥt dҫn thӃ lӵc hӑ NguyӉn. Nӝi bӝ Nam triӅu nҧy sinh nhiӅu mâu
thuүn sâu sҳc khi KiӇm ám hҥi con trai lӟn NguyӉn Kim. Tính mҥng ngѭӡi con thӭ là
NguyӉn Hoàng bӏ ÿe dӑa. Theo lӡi khuyên kín ÿáo cӫa Trҥng Trình (NguyӉn BӍnh
Khiêm): “Hoành sѫn nhҩt ÿái, vҥn ÿҥi dung thân” (Mӝt dãy Hoành sѫn dung thân vҥn
ÿӡi). NguyӉn Hoàng nhӡ chӏ gái xin anh rӇ Trӏnh KiӇm cho vào trҩn thӫ ÿҩt Thuұn Hóa.
Thuӣ ÿó, ÿây là miӅn biên viӉn xa xôi ÿҫy lam sѫn chѭӟng khí, thӡi tiӃt khҳc nghiӋt vӟi
gió lào, bão lөt hàng năm… là chӕn “Ô châu ác ÿӏa” rҩt nghèo, kinh tӃ kém phát triӇn.
Tháng 11 năm 1558, NguyӉn Hoàng lên ÿѭӡng cùng nhiӅu anh em bà con Thanh
Hóa và mӝt sӕ quan lҥi cNJ dѭӟi trѭӟng cha mình năm xѭa. Ĉoàn ngѭӡi ÿә bӝ lên ÿҩt Ái
Tӱ (Quҧng Trӏ), bҳt ÿҫu thӵc hiӋn âm mѭu cát cӭ tӯ ÿây. Tә chӭc cai trӏ, thu dөng hào
kiӋt, giҧm sѭu thuӃ, khuyӃn khích mӣ mang sҧn xuҩt, tranh thӫ lòng ngѭӡi. BӅ ngoài,
vүn tӓ vҿ thuҫn phөc triӅu ÿình Lê – Trӏnh, cӕng nҥp ÿӫ lӋ quy ÿӏnh.
Sau bao nhiêu năm âm thҫm xây dӵng thӵc lӵc mӑi mһt, con trai là NguyӉn Phúc
Nguyên ra mһt chӕng lҥi chúa Trӏnh, năm 1627, gây cuӝc chiӃn tranh Trӏnh – NguyӉn
kéo dài gҫn nӱa thӃ kӹ. Tӟi năm 1672, ÿҩt nѭӟc ta chia ÿôi: Ĉàng Ngoài ngăn cách vӟi
Ĉàng Trong bӣi Sông Ranh. Chúa Trӏnh thӕng trӏ Ĉàng Ngoài, Chúa NguyӉn cai quҧn
Ĉàng Trong. Tӯ nӱa thӃ kӹ XVI ÿӃn gҫn hӃt thӃ kӹ XVIII dҧi ÿҩt dài tӯ Thanh NghӋ
ÿӃn Quҧng Trӏ là bãi chiӃn trѭӡng hai bên dành ÿi giұt lҥi hӃt sӭc quyӃt liӋt. BiӃt bao
làng mҥc bӏ tàn phá, ruӝng nѭѫng bӓ hoang vô sӕ. Ngѭӡi n dân lao ÿӝng phҧi ÿóng góp
nһng nӅ cho các tұp ÿoàn quan liêu Lê, Mҥc, Trӏnh, NguyӉn, lҥi siêu táng và mҩt ruӝng
ÿҩt vào tay các ÿӏa chӫ lӟn nhӓ. Phөc vө binh dӏch là tai hoҥ chung cho thanh niên trai
tráng cҧ hai Ĉàng thuӣ ҩy, nhiӅu ngѭӡi ÿành bӓ làng quê, tìm nѫi sӕng yên әn.
Vùng ÿҩt phѭѫng nam xa vӡi còn hoang hóa mênh mông– ÿѭӧc Lê Quý Ĉôn ghi
trong sách Phӫ Biên tҥp lөc (1776): … “Ĉҩt Ĉӗng Nai, tӯ các cӱa biӇn Cҫn Giӡ, Xoài
Rҥp, Cӱa Ĉҥi, Cӱa TiӇu toàn là rӯng rұm hàng mҩy ngàn dһm” ÿã thu hút ÿám dân siêu
tán ӣ miӅn Bҳc, miӅn Trung vào sinh cѫ lұp nghiӋp tӯ rҩt sӟm. Cuӝc hôn nhân giӳa công
chúa Ngӑc Vҥn (con gái chúa NguyӉn) vӟi vua Chân Lҥp Chey Chetta II năm 1620,
càng tҥo ÿiӅu kiӋn cho sӕ di dân ÿi vào vùng hoang hóa phѭѫng Nam ngày thêm ÿông.
Hӑ ra ÿi lҿ tҿ hay cҧ gia ÿình, có nhiӅu ngѭӡi, nhiӅu gia ÿình cùng giong mӝt chiӃc
thuyӅn buӗm theo gió mùa ÿông bҳc tӟi vùng ÿҩt hӭa. Mô Xoài (Bà Rӏa) là nѫi dӯng
chân ÿҫu tiên sau chһng hҧi hành ngàn dһm trùng dѭѫng sóng gió, gian khә hiӇm nguy.
Tӯ ÿó nhiӅu nhóm ngѭӡi ngѭӧc sông Ĉӗng Nai khai phá ÿҩt Ĉӗng Môn, Long Thành,
BӃn Gӛ, Cù Lao phӕ, Bình Ĉa, Chӧ Ĉӗn, BӃn Cá, Tân Uyên… hӑ kӅ vai sát cánh cùng
các sҳc dân bҧn ÿӏa Chѫro, Mҥ, Xtiêng và sӕ ngѭӡi tӏ nҥn Trung Quӕc do Trҫn Thѭӧng
Xuyên cҫm ÿҫu cùng tiӃn hành khai hoang, phá rӯng thành ruӝng, tҥo dӵng xóm làng,