Tan Phong 40 nam dau tranh va xay dung :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Tan Phong 40 nam dau tranh va xay dung

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

Tan Phong 40 nam dau tranh va xay dung

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

TÂN PHONG 40 NĂM ĈҨU TRANH VÀ XÂY DӴNG (1945 – 1985)

Sˮ TH̪O L͒CH Sʹ TRUY͈N TH͘NG

TÂN PHONG 40 NĂM CHIӂN ĈҨU VÀ XÂY DӴNG 1945 – 1985

KÝ SӴ

Ban chӍ ÿҥo: ĈҦNG ӪY PHѬӠNG TÂN PHONG

Các ngѭӡi viӃt: ĈÀO TIӂN THѬӢNG, NGUYӈN YÊN TRI

Bìa: HOÀNG BÁ THÀNH

VÀI NÉT KHÁI QUÁT V͈ Ĉ̬T TÂN PHONG

Thành ph͙ Biên Hòa có m͡t vùng ÿ̭t nh͗, trong cu͡c kháng chi͇n dài

ba m˱˯i năm ÿã b͓ hai ÿ͇ qu͙c to Pháp và MͿ âm m˱u xóa tên, ÿu͝i dân

chi͇m ÿ̭t ÿ͋ mͧ r͡ng sân bay và l̵p vành ÿai b̫o v͏ an toàn cho h̵u cͱ ÿô

th͓ cͯa chúng. Nh˱ng tr̫i qua bão táp chi͇n tranh, vùng ÿ̭t ÿó v̳n hiên

ngang t͛n t̩i. Ĉó là ph˱ͥng Tân Phong, r͡ng 12,15 km2, di͏n tích vào lo̩i

lͣn so vͣi h˯n hai m˱˯i ph˱ͥng, xã cͯa thành ph͙ Biên Hòa.

Ph˱ͥng Tân Phong ͧ cách trung tâm thành ph͙ kho̫ng 2 km v͉ phía

b̷c, chi͉u dài h˱ͣng ÿông – tây g̯n 10 km, chi͉u r͡ng b̷c – nam 2 km. Phía

b̷c, Tân Phong giáp các xã Bình Ý, Bình Th̩nh, Thi͏n Tân, (th͓ xã Vƭnh An);

phía ÿông b̷c giáp xã H͙ Nai 3 (huy͏n Th͙ng Nh̭t); phía ÿông, giáp các

ph˱ͥng Tân Biên, H͙ Nai I: phía nam, giáp ph˱ͥng Tân Ti͇n: phía tây, giáp

khu quân s͹ (sân bay Biên Hòa và B͡ ch͑ huy quân s͹ Ĉ͛ng Nai). Ranh giͣi

giͷa ph˱ͥng Tân Phong và các ph˱ͥng, xã b̩n là ranh giͣi qui ˱ͣc mͣi

ÿ˱ͫc phân v̩ch ÿ̯u năm 1976. Thͥi ch͙ng Pháp, Tân Phong là xã ven thành,

thͥi ch͙ng MͿ m͡t ph̯n là n͡i ô, ph̯n ÿ̭t Tr̫ng Dài và H͙ C̩n v̳n là vùng

ven. Su͙t hai thͥi kǤ kháng chi͇n, ÿây là bàn ÿ̩p, n˯i ÿͱng chân cͯa nhi͉u c˯

quan, nhi͉u ÿ˯n v͓ quân s͹ cách m̩ng v˱˯n vào ho̩t ÿ͡ng trong n͡i thành và

v˱˯n xa h˯n v͉ tͣi Sài Gòn – ÿ̯u não, hang ͝ cͯa b͕n ÿ͇ qu͙c xâm l˱ͫc và lǊ

tay sai.

Ĉ͓a hình Tân Phong nghiêng tͳ h˱ͣng ÿông b̷c xu͙ng tây nam. Dãy

núi Bùng Binh cao 60m gi͙ng nh˱ nóc nhà, m͡t mái tho̫i ÿ̯u xu͙ng su͙i

Săng Máu và sân bay Biên Hòa, mái kia d͙c ÿͱng xu͙ng cánh ÿ͛ng Thi͏n

Tân. Bùng Binh g͕i là “núi” theo cách nói quen thu͡c cͯa bà con ÿ͓a

ph˱˯ng, chͱ ÿͱng tͳ ÿ˱ͥng s͙ I nhìn v͉ phía b̷c khó th̭y rõ ÿ͡ cao cͯa núi

này. Thͥi ch͙ng MͿ, núi Bùng Binh là n˯i ÿͱng chân quan tr͕ng cͯa ta.

Nhi͉u ÿ˯n v͓ vǊ trang: ÿ͡i công tác vǊ trang th͓ xã, ÿ͡i du kích Thi͏n Tân,

trung ÿoàn ÿ̿c công 113… ÿ͡i bom pháo và ch̭t ÿ͡c hóa h͕c MͿ, bám trͭ

1.3 Page 3

▲back to top

lâu dài t̩i ÿây ÿ͋ ti͇n công sân bay Biên Hòa, b͡ ch͑ huy quân ÿoàn 3 ngͭy,

kho Long Bình…

M̿t ÿ̭t Tân Phong gͫn song thoai tho̫i theo h˱ͣng núi. Lͣp ÿ̭t m̿t

màu xám là ÿ̭t cát pha, nghèo dinh d˱ͩng, nhi͉u ch͟ có ÿá ong n̹m d˱ͣi.

Ĉ̭t này thích hͫp vͣi mía, khoai mì, ÿ̵u ph͡ng… nên hi͏n nay các cây này

chi͇m di͏n tích chͯ y͇u. Cây ÿi͉u ch͓u ÿ˱ͫc khô h̩n và ÿ̭t c̹n b̷t ÿ̯u ÿ˱ͫc

tr͛ng trên di͏n tích vài chͭc m̳u. Lúa tr͛ng vào mùa m˱a ͧ ru͡ng khe d͕c.

Lúa, rau và khoai lang chi͇m di͏n tích khiêm t͙n so vͣi cây tr͛ng c̩n. Bù cho

m̿t ÿ̭t c̹n c͟i – nh̭t là vào mùa khô – lòng ÿ̭t Tân Phong chͱa ngu͛n v̵t

li͏u xây d͹ng d͛i dào: ÿ̭t sét tr̷ng làm g͙m sͱ và làm xi măng tr̷ng, ÿ̭t sét

t͙t làm g̩ch ngói, có lo̩i ÿ̭t sét làm b͡t màu quét t˱ͥng ho̿c pha s˯n, ÿá

s̩n cͩ tͳ 1 ÿ͇n 4 cm làm granite.. vͣi trͷ l˱ͫng hàng tri͏u ṱn, hang trăm

ngàn mét kh͙i ÿͯ cung ͱng nguyên li͏u cho công nghi͏p và thͯ công nghi͏p

ÿ͓a ph˱˯ng. Giáp ranh Bình Ý – Tân Phong x˱a kia nhân dân ÿã khai thác ÿá

ong. H̯m ÿá là n˯i nhͷng ÿ̫ng viên c͡ng s̫n và qu̯n chúng c̫m tình cͯa

Ĉ̫ng h͡i h͕p thͥi kǤ m̿t tr̵n dân chͯ Ĉông D˱˯ng. ͦ Gò S͗i g̯n lăng Ông

d˱ͣi thu͡c Tân Phong 2 x˱a kia cǊng có ng˱ͥi làm ÿá ong, song ÿ͇n nhͷng

năm 30 th͇ kͽ này không ai làm nͷa.

Ch͑ tr͛ng lúa, khoai, rau màu, mía… ng˱ͥi dân Tân Phong khó thoát

kh͗i cu͡c s͙ng c˯ c͹c. Ngu͛n tài nguyên còn n̹m d˱ͣi lòng ÿ̭t sͅ giúp mͧ

ra m͡t s͙ ngành ngh͉ mͣi thu hút s͙ lao ÿ͡ng thͳa, làm ra nhi͉u s̫n pẖm

tiêu dùng và xṷt kẖu, c̫i thi͏n tͳng b˱ͣc cu͡c s͙ng hi͏n nay.

PHҪN THӬ NHҨT

LÀNG TÂN PHONG XѬA

Ngày nay, ngѭӡi dân Tân Phong nhìn vào sân bay Biên Hòa chӍ thҩy

các ÿѭӡng băng bê tông màu xám và các công trình xây dӵng: xѭӣng, kho,

hҫm cҩt giҩu máy bay… rҩt khó xác ÿӏnh vӏ trí làng xóm cǊ. Quang cҧnh

chung thay ÿәi hoàn toàn, hình bóng quê hѭѫng xѭa chӍ tӗn tҥi mӡ nhҥt trong

tâm trí mӛi ngѭӡi mà thôi.

Tӯ ÿѭӡng liên tӍnh 24 cǊ 1 vào nhà hӝi Tân Phong là con lӝ ÿá ÿӓ. Thôn

Tân Phong I (mà dân có hӑc tiӃng Pháp quen gӑi là Tân Phong oong) gӗm

xóm Chùa ӣ bên trái ngã ba, sát vѭӡn cao su phӫ Thanh ӣ Bӱu Long, xóm

Ngã ba nҵm ÿúng ngã ba ÿѭӡng 24 cǊ vӟi lӝ ÿá ÿӓ, xóm giӳa chҥy dài hѫn 1

km ÿӃn tұn giӳa làng. Ĉӏa hình Tân Phong I nhѭ mӝt lòng máng. Phía Bҳc

Giáp Bình Ý là dãy vѭӡn thѫm có ÿӝ cao 20 m thoҧi dҫn xuӕng khu ruӝng

1 Sách Gia Ĉӏnh thông chí (năm 1820) ghi: thôn Tân Phong thuӝc tәng Phѭӟc Vƭnh, huyӋn Phѭӟc

Chánh, phӫ Phѭӟc Long, trҩn Biên Hòa. Thӡi thuӝc Pháp, làng Tân Phong thuӝc tәng Phѭӟc Vƭnh trung,

quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hòa.

Ĉѭӡng liên tӍnh 24 cǊ chҥy tӵ dӕc Sӓi thҷng vào cәng 2 sân bay, xuyên chính giӳa ÿѭӡng băng bây

giӡ. Ĉѭӡng liên tӍnh 24 (mӟi) bây giӡ ÿi vòng mé song Ĉӗng Nai. Vӏ trí thôn Tân Phong I ӣ vào khoҧng tӯ

ÿҫu tây sân bay ÿӃn ngang xѭӣng A. 42 hiӋn tҥi.

1.4 Page 4

▲back to top

trǊng vài chөc mүu dài và hҽp hѭӟng ÿông – tây, có nѭӟc quanh năm. Nѫi ÿây

dӗi dào cua cá, ӕc… tӯ mùa mѭa cho tӟi TӃt. Nhà dân dӵng dӑc hai bên dҧi

ruӝng trǊng, mӝt sӕ căn chӍ cách ÿѭӡng băng cǊ (làm thӡi Pháp) vài trăm mét.

Thôn Tân Phong I xѭa có mӝt bàu khá lӟn, bҧn ÿӗ Boa-u năm 1881 ghi là bàu

ông Song ÿã bӏ lҩp làm sân bay. Giáp ranh Bình Ý, Pháp ÿҳp Mô Bia ÿӇ tұp

bҳn.

