Ban sac dan toc va van hoa Dong Nai 2-4 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Ban sac dan toc va van hoa Dong Nai 2-4

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Ban sac dan toc va van hoa Dong Nai 2-4

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

âm phӫ ÿѭӧc phөc hӗi, vay bҵng ÿôla trҧ bҵng rѭӧu mҥnh, có cҧ cán bӝ cѫ quan Nhà nѭӟc tham

gia. Tͥ r˯i vӅ ngày tұn thӃ hoһc thҫn chú huyӉn hoһc ÿѭӧc nhân bҧn bҵng vi tính, pho to ÿiӋn tӱ

chuyӇn ÿi khҳp nѫi. Tөc phóng sánh tàn hҥi tӵ nhiên hѫn là ý nghƭa nhân ÿҥo; nhiӅu ÿình chùa,

miӇu cúng tӃ linh ÿình, lãng phí.

ViӋc xây sӱa ÿình chùa, miӃu, nhà thӡ tùy tiӋn, vѭӧt qua kiӇm soát cӫa Nhà nѭӟc; miӇu cô

hôn mӑc lên nhѭ nҩm; xuҩt hiӋn cҧ hiӋn tѭӧng tu chui, quҧng cáo, cò chùa lӯa phӍnh ngѭӡi

hành hѭѫng; có ÿám cѭӟi hҥch toán tính lãi, ÿám ma trӣ thành dӏp phô trѭѫng; kèn ÿӗng, bát

âm, nhҥc rock, rap biӇu diӉn loҥn xҥ ӣ ÿám tang lүn tiӋc cѭӟi.

ViӋc khôi phөc phong tөc cә truyӅn dӗi dào lòng tin nhѭng thiӃu tri thӭc tín ngѭӥng ÿã

dүn ÿӃn hiӋn trҥng cҫu cúng bӯa bãi, gây nhiӉu loҥn sinh hoҥt văn hóa dân gian. Thӵc tӃ này

ÿang cҫn ÿӃn sӵ cҧi cách xã hӝi mang tính Nhà nѭӟc ÿӇ giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa

dân t͡c.

Trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai có 39 sҳc tӝc chung sӕng. Ĉӗng bào dân tӝc thiӇu sӕ ӣ Ĉӗng Nai

sӕ lѭӧng không nhiӅu, sinh sӕng không tұp trung ӣ khҳp các vùng trung du trong tӍnh. ViӋc

thӵc hiӋn chính sách dân tӝc ӣ Ĉӗng Nai khó khăn hѫn nhiӅu nѫi khác. Chính sách dân tӝc cӫa

Nhà nѭӟc tұp trung ӣ hai nӝi dung chӫ yӃu: Nâng cao ÿͥi s͙ng v̵t ch̭t tinh th̯n cͯa ÿ͛ng bào

và b̫o t͛n, phát tri͋n b̫n s̷c văn hóa cͯa m͟i dân t͡c. Tҥi Ĉӗng Nai, nӝi dung thӭ nhҩt thӵc

hiӋn rҩt tӕt (ÿӗng bào dân tӝc có mӭc sӕng cao hѫn, tiӃn bӝ hѫn trѭӟc rҩt nhiӅu) nhѭng chính

ÿiӅu này làm tәn hҥi nӝi dung thӭ hai vì tӕc ÿӝ “Kinh hóa” rҩt dӳ dӝi. ĈӃn mӭc, lӟp trҿ ÿӗng

bào dân tӝc Châu Ro, Mҥ, Xtiêng hiӋn nay mù mӡ vӅ truyӅn thӕng dân tӝc, sành vӑng cә, nhҥc

trҿ hѫn dân ca dân tӝc mình, lҥ lùng vӟi tiӃng cӗng chiêng, lӉ hӝi cӫa cha ông; nhiӅu ngѭӡi còn

mҳc cӥ, tӵ ti vӅ nguӗn gӕc dân tӝc cӫa mình. ViӋc tұp trung con em ӣ trѭӡng dân tӝc nӝi trú xét

ra chѭa phҧi ÿã thұt әn, các em ÿѭӧc giáo dөc nӃp sӕng văn minh hѫn, ÿâm ra cách biӋt vӟi

cӝng ÿӗng, thұm chí có em nghӍ hè không muӕn vӅ làng bҧn vì ngҥi dѫ và buӗn. Mһt khác, Tin

Lành và Thiên Chúa giáo ÿang ráo riӃt chiӃm lƭnh phҫn hӗn cӫa ÿӗng bào dân tӝc bҵng muӕi,

thuӕc và Kinh Thánh. Khoҧng 80% ÿӗng bào dân tӝc trong tӍnh (trӯ ngѭӡi Chăm Ixlam) ÿã chӏu

phép Thiên Chúa giáo hoһc Tin Lành.

ViӋc xây dӵng làng dân tӝc, xóa ÿói giam nghèo, chӑn nghӅ nghiӋp ÿӏnh cѭ ÿӕi vӟi ÿӗng

bào dân tӝc ӣ Ĉӗng Nai hiӋn nay ÿҥt kӃt quҧ ÿáng mӯng, nhѭng hiӋn tѭӧng Kinh hóa, tôn giáo

hóa ÿang dүn ÿӃn nguy c˯ ÿánh m̭t b̫n s̷c dân t͡c cӫa các sҳc tӝc thiӇu sӕ. ĈiӅu này có thӇ

gây ra tәn thҩt không có gì bù ÿҳp ÿѭӧc.

Nhӳng thành tӵu và tӗn tҥi nêu trên chѭa phҧi là tҩt cҧ thӵc trҥng ÿang diӉn ra, nhѭng

1.2 Page 2

▲back to top

cǊng ÿӫ tái hiӋn diӋn mҥo cӫa viӋc giͷ gìn, phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ӣ Ĉӗng Nai; trong

ÿó, viӋc ÿã làm ÿѭӧc khiӃn ta tin tѭӣng vào bҧn lƭnh và bҧn sҳc cӫa ViӋt Nam trên ÿѭӡng ÿәi

mӟi, nhӳng ÿiӅu chѭa làm ÿѭӧc trӣ thành nguy cѫ ҧnh hѭӣng ÿӃn vұn mӋnh cӫa dân tӝc làm

cho chúng ta chѭa thӇ yên lòng. NhiӋm vө giͷ gìn, phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c còn ӣ phía

trѭӟc luôn thôi thúc, ÿòi hӓi mӑi ngѭӡi ÿӅu có trách nhiӋm cùng vѭѫn ÿӃn.

3. Nguyên nhân chӫ yӃu cӫa tӗn tҥi, hҥn chӃ:

- Trѭӟc hӃt là ӣ nh̵n thͱc ch˱a ÿ̯y ÿͯ, còn ÿ˯n gi̫n, n̿ng lý tính, chͯ quan, thi͇u ÿ͛ng

b͡ trong cách hi͋u và cách nghƭ cӫa nhiӅu ngѭӡi, ӣ nhiӅu cѫ quan vӅ b̫n s̷c văn hóa dân t͡c.

Giͷ gìn, phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c thѭӡng ÿѭӧc hiӇu nhѭ là mӋnh lӋnh tӯ trên ban

xuӕng, ӣ bên ngoài thâm nhұp vào, chѭa ÿѭӧc chuyӇn hóa thành cҧm xúc, nhu cҫu tӯ bên trong

tӯ lӧi ích thiӃt thӵc cӫa cӝng ÿӗng, cӫa bҧn thân, do vұy nó chѭa trӣ thành ÿӝng lӵc tӵ thân vұn

ÿӝng ӣ mӑi nѫi, mӑi lúc. Mһt khác, b̫n s̷c văn hóa thѭӡng ÿѭӧc hiӇu và vұn dөng mӝt cách

phiӃn diӋn, khi thì cho ông b̫n s̷c văn hóa là “cái c͝ truy͉n” cho nên sùng tín, khôi phөc mӑi

ÿiӅu ÿѭӧc xem là cә; khi thì nghƭ b̫n s̷c văn hóa ch͑ thu͡c lƭnh v͹c văn hóa nên các ngành

kinh tӃ kӻ thuұt ngoҧnh mһt làm ngѫ… Nhұn thӭc chѭa thұt ÿúng ÿҳn cho nên viӋc giͷ gìn va

phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c còn mѫ hô, ÿó là ÿiӅu dӉ hiӇu.

- Công tác t˱ t˱ͧng tuyên truy͉n, gi̫i thích v͉ b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ch˱a sâu s̷c ӣ cѫ

sӣ, chѭa bám rӉ trong ÿӡi sӕng hiӋn thӵc cӫa quҧng ÿҥi công chúng cho nên ÿa sӕ ngѭӡi bình

dân hiӇu vӅ b̫n s̷c dân t͡c mӝt cách cҧm tính, giҧn ÿѫn, nhiӅu sai lҥc, thұm chí rҩt cӵc ÿoan.

Tͳ nh̵n thͱc ÿ͇n ho̩t ÿ͡ng th͹c ti͍n còn nhi͉u kho̫ng cách. Quan ÿiӇm, ÿӏnh hѭӟng xây

d͹ng n͉n văn hóa tiên ti͇n ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c cӫa Ĉҧng và Nhà nѭӟc chѭa ÿѭӧc cө thӇ

hóa thành chѭѫng trình kӃ hoҥch cө thӇ có mөc tiêu, nӝi dung và phѭѫng pháp rõ ràng phù hӧp

vӟi nhiӋm vө và ÿiӅu kiӋn cӫa mӛi ÿѫn vӏ, mӛi ÿӏa bàn dân cѭ. ViӋc giͷ gìn và phát huy b̫n

s̷c văn hóa dân t͡c sinh ÿӝng trên giҩy nhѭng nghèo nàn trong cuӝc sӕng, có ÿѭӡng nét ӣ ÿӡi

sӕng tinh thҫn nhѭng mӡ nhҥt trong hoҥt ÿӝng kinh tӃ, dӏch vө.

- ĈӃn nay, vүn ch˱a hình thành m͡t chi͇n l˱ͫc th͙ng nh̭t v͉ giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c

văn hóa dân t͡c. Luұt vӅ bҧo vӋ văn hóa dân tӝc chѭa thành hӋ thӕng, pháp lӋnh bҧo vӋ di tích

hiӋn hành không ÿӫ chӃ ÿӏnh ÿӇ ÿiӅu chӍnh hoҥt ÿӝng văn hóa vӕn rҩt sinh ÿӝng và phong phú.

Tѭ duy kinh tӃ ÿѭӧc ÿәi mӟi ÿi trѭӟc mӝt bѭӟc nhѭng thi͇u các b˱ͣc k͇t hͫp vͣi t˱ duy

văn hóa; ý t˱ͧng v͉ giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c v̳n còn t͛n t̩i bên ngoài, bên

l͉ các cu͡c c̫i cách kinh t͇ và ng˱ͫc l̩i.

1.3 Page 3

▲back to top

- Kinh tӃ thӏ trѭӡng ÿang làm khӣi sҳc diӋn mҥo kinh tӃ cӫa nѭӟc ta nhѭng mһt trái cӫa nó

cǊng ÿang tác hҥi ÿӃn ÿӡi sӕng tinh thҫn trӑng ÿҥo lý, tình nghƭa cӫa dân tӝc. B̫n s̷c văn hóa

ÿang vun ÿҳp cái riêng, cái әn ÿӏnh, truyӅn thӕng; kinh tӃ thӏ trѭӡng thì ngѭӧc lҥi, có xu hѭӟng

quӕc tӃ hóa, thӏ trѭӡng hóa mӑi quan hӋ, mӑi giá trӏ. Sӵ tác ÿӝng ÿiӅu chӍnh, quҧn lý kinh tӃ thӏ

trѭӡng theo ÿӏnh hѭӟng xã hӝi chӫ nghƭa cӫa Ĉҧng ta tӓ ra còn chѭa nhҥy cҧm vӟi mâu thuүn

nêu trên.

- H͏ th͙ng giáo dͭc qu͙c dân d͹a trên thành t͹u khoa h͕c kͿ thu̵t hi͏n ÿ̩i nh˱ng ch˱a

th͹c s͹ d͹a trên n͉n t̫ng văn hóa truy͉n th͙ng; dӉ thҩy trong chѭѫng trình giáo dөc phә thông

và giáo dөc chuyên nghiӋp, dung lѭӧng kiӃn thӭc vӅ văn hóa truy͉n th͙ng và b̫n s̷c dân t͡c

còn tҧn mҥn, mӓng manh, không ÿѭӧc khҳc sâu trong kiӃn thӭc cҧ thҫy lүn trò. Trong ÿó,

truy͉n th͙ng văn hóa và b̫n s̷c văn hóa cӫa ÿӏa phѭѫng càng ít ÿѭӧc chú ý. Hӑc sinh có thӇ

hiӇu biӃt cһn kӁ vӅ các ngôi sao quӕc tӃ nhѭng lҥi mѫ hӗ, thӡ ѫ vӟi các giá trӏ văn hóa tҥi nѫi

chôn nhau cҳt rún cӫa mình.

- Ĉ͡i ngǊ cán b͡ làm công tác v͉ nghiên cͱu, phê bình, sáng tác, gi̫ng d̩y, ph͝ bi͇n v͉

văn hoá dân t͡c còn m͗ng, thiӃu cán bӝ ÿҫu ngành lүn cán bӝ cѫ sӣ; lӟp sau không kӃ thӯa

ÿѭӧc lӟp trѭӟc. Các chuyên gia tҫm cao, lão thành lҫn lѭӧt ra ÿi mang theo nhiӅu giá trӏ văn hóa

ÿã kӃt tinh chѭa có dӏp công bӕ. Chính sách ÿào tҥo, bӗi dѭӥng, sӱ dөng cán bӝ nghiӋp vө và

cán bӝ nghiên cӭu vӅ lƭnh vӵc này chѭa ÿӏnh hình rõ ràng, cǊng chѭa phù hӧp vӟi ÿһc trѭng

chuyên môn. ĈiӅu kiӋn (phѭѫng tiӋn, trang thiӃt bӏ) cho công tác nghiên cӭu phә biӃn văn hóa

dân tӝc vүn còn nghèo nàn, lҥc hұu.

- Chính sách ÿ̯u t˱ cho vi͏c giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ch˱a hͫp lý;

mӭc ÿҫu tѭ ÿã ít, lҥi phân tán, chѭa nhҵm mөc tiêu cө thӇ; ÿáng lӁ phҧi tӯ thao tác nghiên cӭu,

ÿánh giá, chӑn lӑc tӯ thӵc tӃ trên cѫ sӣ ÿó xác ÿӏnh trӳ lѭӧng, tính chҩt, ÿһc ÿiӇm ÿӇ có cѫ sӣ

xác ÿӏnh mӭc và cách ÿҫu tѭ cho viӋc nâng cao (phát huy) vӯa cho viӋc bҧo tӗn (giӳ gìn); ÿҫu

tѭ cҧ bҵng kinh phí lүn các qui ÿӏnh mang tính quҧn lý Nhà nѭӟc. ViӋc ÿҫu tѭ tҧn mҥn, thiӃu

chiӃn lѭӧc nhiӅu lúc làm nhiӉu loҥn b̫n s̷c văn hóa dân t͡c trong hiӋn thӵc. Thí dө, các ý

tѭӣng khai thác di tích văn hóa thành nѫi du lӏch vӟi lӕi kiӃn trúc và hӋ thӕng dӏch vө nӱa Tây

nӱa ta, nӱa lҥc hұu nӱa hiӋn ÿҥi hiӋn nay khiӃn công chúng khó nhұn ra ÿâu là “mình” ÿâu

“không ph̫i mình”. Thêm vào ÿó, viӋc “xóa bao c̭p” mang tính cào bҵng trên lƭnh vӵc kinh

doanh văn hóa là mӝt nhát cҳt chia ÿôi sӵ biӇu hiӋn văn hóa dân tӝc thành hai xu hѭӟng: Mӝt

mһt bӏ thѭѫng mҥi hóa, bӏ bóp méo, biӃn dҥng dѭӟi bàn tay “cánh ÿ̯u n̵u” nhѭ ÿang thao túng

trên thӏ trѭӡng; mӝt mһt trӣ thành èo uӝt, thiӃu sӭc sӕng nhѭ trҿ thѫ tách rӡi vú mҽ. Cҧ hai mһt

1.4 Page 4

▲back to top

ÿӅu làm tәn thѭѫng b̫n s̷c văn hóa cӫa dân tӝc.

- Nhà nѭӟc và xã hӝi ÿã tӕn kém khá nhiӅu tiӅn bҥc cho viӋc dàn dӵng, tә chӭc, phát ÿӝng

viӋc sáng tác, biӇu diӉn, hӝi thi hӝi diӉn các chѭѫng trình văn hóa dân tӝc nhѭng kӃt quҧ hҫu

hӃt chѭa ÿҥt ÿѭӧc tҫm vóc cҫn thiӃt; bӣi nhͷng ÿ͓nh chu̱n v͉ vi͏c giͷ gìn, phát huy b̫n s̷c

văn hóa dân t͡c ch˱a rõ ràng, tùy ti͏n, phͭ thu͡c vào cá nhân ho̿c sͧ thích mang tính cá nhân

cͯa ng˱ͥi t͝ chͱc.

- Vi͏c giao l˱u văn hóa h͕c t̵p kinh nghi͏m cͯa n˱ͣc ngoài ch˱a ÿ˱ͫc ÿ͓nh h˱ͣng rõ.

ViӋc giao lѭu văn hóa vӟi nѭӟc ngoài chѭa theo chѭѫng trình, kӃ hoҥch có mөc tiêu thӕng nhҩt

cho nên, các cuӝc giao lѭu riêng lҿ ÿem lҥi kӃt quҧ chѭa ÿӗng bӝ, thѭӡng thӇ hiӋn ӣ hai mһt:

Mӝt mһt bӏ choáng ngӧp, sùng tín bӣi màu sҳc văn hóa cӫa nѭӟc ngoài mà than phiӅn, tӵ ti, tӓ

vҿ bҩt lӵc; mһt khác thì tӵ ÿҳc say sѭa vӟi nhӳng lӡi khen xã giao mà ngӫ quên trên chiӃc

giѭӡng thành tích cӫa mình, nhҽ phҫn hӑc tұp, tiӃp thu cái hay cӫa nѭӟc ngoài trong viӋc giͷ

gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c.

- Chính sách dân t͡c th͹c hi͏n ͧ Ĉ͛ng Nai thiên v͉ chăm lo ÿͥi s͙ng kinh t͇, nh́ ph̯n

ÿ̯u t˱ cho tr̵n ÿ͓a t˱ t˱ͧng văn hóa, khiӃn cho b̫n s̷c văn hóa các dân tӝc thiӇu sӕ tha hóa,

bӏ mai mӝt dҫn theo tӕc ÿӝ Kinh hóa khá nhanh. Tҩt cҧ nhӳng nguyên nhân trên ÿây chҷng thӇ

phân chӫ yӃu thӭ yӃu, khó xác ÿӏnh trách nhiӋm cӫa ai, nó không hiӇn thӏ cө thӇ hoһc tұp trung

vào mһt nào, có nguyên nhân thuӝc chӫ trѭѫng, chính sách; có nguyên nhân thuӝc ӭng dөng,

nghiӋp vө; chúng ÿan xen, xuyên thҩm, ràng buӝc lүn nhau; “l̿ng lͅ” dӵ phҫn vào tҩt cҧ các

mһt hoҥt ÿӝng cӫa văn hóa. Bӣi vұy, phân tích khҳc phөc các nguyên nhân nêu trên không phҧi

viӋc dӉ dàng; phҧi bҳt ÿҫu tӯ viӋc xác ÿӏnh phѭѫng hѭӟng, nhiӋm vө, nguyên tҳc cө thӇ tӯ ÿó

tính ÿӃn các biӋn pháp khҧ thi trong trách nhiӋm rõ ràng ӣ cҩp quҧn lý tӯ vƭ mô ÿӃn vi mô.

PHѬѪNG HѬӞNG VÀ GIҦI PHÁP

I. Phѭѫng hѭӟng, nhiӋm vө cѫ bҧn:

1. Nhӳng ÿӏnh hѭӟng lӟn cӫa Ĉҧng và Nhà nѭӟc:

1.1 KӃ tөc và phát huy tinh thҫn cӫa Ĉҥi hӝi VII, trên cѫ sӣ ÿánh giá th͹c tr̩ng cͯa vi͏c

xây dͭng n͉n văn hóa tiên ti͇n ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c; Nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi Ĉҧng toàn quӕc lҫn

thӭ VIII nêu rõ nhӳng ÿӏnh hѭӟng lӟn:

- VӅ mөc ÿích: “M͕i ho̩t ÿ͡ng văn hóa, văn ngh͏ ph̫i nh̹m xây d͹ng và phát tri͋n n͉n

văn hóa tiên ti͇n, ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c xây d͹ng con ng˱ͥi Vi͏t Nam v͉ t˱ t˱ͧng, ÿ̩o ÿͱc,

tâm h͛n, tình c̫m, l͙i s͙ng, xây d͹ng môi tr˱ͥng văn hóa lành m̩nh cho s͹ phát tri͋n xã h͡i”.

