Lich su giai cap cong nhan o Dong Nai 2-8 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Lich su giai cap cong nhan o Dong Nai 2-8

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Lich su giai cap cong nhan o Dong Nai 2-8

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

nͷa. Theo qui ÿ͓nh, m͟i tháng ÿ˱ͫc tr̫ 12 ÿ͛ng, nh˱ng nhͷng ngày b͏nh và ngày

ngh͑ thì không có l˱˯ng. M͟i tháng ng˱ͥi ta bͣt vào l˱˯ng 5 hào ÿ͋ trͳ vào món ti͉n

6 ÿ͛ng h͕ lƭnh tr˱ͣc khi ÿi. Ng˱ͥi ta hͱa công ty sͅ tr̫ thu͇ thân hàng năm trong

thͥi gian kèo cho phu, nh˱ng ng˱ͥi ta không giͷ lͥi hͱa và thân nhân nhͷng ng˱ͥi

phu ͧ các làng quê ÿã bu͡c ph̫i tr̫ ph̯n thu͇ này”37. Ngày lƭnh lѭѫng, viên thӫ quӻ

bҳt công nhân xӃp hàng ӣ phòng phát tiӅn, theo danh sách gӑi sӕ38. Ngѭӡi phu phҧi

lƭnh cho nhanh, nhét vӝi nҳm tiӅn vào túi không ÿѭӧc ÿӃm lҥi, làm trái thì bӏ ÿòn và

có thӇ không ÿѭӧc trҧ lѭѫng nӳa. Lѭѫng công nhân ÿѭӧc tính chi li, có nѫi, bӑn cai,

xu còn bày trò ÿánh bҥc, chѫi bài... sao cho hӃt tháng thì hӃt tiӅn, thұm chí còn mҳc

nӧ, khiӃn hӑ không thӇ dành dөm mà vӅ xӭ khi mãn giao kèo.

TiӅn lѭѫng cӫa thӧ máy cѭa khá hѫn phu cҥo mӫ ÿӗn ÿiӅn chút ÿӍnh, tuy cǊng

rҿ mҥt. Làm viӋc vһt (hiӇu là không chuyên môn) công 30 xu/ngày; có nghӅ chuyên

môn 35 xu; thҥo nghӅ 50 xu.

Anh chӏ em làm viӋc 10 ÿӃn 12 giӡ mӛi ngày, ӕm ÿau không thuӕc men (và dƭ

nhiên không ÿi làm thì không có lѭѫng), còn phҧi góp công không ÿӇ chӫ lұp qǊi cho

thӧ vay lãi. Các dӏp lӉ, TӃt mӑi ngѭӡi phҧi góp tiӅn, mua lӉ vұt biӃu thҫy cai, ông xu,

ngài sӃp ...

VӅ ӣ, nhà cӱa cӫa thӧ máy cѭa Biên Hòa thѭӡng là nhà tranh vách lá. Mӝt sӕ ÿi

thuê nhà trong các hҿm xóm lao ÿӝng bùn lҫy nѭӟc ÿӑng. Tuy gӛ bìa bҳp vӭt chӗng

ÿӕng, nhѭng nhà cӱa phҫn ÿông công nhân là nhà tranh vách lá. Do thӧ ÿҩu tranh, ÿӇ

tӓ lòng tӕt các viên quҧn lý nhà máy ngѭӡi Pháp mӟi ÿӗng ý cho thӧ lҩy sӕ bìa bҳp

này vӅ thѭng quanh nhà và cho hӑ lҩy ÿҫu mҭu gӛ, gӛ ÿҫu thӯa ÿuôi thҽo vӅ ÿun mà

xí nghiӋp ÿӥ tӕn công dӑn dҽp. VӅ sau, cӫi khan hiӃm thì các phӃ phҭm cӫa nhà máy:

mùn cѭa, bìa bҳp, ÿҫu mҭu gӛ ... ÿѭӧc mang bán lҩy tiӅn.

Ӣ các ÿӗn ÿiӅn, ngѭӡi phu và gia ÿình hӑ ӣ các trҥi vách ván lӧp tranh, loҥi lán

trҥi mӛi dãy dài dăm bҧy chөc mét hoһc hѫn, trong ÿó lèn chұt ních ngѭӡi, sӕng hoàn

toàn hӛn tҥp, Acnô Ĉӡ Vôghê (Amaud de Vogué) nhұn xét “hoàn toàn gi͙ng h͏t là

ÿi͉u ki͏n c˱ trú truy͉n th͙ng cͯa ng˱ͥi M͕i (sic) k͇ bên”(sÿd). Sӕ cai, xu ӣ nhà

riêng, sӕ quҧn lý ngѭӡi Pháp ӣ nhà gҥch, nhà lҫu khang trang hoһc ӣ nhà trӋt bҵng gӛ

37 Paul Monet:Entre deux feux, d̳n theo L͓ch s͵ phong trào công nhân cao su Vi͏t Nam.

38 M͟i công nhân ÿeo s͙ thay tên

1.2 Page 2

▲back to top

có hiên rӝng (bungalow). Các lán trҥi ÿӗn ÿiӅn thѭӡng dӵng gҫn suӕi, nѫi ÿҩt thҩp gҫn

ao ÿҫm lҫy lӝi ÿӇ có nѭӟc ăn uӕng, tҳm giһt. NӃu làm ӣ nѫi ÿҩt cao thì mùa khô

không có nѭӟc, dù giӃng ÿào sâu hàng chөc mét. Nhӳng ÿҫm ao là ә muӛi sӕt rét.

Vôghê ÿi thăm nhiӅu ÿӗn ÿiӅn cӫa tұp ÿoàn Công ty Cao su SIPH nhұn thҩy ÿiӇn hình

tình trҥng tӗi tӋ vӅ sӕt rét ӣ Bình Ba: “B͏nh s͙t rét giáng vào s͙ culi B̷c kǤ… phân

khu Ladông (Lason) b͓ tuyên b͙ là nguy h̩i.. T͵ sṷt và b͏nh s͙t rét hoành hành năm

1926-1927 ͧ phân khu này tr˱ͣc ÿó ch˱a tͳng có ͧ Nam kǤ ÿã gây tai ti͇ng x̭u nh̭t

ÿ͙i vͣi nhà chͱc trách ͧ Sài Gòn cǊng nh˱ giͷa các ÿ͛n ÿi͉n và nhà băng”. (Vôghê:

Sÿd). Dƭ nhiên ÿiӅu kiӋn sӕng cӫa sӕ nhân viên ngѭӡi Âu khá hѫn phu bҧn xӭ song

bӋnh sӕt rét không tha ai, mӝt sӕ ngѭӡi Âu cǊng bӏ sӕt rét hành hҥ. ĈӉ trҩn an phҫn

nào tinh thҫn phu và sӕ quҧn lý ÿӗn ÿiӅn, giӟi tѭ bҧn cho thӵc hiӋn vài biӋn pháp: ÿӗ

dҫu madút xuӕng các ÿҫm lҫy và nѫi nѭӟc tù ÿӑng hòng ngăn muӛi anôphen sinh sôi

nҧy nӣ. Viên chӭc Âu thì ÿѭӧc phát kinakrin uӕng tҥi nhà. Còn phu ÿӗn ÿiӅn thì sáng

sáng phҧi uӕng mӝt chén nѭӟc kíninh ÿҳng nghét dѭӟi sӵ giám sát chһt chӁ cӫa cai,

xu, sӃp khi tұp hӧp ÿiӇm sӕ.

VӅ sau, do công nhân ÿҩu tranh, giӟi chӫ buӝc phҧi cҧi thiӋn phҫn nào nhà ӣ.

Nhӳng làng cao su hình thành gӗm mӝt sӕ căn nhà gҥch lӧp ngói, mһt ngoài quét vôi

chӯng hai, ba năm mӝt lҫn. Quanh căn nhà có thӱa vѭӡn nhӓ ÿӇ gia ÿình hӑ tranh thӫ

trӗng rau, khoai lang, cây ăn quҧ và nuôi gà vӏt, heo. Nhѭng sӕ lán tranh vүn tӗn tҥi ӣ

mӭc ÿӝ nào ÿó chӭ không mҩt hҷn, nѫi ÿó giành cho các ngѭӡi sӕng ÿӝc thân. Hӑ

nҵm trên vҥt tre, ÿun nҩu ӣ mӝt góc lán. Nhӳng làng này không có hӋ thӕng cӕng rãnh

nên nѭӟc thҧi chҧy tràn lan nhӟp nhúa. Sӕ viên chӭc Âu và tay chân ÿѭӧc ӣ trong

nhӳng căn nhà riêng, cҩt rӝng rãi hѫn, cҥnh nhà có vѭӡn hoa; mӝt sӕ căn hӝ là nhà

tiӅn chӃ do hãng máy cѭa Biên Hòa làm ra, lҳp ghép nhanh.

Vào khoҧng nhӳng năm 20 ÿҫu thӃ kӹ XX, cái chӧ ÿҫu tiên lұp ӣ Ĉӗn ÿiӅn Dҫu

Giây, dѭӟi các dӕc cao su gҫn nhà Hӝi ÿӗng. Không rõ ai là ngѭӡi khӣi xѭӟng, chӧ

hӑp ÿӅu ÿһn vào chӫ nhұt hàng tuҫn. Nhӳng ngѭӡi buôn bán nhӓ mang hàng ÿӃn bán

cho phu: vҧi vóc quҫn áo, thӵc phҭm ... rҿ hѫn ӣ mҩy tiӋm buôn chұp phô cӫa ngѭӡi

Hoa. Khi trӡi mѭa, kҿ bán ngѭӡi mua tùy nghi tìm nѫi tránh ѭӟt. Do nhu cҫu ÿòi hӓi,

ngѭӡi quҧn lý ÿӗn ÿiӅn là Truiѫ (Trouilleux) buӝc phҧi cho xây cho vào nhӳng năm

30.

IV.3.2. Ĉӡi sӕng tinh thҫn

1.3 Page 3

▲back to top

Nӛi ÿau lӟn nhҩt cӫa ÿӝi ngǊ công nhân Biên Hòa là cái nhөc mҩt nѭӟc. Hàng

ngày làm viӋc dѭӟi sӵ cai quҧn cӫa vài tên “mҳt xanh mǊi lõ” cùng bҫy tay sai lăm

lăm roi gұy giáng xuӕng ÿҫu, nӛi nhөc mҩt nѭӟc cӫa hӑ không chӍ âm Ӎ nung nҩu tâm

can mà vӃt lҵn roi hiӋn trên ÿҫu, mһt, tay chân, thân thӇ. Không chӏu chào sӃp Tây,

không tӓ ra khép nép khúm núm khi chúng tӟi ngang qua, lұp tӭc ngӯa thӧ xѭӣng

máy, ngѭӡi phu ÿӗn ÿiӅn bӏ “xà lù”, ÿá, tát, roi ngay. Thân phұn nô lӋ cӫa hӑ ngày

càng không thӇ chӏu ÿӵng nәi. Năm 1943, lính Nhұt ÿóng ӣ ÿҫu Ĉӗn ÿiӅn sӣ Bà Ĉҫm

Long Thành chiӅu nào cǊng kéo ÿàn kéo lǊ tҳm truӗng ӣ chiӃc giӃng ngay ÿѭӡng ÿi.

Mӝt anh phu hӓi:

- Tҳm thӃ này mà không mҳc cӥ à?

- Chúng mày mҩt nѭӟc mӟi phҧi xҩu hә. Chúng tao tҳm thӃ này, có sao! -mӝt

tên biӃt tiӃng ViӋt nói ÿӝp vào mһt anh nӑ. Lòng anh nhói ÿau, uҩt ӭc khôn xiӃt, vӅ

sau anh ÿi theo Cách mҥng.

Bӑn thӵc dân luôn luôn áp dөng chính sách chia ÿӇ trӏ. Chúng rêu rao dân Bҳc

kǤ vào làm ӣ các ÿӗn ÿiӅn Nam kǤ ÿã cѭӟp mӝt phҫn công ăn viӋc làm cӫa dân ÿӏa

phѭѫng. Chúng gieo rҳc tính kǤ thӏ nói lҩy ÿѭӧc, ÿҥi loҥi “Giͷa ng˱ͥi Nam kǤ vͣi

ng˱ͥi Trung kǤ v͉ m͡t phía, ng˱ͥi B̷c kǤ v͉ phía kia, hình nh˱ không kh̷ng khít tình

c̫m anh em cùng nòi gi͙ng và cùng thu͡c m͡t c͡ng ÿ͛ng dân t͡c”, “…h͕ khác bi͏t

ng˱ͥi Nam kǤ v͉ ngôn ngͷ, v͉ ăn m̿c, qu̯n áo h͕ nhu͡m màu nâu ÿ͗ b̹ng cͯ nâu,

khác rõ r͏t ngay tͳ cái nhìn ÿ̯u tiên v͉ màu ÿen và tr̷ng truy͉n th͙ng ͧ Trung kǤ và

Nam kǤ, và nói chung v͉ l͙i s͙ng cǊng nh˱ ch͇ ÿ͡ ăn u͙ng...”39. Ĉây là mӝt thӫ ÿoҥn

cӫa bӑn thӵc dân nhҵm phân hóa công nhân trong ÿӗn ÿiӅn cao su và các xѭӣng máy,

gây tâm lý chia rӁ dân tӝc trong nӝi bӝ công nhân.

ĈӇ ngăn cҧn công nhân ÿҩu tranh bӓ viӋc, bӑn thӵc dân treo giҧi thѭӣng cho

ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi ӣ các làng quanh các ÿӗn ÿiӅn: nӃu ai bҳt, giӃt ÿѭӧc phu cao

su bӓ trӕn sӁ ÿѭӧc thѭӣng tiӅn, muӕi... Không phҧi là chúng không thành công ít

nhiӅu trong viӋc gieo rҳc chia rӁ giӳa ngѭӡi ViӋt ӣ ba kǤ khác nhau, giӳa phu ngѭӡi

Kinh và ÿӗng bào dân tӝc thiӇu sӕ.

Kìm hãm công nhân, cǊng nhѭ toàn dân, trong dӕt nát tăm tӕi ÿӇ dӉ bӅ ÿàn áp

mӑi ngѭӡi là ý ÿӗ sâu xa cӫa thӵc dân Pháp. Phҫn ÿông lӟp công nhân ÿҫu tiên cӫa

39 Arnaud de Vogué: sÿd

1.4 Page 4

▲back to top

Nhà máy Cѭa Biên Hòa tiӃp xúc vӟi kӻ thuұt mà mù chӳ hoһc chӍ biӃt ÿӑc biӃt viӃt

chút ÿӍnh. Hӑc trò nhӳng khóa ÿҫu Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hòa chӍ cҫn biӃt tròm trèm

chӳ quӕc ngӳ; sau mӟi tuyӇn nhӳng ai hӑc hӃt lӟp ba (cours élémentaire), ÿó ÿã là

nhӳng năm 30; vào nhӳng năm 40 thì phҧi hӑc ÿӃn lӟp nhҩt (cours supérieur). Hӑc

thӧ cѫ khí ӣ ÿӅpô Dƭ An cǊng vұy. Phu lөc lӝ (sӱa ÿѭӡng bӝ) và phu ÿѭӡng tàu phҫn

ÿông ít hӑc hѫn. Ĉông ÿҧo phu mӝ ӣ các ÿӗn ÿiӅn mù chӳ, hӑ không ÿѭӧc hӑc kӻ

thuұt khai thác, chăm sóc cây cao su. Các viên cai, xu chӍ bҧo qua loa nên nhiӅu công

nhân mҳc lӛi trong thao tác cҥo mӫ (cҥo nông hoһc cҥo phҥm lұp tӭc bӏ ÿánh!) Sau

này vào giӳa nhӳng năm 30, do phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân 1ên cao, chӫ tѭ

bҧn mӟi cho lұp ӣ mӝt sӕ ÿӗn ÿiӅn vài trѭӡng sѫ hӑc (mӣ tӯ lӟp 1 ÿӃn lӟp 3).

Ӣ gҫn nhà máy, xí nghiӋp và ӣ các ÿӗn ÿiӅn ÿӅu có nhӳng cӱa hàng ÿҥi lý bán

rѭӧu (R.A), có nѫi bán cҧ thuӕc phiӋn (R.O). Ngѭӡi công nhân, ngѭӡi phu tan tҫm vӅ

nhà trong tình trҥng kiӋt sӭc, chân tay rӡi rã, nhìn cҧnh gia ÿình khӕn quүn, dӉ tìm

cách giҧi sҫu “cho quên hӃt sӵ ÿӡi ” bҵng rѭӧu, thuӕc phiӋn. Khi chѭa giác ngӝ, sӕ

ÿông công nhân cho rҵng sӕ mình khә do thѭӧng ÿӃ an bài, do ÿó hӑ tìm niӅm an ӫi

trong viӋc ÿi lӉ chùa, nhà thӡ.

Ai nhҳc ÿӃn nhӳng quyӅn tӵ do dân chӫ, tӵ dӑ hӝi hӑp, tӵ do hӑc hành, tӵ do

ngôn luұn thì giӟi chӫ và nhà chӭc trách không ÿӇ yên. Hӑ sӁ bӏ buӝc tӝi xúi giөc làm

loҥn, tӝi làm cӝng sҧn ... và chҳc chҳn ngӗi tù.

Giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai ra ÿӡi tӯ nhӳng năm cuӕi thӃ kӹ 19

ÿҫu thӃ kӹ 20, xuҩt thân tӯ giai cҩp nông dân bӏ ÿӏa chӫ phong kiӃn bóc lӝt nһng nӅ,

ÿa phҫn là nhӳng nông dân tӯ miӅn Trung, miӅn Bҳc vào Nam làm phu ÿӗn ÿiӅn, làm

thӧ trong mӝt sӕ nhà máy công nghiӋp. Tӯ nhӳng ngѭӡi nông dân “tӵ do” hӑ trӣ

thành công nhân làm viӋc trong khuôn khә lao ÿӝng kӹ luұt, có tә chӭc theo ca, kíp.

Nhѭng hӑ là nhӳng ngѭӡi lao ÿӝng tiӃp nӕi truyӅn thӕng ÿҩu tranh cӫa dân tӝc, có

tinh thҫn ÿҩu tranh bҩt khuҩt chӕng áp bӭc, bҩt công.

Sӕng và lao ÿӝng trong môi trѭӡng mӟi cӵc khә, tӫi nhөc, nhӳng ngѭӡi nông

dân khi trӣ thành giai cҩp công nhân bѭӟc ÿҫu ý thӭc ÿѭӧc quyӅn lӧi cӫa giai cҩp (dù

chѭa phҧi là tӵ giác); hӑ ÿoàn kӃt lҥi trên cѫ sӣ nhӳng ngѭӡi ÿӗng hѭѫng, ÿӗng cҧnh

ngӝ, tѭѫng trӧ nhau khi khó khăn, hoҥn nҥn... ĈiӅu kiӋn lao ÿӝng, môi trѭӡng khҳc

nghiӋt kӃt hӧp vӟi truyӅn thӕng ÿoàn kӃt, truyӅn thӕng ÿҩu tranh cӫa dân tӝc, tҥo cho

giai cҩp công nhân ӣ ÿӏa phѭѫng mӝt sӭc mҥnh tiӅm tàng, khi có ÿiӅu kiӋn thì sҹn

1.5 Page 5

▲back to top

sàng ÿӭng lên ÿҩu tranh.

CHѬѪNG II

GIAI CҨP CÔNG NHÂN BIÊN HÒA TRONG ĈҨU TRANH

GIÀNH ĈӜC LҰP DÂN TӜC (1930 – 1945)

I. PHONG TRÀO ĈҨU TRANH CӪA GIAI CҨP CÔNG NHÂN Ӣ BIÊN

HÒA

Ngay khi ra ÿӡi, giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa ÿã có nhӳng cuӝc ÿҩu tranh

bҵng nhiӅu hình thӭc mang tính chҩt tӵ phát chӕng lҥi nhӳng thӫ ÿoҥn áp bӭc, bóc lӝt

cӫa tѭ bҧn. Nhà máy Cѭa Biên Hòa ngay tӯ khi bѭӟc vào hoҥt ÿӝng (năm 1912),

ngoài viên Giám ÿӕc ngѭӡi Pháp ÿiӅu hành chung, dѭӟi quyӅn là ba nhân viên Pháp

coi ba phân xѭӣng: nӗi hѫi phát ÿiӋn và ÿӝng lӵc, cѭa xҿ gӛ, ÿóng ÿӗ mӝc, còn có

năm gác dan (bҧo vӋ) ngѭӡi Ҩn Ĉӝ (Chàvà) chuyên lөc soát công nhân ÿi làm vӅ xem

hӑ có lҩy cҳp gì không. Cө Phan Văn Ĉҥi làm thӧ máy cѭa BIF tӯ năm 1917 ÿӃn năm

1922 mӝt lҫn chӭng kiӃn tên sӃp Tây lùn mһt ÿӓ nhѭ gà chӑi hùng hә ÿҩm, tát túi bөi,

chӱi bӟi ҫm ӻ mӝt anh thӧ gҫy yӃu nhӓ thó. Mӟi ÿҫu anh nín nhӏn, né tránh, cuӕi cùng

không chӏu nәi hành vi tàn bҥo cӫa thҵng Tây, ÿã nhһt mӝt khúc cây ÿұp cho tên này

té xӍu rӗi bӓ sӣ tӯ buәi chiӅu hôm ҩy (theo Phong trào ÿ̭u tranh cách m̩ng ph˱ͥng

Th͙ng Nh̭t, thành ph͙ Biên Hòa).