Thôn Tân Phong 2 (gӑi là Tân Phong ÿѫ) có hình chӳ nhұt, chiӅu dӑc

bҳc – nam 2 km, chiӅu ngang ÿông – tây 1 km, dӕc thoai thoҧi tӯ sӣ cao su

phӫ Thanh xuӕng cánh ÿӗng ruӝng Chùa nҵm dӑc suӕi Ĉѭӡng Cái (mà bҧn ÿӗ

ghi là suӕi Ĉӗng Tràm). Thôn Tân Phong 2 có hai xóm: xóm Dѭӟi và xóm

Ĉӗng Tràm. Ruӝng Tân Phong 2 khoҧng trên 100 mүu, nhiӅu hѫn Tân Phong

I. Gò Mô (ÿҵng sau nhà ông Bҧy Lӏnh) là nѫi Pháp sai lính ÿҳp ÿӇ tұp bҳn bia,

sau này chúng bӓ.

Làng Tân Phong có hai con suӕi. Suӕi Săng Máu dài hѫn 9 km bҳt

nguӗn tӯ vùng ÿӗi Hӕ Nai, lòng suӕi uӕn khúc ngoҵn ngoèo theo hѭӟng ÿông

– tây, tӟi gҫn bӋnh viӋn tâm thҫn (thѭӡng gӑi là nhà thѭѫng ÿiên) thì ÿӝt ngӝt

ngoһt theo hѭӟng bҳc – nam (bҧn ÿӗ ghi ÿoҥn này là sông Ĉӗng Tràm), rӗi ÿә

vào rҥch Cát. Lòng suӕi Săng Máu có nhiӅu cát vàng ÿang ÿѭӧc khai thác

phөc vө xây dӵng. Suӕi Ĉѭӡng Cái dài 3 km bҳt nguӗn tӯ mӝt mӝi nѭӟc trong

sӣ phӫ Thanh giáp ranh Bình Ý, chҧy theo hѭӟng bҳc nam. Con suӕi này

trѭӟc ÿây tѭӟi cho cánh ÿӗng Chùa và mӝt phҫn ruӝng Bàu Hang. Ngѭӡi ta

ÿҳp ÿұp nhӓ ngang suӕi, nѭӟc dâng lên tӵ chҧy vào ruӝng ÿӥ tӕn công tát

nѭӟc rҩt nhiӅu. Tӯ xѭa các cө ÿào mӝt con mѭѫng gӑi là Bàu nhҵm thoát

nѭӟc cho sàu Sình nên khúc dѭӟi có nѭӟc quanh năm.

Suӕi Săng Máu và suӕi Ĉѭӡng Cái có nѭӟc quanh năm. Vào mùa mѭa,

sau nhӳng cѫn mѭa rào, nѭӟc lǊ dâng nhanh, chҧy xiӃt chӯng vài giӡ lҥi rút,

nhiӅu chӛ có thӇ lӝi qua dӉ dàng. Hӗi xѭa các suӕi này nhiӅu cua, cá... nay trӣ

nên hiӃm hoi do môi trѭӡng tӵ nhiên thay ÿәi quá nhiӅu. Bom ÿҥn, chҩt ÿӝc

hóa hӑc Mӻ, phân hóa hӑc, thuӕc trӯ sâu... và sӵ ÿánh bҳt ráo riӃt cӫa con

ngѭӡi làm cҥn kiӋt nguӗn thӫy sҧn tҥi ÿây.

Cách nay khoҧng 200 năm, Tân Phong còn rӯng già bao phӫ vӟi nhiӅu

loҥi gӛ quý: sao, sӃn, chò, gõ... Dân ÿӃn sinh cѫ lұp nghiӋp ÿã phá rӯng khai

hoang tӯ mé sông Ĉӗng Nai lҩn dҫn vӅ phía ÿông. Trѭӟc Cách mҥng tháng

Tám năm 1945, rӯng giáp ranh Bình Ý nhѭӡng chӛ cho các rүy thѫm và vài

trăm mүu cao su cӫa các sӣ phӫ thanh, sӣ thҫy Tѭ An (ÿây là căn cӭ cӫa du

kích và bӝ ÿӝi thӡi chín năm chӕng Pháp). Phía nam Tân Phong giáp suӕi

Săng Máu (hӗi ÿó thuӝc Bàu Hang), thӵc dân Pháp phá rӯng lұp sӣ Hӝi do

mӝt sӕ tên tѭ bҧn hùn vӕn, sӣ này thѭӡng gӑi là sӣ Bàu Hang. Sӣ Chà Và ӣ

vào ÿӏa bàn khóm 2 và 3 hiӋn nay. Rӯng lâm phҫn Tân Phong rӝng hàng ngàn

mүu do nhà nѭӟc cǊ quҧn lý, nҵm ӣ phía bҳc – ÿông bҳc xã dҩu. Trong rӯng,

các loҥi thú : hѭѫu, nai, mӇn cheo, chӗn, cáo, hә... khá nhiӅu. Voi sӕng thành

bҫy trong rӯng ThiӋn Tân ven sông Ĉӗng Nai. Mӝt sӕ ngѭӡi ÿi ÿҫu trong viӋc

khai phá rӯng rұm, tҥo nên mӝt sӕ lõm, tên tuәi hӑ lѭu lҥi thành tên ÿҩt : hóc

1.5 Page 5

▲back to top

bà Thӭc, hóc ông Ĉһng, giӃng ông Sành... Giáp ranh lâm phҫn Tân Phong và

sӣ Bàu Hang là vҥt rӯng Hӕ Cҥn, mӝt khoҧnh ÿҩt trӕng tѭѫng ÿӕi bҵng phҷng

gӑi là Sân LӉ, nѫi bӝ ÿӝi tә chӭc lӉ mӯng chiӃn thҳng Bàu Cҧ năm 1947.

(Suӕt 30 năm kháng chiӃn, rӯng núi Tân Phong là tҩm áo giáp che chӣ

nhân dân và các lӵc lѭӧng vǊ trang cách mҥng, cǊng tӯng là nguӗn nuôi sӕng

ÿӗng bào và chiӃn sƭ. Năm 1961 – 1962 Mӻ ngөy mӣ rӝng sân bay Biên Hòa,

chúng chһt trҳng cao su các sӣ phӫ Thanh và sӣ thҫy Tѭ An. Sau TӃt Mұu

Thân chúng tăng cѭӡng ném bom, bҳn pháo, rҧi chҩt ÿӝc hóa hӑc, dùng hàng

chөc máy ӫi cӥ lӟn mӋnh danh là máy cày La Mã trѭӟc hӃt ӫi phá sӣ Bàu

Hang rӗi ÿӃn lâm phҫn Tân Phong. ĈӃn năm 1972, nhân dân Tân Phong bung

vӅ Trҧng Dài, hóc Bà Thӭc tiӃp tөc khai phá rӯng làm nѭѫng rүy thì thҧm

thӵc vұt tӵ nhiên không còn. Hѫn mѭӡi năm qua, cѫ quan lâm nghiӋp thành

phӕ Biên Hòa và mӝt sӕ bà con Tân Phong trӗng lҥi ÿѭӧc 300 ha rӯng, khôi

phөc mӝt phҫn màu xanh cho vùng ÿҩt bҥc màu trѫ trөi. Chҳc chҳn nhân dân

Tân Phong còn phҧi bӓ nhiӅu công sӭc và thӡi gian mӟi có thӇ tҥo nên dҧi

rӯng phòng hӝ giӳ ÿҩt màu khӓi bӏ cuӕn trôi trong nhӳng cѫn mѭa rào xӕi xҧ

suӕt mùa mѭa tháng sáu).

Tӯ thӃ kӹ thӭ XVII, lѭu dân ngѭӡi ViӋt vào ÿҩt Ĉӗng Nai, Gia Ĉӏnh

làm ăn sinh sӕng ngày càng ÿông. Các chúa NguyӉn ÿӏnh lӋ : nѫi nào có

khoҧng 50 ÿinh có thӇ xin phép lұp thôn ҩp. Năm 1820 sách Gia Ĉӏnh thông

chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc ra ÿӡi, ghi rõ thôn Tân Phong thuӝc tәng Phѭӟc Vƭnh,

hҷn lúc ÿó sӕ dân ít nhҩt cǊng phҧi trên năm chөc. Cuӕn ÿӏa chí tӍnh Biên Hòa

cӫa Rôbe M (Robert M) in năm 1924 ghi làng Tân Phong có 1166 ngѭӡi. Các

bô lão nhӟ lҥi hӗi cách mҥng tháng Tám 1945 tәng sӕ dân làng ÿã trên hai

ngàn 2.

Trѭӟc năm 1945 làng Tân Phong chӍ có hai hӝ theo ÿҥo Kitô là gia ÿình

bà mө Thӟ (NguyӉn Thӏ Thӟ) và cô Hai ĈiӅn (vӧ thҫy Tѭ An). Hàng tuҫn hӑ

ÿi lӉ tҥi nhà thӡ Biên Hòa 3.

Dân Tân Phong hӗi ÿó chӍ thӡ cúng ông bà tә tiên theo tұp tөc xѭa ÿӇ tӓ

lòng biӃt ѫn các bұc sinh thành. Sӕ tín ÿӗ ÿҥo Phұt thӵc thө (chăm ÿi chùa,

chăm ÿӑc kinh phұt) không nhiӅu.

Ngôi ÿình ngói ӣ giӳa hai thông Tân Phong I và Tân Phong 2 có sҳc

thҫn do triӅu ÿình cҩp. Hàng năm lӉ cúng ÿình (kǤ yên) tә chӭc vào ngày rҵm

tháng 11 ta, cҫu cho dân làng khӓe mҥnh, yên әn, làm ăn phát ÿҥt. Sҳc thҫn do

mӝt hѭѫng chӭc cao tuәi còn ÿӫ cҧ vӧ chӗng, có tѭ cách ÿҥo ÿӭc tӕt, cҩt giӳ

cҭn thұn tҥi nhà. ĈӃn ngày lӉ, các hѭѫng chӭc và bô lão vào thӍnh sҳc ra ÿình.

2 Trong thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp, ÿӃn năm 1950 Tân Phong hҫu nhѭ không còn dân: mӝt phҫn rút vào

Hӕ Cҥn rӗi lên Ĉҥi An, chiӃn khu Ĉ, mӝt phҫn vào thành tҥm lánh bom ÿҥn giһc. Sau năm 1954, mӝt phҫn lҥi

vӅ làng làm ăn. Nhѭng tӯ khi Mӻ ngөy mӣ rӝng sân bay Biên Hòa, chӍ còn ҩp Ĉӗng Tràm thì chӍ còn 795

nhân khҭu (ÿӏa phѭѫng chí Biên Hòa 1974).

3 HiӋn nay Phѭӡng Tân Phong có 2.134 tín ÿӗ Kitô, phҫn lӟn gӕc Bҳc di cѭ năm 1954, Nhà thӡ Phúc Hҧi làm

năm 1961, ÿã chӍnh trang vài lҫn.

1.6 Page 6

▲back to top

Cӭ ba năm mӝt lҫn, làng lҥi mӡi gánh hát vӅ diӉn mӝt vài ÿêm cho dân giҧi

trí.

Trѭӟc Cách mҥng tháng Tám, dân Tân Phong sӕng bҵng nhiӅu nghӅ

nhѭng làm ruӝng là chính. Thôn Tân Phong I khoҧng 100 hӝ có ít ruӝng, mӛi

hӝ có mӝt ÿӃn 2 mүu, mӝt sӕ hӝ phҧi lƭnh canh nӝp tô. Mùa nҳng, bà con

trӗng thuӕc lá, ÿұu phӝng, mía lau, dѭa, bҫu bí, laghim (rau xanh)... mùa mѭa

thì trӗng lúa.