1.5 Page 5

▲back to top

- VӅ nӝi dung: KӃt hӧp viӋc bҧo tӗn, kӃ thӯa và phát huy các giá trӏ văn hóa dân tӝc vӟi

viӋc tiӃp thu tinh hoa cӫa các dân tӝc trên thӃ giӟi; vӯa phát huy truyӅn thӕng, ÿҥo ÿӭc, tұp

quán tӕt ÿҽp và lòng tӵ hào dân tӝc vӯa ÿҩu tranh chӕng sӵ thâm nhұp cӫa các loҥi văn hóa

phҭm ÿӝc hҥi, chӕng khuynh hѭӟng sùng ngoҥi, lai căng, mҩt gӕc và tâm lý sùng bái ÿӗng tiӅn,

bҩt chҩp ÿҥo lý, coi thѭӡng các giá trӏ nhân văn. Chú ý tăng cѭӡng mҥng lѭӟi văn hóa cѫ sӣ,

quҧn lý, khai thác và phát triӇn mӑi sҳc thái, mӑi giá trӏ văn hóa cӫa các dân tӝc tҥo sӵ thӕng

nhҩt trong tính ÿa dҥng và phong phú cӫa nӅn văn hóa ViӋt Nam. Nâng cao mӭc hѭӣng thө văn

hóa cӫa nhân dân, xây dӵng nӃp sӕng văn minh, gia ÿình văn hóa; bài trӯ hӫ tөc và mê tín dӏ

ÿoan. Quҧn lý và sӱ dөng tӕt mҥng lѭӟi thông tin ÿҥi chúng, hoҥch ÿӏnh chiӃn lѭӧc thông tin

quӕc gia, tăng cѭӡng công tác thông tin ÿӕi ngoҥi. Bҧo ÿҧm dân chӫ cho mӑi sӵ sáng tҥo và

hoҥt ÿӝng văn hóa, vun ÿҳp tài năng, tҥo ÿiӅu kiӋn tӕt cho văn hӑc, nghӋ thuұt phҧn ánh chân

thӵc hiӋn thӵc nhҵm cә vǊ cái tӕt, phê phán cái xҩu, hѭӟng con ngѭӡi ÿӃn chân, thiӋn, mӻ. Chú

ý xây dӵng và phát huy trách nhiӋm cӫa gia ÿình trong xã hӝi, thӵc hiӋn tӕt Luұt hôn nhân gia

ÿình. Phát huy ngѭӡi tӕt, viӋc tӕt, hình thành hӋ giá trӏ và chuҭn mӵc xã hӝi mӟi phù hӧp vӟi

b̫n s̷c dân t͡c và yêu cҫu cӫa thӡi ÿҥi; có chính sách ÿҫu tѭ thӓa ÿáng cho văn hóa, văn nghӋ.

- VӅ trách nhiӋm: Xây d͹ng n͉n văn hóa tiên ti͇n, ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c theo ÿѭӡng lӕi

cӫa Ĉҧng và sӵ quҧn lý cӫa Nhà nѭӟc là trách nhiӋm chung cӫa toàn xã hӝi.

1.2 Quán triӋt ÿӏnh hѭӟng cӫa Ĉҧng nêu tҥi Nghӏ quyӃt ÿҥi hӝi VIII, Nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi

VI cӫa TӍnh Ĉҧng bӝ Ĉӗng Nai ÿã xác ÿӏnh phѭѫng hѭӟng giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa

dân t͡c ӣ ÿӏa phѭѫng mình: “Trên c˯ sͧ nâng cao dân trí, xây d͹ng ÿ̩o ÿͱc, l͙i s͙ng lành

m̩nh, c̯n tuyên truy͉n giáo dͭc các t͛ng lͣp nhân dân ý thúc trách nhi͏m cá nhân trong vi͏c

góp ph̯n xây d͹ng n͉n văn hóa tiên ti͇n, ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c và ti͇p thu có ch͕n l͕c tinh

hoa văn hóa nhân lo̩i. Phát huy phong trào văn hóa, văn ngh͏ qu̯n chúng và ho̩t ÿ͡ng văn

hóa c˯ sͧ. Th͹c hi͏n ch͇ ÿ͡ ÿãi ng͡ các tài năng ÿ̿c bi͏t ÿ͋ có nhi͉u tác pẖm văn h͕c, ngh͏

thu̵t có giá tr͓ t˱ t˱ͧng, ngh͏ thu̵t cao. Kiên quy͇t ÿ̭u tranh ch͙ng các hi͏n t˱ͫng tiêu c͹c,

các quan ÿi͋m văn hóa, ngh͏ thu̵t l͏ch l̩c m˯ h͛, các văn hóa pẖm ÿ͡c h̩i phá ho̩i thu̯n

phong mͿ tͭc cͯa dân t͡c. Ĉ̯u t˱ thích ÿáng xây d͹ng c˯ sͧ v̵t ch̭t, kͿ thu̵t cho ho̩t ÿ͡ng

văn hóa ÿ͋ nâng d̯n mͱc s͙ng văn hóa tinh th̯n cho nhân dân, nh̭t là ͧ nông thôn, các xã

mi͉n núi. Th͹c hi͏n t͙t công tác b̫o t͛n, b̫o tàng. Tu b͝, tôn t̩o ÿi ÿôi vͣi qu̫n lý b̫o vӋ,

khai thác t͙t các di tích văn hóa l͓ch s͵ nh̹m giáo dͭc truy͉n th͙ng dân t͡c cho các th͇ h͏,

nh̭t là thanh thi͇u niên và thu hút khách tham quan du l͓ch, giͣi thi͏u văn hóa Vi͏t Nam vͣi

n˱ͣc ngoài. Cͯng c͙ t͝ chͱc, b͡ máy và nâng ch̭t l˱ͫng ho̩t ÿ͡ng văn hóa - thông tin tͳ t͑nh

ÿ͇n c˯ sͧ theo h˱ͣng tăng c˱ͥng qu̫n lý Nhà n˱ͣc và th͹c hi͏n xã h͡i hóa các ho̩t ÿ͡ng văn

1.6 Page 6

▲back to top

hóa. Bài trͳ mê tín d͓ ÿoàn, ngăn ch̿n có hi͏u qu̫ s͹ xâm nh̵p cͯa văn hóa pẖm ph̫n ÿ͡ng,

ÿ͛i trͭy nh̭t là lƭnh v͹c băng hình, băng nh̩c, in ̭n văn hóa pẖm...”

2. Thӵc tӃ ÿang yêu cҫu:

Tӯ phѭѫng hѭӟng, nhiӋm vө cѫ bҧn nêu trên, căn cӭ tình hình thӵc trҥng cӫa tӯng ÿӏa

phѭѫng, tӯng thӡi kǤ, cҫn thiӃt phҧi có bѭӟc xác ÿӏnh nhiӋm vө cө thӇ cho phù hӧp thӵc tӃ.

NhiӋm vө cө thӇ cӫa viӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ӣ Ĉӗng Nai tӯ ÿây ÿӃn

năm 2.000 có thӇ ÿѭӧc xác ÿӏnh nhѭ sau:

1. Tăng cѭӡng công tác tѭ tѭӣng, tiӃp tөc ÿѭa quan ÿiӇm, ÿѭӡng lӕi, ÿӏnh hѭӟng lӟn cӫa

Ĉҧng và Nhà nѭӟc vӅ xây d͹ng n͉n văn hóa tiên ti͇n ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c ÿi vào nhұn thӭc

cӫa mӑi ngѭӡi; chuyӇn tӯ nhұn thӭc lý tính thành nhu cҫu, ÿӝng lӵc bên trong ӣ mӛi ngѭӡi;

ÿánh giá và xác ÿӏnh ÿúng ÿҳn nӝi dung, giá trӏ cӫa b̫n s̷c văn hóa dân t͡c. Ví dө, nhұn thӭc

vӅ lòng yêu nѭӟc chҷng hҥn. BiӇu hiӋn tұp trung cӫa b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ViӋt Nam ӣ lòng

yêu quê hѭѫng ÿҩt nѭӟc sâu sҳc. Trong kháng chiӃn chӕng xâm lѭӧc, lòng yêu nѭӟc chӍ thӇ

hiӋn thành khí phách anh hùng, ý chí bҩt khuҩt, tinh thҫn hy sinh cao cҧ trong chiӃn ÿҩu ÿӇ giҧi

phóng dân tӝc. Ngày nay, trong sӵ nghiӋp ÿәi mӟi, lòng yêu nѭӟc mang thêm nӝi dung mӟi, ҩy

là sӵ quyӃt tâm, chung lòng, ÿóng góp phҫn mình xây dӵng ÿҩt nѭӟc, làm cho dân giàu, nѭӟc

mҥnh, xã hӝi công bҵng, văn minh. Lòng yêu nѭӟc chính là nѫi gһp gӥ, ÿích ÿӃn, chҩt keo sѫn

kӃt chһt mӑi ngѭӡi ViӋt Nam vӟi nhau. “Quê h˱˯ng n͇u ai không nhͣ sͅ không lͣn n͝i thành

ng˱ͥi”. Câu hát ҩy trӣ nên quen thuӝc vì nó gҧy ÿúng cung bұc tình cҧm cӫa mӑi ngѭӡi ViӋt

Nam. Yêu nѭӟc không phҧi là ÿӝc quyӅn cӫa riêng ai. Mӛi ngѭӡi ÿӅu có cách thӇ hiӋn riêng cӫa

mình. Do vұy, công tác tѭ tѭӣng hiӋn nay cҫn tұp trung khѫi gӧi, nhҩn mҥnh, làm rõ, thu hút và

trân trӑng lòng yêu nѭӟc cӫa mӑi ngѭӡi dân dù giàu hay nghèo, ӣ trong hay ngoài nѭӟc, thuӝc

tҫng lӟp này hay tҫng lӟp khác. Huy ÿӝng lòng yêu nѭӟc cӫa mӑi ngѭӡi ÿӇ hoàn thành kӃ hoҥch

kinh tӃ - xã hӝi hàng năm, góp phҫn xây dӵng chӫ nghƭa xã hӝi chính là hình thӭc phát huy b̫n

s̷c văn hóa dân t͡c trong sӵ nghiӋp ÿәi mӟi cӫa Ĉҧng ta

2. Tuyên truyӅn khѫi gӧi trách nhiӋm cӫa cá nhân và tұp thӇ ӣ mӑi ÿѫn vӏ, lƭnh vӵc, ÿӏa

bàn cùng có ý thӭc trong viӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c theo cách cӫa mình;

ý thӭc ҩy không phҧi là ÿiӅu gì xa lҥ, cao siêu mà cҫn khѫi ÿúng dҥng mҥch theo cách hiӇu dân

dã: B̫n s̷c văn hóa dân t͡c là vӕn quí nghìn ÿӡi cha ông ta xây dӵng, gìn giӳ và truyӅn lҥi.

Trѭӟc ÿây trong thiên tai, chiӃn tranh và lҥc hұu, cha ông ta ÿã xây dӵng và giӳ ÿѭӧc b̫n s̷c

văn hóa. Ngày nay, xã hӝi ta tiӃn bӝ văn minh hѫn nhiӅu, nӃu không giӳ và phát huy ÿѭӧc b̫n

s̷c văn hóa cӫa dân tӝc mình thì thұt xҩu hә và có tӝi vӟi tә tiên

1.7 Page 7

▲back to top

3. Xây dӵng, cӫng cӕ và phát triӇn bӝ máy, tә chӭc có nhiӋm vө nghiên cӭu, hoҥt ÿӝng

nghiӋp vө vӅ văn hóa dân tӝc. HiӋn nay, ӣ ÿӏa bàn Ĉӗng Nai chѭa ÿӫ cán bӝ chuyên sâu vӅ lƭnh

vӵc này. Mҥng lѭӟi văn hóa ӣ cѫ sӣ còn mӓng, yӃu ӟt và chѭa әn ÿӏnh trung tâm văn hóa thông

tin ӣ cҩp huyӋn chѭa hoàn chӍnh, Sӣ Văn hóa Thông tin - ThӇ thao chѭa ÿӫ cán bӝ chuyên

trách; mӝt Chi hӝi Văn nghӋ dân gian vӯa ra ÿӡi vӟi lӵc lѭӧng mӓng và ÿiӅu kiӋn kém chѭa ÿӫ

sӭc làm tròn nhiӋm vө. Nhӳng khiӃm khuyӃt này cҫn ÿѭӧc tұp trung khҳc phөc trong kӃ hoҥch

năm 1996 - 2000; và nhӳng năm sau ÿó

4. Xây dӵng chính sách, kӃ hoҥch cө thӇ, thӕng nhҩt vӅ viӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c

văn hóa dân t͡c ӣ ÿӏa phѭѫng nêu rõ nhiӋm vө trѭӟc mҳt và lâu dài, phân rõ trách nhiӋm các

ngành, các cҩp, các ÿѫn vӏ, có sӵ phӕi hӧp liên ngành, trong ÿó ngành văn hóa thông tin - thӇ

thao giӳ vai trò tham mѭu và chӫ ÿӝng. Sӣ Văn hóa Thông tin - ThӇ thao tham mѭu cho Ӫy ban

nhân dân tӍnh ban hành và thӵc hiӋn các chính sách vӅ b̫o t͛n di s̫n văn hóa dân t͡c, khuyӃn

khích sӵ sáng tác, nghiên cӭu, sѭu tҫm, nâng cao, phә biӃn các giá trӏ văn hóa dân tӝc, ÿào tҥo,

bӗi dѭӥng và sӱ dөng hӧp lý cán bӝ, văn nghӋ sƭ, nghӋ nhân gҳn vӟi viӋc giͷ gìn và phát huy

b̫n s̷c văn hóa dân t͡c. Tӯ chính sách, chӫ trѭѫng cӫa Nhà nѭӟc, Sӣ Văn hóa Thông tin - ThӇ

thao phӕi hӧp vӟi các cѫ quan liên quan tә chӭc hӝi thҧo khoa hӑc xác ÿӏnh ÿ̿c ÿi͋m, tính ch̭t

cͯa b̫n s̷c văn hóa dân t͡c biӇu hiӋn trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai trên cѫ sӣ ÿó xây dӵng kӃ hoҥch

khҧ thi.

5. ĈiӅu tra, khҧo sát, kiӇm kê, phân loҥi, ÿánh giá tài sҧn văn hóa dân tӝc hiӋn tӗn trên ÿӏa

bàn, cҧ vӅ văn hóa vұt thӇ và phi vұt thӇ; kiӃn nghӏ Ӫy ban nhân dân tӍnh công nhұn và giao

trách nhiӋm quҧn lý bҧo vӋ các cѫ sӣ văn hóa cә truyӅn thuӝc hӋ tín ngѭӥng dân gian có giá trӏ

văn hóa - lӏch sӱ nhѭ: ÿình, ÿӅn, chùa, miӇu nhҵm khai thác sӱ dөng và dҫn cҧi tҥo, ÿiӅu chӍnh

hoҥt ÿӝng theo hѭӟng khoa hӑc hóa.

6. Quҧn lý, hѭӟng dүn các hoҥt ÿӝng lӉ hӝi, cѭӟi xin tang chӃ...theo hѭӟng giӳ ÿѭӧc cái

hay cái ÿҽp cә truyӅn ÿӗng thӡi bài trӯ hӫ tөc và mê tín dӏ ÿoan. Không phҧi mӑi hoҥt ÿӝng cә

truyӅn ÿӅu là biӇu hiӋn cӫa b̫n s̷c văn hóa dân t͡c. Có dҥng là văn hóa trong quá khӭ nhѭng

hiӋn tҥi thì không còn phù hӧp nӳa. Có dҥng cҫn phҧi cҧi tҥo, ÿiӅu chӍnh mӟi có thӇ sӱ dөng

ÿѭӧc. Do vұy, phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c bao gӗm viӋc ch͙ng phͭc c͙ máy móc.

7. Chӑn lӑc, tiӃp thu tinh hoa văn hóa cӫa nhân loҥi trên tinh thҫn tӵ chӫ và bҧn lƭnh ViӋt

Nam. Tҥi Ĉҥi hӝi Hӝi nhà văn ViӋt Nam lҫn thӭ 5, ÿӗng chí (nguyên) Tәng Bí thѭ Ĉӛ Mѭӡi

phát biӇu mӝt cách nôm na nhѭng ÿҫy bҧn lƭnh: “L͓ch s͵ dân t͡c ta là cái gì ÿ͇n ÿây cǊng ÿ˱ͫc

Vi͏t Nam hóa h͇t. Ĉ̩o Kh͝ng, Ph̵t giáo, Tây và c̫ Nga nͷa cǊng v̵y… Chúng ta cǊng có th͇

1.8 Page 8

▲back to top

nói t˱ t˱ͧng H͛ Chí Minh là Vi͏t Nam hóa các t˱ t˱ͧng khác thành t˱ t˱ͧng cͯa mình”. HiӋn

nay, các “ÿ̩i bi͋u” cӫa văn minh nhân loҥi nhѭ ti vi, vidéo, karaoké, vi tính, mҥng thông tin

internet, compact disk, CD ROM tràn ngұp vào ViӋt Nam, ÿó là nhӳng phѭѫng tiӋn thông tin

hiӋn ÿҥi cҫn thiӃt. Qua ÿó các tác phҭm nghӋ thuұt tinh hoa văn hóa cӫa nhân loҥi ÿѭӧc chuyӇn

tҧi ÿӃn ViӋt Nam nhanh chóng và ÿҫy ÿӫ. ĈiӅu ÿó cҫn phát huy. Có ÿiӅu, khi mӣ cӱa, “ru͛i

nh̿ng” ÿӝc hҥi cùng bay vào theo. Các ҩn phҭm mang nӝi dung xҩu, kích ÿӝng bҥo lӵc, kích

dâm xa lҥ vӟi ÿҥo lý ViӋt Nam tràn ngұp thӏ trѭӡng làm hҥi phong hóa và hӓng thӏ hiӃu, tâm lý

ngѭӡi ViӋt Nam. ViӋc tiӃp thu tinh hoa văn hóa nhân loҥi cҫn ÿѭӧc chӑn lӑc, phân tích, phә

biӃn trong liӅu lѭӧng vӯa phҧi thích ӭng vӟi nhu cҫu và ÿiӅu kiӋn thӵc tӃ, tăng cѭӡng công tác

kiӇm tra quҧn lý ÿӇ ngăn ngӯa sҧn phҭm văn hóa ÿӝc hҥi, bӕ trí lҥi mҥng lѭӟi kinh doanh phát

hành các ҩn phҭm văn hóa trong vòng kiӇm soát và quҧn lý ÿѭӧc, ÿҫu tѭ kinh phí cho viӋc sѭu

tҫm, sáng tác, biên soҥn nhiӅu sҧn phҭm văn hóa mang tinh thҫn dân tӝc vӟi chҩt lѭӧng kӻ thuұt

cao, chuyӇn tҧi qua phѭѫng tiӋn hiӋn ÿҥi ÿӃn vӟi công chúng.

8. Khҳc phөc và ngăn ngӯa các khiӃm khuyӃt thuӝc ÿһc ÿiӇm cӫa Ĉӗng Nai. TruyӅn thӕng

bҩt khuҩt ÿѭӧc tô ÿұm trѭӟc ÿây chӕng cѭӡng quyӅn, chӕng ngoҥi xâm; ngày nay ÿѭӧc kích

hoҥt bӣi nhiӅu ҩn phҭm mang nӝi ÿung thiên vӅ bҥo lӵc cho nên dӉ dүn ÿӃn hiӋn tѭӧng xem

thѭӡng pháp luұt, chӕng lҥi ngѭӡi thi hành công vө. Nhѭӧc ÿiӇm này khҳc phөc bҵng cách tăng

cѭӡng pháp chӃ xã hӝi chӫ nghƭa, vұn ÿӝng rӝng rãi trong toàn dân “s͙ng và làm vi͏c theo pháp

lu̵t”, tô ÿұm chӫ ÿӅ giáo dөc: tình nghƭa, lòng nhân ái, ý thӭc chҩp hành pháp luұt trong sáng

tác và phә biӃn các tác phҭm văn hӑc, nghӋ thuұt ÿӇ bә khuyӃt cho hҥn chӃ nêu trên. Ĉһc ÿiӇm

rӝng mӣ, khoan ÿung, phóng khoáng nӃu quá ngѭӥng dӉ dүn ÿӃn tiêu xài lãng phí, kém tích lǊy.

ĈiӅu này khҳc phөc bҵng cách vұn ÿӝng tiӃt kiӋm ÿӇ ÿҫu tѭ sҧn xuҩt, xóa ÿói giҧm nghèo. Làng

xã cӫa Ĉӗng Nai ÿѭӧc hình thành trên cѫ sӣ hӝi tө cӫa nhiӅu nguӗn cѭ dân, ѭu thӃ là nhanh

nhҥy, rӝng mӣ, nhѭng nhѭӧc ÿiӇm là quan hӋ xã hӝi phӭc tҥp, ít bӅn vӳng, tính cӝng ÿӗng

không cao, thѭӡng dӉ xҧy ra tranh chҩp, xung ÿӝt. Do vұy, hѫn ӣ ÿâu hӃt cuӝc vұn ÿӝng xây

dӵng nӃp sӕng văn hóa thұt cҫn thiӃt, rҩt có ý nghƭa. Các ÿoàn thӇ xã hӝi, các phong trào ÿӅn ѫn

ÿáp nghƭa, xóa ÿói giҧm nghèo, tӯ thiӋn cҫn ÿѭӧc chú trӑng tăng cѭӡng ÿӇ xây dӵng khӕi ÿoàn

kӃt toàn dân ӣ cѫ sӣ. ViӋc thӵc hiӋn dân chӫ ӣ nông thôn, cѫ quan, doanh nghiӋp; viӋc xây

dӵng qui ѭӟc sinh hoҥt cӝng ÿӗng ӣ cѫ sӣ ÿang là giҧi pháp tӕt ÿӇ xây dӵng và phát triӇn xã hӝi

theo hѭӟng phát huy b̫n s̷c dân t͡c.