ViӋc trong nhân ÿánh cai, xu, sӃp vӅ sau không hiӃm, tiӃp diӉn dài dài. Ngѭӡi

thӧ hiӇu thân phұn thҩp cә bé hӑng cӫa mình, chҷng ÿһng ÿӯng phҧi chӕng lҥi nhӳng

áp bӭc tàn tӋ cӫa bӑn này.

Các ÿӗn ÿiӅn là nѫi tұp trung sӕ phu ÿông ÿҧo thì các hình thӭc ÿҩu tranh tӵ

phát cǊng ÿa dҥng:

- Bӓ trӕn: kiӇu phҧn ӭng thѭӡng gһp, ngѭӡi phu nghƭ ÿѫn giҧn: ӣ lҥi trѭӟc sau

cǊng chӃt, bӓ trӕn may ra còn sӕng sӁ tìm ÿѭӡng vӅ quê làm lҥi cuӝc sӕng mӟi. Hӑ

trӕn tӯng ngѭӡi hoһc tӯng nhóm. Phҫn ÿông phu bӓ trӕn bӏ bҳt lҥi bӏ ÿánh ÿұp tàn

nhүn, sӕ ít làm mӗi cho hә báo, mӝt sӕ bӏ ngѭӡi thiӇu sӕ lҫm lҥc bҳt, giӃt ÿӇ lƭnh

thѭӣng.

1.6 Page 6

▲back to top

- Tӵ tӱ: là hình thӭc phҧn kháng tiêu cӵc do cuӝc sӕng quá ÿen tӕi bi thҧm

không lӕi thoát. “Tӵ sát thì nhiӅu vì con ÿѭӡng ÿánh Tây ÿӇ vӅ Bҳc rҩt khó, nên ngѭӡi

ÿau ӕm chӍ giҧi quyӃt bҵng tӵ sát: tӵ sát trong nhà, tӵ sát ngoài suӕi nѭӟc... Tӯ nhà ra

rӯng cao su, lúc nào cǊng có mùi hôi thӕi cӫa ngѭӡi tӵ sát treo cә”40

- Lãn công, phá cây giӕng: Ӣ Ĉӗn ÿiӅn Phú RiӅng (lúc ÿó thuӝc tӍnh Biên

Hòa), công nhân lãn công, phá cây cao su giӕng (ÿӇ ghép). Hình thӭc này giӕng cách

ÿҩu tranh phá máy móc cӫa công nhân châu Âu, gây cho chӫ thiӋt hҥi nhҩt ÿӏnh.

Chúng phҧi ÿѭa Vasê (Vachet) vӅ thay hung thҫn Trie (Triai). Năm 1928, vӯa ÿһt

chân ÿӃn nѫi, Vasê ra lӋnh cҩm cai, xu ÿánh phu. Y mua chuӝc công nhân bҵng cách

cho lұp phѭѫng chèo, phѭӡng nhҥc cә, còn cҩp tiӅn cho mua quҫn áo, mǊ mão, ÿàn

sáo, trӕng nhӏ... Chính Vasê cho khoán công viӋc (nhѭng lѭѫng cӕ ÿӏnh) ÿӇ ÿәi phá

công nhân lãn công.

- Nәi dұy chém Tây: Tháng 7- 1927, công nhân Ĉӗn ÿiӅn Phú RiӅng ÿҩu tranh

chӕng tên Giám ÿӕc Trie, gӑi là chӫ nhҩt, cǊng là kҿ làm thuê cho chӫ tѭ bҧn ӣ tұn

Pari, cho bӑn cai, xu, sӃp vô lӕi ÿánh ÿұp anh chӏ em phu cҥo. Nhѭng tên chӫ nhҩt do

có chӍ ÿiӇm, ÿã ÿánh ÿұp và bӓ tù anh phu Trҫn Tӱ Bình.

Chӭng kiӃn cҧnh công nhân bӏ ÿánh ÿұp tàn nhүn, và thói dâm ÿãng cӫa bӑn

cai, xu, sӃp, nhҩt là cӫa tên Môngtây (Monteil), anh NguyӉn Ĉình Tѭ cùng nhӳng

ngѭӡi mӝt lòng mӝt dҥ trích máu ăn thӅ quyӃt giӃt tên ác ôn này. Mӝt buәi sáng tháng

10-1927, trong cuӝc ÿiӇm danh thѭӡng nhұt anh Tѭ bҩt ngӡ dùng lѭӥi búa mài bén

chém y; nhiӅu nhát búa chҩt chӭa căm hѫn bә tiӃp vào thân xác tên này. Y cӕ chҥy vӅ

lҩy súng nhѭng nhát búa cuӕi cùng bӱa ÿôi mҳt làm y gөc xuӕng. Tên chӫ nhҩt Trie

cho lính bao vây chһt, bҳt ÿi dăm, sáu chөc ngѭӡi, y tӵ tay bҳn chӃt vài công nhân ...

Mөc tiêu giӃt Môngtây ÿã ÿҥt, nhѭng cuӝc manh ÿӝng này chѭa ÿánh trúng kҿ thù là

ÿánh ÿә tҩt cҧ bӑn thӵc dân ÿӇ giҧi phóng dân tӝc.

- KiӋn ӣ tòa án: Anh NguyӉn Văn Chánh là cai ӣ làng 2 Ĉӗn ÿiӅn Phú RiӅng.

Anh không ÿánh ÿұp công nhân nhѭ nhӳng tên cai, xu khác. Tên chӫ sӣ Valăngtanh

(Valentin) bӵc mình vӟi anh. Mӝt ngày cuӕi năm 1927, y ra lô tìm cӟ gây sӵ rӗi ÿá

anh dұp lá lách, chӃt tҥi chӛ. Mӝt sӕ công nhân tiӃn bӝ vұn ÿӝng mӑi ngѭӡi cùng vӧ

anh Chánh ÿâm ÿѫn kiӋn ӣ Tòa án Biên Hòa. Bӑn quҧn lý sӣ ÿã ÿút lót nên Tòa án

40 Theo Giai c̭p công nhân Vi͏t Nam nhͷng năm tr˱ͣc khi thành l̵p Ĉ̫ng, Nxb Khoa h͕c xã h͡i, H.,1978

1.7 Page 7

▲back to top

Biên Hòa xӱ Valăngtanh tӝi ngӝ sát, bӗi thѭӡng cho vӧ anh Chánh 5 ÿӗng. KӃt quҧ:

công nhân vӯa phүn uҩt, vӯa bi quan, anh em hiӇu thêm trong chӃ ÿӝ ҩy không thӇ có

sӵ công minh; muӕn cho “nhӳng anh Chánh khác” không uәng mҥng thì phҧi ÿi tìm

ÿѭӡng khác!

Tóm lҥi, mӝt sӕ cuӝc ÿҩu tranh buәi ÿҫu cӫa giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa là

nhӳng phҧn kháng tӵ phát, cá nhân, lҿ tҿ. Hҫu hӃt nhӳng cuӝc ÿҩu tranh ÿó thҩt bҥi,

hӑ còn bӏ giai cҩp thӕng trӏ ÿàn áp ÿүm máu. Sӵ tàn ác, hà khҳc cӫa bӑn tѭ bҧn thӵc

dân và tay sai càng nung nҩu trong công nhân lòng căm giұn, ÿӇ tӯ ÿó nâng cao ý thӭc

vӅ giai cҩp mình, kinh nghiӋm ÿҩu tranh tích lǊy ngày càng nhiӅu. Ĉó là nhӳng khoҧn

hӑc phí ÿҩu tranh giai cҩp, ÿҩu tranh giҧi phóng dân tӝc phҧi tra bҵng máu. Ngѭӡi

công nhân buӝc phҧi ÿҩu tranh sӕng còn vӟi kҿ thù, nhѭ vұy “giai c̭p t˱ s̫n t̩o ra

nhͷng k̓ ÿào huy͏t chôn chính nó”41

I.2. Phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân Biên Hòa trѭӟc khi Ĉҧng Cӝng

sҧn ViӋt Nam thành lұp.

Ĉҫu thұp niên 20 cӫa thӃ kӹ XX, ngѭӡi lính thӫy tham gia treo cӡ ÿӓ trên chiӃn

hҥm Pháp ӣ biӇn Ĉen ÿӇ biӇu lӝ sӵ ӫng hӝ Cách mҥng tháng 10 Nga bӏ chính phӫ

Pháp trөc xuҩt vӅ Sài Gòn. Anh công nhân Tôn Ĉӭc Thҳng ÿã lұp Công hӝi Ĉӓ ÿҫu

tiên ӣ Nhà máy Bason, hoҥt ÿӝng theo kiӇu cӫa Tәng Liên ÿoàn Lao ÿӝng Pháp CGT

do Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp lãnh ÿҥo. Ҧnh hѭӣng cӫa Công hӝi Ĉӓ lan ra mӝt sӕ nhà

máy, xí nghiӋp và Nhà máy xe lӱa Dƭ An (ĈӅ pô Dƭ An).

Giӳa năm 1925, tә chӭc Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam (còn gӑi là ViӋt

Nam Thanh niên cách mҥng ÿӗng chí hӝi) ÿѭӧc NguyӉn Ái Quӕc thành lұp ӣ Quҧng

Châu (Trung Quӕc). NhiӅu thanh niên yêu nѭӟc ӣ trong nѭӟc ÿѭӧc bí mұt cӱ ÿi, sau

khóa huҩn luyӋn lҥi vӅ nѭӟc hoҥt ÿӝng. Tháng 10-1926, Phan Trӑng Bình và NguyӉn

Văn Lӧi ÿѭӧc cӱ vӅ Sài Gòn xây dӵng cѫ sӣ. Mҥng lѭӟi KǤ bӝ Nam kǤ cӫa Hӝi

Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam phát triӇn nhanh chóng ӣ Sài Gòn và các tӍnh vӟi

khoҧng 500 hӝi viên. Thӵc hiӋn chӫ trѭѫng vô sҧn hóa, nhiӅu hӝi viên hòa mình vào

ÿi làm ӣ các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn...

41 K.Mác & F. Enghen: Tuyên ngôn cͯa Ĉ̫ng C͡ng s̫n

1.8 Page 8

▲back to top

Tҥi Biên Hòa, vài tiӇu tә Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam ÿѭӧc tә chӭc ӣ

Ĉӗn ÿiӅn Cam Tiêm. Nhà máy Cѭa BIF. NguyӉn Ĉӭc Văn (NguyӉn Tam) do Ngô Gia

Tӵ phái vӅ, ÿã hoҥt ÿӝng ӣ Ĉӗn ÿiӅn Cuӝctѫnay (Courtenay, bây giӡ là Nông trѭӡng

Cao su Cҭm Mӻ).

Tháng 4-1928, chi bӝ Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam ӣ Ĉӗn ÿiӅn Cao su

Phú RiӅng thành lұp vӟi 5 hӝi viên: NguyӉn Xuân Cӯ làm Bí thѭ, Trҫn Tӱ Bình,

NguyӉn Mҥnh Hӗng, Tҥ, Hòa.

Ngày 20-9-1928, mӝt cuӝc ÿҩu tranh lӟn nә ra ӣ Ĉӗn ÿiӅn Cam Tiêm. Hѫn 500

phu cҥo mӫ kéo ra sân ÿiӇm phҧn ÿӕi viên Giám ÿӕc Pháp không thӵc hiӋn bҧn

côngtra : ÿӕi xӱ tӱ tӃ vӟi phu, tăng lѭѫng cho anh chӏ em, trҧ ngѭӡi mãn hҥn giao kèo

vӅ xӭ.... Công nhân vác gұy gӝc bao vây văn phòng sӣ. Bӑn sӃp, xu, cai hoҧng sӧ bӓ

trӕn vӅ Ĉӗn ÿiӅn Dҫu Giây, cho ngѭӡi báo gҩp ÿӗn hiӃn binh Xuân Lӝc và Tòa bӕ

Biên Hòa. Chӫ tӍnh phái 20 lính và 3 hiӃn binh vӅ Cam Tiêm, thҷng tay bҳn giӃt, bҳt

bӟ ... làm hàng chөc anh em chӃt và bӏ thѭѫng, nhiӅu ngѭӡi quá sӧ chҥy ra rӯng trӕn.

Hàng tháng sau, ÿӗn ÿiӅn mӟi trӣ lҥi làm viӋc bình thѭӡng. Dѭ luұn Pháp xôn xao,

Tәng Liên ÿoàn Lao ÿӝng Pháp lên tiӃng phҧn ÿӕi vө ÿàn áp dã man cӫa bӑn tѭ bҧn,

bày tӓ sӵ ÿӗng tình ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân Ĉӗn ÿiӅn Cam Tiêm nói

riêng, công nhân ViӋt Nam nói chung: “Hͩi các công nhân cao su! Các anh có bi͇t

r̹ng giá cao su bây giͥ h̩ l̷m, th͇ mà b͕n nghi͏p chͯ v̳n cͱ ngài càng giàu lên

không? Anh làm lͭng v̭t v̫ su͙t ngày nh˱ th͇ mà ti͉n công có ÿͯ ăn không? Anh ˯i !

Anh b͓ bóc l͡t th̵m t͏ ÿ̭y! Nhͷng s̫n nghi͏p, ti͉n b̩c lͣn lao kia chính là m͛ hôi và

n˱ͣc m̷t cͯa hàng nghìn ng˱ͥi lao ÿ͡ng nh˱ anh v̵y ... Anh em hãy ÿoàn k͇t nhau

l̩i ! Ch˱a mu͡n ÿâu!”42.

Tháng 9-1928 tҥi Phú RiӅng, mӝt tên sӃp Pháp ÿánh bӏ thѭѫng mӝt ngѭӡi phu.

Toàn thӇ nghiӋp ÿoàn ÿình công, biӇu tình ÿòi “cҩm ÿánh ÿұp, bӓ cúp phҥt lѭѫng”....,

ÿòi chӫ bӗi thѭӡng cho ngѭӡi bӏ ÿánh. Bӑn chӫ phҧi bӗi thѭӡng, chӃ ÿӝ làm viӋc cҧi

thiӋn mӝt phҫn. Cuӝc ÿҩu tranh thҳng lӧi làm gѭѫng cho các ÿӗn ÿiӅn khác cǊng ÿòi

quyӅn sӕng cho giai cҩp.

Tӯ nhӳng cuӝc ÿҩu tranh lҿ tҿ, tӵ phát ÿӃn nhӳng cuӝc ÿҩu tranh có tính quy

mô, tұp trung cӫa công nhân ÿӗn ÿiӅn cao su cho thҩy sӵ phát triӇn vӅ ý thӭc cӫa giai

42 D̳n theo L͓ch s͵ phong trào công nhân cao su Vi͏t Nam, tr.49, bài vi͇t cͯa Bernardom.

1.9 Page 9

▲back to top

cҩp công nhân ӣ ÿӏa phѭѫng, bѭӟc ÿҫu mang tính tӵ giác, có tә chӭc chһt chӁ nhѭng

chѭa thu ÿѭӧc kӃt quҧ mong muӕn. Ĉó là do các cuӝc ÿҩu tranh này nә ra ÿѫn ÿӝc, có

tính cөc bӝ.

Vào cuӕi thұp niên 20 thӃ kӹ XX, giai cҩp công nhân ViӋt Nam phát triӇn

nhanh ÿòi hӓi mӝt chính ÿҧng kiӇu mӟi. Tә chӭc Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt

Nam không còn ÿáp ӭng yêu cҫu lãnh ÿҥo cách mҥng trong giai ÿoҥn mӟi. Vì vұy

nhӳng phҫn tӱ tiên tiӃn nhҩt trong Hӝi, trѭӟc hӃt là nhӳng ngѭӡi hoҥt ÿӝng trӵc tiӃp

trong phong trào công nhân, sӟm nhұn thӭc tính tҩt yӃu ÿó, ÿӭng ra xúc tiӃn vұn ÿӝng

thành lұp Ĉҧng Cӝng sҧn. Ĉҥi hӝi toàn quӕc Hӝi Thanh niên cách mҥng ViӋt Nam

tháng 5-1929 chѭa nhҩt trí, tҥi ÿây diӉn ra cuӝc ÿҩu tranh gay gҳt vӅ vҩn ÿӅ thành lұp

chính ÿҧng cӫa giai cҩp công nhân. Mӝt sӕ ÿҥi biӇu dӵ ÿҥi hӝi bӓ vӅ nѭӟc. Tháng 6-

1929, Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn ÿҧng ra ÿӡi ӣ Bҳc kǤ. Tháng 10-1929, ӣ Nam kǤ, An

Nam cӝng sҧn ÿҧng tuyên bӕ thành lұp. Tháng 1-1930, ÿҧng Tân ViӋt ӣ Trung kǤ tӵ

cҧi tә thành Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn liên ÿoàn. Ba tә chӭc cӝng sҧn ӣ ba kǤ ÿӅu tӵ

nhұn mình là cӝng sҧn chân chính, tranh thӫ Quӕc tӃ Cӝng sҧn công nhұn.

Ngô Gia Tӵ là mӝt trong các thành viên sáng lұp Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn ÿҧng,

sau này là mӝt nhà lãnh ÿҥo xuҩt sҳc cӫa Ĉҧng, cùng mӝt sӕ ÿӗng chí khác tӯ Hà Nӝi

ÿѭa cӱ vào Sài Gòn hoҥt ÿӝng xây dӵng cѫ sӣ. Ĉӗng chí NguyӉn Ĉӭc Văn liên hӋ

ÿѭӧc vӟi chi bӝ ӣ Phú RiӅng, do ÿó ngày 28-10-1929, chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn

ÿҧng ӣ Phú RiӅng ÿѭӧc thành lұp vӟi 6 ÿҧng viên: NguyӉn Xuân Cӯ (Bí thѭ), Trҫn Tӱ

Bình, NguyӉn Mҥnh Hӗng, Tҥ, Hòa, Doanh.

Ĉѭӧc sӵ ӫy nhiӋm cӫa Quӕc tӃ Cӝng sҧn, NguyӉn Ái Quӕc chӫ tӑa cuӝc hӧp

nhҩt ba tә chӭc cӝng sҧn thành Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam. Ngày 3-2-1930, Ĉҧng Cӝng

sҧn ViӋt Nam ra ÿӡi, ÿánh dҩu bѭӟc ngoһt vƭ ÿҥi cӫa lӏch sӱ nѭӟc ta, mӣ ÿҫu thӡi ÿҥi

cách mҥng do giai cҩp công nhân và ÿӝi tiên phong cӫa nó là ÿҧng theo chӫ nghƭa

Mác-Lênin lãnh ÿҥo.

I.3. Phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân Biên Hòa tӯ khi Ĉҧng Cӝng sҧn

ViӋt Nam ra ÿӡi cho ÿӃn Cách mҥng tháng Tám-1945.

I.3.l. Sӵ kiӋn Phú RiӅng ÿӓ

1.10 Page 10

▲back to top

Chi bӝ Ĉông Dѭѫng Cӝng sҧn ÿҧng Ĉӗn ÿiӅn Phú RiӅng mӟi thành lұp ÿã bҳt

tay vào tә chӭc ngay các ÿoàn thӇ quҫn chúng: ÿӝi thanh niên xích vӋ do Trҫn Tӱ

Bình phө trách, nghiӋp ÿoàn ÿӗn ÿiӅn do NguyӉn Mҥnh Hӗng phө trách, hai tә chӭc

này hoҥt ÿӝng bí mұt. Thông qua nghiӋp ÿoàn, chi bӝ lұp các hӝi quҫn chúng thu hút

ÿông ÿҧo phu ÿӗn ÿiӅn: hӝi xuân thu nhӏ kǤ cӫa phu bên lѭѫng, hӝi ông Thánh Giuxe

cӫa phu theo ÿҥo Thiên Chúa, hӝi ÿá banh, hӝi múa lân... Các hӝi này hoҥt ÿӝng công

khai ÿӇ tұp hӧp, giác ngӝ tӯng bѭӟc phát ÿӝng công nhân ÿҩu tranh.

Tӯ khi thành lұp, chi bӝ ÿҭy mҥnh công tác tuyên truyӅn giáo dөc vӅ sӵ bóc lӝt

cӫa tѭ bҧn, vӅ tinh thҫn dân tӝc, tҥo cho công nhân ÿӗn ÿiӅn tinh thҫn ÿoàn kӃt,

thѭѫng yêu nhau hѫn vì hӑ ý thӭc ÿѭӧc quyӅn lӧi giai cҩp. Mӑi hoҥt ÿӝng ÿӅu thӕng

nhҩt: ÿҩu tranh chӕng cúp phҥt, ÿòi cҩp gҥo tӕt, không ăn cá ѭѫn và thӏt bҥc nhҥc, ÿòi

thҧ ÿӗng chí Trҫn Văn Cung là tù chính trӏ, giác ngӝ ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi giúp

ÿӥ che chӣ cho phu bӓ trӕn... Ĉѭӧc chi bӝ Phú RiӅng lãnh ÿҥo, tӯ ngày 30-1-1930,

5000 công nhân ÿӗn ÿiӅn ÿã bãi công. Quy mô bãi công lӟn chѭa tӯng có ÿã vang dӝi

cҧ nѭӟc qua báo chí ÿăng tҧi. Bӑn chӫ gӑi ÿiӋn cho lính ÿӗn Phú RiӅng tӟi ÿàn áp.

Ĉӝi thanh niên xích vӋ dǊng cҧm tѭӟc ngay 11 khҭu súng khiӃn viên chӍ huy Pháp và

ÿӝi lính 25 tên tháo chҥy. Bӑn chӫ, sӃp, xu, cai bӓ chҥy vӅ Sài Gòn cҫu cӭu.

Chi bӝ Ĉҧng nhұn ÿӏnh: nӃu nәi dұy giành chính quyӅn riêng lҿ cô ÿӝc sӁ bӏ

ÿӏch tұp trung quân tiêu diӋt; chӍ tiӃp tөc bãi công, ÿѭa yêu sách và giӳ trұt tӵ tӕt.