Phѭѫng thӭc trӗng trӑt nhiӅu loҥi sҧn phҭm mang lҥi thu hoҥch khá,

cuӝc sӕng ÿӥ vҩt vҧ. Cҧ thôn có hai phҫn ba nhà ngói. 17 lò ép mía là ÿѭӡng

hoҥt ÿӝng tӯ tháng 10 qua TӃt âm lӏch. Nhìn vào sinh hoҥt ngày thѭӡng, ngѭӡi

ta thҩy dân Tân Phong I có vҿ phong lѭu, hào hoa. Sau mӝt ngày lao ÿӝng, tӕi

tӕi nhiӅu thanh niên trong ҩp ÿi coi hát tұn chӧ Biên Hòa, hoһc tà tà thҧ bӝ

hóng mát tӟi ngã ba ÿѭӡng ÿҩt ÿӓ, ӣ ÿó có tiӋm mì và sòng bҥc mӣ tӟi khuya.

Mӝt sӕ thanh niên ѭa thích thӇ thao tӵ tә chӭc ÿӝi bóng ÿá, hàng ngày say sѭa

tұp dѭӧt nên có kӻ thuұt tӕt, có lҫn tranh giҧi, ÿӝi bóng làng Tân Phong thҳng

ÿӝi Câu lҥc bә thӇ thao Biên Hòa (cercle sportif Biên Hòa). Mӝt sӕ khác

có máu văn nghӋ tө hӑp trong gánh hát bӝ cӫa thҫy Chín Hoài (khoҧng 15 ÿào

kép) rҥp hát là mӝt ngôi nhà vách ÿҩt mӣ vào cuӕi nhӳng năm 30. Gánh Chín

Hoài tӗn tҥi vài năm, sau vҳng khách, thu ít chi nhiӅu nên rã.

Thôn Tân Phong 2 ÿông dân hѫn, quy tө ngѭӡi tӭ xӭ. Bà con trӗng lúa

là chính, thêm mӝt ít mía, ÿұu... Khoҧng mӝt nӱa sӕ hӝ trong thôn phҧi lƭnh

canh nӝp tô cho ÿiӅn chӫ. Vào nhӳng lúc rҧnh viӋc ÿӗng áng, nhiӅu ngѭӡi làm

thêm viӋc ÿӕn cӫi, ÿӕt than, cҥo mӫ trong các sӣ cao su phӫ Thanh, Tѭ An, sӣ

Hӝi hoһc ÿi làm mѭӟn. Mӝt vài gia ÿình nhѭ nhà ông Ba Ô (cha cӫa Khәng

Minh, Khәng Hoàng) chuyên nghӅ cҥo mӫ. Cҧ xã mӟi ÿҫu có vài ngѭӡi làm

thӧ máy cѭa BIF, sau tăng thêm. Phҫn lӟn dân Tân Phong 2 nghèo, thuҫn

phác, ít ăn chѫi. Cҧ thôn có chӯng hai chөc nhà ngói, trên 80% là nhà lá. Mӝt

sӕ gia ÿình thѭӡng thiӃu ăn. Ông Năm Do trӗng mӝt ÿám môn ngӑt dѭӟi bàu,

có lҫn ông Sáu Chӗn lҩy trӝm cho gia ÿình ăn trӯ bӳa. Thӡi Nhұt, nhiӅu ngѭӡi

phҧi mһc quҫn áo bҵng bao bӕ vì vҧi hiӃm và mҳc. Diêm và bұt lӱa trӣ thành

trӣ thành ÿӗ xa xӍ ÿӕi vӟi phҫn lӟn dân làng. NhiӅu nhà lҩy lӱa kiӇu tiӅn sӱ :

dùng miӃng sҳt ÿұp vào cөc ÿá tia lӱa xҽt ra bҳt vào bҽ cây ÿӫng ÿӍnh khô

(xӕp nhѭ bông gòn) làm bùi nhùi bén cháy bùng lên. NhiӅu nhà nhһt hҥt cao

su ép lҩy dҫu ÿә vào dƭa, tra bҩc thҳp sáng ban ÿêm, ngӑn lӱa ÿӓ lù mù, khói

ÿen mù mӏt bӕc mùi khét lҽt. Hӗi ÿó cӫi rҩt rҿ, mӝt gánh nһng mang ra chӧ

Biên Hòa chӍ bán ÿѭӧc hai cҳc là cùng. Vay 1 ÿӗng ÿҫu năm, cuӕi năm trҧ

thành 3 ÿӗng mà cǊng rҩt khó. ChӍ nhӳng ngѭӡi có máu mһt, có khҧ năng trҧ

mӟi ÿѭӧc vay. Vay tiӅn ÿӃn hҥn không trҧ nәi thì phҧi gán ruӝng vѭӡn, vì vұy

dân nghèo trong làng mҩt dҫn ruӝng vào tay mҩy nhà giàu.

ThuӃ thân có nhiӅu hҥng: ngѭӡi vô sҧn ÿóng hҥng chót 4,5 ÿӗng, nhà

giàu ÿóng hҥng cao nhҩt 7,5 ÿӗng. Sѭu thuӃ thӵc sӵ là gánh nһng ÿӕi vӟi

ngѭӡi nghèo. TiӅn bҥc khó kiӃm – nhҩt là vào nhӳng năm kinh tӃ khӫng

1.7 Page 7

▲back to top

hoҧng – mӛi năm hàng chөc ÿinh Tân Phong phҧi trӕn thuӃ, trӣ thành ngѭӡi

bҩt hӧp pháp, không dám léo hánh ra chӧ Biên Hòa sӧ cò bҳt ÿѭӧc bӓ tù 15

ngày. Nhӳng ngѭӡi cùng ÿinh trong xóm rҩt sӧ cha con hѭѫng cҧ NguyӉn

Văn ViӃt, NguyӉn Chánh Văn và hѭѫng quҧn Năm Phén. Vào vө thuӃ, ai

chѭa ÿóng kӏp liӅn bӏ mҩy ngѭӡi này sai tuҫn ÿinh bҳt vӅ ÿóng trăn (cùm) tҥi

nhà hӝi, gia ÿình chҥy ÿӫ tiӅn thuӃ mӟi ÿѭӧc tha vӅ. Giӳa vùng ÿҩt thuӝc ÿӏa

Nam KǤ, ngѭӡi dân ViӋt tiӃng là ÿѭӧc hѭӣng tӵ do, bình ÿҷng vӟi ngѭӡi

Pháp, mà năm nào cǊng diӉn ra cҧnh anh Dұu bӏ trói, bӏ ÿòn y hӋt dân Bҳc KǤ

bҧo hӝ!.

Làng Tân Phong có vài nhà giàu. Ông Ba Chҩn làm be (khai thác gӛ)

bóc lӝt công nhân rҿ mҥt cӫa ÿӗng dân tӝc nên phát tài. Có tiӅn, ông vӅ làng

tұu ruӝng và cho vay lãi rӗi chiӃm ruӝng ÿҩt cӫa gҫn nӱa làng, ÿem phát canh

thu tô, mӛi năm ÿѭӧc hàng ngàn giҥ lúa. Ông Hai Nhҽ giàu thӭ nhì, lҽ cho vay

mӝt ÿӗng, mӛi tháng ăn lӡi hai cҳc, cho vay mѭӡi giҥ lúa ÿӃn mùa trҧ mѭӡi ba

giҥ. Ngѭӡi vay phҧi tӵ nguyӋn “làm giúp”: cuӕc mía, trӍa ÿұu, cҩy gһt... Ông

Hai KӍ lҩy vӧ Tân Phong làm thҫu khoán xây dӵng nhà cӱa cho Nhұt, cǊng

làm be nên giàu. VӅ làng, ông làm mӝt căn nhà xây cӝt ÿúc to, khác hҷn kiӇu

nhà thông thѭӡng ӣ ÿӏa phѭѫng. Võ Hà Thanh thҩy ÿҩt rӯng Tân Phong rӝng

ÿã hӭa cho cҧ ViӃt lên thay chӭc cai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung (lúc Thanh ÿѭӧc

Tây ban chӭc ÿӕc phӫ hàm) vӟi ÿiӅu kiӋn giúp y chiӃm ÿҩt lұp sӣ cao su. Cҧ

ViӃt vұn ÿӝng toàn ban hӝi tӅ 12 ngѭӡi cùng mӝt sӕ bô lão ҩn ÿӏnh ranh giӟi

cѭ trú cӫa dân làng, ngoài phҥm vi ÿó là ÿҩt rӯng. Dân làng thuê ngѭӡi làm

ÿѫn kiӋn. Tên Phó Tham BiӋn (Phó TӍnh Trѭӣng) Tây cѭӥi ngӵa vӅ Tân

Phong nói là ÿi thӏ sát thӵc ra là trҩn áp dân. Tên này tuyên bӕ vӟi hѭѫng chӭc

cho phép mӛi ngѭӡi làng ÿѭӧc khҭn mѭӡi mүu ÿҩt. Con cháu và tay chân cҧ

ViӃt làm ÿѫn gӱi lên tòa tham biӋn Biên Hòa duyӋt, sӭc giҩy vӅ làng chҩp

chiӃu. Phӫ Thanh mӣ tiӋc lӟn ӣ Bӱu Long cho xe ra ÿón toàn ban hѭѫng chӭc

Tân Phong. Lúc tan tiӋc, sau khi ÿã ký tên vào giҩy tӡ xong xuôi, mӑi ngѭӡi

phҧi cuӕc bӝ vӅ làng, tuy ÿѭӡng không xa nhѭng ai cǊng căm thҵng cha xӓ lá.

Sӣ cao su phӫ Thanh thành lұp giӳa nhӳng năm 1920 rӝng hѫn 200 mүu là kӃt

quҧ cӫa sӵ câu kӃt giӳa bӑn cѭӡng hào tay sai vӟi thӵc dân cҫm quyӅn. Võ Hà

Thanh còn chiӃm ruӝng ÿҩt ӣ nhiӅu nѫi khác, hàng năm thu nhiӅu thóc tô, các

kho lүm nhà y ÿҫy ҳp. Võ Hà HiӇn là con trai phӫ Thanh mӣ nhà máy chà

gҥo. Gҥo bán không hӃt, thóc lѭu cӳu năm này qua năm khác bӏ mөc ÿi. Dân

Tân Phong cҥo mӫ trong sӣ cao su cӫa y lƭnh công 4 cҳc mӝt ngày, cuӕi tháng

phӫ Thanh bҳt lҩy mӝt nӱa tiӅn, mӝt nӱa bҵng gҥo. Ai không chӏu nhұn gҥo

thì bӏ ÿuәi. Gҥo mөc vàng khè, nҩu cѫm ÿә nhiӅu nѭӟc không sӧ nhão, không

cҫn ÿұy vung, hҥt cѫm rӡi rҥc nhҥt phèo trong miӋng. Phӫ Thanh trҳng trӧn

nói vӟi bà con: khi nào tao vãi thóc gà không ăn, tao mӟi sӧ không có ngѭӡi

làm. Vào nhӳng năm kinh tӃ khӫng hoҧng không kiӃm ra viӋc, dân Tân Phong

phҧi cҳn răng làm cho y. Lúa gҥo mөc mӑt có thӇ làm hӓng lúa mӟi nhұp kho,

phӫ Thanh mѭӟn mӝt sӕ dân Tân Phong ban ÿêm xúc thóc mөc ӣ kho Bӱu

Long ÿә xuӕng sông Ĉӗng Nai, phҧi làm lén cho dân không chӱi. Cuӝc sӕng

1.8 Page 8

▲back to top

nghèo khә cӫa ngѭӡi dân Tân Phong vì ách áp bӭc bóc lӝt cӫa thӵc dân phong

kiӃn là mҧnh ÿҩt tӕt cho tѭ tѭӣng cách mҥng dân tӝc dân chӫ cӫa Ĉҧng ÿâm

chӗi nҧy lӝc.