9. Qui hoҥch, ÿҫu tѭ xây dӵng làng văn hóa ӣ cѫ sӣ vӟi ÿiӅu kiӋn ÿiӋn khí hóa văn minh

hóa và trên nӅn tҧng văn hóa dân tӝc, nhҩt là ӣ các làng dân tӝc. Xây dӵng chѭѫng trình giáo

dөc vӅ văn hóa dân tӝc ÿӕi vӟi thanh thiӃu niên, nhҩt là trong giáo dөc phә thông. Trѭӟc hӃt,

1.9 Page 9

▲back to top

tұp trung tâm sӭc xây dӵng hӋ thӕng tài liӋu vӅ văn hóa dân tӝc cӫa nѭӟc nhà và ӣ ÿӏa phѭѫng

ÿӇ làm tài liӋu phә cұp, tҥo ÿiӅu kiӋn cho Ĉoàn Thanh niên hình thành “sân ch˯i văn hóa”

thanh niên vӟi các chѭѫng trình sinh hoҥt ÿ̵m ÿà b̫n s̷c dân t͡c, tә chӭc các hoҥt ÿӝng khѫi

dұy phong trào thanh niên giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c. B̫n s̷c văn hóa dân

t͡c mà không gieo cҩy vào tâm hӗn thanh thiӃu niên thì coi nhѭ ÿһt dҩu chҩm hӃt trong tѭѫng

lai.

10. Tô ÿұm nӝi dung giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hoá dân t͡c thành sӵ lѭu ý thѭӡng

trӵc trong các mһt: Qui hoҥch, xây dӵng kӃ hoҥch kinh tӃ, thiӃt kӃ, phân bӕ dân cѭ, bҧo vӋ môi

trѭӡng... ÿӇ không vì nhӳng lӧi ích kinh tӃ ÿѫn thuҫn mà xâm hҥi b̫n s̷c văn hóa dân t͡c.

II. Nhӳng nҿo ÿѭӡng tiӃp cұn:

Xây dӵng tѭ tѭӣng ÿi ÿôi vӟi xây dӵng con ngѭӡi, lҩy chӫ nghƭa Mác - Lênin và tѭ tѭӣng

Hӗ Chí Minh làm nӅn tҧng, lҩy mөc tiêu dân giàu nѭӟc mҥnh, xã hӝi công bҵng, văn minh làm

hѭӟng phҩn ÿҩu. Giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c không phҧi thuӝc thao tác kӻ

thuұt cho nên công tác tѭ tѭӣng ÿѭӧc xem là giҧi pháp hàng ÿҫu. Tѭ tѭӣng không tách rӡi ý

thӭc con ngѭӡi, công tác tѭ tѭӣng tiӃn hành ÿӗng nhӏp vӟi công tác xây dӵng con ngѭӡi mӟi,

sao cho con ngѭӡi có ÿӡi sӕng tinh thҫn phong phú, phát triӇn toàn diӋn vӅ trí tuӋ, thӇ chҩt tinh

thҫn, có ÿӫ bҧn lƭnh và năng lӵc làm chӫ ÿҩt nѭӟc, trên cѫ sӣ ÿó ý thӭc giͷ gìn và phát huy b̫n

s̷c văn hóa dân t͡c trong sӵ nghiӋp công nghiӋp hóa trӣ thành ÿӝng lӵc, thành nhu cҫu chính

yӃu trong ÿӡi sӕng.

2. Nâng cao năng lӵc quҧn lý Nhà nѭӟc cӫa chính quyӅn ÿӏa phѭѫng trong viӋc quҧn lý,

ÿiӅu hành kӃ hoҥch, tә chӭc xây dӵng ÿӝi ngǊ cán bӝ công chӭc ÿáp ӭng ÿѭӧc yêu cҫu giͷ gìn

và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c, trong ÿó viӋc nâng cao năng lӵc quҧn lý cӫa chính quyӅn

cҩp huyӋn, xã là cҩp thiӃt. ViӋc nâng cao năng lӵc quҧn lý Nhà nѭӟc còn có nghƭa là nâng cao

trình ÿӝ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng và năng lӵc cӫa cán bӝ, công chӭc trên lƭnh vӵc văn hóa dân tӝc.

3. Tăng cѭӡng công tác tuyên truyӅn, giáo dөc qua nhiӅu kênh thông tin, phát huy vai trò

cӫa các phѭѫng tiӋn truyӅn thông ÿҥi chúng, kӃt hӧp khai thác sӱ dөng các phѭѫng tiӋn nghe

nhìn hiӋn ÿҥi trong nhân dân nhҵm tô ÿұm nӝi dung văn hóa dân t͡c thѭӡng trӵc ÿӃn vӟi công

chúng (viӋc xây dӵng tài liӋu văn hóa dân t͡c qua băng vidéo phát không, chiӃu miӉn phí ӣ các

ÿiӇm chiӃu trong tӍnh nhѭ vӯa qua ÿѭӧc xem là biӋn pháp tӕt, rҩt hiӋu quҧ, ÿӗng bào hoan

nghênh). Chuyên mөc phát thanh “H˱˯ng s̷c quê nhà” cӫa Ĉài Phát thanh - TruyӅn hình Ĉӗng

Nai tӓ ra có tác dөng, ÿѭӧc công chúng hoan nghênh, cҫn duy trì và tăng thêm sӭc sӕng.

4. Giáo dөc là giҧi pháp cѫ bҧn, vӯa cҩp bách vӯa lâu dài. Công tác giáo dөc luôn phҧi dӵa

1.10 Page 10

▲back to top

trên nӅn tҧng văn hóa dân tӝc, nhҵm mөc ÿích giͷ gìn, phát huy b̫n s̷c dân t͡c, tұp trung vào

nhiӋm vө nâng cao dân trí, ÿào tҥo và bӗi dѭӥng nhân tài, hình thành ÿӝi ngǊ trí thӭc mӟi, gieo

cҩy tri thӭc khoa hӑc và giá trӏ văn hóa cӫa dân tӝc cǊng nhѭ cӫa nhân loҥi vào nhұn thӭc cӫa

công chúng. Mӝt trong nhӳng nӝi dung cѫ bҧn cҫn giáo dөc ÿҥi chúng là các giá trӏ văn hóa dân

tӝc ÿang có, cҫn có ӣ ÿӏa phѭѫng.

5. Xây d͹ng ÿͥi s͙ng văn hóa cѫ sӣ ÿѭӧc xác ÿӏnh là giҧi pháp mang tính hiӋn thӵc trӵc

tiӃp, nó thӵc hiӋn mөc tiêu nhân văn cӫa xã hӝi, có tác dөng làm phát triӇn sҳc thái phong phú

ÿa dҥng cӫa các vùng, miӅn, sҳc tӝc, thu hҽp dҫn khoҧng cách thành thӏ - nông thôn, miӅn núi -

ÿӗng bҵng, dân tӝc kinh - dân tӝc thiӇu sӕ... Xây d͹ng ÿͥi s͙ng văn hóa cѫ sӣ bҵng cách ÿҫu tѭ

xây dӵng hҥ tҫng, vұn ÿӝng xây dӵng gia ÿình văn hóa, nӃp sӕng văn hóa, khѫi ÿӝng phong trào

quҫn chúng sáng tҥo và bҧo tӗn tài sҧn văn hóa dân tӝc cә truyӅn, ÿҫu tѭ, tә chӭc hoҥt ÿӝng tҥi

chӛ ӣ cѫ sӣ, tҥo nhiӅu sҧn phҭm văn hóa dân tӝc chuyӇn ÿӃn phөc vө cѫ sӣ và sѭu tҫm, nâng

cao các giá trӏ văn hóa tӯ phong trào cѫ sӣ ÿӇ phә biӃn và giao lѭu rӝng rãi.

6. Xã hӝi hóa công tác giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c. Nhà nѭӟc tҥo ÿiӅu

kiӋn, khuyӃn khích, thu hút các cá nhân, tә chӭc xã hӝi tham gia các hoҥt ÿӝng văn hóa dân t͡c

ÿӇ mӑi ngѭӡi cùng có trách nhiӋm, góp phҫn xây d͹ng n͉n văn hóa tiên ti͇n, ÿ̵m ÿà b̫n s̷c

dân t͡c (hoҥt ÿӝng tích cӵc cӫa Công ty cao su Ĉӗng Nai trong nhiӅu năm qua là mô hình ÿáng

lѭu ý, cҫn ÿѭӧc nhân rӝng).

7. Mӣ rӝng giao l˱u văn hóa trong và ngoài tӍnh, viӋc giao lѭu văn hóa nhҵm mөc ÿích

hӑc tұp tiӃp thu cái hay cái ÿҽp cӫa nѫi khác ÿӇ bә khuyӃt cho mình ÿӗng thӡi giӟi thiӋu cái ÿҽp

cӫa mình cho nѫi khác cùng biӃt ÿӇ hӑc tұp tránh thái ÿӝ cӵc ÿoan, mӝt chiӅu nhѭ ÿã tӯng xҧy

ra.

8. Xây dӵng chính sách hӧp lý ÿҫu tѭ, bҧo trӧ viӋc sáng tҥo nghiên cӭu, xuҩt bҧn các ҩn

phҭm văn hóa mang b̫n s̷c dân t͡c, khҳc phөc nhӳng hiӋn tѭӧng phi lý còn tӗn ÿӑng do viӋc

xóa bao cҩp và hҥch toán kinh doanh. Chính sách ѭu ÿãi vӅ b̫n s̷c văn hóa dân t͡c thuӝc thҭm

quyӅn cӫa Nhà nѭӟc vƭ mô, nhѭng trong phҥm vi trách nhiӋm cӫa chính quyӅn ÿӏa phѭѫng có

thӇ vұn dөng QuyӃt ÿӏnh 25 cӫa Thӫ tѭӟng Chính phӫ ÿӇ ÿiӅu hành viӋc bҧo trӧ ҩn phҭm mang

nӝi dung văn hóa dân tӝc phù hӧp vӟi thӵc tӃ ÿӏa phѭѫng.

Các giҧi pháp chӫ yӃu nêu trên có tác dөng trên phҥm vi toàn quӕc, có ý nghƭa thӵc tӃ vӟi

ÿӏa phѭѫng Ĉӗng Nai, nó ÿѭӧc vұn dөng lӗng ghép, ÿan xen trong các biӋn pháp xây dӵng và

phát triӇn kinh tӃ xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai trong giai ÿoҥn trѭӟc mҳt cǊng nhѭ lâu dài

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

ViӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c không phҧi là nhiӋm vө riêng cӫa ai,

không thӇ “l˯ l͵ng ÿâu ÿó” mà phҧi bám rӉ vào thӵc tӃ ӣ ÿӏa phѭѫng nhҩt ÿӏnh. Tӯ ÿӏnh

hѭӟng, Nghӏ quyӃt cӫa Ĉҧng ÿi vào thӵc tӃ, viӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c

còn phҧi qua mӝt chһng ÿѭӡng dài vӟi quá trình nhào nһn, vұn dөng, chҳt lӑc, sáng tҥo cӫa chӫ

thӇ tҥi ÿӏa phѭѫng. TӍnh Ĉӗng Nai là mӝt trong nhӳng tӍnh thuӝc vùng kinh tӃ trӑng ÿiӇm ӣ

phía Nam có quá trình hình thành và phát triӇn mang sҳc thái cӫa vùng ÿҩt mӟi ÿѭӧc hӧp cѭ bӣi

nhiӅu ÿӧt di dân, hӛn dung nhiӅu yӃu tӕ văn hóa cho nên b̫n s̷c văn hóa thӇ hiӋn ӣ ÿây ÿa

dҥng ÿa hӋ và giàu màu sҳc. Nghiên cӭu viӋc giͷ gìn và phát huy b̫n s̷c văn hóa dân t͡c ӣ

Ĉӗng Nai có ý nghƭa thiӃt thӵc cho viӋc nhұn diӋn diӋn mҥo cӫa nӅn văn hóa ViӋt Nam trong

tѭѫng lai gҫn, trong quá trình công nghiӋp hóa, hiӋn ÿҥi hóa ÿҩt nѭӟc. Tӯ thӵc tӃ ӣ Ĉӗng Nai,

có thӇ nghƭ ÿӃn nhӳng vҩn ÿӅ bao quát vӅ b̫n s̷c văn hóa dân t͡c cӫa cҧ nѭӟc, vӅ nhӳng giҧi

pháp khҧ thi ÿӇ khҳc phөc nhӳng tӗn tҥi hiӋn còn nhҵm xây dӵng nӅn văn hóa ViӋt Nam tiên

tiӃn, ÿұm ÿà b̫n s̷c dân t͡c.

PḪN HAI

yyy ÿӃn thӵc tӃ

ĈӖNG NAI ĈӎA DANH VĂN HÓA LӎCH SӰ

Theo PTS Lê Trung Hoa, tên gӑi Ĉ͛ng Nai xuҩt hiӋn lҫn ÿҫu tiên bҵng chӳ La tinh (Dou

Nai) năm 1747 do Launy trong báo cáo v͉ giáo dân Nam b͡ cho giáo hӝi Thiên Chúa (27); sau

ÿó thҩy ÿѭӧc dùng bҵng chӳ Nôm và chӳ quӕc ngӳ trong Tӵ ÿiӇn An Nam - La tinh cӫa

Pigneau de Béhaine năm 1772. Theo tài liӋu cӫa Trѭѫng Bá Cҫn, trong mӝt bӭc thѭ gӣi Ban

Giám ÿӕc Chӫng viӋn truyӅn giáo nѭӟc ngoài Paris ÿӅ ngày 24/7/1710, giám mөc LabbéViӋt:

“… Có m͡t mi͉n g͕i là Dou - Nai ͧ giͷa Cao Miên và Chiêm Thành, ÿây là m͡t vùng ÿ͛ng

b̹ng, ÿ̭t t͙t, khá r͡ng và dài, rͳng r̵m, cây to, n˯i mà ng˱ͥi Ĉàng Trong ÿ͇n l̵p nghi͏p tͳ

35 hay 40 năm nay…” VӅ sau, Lê Quý Ĉôn (1776), Trӏnh Hoài Ĉӭc (1820), HuǤnh Tӏnh Cӫa

(1895 - l896)… ÿӅu dùng tên gӑi Ĉ͛ng Nai trong tác phҭm (chӳ Hán) cӫa mình. Có nhӳng tên

gӑi khác: L͡c Dã (cánh ÿӗng có nhiӅu nai) có lӁ là cách phiên nghƭa theo tiӃng Hán; Nông N̩i

chҳc là phiên âm tӯ Ĉ͛ng Nai mà theo Trӏnh Hoài Ĉӭc khi ÿi xӭ sang Trung Hoa, thҩy ngѭӡi

Hoa dùng chӳ Nông N̩i Ĉ̩i Ph͙ ÿӇ gӑi Cù Lao Ph͙.

Có cách lý giҧi thӭ hai, Ĉ͛ng trong tӯ Ĉ͛ng Nai là cách gӑi biӃn âm tӯ chӳ Ĉͥng trong

Ĉ̩ Ĉͥng (Sông Cái) cӫa ngѭӡi Mҥ; bӣi vì rҩt nhiӅu tên gӑi khác bҳt nguӗn tӯ chӳ Ĉ͛ng

(Ĉӡng?) mà không phҧi là cánh ÿӗng: Ĉ͛ng Tranh, Ĉ͛ng Môn, Ĉ͛ng Lách, Ĉ͛ng Tràm, Ĉ͛ng

27 Tham luұn tҥi hӝi thҧo khoa hӑc Biên Hòa – Ĉӗng Nai 300 năm, 1998 (tài liӋu ÿánh máy).

2.2 Page 12

▲back to top

Bѫ.

Trong dân gian, không rõ tӵ bao giӡ tên gӑi Ĉ͛ng Nai ÿã ÿѭӧc dùng ÿӇ chӍ mӝt vùng ÿҩt

rӝng lӟn, trù phú ӣ phѭѫng Nam. Khi nói vӅ sҧn vұt ÿӏa phѭѫng, tӯ năm 1820, Trӏnh Hoài Ĉӭc

ÿã sӱ dөng phѭѫng ngôn trong Gia Ĉӏnh Thành thông chí: C˯m Nai R͓a, cá Rí Rang (cѫm gҥo

thì ӣ Ĉӗng Nai, Bà Rӏa, cá ӣ Phan Rí, Phan Rang). Dân gian cǊng thѭӡng tӵ hào: G̩o C̯n

Ĉ˱ͣc, n˱ͣc Ĉ͛ng Nai; nh̭t Ĉ͛ng Nai nhì hai huy͏n. Khi nói ÿӃn sӵ lӏch lãm tӯng trҧi:

Làm trai cho ÿáng nên trai

Phú Xuân ÿã tr̫i Ĉ͛ng Nai cǊng tͳng.

Khi thӅ nguyӅn, ngѭӡi ta dүn ÿӃn nhӳng biӇu tѭӧng bӅn vӳng nhҩt:

Bao giͥ c̩n n˱ͣc Ĉ͛ng Nai

Nát chùa Thiên Mͭ mͣi phai lͥi nguy͉n.

Có nhӳng lӡi mӡi gӑi hҩp dүn:

Nhà Bè n˱ͣc ch̫y phân hai

Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉.

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng n˱ͣc trong

Ai ÿi ÿ͇n ÿó lòng không mu͙n v͉.

Tӯ phѭѫng xa có thôn nӳ hѭӣng ӭng lӡi mӡi gӑi:

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng nh˱ cò

Tr͙n cha tr͙n ḿ xu͙ng ÿò theo anh.

Lҥi có nhӳng câu hát ÿùa vui:

Ĉ͛n r̹ng con gái Phú Yên

Ĉ͛ng Nai ÿi c˱ͣi m͡t thiên cá mòi

Ch̻ng tin giͧ qͯa ra coi

Rau răm ӣ d˱ͣi cá mòi ӣ trên.

N͛i ÿ͛ng thì úp vung ÿ͛ng

2.3 Page 13

▲back to top

Con gái xͱ B̷c ḽy ch͛ng Ĉ͛ng Nai.

Ch͓ H˱˯u ÿi chͫ Ĉ͛ng Nai

B˱ͣc qua B͇n Nghé còn nhai th͓t bò

Mӛi cách giҧi thích ÿӅu có lý cӫa nó nhѭng chѭa xác ÿӏnh ÿѭӧc căn nguyên, thҧy ÿӅu

chung mӝt cách hiӇu: Ĉ͛ng Nai là xӭ sӣ trѭӟc ÿây bao gӗm cҧ Nam bӝ nhѭ Lê Quý Ĉôn miêu

tҧ: Tӯ cӱa Ĉҥi, cӱa TiӇu, Soài Rҥp ÿӃn thѭӧng nguӗn sông Băng Bӝt (thuӝc Tây Ninh ngày

nay). ĈӃn năm 1976, khi thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc ÿһt tên cho mӝt ÿѫn vӏ hành

chính cҩp tӍnh: T͑nh Ĉ͛ng Nai, sau nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿӏa giӟi hành chính còn là tӍnh Ĉ͛ng Nai

hiӋn nay.

Theo tài liӋu khҧo cә, Ĉ͛ng Nai là vùng ÿҩt trù phú, có dҩu vӃt cӫa ngѭӡi xѭa sinh sӕng

cách ÿây nhiӅu nghìn năm.

Tài liӋu cӫa ngѭӡi Pháp cho thҩy dҩu vӃt cӫa thӡi ÿҥi ÿӗ ÿá cǊ (cách ÿây 1,4 - 10 vҥn

năm), ӣ Hàng Gòn, Núi Ĉҩt, Gia Tân, Dҫu Giây, Bình Lӝc...

Dҩu vӃt cӫa thӡi ÿҥi Ĉá mӟi - Ĉӗng là rõ nét nhҩt, ӣ BӃn Gӛ (Long Thành) Bàu Cҥn

(Long Thành), Bình Ĉa (Biên Hoà), Cái Lăng, Cái Vҥn (Nhѫn Trҥch), Gò Bѭӡng (Long

Thành), Bѭng Bҥc (Châu Thành, Bà Rӏa).

Các di tích khҧo cә cho thҩy cѭ dân cә sinh sӕng ÿông ÿúc, có trình ÿӝ văn hóa và kӻ

thuұt chӃ tác công cө khá cao; thӇ hiӋn qua: Qua Ĉӗng, con trúc Ĉӗng ӣ Long Giao, mӝ ÿá

Hàng Gòn (Long Khánh), ÿàn ÿá Bình Ĉa. Chӫ nhân cӫa nӅn văn hóa này chѭa rõ là ai.

Nói 300 năm Biên Hòa - Ĉӗng Nai là lҩy mӕc thӡi gian năm Mұu Dҫn (1698) NguyӉn

Hӳu Cҧnh vâng lӋnh chúa NguyӉn Phѭӟc Châu vào kinh lý ӣ phѭѫng Nam, ÿѭa vùng ÿҩt Ĉӗng

Nai vào lãnh thә cai quҧn cӫa chúa NguyӉn. Trѭӟc ÿó, ngѭӡi ViӋt ÿã có mһt và sinh sӕng khá

ÿông ӣ nhiӅu vùng trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai.

Tӯ khi NguyӉn Hoàng dӵng nghiӋp ӣ “Hoành S˯n nh̭t ÿái” (1600) thì lãnh thә cӫa chúa

NguyӉn dҫn mӣ rӝng vӅ phía Nam. Năm 1623, chúa NguyӉn ÿã cho lұp hai trҥm thuӃ ӣ Sài Gòn

- BӃn Nghé chӭng tӓ viӋc buôn bán cӫa ngѭӡi ViӋt ӣ ÿây ÿã phát triӇn. Năm 1658, chúa

NguyӉn sai NguyӉn Phѭӟc YӃn ÿem 3.000 quân dҽp loҥn ÿӃn Mô Xoài (Mӛi Xuy) chҳc là ÿӇ

bҧo vӋ cӝng ÿӗng ngѭӡi ViӋt sinh sӕng ӣ ÿây. Năm 1679, nhóm ngѭӡi Hoa gӗm Dѭѫng Ngҥn

Ĉӏch, HuǤnh Tҩn, Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿem 50 thuyӅn, 3.000 ngѭӡi ÿӃn xin trú ngө, chúa

NguyӉn Phѭӟc Tҫn cho khai khҭn ӣ phѭѫng Nam: Nhóm Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch, HuǤnh Tҩn ÿӃn

2.4 Page 14

▲back to top

Mӻ Tho (TiӅn Giang); nhóm Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn Bàng Lân (Biên Hòa), góp phҫn tҥo dӵng

Cù Lao Phӕ thành thѭѫng cҧng sҫm uҩt, giao dӏch vӟi thѭѫng nhân trong và ngoài nѭӟc.