Ngày 6-2-1930, Thӕng ÿӕc Nam kǤ Krôteme (Krautheimer), Chánh mұt thám Ĉông

Dѭѫng Ácnu (Arnoux), Tham biӋn chӫ tӍnh Biên Hòa Macti (Marty), Phó chӫ tӍnh

Vinmông (Vilmont) ÿem 300 lính lê dѭѫng, 500 lính khӕ ÿӓ vӅ, tính dùng súng ÿҥn

dìm cuӝc nәi dұy trong súng ÿҥn. Nhѭng chúng chӍ thҩy công nhân sinh hoҥt bình

thѭӡng, không có dҩu vӃt chӭng cӭ nәi loҥn nào. Mӝt sӕ yêu sách hӧp tình, hӧp lý

buӝc bӑn thӵc dân phҧi giҧi quyӃt thӓa ÿáng. Chúng chѭng hӱng rút quân nhѭng cài

lҥi mӝt sӕ mұt thám. Chѭa có kinh nghiӋm giӳ bí mұt, mӝt sӕ cán bӝ ÿҧng viên và

quҫn chúng tích cӵc bӏ bҳt giam ӣ khám lӟn Biên Hòa.

Chúng mӣ phiên tòa xét xӱ, các ÿҧng viên cӝng sҧn dǊng cҧm vҥch trҫn tӝi ác

thӵc dân bҵng các chӭng cӭ và lý lӁ ÿanh thép. Tuy mӝt sӕ bӏ kӃt án các mӭc tù khác

nhau song tiӃng vang cӫa sӵ kiӋn Phú RiӅng ÿӓ lan rӝng rãi, ҧnh hѭӣng ÿӃn phong

trào ÿҩu tranh cӫa nhân dân lao ÿӝng, nhҩt là thӧ máy cѭa BIF ӣ ngay tӍnh lӷ Biên

Hòa và các ÿӗn ÿiӅn cao su khác.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Sӵ kiӋn Phú RiӅng ÿӓ cӝng hѭӣng vӟi cuӝc ÿҥi khӫng hoҧng kinh tӃ thӃ giӟi

1929-1933 khiӃn giӟi tѭ bҧn chóp bu ӣ bên Pháp hoҧng sӧ. Ácnô Ĉӡ Vôghê ghi lҥi

tâm trҥng khi ҩy: “Phͯ Toàn quy͉n Ĉông D˱˯ng b̷t ÿ̯u xúc ÿ͡ng th̵t s͹ : n͇u

nhͷng công ty ÿ͛n ÿi͉n b͓ d͛n ÿ͇n b˱ͣc ÿ˱ͥng cùng trong b̫n k͇t toán, h͕ sͅ không

có kh̫ năng chi tr̫ cho nhân s͹ t̩i ch͟ thì h̵u qu̫ ͧ các t͑nh ra sao? Li͏u hàng chͭc

ngàn culi có ÿi bi͋u tình lên các t͑nh lͻ, th͓ tr̭n ? Li͏u có ÿ̿t h͕ vào tình c̫nh c˱ͣp

bóc nhͷng ÿ͓a ph˱˯ng lân c̵n chăng? Ĉ͋ h͕ hành h̩ ng˱ͥi Âu và gia ÿình nhͷng

ng˱ͥi này chăng? N͇u ng˱ͥi ta cam lòng làm t͏ h̩i tình hình t̩i ch͟ không d͹ tính

h͙t thu͙c tr˱ͣc khi quá tr͍, nhͷng r̷c r͙i nghiêm tr͕ng sͅ n̫y sinh không tránh

kh͗i” (sÿd).

Cuӝc ÿҩu tranh cӫa tұp thӇ công nhân Ĉӗn ÿiӅn Cao su Phú RiӅng là cuӝc ÿҩu

tranh có quy mô lӟn ÿѭӧc Ĉҧng Cӝng sҧn lãnh ÿҥo. Lҫn ÿҫu tiên ÿҩu tranh giai cҩp

công nhân ÿѭӧc thӇ hiӋn vӟi hình thӭc mӟi: Có lãnh ÿҥo, tә chӭc cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn,

sӵ thӕng nhҩt mөc tiêu ÿҩu tranh, ÿҩu tranh kӃt hӧp vǊ trang, ÿánh dҩu mӝt bѭӟc phát

triӇn vӅ ý thӭc giai cҩp cӫa công nhân ÿӏa phѭѫng.

I.3.2. M͡t s͙ cu͡c ÿ̭u tranh ÿ̯u tiên ͧ Nhà máy cͯa Biên Hòa (BIF)

Năm 1929, anh NhuyӉn Văn Hӧp, dân NghӋ Tƭnh, xin vào làm thѭ ký cho hãng

cѭa BIF. Qua nhӳng lҫn chuyӋn trò vӅ thӡi thӃ xa gҫn, anh bóng gió gӧi tình cҧnh khә

cӵc cӫa ngѭӡi dân nô lӋ mҩt nѭӟc, tӯng bѭӟc tuyên truyӅn giác ngӝ cho mӝt sӕ thӧ và

dân xóm Tân Mai. Anh ÿánh máy mӝt sӕ truyӅn ÿѫn, anh Ba Hҥt (NguyӉn Văn Hҥt)

là thӫ kho in thêm bҵng xu xoa (thҥch trҳng). Mӝt ÿêm, ba anh: Hӧp, Ba Hҥt và Tѭ

Giáp (dân Tân Mai) rҧi truyӅn ÿѫn khҳp con ÿѭӡng tӯ Nhà máy Cѭa vào xóm Tân

Mai. Nӝi dung truyӅn ÿѫn kêu gӑi thӧ thuyӅn và dân cày ÿoàn kӃt ÿòi thӵc dân Pháp

bãi bӓ chӃ ÿӝ bҳt dân ÿi xâu, giҧm sѭu cao thuӃ nһng...

Ngày 28-4-1930, nhiӅu truyӅn ÿѫn kêu gӑi thӧ thuyӅn và các giӟi ÿӗng bào ӫng

hӝ Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam và chào mӯng ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng 1-5 sҳp tӟi, kêu

gӑi công nông binh liên hiӋp ÿҩu tranh ... rҧi tҥi khu vӵc Nhà máy Cѭa và mӝt sӕ nѫi

trong tӍnh lӷ.

Ngày 1-5-1930, thӧ máy cѭa ÿình công, ÿѭa ra các ÿòi hӓi: ngày làm 8 giӡ,

không ÿѭӧc ÿánh ÿұp cúp phҥt thӧ, không bҳt thӧ làm viӋc ngày chӫ nhұt (nӃu làm

phҧi trҧ công gҩp ÿôi). Bӑn quҧn lý nhà máy ngѭӡi Pháp, mà thӧ và nhân dân ÿӏa

2.2 Page 12

▲back to top

phѭѫng quen gӑi là chӫ, hӭa không ÿӇ cai, xu ÿánh thӧ, hҥn chӃ làm viӋc chӫ nhұt;

còn các ÿiӅu khác chúng lӡ ÿi. Cuӝc ÿҩu tranh này mӟi thu kӃt quҧ hҥn chӃ, nhѭng

ÿӏch không dám ÿàn áp. Cho ÿӃn tháng 9-1930, cѫ sӣ cách mҥng ӣ Nhà máy Cѭa Biên

Hòa nhiӅu lҫn rҧi truyӅn ÿѫn kêu gӑi thӧ ÿҩu tranh, ӫng hӝ cao trào Xô ViӃt NghӋ

Tƭnh.

Công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su liên tiӃp chӕng phát gҥo mөc, cá ѭѫn...

Hoҧng sӧ trѭӟc phong trào công nhân ÿҩu tranh, bӑn thӵc dân thӕng trӏ tұp

trung lӵc lѭӧng ÿàn áp, khӫng bӕ, phá vӥ nhiӅu cѫ sӣ Ĉҧng trong phҥm vi cҧ nѭӟc.

Tháng 5-1931, nhiӅu ÿӗng chí Thѭӡng vө Trung ѭѫng và Tәng Bí thѭ Trҫn Phú bӏ

bҳt. Xӭ ӫy Nam kǤ cǊng không còn. Cuӕi năm 1931, nhӳng ÿҧng viên còn lҥi tә chӭc

Xӭ ӫy lâm thӡi, không bao lâu lҥi vӥ. Tháng 4-1932, ÿӗng chí Hӗ Văn Long tiӃp tөc

tұp lҥi Xӭ ӫy lâm thӡi thì ÿӃn tháng 10 phҫn lӟn Xӭ ӫy viên bӏ bҳt. Tháng 5-1933,

ÿӗng chí Ba Bang (Trѭӡng Văn Bang) lұp Xӭ ӫy mӟi, cӱ cán bӝ ÿi các tӍnh, móc nӕi

vӟi sӕ ÿҧng viên còn lҥi ÿӇ tӯng bѭӟc khôi phөc phong trào.

I.3.3. Chi b͡ Tân Tri͉u - Bình Ph˱ͣc thành l̵p năm 1935

Vào nhӳng năm 1929-1930, phong trào cách mҥng tӍnh Biên Hòa phát triӇn.

Mӝt sӕ ngѭӡi giác ngӝ lҫn lѭӧt ÿѭӧc kӃt nҥp vào Ĉҧng: Quách Tӹ, Quách Sanh, Bá

Tѭ Chà (Lѭu Văn ViӃt)43. Khi ÿӏch khӫng bӕ ác liӋt, phong trào tҥm lҳng.

Anh thanh niên Tѭ Chà tҥm lánh ÿi nѫi khác, năm 1933 trӣ vӅ Biên Hòa. BӅ

ngoài, anh bán bánh mì rong ÿӇ dӉ dàng ÿi các nѫi tuyên truyӅn cách mҥng, xây dӵng

cѫ sӣ. Anh giáo dөc rӗi kӃt nҥp ngѭӡi em ruӝt là Chín Văn (Lѭu Văn Văn) làm viӋc ӣ

Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa vào Ĉҧng. Anh cǊng giác ngӝ và kӃt nҥp ÿӗng chí Tѭ

Phan (HuǤnh Văn Phan) ӣ BӃn Cá - Tân TriӅu. Cѫ sӣ do ÿӗng chí Tѭ Chà xây dӵng ít

nhѭng là hҥt nhân ÿҫu tiên hình thành tә chӭc Ĉҧng ӣ Biên Hòa sau này.

Ĉҫu năm 1935, ÿӗng chí Hoàng Minh Châu (tӭc Vӻ) ÿѭӧc Liên TӍnh ӫy miӅn

Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ Biên Hòa, ÿã bҳt liên lҥc ÿѭӧc vӟi nhóm ÿӗng chí Tѭ Chà.

Trên cѫ sӣ này, chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc – Tân TriӅu thành lұp, gӗm: Hoàng Minh

Châu làm Bí thѭ, Tѭ Phan là Phó bí thѭ, Lѭu Văn ViӃt, Lѭu Văn Văn, Quách Tӹ,

43 T˱ Chà ng˱ͥi xã Bình Ph˱ͣc, qu̵n Châu Thành, Biên Hòa (nay là Bình Th̩nh, h. Vƭnh C͵u)

2.3 Page 13

▲back to top

Quách Sanh, Trҫn Minh TriӃt. Ngày 1-5-1935, chi bӝ in và rҧi truyӅn ÿѫn ӣ Bӱu

Long. Mӣ rӝng tuyên truyӅn giáo dөc chӫ nghƭa cӝng sҧn, xây dӵng cѫ sӣ cách mҥng,

chi bӝ thành lұp Liên ÿoàn Hӑc sinh các trѭӡng tiӇu hӑc Tân TriӅu, Bình Phѭӟc, Bình

Hòa, Bình Ý, Tân Phong, Bӱu Long. Sách báo tiӃn bӝ công khai cә vǊ sӕ hăng hái

nhҩt cӫa Liên ÿoàn noi gѭѫng dám xҧ thân vì nѭӟc cӫa các bұc tiӅn bӕi. Mӝt sӕ thanh

niên hӑc sinh ѭu tú ÿѭӧc kӃt nҥp Ĉҧng: Phҥm Văn Thuұn, HuǤnh Dân Sanh.

Chi hӝ Ĉҧng thành lұp ӣ Tân TriӅu - Bình Phѭӟc sau chi bӝ Phú RiӅng, ÿánh

dҩu bѭӟc ngoһt trong phong trào cách mҥng tӍnh Biên Hòa hӗi ÿó, dүn ÿӃn viӋc thành

lұp TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa trong cao trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng 1936-

1939.

Tháng 4-1936, Mһt trұn Bình dân Pháp - do Ĉҧng Cӝng sҧn Pháp làm nòng cӕt,

giành thҳng lӧi trong cuӝc tәng tuyӇn cӱ. Chính phӫ Mһt trұn Bình dân lên nҳm quyӅn

ÿã ban bӕ mӝt sӕ chӫ trѭѫng, chính sách tҧn bӝ vӟi các thuӝc ÿӏa.

Tӯ các năm 1933-1935, làn sóng xu hѭӟng ÿòi tӵ do dân chӫ trong các tҫng lӟp

nhân dân ta ӣ Nam kǤ ngày càng lên cao. Tӡ báo Chuông rè (La cloche félée) cӫa nhà

yêu nѭӟc NguyӉn An Ninh và sau ÿó các báo Avăng Gác (Avant Garde: Ti͉n phong),

L˯ Pͣp (Le Peuple: Dân chúng), Lao ÿ͡ng, B̩n dân, Nhành lúa, Tin tͱc, Thͥi th͇ cӫa

Ĉҧng kӃ tiӃp xuҩt hiӋn, gây tiӃng vang lӟn, thu hút hàng ngàn bҥn ÿӑc nhiӅu nѫi trong

tӍnh Biên Hòa. Nhӳng báo chí tiӃn bӝ này cә vǊ các tҫng áp nhân dân ÿҩu tranh ÿòi

quyӅn dân sinh, dân chӫ trong khuôn khә luұt pháp ÿѭѫng thӡi.

Ngày 13-8-1936, Ӫy ban trù bӏ Ĉҥi hӝi Ĉông Dѭѫng thành lұp tҥi Sài Gòn. Ӫy

ban này chӍ ÿҥo viӋc thành lұp Ӫy ban hành ÿӝng các tӍnh và chuҭn bӏ Ĉҥi hӝi quӕc

dân. ChӍ trong thӡi gian ngҳn, 600 ӫy ban hành ÿӝng các cҩp ra ÿӡi ӣ Nam kǤ.

Ĉҫu tháng 9-1936, các ÿӗng chí Dѭѫng Bҥch Mai và NguyӉn Văn Nghƭa

(Xѭӧc) ÿѭӧc Ӫy ban trù bӏ Ĉҥi hӝi Ĉông Dѭѫng cӱ vӅ Biên Hòa ÿӇ chӍ ÿҥo phòng

trào, vұn ÿӝng cách mҥng. Ĉӗng chí Nghƭa cùng các ÿӗng chí HuǤnh Văn LǊy, Phҥm

Văn Khoai, Phҥm Văn Thuұn, Hӗ Văn Ĉҥi... và mӝt sӕ ÿӗng chí khác trong chi bӝ

Tân TriӅu - Bình Phѭӟc hӑp bàn thӵc hiӋn quyӃt ÿӏnh cӫa Trung ѭѫng. Ĉӗng chí

NguyӉn Văn Nghƭa ÿѭӧc cӱ làm Chӫ tӏch ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa. Trө sӣ ÿһt

tҥi khách sҥn Thanh Phong (xѭa gӑi là nhà ngӫ Thanh Phong, nay là trө sӣ Công an

phѭӡng Hòa Bình, thành phӕ Biên Hòa). Ӫy ban hành ÿӝng Nhà máy Cѭa Biên Hòa

2.4 Page 14

▲back to top

ra ÿӡi sӟm nhҩt tӍnh.

Ngày 15-11-1936, hѫn 400 công nhân BIF bҥo gӗm các cѫ sӣ ӣ Biên Hòa,

Trҧng Bom, Xuân Lӝc ÿӗng loҥt bãi công phҧn ÿӕi giӟi chӫ công ty bҳt thӧ làm quá

sӭc bù vào nhӳng giӡ bӏ cҳt giҧm theo nghӏ ÿӏnh ngày 11-10-1936 cӫa Thӕng ÿӕc

Nam kǤ (ngày làm 8 giӡ). Ĉӗng thӡi ÿҥi biӇu thӧ yêu cҫu tăng thêm 30 xu lѭѫng mӛi

ngày. Anh chӏ em kéo ÿӃn văn phòng ÿѭa yêu sách thì nhân viên bҧo mӑi ngѭӡi ráng

ÿӧi ÿӃn ngày thӭ hai. Giám ÿӕc vӅ sӁ giҧi quyӃt. Anh chӏ em ÿӗng lòng rӫ nhau không

làm, ӡ lì nhà máy, nhҳn ngѭӡi nhà mang cam tӟi. Mҩy ngày liӅn, cәng nhà máy rӝn

rӏp ngѭӡi lui tӟi ÿѭa cѫm, thăm hӓi, ÿӝng viên. Báo chí ÿѭѫng thӡi gӑi là làm reo n̹m

v̩. Nhà chӭc trách Nam kǤ ÿánh giá ÿây là cuӝc bãi công chiӃm xѭӣng. Giám ÿӕc

quҧn trӏ công ty vӅ, hoҧng sӧ trѭӟc sӵ ÿoàn kӃt nhҩt trí cӫa thӧ, phҧi nhѭӧng bӝ, tăng

lѭѫng 10 xu, nhѭ vұy cuӝc ÿҩu tranh mӟi giành thҳng lӧi mӝt phҫn. Thӕng ÿӕc Nam

kǤ Pagiétx (Pagès) ÿánh giá sӵ kiӋn bãi công cӫa thӧ Nhà máy BIF vô cùng nguy

hiӇm, dӉ lây lan, sách ÿӝng các ÿӗn ÿiӅn cao su, xѭӣng máy nѫi khác noi theo.

Ĉҫu năm 1937, TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa thành lұp, Bí thѭ là ÿӗng chí

Trѭѫng Văn Bang, các tӍnh ӫy viên là: HuǤnh LiӉn, Trҫn Minh TriӃt, HuǤnh Văn

Phan, Lê Văn Tôn, NguyӉn Hӗng KǤ.

TӍnh ӫy Biên Hòa tә chӭc các chi bӝ mӟi ӣ các xã: Tân TriӅu, Mӻ Lӝc, Mӻ

Quӟi, ThiӋn Tân, Bình Ý, Cây Ĉào... Nhà máy Cѭa BIF có hai chi bӝ: chi bӝ thӧ máy

(Bí thѭ : ÿӗng chí Trҫn Hӗng Ĉҥo) có 3 ÿҧng viên, chi bӝ lao ÿӝng ÿѫn giҧn (Bí thѭ :

ÿӗng chí Tѭ Ngàn) có 3 ÿҧng viên. Quұn Châu Thành còn có chi bӝ Ga Biên Hòa, chi

bӝ sӣ cӫi Trҧng Bom. Tháng 2-1937, chi bӝ ÿҫu tiên ӣ quұn Xuân Lӝc ra ÿӡi, Bí thѭ :

ÿӗng chí Ba NghӋ (NguyӉn Văn Lҳm), Phó bí thѭ : ÿӗng chí Năm Vұn (Lê Văn Vұn).

Ĉӗng chí Trѭѫng Văn Bang cǊng lұp ÿѭӧc mӝt chi bӝ ӣ Ĉӗn ÿiӅn Cao su Cuӝctѫnay.

TӍnh ӫy lâm thӡi chӍ ÿҥo thành lұp các tә chӭc quҫn chúng hӧp pháp và bán

hӧp pháp ÿӇ tұp hӧp lӵc lѭӧng, trên cѫ sӣ ÿó tuyên truyӅn giác ngӝ và phát ÿӝng ÿҩu

tranh. Tә chӭc công hӝi ÿѭӧc lұp ӣ Nhà máy Cѭa BIF, Ga Biên Hòa, các ÿӗn ÿiӅn cao

su ӣ Xuân Lӝc, Long Thành... Nhѭng phә biӃn nhҩt là các hӝi ái hӳu, hӝi tѭѫng tӃ,

hӝi chùa, hӝi miӃu, hӝi cúng ÿình, hӝi múa lân, hӝi nhà vàng, hӝi ÿá banh...... lұp khҳp

nѫi, thu hút ÿông ÿҧo ngѭӡi lao ÿӝng.

2.5 Page 15

▲back to top

Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa chi bӝ Nhà máy Cѭa BIF, ngày 28-5-1937, toàn thӇ anh

chӏ em công nhân bãi công phҧn ÿӕi bӑn cai, xu ÿánh ÿұp thӧ.

Ngày 21-5-1938, công nhân Ĉӗn ÿiӅn Cao su Phú RiӅng ÿòi tăng lѭѫng.

Ngày 18-11-1938, hѫn 200 thӧ máy cѭa ÿình công phҧn ÿӕi chӫ giҧm giá

khoán công xҿ 1 mét khӕi gӛ tӯ 1 ÿӗng xuӕng 6 cҳc.

Ngày 1-1-1939, hàng ngàn công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su trong tӍnh ÿӗng loҥt

bãi công ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng. Cuӝc ÿҩu tranh quy mô rӝng lӟn này

buӝc chӫ các công ty Ĉӗn ÿiӅn Cao su SIPH, Ĉҩt Ĉӓ ra lӋnh cho các sӃp ÿӗn ÿiӅn giҧi

quyӃt mӝt sӕ ÿòi hӓi: giҧm mӭc khoán, sӱa nhà cӱa dӝt nát, cҩp giѭӡng nҵm, phát

thuӕc cho ngѭӡi bӋnh, bán gҥo tӕt...