Làng Tân Phong có hai di tích lӏch sӱ: Lăng Ông trên ӣ xóm Giӳa (Tân

Phong 1) và Lăng Ông Dѭӟi ӣ xóm Dѭӟi (Tân Phong 2) gҫn Bàu Hang. Các

bô lão kӇ lҥi thuӣ ҩy ÿât Tân Phong ÿã ÿѭӧc khai phá, giһc giã thѭӡng nәi lên

quҩy nhiӉu dân lành. TriӅu ÿình sai thӕng chӃ Lê HuǤnh cҫm pháo vào dҽp

loҥn. Tӟi nѫi chѭa kӏp ra quân, chҷng may ông mҳc bҥo bӋnh qua ÿӡi tháng

giêng âm lӏch, nѫi an táng là lăng Ông trên. Em trai là tiӅn chi Lê Trác xin

triӅu ÿình cho nӕi tiӃp công viӋc cӫa anh. Lê Trác là tѭӟng giӓi, ra quân liên

tiӃp thҳng trұn. Mӝt lҫn xuҩt quân, ông gһp bà bóng (bà bói) nói: tѭӟng quân

ÿánh trұn này sӁ thҳng to, lúc ÿi ngài theo ÿѭӡng lӟn, lúc vӅ ngài phҧi theo

ÿѭӡng tҳt mӟi không bӏ giһc ám hҥi. TiӅn chi Lê Trác cho là bà bóng nói gӣ

xui xҿo, sai quân chém ÿâu. Trұn ҩy quҧ nhiên giһc bӏ ÿánh tѫi bӡi, quân triӅu

ÿình toàn thҳng ca khúc khҧi hoàn trӣ vӅ theo ÿѭӡng cǊ. Mӝt toán tàn binh

giһc nҩp trong rӯng, thӯa lúc sѫ hӣ bҳn chӃt tѭӟng tiӅn chi, lúc ÿó là tháng

mѭӡi âm lӏch. Ông ÿѭӧc mai táng tҥi lăng Ông Dѭӟi. TiӅn chi Lê Trác chӃt vì

chӫ quan, vì không biӃt nghe ý kiӃn ÿúng ÿҳn cӫa dân 4.

Xóm chùa (Tân Phong 1) trѭӟc ÿây có ngôi chùa Ĉông Long, thѭӡng

gӑi là ngôi chùa hӑ Lâm, ӣ sát vѭӡn cao su phӫ Thanh xã Bӱu Long. Các bô

lão kӇ lҥi khi Pháp xâm lѭӧc nѭӟc ta cuӕi thӃ kӹ XIX thì ӣ miӋt Thӫ Dҫu Mӝt

có ông Lâm Văn Diên nәi lên chӕng Pháp. Bӏ thҩt bҥi, ông giҥt qua xây dӵng

mӝt ngôi chùa nhӓ ҭn náu. Khoác áo cà sa ngày ngày tөng kinh niӋm phұt

song lòng yêu nѭӟc nӗng cháy, ý chí căm thù giһc sôi sөc ÿã thúc ÿҭy ông

chiêu tұp thanh niên làng Tân Phong lұp hӝi kín theo kiӇu Thiên ÿӏa hӝi cӫa

Tàu. Hàng ngày anh em tұp côn quyӅn, ÿao kiӃm, tұp nhҧy sào. Ông Diên

tuyên bӕ khi nào anh em luyӋn ÿѭӧc cách tung hai kiӃm bay lên ÿánh nhau

thuҫn thөc thì mӟi có thӇ kéo quân ÿi chһc ÿҫu giһc nѭӟc. Trong sӕ ngѭӡi tө

nghƭa có mӝt ni cô chuyên lo chuyӋn cѫm nѭӟc cho hӝi. Mӝt bӳa, cҧm mӃn vì

ý chí cao cҧ và tài võ nghӋ cao cѭӡng cӫa ông, ni cô thә lӝ tình cҧm. Ông trҧ

lӡi : hiӋn nay ta ÿang lo viӋc lӟn, chӯng nào ÿҥi sӵ thành công mӟi tính

chuyӋn riêng tѭ. Bӏ tӯ chӕi, ngѭӡi ni cô nghƭ thҫy Diên có tѭ tình vӟi mӝt

ngѭӡi ÿàn bà khác, không kiӅm chӃ ÿѭӧc cѫn ghen, ÿã ÿi báo nhà chӭc trách.

Pháp kéo quân tӟi, bҳn chӃt thҫy Diên. Cu͡c ÿͥi nhà s˱ yêu n˱ͣc Lâm Văn

Diên k͇t thúc bi th̫m song cǊng ÿánh ḓu tinh th̯n kiên c˱ͥng cͯa ng˱ͥi

dân Tân Phong thͥi c̵n ÿ̩i 5 .

4 Trong dӏp mӣ rӝng sân bay Biên Hòa, ngày 26 tháng 9 năm 1962, hai ngôi lăng ÿѭӧc quy tө vӅ khuôn viên

ÿình chùa Tân Phong (mӟi), ҩp Ĉӗng Tràm. Ngѭӡi ta tìm thҩy trong quách: 1 mão vàng nҥm 4 viên ngӑc

bích, 1 bӝ cân ÿai, 1 cây bӕt, 1 cây kiӃm, 1 chiӃc lѭѫc, vài ÿӗng tiӅn.

5 Chùa Ĉông Long (Ĉông Long Cә tӵ) cǊ nҵm rìa vѭӡn cao su phӫ Thanh ӣ Bӱu Long. Năm 1930 vì sӵ bҩt

ÿӗng cӫa ngѭӡi trө trì hӑ Lâm giӳ chùa vӟi làng nên ban hӝi tӅ Tân Phong ÿӭng ra dӵng chùa Quang Long

cho bá tánh. Năm 1948 chùa bӏ Tây ÿӕt. Dân làng mang sҳc thҫn và tѭӧng phұt bҵng gӛ ra dӕc Sӓi gӱi. Năm

1957, dân hӗi cѭ vӅ, xây cҩt ÿình chùa tҥi sân banh. ĈӃn năm 1962 sân bay mӣ rӝng, ÿình và chùa Tân Phong

dӡi vӅ ÿӏa ÿiӇm hiӋn nay tҥi ҩp Ĉӗng Tràm cùng vӟi lăng hai Ông.

1.9 Page 9

▲back to top

Ngày 3 tháng 2 năm 1930 là mӝt mӕc son chói sáng cӫa lӏch sӱ ÿҩt

nѭӟc. Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam – ÿӝi tiên phong cӫa giai cҩp công nhân

thành lұp, mӣ ra thӡi ÿҥi mӟi, thӡi ÿҥi Ĉҧng lãnh ÿҥo sӵ nghiӋp giҧi phóng

dân tӝc, xóa bӓ chӃ ÿӝ cǊ ÿҫy áp bӭc bóc lӝt. Liên tөc tӯ năm 1930 trӣ ÿi, cao

trào Xô ViӃt NghӋ Tƭnh, cuӝc ÿҩu tranh sôi nәi quyӃt liӋt cӫa công nhân cao

su Phú RiӅng, các cuӝc ÿҩu tranh ÿòi quyӅn sӕng cӫa thӧ máy cѭa BIF và phu

các ÿӗn ÿiӅn cao su khác trong tӍnh Biên Hòa, các cuӝc mít tinh kӹ niӋm ngày

quӕc tӃ lao ÿӝng, chào mӯng Cách mҥng tháng Mѭӡi Nga... nhѭ nhӳng làn

gió thәi vào ngӑn lӱa yêu nѭӟc tiӅm tàng trong lòng dân Tân Phong, mà trѭӟc

hӃt tác ÿӝng vào lӟp dân nghèo.

Tháng 4 năm 1936 Mһt trұn nhân dân Pháp thҳng lӟn trong cuӝc tәng

tuyӇn cӱ chính phӫ nhân dân Pháp lên cҫm quyӅn. DiӅu này có ҧnh hѭӣng

trӵc tiӃp ÿӃn tình hình chính trӏ nѭӟc ta. Tháng 7 năm 1936, Trung ѭѫng Ĉҧng

ta căn cӭ tình hình thӵc tӃ trong nѭӟc và căn cӭ nghӏ quyӃt Ĉҥi hӝi lҫn thӭ 7

cӫa Quӕc tӃ cӝng sҧn ÿã chӫ trѭѫng lұp Mһt trұn dân chӫ Ĉông Dѭѫng ÿòi tӵ

do, cѫm áo, hòa bình (giành quyӅn dân sinh, dân chӫ, chӕng phát xít xâm

lѭӧc, bҧo vӋ hòa bình thӃ giӟi). Ngày 13 tháng 8 năm 1936 Ӫy ban trù bӏ Ĉҥi

hӝi Ĉông Dѭѫng thành lұp tҥi Sài Gòn chӍ ÿҥo viӋc thành lұp các Ӫy ban hành

ÿӝng các tӍnh ÿӇ tұp hӧp ý nguyӋn các tҫng lӟp nhân dân.

Ĉӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa (tӭc Xѭӧc, quê Tân Uyên, cѭ ngө tҥi Bình

Ý) lúc ÿó ÿang ӣ trong nhóm báo La Lutte (Tranh ÿҩu). Nҳm tinh thҫn chӍ thӏ

trên, anh tӯ Sài Gòn vӅ Bình Ý cùng các ÿӗng chí Phҥm Văn Khoai, Phҥm

Văn Thuұn, HuǤnh Văn Luӻ... lұp Ӫy ban hành ÿӝng tӍnh Biên Hòa, trө sӣ ÿһt

tҥi dӕc Bà Hành (Bình Ý). Các anh in và phân phát hàng ngàn truyӅn ÿѫn

tuyên truyӅn thҳng lӧi cӫa Mһt trұn nhân dân Pháp, nêu rõ mөc ÿích cӫa Ĉông

Dѭѫng Ĉҥi hӝi là tұp hӧp lӵc lѭӧng nhân dân ÿҩu tranh ÿòi tӵ do ngôn luұn,

tӵ do báo chí, bãi bӓ sѭu cao thuӃ nһng, ÿòi tăng lѭѫng và giҧm giӡ làm cho

thӧ thuyӅn... Ĉӗng chí Nghƭa ÿã vӅ Tân Phong tuyên truyӅn kiӇu “ rӍ tai ”,

vұn ÿӝng thành lұp Ӫy ban hành ÿӝng xã vào khoҧng gҫn cuӕi tháng 8 năm

1936 gӗm các ông NguyӉn Văn Do (Năm Võ), Tѭ Mӑi, Ba Niên, Tám Lӝc,

Ba Sen và mӝt sӕ thanh niên tích cӵc : Trҫn Văn Nghƭa (tӵ Ngài), Ba Bò, Tѭ

Hóa, Năm Hoҥch, Sáu Xang... Ӫy ban hành ÿӝng xã Tân Phong ÿӭng ra làm

ÿѫn vұn ÿӝng cҧ làng ký tên, gӱi lên chánh tham biӋn Biên Hòa yêu cҫu giҧm

mӝt sӕ thuӃ vô lý. Theo sӵ chӍ ÿҥo cӫa các ÿӗng chí cӝng sҧn, sӕ thanh niên

tích cӵc Tân Phong ÿã lén rҧi truyӅn ÿѫn ӣ chӧ Biên Hòa và BӃn Gӛ. Do

nhiӅu nѫi cùng ÿҩu tranh nên ít lâu sau nhà cҫm quyӅn thӵc dân sӭc giҩy vӅ

các làng bãi bӓ thuӃ nhà, thuӃ trâu bò, thuӃ xe bò... là nhӳng thuӃ quá ÿáng.

Chúng giӳ nguyên mӭc thuӃ thân và thuӃ ruӝng ÿҩt.