19 năm sau, chúa NguyӉn Phѭӟc Châu mӟi sai Thӕng suҩt Chѭӣng cѫ NguyӉn Hӳu Cҧnh

vào Nam, lұp huyӋn Phѭӟc Long dӵng dinh Trҩn Biên; lұp huyӋn Tân Bình dӵng dinh Phiên

Trҩn. Mӛi dinh có các chӭc quan: Lѭu thӫ, cai bӝ, ký lөc, chiêu mӝ thêm ngѭӡi, ÿһt thôn làng,

lân, ҩp; chuҭn ÿӏnh thuӃ ÿinh ÿiӅn; lúc ҩy, dân sӕ cӫa Trҩn Biên và Phiên Trҩn hѫn 40.000 hӝ.

Ngѭӡi Hoa ӣ Trҩn Biên lұp xã Thanh Hà, ngѭӡi Hoa ӣ Phiên Trҩn lұp xã Minh Hѭѫng.

VӅ lai lӏch cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh, tên thұt là NguyӉn Hӳu Thành còn gӑi là NguyӉn Hӳu

Kính; sinh năm 1650 tҥi làng Phúc Tín, xã Vҥn Ninh, huyӋn Quҧng Ninh, tӍnh Quҧng Bình.

Theo gia phҧ, ông nӝi cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh là NguyӉn TriӅu Văn tӯ Thanh Hóa chuyӇn cѭ

vào Quҧng Bình năm 1609, sau ÿó cҧ ba ÿӡi làm tѭӟng hiӇn vinh dѭӟi triӅu chúa NguyӉn. Năm

1700, sau khi ÿi kinh lý ӣ miӅn Tây vӅ ÿӃn Rҥch Gҫm (TiӅn Giang), NguyӉn Hӳu Cҧnh bӏ

bӋnh, mҩt ngày 9 tháng 5 âm lӏch, chuyӇn linh cӳu vӅ dӯng lҥi ӣ Cù Lao Phӕ, rӗi ÿѭa vӅ chôn ӣ

quê nhà. HiӋn ӣ Cù Lao Phӕ còn mo và ÿӅn thӡ vӑng.

Năm 1751, trҩn thӫ NguyӉn Phan Long và ký lөc NguyӉn Khánh Ĉӭc lұp văn miӃu ӣ thôn

Bình Thành, Tân Lҥi (nay thuӝc Bӱu Long - Biên Hòa) ÿӇ thӡ Khәng Tӱ nhҵm khuyӃch trѭѫng

Nho hӑc, NguyӉn Ánh trùng tu năm 1794, thӡi Tӵ Ĉӭc tu sӱa lҫn thӭ hai (1852); ÿӃn năm 1861

thӵc dân Pháp ÿӕt phá; hiӋn nay ӫy ban nhân dân thành phӕ Biên Hòa ÿang có d͹ án tái thi͇t

Văn mi͇u, tҥo dӵng biӇu tѭӧng tôn vinh tinh thҫn trӑng hӑc, tôn sѭ trӑng ÿҥo theo quan ÿiӇm

mӟi.

Năm 1734 , chúa NguyӉn Phѭӟc Chú sҳc tӭ cho chùa Hӝ Quӕc Quan ӣ Biên Hòa (nay

thuӝc Tân Vҥn). Năm 1747, nhóm Hoa kiӅu Lý Văn Quang làm phҧn, tө tұp 300 ngѭӡi ÿánh

cѭӟp dinh Trҩn Biên, giӃt NguyӉn Cѭ Cҭn; Cai cѫ Tӕng Phѭӟc Ĉҥi ÿánh dҽp, bҳt ÿѭӧc Lý Văn

Quang và ÿӗng ÿҧng 57 ngѭӡi, giҧi vӅ Trung Quӕc.

Năm 1775, Tây Sѫn khӣi nghƭa chiӃm ÿѭӧc Phú Xuân Chúa NguyӉn Phѭӟc Thuҫn chҥy

vào Gia Ĉӏnh. Lý Tài phҧn bӝi Tây Sѫn theo giúp chúa NguyӉn, ÿóng quân ӣ núi Châu Thӟi,

sau bӏ thua trұn rӗi bӏ quân Ĉông sѫn Ĉӛ Thành Nhѫn giӃt năm 1777. Tӯ năm 1776 ÿӃn năm

1782, quân Tây Sѫn bӕn lҫn ÿem binh vào Nam giao tranh vӟi NguyӉn Ánh; NguyӉn Ánh thua

chҥy, năm 1784 cҫu viӋn vua Xiêm, vua Xiêm ÿѭa năm vҥn quân, ba trăm chiӃn thuyӅn ÿӃn

chiӃm ÿóng Kiên Giang, Ba Thҳc (An Giang) Mân Thít (Vƭnh Long), Sa Ĉéc (Ĉӗng Tháp)...

mѭu ÿӗ ÿánh chiӃm Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh. Mùa xuân 1785, dӵa vào ÿӏa hình và thӫy triӅu, quân

Tây Sѫn nhӱ giһc vào trұn ÿӏa ӣ Rҥch Gҫm, Xoài Mút (Mӻ Tho) ÿánh cho quân Xiêm mӝt trұn

2.5 Page 15

▲back to top

ÿҥi bҥi chӍ còn vài nghìn tên sӕng sót trӕn vӅ nѭӟc. NguyӉn Ánh trӕn thoát, lҥi tiӃp tөc mѭu ÿӗ

cõng rҳn cҳn gà nhà.

Năm 1786 - 1788, nhân Tây Sѫn bұn ÿӕi phó vӟi chúa Trӏnh ӣ phía Bҳc, NguyӉn Ánh vӟi

sӵ giúp ÿӥ cӫa Thiên Ĉӏa Hӝi (Trung Quӕc) và súng ÿҥn tàu ÿӗng do Bá Ĉa Lӝc cҫu viӋn tӯ

phѭѫng Tây, NguyӉn Ánh khôi phөc lӵc lѭӧng, chiӃm lҥi Trҩn Biên năm 1788; xây thành Bát

quái ӣ Gia Ĉӏnh năm 1790; cӫng cӕ hӋ thӕng phòng thӫ, tích trӳ lѭѫng thӵc, lұp ÿӗn ÿiӅn cày

cҩy ӣ Ĉӗng Môn, Bà Rӏa. Do ÿó trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nam còn nhiӅu di tích gҳn vӟi thӡi kǤ này

cӫa NguyӉn Ánh.

Năm 1792 NguyӉn Ánh hoàn toàn làm chӫ ÿҩt Trҩn Biên, Gia Ĉӏnh. Năm 1802, NguyӉn

Ánh diӋt ÿѭӧc nhà Tây Sѫn, lên ngôi vua, ÿәi phӫ Gia Ĉӏnh thành Trҩn Gia Ĉӏnh, Trҩn Biên

Dinh thành Biên Hòa Trҩn. ĈӃn năm 1808, lҥi ÿәi Trҩn Gia Ĉӏnh ra Gia Ĉӏnh Thành thӕng

quҧn Trҩn Phiên An, Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Thanh, Hà Tiên; NguyӉn Văn Nhѫn là tәng

trҩn, Trӏnh Hoài Ĉӭc làm hiӋp tәng trҩn. ĈӃn năm 1812 Lê Văn DuyӋt làm tәng trҩn.

Năm 1832 Lê Văn DuyӋt mҩt. NguyӉn Văn QuӃ và bӕ chánh Bҥch Xuân Nguyên vӕn có

hiӅm thù, dung vө án Lê Văn DuyӋt. Vua Minh Mҥng cho xiӅng mӝ Lê Văn DuyӋt, bãi bӓ chӭc

tәng trҩn, chia các trҩn thành lөc tӍnh. TӍnh Biên Hòa có tӯ ÿây.

Giұn vì Lê Văn DuyӋt bӏ ngѭӧc ÿãi, năm 1833 Lê Văn Khôi (con nuôi cӫa Lê Văn DuyӋt)

tҥo phҧn chiӃm thành Phiên An; mãi ÿӃn năm 1835, Lê Văn Khôi bӋnh mҩt, nhà NguyӉn mӟi

dұp tҳt ÿѭӧc cuӝc binh biӃn, bӏ giӃt cҧ thҧy 1.831 ngѭӡi ÿem chôn chung gӑi là mҧ Ngөy. Hai

lҫn Lê Văn Khôi ÿánh chiӃm Biên Hòa. Tѭѫng truyӅn, con cӫa Lê Văn Khôi trӕn ÿѭӧc hai

ngѭӡi, ҭn danh trong dân ӣ Hang Nai (Nhѫn Trҥch) và Long Thành.

Năm 1858 tàu chiӃn Pháp bҳn vào Ĉà Nҹng mӣ ÿҫu cuӝc xâm lѭӧc ViӋt Nam. Ngày 17

tháng 2 năm 1859 thӵc dân Pháp ÿѭa quân chiӃm Cҫn Giӡ và tiӃn ÿánh Gia Ĉӏnh. Nhân dân

Nam kǤ kháng chiӃn chӕng Pháp. Năm 1860, NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc cӱ vào Gia Ĉӏnh, cho

ÿҳp ÿӗn Chí Hòa,ViӋt hӏch kêu gӑi ÿánh Tây. Ngày 7 tháng 2 năm 1861, Charner dүn 3.000

quân thӫy và lính Châu Phi vӟi 70 tàu chiӃn, 470 ÿҥi bác tҩn công Sài Gòn. Ngày 25 tháng 2,

ÿҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ, NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ thѭѫng, rút vӅ Biên Hòa. Ngày 18 tháng 12

năm 1861, giһc Pháp chiӃm Biên Hòa. Ngày 5 tháng 6 năm 1862, triӅu ÿình NguyӉn ký hòa

ѭӟc Nhâm Tuҩt nhѭӧng 3 tӍnh miӅn Ĉông: Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng cho Pháp. Tháng

9/1862, triӅu ÿình ra lӋnh bãi binh. Trѭѫng Ĉӏnh không tuân lӋnh vua, nhұn ӫy thác cӫa dân,

giѭѫng cӡ Bình Tây ÿҥi nguyên soái, tұp hӧp dân chúng tiӃp tөc kháng Pháp; ÿánh ÿӗn Rҥch

Tra, ÿӗn Long Thành, ÿӕt tàu giһc trên sông Ĉӗng Nai, lұp căn cӭ ӣ Lý Nhѫn (Cҫn Giӡ). Nghƭa

2.6 Page 16

▲back to top

binh vùng Nhѫn Trҥch, Long Thành, Biên Hòa theo Trѭѫng Ĉӏnh rҩt Ĉông. Ngày 25 tháng 9

năm 1863, giһc Pháp tұp trung tiêu diӋt căn cӭ Lý Nhѫn, nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh tӱ chiӃn phá

vây. Trѭѫng Ĉӏnh thoát vây, lұp căn cӭ ӣ Ĉám Lá Tӕi Trӡi (Gò Công), sau ÿó bӏ HuǤnh Công

Tҩn phҧn bӝi phөc kích, bӏ thѭѫng, tӵ sát ngày 19 tháng 8 năm 1864. HiӋn ӣ Ĉӗng Nai còn

nhiӅu ÿӅn thӡ Trѭѫng Ĉӏnh hoһc thӡ các tѭӟng lƭnh cӫa ông nhѭ ӣ Tam HiӋp, Tân Vҥn, Phѭӟc

An.

Trѭѫng Ĉӏnh mҩt, nhѭng phong trào kháng chiӃn chӕng Pháp không tҳt. Ӣ Long Thành,

Nhѫn Trҥch, Biên Hòa tә chӭc nhiӅu hӝi kín chӕng Pháp. HuyӋn Thҥc, huyӋn Ân ӣ Long

Thành bӏ giӃt hөt nhiӅu hoҧng sӧ quá phҧi xin chuyӇn ÿi nѫi khác. Năm 1881 thӵc dân Pháp

ÿѭa Trҫn Bá Hӵu, em cӫa Trҫn Bá Lӝc (tay sai khét tiӃng) vӅ làm tri huyӋn Long Thành. Tên

này ÿӝc ác không kém Trҫn Bá Lӝc, hӝi kín quyӃt diӋt bҵng ÿѭӧc. Tháng 2 năm 1885, nhà sѭ

Trҫn Văn Tҩn (pháp hiӋu là HuyӅn Vi) cùng ÿӗng ÿҥo lұp mѭu giӃt chӃt Trҫn Bá Hӵu. Hӝi kín

Long Thành bӏ ÿàn áp, nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn lãnh án tӱ hình, nhiӅu ngѭӡi khác bӏ án khә sai,

chung thân.

ĈӃn năm 1905, trong khi các phong trào kháng chiӃn vǊ trang ÿã bӏ dìm trong máu, nhiӅu

sƭ phu yêu nѭӟc hѭӟng theo con ÿѭӡng Ĉông Du, Duy Tân, thì ӣ Biên Hòa lão nghƭa sƭ Ĉoàn

Văn Cӵ vүn còn tә chӭc vǊ trang chӕng Pháp. Trong mӝt trұn chiӃn ÿҩu không cân sӭc, Ĉoàn

Văn Cӵ chém trӑng thѭѫng mӝt sƭ quan Pháp rӗi cùng 16 nghƭa binh hy sinh. Dân làng lұp mӝ

và ÿӅn thӡ ӣ Tam HiӋp, Biên Hòa; Bӝ Văn hóa - Thông tin vӯa ra quyӃt ÿӏnh xӃp hҥng di tích

quӕc gia. Năm 1916, hӝi kín tr̩i Lâm Trung ӣ Biên Hòa do Mѭӡi Sóc, Mѭӡi TiӃt tә chӭc phá

khám, cѭӟp súng, giӃt giһc. Phong trào bӏ khӫng bӕ, chín ngѭӡi bӏ tӱ hình. Dân Biên Hòa chôn

và lұp miӃu thӡ nay gӑi là miӃu cô hӗn ӣ phѭӡng Quang Vinh.

Ý chí bҩt khuҩt chӕng Pháp cӫa ngѭӡi Biên Hòa âm Ӎ kéo dài cho ÿӃn khi Ĉҧng Cӝng sҧn

ra ÿӡi, tұp hӧp lӵc lѭӧng phát huy sӭc mҥnh tәng hӑp. Sau chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu tiên ÿѭӧc thành

lұp ӣ Phú RiӅng vào năm 1929, năm 1935 chi bӝ Ĉҧng Tân TriӅu - Bình Phѭӟc ÿѭӧc thành lұp

gӗm 5 Ĉӗng chí do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu là bí thѭ. Ĉó là chi bӝ cӝng sҧn nòng cӕt cӫa

Biên Hòa mӣ ÿҫu cho viӋc lãnh ÿҥo cách mҥng yêu nѭӟc chӕng Pháp theo lý tѭӣng xã hӝi chӫ

nghƭa, dүn ÿӃn thҳng lӧi cuӕi cùng.

VĂN NGHӊ DÂN GIAN

Có con ngѭӡi là có sinh hoҥt văn hӑc - nghӋ thuұt. Văn hӑc - nghӋ thuұt ӣ Biên Hòa -

Ĉӗng Nai là thành quҧ lao ÿӝng sáng tҥo cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai, ÿѭӧc hình thành trong quá trình

tích hӧp, cӝng sinh cӫa ngѭӡi ViӋt gӕc Trung bӝ, Bҳc bӝ vӟi ngѭӡi Hoa nhұp cѭ và các cѭ dân

2.7 Page 17

▲back to top

bҧn ÿӏa; phҧn ҧnh và cҧi biӃn theo sӵ phát triӇn kinh tӃ xã hӝi ӣ ÿӏa phѭѫng.

Văn miӃu ÿѭӧc xây dӵng năm 1715 ӣ Bình Thành - Tân Lҥi (nay thuӝc thành phӕ Biên

Hòa) ÿѭӧc xem là dҩu ҩn cӫa sӵ tôn vinh nӅn văn hӑc - Nho giáo phát triӇn sӟm ӣ Biên Hòa -

Ĉӗng Nai. Tuy nhiên, do chiӃn tranh, loҥn lҥc; tác phҭm văn chѭѫng chӳ Hán còn lҥi không

nhiӅu; phҧi ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ XX mӟi ÿѭӧc khӣi sҳc vӟi tên tuәi cӫa các nhà trѭӟc tác làm quan

nhѭ Trӏnh Hoài Ĉӭc, và ÿӃn sau Cách mҥng Tháng Tám mӟi ÿұm nét dòng văn hӑc Cách mҥng

vӟi các nhà văn tiêu biӇu: HuǤnh Văn NghӋ, Lý Văn Sâm, Hoàng Văn Bәn…

Trѭӟc năm 1715 và liên tөc trong suӕt 300 năm qua, dòng mҥch văn hӑc - nghӋ thuұt dân

gian ÿѭӧc bҧo tӗn, lѭu truyӅn và phát triӇn liӅn mҥch trong cӝng ÿӗng dân tӝc; có ÿӭt gãy và

tәn thҩt do sӵ áp ÿһt văn minh ngoҥi nhұp cӫa nhà nѭӟc thӵc dân, nhѭng cӕt lõi cӫa vҿ ÿҽp

truyӅn thӕng b̫n s̷c văn hóa ViӋt Nam vүn ÿѭӧc bҧo tӗn.

Có thӇ nói, sҳc thái nәi bұc cӫa văn hӑc nghӋ thuұt truyӅn thӕng cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai

là: Có s͹ tích hͫp, h͟n dung nhi͉u nhân t͙ cͯa các h͏ văn hóa: B̷c - Trung - Nam, nh̵p c˱ -

b͝n ÿ͓a, Ĉông - Tây, truy͉n th͙ng - hi͏n ÿ̩i; thích ͱng nhanh nh̩y vͣi cái mͣi; r͡ng mͧ trong

giao l˱u, hài hòa trong n͇p s͙ng; nhân nghƭa trong l͙i ͱng x͵; ti͇n b͡ nhanh vͣi khoa h͕c kͿ

thu̵t mà không xa c͡i quên ngu͛n.

1. Văn hӑc dân gian:

Kho tàng văn hӑc lѭu truyӅn trong dân gian chӫ yӃu bҵng cách truyӅn khҭu, gӗm nhiӅu

dҥng: T͹ s͹ và trͷ tình dѭӟi hình thӭc truy͏n k͋, th˯ ca, hò vè.... Nhӳng tác phҭm truyӅn khҭu

này do truyӅn ÿӡi qua nhiӅu thӃ hӋ, phân tán theo quá trình lan tӓa cӝng ÿӗng cѭ dân, bӏ tәn hҥi

trong chiӃn tranh, chѭa tӯng ÿѭӧc sѭu tұp có hӋ thӕng... cho nên ÿӃn nay ÿã mai mӝt nhiӅu, mӝt

sӕ không ít ÿã thҩt truyӅn, sӕ còn lҥi phҫn lӟn trong dҥng “m̫nh vͭn ÿ˱ͫc ch̷p vá”; nhiӅu dӏ

bҧn còn tӗn nghi; nhiӅu nӝi dung chѭa ÿѭӧc hiӇu ÿҫy ÿӫ. ChӍ vӟi sӕ ít truyӋn kӇ, thѫ ca, hò vè

ÿѭӧc sѭu tҫm trong thӡi gian gҫn ÿây ÿӫ cho thҩy kho tàng văn hӑc dân gian cӫa ngѭӡi xѭa rҩt

phong phú, giàu giá trӏ nhân văn, ÿұm màu sҳc ÿӏa phѭѫng.

1.1 TruyӋn kӇ:

Ӣ Ĉӗng bào các dân tӝc ít ngѭӡi, truyӋn kӇ là tҧi sҧn tinh thҫn quan trӑng; ÿó là: “l͓ch

s͵” là luұt tөc, là hình mүu nӃp sӕng cә truyӅn cӫa cha ông ÿӗng thӡi cǊng là cách ÿӇ thѭ giãn

tinh thҫn. TruyӋn kӇ cӫa ngѭӡi Châu Mҥ, Châu Ro, Xtiêng thѭӡng tӵ sӵ dѭӟi hình thӭc văn

vҫn; già làng thѭӡng kӇ truyӋn trong không khí sinh hoҥt cӝng ÿӗng ӣ nhà dài, ӣ các lӉ hӝi gia

ÿình hoһc cӝng ÿӗng; giӑng kӇ có vҫn có ÿiӋu, cách gieo vҫn tӵ do, vҫn lѭng, vҫn liӅn, vҫn cuӕi

2.8 Page 18

▲back to top

nӕi các câu ngҳn dài tҥo thành chuӛi âm thanh giàu tính nhҥc, nghe nhѭ hát.

Ngѭӡi Châu Mҥ, Châu Ro, Xtiêng sùng bái nhiӅu thҫn linh, trình ÿӝ sҧn xuҩt thҩp nên còn

lѭu truyӅn mҧng th̯n tho̩i, truy͉n thuy͇t giҧi thích các hiӋn tѭӧng tӵ nhiên và sӵ hình thành

cӝng ÿӗng dân tӝc vӟi cách hiӇu hӗn nhiên cӫa con ngѭӡi ӣ buәi sѫ khai. Ngѭӡi Mҥ còn thҫn

thoҥi giҧi thích vӅ nguӗn gӕc các thҫn linh và truyӅn thuyӃt vӅ gia hӋ cӫa tә tiên. Ví dө, mӝt

cách giҧi thích nguӗn gӕc cӫa ngѭӡi Châu Mҥ ӣ vùng thѭӧng nguӗn sông Ĉӗng Nai:

Khәng lӗ Iut phân cách trӡi và ÿҩt

Khәng lô Put chӕng trӡi bҵng mӝt thân cây.