Phӕi hӧp vӟi công nhân Ĉӗn ÿiӅn Cao su Tân Uyên, Phú RiӅng, thӧ máy cѭa

BIF tә chӭc mít tinh kӹ niӋm ngày Quӕc tӃ Lao ÿӝng 1-5.

Rҵm tháng bҧy âm lӏch (29-8-1939), lӧi dөng các phân xѭӣng cúng cô hӗn, chi

bӝ BIF tә chӭc cuӝc hӑp có ÿҥi biӇu Nhà máy Ba Son Sài Gòn. Anh em bàn viӋc

quyên góp ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân Ba Son và công nhân Sài Gòn - Chӧ

Lӟn lúc ÿó. Chi bӝ và mӝt sӕ cҧm tình cӫa Ĉҧng dán khҭu hiӋu, rҧi truyӅn ÿѫn hô hào

ÿình công ÿòi cai, xu, sӃp không ÿánh ÿұp cúp phҥt anh em, ÿòi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng thӧ

thuyӅn.

Phong trào ÿҩu tranh sôi nәi, liên tөc cӫa công nhân tác ÿӝng ÿӃn nông dân và

tiӇu thѭѫng, tiӇu chӫ. Nông dân và chӫ xe ngӵa ӣ Biên Hòa làm nhiӅu ÿѫn xin nhà

cҫm quyӅn bӓ thuӃ thân, giҧm thuӃ ruӝng ÿҩt, giҧm thuӃ xe ngӵa, ÿòi bãi bӓ hӫ tөc ӣ

nông thôn, mà tiêu biӇu là nông dân Bình Ý.

***

Ngày 1-9-1939, ChiӃn tranh thӃ giӟi thӭ hai bҳt ÿҫu bùng nә. Tháng 6-1940,

Pháp ÿҫu hàng phát xít Hitle (Hitler). Ӣ ViӋt Nam, bӑn thӵc dân phҧn ÿӝng liӅn thӫ

tiêu các quyӅn dân sinh, tӵ do dân chӫ mà nhân dân ta ÿã ÿҩu tranh giành ÿѭӧc.

Chúng khӫng bӕ trҳng, bҳt bӟ giam cҫm, tù ÿày nhiӅu ÿҧng viên cӝng sҧn và cѫ sӣ

cách mҥng Biên Hoà ӣ các căng (camp: trҥi giam) Bà Rá, Tà Lài. Phong trào cách

2.6 Page 16

▲back to top

mҥng ӣ Biên Hòa tҥm lҳng.

Phong trào Mһt trұn Dân chӫ Ĉông Dѭѫng 1936-1939 tӍnh Biên Hòa diӉn ra

sôi ÿӝng, rӝng khҳp, nәi bұt là phong trào công nhân nhà máy và các ÿӗn ÿiӅn cao su.

Thҳng lӧi cӫa các cuӝc ÿҩu tranh nâng cao uy tín vai trò lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng. Các tә

chӭc Ĉҧng dù chѭa nhiӅu ÿã thӭc tӍnh và tұp hӧp lӵc lѭӧng trong ÿông ÿҧo nhân dân

lao ÿӝng. TӍnh ӫy lâm thӡi Biên Hòa ra ÿӡi là sӵ kiӋn lӟn cӫa giai ÿoҥn lӏch sӱ này

khҷng ÿӏnh mӝt ÿiӅu: không có ai khác ngoài Ĉҧng lãnh ÿҥo quҫn chúng ÿҩu tranh

cách mҥng giành quyӅn dân sinh, dân chӫ sát sѭӡn cho hӑ. Trui rèn trong thӵc tiӉn

ÿҩu tranh, năng lӵc cӫa cán bӝ ÿҧng viên nâng cao mӝt mӭc. Ĉҧng bӝ có ÿӝi ngǊ cán

bӝ vӟi phҭm chҩt cách mҥng trung kiên, gҳn bó mұt thiӃt vӟi nhân dân nhѭ : Trѭӡng

Văn Bang, NguyӉn Văn Nghƭa... Tuy thӃ, phong trào phát triӇn nhanh và rӝng nhѭng

chѭa thұt vӳng chҳc, chѭa có kinh nghiӋm ÿҩu tranh bí mұt, công khai nên khi ÿӏch

khӫng bӕ, phong trào không trӣ bӝ kӏp, chӵng lҥi, gһp khó khăn.

Phong trào Mһt trұn Dân tӝc Dân chӫ Ĉông Dѭѫng ӣ tӍnh Biên Hòa là cuӝc

diӉn tұp chuҭn bӏ cho giai ÿoҥn cách mҥng kӃ tiӃp.

I.4. Phong trào công nhân ӣ Biên Hòa góp phҫn khôi phөc lӵc lѭӧng cách

mҥng ÿӏa phѭѫng

Ngay khi ChiӃn tranh thӃ giӟi thӭ hai bùng nә, Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng Catru

(Catroux) ra nghӏ ÿӏnh ngày 28-9-1939 giҧi tán và tӏch thu tài sҧn các tә chӭc ái hӳu,

nghiӋp ÿoàn, hӝi tѭѫng tӃ... Ngày 4-1-1940, Catru tuyên bӕ : “Chúng ta ÿánh toàn

di͏n và mau ĺ vào các t͝ chͱc c͡ng s̫n. Trong cu͡c ÿ̭u tranh này, ph̫i tiêu di͏t

c͡ng s̫n thì Ĉông D˱˯ng mͣi ÿ˱ͫc yên ͝n và mͣi trung thành vͣi n˱ͣc Pháp. Chúng

ta không có quy͉n không th̷ng, tình th͇ chi͇n tranh bu͡c chúng ta hành ÿ͡ng không

m͡t chút th˱˯ng ti͇c”44

Ӣ Biên Hòa, viên Chánh tham biӋn cҩm ÿҥi lý bán báo Dân chúng (cӫa Ĉҧng

Cӝng sҧn ViӋt Nam), bҳt giam nhiӅu ngѭӡi. Chúng bҳt hѫn 200 cán bӝ và quҫn chúng

ӣ Bình Ý, cái nôi cӝng sҧn nәi tiӃng, cǊng nhѭ các xã Bình Phѭӟc, Tân TriӅu là nӳ có

phong trào sôi nәi. Các căng Bà Rá, Tà Lài ӣ nѫi ma thiêng nѭӟc ÿӝc giam chұt tù,

phҫn ÿông là tù chính trӏ - vӟi chӃ ÿӝ giam giӳ khҳc nghiӋt ÿã ÿày ҧi, tiêu diӋt dҫn

44 Ban Nghiên cͱu l͓ch s͵ Ĉ̫ng: Cách m̩ng tháng tám, tr.8, 1978.

2.7 Page 17

▲back to top

mòn các ÿҧng viên cӝng sҧn và cѫ sӣ yêu nѭӟc. Chúng xuyên tҥc chӫ nghƭa cӝng sҧn,

dùng mұt thám, lính dân tӝc thiӇu sӕ lôi kéo ÿӗng bào các dân tӝc ít ngѭӡi, hăm dӑa

công nhân cao su, rình rұp bҳt bӟ sӕ cán bӝ cách mҥng tҥm lánh vӅ ÿây hoһc hoҥt

ÿӝng xây dӵng cѫ sӣ mӟi. Thӵc hiӋn chính sách kinh tӃ chӍ huy thӡi chiӃn, chúng ra

sӭc vѫ vét bóc lӝt bҵng nhiӅu sҳc thuӃ mӟi: ÿҧm phө quӕc phòng, quӕc trái... xung

công tàu bè, xe cӝ, hàng hóa cӫa tѭ nhân.

Chúng mӝ lính ÿѭa sang chiӃn trѭӡng châu Âu và phòng thӫ biên giӟi

Campuchia - Thái Lan. Chúng tăng cѭӡng bҳt dân ÿi xâu mӣ mang thêm ÿѭӡng sá,

mӣ rӝng sân bay Biên Hòa, làm sân bay Long Thành, lұp trѭӡng bҳn Tân Phong -

Bình Ý...

Trѭӟc tình hình ÿó, Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam chӍ thӏ các cѫ quan

và cán bӝ hoҥt ÿӝng hӧp pháp và bán hӧp pháp nhanh chóng rút vào bí mұt. Ĉӏa bàn

hoҥt ÿӝng chuyӇn tӯ thành thӏ vӅ nông thôn rӝng lӟn ÿӇ giӳ gìn lӵc lѭӧng. ĈӇ tұp

trung lӵc lѭӧng ÿánh ÿә ÿӃ quӕc và bè lǊ tay sai thӵc hiӋn nhiӋm vө cѫ bҧn giҧi

phóng dân tӝc. Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam chӫ trѭѫng tҥm gác khҭu hiӋu cҧi cách

ruӝng ÿҩt, chӍ ÿӅ khҭu hiӋu chӕng ÿӏa tô cao, chӕng nҥn cho vay lãi cҳt cә, chӍ tӏch thu

ruӝng ÿҩt cӫa thӵc dân và ÿӏa chӫ phҧn ÿӝng chia cho nông dân nghèo.

Thӵc hiӋn chӍ thӏ cҩp trên, TӍnh ӫy Biên Hòa chӍ ÿҥo cán bӝ ÿҧng viên rút vào

bí mұt, chuyӇn vùng tҥm lánh. Các ÿӗng chí tӍnh ӫy viên: HuǤnh Văn Phan, Lê Văn

Tôn, HuǤnh Văn LiӉng, NguyӉn Hӗng KǤ, Trҫn Minh TriӃt rút vào rӯng Tân Uyên,

xây dӵng ÿӝi võ trang khoҧng 35 ngѭӡi do ÿӗng chí LiӉng chӍ huy. Ĉây là tә chӭc

tiӅn thân lӵc lѭӧng võ trang cách mҥng tӍnh Biên Hòa.

Tháng 7-1940, Xӭ ӫy Nam kǤ hӑp hӝi nghӏ mӣ rӝng ӣ xã Tân Lѭѫng (Mӻ

Tho), nhҩt trí thông qua chӫ trѭѫng, kӃ hoҥch khӣi nghƭa ӣ Nam kǤ, thành lұp ban

quân sӵ các cҩp. Hӝi nghӏ cӱ ÿӗng chí Phan Ĉăng Lѭu ra Bҳc ÿӇ thӕng nhҩt vӟi Xӭ

ӫy Bҳc kǤ vӅ kӃ hoҥch và phӕi hӧp tiӃn hành khӣi nghƭa.

Tháng 9-1940, Xӭ ӫy hӑp tiӃp ӣ xã Tân Xuân (Hóc Môn), quyӃt ÿӏnh mӝt sӕ

viӋc trӑng yӃu: trao cho Ban Thѭӡng vө Xӭ ӫy toàn quyӅn phát lӋnh khӣi nghƭa, lҩy

quӕc kǤ là cӡ ÿӓ ӣ giӳa có ngôi sao vàng năm cánh.

2.8 Page 18

▲back to top

Trong thӡi gian này, phát xít Nhұt tràn vào Ĉông Dѭѫng. Ӣ Bҳc kǤ, cuӝc khӣi

nghƭa Bҳc Sѫn (Lҥng Sѫn) nә ra cuӕi tháng 9-1940. Cuӝc chiӃn tranh biên giӟi Thái

Lan-Campuchia bùng phát. Thӵc dân Pháp ráo riӃt bҳt thanh niên ta ÿi lính bҧo vӋ

biên giӟi làm binh lính ӣ Nam kǤ và ÿông ÿҧo nhân dân hӃt sӭc bҩt bình.

Trѭӟc tình hình diӉn biӃn phӭc tҥp nói trên, ngày 20-11-1940 Xӭ ӫy Nam kǤ

quyӃt ÿӏnh phát lӋnh khӣi nghƭa vào ÿêm 22-11-1940. Hai quұn Châu Thành, Tân

Uyên (Biên Hòa) ráo riӃt chuҭn bӏ tiӃn hành khӣi nghƭa. Các tӍnh ӫy viên và mӝt sӕ

cán bӝ len lӓi vӅ tӍnh lӷ Biên Hòa và vùng chung quanh, chӍ ÿҥo các chi bӝ và cѫ sӣ

còn lҥi chuҭn bӏ lӵc lѭӧng tham gia. Vì có nӝi phҧn, kӃ hoҥch khӣi nghƭa cӫa cҩp ӫy

bӏ lӝ. Cuӝc khӣi nghƭa không thành.

Tҥi Nhà máy Cѭa BIF Biên Hòa, công nhân treo cӡ búa liӅm trên dây ÿiӋn cӫa

palăng ÿiӋn trөc gӛ vào máy cѭa. Tuy Pháp phát hiӋn tӯ sӟm nhѭng mãi ÿӃn 9 giӡ

sáng, các sӃp mӟi cho thӧ ÿiӋn trèo lên gӥ cӡ. Mӝt lá cӡ ÿӓ khác cǊng ÿѭӧc treo trên

cây cao ӣ ngã ba nhà máy khiӃn anh chӏ em thӧ xôn xao bàn tán. Hàng trăm truyӅn

ÿѫn kêu gӑi ӫng hӝ Liên bang Xô viӃt, phҧn ÿӕi cuӝc chiӃn tranh Pháp – Xiêm, phҧn

ÿӕi sӵ tàn bҥo dã man cӫa bӑn thӵc dân phҧn ÿӝng... rҧi ӣ nhiӅu nѫi tҥi tӍnh lӷ Biên

Hòa.

Sáng 24-11-1940, ÿӏch ÿem quân bao vây các ÿӏa ÿiӇm chuҭn bӏ khӣi nghƭa.

Ĉӗng chí HuǤnh Văn Liêng bӏ bҳn chӃt ӣ Lҥc An. Các ÿӗng chí Lê Văn Tôn, NguyӉn

Hӗng KǤ bӏ bҳt ÿày ÿi Côn Ĉҧo. NhiӅu ÿҧng viên và cѫ sӣ khác bӏ bҳt ÿày ÿi căng Bà

Rá, Tà Lái. Các làng ven sông Ĉӗng Nai có dính ÿáng ÿӃn cuӝc khӣi nghƭa bӏ ÿӏch

càn quét, ÿӕt phá, bҳn giӃt dã man. Mұt thám rình rұp khҳp nѫi gây tình trҥng căng

thҷng ӣ nông thôn thӡi gian dài. Ĉӗng chí Trҫn Văn QuǤ (Chín QuǤ) vào rӯng Tân

Uyên tұp hӧp khoҧng mӝt tiӇu ÿӝi, ÿѫn vӏ võ trang này tӗn tҥi phát triӇn, vӅ sau tham

gia vào Chi ÿӝi 10 Biên Hòa.

Phong trào cách mҥng bӏ ÿӏch ÿàn áp mҥnh nhѭng công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao

su luôn luôn bҧo vӋ ÿӝi ngǊ tiên phong cӫa mình. Cán bӝ, ÿҧng viên bӏ truy lùng ӣ các

nѫi ÿã lҩy ÿӗn ÿiӅn làm nѫi tҥm lánh, ÿӗng thӡi tiӃp tөc hoҥt ÿӝng xây dӵng phong

trào. Nӱa cuӕi năm 1940, ÿӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi (Sáu Ĉҥi) vӅ làng Cҩp Rang, sӣ cao

su An Lӝc; ÿӗng chí NguyӉn Văn Long vӅ sӣ Dҫu Giây, Bình Lӝc; ÿӗng chí Trҫn Văn

Trà vӅ sӣ Cuӝctѫnay (Cҭm Mӻ). Ĉҧng viên chi bӝ Xuân Lӝc rút vào hoҥt ÿӝng bí mұt

2.9 Page 19

▲back to top

ӣ các sӣ An Lӝc và hàng Gòn.

Tháng 9-1940, hai ÿӗng chí NguyӉn Văn Bát và Lê Qui lãnh ÿҥo hѫn 400 phu

cҥo mӫ Suӕi Tre, An Lӝc ÿình công ÿҩu tranh chӕng mӭc khoán ÿào rӉ cây ÿӃn hùng

tính 7 kilô là quá nһng. Viên quҧn trӏ sӣ cao su gӑi ÿiӋn kêu hiӃn binh vӅ ÿàn áp.

Chúng bҳt giam hѫn 40 ngѭӡi; hai ÿӗng chí cҫm ÿҫu bӏ tòa xӱ ÿày ra Côn Ĉҧo.

Tháng 12-1940, do sӕ ÿҧng viên bí mұt chӍ ÿҥo, hàng ngàn công nhân các ӣ

Dҫu Giây, An Lӝc, Bình Lӝc, Túc Trѭng, Cây Gáo... ÿӗng loҥt ÿòi chӫ sӣ: không

ÿѭӧc ÿánh ÿұp cúp phҥt, trҧ sӕ mãn hҥn côngtra vӅ xӭ, không phát gҥo mөc, cá ѭѫn.

Ngày 29-12-1940 hàng ngàn công nhân các sӣ Cuӝctѫnay, Cam Tiêm ÿình công ÿòi

ngày làm 8 giӡ, chӫ nhұt ÿѭӧc nghӍ, bӓ lӋ làm cӓvê (corvée: lao dӏch không công)

chiӅu thӭ bҧy hàng tuҫn... Thanh tra Công ty Ĉҩt Ĉӣ (Sociéte des Plantations des

Terre rouge, SPTR) là tên Tây ÿҫu ÿӓ dүn mӝt trung ÿӝi lính vӅ, ra lӋnh xҧ súng vào

ÿoàn ngѭӡi tay không, làm chӃt và bӏ thѭѫng mӝt sӕ, ÿӗng thӡi bҳt bӓ tù mӝt sӕ, tәng

cӝng hѫn 100 ngѭӡi. Viên Giám ÿӕc-quҧn trӏ sӣ không giҧi quyӃt yêu sách, công nhân

kҿo vӅ An Lӝc, trung tâm Công ty SIPH, ÿòi chӫ giҧi quyӃt. Trѭӟc khí thӃ ÿҵng ÿҵng

quyӃt liӋt cӫa anh chӏ em, chúng buӝc phҧi nhân nhѭӧng mӝt sӕ ÿòi hӓi.

Giӳa năm 1941, phát xít Nhұt ÿѭa quân vào Nam kǤ, trong ÿó có Biên Hòa. Tӯ

nay, nhân dân Biên Hòa bҳt ÿҫu chӏu cҧnh mӝt cә ÿôi tròng. Nhұt ra lӋnh cho chính

quyӅn thӵc dân bҳt nhân dân ta ÿi xâu, ÿào tuyӃn phòng thӫ mӝt sӕ ÿoҥn tӯ Biên Hòa

ÿӃn Long Thành, làm kho tàng trong rӯng ӣ Biên Hòa, Mӻ Xuân, làm sân bay dã

chiӃn Long Thành. Chúng bҳt nông dân mӝt sӕ xã nhә lúa trӗng ÿây, mһt khác thu

mua lúa gҥo vӟi giá rҿ mҥt. Do chiӃn tranh, viӋc buôn bán vӟi các nѭӟc bӏ cҳt ÿӭt và

cǊng do bӏ bóc lӝt tàn tӋ mà ÿӡi sӕng ÿҥi bӝ phұn nhân dân Biên Hòa ngày càng cùng

cӵc: không có vҧi mà nhiӅu ngѭӡi phҧi mһc quҫn áo bao bӕ, không có diêm quҽt và

dҫu lӱa thҳp ÿèn, bà con phҧi dùng các viên ÿá lӱa ÿұp vào nhau ÿӇ có lӱa nҩu ăn, tӕi

thѭӡng ngӫ sӟm vì không dҫu thҳp ÿèn…

Phát xít Nhұt lӯa mӏ nhân dân ta bҵng thuyӃt “Ĉҥi Ĉông Á”, “ÿӗng văn ÿӗng

chӫng” (cùng văn hóa, cùng giӕng da vàng) ... lôi kéo mӝt sӕ viên chӭc và ngѭӡi cҫm

ÿҫu tôn giáo ra làm tay sai cho chúng.

Thӵc dân Pháp cǊng ra sӭc tuyên truyӅn cho “Pháp-ViӋt phөc hѭng”(?), ÿӅ cao

Thӕng chӃ Pête (Pétain, ÿҫu hàng Hitle), ông ta ÿӅ ra khҭu hiӋu “Cҫn lao-Gia ÿình-Tә

2.10 Page 20

▲back to top

quӕc”. Chúng khӣi xѭӟng “phong trào Ĉuycuroa” (Ducouroy) hoҥt ÿӝng thӇ dөc thӇ

thao rҫm rӝ: ÿá bóng, ÿua xe ÿҥp ... vӟi mөc ÿích làm thanh niên ta quên lãng cái nhөc

mҩt nѭӟc.

Thӡi gian tӯ năm 1941 ÿӃn năm 1943, Ĉҧng bӝ Nam kǤ trong ÿó có Ĉҧng bӝ

tӍnh Biên Hòa gһp nhiӅu khó khăn. Xӭ ӫy, Liên TӍnh ӫy và các TӍnh ӫy bӏ phá vӥ

nhiӅu lҫn. Phҫn lӟn cán bӝ ÿҧng viên và cѫ sӣ bӏ bҳt, bӏ giam cҫm, tù ÿày. Sӕ ít còn lҥi

phҧi liên tөc lҭn tránh, ít liên hӋ ÿѭӧc vӟi nhau nhѭng ÿӅu chӫ ÿӝng âm thҫm xây

dӵng cѫ sӣ nӃu có ÿiӅu kiӋn thì tә chӭc ÿҩu tranh.

Năm 1941, ӣ sӣ Cuӝctѫnay, tên xu Lu vô cӟ ÿánh chӃt anh công nhân mang sӕ

70. Cán bӝ ta làm bài hát khêu gӧi căm thù, có ÿoҥn:

“ ͢ này anh em ta ˯i! Này anh em ta ˯i!