Ӫy ban hành ÿӝng xã Tân Phong vұn ÿӝng nhân dân lұp hӝi cúng miӉu,

hӝi cúng chùa, hӝi vҫn công cҩy gһt... tѭѫng trӧ nhau khi khó khăn, gia biӃn.

Ӫy ban dùng thanh niên làm nòng cӕt trong viӋc bài trӯ hӫ tөc ma chay tӕn

Ngôi chùa Ĉӭc Quang mӟi xây cҩt ÿҫu nhӳng năm 1970 do viên tuyên uý Thích Ĉӝ Lѭӧng cӫa quân ÿoàn 3

nguӷ phu trách. Ông Ba Chành hiӃn ÿҩt làm chùa.

1.10 Page 10

▲back to top

kém. Lý lӁ ÿѭa ra là : nhà có tang ngѭӡi ta ÿau ÿӟn, khóc lóc sao mình ÿang

tâm chè chén bên cҥnh ngѭӡi chӃt. Cuӝc vұn ÿӝng này ÿѭӧc bà con nghèo

nhiӋt tình hѭӣng ӭng và ÿáp ӭng ÿúng nguyӋn vӑng quҫn chúng và mau

chóng lan rӝng ra nhiӅu nѫi. Tәng LiӉu ngѭӡi Bình Ý lên làm cai tәng Phѭӟc

Vƭnh Trung chӏu nhiӅu ҧnh hѭӣng này, ra lӋnh cҩm dân không ÿѭӧc tә chӭc

ma chay rình rang tӕn kém nӳa.

Trө sӣ Ӫy ban hành ÿӝng ӣ dӕc Bà Hành có mӝt phòng ÿӑc sách báo

nhӓ. Tӕi tӕi, mӝt sӕ thanh niên Tân Phong rӫ nhau tӟi ÿӑc báo, nghe ÿӗng chí

Nghƭa công khai nói chuyӋn cӝng sҧn.

Ngày 15 tháng 9 năm 1936, thӵc dân Pháp ra lӋnh giҧi tán Ĉҥi hӝi

Ĉông Dѭѫng, cҩm các Ӫy ban hành ÿӝng. Nhѭng phong trào ÿòi quyӅn dân

sinh, dân chӫ không ngӯng phát triӇn. Các ÿӗng chí Nghƭa, Năm Khoai, Ba

Thuұn, Tѭ Luӻ, Chín Văn thѭӡng lui tӟi xóm Dѭӟi (Tân Phong 2) hӝi hӑp,

tuyên truyӅn giác ngӝ nông dân nghèo. Năm ngѭӡi trong Ӫy ban hành ÿӝng

Tân Phong cǊ ÿѭӧc tә chӭc vào nông hӝi ÿӓ, sinh hoҥt bí mұt. NhiӅu ngѭӡi

dân Tân Phong tham dӵ nhӳng cuӝc nói chuyӋn, mít tinh do các ÿӗng chí tә

chӭc. Hòa trong cao trào công nhân cao su toàn tӍnh Biên Hòa, nhӳng ngѭӡi

cҥo mӫ sӣ phӫ Thanh ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng, ÿòi chӫ không ÿѭӧc trҧ công

bҵng gҥo mөc. KӃt quҧ: phӫ Thanh nâng công ngày lên bӕn cҳc và trҧ hoàn

toàn bҵng tiӅn.

TӃt năm 1937, ÿӗng chí Nghƭa chӍ ÿҥo mӣ mӝt quҫy báo Xuân tҥi chӧ

Biên Hòa ÿӇ vұn ÿӝng quҫn chúng mӝt cách hӧp pháp. Ông Tѭ Lành chҥy xe

lô ӫng hӝ tiӅn vӕn. Quҫy báo do các chӏ Kim và Sáu Hұu cùng các anh Tѭ

Luӻ, Tѭ Tân, ViӋn, Trҫn Bùi, Sáu Xang thay nhau ÿӭng bán. Ĉông ÿҧo quҫn

chúng tӟi mua tӓ ra có cҧm tình, nhiӅu ngѭӡi không mua báo cǊng hàng ngày

tӟi chѫi, trò chuyӋn thân mұt vӟi nhóm bán hàng.

Trҧi qua thӱ thách trong hoҥt ÿӝng cách mҥng, khoҧng tháng 5 năm

1937, ÿӗng chí Chín Văn (lúc ÿó ngө tҥi nhà thѭѫng ÿiên) ÿã thay mһt cҩp

trên kӃt nҥp vào Ĉҧng năm ngѭӡi: Tѭ Mѫ, Tѭ Cu, Năm Nhӏ, (Bình Ý), Tѭ

Ngài, Sáu Xang (Tân Phong) ӣ lò ÿѭӡng cӫa ông Tám Bӧn.

ĈiӇm lҥi giai ÿoҥn lӏch sӱ ngҳn ngӫi này, chúng ta thҩy nhân dân Tân

Phong mӟi chӍ tham gia mӝt sӕ hoҥt ÿӝng nhӓ bé. Ĉó là bѭӟc tұp dѭӧt chuҭn

bӏ cho thӡi gian tiӃp ÿó không lâu.

Tháng 9 năm 1939, chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ nhì bùng nә. Thӵc dân

Pháp thӫ tiêu các quyӅn tӵ do, dân chӫ nhân dân ta vӯa giành ÿѭӧc. Tҥi Tân

Phong, theo lӋnh chánh tham biӋn tӍnh, bӑn hѭѫng chӭc hӝi tӅ bҳt buӝc năm

ngѭӡi trong Ӫy ban hành ÿӝng cǊ và sӕ thanh niên tích cӵc tӕi tӕi phҧi lên

ngӫ tұp trung tҥi nhà hӝi.

Các ÿӗng chí NguyӉn Văn Tҥo và Dѭѫng Bҥch Mai bӏ thӵc dân Pháp

bҳt giam. Chi hӝi Bình Ý thҧo mӝt bҧn kiӃn nghӏ gӱi toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng

ÿòi thҧ hai ông. Anh Sáu Xang mang ra bѭu ÿiӋn Biên Hòa gӱi ÿi. Bӑn mұt

thám dò biӃt, ra lӋnh cho cai tәng Phѭӟc Vƭnh Trung và ban hӝi tӅ làng Tân

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Phong bҳt anh Sáu. Cai tәng Ĉҥm (con phӫ Thanh) ÿӃn nhà Hӝi, vөt anh mҩy

ba toong rӗi nói: tao thҧ mày.

Tháng 11 năm 1940, cuӝc Khӣi nghƭa Nam KǤ nә ra ӣ nhiӅu nѫi. Thӵc

dân Pháp ÿem quân bҳt bӟ, bҳn giӃt nhiӅu cán bӝ, quҫn chúng cҧm tình cӫa

Ĉҧng ӣ các quұn Châu Thành, Tân Uyên tӍnh Biên Hòa. Ông Tѭ Mӑi bӏ ÿi

ÿày mӝt thӡi gian, ra tù vӅ làng thì bӏ bӋnh nһng rӗi chӃt. Cҧ ViӃt ra lӋnh cho

dân làng không ÿѭӧc ÿӃn phúng viӃng. Ĉám tang diӉn ra âm thҫm vҳng vҿ,

chӍ có vài bà con thân thuӝc ÿi ÿѭa và khiêng hòm chôn cҩt.

Giӳa năm 1941, phát xít Nhұt nhҧy vào xâm lѭӧc nѭӟc ta. Tӯ ÿây nhân

dân ViӋt Nam chӏu cҧnh mӝt cә ÿôi tròng. Nhұt ÿóng ÿӗn ӣ dӕc Bà Bành

(Bình Ý), Cây Ĉào (Bình Thҥnh)... Hàng ngày dân Tân Phong gһp nhan nhҧn

sƭ quan Nhұt ÿeo gѭѫm lӋt sӋt ngang hông, lính Nhұt vác súng kè kè trên vai,

thái ÿӝ nghênh ngang diӉu võ giѭѫng oai ÿáng ghét. Thӵc dân Pháp và phát

xít Nhұt thi nhau vѫ vét bóc lӝt nhân dân ta tàn tӋ, ÿҭy cuӝc sӕng mӑi tҫng lӟp

ÿӃn chӛ cùng cӵc. Vҧi mһc là thӭ quҫn áo thiӃt yӃu rҩt hiӃm hoi, rҩt mҳc, khó

mua. Phҫn lӟn dân Tân Phong phҧi lҩy bao bӕ, bao bàng may quҫn áo. Tình

trҥng cѫ cӵc này kéo dài mҩy năm.

Khoҧng giӳa năm 1944, các ÿӗng chí NguyӉn Văn Nghƭa, Hӗ Hòa thӍnh

thoҧng lui tӟi xóm Dѭӟi, sát sӣ cao su phӫ Thanh ÿӇ xây dӵng, cӫng cӕ cѫ sӣ

cách mҥng mà nòng cӕt là tә nông hӝi ÿӓ lұp tӯ nhӳng năm trѭӟc. Do ÿӏch

kӅm chһt nên lúc này lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ ÿây chѭa phát triӇn.

Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp. Tӕi hôm ÿó, anh Lâm

Văn Thҥnh ÿi hóng mát trên ÿѭӡng băng sân bay bӏ lính Nhұt ÿâm chӃt.

Nhұt sӧ máy bay Mӻ ném bom, mѭӟn ngôi nhà ông Hai KӍ kӃ nhà hӝi

ÿӇ ÿһt máy móc thông tin. Chúng mua mӝt sӕ cây cau làm cӝt căng dây anten,

mӝt sӕ máy bay ÿѭӧc kéo ra giҩu trong sӣ cao su phӫ Thanh. Nhұt bҳt dân

Tân Phong và mӝt sӕ xã ÿi xâu làm sân bay, hҫm cҩt dҩu máy bay, kho bom,

hҫm cҩt dҩu súng ÿҥn và xăng dҫu... vӟi tác phong quân phiӋt, lính Nhұt

không giҧi thích dài dòng mà luôn luôn dùng báng súng thúc dân làm nhanh

các công trình quân sӵ cӫa chúng. Mӝt vұt nһng mѭӡi ngѭӡi khiêng không

nәi, chúng rút bӟt mӝt ngѭӡi. Chín ngѭӡi còn lҥi ráng làm, cҳn răng nín hѫi

mà khiêng, nӃu không sӁ bӏ chúng ÿánh nhӯ tӱ. Em Phҩn (Khәng Hoàng) là

mӝt thiӃu niên ÿi làm cho chúng ӣ trҥi bӋnh binh, thѭӡng ngày ÿѭӧc trҧ 2

ÿӗng; hôm nào tên phө trách không say rѭӧu, xem kӻ thҩy còn nhӓ là bӏ xách

tai, ÿá ÿít cho ra khӓi hàng và chӍ trҧ mӝt ÿӗng thôi.

Thӵc tӃ phǊ phàng ÿҳng cay này bóc trҫn bҧn chҩt tàn bҥo cӫa phát xít

Nhұt. Không còn ngѭӡi dân Tân Phong nào tin vào lӡi tuyên truyӅn hoa mӻ

bӏp bӧm cӫa thuyӃt “Ĉҥi Ĉông Á”, không còn tin vào chuyӋn “Nhұt Bҧn và

ViӋt Nam cùng giӕng da vàng, cùng nӅn văn hóa, ngѭӡi Nhұt sang giúp ngѭӡi

ViӋt Nam ÿuәi Pháp giành lҥi ÿӝc lұp”... Bà con ÿҩu tranh chӕng ÿi xâu bҵng

cách bӓ vào rӯng.