Khәng lӗ Trôô ngăn nѭӟc bҵng tҧng ÿá lӟn

K’Daa,, Blac và Bli˯r rèn mһt trӡi.

…

Vӟi nѭӟc cá sinh sôi nҧy nӣ,

Thác và sông, anh trai và em gái ăn ӣ vӟi nhau.

Ӣ ÿó, tә Paang Tiing ӣ vӟi em gái Nhaam

Tӯ bҳp thӏt hông cӫa hӑ sinh ra Biêt và Riing

Tӯ sӵ giao hӧp giӳa Biêt và Riing sinh ra Biêng và Glong

Tӯ Biêng và Glong sinh ra Cong và Kraang (28).

Môtif ông khәng lӗ sáng tҥo trӡi, ÿҩt và ngѭӡi bàng bҥc ӣ nhiӅu truyӋn cә tích giҧi thích

hiӋn tѭӧng tӵ nhiên. Nhѭ truyӋn Bàn tay ông kh͝ng l͛ chҷng hҥn, ông khәng lӗ ÿang chia thӏt,

trӡi ÿҩt bӛng tӕi tăm ÿӇ lҥi tҧng thӏt biӃn thành ÿá có in rõ dҩu năm ngón tay khәng lӗ (tҧng ÿá

hiӋn ӣ còn khu rӯng thuӝc ҩp Thanh Tùng, thӏ trҩn Ĉӏnh Quán).

Theo truyӋn kӇ, thҫn linh cӫa ngѭӡi Châu Mҥ, Châu Ro, Xtiêng không có hình thӇ rõ nét,

ít ÿѭӧc mô tҧ diӋn mҥo, thѭӡng ÿѭӧc nhҳc ÿӃn nhѭ biӇu trѭng cӫa quyӅn lӵc tӵ nhiên. Mӛi vӏ

thҫn có chӭc năng riêng. Ӣ ngѭӡi Châu Mҥ, Yang Nÿu là thҫn cӫa tҩt cҧ các thҫn, Yang Bri coi

sóc rӯng, Yang Ĉak lo viӋc sông nѭӟc, ao hӗ, Yang Kôi bҧo trӧ mùa màng, Yang Hiu lo viӋc

trong nhà. Thҫn linh cӫa ngѭӡi Châu Ro tѭѫng tӵ nhѭ ngѭӡi Châu Mҥ, thҫn rӯng (Yang Bri)

bҧo trӧ viӋc hái lѭӧm, săn bҳn trong rӯng, Yang Pa coi sóc mùa màng, Yang Va lo viӋc nhà...

Ngѭӡi Xtiêng chӏu sӵ chi phӕi cӫa các Arăk, Arăk Xre là thҫn lúa, Arăk Prek là thҫn sông, Arăk

Ta Phnom là thҫn núi... ngoài ra còn có Neak Ta là vӏ thҫn ÿҩt cai quҧn ÿҩt ÿai sinh hoҥt cӫa

2.9 Page 19

▲back to top

cӝng ÿӗng. Tuy nhiên thҫn thoҥi, truyӅn thuyӃt cӫa ngѭӡi Châu Mҥ, Châu Ro, Xtiêng còn lҥi

không nhiӅu, không thành hӋ thӕng, ÿa phҫn là nhӳng “m̫nh vͭn” tҧn mҥn trong câu truyӋn

thѭӡng ngày.

Sinh ÿӝng và phong phú hѫn cҧ là truy͏n c͝ tích vӟi sӕ lѭӧng khá nhiӅu, tұp trung ӣ ÿӅ tài

giҧi thích nguӗn gӕc ÿӏa danh (sӵ tích Thác Tr͓ An, sӵ tích Ĉ͛ng Tr˱ͥng, sӵ tích Mi͍u ông

Ch͛n…), giҧi thích các ÿһc ÿiӇm loài vұt (Con gà tr̷ng, con sóc Bông, vì sao chim cút ͧ bͥ bͭi,

Heo anh heo em, Nàng tiên Mèo…) phҧn ánh quan hӋ chung sӕng hӗn nhiên ÿӗng ÿҷng giӳa

ngѭӡi và vұt (sӵ tích Mi͍u ông Ch͛n, Ng˱ͥi hóa Voi, Heo anh heo em, C͕p c˱ͣp vͫ ng˱ͥi,

nhͷng ng˱ͥi con cͯa chó...)

Mүu truyӋn kӇ mang tính ngө ngôn vӅ nhӳng con vұt tinh khôn, nhӓ bé chiӃn thҳng kҿ

mҥnh bҵng trí thông minh, tài lanh lҽ nhѭ rùa thҳng khӍ, thӓ thҳng cӑp, chèo bҿo chiӃn thҳng

muông thú… cǊng khá nhiӅu, phҧn ánh trong ÿó nét ÿҽp và phҭm chҩt ѭu thӃ cӫa bӝ tӝc nhӓ bé

ÿã chiӃn thҳng các thӃ lӵc mҥnh hѫn ÿӇ sinh tӗn.

Ĉһc ÿiӇm khác dӉ thҩy ӣ truyӋn cә tích cӫa ngѭӡi Châu Ro, Châu Mҥ, Xtiêng là c͙t

truy͏n ÿ˯n gi̫n, l͙i suy nghƭ h͛n nhiên, ch˯n ch̭t; con ngѭӡi, loài vұt, núi rӯng có quan hӋ

chung sӕng tӵ nhiên trong ÿó k̓ y͇u, cái thi͏n, lòng thành dù có g̿p n̩n cu͙i cùng ÿ͉u chi͇n

th̷ng. ĈiӅu ÿáng lѭu ý, truyӋn kӇ Châu Ro, Châu Mҥ, Xtiêng ÿѭӧc kӇ không giӕng nhau ӣ

tiӃng cӫa mӛi dân tӝc nhѭng quan niӋm, cӕt truyӋn, tình tiӃt ӣ truyӋn kӇ ít khác nhau, nhiӅu mүu

truyӋn phә biӃn ӣ cҧ ba dân tӝc (truyӋn Ó Ma Lai, Con sóc bông, Con gà tr̷ng, Heo anh heo

em...). Có truyӋn khác nhau ÿôi chӛ tiӇu tiӃt nhѭng cùng dӵa trên cӕt lõi chung, ví dө: Nhóm

truyӋn kӇ cӫa ngѭӡi Châu Mҥ, Châu Ro kӇ vӅ cuӝc thi tài cӫa các chàng rӇ, tác phҭm chiӃn

thҳng cӫa chàng rӇ út là tòa nhà bҵng gҥch mà theo ÿó các nhà khҧo cә phát hiӋn ra di tích kiӃn

trúc ÿoán ÿӏnh là cӫa ngѭӡi Phù Nam ӣ rӯng Nam Cát Tiên (Sӵ tích Mi͍u ông Ch͛n). NӃu tìm

hiӇu ÿҫy ÿӫ hѫn, có thӇ tìm thҩy ӣ truyӋn kӇ nguӗn gӕc và quan hӋ cӫa các tӝc ngѭӡi bәn ÿӏa,

nӃp sӕng cә truyӅn, luұt tөc và ÿӡi sӕng tinh thҫn cӫa hӑ, trong ÿó còn nguyên vҽn vҿ ÿҽp

nguyên sѫ cӫa ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi ӣ buәi ÿҫu lӏch sӱ.

Truy͏n k͇ cͯa ng˱ͥi Vi͏t không nhiӅu, do phát triӇn tӯ nhұn thӭc, kinh nghiӋm vӕn sӕng

ÿã tѭӣng thành nhiӅu trăm năm qua ӣ nguyên quán nên ngѭӡi ViӋt ӣ Ĉӗng Nai không có thҫn

thoҥi nguyên mүu, vҳng bóng truyӅn thuyӃt, truyӋn kӇ ít hѭ cҩu hoang ÿѭӡng; cӕt truyӋn ÿѭӧc

dүn dҳt bҵng lý lӁ thӃ sӵ là chӫ yӃu. Có thӇ tìm hiӇu truyӋn kӇ cӫa ngѭӡi ViӋt ӣ Ĉӗng Nai theo

nhóm:

28 Theo Xӭ ngѭӡi Mҥ cӫa J. Boulbet, Ĉӛ Văn Anh dӏch (tài liӋu ÿánh máy, trang 45)

2.10 Page 20

▲back to top

- Nhóm truy͏n k͋ mang ḓu ̭n th̯n tho̩i tích hͫp vào vùng ÿ̭t mͣi gӗm nhӳng truyӋn

hoһc nhӳng mүu truyӋn giҧi thích vӅ nguӗn gӕc ÿӏa danh, tên núi, tên sông hoһc nhӳng hiӋn

tѭӧng lҥ cӫa tӵ nhiên chѭa giҧi thích ÿѭӧc bҵng khoa hӑc (truyӋn Ông Châu Thͣi và bà R͓a thi

xây núi; s͹ tích Ông Tr͓nh, C̿p sóng th̯n ӣ Vàn Tham M̩ng, s͹ tích Sân bà, S͹ tích Thác

V͕ng Phu...). Nhóm truyӋn kӇ này thѭӡng có cӕt lõi, môtif ÿã ÿӏnh hình trong vӕn sӕng ӣ miӅn

Bҳc, miӅn Trung; ÿѭӧc bӗi ÿҳp bҵng nhӳng hình ҧnh, cҧm hӭng nҧy sinh ӣ vùng ÿҩt mӟi. Ví

dө, Ông Châu Thͣi và bà R͓a thi ÿ̷p núi rõ ràng là môtif cӫa ông khәng lӗ (miӅn Trung) ông

Ĉùng Bà Ĉà (miӅn Bҳc) ÿào sông xây núi. Bà luôn thҳng trұn, thành quҧ là núi Bà cao hѫn núi

ông. Hoһc S͹ tích Thác V͕ng Phu (Thác Trӏ An) cǊng vұy. Ngѭӡi phө nӳ than khóc ly biӋt, tóc

chҧy thành suӕi, tiӃng khóc vang vӑng thành tiӃng thác… ÿó là hình ҧnh quen thuӝc trong chuӛi

truyӋn V͕ng phu phә biӃn ӣ các tӍnh ven biӇn miӅn Trung. Vҿ ÿҽp cӫa nhóm truyӋn này thӇ

hiӋn ӣ chӛ ý tѭӣng, tâm hӗn cӫa ngѭӡi ViӋt gҳn bó vӟi cӝi nguӗn và sâu rӉ bӅn gӕc ӣ quê

hѭѫng xӭ sӣ mӟi.

- Nhóm truy͏n k͋ v͉ s͹ chinh phͭc t͹ nhiêu thuͧ s˯ khai g͛m mӝt tұp hӧp khá phong phú

nhӳng mүu truyӋn kӇ vӅ: Ĉánh c͕p, b̷t s̭u, di͏t mãng xà...

Nhóm truyӋn này phҧn ánh sӵ sӕng cӫa con ngѭӡi trong buәi ÿҫu khai hoang phҧi ÿѭѫng

ÿҫu vӟi sѫm lam, chѭӟng khí và thú dӳ, con ngѭӡi phҧi chӏu nhiӅu tәn thҩt, phҧi dӕc sӭc mӟi

chiӃn thҳng (Tr̵n Mãng xà, S̭u ÿ͗ mǊi...)(29); chiӃn thҳng bҵng sӵ hӧp lӵc cӫa cӝng ÿӗng

(truy͏n di͏t c͕p dͷ ͧ Hóc ông Che), bҵng vǊ khí lүn trí tuӋ cӫa con ngѭӡi (truyӋn kӇ ông Bò bà

Hͱa ͧ An Hòa, Long Thành); quan trӑng là bҵng ÿӭc hiӃu sinh cӫa con ngѭӡi (nhѭ truyӋn Bà

Mͭ C͕p ӣ An Hòa - Long Thành và ӣ Ĉҥi Phѭӟc - Nhѫn Trҥch).

Nhóm truy͏n chi͇n th̷ng thú dͷ, chinh phͭc t͹ nhiên ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai mang màu

sҳc cӫa Nam bӝ, khҷng ÿӏnh ý chí và vҿ ÿҽp tâm hӗn cӫa con ngѭӡi là vӕn quí trong quá trình

khai phá, mӣ ÿҩt lұp làng.

- Nhóm truy͏n k͋ mang tính giai tho̩i v͉ các nhân v̵t l͓ch s͵ gӗm các mүu chuyӋn chân

thӵc hoһc huyӅn thoҥi ÿѭӧc xác ÿӏnh bӣi sӱ sách hoһc không xác ÿӏnh trong ÿӡi thӵc ÿӅu thӇ

hiӋn lòng dân tôn vinh nhӳng tҩm gѭѫng trung nghƭa, nhân ÿӭc, trӑn lòng vì dân vì nѭӟc. Câu

chuyӋn vӅ bà NguyӉn Thӏ Tӗn “thân gái d̿m tr˱ͥng” gӥ tӝi cho chӗng trӣ thành biӇu tѭӧng

bҩt khuҩt, tiӃt nghƭa cӫa ngѭӡi phө nӳ Biên Hòa. TruyӋn ký lͭc Tr̭n Biên Ĉ̿ng Ĉ̩i Ĉ͡ xӱ tӝi

phái viên cӫa chúa NguyӉn quҩy nhiӉu dân lành, rӗi tӵ trói tay ÿi bӝ ra HuӃ chӏu tӝi; ÿѭӧc chúa

NguyӉn khen là hành xӱ ÿúng ÿҳn... thӵc là mүu chuyӋn tiêu biӇu cho nghƭa khí cӫa kiӇu ngѭӡi

29 Thѫ văn HuǤnh Văn NghӋ, NXB Ĉӗng Nai, 1998, trang 289 - 291

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

hào hiӋp “ki͇n ngh͓ b̭t vi”. TruyӋn Con ng͹a h͛ng cӫa cai ÿӝi NguyӉn Cѭ Cҭn tìm ngѭӡi cӭu

chӫ, rӗi chӃt theo chӫ cho thҩy lòng chung thӫy cӫa ngѭӡi và vұt ÿѭӧc ngѭӡi ÿӏa phѭѫng trân

trӑng khҳc ghi. TruyӋn Thͯ Hu͛ng và S͹ tích chùa Hoàng Ân tuy ÿұm màu sҳc phұt thoҥi

nhѭng mang trong nó ý nghƭa nhân ÿҥo sâu sҳc; rҵng, con ngѭӡi cҫn ÿѭӧc ÿӕi xӱ bình ÿҷng,

không phân biӋt sang hèn, kҿ ác có thӇ tӵ ngӝ, tӵ sӱa mình bҵng công ÿӭc ÿӇ hoàn lѭѫng.

Nhóm truy͏n v͉ các nhân v̵t l͓ch s͵ không nhҵm ÿӇ mô tҧ lӏch sӱ mà ÿӇ tô ÿұm nhӳng

tҩm lòng nhân dân ÿang hѭӟng theo.

Nhóm truy͏n c͝ tích sinh ho̩t gӗm nhiӅu truyӋn biӃn thӇ tӯ truyӋn cә tích phә biӃn, mѭӧn

cách giҧi thích vӅ ÿӏa danh, hoa trái, hiӋn tѭӧng xã hӝi ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿӇ ngӧi ca cuӝc

sӕng “v͓ tình v͓ nghƭa không v͓ ÿƭa xôi ÿ̯y” cӫa ngѭӡi ÿӏa phѭѫng. Các truyӋn kӇ nhѭ: S͹ tích

trái s̯u riêng, S͹ tích trái th˯m, s͹ tích trái Sapôchê (hӗng xiêm) ÿӅu có chung công thӭc: trái

l̩ v͙n không mùi, không v͓, nó ch͑ có h˱˯ng v͓ khi th̭m ÿ˱ͫm n˱ͣc m̷t nghƭa tình cͯa con

ng˱ͥi.

Còn có thӇ kӇ ÿӃn vô sӕ truyӋn kӇ dân gian mang theo tӯ nguyên quán vүn nguyên ý

nghƭa ÿӕi vӟi cuӝc sӕng ӣ xӭ Biên Hòa - Ĉӗng Nai. Ĉáng lѭu ý, thӇ loҥi truy͏n c˱ͥi ÿѭӧc

ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai ѭa thích, tiӃp nhұn tӯ tӭ xӭ. Có lӁ do cuӝc sӕng thoáng mӣ lҥc quan

nên nө cѭӡi vui vҿ dӉ ÿѭӧc dung nҥp. Ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai ít thҩy truyӋn cѭӡi triӃt lý xoay

quanh miӃng ăn theo kiӇu xӭ Bҳc, xӭ Trung, mà ÿa phҫn là nө cѭӡi sҧng khoái vӅ các nghӏch lý

mѭӧn hình ҧnh cӫa nhӳng vùng cҩm trong sinh hoҥt ÿӡi thѭӡng (lӡi tөc ý thanh) hoһc nө cѭӡi

ngӝ nghƭnh do nghӏch lý bҩt thѭӡng theo kiӇu “quá ÿáng” cӫa Ba Phi phә biӃn ӣ Nam bӝ.

1.2 Ca dao - dân ca:

Cҧm hӭng th˯ ca cͯa ÿ͛ng bào dân t͡c ít ng˱ͥi còn dӗi dào, phong phú. TiӃng Châu Mҥ,

Xtiêng, Châu Ro giàu chҩt thѫ, có khҧ năng biӇu cҧm tӕt, nhӳng lӡi hát ÿӕi ÿáp giao duyên

trong lao ÿӝng và nhӳng bài ca nghi lӉ thѭӡng ÿӑng lҥi thành ca dao trͷ tình. TiӃc là ÿӃn nay,

chѭa có công trình sѭu tұp ÿҫy ÿӫ. Ӣ ÿây chӍ xin nhҳc ÿӃn Tamp˯k (bài ca trӳ tình) cӫa ngѭӡi

Châu Mҥ. Tamp˯k cӫa ngѭӡi Châu Mҥ gӗm nhӳng khúc hát ÿӕi ÿáp trӳ tình cӫa Kôông và

K’Yai do Boulbet ghi chép ÿѭӧc ӣ ÿӗng bào Châu Mҥ vùng thѭӧng nguӗn sông Ĉӗng Nai (30).

Mӟi ÿây (năm 1997) nhóm sѭu tұp thuӝc Chi hӝi văn nghӋ dân gian Ĉӗng Nai vӯa xác minh,

thҩy nó còn lѭu truyӅn ÿӭt ÿoҥn ӣ ҩp HiӋp Nghƭa (Ĉӏnh Quán) và Tà Lài (Tân Phú). Qua câu

chuyӋn tình yêu cӫa Kôông và K’Yai, có thӇ thҩy luұt tөc, nӃp sӕng, quan niӋm vӅ tình yêu hôn

nhân cӫa ngѭӡi Châu Mҥ xѭa. Theo ÿó cǊng có thӇ thҩy ÿһc ÿiӇm hình thӭc thѫ ca cӫa ngѭӡi

30 J. Boulbet, bҧn dӏch cӫa NguyӉn Yên Tri, tài liӋu ÿánh máy, 1997.

3.2 Page 22

▲back to top

Châu Mҥ. Ví dө, lӡi cӫa chàng K’Yai bày tӓ nӛi khao khát nhӟ nhung:

105. Rnom any yô, j˯h bou chrka;

106. Ĉak til h˯, j˯h bou mbring;

107. Ching any tur bou, kông tapxai;

108. Kwai˯m ai ma any tam kr˯m;

109. R˯m chong toh bo bai;

110. Mpao kr˯m ai bi ntrony ta but,

111. Kr˯m bi kut char xo;

112. Bi rbo che klêng.

Tҥm dӏch:

105. R˱ͫu c̯n (Rnom) không u͙ng v͓ men sͅ chua,

106. N˱ͣc su͙i không múc bình sͅ lên men,

107. Chiêng lâu không ÿánh sͅ ÿóng ten ÿ͛ng.

108. Chúng mình cùng s͙ng, mong ghì ḽy nhau

109. C̿p vú r̷n ch̷c ÿóng vào ng͹c anh,

110. Nh˱ cái kh͙ lành qṷn vào eo l˱ng,

111. Nh˱ l˱ͫc nhi͉u chân cài vào búi tóc,

112. Nh˱ di͉u xo̷n v̿n cùng sͫi dây lèo.

ChӍ mӝt ÿoҥn thѫ ngҳn vӟi vҫn ÿiӋu tӵ do, liӅn mҥch nhѭ trên, nӛi khao khát cӫa K’Yai ÿã

cho thҩy quan niӋm vӅ tình yêu hӗn nhiêu cӫa trai gái Châu Mҥ, cǊng cho thҩy tұp tөc uӕng

rѭӧu cҫn, múc nѭӟc suӕi, ÿánh chiêng ÿӗng bҵng tay cӫa ngѭӡi Châu Mҥ xѭa. 207 câu hát

Tampѫk “Kôông và K’Yai” ÿӅu chӭa ÿӵng nhӳng yӃu tӕ trӳ tình có ý nghƭa hiӋn thӵc nhѭ thӃ.

Th˯ ca dân gian cͯa ng˱ͥi Vi͏t khá phong phú. Ĉó là lӡi ca ÿӑng lҥi tӯ nhӳng khúc hát

trӳ tình, lâu dҫn thành câu nói cӱa miӋng. Phong phú nhҩt là mҧng ca dao trͷ tình mang theo

trong hành trang cͯa ng˱ͥi Vi͏t ÿ͇n xͱ Biên Hòa - Ĉ͛ng Nai NhiӅu câu hát cǊ vүn nguyên vҽn

vҿ ÿҽp ӣ vùng ÿҩt mӟi:

Ĉã th˱˯ng thì th˱˯ng cho ch̷c

Ĉã trͭc tr̿c thì trͭc tr̿c cho luôn

3.3 Page 23

▲back to top

Ĉͳng nh˱ con th͗ ÿͱng ӣ ÿ̯u truông

Khi vui giͩn bóng khi bu͛n b͗ ÿi.