Cͣ làm sao ta ph̫i bu͛n lo

Anh 70 ch͇t ch͑ do xu Lu ÿánh

Mà ch̻ng ph̫i do ͧ ông Trai

Anh em ta c̯n suy xét ͧ ÿͥi

Xu Lu cͯng ch͑ nghe lͥi cái lǊ chͯ Tây

Anh em ˯i.' ͢ này anh em !

Hãy l̻ng l̿ng mà nghe ÿây

Xu Lu ngu d̩i, ch͑ có lǊ th̹ng Tây mͣi nh̳n tàn

V̵y anh em ta mu͙n ÿ˱ͫc h͇t l̯m than

Hãy ÿͱng lên ÿoàn k͇t ÿ̵p tan gông xi͉ng m͡t phen

Th͵ m͡t phen, m͡t phen xem nào!...”

Bài hát nhanh chóng lan rӝng, bӑn chӫ ra lӋnh cҩm, ai bӏ bҳt ÿang hát sӁ bӏ bӓ

tù. Chúng còn dã man ra lӋnh san bҵng mӝ anh 70, cҩm nhang khói cúng lӉ.

Tháng 11-1941, khoҧng 600 công nhân các làng A và B sӣ cao su Bình Lӝc bãi

công dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa các anh LiӉu, KiӃn, Thông, Vӕn. Khoҧng 7 giӡ tӕi, anh em

bҳt tên sӃp Ký ác ôn. Có anh căm giұn quá, ÿӏnh giӃt. Vӧ y ra xin tha chӃt cho chӗng.

Anh em chӍ bҳt y quì, viӃt giҩy cam ÿoan không gây tӝi ác nӳa. Sáng hôm sau, anh chӏ

em bãi công, ÿòi: không bҳt phu cҥo ÿi ÿiӇm danh quá sӟm, không ÿánh ÿұp cúp phҥt,

phát gҥo trҳng và khô cá tӕt (không mөc), trҧ vӅ xӭ nhӳng ngѭӡi mãn hҥn côngtra...

Tên sӃp Pháp vӯa ra sân ÿiӇm, anh em ùa bao vây, y sӧ quá phҧi chҩp nhұn các ÿòi

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

hӓi lұp tӭc. Sau ÿó, chúng cho tay sai dò tìm ngѭӡi cҫm ÿҫu. Mӝt tháng sau, Tham

biӋn chӫ tӍnh Biên Hòa mang 20 lính vӅ bҳt gҫn 30 ngѭӡi tình nghi, giam tҥi khám lӟn

Biên Hòa.

Ngày 23-11-1941, tên sӃp Tây Lupi ÿi xe xuӕng sân ÿiӇm sӣ Ông QuӃ hӗi 6

giӡ sáng. Anh Lê Ĉình Cúc do căm thù ÿã lâu, bҩt ngӡ dùng dao cҥo mӫ ÿâm chӃt.

Rivie (Rivière), Chánh tham biӋn mang lính vӅ ÿàn áp, bҳt ÿi hàng trăm anh em. Y

báo cáo lên Thӕng ÿӕc Nam kǤ: “Nhͷng s͹ ki͏n nào mang tính ch̭t phong trào cách

m̩ng... ÿã b̷t hàng trăm du ÿãng”.

Tháng 1-1942, bӑn giám ÿӕc-quҧn trӏ các sӣ An Lӝc, Bình Lӝc ÿһt mӭc khoán

cao cho viӋc chһt hҥ cӕ cây cӛi (già, năng suҩt mӫ kém) lҩy ÿҩt trӗng cây mӟi thay

thӃ. Ai không ÿҥt mӭc, chúng cho cai, xu ÿánh ÿұp, cúp phҥt. Mӝt sӕ bӏ vu là thân

Nhұt, chúng ÿuәi khӓi sӣ. Hѫn 700 công nhân hai sӣ này ÿӗng loҥt bãi công hai ngày,

anh em sӣ Dҫu Giây ÿѭӧc tin ÿã hѭӣng ӭng. Quҧn lý ÿӗn ÿiӅn phҧi hҥ mӭc khoán và

nhұn lҥi sӕ bӏ ÿuәi hôm trѭӟc. Nhѭng sau chúng kêu lính bót Xuân Lӝc bҳt 7 ngѭӡi

tình nghi cҫm ÿҫu. Anh em tiӃp tөc ÿҩu tranh, chúng phҧi thҧ hӃt.

Tháng 9-1942, 200 công nhân sӣ cao su Bình Sѫn (Long Thành) ÿҩu tranh

chӕng sӃp Tây bҳt làm thêm giӡ. Hӑ vác xҥclai (cào cӓ) ra quұn Long Thành. SӃp Tây

cҧn ÿѭӡng không nәi, chҥy ra gһp quұn trѭӣng Ngãi xin lính vào ÿàn áp. Hai xe anh

chһn ÿoàn tuҫn hành ngang ÿѭӡng; chúng quăng còng, roi xuӕng hăm dӑa. Anh em

thҷng tiӃn, sӃp Tây phҧi nhѭӧng bӝ. Quұn trѭӣng hӭa mӡi thanh tra lao ÿӝng xuӕng

ÿiӅu tra, anh em mӟi vӅ.

ChiӃn thҳng Xtalingrat ÿҫu năm 1943 cӫa Liên Xô bҳt ÿҫu gây niӅm tin tҩt

thҳng chӫ nghƭa phát xít Ĉӭc cho cán bӝ ÿҧng viên và nhân dân ta. Ӣ Ĉông Dѭѫng,

nӝi bӝ thӵc dân Pháp phân hóa: phái theo Pête và phái Ĉӡ Gôn (De Gaulle). BiӃn

chuyӇn này có lӧi cho cách mҥng ViӋt Nam. Ӣ Biên Hòa, sӕ ÿҧng viên trѭӟc ÿây né

tránh nѫi khác, nay lҫn lѭӧt trӣ vӅ ÿӏa phѭѫng hoҥt ÿӝng. Mӝt sӕ mãn hҥn tù hoһc

vѭӧt ngөc tìm cách móc nӕi vӟi nhau ÿӇ vұn ÿӝng gây dӵng cѫ sӣ, khôi phөc phong

trào. Các ÿӗng chí ra sӭc vҥch trҫn bӝ mһt xâm lѭӧc tàn bҥo cӫa phát xít Nhұt, thӵc

dân Pháp, ra sӭc tuyên truyӅn cho thҳng lӧi cӫa Liên Xô và phe Ĉӗng minh, thӭc tӍnh

tinh thҫn yêu nѭӟc, cách mҥng cӫa nhân dân Biên Hòa.

3.2 Page 22

▲back to top

Ĉӗng chí Lê Nguyên Ĉҥt, ÿҧng viên cӝng sҧn làm cһp rҵng (caporal: cai) sӣ cӫi

Trҧng Bom, ÿã xây dӵng ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ. Tháng 7-1943, sӣ cao su Trҧng Bom

phát gҥo mөc cho phu và không phát kí ninh phòng sӕt rét cho anh em nhѭ thѭӡng lӋ.

Khoҧng 400 công nhân ÿình công 1 ngày, ÿòi gҥo tӕt và thuӕc ngӯa; bӑn chӫ nhân

nhѭӧng. Qua phong trào ÿҩu tranh, mӝt sӕ quҫn chúng tích cӵc nhҩt ÿѭӧc kӃt nҥp

Ĉҧng. Chi bӝ sӣ cӫi Trҧng Bom ra ÿӡi, do anh làm Bí thѭ.

Ga Biên Hòa có quan hӋ chһt chӁ vӟi ĈӅ pô Dƭ An, có sӵ chӍ ÿҥo cӫa tә chӭc

Ĉҧng ӣ Sài Gòn. Chi bӝ Ga Biên Hòa do ÿӗng chí Ngô Văn Tѭ làm Bí thѭ.

Ĉӗng chí Ĉһng Nguyên vӅ làm thӧ máy cѭa tӯ giӳa năm 1940, dҫn dҫn gây

dӵng lҥi chi bӝ máy cѭa BIF. Cuӕi năm 1943, chi bӝ có 5 ÿҧng viên: Ĉһng Nguyên

(Bí thѭ), Ĉáo, Ngàn, Hoàng Ĉình Cұn, Hoàng Bá Bích.

Ĉӗng chí Trình Văn Dөc ÿѭӧc Ban Cán sӵ Ĉҧng miӅn Ĉông cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ

vùng cao su Long Thành. Tháng 10-1943, tên sӃp sӣ Tân Lӝc (tӭc sӣ cao su SIPH

Long Thành) ÿánh chӃt mӝt công nhân. Ĉӗng chí lãnh ÿҥo 500 phu cҥo ÿình công 1

ngày phҧn ÿӕi tên ác ôn này ÿòi bӗi thѭӡng cho gia ÿình nҥn nhân và ÿәi y ÿi. Viên

Giám ÿӕc chҩp thuұn, làm ÿúng yêu cҫu cӫa anh em.

Âm thҫm vұn ÿӝng tә chӭc công nhân và nông dân, ÿӃn gҫn cuӕi năm 1944,

ÿӗng chí Dөc và mӝt vài ÿҧng viên nӳa (nhѭ VǊ Hӗng Phô, Mai HiӇn Thái......) tә

chӭc ÿѭӧc Quұn bӝ ViӋt Minh quұn Long Thành, tә chӭc mһt trұn cҩp quұn ÿҫu tiên

trong toàn tӍnh. Ĉӗng thӡi, ÿӗng chí còn lҫn lѭӧt xây dӵng mӝt sӕ cѫ sӣ các ÿӗn ÿiӅn

cao su Bình Sѫn, An ViӉn, thӏ trҩn Long Thành.

Cuӕi năm 1943, ÿӗng chí Hѭӟng Minh Châu vӅ làm ӣ sӣ Trѭӡng tiӅn (Sӣ Công

chánh), xây dӵng và bӗi dѭӥng cѫ sӣ, ÿӗng chí kӃt nҥp bӕn ÿҧng viên, lұp chi bӝ Sӣ

Trѭӡng tiӅn. Ĉӗng chí còn có cѫ sӣ ӣ Bӱu Hòa, Ga Biên Hòa, Tân Phong, Hóa An,

Tân Hҥnh... Giӳa năm 1944, chi bӝ Nhà máy Cѭa BIF phӕi hӧp vӟi chi bӝ ӣ cӫi

Trҧng Bom vұn ÿӝng công nhân khai thác, vұn chuyӇn và xҿ gӛ lãn công làm chұm kӃ

hoҥch giao 15.000 tҩn gӛ cho Nhұt ÿóng tàu.

Cuӕi năm 1944, hѫn 200 công nhân sӣ Dҫu Giây ÿòi trҧ sӕ mãn hҥn côngtra tӯ

cuӕi năm 1943 vӅ xӭ. Bӑn chӫ lӡ ÿi. Gҫn 100 anh chӏ em kҿo vӅ Công ty SIPH ӣ An

Lӝc ÿҩu tranh và kéo tiӃp lên quұn Xuân Lӝc ÿòi nhà chӭc trách can thiӋp. Rút cөc,

3.3 Page 23

▲back to top

chӫ sӣ phҧi cho sӕ anh em này vӅ xӭ.

Các cuӝc ÿҩu tranh cӫa công nhân cao su nӱa ÿҫu nhӳng năm 40 thӃ kӹ XX

ÿӅu bӏ ÿàn áp ÿүm máu. Song bҩt chҩp súng ÿҥn, nhà tù, anh chӏ em ÿѭӧc cán bӝ ÿҧng

viên kiên trì giáo dөc nên giác ngӝ ý thӭc và sӭc mҥnh to lӟn cӫa giai cҩp ÿҩu tranh

có mөc tiêu rõ ràng, ÿӗng lòng ÿӭng lên ÿòi quyӅn dân sinh, dân chӫ, buӝc bӑn tѭ bҧn

phҧi giҧi quyӃt nhӳng yêu sách chính ÿáng. Thông qua phong trào ÿҩu tranh, Ĉҧng

phát triӇn ÿѭӧc cѫ sӣ cách mҥng, sӁ bung ra các ÿӏa bàn khác khi thӡi có thuұn lӧi.

ĈӃn cuӕi năm 1944, chung quanh tӍnh lӷ Biên Hòa có khá ÿông ÿҧng viên cӝng

sҧn hoҥt ÿӝng. TӍnh lӷ tӍnh Biên Hòa tұp trung hàng chөc ÿҧng viên cӫa hai chi bӝ

máy cѭa BIF và Sӣ Trѭӡng tiӅn.

Chi bӝ Sӣ Trѭӡng tiӅn chӍ ÿҥo công nhân lãn công khi sӱa chӳa ô tô cho Pháp

và Nhұt. Cѫ sӣ cách mҥng trong binh lính vұn ÿӝng mӝt sӕ lính thành xăng ÿá (thành

Kèn) bӓ ngǊ. Cѫ sӣ ӟ các xã vұn ÿӝng bà con nông dân chӕng ÿi xâu cho Nhұt: bӓ

trӕn, lãn công, làm chiӃu lӋ, phá dөng cө...

Phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân ӣ Biên Hòa (công nhân ÿӗn ÿiӅn và công

nhân công nghiӋp) có sӵ lãnh ÿҥo cӫa các chi bӝ hoһc ÿҧng viên cӝng sҧn không chӍ

ÿòi cҧi thiӋn ÿiӅu kiӋn làm viӋc cho công nhân, mà còn tҥo ÿiӅu kiӋn cho cán bӝ cách

mҥng ÿҭy mҥnh hoҥt ÿӝng, tҥo niӅm tin và ý thӭc giai cҩp trong ÿӝi ngǊ.

ĈӃn ÿҫu năm 1945, TӍnh ӫy Biên Hòa chѭa ÿѭӧc tә chӭc lҥi; Mһt trұn ViӋt

Minh mӟi chӍ có Quұn bô Long Thành. Nhѭng các ÿӗn ÿiӅn cao su, nhà máy, các làng

xã ÿã có ÿông ÿҧo cѫ sӣ quҫn chúng cách mҥng, ÿѭӧc giáo dөc gҳn kӃt ÿҩu tranh giai

cҩp vӟi ÿҩu tranh dân tӝc. Hӑ sҹn sàng thӵc hiӋn các chӍ thӏ vùng lên khӣi nghƭa cӫa

Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng.

II.2. Giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa tham gia khӣi nghƭa giành chính

quyӅn

Tӯ ÿҫu năm 1945, tình hình thӃ giӟi thay ÿәi nhanh chóng. Trên chiӃn trѭӡng

châu Âu, phát xít Ý ÿҫu hàng trѭӟc tiên làm trөc Tôkiô-Rôma-Beclin gãy mӝt ÿҫu,

quân Ĉӗng minh ÿә bӝ lên ÿҩt Ý. Ĉҫu tháng 5-1945, Hӗng quân Liên Xô giҧi phóng

Beclin kӃt liӉu chӃ ÿӝ phát xít Hitle. Tҥi châu Á - Thái Bình Dѭѫng, phát xít Nhұt lùi

3.4 Page 24

▲back to top

tӯng bѭӟc lӟn.

ĈӇ trӯ hӑa bӏ Pháp ÿánh sau lѭng nӃu quân Ĉӗng minh ÿә bӝ, ÿêm 9-3-1945,

Nhұt ÿҧo chính Pháp.

Hӝi nghӏ Ban Thѭӡng vө Trung ѭѫng Ĉҧng Cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng hӑp ÿêm 9-

3-1945 quyӃt ÿӏnh ÿҭy mҥnh cao trào chӕng Nhұt cӭu nѭӟc, thay khҭu hiӋu cǊ “Ĉánh

ÿuәi Pháp - Nhұt” bҵng khҭu hiӋu mӟi “Ĉánh ÿuәi phát xít Nhұt”.

Tҥi Biên Hòa, Ĉӕc phӫ sӭ NguyӉn Văn Quí ÿѭӧc Nhұt ÿѭa lên thay TӍnh

trѭӣng La Rivie (La Rivière). Lính hay hô bù nhìn cӫa Nhұt thay lính mã tà. Cò

Phѭӟc làm cҧnh sát trѭӣng Biên Hòa. Mӝt sӕ tә chӭc thân Nhұt xuҩt hiӋn: Thanh niên

ái quӕc ÿoàn, thanh niên bҧo quӕc ÿoàn. Vài con rӕi chính trӏ cӫa nhóm Cao Ĉài thân

Nhұt nhҧy ra múa may hò hét tuyên truyӅn cho thuyӃt “Ĉҥi Ĉông Á”, “ÿӗng văn,

ÿӗng chӫng”, loan tin “ÿӭc Cѭӡng ĈӇ sҳp vӅ làm vua”…

Trong khi ÿó, tình hình kinh tӃ-xã hӝi cӫa tӍnh, cǊng nhѭ cҧ nѭӟc, suy thoái

nghiêm trӑng. Nhà giàu thì mua hàng ÿҫu cѫ tích trӳ sӧ giҩy bҥc mҩt giá trӣ thành

giҩy lӝn. Ĉӡi sӕng ngѭӡi lao ÿӝng càng khó khăn gҩp bӝi. Ӣ các ÿӗn ÿiӅn cao su,

công nhân ÿѭӧc trҧ lѭѫng rҿ mҥt bҵng hiӋn vұt: mӛi ngày hai lon gҥo và mӝt lon

tѭѫng hҥt. ThiӃu vҧi may quҫn áo, nhiӅu ngѭӡi phҧi mһc bao bӕ. Chҩy rұn phát triӇn,

phѫi quҫn áo chúng bò ra lәm ngәm ... Do vұy, lòng căm thù dâng cao trong mӑi

ngѭӡi dân dù ӣ nông thôn hay thành thӏ.

Tháng 5-1945, phong trào Thanh niên TiӅn phong do Xӭ ӫy Nam bӝ lãnh ÿҥo

(bên trong) khӣi phát tӯ Sài Gòn, do bác sƭ Phҥm Ngӑc Thҥch làm thӫ lƭnh. Phong

trào này thӵc chҩt là phong trào yêu nѭӟc, lan nhanh toàn Nam bӝ45. Ӣ Biên Hòa,

phong trào Thanh niên TiӅn phong do nhà giáo HuǤnh ThiӋn NghӋ làm thӫ lƭnh nhanh

chóng lan tӯ tӍnh lӷ ra các ÿӗn ÿiӅn cao su, thôn làng, nhà máy (gӑi là Thanh niên

TiӅn phong Ban xí nghiӋp). Tә chӭc Thanh niên TiӅn phong là mӝt hình thӭc mһt trұn

ÿoàn kӃt các tҫng lӟp nhân dân tiӅm ҭn lòng yêu nѭӟc tham gia tích cӵc vào Cách

mҥng tháng Tám 1945.

45 Nam kǤ do nhà Nguy͍n ÿ̿t, ÿ͇n thͥi chính phͯ Tr̯n Tr͕ng Kim ÿ͝i là Nam b͡, khi Pháp trͧ l̩i xâm l˱ͫc l̯n thͱ hai,

b͕n tay sai ÿ͝i l̩i là Nam ph̯n.

3.5 Page 25

▲back to top

Tháng 7-1945, tҥi chùa Tân Mai (phѭӡng Tân Mai bây giӡ), ÿҥi diӋn Xӭ ӫy

Nam kǤ Hà Huy Giáp hӑp vӟi các ÿӗng chí ÿҧng viên ӣ Biên Hòa. Trong cuӝc hӑp

này có các ÿҧng viên xuҩt thân tӯ giai cҩp công nhân và lãnh ÿҥo phong trào công

nhân ӣ các nhà máy, ÿӗn ÿiӅn nhѭ Hoàng Minh Châu, Ĉһng Nguyên, Lê Nguyên Ĉҥt,

HuǤnh Văn Hӟn, Phҥm Văn Búng ÿӇ phә biӃn chӍ thӏ cӫa Xӭ ӫy : Gҩp rút xây dӵng

lӵc lѭӧng, chuҭn bӏ khӣi nghƭa vǊ trang. Các ÿҧng viên ӣ Biên Hòa tұp trung bàn 3

vҩn ÿӅ lӟn:

1. Nҳm lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong và thӫ lƭnh HuǤnh ThiӋn NghӋ.

2. Nhanh chóng phát triӇn lӵc lѭӧng cách mҥng, ÿһc biӋt công nhân BIF ӣ quұn

Châu Thành (Biên Hòa), công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su, mua sҳm vǊ khí, tә chӭc ViӋt

Minh.

3. Vұn ÿӝng thanh niên không ÿi lính cho Nhұt, không ÿӇ Nhұt sung công tài

sҧn, không ÿi xâu, chӕng bӑn phҧn ÿӝng thân Nhұt, ÿҧ ÿҧo chính phӫ bù nhìn Trҫn

Trӑng Kim do Nhұt dӵng lên.

ĈӃn cuӕi tháng 7-1945, ta vұn ÿӝng ÿѭӧc mӝt sӕ viên chӭc, tiӇu chӫ tham gia

cách mҥng46. Ngày 9-8-1945, Liên Xô tuyên chiӃn vӟi Nhұt. Hӗng quân Liên Xô tiêu

diӋt ÿҥo quân Quan Ĉông hѫn 1 triӋu tên ӣ Mãn Châu (Ĉông Bҳc Trung Quӕc) chӍ

trong mӝt tuҫn. Ngày 15-8-1945, phát xít Nhұt ÿҫu hàng Ĉӗng minh không ÿiӅu kiӋn.