Anh Hai Bӗi (NguyӉn Văn Thành) làm thѭ ký ӣ Long Thành thҩy lính

Nhұt thѭӡng tҳm truӗng ӣ giӃng cҥnh ÿѭӡng ÿông ngѭӡi qua lҥi mà vүn tӍnh

2.2 Page 12

▲back to top

bѫ. Anh hӓi chúng: tҳm nhѭ vұy rҩt bҩt lӏch sӵ, không biӃt mҳc cӥ sao? Mӝt

tên trҧ lӡi: tҳm truӗng không xҩu, m̭t n˱ͣc làm nô l͏ mͣi x̭u. Câu trҧ lӡi cay

ÿӝc làm anh nhӭc nhӕi tӫi nhөc, làm thӭc tӍnh ý thӭc dân tӝc trong lòng ngѭӡi

thanh niên hai mѭѫi tuәi.

Tháng 5 năm 1945, phong trào cách mҥng nѭӟc ta dâng cao tӯ bҳc chí

nam. Trên thӃ giӟi, phát xít Ĉӭc ÿҫu hàng Ĉӗng minh không ÿiӅu kiӋn, bӑn

phát xít Nhұt liên tiӃp thua trên chiӃn trѭӡng châu Á – Thái Bình Dѭѫng. Mӑi

ngѭӡi linh cҧm vұn mҥng ÿҩt nѭӟc sҳp thay ÿәi. NhiӅu ngѭӡi tìm ÿӑc báo chí,

công khai bàn luұn tình hình rҩt sôi nәi. tә chӭc Thanh niên tiӅn phong ra ÿӡi

ӣ Sài Gòn rӗi phát triӇn nhanh chóng khҳp Nam KǤ. HuǤnh ThiӋn NghӋ là thӫ

lãnh thanh niên tiӅn phong tӍnh Biên Hòa gӱi thѭ mӡi anh Tѭ Quang (NguyӉn

Văn Quang) ra phӕ hӑp mҩy lҫn ÿӇ ÿѭa vӅ tә chӭc thanh niên trong làng. Mӝt

thӡi gian ngҳn, hѫn 150 thanh niên Tân Phong 1 và 2 gia nhұp tә chӭc này,

anh Tѭ Quang làm ÿoàn trѭӣng. Vӟi gұy tҫm vông vҥt nhӑn và cuӝn thӯng

bên hông, anh em say mê luyӋn tұp ÿӝi ngǊ, tuҫn tra canh gác bҧo vӋ trұt tӵ trӏ

an cho xóm làng. Lҫn ÿҫu tiên ÿѭӧc tham gia ÿӝi ngǊ có tә chӭc, hoҥt ÿӝng

mӟi mҿ sôi nәi, ÿѭӧc hát nhӳng bài ca làm nӭc lòng ngѭӡi, thanh niên Tân

Phong cҧm thҩy sâu sҳc sӭc mҥnh rѭӡng cӝt ÿҩt nѭӟc. Hӑ ÿón chӡ ngày mai.

Tӯ ÿҫu tháng 8 năm 1945, tình hình trong nѭӟc và thӃ giӟi biӃn chuyӇn

mau lҽ. Mӝt không khí sôi ÿӝng bao trùm khҳp nѫi. Ngày 13 tháng 8 Nhұt

tuyên bӕ ÿҫu hàng Ĉӗng minh không ÿiӅu kiӋn. Các ÿӗng chí cӝng sҧn thuӝc

nhóm Hoàng Minh Châu hӑp bàn khӣi nghƭa ӣ Biên Hòa. Ngày 19 tháng 8 thӫ

ÿô Hà Nӝi tәng khӣi nghƭa cѭӟp chính quyӅn thҳng lӧi, rӗi suӕt tӯ bҳc chí

nam các tӍnh lҫn lѭӧt nӝi dұy thành công. Sáng 25 tháng 8, cӡ ÿӓ sao vàng

ÿѭӧc cҳm trên nóc nhà hӝi Tân Phong.

Tӯ mӡ sáng 27 tháng 8, nhân dân Tân Phong – vӟi lӵc lѭӧng Thanh

niên TiӅn phong làm nòng cӕt – tә chӭc thành ÿӝi ngǊ chӍnh tӅ, rҫm rұp kéo

vӅ quҧng trѭӡng trѭӟc dinh tӍnh trѭӣng dӵ mít tinh tuyên bӕ xóa bӓ chính

quyӅn bù nhìn tay sai Nhұt và lӉ ra mҳt cӫa Ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm

thӡi tӍnh Biên Hòa. Lӏch sӱ ÿҩt nѭӟc cǊng nhѭ lӏch sӱ Tân Phong sang mӝt

trang mӟi.

PHҪN THӬ NHÌ

XÃ TÂN PHONG NHӲNG NĂM

CHӔNG PHÁP

Cách mҥng tháng Tám thành công, nhân dân Tân Phong dӵng xây

chính quyӅn mӟi. Ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi xã do ông cҧ MiӉn

(Phan Văn MiӉn) làm chӫ tӏch. Tә chӭc Thanh niên tiӅn phong ít lâu sau nhұp

vào thanh niên cӭu quӕc, bí thѭ thanh niên là anh Tѭ Quang. Anh Lâm Văn

Tұp – lính cǊ- chӍ huy dân quân tӵ vӋ. Hӝi trѭӣng phө nӳ cӭu quӕc là chӏ

Nhàn. Ít lâu sau thêm các chӏ Út Giang, Thu Ánh. Ông Năm Lô làm chӫ tӏch

nông dân cӭu quӕc, tәng thѭ ký là anh Hai Cáo (Ĉӛ Văn Cáo, Hoàng Ngӑc

2.3 Page 13

▲back to top

Ҭn, Lê Minh Cҧnh). Ĉӗng chí Hӗ Hòa – chӫ nhiӋm ViӋt Minh tӍnh – vӅ trӵc

tiӃp chӍ ÿҥo viӋc lұp Mһt trұn ViӋt Minh xã. Trong cuӝc hӑp tҥi nhà hӝi, anh

Hai Bӗi ÿѭӧc bҫu làm chӫ nhiӋm ViӋt Minh xã.

Vào nhӳng ngày ÿҫu tiên ÿҫy phҩn khӣi hӗ hӣi dѭӟi chӃ ÿӝ dân chӫ

cӝng hòa, nhӳng ngѭӡi phө trách chính quyӅn và ÿoàn thӇ ÿӅu hăng hái công

tác không quҧn ngày ÿêm. Nhѭng cǊng vì ҩu trƭ chѭa có kinh nghiӋm, lҥi chѭa

có chi bӝ Ĉҧng lãnh ÿҥo chung nên ai ӣ bӝ phұn nào, ӣ ngành nào, cǊng chӍ lo

riêng cho ÿѫn vӏ mình, thiӃu cái nhìn bao quát, thiӃu sӵ phӕi hӧp nhӏp nhàng

nên các bánh xe cӫa guӗng máy chung chѭa ăn khӟp, chѭa chҥy ÿӅu.

Núp sau lѭng quân Anh vào miӅn nam nѭӟc ta ÿӇ giҧi giáp quân Nhұt,

ngày 23 tháng 9 thӵc dân Pháp nә súng vào nhân dân Sài Gòn – Chӧ Lӟn, mӣ

màn xâm lѭӧc nѭӟc ta lҫn thӭ nhì.

Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo chung, chính quyӅn và Mһt trұn ÿã bҳt tay vào viӋc tә

chӭc dân quân tӵ vӋ. Anh Hai Bӗi và anh Năm ViӉn (Lâm Văn ViӉn) ÿѭӧc cӱ

ÿi hӑc lӟp huҩn luyӋn cán bӝ du kích cӫa tӍnh ӣ Bà Bao (Vƭnh Cӱu xã Tam

HiӋp) ÿҫu tháng 9 năm 1945. ĈӃn tháng 10 các anh Hai Cáo và NguyӉn Văn

RiӅng ÿi hӑc lӟp huҩn luyӋn quân sӵ ӣ Gành Rái (Tân Ĉӏnh). Các anh vӅ xã

mӣ ÿѭӧc ba ÿӧt hӑc chính trӏ và quân sӵ cho dân quân tӵ vӋ. Mӝt sӕ anh lính

cǊ : Tám Tăng, Tám RӉ, Chín NghӍ cǊng tham gia huҩn luyӋn các ÿӝng tác

chiӃn ÿҩu cѫ bҧn cho anh em. Tҩt cҧ thanh niên và mӝt sӕ trung niên hào

hӭng say sѭa tұp tành tuy vǊ khí trang bӏ lúc ÿó chӫ yӃu là tҫm vông vҥt nhӑn,

dao mác. ChӍ có mӝt cây súng hai nòng (calíp 16) thu cӫa hѭѫng quҧn Ĉӗ là

vǊ khí hoҧ lӵc duy nhҩt. Tӕi nào tҥi sân bóng và ÿѭӡng làng cǊng vang lên

tiӃng khҭu lӋnh: mӝt, hai, mӝt... vác súng, vác... các em thiӃu nhi hăng hái tұp

ÿӝi ngǊ không thua kém các bұc cha anh. Các bài ca cách mҥng hòa tiӃng

trӕng Ӄch khua vang làm không khí xóm làng mҩt ÿi vҿ bình lһng tӯ bao ÿӡi.

Hình thӭc sinh hoҥt tұp thӇ mӟi mҿ, lành mҥnh nhѭ chҩt men say làm cuӝc

sӕng trӣ nên hӗ hӣi, chân thành, cӣi mӣ ÿoàn kӃt.

Mӝt ngày tháng 9 năm 1945, mӝt máy bay Ĉacota tӯ Sài Gòn lên quҫn

ÿҧo trên bҫu trӡi ThiӋn Tân – Tân Phú, thҧ dù mӝt tiӇu ÿӝi lính Pháp. Dân

quân tӵ vӋ và nhân dân Tân Phong, ÿӗng bào các xã trong tәng Phѭӟc Vƭnh

Trung cùng bӝ ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn Châu Thành vác dao, gұy tҫm vông và các

vǊ khí khác rҫm rҫm kéo ÿi, tӓa ra bít kín các ngã ÿѭӡng. Toán lính Pháp bӏ

tóm gӑn giҧi vӅ nӝp cho Ӫy ban nhân dân tӍnh Biên Hòa.

Dân quân Tân Phong nhһt ÿѭӧc mӝt sӕ ÿҥn cӫa Nhұt, ông chӫ tӏch cҧ

MiӉn lҩy sӕ ÿҥn bán cho bӝ ÿӝi anh Sҳc mӝt ÿӗng mӝi viên. Món tiӅn thu

ÿѭӧc, ông cҧ MiӉn chia chác vӟi mӝt vài uӹ viên. Mһt khác ông còn tham gia

và bao che cho ÿám ÿánh bҥc. Nhân dân phát hiӋn ÿѭӧc, lұp tӭc tә chӭc mӝt

cuӝc hӑp vӟi sӵ tham dӵ cӫa ÿӗng chí Hӗ Hòa, chӫ nhiӋm ViӋt Minh tӍnh,

ÿӗng chí Ba Long, ÿҥi diӋn quұn ӫy Châu Thành. Sӕ này bӏ bãi chӭc, ông

Năm Thinh (NguyӉn TiӃn Lãng) ÿѭӧc chӍ ÿӏnh làm chӫ tӏch. TӋ nҥn xã hӝi

không còn, an ninh làng xóm rҩt tӕt. Nhà nhà không cҫn ÿóng cӱa.