(Ca dao Trung bӝ)

Th͵ chuông cho bi͇t chuông ngân

Th͵ b̩n ÿôi l̯n cho bi͇t d̩i khôn.

(Ca dao Bҳc bӝ).

NhiӅu câu hát gӕc Trung bӝ, Bҳc bӝ ÿѭӧc biӃn thӇ ÿôi chút trӣ thành tài sҧn gҳn vӟi ÿӏa

phѭѫng. Ca dao “chi͉u chi͉u qu̩ nói vͣi di͉u…” phә biӃn khҳp nѫi ÿұu lҥi ӣ xӭ Biên Hòa:

Bao phen qu̩ nói vͣi di͉u

Ngã ba R̩ch Cát có nhi͉u cá tôm

(Rҥch Cát: Thuӝc Cù Lao Phӕ, TP Biên Hòa).

Môtif ca dao “ngó lên” phә biӃn ӣ Trung bӝ (Ngó lên Hòn Kͅm ÿá dͳng… Ngó lên hòn

núi Thiên Thai…) cǊng thҩy xuҩt hiӋn ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai:

Ngó lên Bình Ĉi͏n th̭y mi͏ng em c˱ͥi

T˯ duyên mu͙n k͇t sͫ ng˱ͥi ÿã có ÿôi.

(Núi Bình ĈiӋn: Tên gӑi khác cӫa núi Bӱu Phong).

Ngó lên Châu Thͣi có ÿám mây b̩ch

Ngó xu͙ng R̩ch Cát th̭y con cá ch̩ch ÿ͗ ÿuôi.

N˱ͣc ch̫y xuôi con cá ÿ͗ ÿuôi l͡i ng˱ͫc

Anh m̫ng th˱˯ng nàng có ÿ˱ͫc hay không.

Tѭѫng tӵ, có thӇ dүn chӭng hàng loҥt câu ca dao có nguӗn gӕc “miӋt ngoài” ÿѭӧc cҧi biӃn

cho phù hӧp vӟi tâm tình cѭ dân vùng ÿҩt mӟi:

Ĉ͙ anh con rít m̭y ch˱n

C̯u ô m̭y nh͓p chͫ Dinh m̭y ng˱ͥi

Ba Gioi ăn cá b͗ ÿ̯u

3.4 Page 24

▲back to top

Bà Tr˱ͥng th̭y v̵y x͗ xâu mang v͉

(Ba Gioi, Bà Trѭӡng: Ĉӏa danh thuӝc xã Phѭӟc An, huyӋn Nhѫn Trҥch).

Má ˯i con má h˱ r͛i

Cái trâm cǊng bán vàng ÿôi cǊng c̯m

Th˱˯ng em ÿ˱a nón ÿ͡i ÿ̯u

V͉ nhà má h͗i, qua c̯u gió bay.

Có thӇ phân ÿӏnh mҧng ca dao bi͇n th͋ cӫa ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai vӟi mҧng ca dao

nói vӅ Ĉӗng Nai ӣ chӫ thӇ thҭm mӻ cӫa nó. Xӭ Ĉӗng Nai xѭa rӝng lӟn, trù phú, giàu sӭc hҩp

dүn ÿӕi vӟi ngѭӡi ÿi khҭn hoang cho nên có mҧng ca dao mang nӝi dung giӟi thiӋu, mӡi gӑi

hѭӟng vӅ Ĉӗng Nai:

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng n˱ͣc trong

Ai ÿi ÿ͇n ÿó thì không mu͙n v͉

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng nh˱ cò

Tr͙n cha tr͙n ḿ xu͙ng ÿò theo anh.

H͇t g̩o thì có Ĉ͛ng Nai

H͇t cͯi thì có Tân Sài chͧ vô.

Làm trai cho ÿáng nên trai

Phú Xuân ÿã tr̫i Ĉ͛ng Nai cǊng tͳng.

Anh ÿi dao b̫y d̷t l˱ng

Nón chiên anh ÿ͡i băng chͳng Ĉ͛ng Nai

Mҧng ca dao “v͉ Ĉ͛ng Nai” có giá trӏ ӣ chӛ nó tӯ ÿұm dҩu ҩn hình ҧnh và cҧm xúc cӫa

ngѭӡi phѭѫng xa buәi ÿҫu hѭӟng ÿӃn Ĉӗng Nai. Ngay cҧ câu ca dao quen thuӝc Nhà Bè n˱ͣc

ch̫y chia hai. Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì”, vӅ cҧm hӭng chӫ ÿҥo ӣ nó có lӁ cǊng là tâm tình

3.5 Page 25

▲back to top

cӫa ngѭӡi khҭn hoang chѭa quen vӟi vùng ÿҩt mӟi.

Ĉáng lѭu ý là mҧng ca dao dân ca n̫y sinh tͳ c̫m xúc cͯa ng˱ͥi ÿ͓a ph˱˯ng trong b͙i

c̫nh t͹ nhiên - xã h͡i ͧ xͱ Ĉ͛ng Nai. Mҧng ca dao dân ca này sӕ lѭӧng không nhiӅu, nhѭng nó

mang ý nghƭa hiӋn thӵc và sҳc thái ÿӏa phѭѫng, tӯ hình thӭc thӇ hiӋn ÿӃn dòng mҥch cҧm xúc.

Có thӇ nói, ca dao dân ca “ÿ̿c s̫n” cӫa Biên Hòa - Ĉӗng Nai thѭӡng ngҳn, vҫn ÿiӋu ít nghiêm

nhһt, hay phá cách lөc bát, ít chҧi chuӕt ngôn tӯ; quí là ӣ lӡi bӝc trӵc chѫn tình, lòng thӵc thà,

rӝng mӣ. Cҧm xúc buәi ÿҫu bӥ ngӥ, lҥ lùng trѭӟc cҧnh vұt hoang sѫ rõ ràng là cӫa lӟp ngѭӡi

mӟi di dân khҭn hoang ӣ Nam bӝ:

Ĉ͇n ÿây xͱ sͧ l̩ lùng

Con chim kêu ph̫i sӧ, con cá vùng ph̫i kinh.

Ĉi ra sͫ ÿ͑a con ch˱n

Xu͙ng sông s̭u ních lên rͳng c͕p tha...

Rӗi qua lao ÿӝng, chinh phөc tӵ nhiên, làm chӫ vùng ÿҩt mӟi, niӅm tӵ hào vӅ quê hѭѫng,

và mӕi quan hӋ máu thӏt vӟi ÿҩt nѭӟc, con ngѭӡi ӣ Biên Hòa – Ĉӗng Nai dҫn trӣ thành dòng

mҥch chính trong ca dao dân ca:

Trà Phú H͡i, n˱ͣc M̩ch Bà

S̯u riêng An Lͫi chu͙i già Long Tân Cá buôi, sò huy͇t Ph˱ͣc An

G̩o th˯m Ph˱ͣc Khánh, tôm càng Tam An.

Biên Hòa có b˱ͧi Thanh Trà

Thͯ Ĉͱc nem nѭӟng, Ĉi͏n Bà Tây Ninh.

R̩ch Ĉông n˱ͣc ch̫y,

Con cá nh̫y con tôm nhào

Hai ÿͱa mình k͇t nghƭa

Lͅ nào cha ḿ không th˱˯ng.

3.6 Page 26

▲back to top

Ĉ˱a em và mi͇u Bà Cô

Em tr̫ trái b˱ͧi em bù trái th˯m …

Bao giͥ c̩n n˱ͣc Ĉ͛ng Nai

Nát chùa Thiên Mͭ mͣt sai lͥi nguy͉n.

Cҧ nhӳng niӅm vui tinh nghӏch cǊng âm vang hѭѫng sҳc cӫa quê nhà:

Sáng mai ÿi chͫ Biên Hòa

Mua m͡t vuông v̫i ta

Ĉem v͉ cho con Hai nó c̷t

Con Ba nó may

Con T˱ nó ÿ͡t

Con Năm nó vi͉n

Con Sáu ÿ˯m nút

Con B̫y v̷t khuy

Anh b˱ͣc c̻ng ra ÿi

Con Tám níu, con Chín trì

͢ M˱ͥi ˯i, sao em ÿ͋ v̵y còn gì áo anh ?

Ĉ͛n r̹ng con gái Phú Yên

Ĉ͛ng Nai ÿi c˱ͣi m͡t thiên cá mòi

Ch̻ng tin giͧ qu̫ ra coi

Rau răm ͧ d˱ͣi cá mòi ͧ trên.

Ch͓ H˱˯u ÿi chͫ Ĉ͛ng Nai

Ghé qua B͇n Nghé còn nhai th͓t bò.

Trong quá trình ÿҩu tranh, bҧo vӋ quê hѭѫng xӭ sӣ, hào khí Ĉӗng Nai ÿѭӧc kӃt tinh, ÿӑng

lҥi trong ca dao dân ca:

3.7 Page 27

▲back to top

R͛ng Ch̯u ngoài Hu͇

Ng͹a t͇ Ĉ͛ng Nai

N˱ͣc sông trong ÿ͝ l͡n sông ngoài

Th˱˯ng ng˱ͥi xa (ÿáo) xͱ l̩c loài tͣi ÿây.

NhiӅu khi, qua mӝt câu hát, tính khí, lӕi ӭng xӱ cӫa ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai bӝc lӝ rõ

rӋt. Có sӵ nóng nҧy, mãnh liӋt cӫa con ngѭӡi bӝc trӵc:

Chͫ Biên Hòa ÿèn mͥ ÿèn t͗

Anh coi không rõ anh t˱ͧng ÿèn màu

Rút dao ÿâm h͕ng máu trào

Ĉ͋ em ͧ l̩i ki͇m n˯i nào h˯n anh.

Có tình cҧm bӅn chһt, ít ÿәi thay:

N˱ͣc Ĉ͛ng Tranh sóng d͛i lên xu͙ng

C͵a Ĉ͛ng Môn mây cu͙n bu͛m xuôi

B̵u vͣi qua hai m̿t m͡t lͥi

Trên có trͥi d˱ͣi có ÿ̭t,

Nguy͏n non c̩n sông dͥi cǊng ch̻ng xa.

CǊng có nét cӣi mӣ, bҥo ÿҥn, mӣ lòng cӫa thôn nӳ Nam bӝ:

Th̭y anh lͣn tu͝i mà khͥ

L˱ng em không d͹a, d͹a bͥ c͗ mai.

Nӛi niӅm cѫ cӵc cӫa ngѭӡi cùng khә cǊng ÿѭӧc gӣi gҩm chân tình qua ca dao dân ca; nhѭ

lӡi than cӫa mӝt công nhân cao su:

Cao su ÿi d͍ khó v͉

Khi ÿi trai tráng khi v͉ bͯng beo.

Trong kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ, ca dao dân ca tiӃp tөc nâng ÿӥ tâm hӗn cӫa

ngѭӡi kháng chiӃn. Cuӝc sӕng kháng chiӃn ÿã ÿem lҥi cho ca dao dân ca Ĉӗng Nai không khí

mӟi. Ngѭӡi phө nӳ kháng chiӃn xӭ Ĉӗng Nai thoát khӓi thân phұn bӏ ràng buӝc, rөt rè; dám nói

thұt và nói vui:

Khoai lang l͡t v͗ hai ÿ̯u

3.8 Page 28

▲back to top

N͵a th˱˯ng anh trung ÿ͡i tr˱ͧng, n͵a s̯u anh chính tr͓ viên.

Bà mҽ cӫa vùng kháng chiӃn ít chӳ nghƭa nhѭng lòng ÿҫy lҥc quan, câu hát ÿҫy theo hǊ

gҥo nuôi quân:

Sͣm m˯i (mai) xúc g̩o ra vo

Nhͣ ÿoàn V͏ qu͙c h͙t cho n̷m ÿ̯y

M͡t tháng là ba m˱˯i ngày

M͟i ngày m͡t n̷m nhͣ rày V͏ qu͙c quân

Không khí ÿóng cӑc, ngăn tàu giһc Pháp cӫa chi͇n khu lòng ch̫o cǊng ÿѭӧc phҧn ánh sinh

ÿӝng trong ca dao kháng chiӃn:

Ĉ͙n cây c̷m c͕c ngăn tàu

Lòng sông VǊng G̭m, Bà Hào, Ph˱ͣc An

Làm cho quân gi̿c hoang mang

Không cho khͯng b͙ ru͛ng càn chi͇n khu.

Và nhiӅu câu ca dao dѭӟi hình thӭc “bình cǊ r˱ͫu mͣi” thӇ hiӋn ÿһc ÿiӇm kháng chiӃn ӣ

ÿӏa phѭѫng:

Khu Ĉ ÿi d͍ khó v͉

Lính ÿi b͗ m̩ng quan v͉ m̭t lon.

Ca dao dân ca ӣ Ĉӗng Nai là tҩm gѭѫng phҧn ánh tâm hӗn cӫa ngѭӡi Biên Hoà - Ĉӗng

Nai gҳn vӟi sӵ phát triӇn kinh tӃ xã hӝi ӣ ÿӏa phѭѫng; nӃu sѭu tұp, tìm hiӇu ÿҫy ÿӫ có thӇ qua

ÿó hiӇu ÿѭӧc mӑi cung bұc tình cҧm cӫa con ngѭӡi mà lӏch sӱ giҩy bút chѭa thӇ ghi nhұn.

1.3 Tөc ngӳ, phѭѫng ngôn:

HiӋn chѭa có ÿҫy ÿӫ tài liӋu ÿӇ có thӇ nói vӅ tͭc ngͷ ph˱˯ng ngôn cͯa ÿ͛ng bào các dân

t͡c Châu Mҥ, Châu Ro, Xtiêng ӣ ÿӏa bàn Ĉӗng Nai. Nhóm dân tӝc này chѭa có chӳViӋt, cho

nên kinh nghiӋm sҧn xuҩt, kinh nghiӋm sӕng và tұp quán xã hӝi ҳt ÿѭӧc truyӅn ÿӡi chӫ yӃu qua

lӡi nói ngҳn gӑn, có vҫn ÿiӋu dӉ nhӟ hình thành tөc ngӳ, phѭѫng ngôn trong kho tàng văn hóa

dân gian ÿӏa phѭѫng. Nhѭ ngѭӡi Châu Ro chҷng hҥn, hӑ truyӅn nhau kinh nghiӋm quan sát tӵ

nhiên ÿӇ ÿoán ÿӏnh thӡi tiӃt? “Ray nhim Ĉaq Gung char” hoһc “Gungchar Ĉaq nhim Ray”

(nghƭa là cây anh (to) ven sông Ray khóc cây em (cӓ tranh) ӣ núi Chӭa Chan là vào mùa mѭa).

CǊng vұy, hӑ thҩy Ӄch kêu, ve kêu, ÿuôi kì ÿà ÿen ÿӅu, ÿҫu cҳt kè chuyӇn màu xanh, xѭѫng Ӄch

3.9 Page 29

▲back to top

chuyӇn màu ÿen thì tiӃt trӡi sҳp có mѭa. Trong ӭng xӱ xã hӝi, ngѭӡi Chau Ro khuyên nhau giӳ

nӃp sӕng “làm em ch͓u lành làm anh ch͓u c̫”, và ӭng xӱ chӯng mӵc:“vui c˱ͥi quá ÿáng thì

s͙ng tr˱ͣc m̷t, ch͇t sau l˱ng”...

Luұt tөc, kinh nghiӋm cӫa ngѭӡi Châu Mҥ chӫ yӃu cǊng truyӅn khҭu qua lӡi nói. Kinh

nghiӋm sӕng cho thҩy:

Rnom any yô j˯h bou chrka

Ĉaký til h˯, j˯h bou mbring

Ching any tur bou, kông tap xai…

(Rѭӧu cҫn không uӕng thì chua men

Bình không múc nѭӟc thì lên meo

Chiêng ÿӇ lâu không ÿánh thì ÿóng ten ÿӗng).

Bӣi vұy, ÿӗ vұt phҧi dùng, yêu phҧi cѭӟi, con ngѭӡi phҧi làm viӋc. Luұt tөc truyӅn ÿӡi

phҧi nhӟ:

L˱ͩi mác ph̫i có cán

Mu͙n ngͯ ph̫i có m͉n

Mu͙n c˱ͣi xin ph̫i có l͍ v̵t và trao vòng tay.

Luұt tөc cǊng nghiêm cҩm không ÿѭӧc ngoҥi tình:

Ăn ͣt rát h͕ng

Ăn s̫ rát y͇t h̯u

Ngͯ vͣi vͫ ng˱ͥi khác có chuy͏n!

Tìm hiӇu vӅ tөc ngӳ, phѭѫng ngôn cӫa ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi ӣ Ĉӗng Nai là công trình

lӟn, còn ӣ phía trѭӟc; Ӣ ÿây chӍ muӕn ví dө ÿӇ cho thҩy nó có vai trò quan trӑng, nhѭ là b͡

bách khoa th˱ không bҵng văn tӵ trong ÿӡi sӕng tinh thҫn cӫa ÿӗng bào.

Ngѭӡi ViӋt ӣ Biên Hòa – Ĉӗng Nai kӃ tөc vӕn tri thӭc và tiӃng nói cӫa cha ông ӣ nguyên

quán cho nên kho tàng tөc ngӳ, phѭѫng ngôn vӅ kinh nghiӋm sҧn xuҩt, qui tҳc ӭng xӱ ít có khác

lҥ so vӟi xӭ Bҳc xӭ Trung. Tuy nhiên, có nhӳng kinh nghiӋm sӕng hình thành tӯ cuӝc sӕng cө

thӇ ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai cǊng ÿѭӧc truyӅn miӋng qua bao thӃ hӋ. Ĉó là nhӳng kinh nghiӋm

trong viӋc sҧn xuҩt tӯ viӋc dӵ báo thӡi tiӃt, mùa vө ÿӃn viӋc chӑn giӕng nuôi trӗng:

3.10 Page 30

▲back to top

- Ĉ˱ͫc mùa cau ÿau mùa lúa, ÿ˱ͫc mùa lúa úa mùa cau.

- Ru͡ng ÿâng thì ăn ru͡ng năn thì b͗

- Ĉ˱ͫc mùa xoài toi mùa lúa.

- Ĉ˱ͥi ˱˯i c˱ͥi thì n̷ng, c͗ gà tr̷ng thì m˱a

- Tháng giêng n̷ng dai, tháng hai giông t͙, Tháng ba n͛m sͫ, tháng t˱ n͛m non

- Gà rͳng gáy thì c̭y h̩t ÿ̵u…

- Thͫ m͡c không gh͇, thͫ rèn không dao...

Hoһc là nhӳng kinh nghiӋm thѭӣng thӭc sҧn vұt ÿӏa phѭѫng:

- C˯m Nai R͓a, cá Rí Rang.

- G̩o C̯n Ĉ˱ͣc, n˱ͣc Ĉ͛ng Nai.

- Tr̯u bai B͇n Cá, thu͙c lá Tân Huê

- D˱a ÿàng ÿít, mít ÿàng ÿ̯u.

- Ăn chu͙i ÿàng sau, ăn cau ÿàng tr˱ͣc.

- Nh̭t ÿ̯u th͗ nhì m͗ l˱˯n.

- Nh̭t rún ch͓ sui nhì ÿuôi r̷n h͝...

hoһc là nhӳng kinh nghiӋm ӭng xӱ xã hӝi hình thành tұp quán cӝng ÿӗng:

- Ĉi xe coi ách coi nài

- Coi trong b͡ ví coi ngoài b͡ tun.

- H͕ hàng thì xa, sui gia thì g̯n.

- Ĉ̭t mình thì ÿ͡i dù qua

- Sang ÿ̭t ng˱ͥi ta thì h̩ dù xu͙ng.

- Tham ăn m͡t mi͇ng mang ti͇ng c̫ ÿͥi

NhiӅu khi tөc ngӳ phѭѫng ngôn Biên Hòa - Ĉӗng Nai khái quát mӝt hiӋn tѭӧng xã hӝi,

mӝt sӵ kiӋn lӏch sӱ ÿӇ dӉ nhӟ; ví dө ÿӇ nhҳc vӅ thҫy võ ӣ Tân Khánh diӋt cӑp (trѭӟc thuӝc Tân

Uyên, Biên Hòa): C͕p Bàu Lòng Võ Tòng Tân Khánh; hay nói vӅ quan hӋ tѭѫng xӭng giӳa hai

miӅn: Gái Ĉ͛ng Nai trai Thu̵n Hóa, hoһc lѭu ý nhӳng mӕi hiӇm nguy: C͕p Biên Hòa, ma

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Rͳng Sác...

Tөc ngӳ phѭѫng ngôn mang sҳc thái cӫa Biên Hòa – Ĉӗng Nai hiӋn chѭa ÿѭӧc ghi chép

ÿҫy ÿӫ, có bao nhiêu mӝt sinh hoҥt cӫa con ngѭӡi là có bҩy nhiêu lƭnh vӵc ÿӡi sӕng ÿã ÿi vào

kho tàng tөc ngӳ, phѭѫng ngôn, nó góp phҫn làm giàu thêm vӕn sӕng, làm phong phú vӕn tiӃng

ViӋt ӣ ÿӏa phѭѫng.

2. NghӋ thuұt truyӅn thӕng:

Do mӟi hình thành tӯ sӵ hӝi nhұp nhiӅu lӟp cѭ dân cách ÿây hѫn ba thұp kӹ, ӣ Biên Hoà -

Ĉӗng Nai không thҩy có làn ÿiӋu dân ca nào ÿһc thù nhѭng lҥi có gҫn nhѭ ÿӫ giӑng dân ca cӫa

xӭ Trung, xӭ Bҳc. Quan hӑ, ca HuӃ, ví dһm… hiӋn vүn có ÿҩt sӕng ӣ các cөm dân cѭ còn da

diӃt vӟi cӕ hѭѫng. Ti͇ng hát ru cӫa các bà má Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿӫ giӑng ba miӅn Nam -

Trung - Bҳc. Các ÿiӋu hò lý ӣ ÿӗng ruӝng, trên dòng sông hay ӣ bãi mía, sân ÿình thѭӡng lӝ rõ

âm ÿiӋu cӫa xӭ Thuұn, xӭ Quҧng. Có thӇ nói, h͡i nh̵p, t͝ng hͫp, dung hòa là ÿһc ÿiӇm cӫa

diӉn xѭӟng nghӋ thuұt truyӅn thӕng ӣ xӭ Biên Hòa – Ĉӗng Nai.