Ӣ Biên Hòa, lính Nhұt hoang mang cӵc ÿӝ, chúng án binh bҩt ÿӝng trong các vӏ trí

ÿóng quân. Chính quyӅn bù nhìn thân Nhұt tê liӋt. NhiӅu viên chӭc và binh lính ngҧ

theo cách mҥng, giao súng ÿҥn cho ta.

Hӝi nghӏ Tân Trào quyӃt ÿӏnh Tәng khӣi nghƭa trong cҧ nѭӟc, Chӫ tӏch Hӗ Chí

Minh gӱi thѭ kêu gӑi ÿӗng bào cҧ nѭӟc:

“Hi͏n nay quân ÿ͡i Nh̵t ÿã tan rã, phong trào cͱu qu͙c lan tràn kh̷p n˯i ...

Giͥ quy͇t ÿ͓nh cho v̵n m͏nh dân l͡c ta ÿã ÿ͇n. Toàn qu͙c ÿ͛ng bào hãy ÿͱng d̵y

ÿem sͱc ta mà gi̫i phóng cho ta...”

46 Tr̯n Văn Long, Huynh Thi͏n Ngh͏, Tr˱˯ng Văn Hi͏p, Nguy͍n Ĉình ˰u... ÿ̿c bi͏t ÿ͛ng chí Nguy͍n Ĉinh ˰u, lúc ÿó là

Giám ÿ͙c Ngân hàng Nông nghi͏p ͧ Biên Hoà, thông qua m͙i quan h͏ vͣi b͕n Nh̵t, mua và c̭t gi̭u súng ÿ̩n, sau này

ÿ͉u chuy͋n giao cho cách m̩ng.

3.6 Page 26

▲back to top

Ngày 19-8, Tәng khӣi nghƭa ӣ thӫ ÿô Hà Nӝi thҳng lӧi rӵc rӥ.

Ngày 20-8, Xӭ ӫy Nam bӝ hӑp hӝi nghӏ Chӧ ĈӋm (Chӧ Lӟn) phә biӃn kӃ

hoҥch Tәng khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn ӣ Nam bӝ.

ĈӇ chuҭn bӏ cѭӟp chính quyӅn ӣ tӍnh lӷ Biên Hòa, các ÿӗng chí Hoàng Minh

Châu, HuǤnh Văn Hӟn chӍ ÿҥo lӵc lѭӧng Thanh niên TiӅn phong tӍnh lӷ tә chút mít

tinh ngày 20-8-1945 tҥi trѭӡng nam tiӇu hӑc (trѭӡng NguyӉn Du bây giӡ) nhҵm thăm

dò thái ÿӝ cӫa quân Nhұt. Các ÿoàn viên Thanh niên TiӅn phong nӝi ô, Thanh niên

TiӅn phong Nhà máy BIF và các xã ven kҿo vӅ, ÿông khoҧng vài ngàn ngѭӡi. Lính

Nhұt và bҧo an ÿӭng gác công sӣ lһng lӁ nhìn dòng ngѭӡi ùn ùn kéo qua. Anh Hӗ

ThӃ, cán bӝ Ĉoàn Thanh niên Cӭu quӕc ÿѭӧc cӱ lên nói chuyӋn. Anh khѫi gӧi ý thӭc

dân tӝc: tinh thҫn yêu nѭӟc cӫa thanh niên Biên Hòa, hô hào anh chӏ em chӡ ÿӧi giӡ

hành ÿӝng sҳp ÿӃn ; ÿҩt nѭӟc ÿang có nhӳng biӃn chuyӇn cӵc kǤ to lӟn ...

Ngày 23-8, tҥi căn nhà sӕ 2 dãy phӕ Sáu Sӱ 47, có cuӝc hӑp bàn khӣi nghƭa ӣ

Biên Hòa. Các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, HuǤnh Vân Hӟn, Phҥm Văn Búng,

NguyӉn Văn Ký, Ngô Hà Thành, Hӗ Văn Giàu, Hӗ Văn Ĉҥi, Lê Nguyên Ĉҥt, Ĉһng

Nguyên... quyӃt ÿӏnh: trѭӟc hӃt khӣi nghƭa ӣ tӍnh lӷ. Ӫy ban khӣi nghƭa cӱ ÿӗng chí

Hoàng Minh Châu (Bí thѭ chi bӝ Sӣ Trѭӡng TiӅn Biên Hòa) làm Chӫ tӏch, dӵ kiӃn

nhân sӵ Ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi tӍnh. Hӝi nghӏ phân công ÿҧng viên huy

ÿӝng lӵc lѭӧng ӟ các quұn vӅ tham gia cѭӟp chính quyӅn tӍnh, phân công ÿҥi biӇu gһp

TӍnh trѭӣng NguyӉn Văn Quý yêu cҫu ông ta bàn giao chính quyӅn cho cách mҥng.

Ĉӗng chí Hӗ Văn Ĉҥi và vài ÿӗng chí khác vұn ÿӝng lính bҧo an, lính thӫ hӝ ... nӝp

súng cho ta. Theo chӍ ÿҥo cӫa Xӭ ӫy, hӝi nghӏ phân công hai ÿӗng chí Lê Ngӑc LiӋu

(công nhân chi bӝ Ga Biên Hòa) và NguyӉn Ĉình Ѭu tә chӭc khoҧng 500 quҫn chúng

thanh niên ÿi xe lӱa vӅ Sài Gòn tham gia cѭӟp chính quyӅn ngày 25-8-1945. Nhân

dân ÿѭӧc vұn ÿӝng may cӡ ÿӓ sao vàng, kҿ khҭu hiӋu, tӵ trang bӏ giáo mác, tҫm vông

vҥt nhӑn ... chuҭn bӏ sҹn sàng hành ÿӝng khi mӋnh lӋnh khӣi nghƭa phát ra.

Sáng 24-8 lӵc lѭӧng công nhân chiӃm Nhà máy Cѭa BIF, Ga Biên Hòa, nhà

dây thép (ӣ cҥnh Tòa bӕ). Cӡ búa liӅm và cӡ ÿӓ sau vàng tung bay trên nóc trө sӣ Ӫy

47 Nay ͧ sát công viên Biên Hùng, thu͡c ban dân ph͝ 3 ph˱ͥng Trung DǊng. Dãy ph͙ này chͯ nhân là ông Sáu S͵.

3.7 Page 27

▲back to top

ban khӣi nghƭa. Ta phát hàng trăm truyӅn ÿѫn kêu gӑi nhân dân chuҭn bӏ cѭӟp chính

quyӅn.

ChiӅu 24-8, dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc và các chi bӝ Bình

Sѫn, thӏ trҩn Long Thành. Quұn bӝ Mһt trұn ViӋt Minh Long Thành huy ÿӝng công

nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su và nông dân lao ÿӝng trong quұn ÿã nәi dұy cѭӟp chính

quyӅn. Quұn Long Thành là ÿӏa phѭѫng khӣi nghƭa thҳng lӧi ÿҫu tiên trong toàn tӍnh

Biên Hòa.

Sáng 25-8, Sài Gòn tәng khӣi nghƭa thành công làm nӭc lòng nhân dân Biên

Hòa. Lӵc lѭӧng cách mҥng hoàn toàn làm chӫ tӍnh lӷ Biên Hòa.

Ngày 26-8, hàng trăm quҫn chúng, công nhân lao ÿӝng kéo ÿӃn bao vây Tòa

bӕ. Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (Xѭӧc) dүn ÿҫu ÿoàn ngѭӡi xông vào buӝc TӍnh

trѭӣng NguyӉn Văn Quý bàn giao chính quyӅn cho cách mҥng. Cӡ ÿӓ sao vàng treo

trên nóc tòa bӕ trong tiӃng reo hò vang dұy cӫa quҫn chúng.

Sáng 27-8, mӝt cuӝc mít tinh lӟn diӉn ra ӣ Quҧng trѭӡng Sông Phӕ. Khoҧng

mӝt vҥn ÿӗng bào các giӟi tӯ các xã, ÿӗn ÿiӅn cao su, nhà máy kéo vӅ dӵ. Ĉӗng chí

Dѭѫng Bҥch Mai diӉn thuyӃt, rӗi ÿӗng chí Hoàng Minh Châu tuyên bӕ : chính quyӅn

ÿã vӅ tay nhân dân, công bӕ danh sách Ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi tӍnh Biên

Hòa. KӃt thúc mít tinh là cuӝc tuҫn hành biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng qua các phӕ rӗi vӅ

thôn, ҩp, ÿӗn ÿiӅn, nhà máy.

Cách mҥng tháng Tám 1945 thành công ӣ Biên Hòa. Các ngày sau chính quyӅn

các quұn, xã lҫn lѭӧt thành lұp.

** *

Giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa ra ÿӡi tӯ nhӳng năm cuӕi thӃ kӹ 19 ÿҫu thӃ kӹ

20; xuҩt thân tӯ giai cҩp nông dân chӏu nhiӅu áp bӭc bóc lӝt cӫa phong kiӃn ÿӏa chӫ,

giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa ngay khi ra ÿӡi ÿã phát huy ÿѭӧc truyӅn thӕng ÿҩu

tranh và yêu nѭӟc cӫa dân tӝc.

Nhӳng cuӝc ÿҩu tranh tӵ phát, lҿ tҿ cӫa giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa tӯng

bѭӟc trӣ thành ÿҩu tranh tӵ giác khi có Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam lãnh ÿҥo. Cuӝc ÿҩu

tranh cӫa giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa trҧi qua nhӳng bѭӟc thăng trҫm, nhѭng lúc

3.8 Page 28

▲back to top

nào giai cҩp công nhân ӣ ÿӏa phѭѫng cǊng ÿóng vai trò nòng cӕt cho phong trào

chung. Ĉһc biӋt, ӣ các nhà máy công nghiӋp (ĈӅ bô xe lӱa Dƭ An, Nhà máy BIF), các

ÿѫn ÿiӅn cao su, giai cҩp công nhân là lӵc lѭӧng bҧo vӋ tӕt cho các ÿҧng viên, cán bӝ

cách mҥng; ÿӗng thӡi là nguӗn bә sung quan trӑng cho lӵc lѭӧng cách mҥng.

Khi thӡi cѫ ÿӃn, giai cҩp công nhân dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng ÿã nhanh chóng

tұp hӧp (Thanh niên TiӅn phong Ban xí nghiӋp) và trӣ thành lӵc lѭӧng nòng cӕt ÿӇ

giành chính quyӅn vӅ tay nhân dân.

Cách mҥng tháng Tám 1945 là cuӝc ÿәi ÿӡi cӫa giai cҩp công nhân ӣ Biên

Hòa. TruyӅn thӕng ÿoàn kӃt, yêu nѭӟc, ÿѭӧc Ĉҧng phát huy, ÿҩu tranh giai cҩp gҳn

bó chһt chӁ vӟi ÿҩu tranh giành và giӳ ÿӝc lұp dân tӝc sӁ tҥo nên sӭc mҥnh cӫa giai

cҩp trong cuӝc kháng chiӃn chӕng thӵc dân Pháp xâm lѭӧc.

CHѬѪNG III

GIAI CҨP CÔNG NHÂN Ӣ BIENE HÒA TRONG THӠI Kǣ KHÁNG CHIӂN

CHӔNG THӴC DÂN PHÁP (1945 – 1954)

I. GIAI CҨP CӜNG NHÂN Ӣ BIÊN HÒA TRONG NĂM ĈҪU CUӜC

KHÁNG CHIӂN

1.1. Công nhân Biên Hòa sau Cách mҥng tháng Tám

Cách mҥng tháng Tám 1945 là “M͡t cu͡c ÿ͝i ÿͥi ch˱a tͳng có vͣi ng˱ͥi Vi͏t

Nam”48 nói chung, giai cҩp công nhân nói riêng, trong ÿó có giai cҩp công nhân ӣ

Biên Hòa. Bӣi trong 87 năm xâm lѭӧc cӫa tѭ bҧn thӵc dân Pháp, giai cҩp công nhân

ViӋt Nam, trong ÿó có giai cҩp công nhân ӣ tӍnh là tҫng lӟp bӏ áp bӭc bóc lӝt nһng nӅ

nhҩt, ÿһc biӋt vӟi công nhân cao su, nhӳng ngѭӡi phu phҧi sӕng và lao ÿӝng trong mӝt

lƭnh vӵc ÿѭӧc mӋnh danh là “ÿӏa ngөc trҫn gian”.

Cách mҥng tháng Tám ÿã thұt sӵ biӃn giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa thành

ngѭӡi công dân, ngѭӡi lao ÿӝng tӵ do trong chӃ ÿӝ ÿӝc lұp dân tӝc. Ĉӗng thӡi Cách

48 Lê Du̱n, Ti͇n lên ÿ˱a lá cͥ v̓ vang cͯa Ĉ̫ng, Nxb S͹ th̵t, Hà N͡i. 1980, trang 13.

3.9 Page 29

▲back to top

mҥng tháng Tám cǊng là mӝt ÿòn giáng mҥnh và nguӗn siêu lӧi nhuұn cӫa tѭ bҧn

thӵc dân Pháp ӣ thuӝc ÿӏa, bӣi hҫu hӃt các nhà máy ÿӗn ÿiӅn cӫa chúng ÿӅu bӏ ngѭng

trӋ không hoҥt ÿӝng ÿѭӧc.

Tӯ các nhà máy công nghiӋp nhѭ ĈӅ pô Dƭ An, Nhà máy Cѭa BIF ÿӃn các ÿӗn

ÿiӅn cao su cӫa tѭ bҧn thӵc dân nhѭ Ĉҩt Ĉӓ, Xuân Lӝc, SIPH, Ĉӗng Nai và nhӳng

ÿӗn ÿiӅn tѭ bҧn ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa ӣ quұn Châu Thành (Bình Trѭӟc, Biên Hòa)

nhӳng ÿҧng viên, cѫ sӣ Ĉҧng ÿӅu hình thành nên nhӳng Ban tӵ quҧn ÿӇ làm nhiӋm vө

vӯa quҧn lý cѫ sӣ vұt chҩt khi chӫ tѭ bҧn bӓ chҥy, vӯa chăm lo ÿӡi sӕng cӫa ÿӝi ngǊ

công nhân lao ÿӝng tҥi chӛ. Riêng sӣ cao su Bình Sѫn và sӣ SIPH ÿã hình thành ÿѭӧc

“Ӫy ban công nhân cách mҥng” làm nhiӋm vө chính quyӅn ӣ cѫ sӣ.

NӃu trѭӟc ÿây, ngoài chính sách ngu dân, thӵc dân Pháp còn ÿҭy mҥnh, khuyӃn

khích nhӳng tӋ nҥn nhҵm tha hóa nhân dân, nhҩt là công nhân cao su, thì sau khi

chính quyӅn cách mҥng thành lұp, không khí dân chӫ ÿӝc lұp gҫn nhѭ cuӕn phăng ÿi

nhӳng tӋ nҥn nhѭ ÿánh bҥc, rѭӧu chè; tình làng nghƭa xóm, truyӅn thӕng tӕt ÿҽp cӫa

dân tӝc ÿѭӧc phát huy. Tuy nhiên, nhѭ tình hình chung cҧ nѭӟc, thӡi kǤ sau cách

mҥng, ÿӝi ngǊ công nhân cǊng gһp không ít nhӳng khó khăn, ÿһc biӋt ӣ các nhà máy

và sӣ cao su. Nhà máy, ÿӗn ÿiӅn ÿóng cӱa, công nhân không viӋc làm, không lѭѫng

và gҥo, thӵc phҭm. Mӝt sӕ công nhân cao su công tra ÿã bӓ sӣ vӅ quê ӣ miӅn Trung,

miӅn Bҳc.

Trѭӟc tình hình ÿó, Ӫy ban tӵ quҧn, Ӫy ban công nhân cách mҥng theo chӍ ÿҥo

cӫa Ӫy ban hành chính tӍnh, huyӋn ÿã cho mӣ kho gҥo cӫa sӣ ÿӇ phân phát cho công

nhân giҧi quyӃt kӏp thӡi vҩn ÿӅ lѭѫng thӵc; ÿӗng thӡi chӫ trѭѫng vұn ÿӝng công nhân

bung ra ngoài sӣ phá rӯng, khai hoang trӗng lѭѫng thӵc cӭu ÿói. Bên cҥnh ÿó chính

quyӅn cách mҥng tӍnh chӫ trѭѫng bãi bӓ toàn bӝ nhӳng loҥi thuӃ thân, thuӃ nô dӏch

khác cӫa chính quyӅn thӵc dân, tҥo nên mӝt không khí phҩn khӣi trong công nhân.

Trong tháng 9-1945, tә chӭc Thanh niên TiӅn phong Ban xí nghiӋp trong ÿӗn

ÿiӅn ÿӅu chuyӇn thành tә chӭc Thanh niên Cӭu quӕc, mӛi ÿӗn ÿiӅn ÿӅu có ít nhҩt mӝt

tiӇu ÿӝi hoһc trung ÿӝi dân quân tӵ vӋ, nòng cӕt là tә chӭc Thanh niên Cӭu quӕc ÿӇ

làm nhiӋm vө bҧo vӋ tài sҧn công, tuҫn tra bҧo vӋ xóm làng. Tҥi Nhà máy Cѭa BIF, sӕ

lѭӧng công nhân trên 500 ngѭӡi, có trên 100 công nhân tham gia ÿӝi tӵ vӋ. Mӛi ÿӝi

viên tӵ trang bӏ giáo mác, tҫm vông vҥt nhӑn, cuӝn dây thӯng. Ban ÿêm trѭӟc cӱa nhà

máy, trên ÿѭӡng làng, ngõ xóm Gò Me cǊng vang lên tiӃng hô tұp ÿӝi ngǊ “mӝt, hai

3.10 Page 30

▲back to top

ÿi ÿӅu bѭӟc, trái quay, phҧi quay”.

Thӵc hiӋn 6 nhiӋm vө cӫa Chính phӫ ViӋt Nam Dân chӫ Cӝng hòa, trong ÿó có

3 vҩn ÿӅ lӟn là diӋt giһc ÿói, giһc diӋt và giһc ngoҥi xâm, các Ӫy ban tӵ quҧn các ÿӗn

ÿiӅn ÿã vұn ÿӝng và xây dӵng phong trào xóa mù chӳ trong công nhân. NhiӅu ngѭӡi

có hӑc thӭc vӕn là cai, xu, thѭ ký ÿӗn ÿiӅn trѭӟc ÿây, nay ÿӭng ra mӣ lӟp dҥy chӳ cho

công nhân. Nhӳng mái ÿҫu xanh cҥnh nhӳng mái ÿҫu bҥc, nam có, nӳ có bên nhӳng

ngӑn ÿèn dҫu, nhӳng ngӑn ÿuӕc bҵng mӫ cao su ê a tҩp vҫn, tұp viӃt. Không ít nhӳng

ngѭӡi lӟn tuәi tâm sӵ “Không có nhӳng lӟp bình dân hӑc vө do cách mҥng mӣ, không

biӃt ÿӡi tôi và con cháu bao giӡ mӟi biӃt ÿӑc, biӃt viӃt”. ChӍ hѫn mӝt tháng, nhiӅu

công nhân chѭa biӃt chӳ ÿã ÿánh ÿѭӧc vҫn ÿӑc ÿѭӧc con chӳ, khҭu hiӋu cách mҥng.

Cách mҥng thұt sӵ là cuӝc ÿәi ÿӡi cӫa ÿӝi ngǊ công nhân trên lƭnh vӵc giáo dөc, văn

hóa.

Trong hѫn mӝt tháng, chính quyӅn cách mҥng, giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa

cùng vӟi nhân dân trong không khí cách mҥng, tuy cuӝc sӕng còn không ít khó khăn

vұt chҩt, nhѭng ÿã ÿoàn kӃt, thӵc hiӋn tӕt nhӳng nhiӋm vө cách mҥng, tӯng bѭӟc xây

dӵng cuӝc sӕng mӟi, không có bóc lӝt và ÿҫy yêu thѭѫng, nhѭӡng cѫm xҿ áo cho

nhau.

I.2. Công nhân chuҭn bӏ kháng chiӃn, ÿánh ÿӏch tái chiӃm ÿӗn ÿiӅn, nhà

máy

Cách mҥng tháng Tám thành công, ÿҩt nѭӟc ÿӭng trѭӟc nhiӅu khó khăn. Trong

tháng 8 và 9-1945, 20 vҥn quân Tѭӣng Giӟi Thҥch vӟi danh nghƭa quân Ĉӗng minh

vào giҧi giáp quân Nhұt bҥi trұn ÿã vào miӅn Bҳc nѭӟc ta. Ӣ miӅn Nam, quân Anh

cǊng vӟi danh nghƭa Ĉӗng minh ÿә bӝ vào Sài Gòn, nhѭng thӵc chҩt bên trong là

ngҫm giúp thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm nѭӟc ta lҫn thӭ hai.

0 giӡ ngày 23-9-1945, thӵc dân Pháp có sӵ hӛ trӧ cӫa quân Anh và Nhұt nә

súng gây hҩn ӟ Sài Gòn, mӣ ÿҫu cuӝc chiӃn tranh xâm lѭӧc nѭӟc ta mӝt lҫn nӳa.

Ngay sáng ngày 23-9-1945, Xӭ ӫy và Ӫy ban nhân dân Nam bӝ hӑp hӝi nghӏ

khҭn cҩp tҥi ÿѭӡng Cây Mai (Chӧ Lӟn). Hӝi nghӏ chӫ trѭѫng kiên quyӃt ÿánh Pháp và

phát ÿӝng nhân dân Nam bӝ ÿӭng dұy kháng chiӃn.