2.4 Page 14

▲back to top

Dân quân tӵ vӋ cҫn súng ÿҥn nên có ngѭӡi làm súng giãn thun tѭѫng tӵ

cây nӓ cӫa ÿӗng bào dân tӝc, cǊng bҳn bҵng tên, cӵ ly sát thѭѫng vài chөc

mét. Toàn xã dҩy lên phong trào tìm súng. Mӝt tên Nhұt tӵ sát ӣ chùa hӑ Lâm,

anh em lѭӧm ÿѭӧc mӝt súng lөc. Ông Tѭ Lai, ông Mѭӡi Cѭӧc, anh TriӋu vào

sân bay Biên Hòa lѭӧm ÿѭӧc mӝt vài khҭu mút cǊ. Anh Gҫn ӣ xóm Ĉӗng

Tràm, làm lao công nhà thѭѫng ÿiên liên hӋ vӟi Nhұt, lҩy ÿѭӧc mӝt cây súng.

Có tên lính Nhұt chӍ chӛ cho dân Tân Phong 1 vào ÿào ÿѭӧc súng ÿҥn chôn

trong sӣ cao su trѭӣng toà Nghiêm. Anh NguyӉn Văn Hҳc (Khәng Minh) dүn

ÿѭӡng cho cán bӝ ViӋt Minh vào kho súng Nhұt lҩy 17 khҭu và mӝt cây kiӃm.

Bӑn lính truy tìm, bҳt anh, ÿánh trói ÿe dӑa nhѭng vì không chӭng cӟ, lҥi

thêm bà mҽ anh khóc lóc van xin, ngѭӡi em trai cãi bӯa nên cuӕi cùng chúng

phҧi thҧ.

Trӯ sӕ súng trên thu, tәng sӕ vǊ khí hӓa lӵc cӫa dân quân tӵ vӋ Tân

Phong khoҧng trên chөc cây, chӫ yӃu là nhӳng khҭu “oҧnh tҫm sà” dài thòng

cә lӛ sƭ. Tuy vұy trong các buәi tұp quân sӵ, anh em nào ÿѭӧc phân công giӳ

súng ÿӅu rҩt hãnh diӋn. Ĉӭng gác trên các ngҧ ÿѭӡng vào làng hoһc tuҫn tra

ban ÿêm, tay cҫm cây súng, các anh tӵ thҩy “oai” hҷn lên (so vӟi gұy tҫm

vông, dao mác). Mӑi ngѭӡi thѭӡng xuyên lau chùi, thoa nhӟt cho súng láng

bóng. Anh chӍ huy Lâm Văn Tұp khám súng gҳt gao, không cho phép ÿӇ súng

bҭn sau mӛi buәi hӑc quân sӵ. Hình thӭc kӹ luұt nһng ÿӕi vӟi ÿӝi viên ÿӇ

súng bҭn là không ÿѭӧc cҫm súng nӳa.

Hӝi phө nӳ cӭu quӕc xã vұn ÿӝng bà con ӫng hӝ gҥo, tiӅn, thӵc phҭm

và cӱ hàng chөc chӏ em nҩu ăn cho anh em rҧnh rang hӑc quân sӵ, chính trӏ và

tuҫn tra canh gác xóm làng. Trong sân bay có kho gҥo dӵ trӳ ÿҫy ҳp. Mӝt sӕ

ngѭӡi vào ngoҥi giao vӟi viên chӍ huy Nhұt, y ÿӗng ý cho mӣ kho. Bà con

gánh vӅ nuôi dân quân tӵ vӋ, ngoài ra còn chia cho mӝt sӕ dân nghèo thiӃu ăn.

Ít lâu sau, phong trào “hǊ gҥo nuôi quân” ÿѭӧc bà con nhiӋt liӋt hѭӣng ӭng.

Mӛi nhà giành riêng mӝt chiӃc hǊ, tӟi bӳa, bӕc mӝt nҳm gҥo trong rá bӓ vào.

Tӯng thӡi gian ngҳn, cán bӝ Mһt trұn và phө nӳ ÿi gom nӝp quӻ chung và gӱi

lên trên nuôi bӝ ÿӝi, góp mӝt phҫn giҧi quyӃt khó khăn cho Chính phӫ.

Hѭӣng ӭng lӡi kêu gӑi cӫa chӫ tӏch Hӗ Chí Minh mӣ “tuҫn lӉ vàng ÿӇ

góp vào quӻ ÿӝc lұp, giӳ vӳng nӅn tӵ do cӫa ÿҩt nѭӟc” mӝt sӕ gia ÿình: ông

Năm Huy, Hai Sә, Hai KӍ, hѭѫng sѭ Cѭӡng... ÿã hiӃn lѭ ÿӗng chân nӃn ÿӗng,

mâm ÿӗng... ÿӇ nӝp lên trên ÿúc vǊ khí.

Phong trào bình dân hӑc vө Tân Phong cǊng diӉn ra sôi nәi. Cө Hӗ xӃp

“giһc dӕt” ÿӭng hàng nhì trong ba thӭ giһc chính cӫa ÿҩt nѭӟc (giһc ÿói, giһc

dӕt, giһc ngoҥi xâm) cҫn tiêu diӋt ngay. Chính quyӅn và các ÿoàn thӇ còn rҩt

non trҿ, công viӋc trӑng ÿҥi bӅ bӝn, dӗn dұp, cán bӝ thiӃu nhѭng các lӟp hӑc

bình dân vүn ÿѭӧc mӣ ra ӣ các xóm. Tѭӡng nhà hӝi, chùa miӉu, trѭӡng hӑc,

gӕc cây... kҿ nhiӅu khҭu hiӋu, ca dao tuyên truyӅn xóa dӕt. Các chӏ Út Hҥnh,

Út Giang, Thu Ánh, Chín Thanh và anh Hai Cáo... kiên nhүn vұn ÿӝng ÿӗng

bào các giӟi ÿi hӑc ÿӗng thӡi vұn ÿӝng sӕ ngѭӡi biӃt chӳ dҥy cho ngѭӡi chѭa

biӃt chӳ vào các buәi trѭa, buәi tӕi. Ĉêm ÿêm, bên ngӑn ÿèn dҫu tù mù, các

2.5 Page 15

▲back to top

ông bà già, phө nӳ con mӑn... say sѭa miӋt mài tұp ÿӑc, tұp viӃt. Cây bút nhҽ

tênh mà sao bà con thҩy còn khó ÿiӅu khiӇn hѫn cҧ cái cày, cái cuӕc nһng

trӏch. Dân Tân Phong loan truyӅn chuyӋn bà má ÿӗng chí Tám NghӋ ӣ Tân

Uyên ÿi chӧ bán cau, bѭӣi vì không biӃt chӳ mà phҧi chui cәng mù chӳ. Bà

già mӟi ÿҫu la lӕi, cӵ nӵ om xòm, ÿӃn khi nghe giҧi thích kӻ ÿã hiӇu. Trӣ vӅ,

bà quyӃt tâm hӑc, chӍ trong thӡi gian ngҳn ÿã biӃt ÿӑc, biӃt viӃt tàm tҥm. Các

lӟp bình dân ӣ Tân Phong vүn tӗn tҥi khi giһc Pháp quay trӓ lҥi chiӃm Biên

Hòa. Ban ngày, bà con chҥy giһc, tӕi lҥi cҳp sách tӟi lӟp. Phong trào chӍ xҽp

hҷn khi chúng càn bӕ liên miên. Nhӡ phong trào bình dân hӑc vө mà vӅ cѫ

bҧn, dân Tân Phong tӯ già chí trҿ ÿã xóa nҥn mù chӳ. Ĉây là thành quҧ nәi

bұt, mӝt ÿiӅu kǤ diӋu cho cách mҥng ÿem lҥi. BiӃt chӳ, ÿӑc ÿѭӧc sách báo tҥo

nên sӭ mҥnh góp phҫn vào cuӝc kháng chiӃn lâu dài cӫa nhân dân Tân Phong.

Tháng 10 năm 1945, nhӡ có quân tiӃp viӋn, giһc Pháp vӥ vòng vây Sài

Gòn – Chӧ Lӟn, nӕng ra chiӃm các tӍnh Nam Bӝ. TӍnh ӫy và Ӫy ban nhân dân

tӍnh Biên Hòa chӍ ÿҥo các ngành, các cҩp gҩp rút chuҭn bӏ kháng chiӃn. Anh

Tám Miêng (HuǤnh Văn Miêng) uӹ viên thông tin tuyên truyӅn xã ÿѭӧc Ӫy

ban xã cӱ ra thành lұp ÿӝi tuyên truyӅn lѭu ÿӝng. Ĉӝi tә chӭc mӝt sӕ buәi nói

chuyӋn vӟi nhân dân các xóm, vҥch rõ dã tâm xâm lѭӧc cӫa thӵc dân Pháp,

âm mѭu “ÿánh nhanh, thҳng nhanh” và “dùng ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi ViӋt”

cӫa giһc, tӝi ác tày trӡi cӫa chúng ÿӕi vӟi ÿӗng bào Sài Gòn - Chӧ Lӟn, tinh

thҫn kháng chiӃn anh dǊng cӫa nhân dân ta, kêu gӑi ÿӗng bào không hӧp tác

vӟi giһc, triӋt ÿӇ thӵc hiӋn lӋnh tiêu thә kháng chiӃn. Anh chӏ em trong ÿӝi

diӉn vài vӣ kӏch ca ngӧi truyӅn thӕng yêu nѭӟc cӫa dân tӝc, ÿѭӧc bà con trong

xã nhiӋt liӋt hoan nghênh.. Ĉӝi hoҥt ÿӝng ÿѭӧc ít lâu thì rã do giһc càn bӕ.

Nhân dân Tân Phong tích cӵc thӵc hiӋn chӫ trѭѫng tiêu thә kháng

chiӃn: các ông Hai Sә (Phan Văn Sә), Hai KӍ (Ĉһng Văn KӍ) là nhӳng ngѭӡi

ÿҫu tiên tӵ tay ôm rѫm, cӫi chҩt ÿҫy bên trong rӗi châm lӱa ÿӕt ngôi nhà bӅ

thӃ, ÿҽp ÿӁ – kӃt quҧ công sӭc lao ÿӝng cҧ ÿӡi. Dân quân ÿӕt nhà hӝi ÿӇ giһc

không thӇ lӧi dөng ÿóng quân khi chúng kéo ÿӃn. Thóc lúa, tài sҧn ÿѭӧc thu

dӑn, cҩt giҩu không ÿӇ lӑt vào tay chúng. Thôn Tân Phong 1 ӣ sát lӝ 24 và sân

bay, bà con tҧn cѭ vào Tân Phong 2 hoһc cҩt chòi trong rӯng.

Ngày 25 tháng 10 năm 1945, quân Anh mӣ ÿѭӡng cho quân Pháp

chiӃm tӍnh lӷ Biên Hòa. Chúng tiӃn vào mӝt nѫi vҳng ngҳt, không có ÿiӋn,

không có nѭӟc máy. Cӱa mӑi nhà ÿóng im Ӎm. Hàng ngàn khҭu hiӋu nêu bұt

quyӃt tâm giӳ vӳng nӅn ÿӝc lұp cӫa Tә quӕc, kêu gӑi binh lính ÿӏch ÿòi hӗi

hѭѫng... ÿѭӧc kҿ trên các tѭӡng nhà. Ĉӏch rҧi quân ÿóng mӝt sӕ ÿiӇm: tòa bӕ,

tòa án, thành kèn, sӣ cҭm, sân bay, nhà hӝi Bình Trѭӟc, ngã ba kӹ niӋm...