Có hai dҥng diӉn xѭӟng nghӋ thuұt truyӅn thӕng khó phân ÿӏnh rҥch ròi; di͍n x˱ͣng ngh͏

thu̵t trong sinh ho̩t thông th˱ͥng và di͍n x˱ͣng th͹c hi͏n nghi l͍.

3. l Trong sinh ho̩t thông th˱ͥng, ngѭӡi Biên Hòa - Ĉӗng Nai xѭa có sinh hoҥt nghӋ

thuұt: Hò hát, lý, k͋ vè, nói thѫ, nói tu͛ng, ÿͥn ca tài t͵ nhҵm giҧi trí, giao lѭu văn hóa, thѭ

giãn tinh thҫn và tăng hӭng thú lao ÿӝng.

Sách Gia Ĉӏnh Thành thông chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc có ghi ӣ Cù Lao Phӕ xѭa, ngày tӃt

có hát s̷c bùa:

“Ĉêm 28 tháng ch̩p, na nhân (tөc danh nұu sҳc bùa) ÿánh tr͙ng, gõ phách, m͡t b͕n 15

ng˱ͥi ÿi d͕n ÿ˱ͥng, trông nhà hào phú nào mͧ c͵a ngõ thì vào dán lá bùa n˯i c͵a, ni͏m th̯n

chú, r͛i n͝i tr͙ng phách lên, ca x˱ͣng nhͷng lͥi chúc mͳng, ng˱ͥi chͯ nhà dùng c͟ bàn chè

r˱ͫu kho̫n ÿãi và gói ti͉n th˱ͧng t̩, xong nhà này l̩i qua nhà khác, cǊng làm nh˱ v̵y cho

ÿ͇n chi͉u bu͝i trͳ t͓ch mͣi thôi, ̭y là có ý ÿu͙i tà t͙ng ma, trͳ cǊ r˱ͣc mͣi v̵y (31) Ĉó là hình

thӭc diӉn xѭӟng tәng hӧp vӟi chӭc năng chúc xuân, bҳt ÿҫu tӯ 28 tháng chҥp ÿӃn rҵm tháng

giêng hàng năm, có nguӗn gӕc liên quan ÿӃn tөc hát xéc bùa cӫa ngѭӡi Mѭӡng, theo ÿoàn

ngѭӡi di dân vào Ĉӗng Nai, phә biӃn ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ XX, hiӋn ÿã thҩt truyӅn ӣ Biên Hòa - Ĉӗng

Nai, còn thҩy bҧo lѭu ӣ mӝt sӕ xã thuӝc tӍnh BӃn Tre.

Hò là hình thӭc hát ÿӕi ÿáp trong lao ÿӝng, có ngѭӡi cҩt giӑng diӉn lӡi (xѭӟng), tұp thӇ nӕi

31 Gia Ĉӏnh Thành Thông Chí, tұp hҥ, sách ÿã dүn, trang 7.

4.2 Page 32

▲back to top

theo phͭ h͕a (xô). Phә biӃn ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai là loҥi hò c̭y, tӭc ÿiӋu hò cӫa vҥn cҩy.

Xѭa, dân cҩy thѭӡng ÿi cҩy tұp thӇ do ÿҫu công tұp hӧp và ÿiӅu hành. Ĉêm khuya, tiӃng tù và

cӫa ÿҫu công thәi tӯng hӗi, báo hiӋu các công cҩy thӭc giҩc, nҩu cѫm, tұp trung ӣ ÿiӇm hҽn

cùng ÿi ra ÿӗng. ĈӃn ÿӗng ruӝng, nӃu thiӃu công cҩy, lҥi thәi tù và “còn thi͇u… còn thi͇u…”

ÿӇ mӡi gӑi thêm công hoһc nhӡ ÿiӅu phӕi công tӯ vҥn cҩy khác. Không khí cҩy tұp thӇ ÿông

vui, nҧy sinh nhu cҫu hò hát. Giӑng hò cҩy tӵ do, âm ÿiӋu na ná hò mái ͙ cӫa miӅn Tây nhѭng

có nét riêng cӫa ÿӗng ruӝng Ĉӗng Nam bӝ. Lӡi hò thѭӡng là lөc bát, song thҩt lөc bát hoһc lөc

bát biӃn thӇ ÿѭӧc mӣ ÿҫu bҵng giӑng hò dài “hò… h˯… h˯… ˯… ˯”; giӳa câu ngҳt ÿoҥn bҵng

ÿoҥn hò ngҳn “hò… ˯… hò”, kӃt thúc bҵng giӑng xuӕng hѫi kéo dài, giӑng xô tұp thӇ nӕi theo

“hò khoan... hò”. Dӭt giӑng xô cӫa câu ÿӕi, giӑng hò ÿáp cҩt lên. Lӡi hò sau phҧi tiӃp vҫn câu

hò trѭӟc. NӃu bí vҫn là bӏ ÿͱt, coi nhѭ thua cuӝc. Lӡi ÿáp câu ÿӕi nӕi nhau, bên nam bên nӳ,

lӟp này tӕp kia cùng vào cuӝc chѫi, có ngѭӡi hò cái, có ngѭӡi nhҳc câu, tұp thӇ hò phө hӑa. Cӭ

thӃ cuӝc hò kéo dài, có khi liên tөc mҩy ngày liӅn. NhiӅu ngѭӡi mê hò mà ÿӃn mê nhau. Các

vùng Cù Lao Phӕ (Biên Hòa), cù lao Thành Hӝi (Tân Uyên), Bình Lөc (Vƭnh Cӱu), Phѭӟc Hòa

(Long Thành), HiӋp Phѭӟc (Nhѫn Trҥch)... ÿӅu có nhӳng giӑng hò nәi tiӃng, thѭӡng giao lѭu

ÿӕi ÿáp vӟi nhau, hiӋn nhiӅu nghӋ nhân ӣ lӭa tuәi 50, 60 trӣ lên còn ҩp ӫ nhiӅu kӹ niӋm ÿҽp vӅ

mӝt thӡi hò cҩy. Ví dө, mӝt ÿoҥn ÿӕi ÿáp hò cҩy ghi ÿѭӧc ӣ cù lao Thành Hӝi:

Nam: (Hò... h˯... ˯... ͣ… ˯...)

Tay c̯m bó m̩ r̓ hai (hò... h˯... )

Mi͏ng hò tay c̭y / chân tui thài lai ngóo... nàng.

Giӑng xô nam: (Hò... khoan… hò)

Nӳ: (Hò… h˯… hͣ... h˯...)

M̩ non khéo c̭y th̻ng hàng ( hò... h˯… hͣ…)

H͗i ng˱ͥi quân t͵ / ÿá vàng hay... ch˯i

Giӑng xô nӳ: (Hò... khoan… hò...)

Nam (Hò… h˯... ˯… ͣ… ˯…)

Ngó lên Bình Ĉi͏n th̭y mi͏ng em c˱ͥi (hò... h˯…)

T˯ duyên mu͙n k͇t / sͫ ng˱ͥi ÿã có ÿôi.

Giӑng xô nam : (Hò... khoan... hò... )

Nͷ (Hò… h˯… hͣ... h˯...)

4.3 Page 33

▲back to top

Ván kia lͩ ÿóng thuy͉n r͛i (hò... h˯... h˯…)

Hͩi ng˱ͥi quân t͵ / buông lͥi nͷa không?

Giӑng xô nӳ: (Hò... khoan… hò…)

Sau nhӳng lӡi hò dҥo, thѭa chào, kӃt nӕi, ѭӟm hӓi; cuӝc hát ÿi vào nӝi dung ÿӕ ÿáp. Sӵ dí

dӓm, thông minh, tài ӭng ÿӕi bӝc lӝ cҧ ӣ giai ÿoҥn này. Ví dө:

Nӳ:

Ĉ͛n anh hay chͷ l̷m tài

Cho em h͗i th͵ m͡t vài câu ca

Anh ng˱ͥi xͱ sͧ Biên Hòa

Ĉ͙ anh bi͇t b˱ͧi thanh trà ÿâu ngon

Thu͙c ÿâu ÿ̹m khói mê h͛n

Ĉá ÿâu n˱ͣc ch̫y v̳n còn tr˯ tr˯?

Nam:

H͗i th˯ thì ÿáp b̹ng th˯

Ĉá Hàn n˱ͣc ch̫y tr˯ tr˯ v̳n còn

Tân Hu͏ thu͙c lá th˯m ngon

B˱ͧi thanh thì ch̻ng ÿâu h˯n Tân Tri͉u.

Nӳ:

Ti͇ng anh ăn h͕c ÿã nhi͉u

Cho em h͗i th͵ cây ÿi͉u m̭y bông?

Nam:

B̵u v͉ b̷t h͇t cá sông

Qua ÿây bi͇t ÿ˱ͫc m̭y bông cây ÿi͉u.

Cùng vӟi hò c̭y còn có hò chèo xu͛ng (còn gӑi hò chèo ghe), hò giã g̩o. Theo các nghӋ

nhân cao tuәi, thӵc chҩt, hò chèo xu͛ng, hò giã g̩o là biӃn thӇ cӫa hò c̭y trong môi trѭӡng lao

ÿӝng chèo xuӗng hoһc giã gҥo; có khác hò cҩy chút ít ӣ giӑng hò ngân dài hѫn, ít giӑng xô và

mӝt sӕ lӡi hát theo văn cҧnh.

4.4 Page 34

▲back to top

CǊng thec hình thӭc lao ÿӝng mà ngoài hò chèo ghe còn có hò ÿò d͕c cӫa giӟi thѭѫng hӗ

buôn bán ÿѭӡng dài và hò r͟i cӫa nұu ghe chuyên chӣ cá. Còn có bao nhiêu ÿiӋu hò nӳa ӣ Biên

Hòa - Ĉӗng Nai xѭa? HiӋn chѭa ÿӫ ÿiӅu kiӋn ÿӇ trҧ lӡi câu hӓi ҩy.

- Lý là hình thӭc diӉn xѭӟng nhӳng câu hát ngҳn, ngүu hӭng thành làn ÿiӋu, mӝt loҥi hình

diӉn xѭӟng phә biӃn cӫa Nam bӝ. “Nam lý, Hu͇ hò, B̷c th˯”. Theo ký ӭc cӫa ngѭӡi cao tuәi,

ngoài các bài lý phә biӃn ӣ Nam bӝ, xӭ Biên Hòa - Ĉӗng Nai tӯng có nhiӅu ngѭӡi hát lý rҩt

hay, nhѭng không hiӇu do ÿâu ÿã mҩt hҷn, hiӋn chѭa tìm ra dҩu vӃt. Bài Lý Ĉ͛ng Nai âm ÿiӋu

thӃ nào không rõ, chӍ còn lҥi phҫn lӡi không ÿҫy ÿӫ:

G̩o Ĉàng Ngoài: B̫y ti͉n m͡t bát

G̩o Ĉàng Trong; B̫y bát m͡t ti͉n

Anh không tin thì anh vô Ĉ͛ng Nai mà coi

Có quân t̵p tr̵n có chòi b̷n bia

Có con ng͹a h͛ng mao ti͉n mao h̵u

Quan võ th̯y ÿ̯u ÿ͡i mão ÿai.

Bà Ba Dҽt ӣ xã Long Tân, huyӋn Nhѫn Trҥch còn hát ÿѭӧc ÿiӋu lý lu là, lý trèo lên vӟi các

câu hát nӱa quen, nӱa lҥ, ví dө:

Lý lu là:

Ai ÿem con sáo sang sông

Cho nên con sáo ăn bu͛ng chu͙i tiêu

Lý trèo lên:

Treo lên cây kh͇ mà rung

Kh͇ rͭng ÿùng ÿùng không bi͇t kh͇ ai

Kh͇ này là kh͇ ch͓ Hai

Kh͇ ch˱a có trái, ch͓ Hai có ch͛ng.

Xem ra, lý lu là và lý trèo lên có thӇ là biӃn thӇ cӫa các ÿiêu lý ÿӗng ÿang phә biӃn cҧ

Nam bӝ.

KӇ vè, nói th˯, nói tu͛ng là hình thӭc diӉn xѭӟng tӵ sӵ bҵng lӕi “nói v̯n” có gõ nhӏp hoһc

không gõ nhӏp, nhҵm thӇ hiӋn các bài vè, truyӋn thѫ, tích tuӗng thuӝc nҵm lòng ӣ Biên Hòa -

Ĉӗng Nai xѭa lѭu truyӅn nhiӅu bài vè. Phә biӃn là các bài vè quen thuӝc (nguyên bҧn hoһc dӏ

4.5 Page 35

▲back to top

bҧn) lѭu truyӅn cҧ nѭӟc, nhѭ: Vè chàng Lía,, vè Thông Chánh, vè Con cút, vè Bài tͣi, vè Con

gái ḽy thͫ câu cua, Vè nói ng˱ͫc, vè Nói dóc, vè Trăm thͱ bánh… Còn có nhӳng bài vè ӭng

tác tҥi ÿӏa phѭѫng kӇ vӅ các sӵ viӋc ÿáng chú ý trong ÿӡi thѭӡng, có thӇ nêu; Vè Xã Nhͷng m̭t

vͫ (ông Võ Văn Ĉҥc ӣ xã Long Phѭӟc, huyӋn Long Thành kӇ), Vè H˱˯ng thân C̱n (bà Sáu

Nhâm ӣ xã Phú Hӝi huyӋn Nhѫn Trҥch kӇ), Vè R˱ͫu (ông Chín Lát ӣ xã Long Tân, huyӋn

Nhѫn Trҥch kӇ)…

Qua nӝi dung cӫa bài vè ÿѭӧc kӇ, có thӇ tái hiӋn mӝt phҫn cӫa ÿӡi thӵc thuӣ xѭa; ví dө

nhѭ bài vè Các ÿ˱ͥng lͭc t͑nh ÿѭӧc ghi chép trong Di ch͑ cӫa Trѭѫng Vƭnh Ký (32):

… Ĉ͇n ÿây buôn bán m͡t khi

Khúc ÿà chͫ Búng, sang ÿ͛ng Lái Thiêu

R̩ch Tra nhà ͧ cheo leo

Hóc Môn là xͱ v˱ͥn tr̯u nghinh ngang.

D̯u M͡t, Chͫ Thͯ, Ba Càng

Quanh co Ĉ͛ng Phú, nh͡m nhàng Võ Sa

B͇n Cá xóm ͧ ÿông nhà

X˱a kia Ĉ͛ng Ván trͥi ÿà cao xây.

Chͫ Ĉ͛n ÿá dͫn n˱ͣc tràn,

Ho̿c khi ngó th̭y Cù Lao Ăn Mày

Hòn núi Châu Thͣi cao thay

Ki͋ng D˱˯ng qua kh͗i xu͙ng ngay Nhà Bè

Ti͇ng ÿ͛n các lái Ĉ͛ng Nai

Tháng giêng ÿóng ván, tháng hai ÿóng thuy͉n

Tháng ba chͧ g̩o mà chuyên

Tháng t˱ hành thuy͉n r̫i rác m͕i n˯i

K͋ tͳ R̩ch Cát, R̩ch D˯i

Sài Gòn, B͇n Nghé t͹a n˯i Nhà Bè

Rͯ nhau lãnh th̓ chiêu ÿ͉

32 Theo tài liӋu cӫa HuǤnh Ngӑc Trҧng, bҧn chép tay tӯ “Di chӍ Trѭѫng Vƭnh Ký” ký hiӋu VĈ35/11, Thѭ viӋn Thông tin Hà Nӝi

4.6 Page 36

▲back to top

Ghe nào b̩n ṋy ta hè kéo neo.

Thѫ ÿѭӧc kӇ ӣ Biên Hòa xѭa thѭӡng là truyӋn thѫ Nôm: Lͭc Vân Tiên, Lâm Sanh Xuân

N˱˯ng, Ph̩m Công Cúc Hoa, Chàng Nhái Ki͋ng Tiên, Tr̯n Minh kh͙ chu͙i… hoһc các truyӋn

tích Tàu diӉn ca, nhѭ: T͙ng t͵u Ĉ˯n Hùng Tín, Ti͇t C˱˯ng phͭc nghi͏p… Ĉҫu thӃ kӹ XX, có

thêm truyӋn thѫ lӏch sӱ xã hӝi thâm nhұp tӯ miӅn Tây: Th˯ Sáu Tr͕ng Hai Ĉ̱u, Th˯ th̯y

Thông Chánh, Năm Tͻ, Sáu Nh͗… Nói tuӗng thѭӡng là ÿӝc diӉn các trích ÿoҥn tuӗng tích Tàu

hoһc tuӗng tích dân gian, nhѭ: Văn Doan Chàng Lía, Ông Tr˱ͫng - Tiên B͵u... Hình thӭc kӇ

vè, nói thѫ, nói tuӗng thѭӡng diӉn ra dѭӟi trăng trong ÿêm vҳng, lúc thѭ thҧ hay nhӳng buәi hӝi

giӛ… Ĉó là món ăn tinh thҫn cӫa ngѭӡi cao tuәi ÿӗng thӡi là thӃ giӟi kǤ ҧo trong trí tѭӣng

tѭӧng cӫa tuәi thѫ.

- Ĉ͛ng Dao là mӝt dҥng hát – k͋ vè gҳn vӟi trò chѫi tұp thӇ cӫa trҿ em. NhiӅu bài hát ÿã

mҩt nghƭa ngôn tӯ nhѭng còn ý nghƭa văn hóa trong cách chѫi, cách diӉn ÿҥt thӇ hiӋn tính hӗn

nhiên cӫa tuәi thѫ. Qua khҧo sát thӵc tӃ, nhұn thҩy nhiӅu bài (hoһc dӏ bҧn) ÿӗng dao quen thuӝc

ӣ Trung bӝ, Bҳc bӝ có mһt tӵ lâu ÿӡi ӣ Biên Hòa – Ĉӗng Nai, phә biӃn là các bài: T̵p t̯m

vông, ch˯i vͣi qṷc, vè Nói ng˱ͫc, cu cu ch̹n ch̹n, Con cò Xanh, Xích ÿu tiên, B̷t con kǤ

nhông…Ĉӗng dao tұp cho trҿ em hòa mình vào tұp thӇ, quen vӟi luұt chѫi bình ÿҷng, tӵ giác.

- Ĉӡn ca tài t͵ là dҥng sinh hoҥt cӫa các nhóm theo nghiӋp ÿӡn ca bài bҧn tài tӱ có nguӗn

gӕc tӯ nhҥc sѭ Ba Ĉӧi (NguyӉn Quang Ĉҥi) phә biӃn ӣ Nam bӝ tӯ ÿҫu thӃ kӹ XX. Ӣ Biên Hòa,

Nhѫn Trҥch, Vƭnh Cӱu xѭa có ngѭӡi theo hӑc các thҫy ÿӡn ca tài tӱ tҥi Sài Gòn, Cҫn Ĉѭӟc…

vӅ lұp nhóm, sҳm nhҥc, hӑp thành ban nhҥc ÿӡn ca các bài bҧn cә ÿiӇn nhѭ là sinh hoҥt âm

nhҥc thính phòng cӫa dân gian. Tӯ ÿӡn ca tài tӱ dүn ÿӃn ca ra b͡, sau này phát triӇn thành ca

c͝, c̫i l˱˯ng.

- Hát tu͛ng (còn gӑi là hát b͡i) là hình thӭc diӉn xѭӟng nghӋ thuұt tuӗng truyӅn thӕng vӕn

phát triӇn ÿһc sҳc ӣ Trung bӝ; có lӁ nó ÿã phә biӃn ӣ Trҩn Biên khá sӟm, và có ÿiӅu gì ÿó ÿһc

sҳc khiӃn vào khoҧng năm 1761 Chúa NguyӉn sai ngѭӡi vào Trҩn Biên tìm bҳt ca nhi ÿem vӅ

phөng sӵ phӫ Chúa (33). Tuӗng hát ӣ Nam bӝ thѭӡng dӵa theo tích Tàu, sau có soҥn thêm mӝt

sӕ tuӗng ViӋt lҩy tích trong lӏch sӱ chӕng ngoҥi xâm cӫa dân tӝc; xoay quanh các chӫ ÿӅ ca

ngӧi trung, hiӃu, tiӃt, nghƭa. Ĉoàn hát do dân tӵ lұp lѭu diӉn ӣ các thôn làng, có diӉn trích ÿoҥn

ӣ ÿám tang theo yêu cҫu cӫa gia chӫ. Nhѭ gánh hát bӝi cӫa Bҫu Làm ӣ xã An Hòa (huyӋn Long

Thành) chҷng hҥn. Hӑ hàng, bҥn bè trong làng hӧp lҥi mua sҳm, tӵ soҥn kӏch bҧn, tӵ diӉn tұp,

mùa hát ÿi diӉn khҳp miӅn Ĉông, mùa ruӝng phân tán làm ăn, diӉn ÿѭӧc hѫn 20 vӣ tuӗng tӵ

33 Ĉҥi Nam nhҩt thӕng chí, tұp 2, NXB Thұn Hóa, 1992, trang 72

4.7 Page 37

▲back to top

soҥn cҧ tích Tàu tích ViӋt, biӃt thӵc hiӋn nghi xây ch̯u, ÿ̩i b͡i theo tөc cә truyӅn, ÿã trө vӳng

nhiӅu chөc năm qua. Tӯ khi kӏch nghӋ cҧi lѭѫng phát triӇn, hát bӝi dҫn dҫn vҳng bóng ӣ sinh

hoҥt giҧi trí thông thѭӡng, chӍ còn phә biӃn trong các lӉ cúng KǤ yên gҳn vӟi nghi lӉ xây chҫu,

ÿҥi bӝi.