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Ban Thѭӡng vө Trung ѭѫng Ĉҧng, Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh nhҩt trí vӟi quyӃt

tâm cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân Nam bӝ, ra lӡi kêu gӑi ÿӗng bào cҧ nѭӟc chi viӋn sӭc

ngѭӡi, sӭc cӫa cho Nam bӝ và thành lұp nhӳng ÿѫn vӏ Nam tiӃn. Ngѭӡi khҷng ÿӏnh:

“Chúng ta nh̭t ÿ͓nh th̷ng lͫi vì chúng ta có l͹c l˱ͫng ÿoàn k͇t cͯa c̫ qu͙c dân”.

“Chúng ta nh̭t ÿ͓nh th̷ng lͫi vì cu͡c ÿ̭u tranh cͯa chúng ta là chính ÿáng...”49

Lӡi kêu gӑi cӫa Trung ѭѫng Ĉҧng, cӫa Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh là lӡi ÿӝng viên

và cә vǊ nhân dân cùng giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa sҹn sàng kháng chiӃn chӕng

thӵc dân xâm lѭӧc theo lӡi Ngѭӡi “Thà chӃt tӵ do hѫn sӕng nô lӋ”.

Ngay sáng ngày 24-9-1945, ÿӗng chí ĈiӇu XiӇn ÿã tұp hӧp trên 30 tӵ vӋ ngѭӡi

dân tӝc Ch’ro trang bӏ cung nӓ cùng VӋ quӕc ÿoàn Xuân Lӝc, ÿa sӕ là thanh niên

công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su tiӃn vӅ Sài Gòn tham gia chiӃn ÿҩu cùng quân dân Sài

Gòn – Gia Ĉӏnh - Chӧ Lӟn chӕng giһc.

Tӕi ngày 23-9-1945, ÿӗng chí Hà Huy Giáp, ÿҥi diӋn Xӭ ӫy Nam bӝ triӋu tұp

hӝi nghӏ cán bӝ toàn tӍnh Biên Hòa tҥi nhà hӝi Bình Trѭӟc. Hӝi nghӏ ÿã bҫu ra Ban

Chҩp hành TӍnh ӫy lâm thӡi tӍnh Biên Hòa do ÿӗng chí Trҫn Công Khanh làm Bí thѭ,

Hoàng Minh Châu làm Phó bí thѭ, ÿӗng thӡi ÿӅ ra nhӳng chӫ trѭѫng vӅ xây dӵng lӵc

lѭӧng ÿӇ kӏp chuҭn bӏ cho cuӝc kháng chiӃn.

Ngày 26-9-1945, Trѭӡng Huҩn luyӋn du kích cӫa tӍnh ÿѭӧc thành lұp tҥi ҩp

Vinh Cӱu xã Tam HiӋp (quұn Châu Thành, Biên Hòa). Trѭӡng do ÿӗng chí Phan

Ĉình Công và Xuân DiӋu phө trách. Tӯ tháng 9 ÿӃn cuӕi tháng 10-1945, trѭӡng ÿã

ÿào tҥo trên l00 cán bӝ quân sӵ, chính trӏ, trong ÿó có 30 là công nhân Nhà máy Cѭa

BIF; ÿӗng chí Hoàng Ĉình Cұn nguyên là công nhân nhà máy ÿã tӕt nghiӋp khóa hӑc

và trӣ thành cán bӝ quân sӵ nòng cӕt cӫa huyӋn và tӍnh sau này50.

Lӧi dөng thӡi gian tҥm ngѭng chiӃn tҥi Sài Gòn tӯ ngày 2-10 ÿӃn 10-10-1945.

Ӫy ban nhân dân tӍnh Biên Hòa, Xuân Lӝc tiӃn hành cӫng cӕ lӵc lѭӧng, ÿӗng thӡi chӍ

ÿҥo viӋc tiӃp ÿón ÿoàn quân Nam tiӃn vào Xuân Lӝc cùng nhân dân Nam bӝ kháng

chiӃn. Ӫy ban huyӋn Xuân Lӝc chӍ ÿҥo Ӫy ban tӵ quҧn các ÿӗn ÿiӅn cao su huy ÿӝng

49 H͛ Chí Minh toàn t̵p. Nxb S͹ th̵t, Hà N͡i, 1984, trang 25, 26.

50 Ĉ͛ng chí Hoàng Ĉình C̵n sau là huy͏n ÿ͡i tr˱ͧng huy͏n ÿ͡i Vƭnh C͵u.

4.2 Page 32

▲back to top

công nhân ӫng hӝ gҥo thóc, ӫng hӝ cҧ trâu bò chӣ bҵng xe bò, gánh gӗng nhau chuyӇn

vӅ các trҥm liên lҥc chuyӇn cho ÿoàn quân Nam tiӃn do Nam Long chӍ huy vӯa ÿӃn ga

xe lӱa. Tҩm lòng cӫa nhân dân và công nhân cao su Biên Hòa thӇ hiӋn rõ quyӃt tâm

kháng chiӃn cӫa ÿӏa phѭѫng.

Ngày 24-l0-1945, ÿѭӧc tăng viӋn thêm quân, thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm tӍnh lӷ

Biên Hòa trong tình hình nhà cӱa chӧ búa ÿӅu im ҳng, vì trѭӟc ÿó, TӍnh ӫy, Ӫy ban ÿã

cho thӵc hiӋn “tiêu thә kháng chiӃn”. Cuӕi tháng l0-1945, thӵc dân Pháp bҳt ÿҫu cho

quân thăm dò lҩn chiӃm ngoài trung tâm tӍnh lӷ Biên Hòa. Trên hѭӟng quӕc lӝ 1, vào

cuӕi tháng 10-1945, thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm ÿѭӧc Trҧng Bom, ÿóng ÿӗn bót, lұp

doanh trҥi chuҭn bӏ bàn ÿҥp ÿӇ mӣ rӝng lҩn chiӃm vӅ phía Bҳc, nѫi có nhiӅu ÿӗn ÿiӅn

cao su cӫa tѭ bҧn thӵc dân.

Tҥi các sӣ cao su Trҧng Bom, Dҫu Giây, Cây Gáo, các Ӫy ban tӵ quҧn huy

ÿӝng lӵc lѭӧng tӵ vӋ chiӃn ÿҩu, công nhân thӵc hiӋn “tiêu thә kháng chiӃn”. Các cây

rӯng, cây cao su ven quӕc lӝ 1, quӕc lӝ 20 ÿӅu bӏ công nhân ÿӕn hҥ, lăn ra ÿѭӡng cҧn

bѭӟc giһc. Ban tӵ quҧn các sӣ còn huy ÿӝng công nhân tháo gӥ nhiӅu thiӃt bӏ máy

móc trong các nhà máy chӃ biӃn mӫ cao su chuyӇn ra rӯng. Toàn bӝ công nhân, nhҩt

là thanh niên ÿѭӧc hѭӟng dүn rút vӅ hѭӟng Suӕi Bí, Gia Nhang, hѭӟng nam sông La

Ngà, Võ Ĉҳc, Bҧo Chánh. Mӝt sӕ công nhân Ĉӗn ÿiӅn Cây Gáo vѭӧt sông Ĉӗng Nai

vӅ Tân Uyên sinh sӕng, mӝt sӕ theo quӕc lӝ 1 ra miӅn Trung vӟi hi vӑng vӅ lҥi ÿѭӧc

quê hѭѫng. Ĉҥi ÿa sӕ công nhân ba sӣ ÿã gia nhұp lӵc lѭӧng vǊ trang huyӋn Xuân

Lӝc, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi ÿang ÿӭng chân ӣ Tân Uyên.

Ngày 30-10-1945, quân Pháp tӯ Trҧng Bom mӣ ÿѭӡng hành quân vӅ hѭӟng

bҳc ÿӇ ÿánh chiӃm Xuân Lӝc. Quân Nam tiӃn do Nam Long chӍ huy phӕi hӧp vӟi lӵc

lѭӧng tӵ vӋ chiӃn ÿҩu cӫa Xuân Lӝc, trong ÿó lӵc lѭӧng ÿa sӕ là ngѭӡi dân tӝc ít

ngѭӡi và công nhân ÿã chұn ÿánh ÿӏch quyӃt liӋt tҥi Suӕi Tre, An Lӝc, Núi Tung, Núi

Thӏ. Suӕt ngày 30, thӵc dân Pháp bӏ nhiӅu thiӋt hҥi nhѭng không tiӃn ÿѭӧc, phҧi rút

vӅ lҥi Trҧng Bom.

Trong khi ÿó tҥi huyӋn Long Thành, ÿӝi ngǊ công nhân cao su trong huyӋn lҫn

ÿҫu tiên tham gia cuӝc ÿҩu tranh lӟn. Ĉêm 11-11-1945, bӑn lính Nhұt ӣ Phѭӟc KiӇng

ÿã ÿҫu hàng, tiӃp tay thӵc dân Pháp bҵng cách tә chӭc bҳt ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc,

Bí thѭ HuyӋn ӫy và Ĉӛ Hӳu Phú, trѭӣng Quӕc gia tӵ vӋ cuӝc huyӋn.

4.3 Page 33

▲back to top

Sáng ngày 12-11, HuyӋn ӫy Long Thành chӫ trѭѫng tә chӭc cuӝc biӇu tình lӟn

ÿòi bӑn Nhұt phҧi trҧ ngѭӡi. Sáng ngày 11-11, Ӫy ban công nhân cách mҥng ÿã vұn

ÿӝng 4.000 công nhân cao su sӣ Bình Sѫn, sӣ SIPH, An ViӉn mang theo giáo mác,

gұy tҫm vông, biӇu ngӳ “Ĉҧ ÿҧo phát xít Nhұt bҳt ngѭӡi”, “Ĉҧ ÿҧo thӵc dân Pháp”,

“ViӋt Nam ÿӝc lұp muôn năm” hӧp cùng 10.000 nhân dân các xã dӑc lӝ 25, lӝ 17, lӝ

19 tiӃn thҷng vӅ thӏ trҩn Long Thành. Mһc dù quân Nhұt cho lính chұn các ngҧ ÿѭӡng

tӯ sӣ ra, nhѭng công nhân cao su các sӣ vүn hiên ngang xông thҷng. Tҥi Long Thành,

bӑn lính Nhұt phҧi hòa hoãn rӗi bí mұt cho xe chӣ hai ÿӗng chí Dөc và Phú vӅ Biên

Hòa. Ĉoàn biӇu tình tiӃp tөc tuҫn hành ӣ thӏ trҩn biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng ÿӃn 3 giӡ

chiӅu cùng ngày mӟi giҧi tán.

Cuӝc biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng cӫa ÿӝi ngǊ công nhân và nhân dân Long Thành

thӇ hiӋn sӭc mҥnh và ý thӭc ÿӝc lұp dân tӝc, khiӃn bӑn phát xít Nhұt tҥi chӛ không

còn dám hung hăng lùng sөc nhѭ trѭӟc.

ĈӇ chuҭn bӏ cho cuӝc bҫu cӱ Quӕc hӝi khóa ÿҫu tiên cӫa nѭӟc ViӋt Nam Dân

chӫ Cӝng hòa, TӍnh ӫy, Ӫy ban nhân dân tӍnh cӱ mӝt ÿoàn cán bӝ do ÿӗng chí Lê

Ngӑc LiӋu làm trѭӣng ÿoàn vӅ Xuân Lӝc ÿӇ nҳm tình hình cӱ tri, tuyên truyӅn chuҭn

bӏ cho cuӝc bҫu cӱ trӑng ÿҥi.

Cán bӝ Mһt trұn huyӋn Xuân Lӝc, huyӋn Long Thành ÿã kӃt hӧp chһt chӁ cùng

các ÿoàn thӇ Thanh niên Cӭu quӕc, Phө nӳ, Nông dân...., các Ӫy ban công nhân, Ӫy

ban tӵ quҧn ÿi sâu vào các làng, sӣ cao su tuyên truyӅn, hӑc tұp bҫu cӱ, nҳm sӕ lѭӧng

cӱ tri. Lҫn ÿҫu tiên giai cҩp công nhân ӣ Biên Hòa biӃt ÿӃn nhӳng nguyên tҳc, thӇ lӋ

bҫu cӱ, ӭng cӱ, tuy có bӥ ngӥ, nhѭng mӝt ÿiӅu tҩt cҧ mӑi công nhân ÿӅu hiӇu và sung

sѭӟng : Mình ÿѭӧc quyӅn ÿi bҫu cӱ, thӇ hiӋn rõ quyӅn cӫa ngѭӡi dân mӝt nѭӟc ÿӝc

lұp tӵ do.

Văn phòng các ÿӗn ÿiӅn cao su trӣ thành nhӳng ÿӏa ÿiӇm bҫu cӱ. Sáng ngày 6-

1-1946, vì còn là vùng ÿӝc lұp, công nhân cao su các sӣ ÿӅu tә chӭc theo ca kíp ÿӇ ÿi

bӓ phiӃu. Cuӝc bҫu cӱ Quӕc hӝi thұt sӵ là ngày hӝi cӫa nhân dân và giai cҩp công

nhân ӣ Biên Hòa diӉn ra trong không khí long trӑng và náo nhiӋt.

Cuӝc bҫu cӱ ӣ Biên Hòa ÿã thành công tӕt ÿҽp: Các ÿӗng chí Hoàng Minh

Châu, Phҥm Văn Búng và ĈiӇu XiӇn, ÿҧng viên ngѭӡi dân tӝc Ch’ro ÿã trӣ thành ÿҥi

4.4 Page 34

▲back to top

biӇu Quӕc hӝi cӫa tӍnh Biên Hòa khóa ÿҫu tiên.

Ngày 26-1-1946, thӵc dân Pháp mӣ cuӝc hành quân có xe tăng, pháo binh hӛ

trӧ theo quӕc lӝ 1, lӝ 20 tiӃn chiӃm Xuân Lӝc, mөc tiêu trѭӟc mҳt cӫa chúng chính là

chiӃm lҥi các ÿӗn ÿiӅn cao su, mӝt thӡi là nѫi cung cҩp lӧi nhuұn khәng lӗ cho tѭ bҧn

thӵc dân Pháp ; ÿӗng thӡi sӁ là nѫi thӵc dân Pháp thұt hiên bóc lӝt siêu lӧi nhuұn ÿӇ

bù ÿҳp cho nӅn kinh tӃ Pháp bӏ kiӋt quӋ sau ChiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ hai.

Trên các hѭӟng tiӃn công cӫa giһc, các ÿӝi tӵ vӋ chiӃn ÿҩu cӫa các ÿӗn ÿiӅn

ÿӅu chһn ÿánh ÿӏch, tuy nhiên, vӟi vǊ khí thô sѫ không ngăn ÿѭӧc bѭӟc thù. Tҥi các

sӣ An Lӝc, Bình Lӝc, Ông QuӃ, Hàng Gòn, Cҭm Mӻ, Ӫy ban tӵ quҧn cho công nhân

thӵc hiӋn “tiêu thә kháng chiӃn”, ÿӕt cháy nhӳng bành mӫ trong kho, ÿӗng thӡi nhanh

chóng tháo dӥ, khiêng vác các máy tiӋn, máy phay chuyӇn sâu vào rӯng. Theo chân

quân Pháp, nhӳng chӫ tѭ bҧn ÿӗn ÿiӅn thuӝc các Công ty Suzannah, Công ty Cao su

Ĉӗng Nai (LCD), Công ty Cao su Ĉҩt Ĉӓ (Terre rouge). Công ty Cao su Ĉông Dѭѫng

(SIPH) ÿӃn tiӃp quҧn các ÿӗn ÿiӅn cao su trong khung cҧnh lӱa khói còn nghi ngút,

nhà xѭӣng tan hoang, làng ҩp vҳng ngҳt không bóng ngѭӡi vì công nhân cao su ÿã bӓ

cҧ vào rӯng.

ViӋc bҩt hӧp tác và thӵc hiӋn “tiêu thә kháng chiӃn” cӫa công nhân các ÿӗn

ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa gây cho tѭ bҧn thӵc dân rҩt nhiӅu khó khăn khi trӣ lҥi xâm

lѭӧc. Trong báo cáo chính trӏ cӫa Quân khu 7 ngày 29-4-1948 ÿã thӇ hiӋn rõ ÿiӅu này:

“Kinh t͇ th͹c dân b͓ tê li͏t ngay sau ngày chính quy͉n cách m̩ng thành l̵p (25-8-

1945) và ngay tͳ ngày ÿ̯u Nam b͡ kháng chi͇n, các c˯ sͧ quan tr͕ng (nhà máy, ÿ͛n

ÿi͉n cao su, ru͡ng lúa, hàng v̵n t̫i chuyên chͧ) ph̯n b͓ t͓ch thu, ph̯n b͓ tàn phá,

nhân công m̭t ÿi 90%. Nên dù th͹c dân ÿem h͇t năng l͹c có công b͛i ÿ̷p, s͵a chͷa,

s͹ linh ho̩t kinh t͇ cͯa chúng ch͑ b̷t ÿ̯u tháng 5-1946 khi chúng chi͇m ÿóng ÿ˱ͫc

h͇t các châu thành”.

II. CÔNG NHÂN BIÊN HÒA KHÁNG CHIӂN

II.1. Thӵc dân Pháp khôi phөc ÿӗn ÿiӅn, nhà máy, tiӃp tөc bóc lӝt giai cҩp

công nhân ӣ Biên Hòa

Thӵc dân tѭ bҧn Pháp chiӃm lҥi các ÿӗn ÿiӅn cao su, nhà máy sҧn xuҩt công

nghiӋp ӣ Biên Hòa trong tình trҥng “vѭӡn không nhà trӕng”, vѭӡn cây, máy móc thiӃt

4.5 Page 35

▲back to top

bӏ bӏ hѭ hҥi, mҩt mát, nhiӅu công nhân ÿã thoát ly ra khu kháng chiӃn, hoһc vӅ quê

hoһc chuyӇn sinh sӕng nѫi khác.

Tҥi Nhà máy Cѭa BIF (Tân Mai, quұn Châu Thành, Biên Hòa), cѫ sӣ công

nghiӋp lӟn nhҩt Biên Hòa lúc bҩy giӡ, trѭӟc khi thӵc dân Pháp trӣ lҥi nhà máy có 600

công nhân, nay chӍ còn lҥi chѭa ÿӃn 100 ngѭӡi. Thӵc dân Pháp lҩy văn phòng Nhà

máy Cѭa BIF làm trө sӣ TiӇu khu Biên Hòa, nѫi ÿóng Bӝ chӍ huy Trung ÿoàn thuӝc

ÿӏa sӕ 22 (22 è RIC), chӍ huy sӣ cӫa phòng nhì Pháp, cǊng là nѫi giam giӳ tra tҩn rҩt

dã man nhӳng cán bӝ, chiӃn sƭ kháng chiӃn và nhân dân yêu nѭӟc trong suӕt 9 năm

kháng chiӃn.

ĈӇ khôi phөc sҧn xuҩt, chӫ Nhà máy Cѭa BIF ÿã bӕ cáo kêu gӑi công nhân trӣ

lҥi nhà máy, ra thông báo tuyӇn thӧ mӟi, mһt khác chúng kӃt hӧp quân viӉn chinh

Pháp tә chӭc nhӳng cuӝc hành quân càn quét ÿӇ gom công nhân trӕn chҥy. Nҳm cѫ

hӝi này, Quұn ӫy Châu Thành chӫ trѭѫng vұn ÿӝng công nhân trӣ lҥi nhà máy, cài

nhiӅu cán bӝ nòng cӕt vào nhà máy ÿӇ lãnh ÿҥo công nhân và xây dӵng cѫ sӣ, vӯa ÿӇ

nҳm tình hình hình ÿӏch bên trong, vӯa xây dӵng cѫ sӣ hұu cҫn phөc vө cho kháng

chiӃn. Các anh Phan Văn Thӡi, NguyӉn Văn Ký, NguyӉn Văn BiӇn (tӭc Trҫn Ĉҥi

Thành)... ÿѭӧc bӕ trí vào làm công nhân nhà máy ÿӇ phөc vө yêu cҫu này.

Tҥi các ÿӗn ÿiӅn cao su, ÿӇ khôi phөc sҧn xuҩt, các chӫ tѭ bҧn công ty LCD,

Xuân Lӝc. Ĉҩt Ĉӓ phҧi ÿѭa thiӃt bӏ máy móc tӯ Sài Gòn vӅ ÿӇ lҳp ÿһt lҥi. Mӝt mһt tѭ

bҧn cho kêu gӑi công nhân, kӃt hӧp quân viӉn chinh Pháp lùng sөc vào rӯng ÿӇ gom

công nhân. Tuy nhiên, cho ÿӃn tháng 5-1946, sӕ công nhân ÿӏch bҳt vӅ chѭa ÿӃn 50%

so vӟi trѭӟc tháng 8-1945. Nhѭ tҥi sӣ Dҫu Giây, chúng chӍ gom ÿѭӧc 370 công nhân

thì trong ÿó phө nӳ chiӃm ÿӃn 280 ngѭӡi, trҿ em 30, ông già 60. Vүn không ÿӫ nhân

lӵc, tѭ bҧn cҩu kӃt vӟi thӵc dân ÿӇ gom sӕ tù nhân bӏ chúng bҳt giam tӯ nhà tù ӣ các

tӍnh ÿӇ bә sung cho ÿӝi ngǊ công nhân cao su. Trong báo cáo ngày 23-9-1946, Thanh

tra lao ÿӝng Sài Gòn viӃt: “Sau nhͷng ÿ˯n yêu c̯u cung c̭p công nhân cͯa các nhà

tr͛ng t͑a, ͮy viên C͡ng hòa Nam kǤ cho phép c̫nh sát Sài Gòn b̷t nhͷng ng˱ͥi

Ĉông D˱˯ng thi͇u gi̭y tͥ. Các sͧ cao su c̯n dùng 50.000 công nhân ḽy mͯ. Sͧ m̵t

thám ÿã ÿ͛ng ý ÿ͋ gi̫i quy͇t v̭n ÿ͉ công nhân này vͣi các ph˱˯ng ti͏n chuyên chͧ

do các nhà tr͛ng t͑a thu ti͇p”51

51 L͓ch s͵ phong trào công nhân cao su Vi͏t Nam, Nxb Tr̓, 1993, trang 152

4.6 Page 36

▲back to top

Tҥi huyӋn Xuân Lӝc, nѫi có nhiӅu ÿӗn ÿiӅn cao su, ngay sau chiӃm ÿóng, thӵc

dân Pháp ÿѭa cai tәng Thuҫn lên phө trách quұn và tên tay sai Liên Khҳc Trѭѫng làm

chánh tәng. Thӵc dân Pháp lұp chi khu quân sӵ ÿóng sӣ chӍ huy tҥi trung tâm Ĉӗn

ÿiӅn Suӕi Tre vӟi 1 tiӇu ÿoàn lính lê dѭѫng ÿóng giӳ. Mӛi ÿӗn ÿiӅn ÿӏch ÿóng mӝt bót

do 1 trung ÿӝi canh giӳ hӛ trӧ cho bӑn chӫ sӣ ÿàn áp công nhân.