TÍN NGѬӤNG DÂN GIAN CӪA CѬ DÂN VIӊT

Vӟi tӍ lӋ ÿa sӕ (trên 90% dân sӕ) trong tӍnh, ngѭӡi ViӋt ӣ Ĉӗng Nai ÿóng vai trò quan

trӑng trong ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi ӣ ÿӏa phѭѫng. Tín ngѭӥng dân gian cӫa ngѭӡi ViӋt ӣ Ĉӗng

Nai là mӝt phӭc hӋ bao gӗm nhiӅu nhân tӕ, hiӋn gҳn bó thiӃt thӵc vӟi ÿӡi sӕng tinh thҫn cӫa

ngѭӡi ÿӏa phѭѫng, thӇ hiӋn trong nhӳng sinh hoҥt gҳn vӟi vòng ÿӡi ngѭӡi (viӋc sinh, d˱ͩng,

tang, c˱ͣi, mͳng th͕…) vӟi sinh hoҥt cӝng ÿӗng (thͥ cúng trong nhà, cúng ÿình, cúng mi͍u, l͍

chùa…) Qua khҧo sát tín ngѭӥng dân gian cӫa cѭ dân ViӋt trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai, bѭӟc ÿҫu

chúng tôi có nhӳng nhұn xét nhѭ sau:

I. NGUӖN GӔC VÀ CÁC NHÂN TӔ HӦP THÀNH:

1. Tín ng˱ͩng dân gian cͯa ng˱ͥi Vi͏t g͙c Trung b͡ là c͙t lõi. Vӟi kinh nghiӋm sҧn xuҩt

và “ông bà”, “th̯n linh” mang theo, cѭ dân ViӋt có vӕn liӃng ÿӇ hòa nhұp vào vùng ÿҩt mӟi,

không phҧi bҳt ÿҫu bҵng “cҧm hӭng thҫn thoҥi” mà bҵng tài sҧn tinh thҫn ÿã ÿӏnh hình. Vӟi tài

sҧn ҩy ngѭӡi ViӋt ÿã tӗn tҥi vӟi tѭ cách là chӫ thӇ xã hӝi, không phҧi là nô lӋ cӫa tӵ nhiên.

NiӅm tin và thҫn thánh mang theo ÿѭӧc ͱng dͭng ngay vào ÿӡi sӕng mӟi và nhanh chóng có trú

sӣ thích hӧp. Bàn thӡ gia tiên, tөc thӡ thҫn bҧn gia, thҫn ÿӝ mҥng trong nhà ÿѭӧc hình thành

cùng lúc vӟi viӋc tҥo ra mái nhà; cái ÿ͉n, cái mi͍u cǊng sͣm ÿ͓nh hình dӉ dàng theo thiӃt chӃ

ÿӑng trong trí nhӟ; kinh nghiӋm và lӉ tөc vӅ sinh dѭӥng, hôn nhân, tang tӃ, chҥp giӛ… ÿѭӧc

vұn dөng cho vòng ÿӡi ngѭӡi mӟi theo bài bҧn cǊ mang theo. TrҧӍ nghiӋm qua thӵc tӃ khoҧng 3

thӃ kӹ, tín ngѭӥng dân gian cѭ dân ViӋt ӣ ÿӗng bҵng Bҳc bӝ vүn còn cӕt lõi trong sinh hoҥt cӫa

cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai và chҳc chҳn ӣ nhiӅu vùng khác cǊng vұy. Ghi chép cӫa Lê Quý Ĉôn,

Phan Huy Chú và Trӏnh Hoài Ĉӭc trong tác phҭm cӫa các ông cǊng cho thҩy lӟp cѭ dân ViӋt

sӟm vào khai thác xӭ Gia Ĉӏnh - Ĉӗng Nai ÿa phҫn có nguӗn gӕc Trung bӝ. Nhѭ vұy, tín

ngѭӥng dân gian truyӅn thӕng cӫa cѭ dân ViӋt tӯ cái nôi là ÿӗng bҵng Bҳc bӝ chuyӇn cѭ vào

Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh ÿã trҧi qua trҥm trung gian “nhu͡m màu Trung b͡”. ĈiӅu này có thӇ ÿѭӧc

chӭng minh qua nhӳng biӇu hiӋn trong tín ngѭӥng dân gian có nguӗn gӕc Bҳc bӝ nhѭng in ÿұm

dҩu hiӋu cӫa Trung bӝ. Gói ÿѭӡng phèn ÿѭӡng phәi trên bàn thӡ ông bà trong ngày TӃt rõ ràng

là mӝt sӵ hoài niӋm vӅ xӭ Quҧng. Nhӳng nhân thҫn nguӗn gӕc Trung bӝ nhѭ: Bùi Tá Hán,

4.8 Page 38

▲back to top

Lѭѫng Văn Chánh, NguyӉn Phúc DiӉn… thѭӡng ÿѭӧc mӡi gӑi trong văn cúng ÿình, lai lӏch cӫa

nӳ thҫn Dinh Cô, gӕc tích Hát bҧ trҥo, tөc thӡ cúng cá Ông, tàn tích cӫa lӉ cúng Tá thә, uy thӃ

cӫa bà Chúa Ngӑc, bà Chúa Ĉӝng…cùng vӟi âm vang cӫa các vӏ thҫn biӇn khác trong tín

ngѭӥng dân gian chӭng tӓ rҵng lӟp tín ngѭӥng dân gian cӫa cѭ dân ViӋt ӣ Trung bӝ ÿã tác ÿӝng

trӵc tiӃp ÿӃn Ĉӗng Nai trong ÿó in cҧ dҩu ҩn lӟp “ Tín ng˱ͩng ngu͛n” ӣ Ĉӗng bҵng Bҳc bӝ.

ViӋc thӡ Quӕc tә Hùng Vѭѫng, Lҥc Long Quân, mҽ Âu Cѫ, Trҫn Hѭng Ĉҥo và hát chҫu văn ӣ

miӉu thӡ LiӉu Hҥnh Công chúa cǊng là biӇu hiӋn (gҫn nhѭ nguyên dҥng) cӫa tín ngѭӥng dân

gian quyӅn thӕng cӫa cѭ dân ViӋt ӣ ÿӗng bҵng Bҳc bӝ nhѭng là lӟp văn hóa mӟi du nhұp tӯ ÿҫu

thӃ kӹ XX ÿӃn nay, chӫ yӃu gҳn vӟi nhóm cѭ dân ViӋt “m͡ phu” và “di c˱” hiӋn còn da diӃt

vӟi cӕ hѭѫng.

Tín ngѭӥng dân gian truyӅn thӕng cӫa cѭ dân ViӋt gӗm nhiӅu lӟp, xuҩt phát chung mӝt

gӕc, ÿӃn vӟi Ĉӗng Nai qua hai hӋ (Bҳc bӝ và Trung bӝ) ÿã tҥo ra mүu sӕ chung trong sinh hoҥt

văn hóa - tín ngѭӥng dân gian cӫa cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai; ÿó là chҩt kӃt dính cѭ dân ViӋt ӣ

Ĉӗng Nai vӟi cӝi nguӗn, là hҥt nhân, là “gien n͡i sinh” trong quá trình giao lѭu tích hӧp tín

ngѭӥng cӫa các tӝc ngѭӡi khác.

2. Tín ng˱ͩng cͯa ng˱ͥi Hoa in ÿ̵m ḓu ̭n trong tín ng˱ͩng dân gian cͯa ng˱ͥi Vi͏t ͧ

Ĉ͛ng Nai. Suy cho cùng, tín ngѭӥng dân gian truyӅn thӕng cӫa dân tӝc ViӋt cǊng có yӃu tӕ

Hoa, nhѭng là yӃu tӕ Hoa ÿã ÿѭӧc ViӋt hóa thành tài sҧn tinh thҫn cӫa cѭ dân ViӋt tӯ lâu ÿӡi. Ӣ

ÿây muӕn nói ÿӃn hӋ tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi Hoa mӟi nhұp cѭ tӯ thӃ kӹ XVII trӣ lҥi ÿây.

Ӣ Ĉӗng Nai, tұp ÿoàn ngѭӡi Hoa xuҩt hiӋn gҫn nhѭ là cùng lúc vӟi quá trình khai phá lұp

làng cӫa cѭ dân ViӋt vӟi thӃ và lӵc chҷng thua kém nêu không nói là hѫn vӅ quân sӵ, thѭѫng

mҥi và tiӅm lӵc kinh tӃ. Ngѭӡi Hoa ÿã sӟm khҷng ÿӏnh vai trò cӫa mình ӣ ÿӏa phѭѫng, hӑ

khuyӃn khích thѭѫng mҥi và nghӅ thӫ công, phát huy lӵc lѭӧng quân sӵ thiӃt lұp hӋ thӕng trú

sӣ cho mình lүn thҫn linh. Ngѭӡi Hoa có truyӅn thӕng sӕng có tә chӭc, biӃt tѭѫng trӧ nhau, có

ý thӭc duy trì, phát triӇn và gieo cҩy truyӅn thӕng, tín ngѭӥng cӫa mình trong quan hӋ vӟi dân

tӝc khác. Vӟi nhӳng ÿһc ÿiӇm nhѭ thӃ, ngѭӡi Hoa ӣ Ĉӗng Nai có ÿҫy ÿӫ ÿiӅu kiӋn ÿӇ chi phӕi,

thұm chí làm chӫ sinh hoҥt văn hóa tín ngѭӥng cӫa cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai. Nhѭng ÿiӅu ҩy ÿã

không xҧy ra. Nhӳng di sҧn tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi Hoa mang theo hiӋn dӉ tìm thҩy trong ÿӡi

sӕng sinh hoҥt cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai: Tөc ÿӕt nhiӅu vàng bҥc, thӡ cúng các vӏ thҫn Thiên Hұu,

Cӱu Thiên HuyӅn Nӳ, Quan Thánh ĈӃ quân, NgǊ phѭѫng NgǊ thә long thҫn, TiӅn Hұu ÿӏa chӫ

Tài thҫn, bà mҽ Thai sanh... Nhѭng ÿó là s͹ b͝ sung chͱ khong ph̫i thay th͇.

Tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi Hoa nhұp cѭ vào Ĉӗng Nai không phҧi là triӃt lý Nho giáo mà là

4.9 Page 39

▲back to top

nhӳng yӃu tӕ mӟi mҿ cӫa nӅn văn minh nông nghiӋp quen thuӝc gҳn vӟi ÿám thѭѫng nhân bình

dân cùng nӛi niӅm tha hѭѫng cӫa cѭ dân ViӋt, cho nên hai hӋ tín ngѭӥng dӉ dàng chan hòa,

dung hӧp lүn nhau, dҫn dҫn cѭ dân ViӋt và ngѭӡi Hoa chung mӝt thҫn ÿiӋn dân gian, ÿӃn mӭc

khó phân biӋt có nguӗn Hoa - ViӋt. Nhӳng hình tѭӧng Phұt bà Quan Âm, NgǊ Hành nѭѫng

nѭѫng, Thә thҫn, Thә Ĉӏa, Chúa Tiên, Chúa Ngӑc, Quan Công, Táo quân… cùng có sӭc sӕng

ngang nhau trong tâm linh cӫa ngѭӡi Hoa cǊng nhѭ cѭ dân ViӋt. Các vӏ thҫn Vi͏t có hӑ hàng

vӟi Hoa là hiӋn tѭӧng phә biӃn ӣ Nam bӝ nhѭng không phҧi vì vұy mà phӫ nhұn “Vi͏t t͓ch”

cӫa các vӏ thҫn ҩy.

Tuy nhiên sӵ dung nҥp yӃu tӕ tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi Hoa vào tâm linh cѭ dân ViӋt không

phҧi hӛn tҥp mà là tiӃp thu có chӑn lӑc và trong chӯng mӵc nhҩt ÿӏnh. Ngѭӡi Hoa vӟi tài lӵc

dӗi dào ÿã tҥo ÿѭӧc trú sӣ bӅ thӃ cho thҫn thánh cӫa mình nhѭ: Thҩt phӫ Quan Võ miӃu (thӡ

Quan Thánh ĈӃ ӣ Cù Lao Phӕ, Phөng Sѫn tӵ (thӡ Quҧng Trҥch Tôn vѭѫng) ӣ phѭӡng QuyӃt

Thҳng, chùa bà Thiên Hұu ӣ Bӱu Long, chùa ông ӣ Phѭӟc ThiӅn tuy nhiên không vì thӃ mà uy

thӃ cӫa các vӏ thҫn linh cӫa hӑ trùm bóng lên thҫn ÿiӋn cӫa cѭ dân ViӋt. Nhӳng vӏ thҫn gӕc Hoa

ҩy khi ÿѭӧc dung nҥp vào tín ngѭӥng cѭ dân ViӋt, ÿѭӧc thӡ ӣ nhà hay ӣ ÿình; miӉu ÿӅu trong

sӵ hài hòa bình ÿҷng vӟi thҫn linh gӕc ViӋt, thұm chí hӑ sӁ bӏ lҿ loi khi xa rӡi thҫn ÿiӋn cӫa cѭ

dân ViӋt. Do vұy, quá trình ViӋt hóa các thҫn thánh cӫa ngѭӡi Hoa diӉn ra nhanh chóng trên cѫ

sӣ tín ngѭӥng cѭ dân ViӋt ÿã có nӅn móng và luôn sҹn chӛ ÿӇ dung nҥp thành tӕ mӟi.

Mһt khác, cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai luôn có ý thӭc không sao chép nguyên bҧn cӫa ngѭӡi

Hoa. Thѭӡng cҧi biӃn hay dӯng lҥi ӣ mӝt mӭc ÿӝ nào ÿó ÿӇ tín ngѭӥng cӫa mình không bӏ hòa

tan hoһc biӃn dҥng. Thҫn tài ngӗi riêng mӝt “gh͇” ҳt ÿӉ nhҫm vӟi Tài Bҥch tinh quân cӫa

ngѭӡi Hoa, nhѭng khi thành mӝt hӋ vӟi ông Ĉӏa, thì không thӇ nhҫm “qu͙c t͓ch”.. Quan niӋm

vӅ tөc lӋ tang chӃ cǊng na ná nhѭ nhau, nhѭng nhìn “h˱ͣng ÿ̯u hòm” (quay ÿҫu vào hay quay

ÿҫu ra) là ÿӫ biӃt Hoa hay ViӋc. Tѭѫng tӵ, xem cách x͵ lý chén r˱ͫu cúng (uӕng ÿi hay ÿә ra

ÿҩt) cǊng phân biӋt ÿâu là cách cӫa cѭ dân ViӋt.

Trong khi tài sҧn tinh thҫn mang theo không ÿӫ ÿӇ xӱ lý các tình Huӕng mӟi lҥ ӣ vùng ÿҩt

mӟi, triӅu NguyӉn lҥi không tҥo ÿѭӧc gì thêm cho thҫn dân khai phá, thì tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi

Hoa ÿã ÿem ÿӃn cho cѭ dân ViӋt nhӳng hình ҧnh mӟi làm phong phú thêm, ÿa dҥng hѫn nhӳng

sinh hoҥt văn hóa - tín ngѭӥng tҥi Ĉӗng Nai. ViӋc tiӃp nhұn yӃu tӕ Hoa và sӱ dөng nó làm tài

sҧn cӫa mình ÿã thӇ hiӋn bҧn lƭnh và sӭc sӕng cӫa tín ngѭӥng dân gian truyӅn thӕng ӣ cѭ dân

ViӋt luôn bӅn vӳng trong giao lѭu văn hóa và tiӃn trình phát triӇn.

3. Tín ng˱ͩng cͯa ng˱ͥi b͝n ÿ͓a là thành t͙ quan tr͕ng trong vi͏c hình thành tín ng˱ͩng

4.10 Page 40

▲back to top

dân gian cͯa ng˱ͥi Vi͏t ͧ Ĉ͛ng Nam. Ĉӗng Nai là cái ÿuôi cӫa dҧi Trѭӡng Sѫn vӅ phía Nam,

là nѫi giao thѭѫng giӳa miӅn ngѭӧc vӟi miӅn xuôi ҳt thѭӡng xuyên diӉn ra quan hӋ trao ÿәi

cǊng nhѭ giao lѭu văn hóa. Ĉӏa bàn trung du ӣ Ĉӗng Nai hiӋn nay còn có nhӳng tӝc ngѭӡi: Mҥ

Xtiêng, Châu Ro, K’ho... nhѭng nhӳng tӝc ngѭӡi thiӇu sӕ này còn ӣ trình ÿӝ thҩp, sӕng du canh

du cѭ, ít truyӅn thӕng văn hóa; trong ÿó chӍ có ngѭӡi Mҥ ÿӇ lҥi nhiӅu dҩu vӃt có quan hӋ vӟi cѭ

dân ViӋt nhiӅu nhҩt. Theo truyӅn thuyӃt ngѭӡi Mҥ ÿã tӯng là chӫ nhân cӫa vùng ÿҩt thѭӧng du

dӑc sông Ĉӗng Nai Thѭӧng, tӯng có nhӳng cuӝc buôn bán, giao tranh vӟi ngѭӡi Chăm, sau ÿó

phҧi nhѭӡng bѭӟc rút lên vùng cao, ÿӇ lҥi nhӳng “Gò Moi, Ĉ̩ Ĉͥng, Ĉ̩ Dung”… cho cѭ dân

ViӋt làm chӫ. TiӃc là nhӳng tài liӋu ghi chép trѭӟc ÿây thѭӡng gom các dân tӝc thiӇu sӕ vào tên

gӑi “Man, M͕i, Th˱ͫng” khiӃn ÿӡi sau khó phân biӋt, chӍ hiӇu ÿҥi khái ÿó là cѭ dân các tӝc ít

ngѭӡi ӣ Tây Nguyên. Tàn dѭ tín ngѭӥng cӫa hӑ ÿӇ là trong cѭ dân ViӋt không nhiӅu lҳm, chӍ

thҩy bóng dáng cӫa “Ó ma lai” trong kiêng kӷ cӫa ngѭӡi phө nӳ sinh nӣ và thҩp thoáng uy lӵc

cӫa “nͷ th̯n lúa” trong vai trò cӫa ngѭӡi phө nӳ trong viӋc chӑn giӳ bông lúa giӕng, “ÿón ḿ

lúa” vào b͛…

Di chӍ khҧo cә lҥi cho thҩy chӫ nhân tài hoa cӫa nhӳng mӝ ÿá Hàng Gòn, ÿàn ÿá Bình Ĉa,

qua ÿӗng Long Giao, MiӉu Ông Chӗn gҫn nhѭ có mһt khҳp nѫi nhѭng là nhӳng lӟp ngѭӡi (có

thӇ) gҳn vӟi nӅn văn hóa Phù Nam chӍ còn tên gӑi qua suy luұn tӯ kӃt quҧ khai quұt cӫa các nhà

khҧo cә. Cho nên, hiӋn chѭa có cѫ sӣ ÿӇ nêu ý kiӃn nào ÿó vӅ mӕi quan hӋ trong tín ngѭӥng

giӳa ngѭӡi Phù Nam bәn ÿӏa xѭa vӟi cѭ dân ViӋt.

Ngѭӡi Khmer là lӟp dân cѭ bәn ÿӏa còn lѭu nhiӅu vӃt tích trong sinh hoҥt văn hóa tín

ngѭӥng cӫa cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai. Sӱ sách cho thҩy, ngѭӡi Khmer có mһt ӣ Nam bӝ sӟm

hѫn cѭ dân ViӋt; ÿӃn năm 1888 còn 10.673 ngѭӡi ӣ tӍnh Biên Hòa nhѭng trѭӟc ÿó hӑ là chӫ

nhân cҧ mӝt vùng rӝng lӟn. Không rõ ĈӅn NgǊ Công ӣ ÿҫu nguӗn Băng Bӝt mà Trӏnh Hoài

Ĉӭc cho rҵng “Nhͷng th̯n ̭y là ḽy tên 5 cái thác hi͋m mà theo nh˱ Man ngͷ ÿ͋ x˱ng hô” có

phҧi thuӝc hӋ tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi Khmer không, cӭ theo tên gӑi: Tà Mã qu̵n công, Tà Môn

qu̵n công, Tà Nông qu̵n công, Tà Vi͏t qu̵n công, Tà Khuông qu̵n công thì có thӇ ÿoán ÿӏnh

hӑ có hӑ hàng vӟi ông Tà (Niek Ta), mӝt vӏ thҫn ÿҩt cӫa ngѭӡi Khmer.

Vӟi ông Tà mang lý lӏch ngѭӡi Khmer, cѭ dân ViӋt ӣ Ĉӗng Nai có thêm mӝt vӏ thҫn ÿҩt

“Ông Ĉ͓a giͷ nhà, ông Tà giͷ ru͡ng”; và khi cҫn thiӃt ÿӇ phù trӧ viӋc gì ÿó. Ông Tà cùng ông

Ĉӏa ÿѭӧc tin cұy, nhӡ vҧ bҵng lӡi khҩn: “vái ông Tà, ông Ĉ͓a”. Tӯ ÿó Niek Ta thâm nhұp vào

thҫn ÿiӋn miӉu Thә thҫn cѭ dân ViӋt vӟi bӝ dҥng là hòn ÿá l̩. Tàn dѭ tín ngѭӥng cӫa ngѭӡi

Khmer còn biӇu hiӋn ӣ Linh Sѫn Thánh mүu vӟi lai lӏch mӝt nӳ thҫn Khmau cӫa ngѭӡi Khmer,