Ĉһc biӋt, trong nhӳng cuӝc hành quân vào các vùng rӯng ÿӇ bҳt công nhân trӣ

vӅ ÿӗn ÿiӅn, thӵc dân Pháp không tӯ mӝt thӫ ÿoҥn nào, nhҩt là viӋc thҷng tay khӫng

bӕ giӃt hҥi nhӳng công nhân bҩt hӧp tác vӟi chúng.

Trong tháng 2 và 3-1946, thӵc dân Pháp luӗn rӯng bҳn giӃt hàng chөc công

nhân các sӣ cao su tӯ Trҧng Bom lên Dҫu Giây, qua Cây Gáo, Suӕi Tre, An Lӝc, Cҭm

Mӻ. Tҥi Dҫu Giây, thӵc dân Pháp bҳt ÿѭӧc anh Phҥm Văn Phú, vӕn là thanh niên trí

thӭc tiӃn bӝ, thѭ ký ÿӗn ÿiӅn và tham gia tích cӵc công tác cách mҥng sau ngày cѭӟp

chính quyӅn. BiӃt anh là trí thӭc có ÿҥo Thiên Chúa, thӵc dân Pháp ÿã ra sӭc mua

chuӝc, ÿӏnh lҩy anh làm mӝt ÿiӇn hình ÿӇ kêu gӑi công nhân vӅ hӧp tác. Chúng mӡi

cҧ cha cӕ ÿӃn ÿӇ lung lҥc tinh thҫn anh. Quá hiӇu vӅ sӵ bóc lӝt cӫa thӵc dân, hѫn nӳa

ÿã ÿѭӧc sӕng trong không khí ÿӝc lұp tӵ do, anh Phú ÿã kiên quyӃt bҩt hӧp tác vӟi

chúng bҵng lӡi tuyӃn bӕ “Tao thà ch͇t, không bao giͥ ph̫n b͡i T͝ qu͙c ph̫n b͡i

nhân dân”.

Sáng ngày 23-2-1946, thӵc dân Pháp ÿã ÿѭa anh Phҥm Văn Phú ra xӱ bҳn tҥi

nghƭa ÿӏa 97 Dҫu Giây ÿӇ răn ÿe công nhân. Cái chӃt trѭӟc mҳt không làm anh lo sӧ,

Phú hô to: “Chͯ t͓ch H͛ Chí Minh muôn năm”, “M̿t tr̵n Vi͏t Minh muôn năm”. Sӵ

hi sinh cӫa ngѭӡi công nhân Phҥm Văn Phú là lӡi nhҳn nhӫ, là tҩm gѭѫng ÿӝng viên

ÿӝi ngǊ công nhân ÿӗn ÿiӅn ÿoàn kӃt chӕng giһc.

Tҥi Ĉӗn ÿiӅn An Lӝc, thӵc dân Pháp càn quét bҳn chӃt nhiӅu công nhân không

ra hӧp tác vӟi chúng. Hai công nhân tên Nho và Chí bӏ giһc bҳt trong mӝt trұn càn,

chúng bҳt trói vào sau xe jeep kéo chҥy theo ÿѭӡng lô cho ÿӃn chӃt. Tҥi khu căn cӭ

Bàu Sao, ÿӗng chí Lê Hӳu Quang, mӝt cán bӝ ViӋt Minh huyӋn và 6 công nhân cao

su bӏ rѫi vào tay giһc Pháp. Sau khi mua chuӝc, tra tҩn không thành công, chúng ÿѭa

các anh vӅ sân banh xӱ bҳn ÿӇ ÿe dӑa tinh thҫn công nhân. “Ĉ̫ ÿ̫o th͹c dân”, “Vi͏t

Nam ÿ͡c l̵p muôn năm”, ÿó là lӡi cӫa các anh trѭӟc khi ngã xuӕng trên mҧnh ÿҩt cao

su.

4.7 Page 37

▲back to top

Tҥi Ĉӗn ÿiӅn Bình Lӝc, quân Pháp bҳt ÿѭӧc ông Hӗ, nguyên Giám ÿӕc Sӣ Thí

nghiӋm nông lâm Trҧng Bom. Chúng ra sӭc dө dӛ mua chuӝc, hӭa hҽn trҧ lѭѫng cao

khi ông vӅ hӧp tác. Sau ÿó, chúng dùng mӑi cӵc hình tra tҩn, nhѭng vүn không khuҩt

phөc ÿѭӧc ông. “Dù có ch͇t, tao v̳n không bao giͥ ti͇p tͭc làm thuê cho b͕n bây”,

ÿó là câu trҧ lӡi cӫa ông. Cái chӃt cӫa ông thӇ hiӋn khí tiӃt cӫa ngѭӡi yêu nѭӟc.

Máu, mӗ hôi, nѭӟc mҳt cӫa ÿӝi ngǊ công nhân cao su ӣ Biên Hòa ÿã ÿә xuӕng

ÿӇ làm giàu cho tѭ bҧn Pháp, nay lҥi ÿә xuӕng trѭӟc mǊi súng tàn bҥo cӫa thӵc dân ÿӇ

bҧo vӋ ÿӝc lұp dân tӝc. Chính sách khai thác cao su cӫa tѭ bҧn thӵc Pháp trѭӟc ÿây

gҳn vӟi roi vӑt nay lҥi thêm liӅn vӟi súng ÿҥn, lѭӥi lê và nhӳng thӫ ÿoҥn tàn bҥo khác.

Báo Climate sӕ ra ngày 13-2-1946 ÿã phô bày quan ÿiӇm này cӫa thӵc dân Pháp: “Lͫi

khí chính cͯa vi͏c ḽy mͯ cao su ph̫i là súng ti͋u liên”.

II.2.Cѫ cҩu, chӃ ÿӝ, ÿӡi sӕng, lao ÿӝng cӫa công nhân

II.2.l. Công nhân công nghi͏p

Biên Hòa có hai nhà máy lӟn là Nhà máy Xe lӱa Dƭ An và Nhà máy Cѭa BIF ӣ

Tân Mai. Khi khôi phөc sҧn xuҩt, thӵc dân Pháp tiӃp tөc thӵc hiӋn chӃ ÿӝ lao ÿӝng

bóc lӝt nhѭ trѭӟc năm 1945 bҵng cách tăng cѭӡng ÿӝ lao ÿӝng, tăng giӡ làm viӋc,

hoһc làm khoán vӟi mӭc khoán cao, sӱa chӳa hӋ thӕng ÿѭӡng ray xe lӱa tӯ Nhà máy

BIF vào Trҧng Bom khai thác cây rӯng cho nhà máy sҧn xuҩt. Ĉây là hai nhà máy

công nghiӋp phөc vө ÿҳc lӵc cho công cuӝc chiӃn tranh xâm lѭӧc cӫa chúng.

Sau khi chiӃm ÿѭӧc các ÿӗn ÿiӅn, làm chӫ lҥi các nhà máy công nghiӋp, tѭ bҧn

Pháp tiӃp tөc khai thác dѭӟi sӵ hӛ trӧ tích cӵc cӫa quân ÿӝi thӵc dân. Tuy nhiên,

nhӳng nӛ lӵc cӫa chúng ÿҥt kӃt quҧ không cao bӣi sӵ bҩt hӧp tác cӫa giai cҩp công

nhân ӣ ÿӏa phѭѫng và chӫ trѭѫng cӫa kháng chiӃn là phá hoҥi kinh tӃ, gây cho chúng

nhiӅu khó khăn.

Thu ÿông 1947, thӵc dân Pháp mӣ chiӃn dӏch ÿánh căn cӭ ÿӏa ViӋt Bҳc nhѭng

thҩt bҥi thҧm hҥi. Sӵ thҩt bҥi này càng ÿҭy thӵc dân Pháp ӣ ViӋt Nam và Ĉông Dѭѫng

lâm vào tình hình khó khăn hѫn: ThiӃu hөt quân sӕ, lҥi gһp mâu thuүn trong viӋc tұp

trung binh lӵc hay dàn trҧi quân ÿӇ thӵc hiӋn ÿóng chӕ và bình ÿӏnh trên diӋn rӝng;

tinh thҫn binh sƭ ngày càng bӏ sa sút. Mһt khác, viӋc chiӃn tranh kéo dài càng làm cho

nӝi bӝ chính giӟi nѭӟc Pháp càng mâu thuүn, chi phí chiӃn tranh ӣ ViӋt Nam và Ĉông

4.8 Page 38

▲back to top

Dѭѫng trӣ thành gánh nһng quá sӭc nӅn kinh tӃ nѭӟc Pháp chѭa kӏp hӗi phөc sau

ChiӃn tranh thӃ giӟi lҫn thӭ hai. ChiӃn lѭӧc ÿánh nhanh thҳng nhanh cӫa thӵc dân

Pháp trong chiӃn tranh xâm lѭӧc ViӋt Nam cѫ bҧn ÿã thҩt bҥi.

Thҩt bҥi quân sӵ trên chiӃn trѭӡng cӝng vӟi nhӳng khó khăn vӅ kinh tӃ và

khӫng hoҧng chính trӏ ӣ chính quӕc, buӝc thӵc dân Pháp phҧi ÿiӅu chӍnh chiӃn lѭӧc tӯ

ÿánh nhanh thҳng nhanh chӫ yӃu dӵa vào quân sӵ sang ÿánh lâu dài kӃt hӧp giӳa

quân sӵ vӟi kinh tӃ bҵng chính sách “lҩy chiӃn tranh nuôi chiӃn tranh” và “dùng

ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi ViӋt”.

Ӣ Nam bӝ, thӵc dân Pháp chӫ trѭѫng tұp trung sӭc bình ÿӏnh, tăng cѭӡng bóc

lӝt kinh tӃ, ÿһc biӋt là ÿҭy mҥnh khai thác cao su ÿӇ bù ÿҳp vào khoҧn chiӃn phí chi

dùng cho công cuӝc xâm lѭӧc ViӋt Nam.

Ĉѭӧc giӟi cҫm quyӅn Pháp ӫng hӝ và tҥo ÿiӅu kiӋn, tӯ ÿҫu năm 1948, các công

ty ÿӗn ÿiӅn tѭ bҧn Pháp ÿã ÿҫu tѭ thêm vӕn, thuê thêm nhân viên quҧn lý và kӻ thuұt

tӯ Pháp sang ViӋt Nam và Ĉông Dѭѫng ÿӇ nhanh chóng phөc hӗi các ÿӗn ÿiӅn cao su

bӏ bӓ hoang tӯ năm 1945 hoһc bӏ kháng chiӃn phá hoҥi trong năm 1946-1947.

Trong năm 1948, tѭ bҧn thӵc dân ÿã khôi phөc và mӣ rӝng sҧn xuҩt cao su ӣ

tӍnh Biên Hòa ÿѭӧc 12.681 ha52 vӟi 7 ÿӗn ÿiӅn :

Ĉӗn ÿiӅn

An Lӝc SIPH

Suzannah SIPH

Bình Lӝc

Ông QuӃ

Ĉӗng Nai

Phѭӟc Hòa

Thuұn Lӧi

Cӝng chung

DiӋn tích cây cao su

1.937 ha

1.765 ha

1.084 ha

1.450 ha

2.425 ha

1.140 ha

Sҧn lѭӧng mӫ sҧn xuҩt

Cӝng chung 7 ÿӗn ÿiӅn vӟi

4.000 công nhân, sҧn xuҩt

ÿѭӧc 6.000 tҩn/năm

12.681 ha

52 T͑nh Tây Ninh 11.832 ha. T͑nh Thͯ D̯u M͡t 5.049 ha.

4.9 Page 39

▲back to top

Nhӳng năm tiӃp theo, nhҩt là tӯ năm 1950, do tác ÿӝng cӫa cuӝc chiӃn tranh

TriӅu Tiên, giá cao su trên thӏ trѭӡng thӃ giӟi tăng cao, các chӫ tѭ bҧn ÿӗn ÿiӅn càng

tăng cѭӡng bӓ vӕn ÿӇ mӣ rӝng diӋn tích trӗng và khai thác cao su. Trong các năm

1950-1952, tѭ bҧn Pháp thanh lý và tái canh, trӗng mӟi mӝt sӕ lô cao su già cӛi, hoһc

bӏ kháng chiӃn phá nhӳng năm trѭӟc. Ӣ các Ĉӗn ÿiӅn Dҫu Giây, An Lӝc, Hàng Gòn,

Cuӝctѫnay, Cam Tiêm, mӛi nѫi chúng trӗng thêm tӯ 100 ÿӃn 300 ha và phөc hӗi viӋc

khai thác ӣ Ĉӗn ÿiӅn An ViӉn (Long Thành). Năm 1950, diӋn tích cao su Nam bӝ

phát triӇn ÿӃn 60.000 ha, thì Biên Hòa-Bà Rӏa chiӃm 16.000 ha.

Do viӋc ÿҭy mҥnh công tác bình ÿӏnh, ÿӗng thӡi do phong trào kháng chiӃn phá

hoҥi kinh tӃ ÿӏch chuyӇn hѭӟng theo chӍ ÿҥo cӫa Xӭ ӫy: ChӍ phá sҧn phҭm cao su là

chӫ yӃu chӭ không phá cây cao su, nên tӯ 1951-1954 diӋn tích khai thác và sҧn lѭӧng

mӫ cao su ӣ miӅn Ĉông Nam bӝ tăng dҫn lên:

Năm

1951

1952

1953

1954

DiӋn tích cao su (ha)

63.300

62.200

62.300

63.800

DiӋn tích khai thác (ha)

42.100

53.200

58.400

62.000

Sҧn lѭӧng (tҩn)

37.280

45.602

53.276

54.056

Trong tәng sҧn lѭӧng khai thác ÿѭӧc, các ÿӗn ÿiӅn cao su hai tӍnh Biên Hòa -

Bà Rҥa chiӃm khoҧng 1/3.

Nhân công lao ÿӝng sҧn xuҩt là vҩn ÿӅ quan trӑng cho viӋc khai thác cao su. ĈӇ

có công nhân, thӵc dân cho quân càn quét bҳt công nhân ÿã bӓ ÿi nѫi khác, ÿӗng thӡi

dӵa vào quân ÿӝi ÿӇ buӝc chһt ngѭӡi công nhân vӟi ÿӗn ÿiӅn; ÿӗng thӡi tiӃn hành

tuyӇn mӝ thêm công nhân tӯ các tӍnh miӅn Trung, miӅn Bҳc vào. Trong năm 1948,

các ÿӗn ÿiӅn ÿã tuyӇn 16.000 công nhân tӯ Bҳc bӝ, trong ÿó 3.200 công nhân bә sung

cho các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa và Bà Rӏa. Ĉһc biӋt, các chӫ ÿӗn ÿiӅn còn tuyӇn

công nhân tùy dӏp tҥi ÿӏa phѭѫng, trong ÿó nhiӅu ngѭӡi là ÿӗng bào dân tӝc và phө

nӳ. Trong sӕ 4.000 công nhân tҥi 7 ÿӗn ÿiӅn tӍnh Biên Hòa có ÿӃn 800 nӳ (20%) và

10% là lao ÿӝng trҿ em tӯ 12 ÿӃn 15 tuәi.

So vӟi thӡi kǤ trѭӟc tháng 8-1945, ÿӡi sӕng, lao ÿӝng cӫa ngѭӡi công nhân cao

su không mҩy cҧi thiӋn, bӣi mөc tiêu cӫa tѭ bҧn thӵc dân Pháp là siêu lӧi nhuұn,

4.10 Page 40

▲back to top

lѭѫng công nhân thҩp, chi phí cho lao ÿӝng ÿӝng càng ít có nghƭa là lӧi nhuұn tѭ bҧn

càng cao. Càng khә hѫn, bӣi nhӳng ÿӗn ÿiӅn không chӍ là nѫi khai thác kinh tӃ cӫa tѭ

bҧn, mà giӡ ÿây ÿã thành nhӳng cӭ ÿiӇm quân sӵ cӫa thӵc dân Pháp và cǊng có nhà

tù, nhѭ ӣ Biên Hòa có trҥi tù ӣ ngay trung tâm Ĉӗn ÿiӅn Suӕi Tre. Do vұy, các chӫ

ÿӗn ÿiӅn tұn dөng mӑi thӫ ÿoҥn bóc lӝt cә ÿiӇn ÿӕi vӟi công nhân cao su: Tăng thӡi

gian lao ÿӝng, tăng cѭӡng ÿӝ lao ÿӝng, trҧ lѭѫng rҿ mҥt. Lѭѫng bình quân cӫa nam

công nhân cao su ӣ Biên Hòa tӯ 3,8 ÿӃn 4 ÿӗng/ngày, nӳ lao ÿӝng nhѭ nam công

nhân, nhѭng lѭӧng chӍ bҵng 2/3. Ngoài ra, do thiӃu nhân công tѭ bҧn Pháp còn sӱ

dөng cҧ nhӳng trҿ em trong viӋc khai thác và dƭ nhiên chúng trҧ lѭѫng các em càng rҿ

hѫn. Ta hình dung ÿѭӧc ÿӡi sӕng công nhân cao su thӃ nào khi biӃt lѭѫng công nhân

chӍ 4 ÿӗng/ngày, trong khi gҥo giá 3 ÿӗng/lít và cá khô 14 ÿӗng/1 kg, giӡ lao ÿӝng bҳt

buӝc cӫa công nhân mӛi ngày tӯ 3 giӡ sáng ÿӃn tӕi mӏt mӟi vӅ nhà, tӭc trên 10 giӡ lao

ÿӝng/ngày. NӃu tӯ năm 1947, mӛi công nhân chӍ cҥo 250 cây cao su già hoһc 350 cây

nӃu là cây non, thì năm 1948 trӣ ÿi, tѭ bҧn khoán mӛi công nhân cҥo 350 cây cao su

già và 470 cây cao su non.

Tӯ năm 1949, tѭ bҧn ÿӗn ÿiӅn càng ra, sӭc bóc lӝt công nhân, bӣi chính quyӅn

thӵc dân lҩy cӟ bҧo vӋ ÿӗn ÿiӅn, buӝc chӫ tѭ bҧn phҧi cung cҩp tiӅn ÿӇ nuôi lính theo

tӹ lӋ cӭ 3 công nhân, chӫ tѭ bҧn phҧi trҧ tiӅn nuôi 1 lính. Trong các cuӝc càn quét cӫa

thӵc dân, chúng giӃt hҥi rҩt nhiӅu công nhân cao su, nhѭ năm 1948, tӯ chi khu quân

sӵ Bình Ba ÿӏch càn vào sӣ Long HiӋp bҳn chӃt 40 công nhân cao su Ĉӗn ÿiӅn

Cuӝctѫnay ÿang sinh sӕng ӣ ÿây.

Trong khi ÿó cuӝc sӕng công nhân cao su cǊng không có gì gӑi là cҧi thiӋn. Bӏ

ÿánh ÿұp, cúp phҥt vүn là viӋc thѭӡng ngày vӟi ngѭӡi lao ÿӝng. Công nhân cao su vүn

thҩt hӑc ÿӃn trên 85%. Các ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Biên Hòa, Long Khánh bҩy giӡ chӍ có 2

trѭӡng tiӇu hӑc là An Lӝc và Trҧng Bom. Sӕ con em công nhân ÿӃn trѭӡng chӍ chiӃm

tӹ lӋ 15-20% trong ÿӝ tuәi. Năm 1948, Ĉӗn ÿiӅn An Lӝc có 120 trҿ em tӯ 6 ÿӃn 12

tuәi, nhѭng chӍ có 22 em ÿѭӧc ÿӃn trѭӡng. TiӅn lѭѫng thҩp, cuӝc sӕng không ÿѭӧc

cҧi thiӋn, ÿói nghèo vүn là chuyӋn bình thѭӡng vӟi ngѭӡi phu cao su.

Chính sách bóc lӝt và xem rҿ mҥng ngѭӡi công nhân cӫa thӵc dân tѭ bҧn vүn

không thay ÿәi. Mҥng mӝt ngѭӡi công nhân không bҵng mӝt cây cao su cӫa tѭ bҧn.

Cҥo phҥm da cây, mҩt mӝt thùng ÿӵng mӫ hoһc mӝt con dao cҥo, công nhân có thӇ bӏ

ÿánh ÿӃn chӃt. Bҧn báo cáo gӣi Lãnh sӵ Pháp tҥi Ĉӗng Nai thѭӧng ngày 16-12-1948

cӫa ÿӗn trѭӣng cҧnh sát Di Linh phҧn ánh ÿѭӧc tình cҧnh công nhân nói chung, công