Giһc vӯa tӟi, mӝt sӕ tên phҧn ÿӝng nhҧy ra làm tay sai cho giһc. Trѭӟc tình

hình Ĉҧng, quұn uӹ Châu Thành lұp ban ám sát nhҵm kӏp thӡi nҳm tình hình

ÿӏch vӅ mӑi mһt, diӋt tӅ trӯ gian ngay trong lòng ÿӏch. Anh Tám Gҳt, ngѭӡi

Tân Phong, cùng vӟi các anh Tѭ Lӗ, Trҧo, Mӝt, Khiêm tình nguyӋn vào ban

này, báo nӝi ô hoҥt ÿӝng. Có lҫn các anh ban ÿêm trèo vào thành kèn lҩy súng

2.6 Page 16

▲back to top

ÿӏch vӅ giao cho ÿӗng chí Tám NghӋ và ÿѭӧc biӇu dѭѫng. Các anh lҫn lѭӧt hy

sinh, nay chӍ còn ÿӗng chí Khiêm, nghӍ hѭu ӣ ThiӋn Tân.

Giһc chiӃm tӍnh lӷ, công viӋc tuҫn tra canh gác cӫa dân quân tӵ vӋ Tân

Phong càng ÿѭӧc tăng cѭӡng. Tӯ ngã ba lӝ 24 có vài tә gác suӕt ÿêm ngày.

Khoҧng nӱa ÿêm mӝt ngày ÿҫu tháng 2, tә gác ba ngѭӡi : Phҩn (Khәng

Hoàng), Son (con ông Tѭ Bò) và mӝt anh nӳa phөc trong ÿám mía cҥnh nhà

ông Sáu Bӟt, phát hiӋn mӝt bóng ÿen tӯ Tân Phong 1 tiӃn vào. Không hiӇu

các vòng gác phía ngoài vì sao bӓ ngӓ ? ngӫ quên hay sӧ mà cho ÿi qua ? Tuy

chӍ có dao và gұy, các anh chӡ bóng ÿen tӟi bèn xông ra bao vây: ai ? ÿi ÿâu ?

giѫ tay lên ! TiӃng thét phá vӥ cái im lһng cӫa ÿêm khuya. Bóng ÿen ÿѭa hai

tay lên trӡi, nói giӑng lѫ lӟ : tôi là Nhӵt Bәn ÿi theo “mӝt, hai”. Các anh lөc

soát gӥ khҭu súng lөc trong ngѭӡi hҳn cùng hai trái lӵu ÿҥn rӗi dүn vӅ nhà

hӝi. Các ÿӗng chí trong ӫy ban xã còn thӭc, thu khҭu súng, cho anh phҩn hai

trái lӵu ÿҥn. Các anh giao ngѭӡi lính Nhұt cho gia ÿình anh Phҩn tҥm nuôi

trong khi chӡ báo cáo lên cҩp trên (thӡi gian tҥm nuôi tӟi hàng tháng). Ít lâu

sau, thêm hai ngѭӡi lính Nhұt nӳa chҥy sang vӟi ta mang theo hai súng

trѭӡng. Ӫy ban xã ÿѭa vӅ nhà anh Lo ӣ (vì anh trѭӟc ÿi lính hay hô, biӃt tiӃng

Nhұt ít nhiӅu). Ta dùng sӕ lính Nhұt này vào viӋc huҩn luyӋn quân sӵ cho

thanh niên tҥi sân banh ít bӳa, sau trên rút sӕ này ÿi.

Khoҧng gҫn giӳa tháng 11, Pháp mӣ ÿѭӡng nӕng ra lҩn chiӃm vùng ven

tӍnh lӷ Biên Hòa. Cánh thӭ nhҩt ÿi lên xã Bӱu Long. Cánh thӭ nhì tӯ dӕc Sӓi

ÿi lên Bình Ý. Vӟi tinh thҫn gan dҥ, anh Mѭӡi Lӝc (HuǤnh Văn Lӝc) mӝt

mình ôm cây calip 16 vӟi mҩy viên ÿҥn ghém nҵm phөc tҥi cӕng xóm Tân

Phong 1 trên ÿѭӡng ÿҩt ÿӓ vào sӣ phӫ Thanh. Dӏa hình khu vӵc cӕng trӕng

trҧi, ÿánh ÿӏch ÿã khó mà muӕn rút càng khó hѫn. Lҫn ÿó giһc không ÿi vào.

Ít bӳa sau có ngѭӡi hӓi phөc kích tҥi ÿó, bҳn hӃt ÿҥn làm sao rút? Anh hӗn

nhiên trҧ lӡi: mình chӍ tính ÿánh thôi, chӟ ÿâu tính chuyӋn rút.

Tҥi ngã ba Tân Phong, ÿӗng chí Hӗ Hòa chӍ huy mӝt tә dân quân ÿánh

ÿӏch trên lӝ 24. Trang bӏ cӫa anh em là gұy, dao mác, lӵu ÿҥn Nhұt phҧi ÿұp

kíp vào hòn ÿá hoһc gҥch cho xì khói mӟi ném. Náu mình trong các bөi cây

rұm rҥp cách mһt ÿѭӡng khoҧng 10 mét, mӑi ngѭӡi hӗi hӝp chӡ ÿoàn xe giһc.

Bӕn, năm chiӃc chҥy dò dүm, chҫm chұm. Xe chúng vào ÿúng tҫm, anh em

ném lӵu ÿҥn vào thùng xe, có ngѭӡi vӝi vã quên cҧ ÿұp kíp, bӑn lính ngӗi

trong nhһt ném xuӕng ÿѭӡng. Có trái ném vào mui xe bҵng vҧi bҥt, lăn long

lóc xuӕng ÿѭӡng (sau ÿӏch rút kinh nghiӋm bao lѭӟi ngoài thùng xe ÿӇ chӕng

lӵu ÿҥn). Ĉӏch bҳn chӃt hai ngѭӡi dân, ÿӕt vài ngôi nhà ven ÿѭӡng.

Cuӕi tháng 12 năm 1945, mҩy trăm chiӃn sƭ các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi Hai Bӭa

(NguyӉn Hӗng Lâm), Tô Ký, Hoàng Thӑ, VӋ quӕc ÿoàn Biên Hòa, trung ÿӝi 5

cӫa Lê Thoa... vӅ ÿóng tҥi xã Tân Phong. Mӝt sӕ ÿѫn vӏ cǊng phân tán trong

nhà dân, mӝt sӕ ӣ ngoài rӯng. Ӫy ban xã cùng vӟi Mһt trұn ViӋt Minh phӕi

hӧp vӟi các ÿoàn thӇ cӭu quӕc lo huy ÿӝng dân xay lúa, giã gҥo, chҥy ÿӫ

lѭѫng thӵc thӵc phҭm cho bӝ ÿӝi. Nhân dân ӫng hӝ rau, muӕi mҳm, heo,

ngӵa. Bҳt ÿѭӧc bò lҥc chӫ, bò cӫa viên quҧn lý ngѭӡi Pháp ӣ nhà thѭѫng ÿiên,

2.7 Page 17

▲back to top

xã cho mә thӏt phөc vө bӝ ÿӝi. Hӝi phө nӳ cӭu quӕc xã vұn ÿӝng hàng chөc

chӏ em gói bánh tét, làm bánh tә, nҩu ăn cho dăm trăm ngѭӡi suӕt mҩy ngѭӡi

liӅn. Dân quân tӵ vӋ tә chӭc tuҫn tra canh gác xóm làng nghiêm ngһt, nên dù

trong nhӳng ngày bӝ ÿӝi vӅ, lҥi tҩp nұp nhѭng vүn giӳ ÿѭӧc bí mұt, kҿ ÿӏch ӣ

gҫn sát nách không hay biӃt tí gì.

Ĉêm 1 rҥng ngày 2 tháng 1 năm 1946, các anh HuǤnh Tҩn Ĉӭc và Lâm

Văn Tұp cùng mӝt sӕ dân quân gan dҥ chӑn lӑc, dүn ÿѭӡng cho các ÿѫn vӏ bӝ

ÿӝi bí mұt luӗn vào nӝi ô theo mҩy cánh: mӝt cánh tӯ ngã ba Tân Phong

xuӕng dӕc Sӓi tiӃn ÿánh thành kèn, mӝt cánh tӯ Tân Phong ra ngã ba vѭӡn

Mít ÿánh nhà máy cѭa BIF... Ĉúng 0 giӡ, các ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi, chiӃm lƭnh trұn

ÿӏa, hoàn toàn làm chӫ các ÿѭӡng phӕ, bҳt ÿҫu nә súng. Quân giһc cӕ thӫ

trong các công sӵ vӳng chҳc, chӕng trҧ mҥnh mӁ. Cuӝc chiӃn ÿҩu dҵng dai

không dӭt ÿiӇm. Tӟi gҫn sáng, bӝ ÿӝi ta rút lui. Mҩy chiӃn sƭ hy sinh ÿѭӧc

mai táng trӑng thӇ gҫn trѭӡng hӑc Tân Phong. Trѭӟc khi rӡi khӓi ÿҩy, bӝ ÿӝi

tһng dân quân xã vài cây súng và mӝt sӕ lӵu ÿҥn.

Trұn tұp kích táo bҥo, bҩt ngӡ rҥng ngày 2 tháng 1 cӫa các lӵc lѭӧng vǊ

trang miӅn ÿông Nam Bӝ gây tiӃng vang lӟn, dӝi vӅ ngay Sài Gòn và các tӍnh

Nam bӝ, cә vǊ nhiӅu thanh niên yêu nѭӟc các nѫi tìm ÿӃn gia nhұp vӋ quӕc

ÿoàn Biên Hòa cӫa ÿӗng chí Tám NghӋ. Anh NguyӉn Văn RiӅng là ngѭӡi

thanh niên Tân Phong ÿҫu tiên xung phong ÿi bӝ ÿӝi ngay sau trұn này.

ChiӃn thҳng Biên Hòa cә vǊ nhân dân Tân Phong hăng hái chuҭn bӏ bҫu

cӱ Quӕc hӝi khóa 1. Thӵc hiӋn quyӅn tӵ do dân chӫ cӫa công dân, anh HuǤnh

Văn Miêng ӭng cӱ ÿҥi biӇu Quӕc hӝi tҥi khu vӵc Biên Hòa. Mһt trұn ViӋt

Minh và các ÿoàn thӇ cӭu quӕc trong xã lұp phòng bӓ phiӃu trang trӑng trong

khu rүy thѫm. Sáng ngày 6 tháng 1 năm 1946, lúc ÿông ÿҧo bà con ÿang làm

nhiӋm vө công dân thì mӝt máy bay ÿҫm già tӟi quҫn ÿҧo vài vòng rӗi lan

truyӅn lӡi ÿӗn ÿҥi: Tây vô, Tây vô... mӑi ngѭӡi giҧi tán, ban tә chӭc cho cҩt

giҩu thùng phiӃu vào rӯng, yêu cҫu lúc nào yên bà con ÿi bӓ tiӃp. Tӟi tӕi, ÿèn

ÿuӕc phòng phiӃu thҳp sáng, sӕ ngѭӡi còn lҥi làm nӕt nhiӋm vө và cuӝc bҫu

cӱ kӃt thúc tӕt ÿҽp. Nhân dӏp này, nhân dân Tân Phong cǊng bҫu cӱ hӝi ÿӗng

nhân dân xã, ông Năm Hùy (NguyӉn Văn Hùy) ÿѭӧc cӱ làm chӫ tӏch Ӫy ban

nhân dân thay ông Năm Thinh.

Hӯng ÿông 23 tháng chҥp Ҩt Dұu (25 tháng 1 năm 1946) giһc Pháp lҫn

ÿҫu tiên càn quét Tân Phong. Nhân dân ÿөng giһc, chѭa có kinh nghiӋm chҥy

tránh. Bà con quýnh quáng mang, xách các thӭ vѫ vӝi ÿѭӧc, ngѭӡi thì dҳt con,

kҿ lùa trâu bò ÿi ngӡ ngӡ trѭӟc mǊi súng giһc không xa. Nghe chúng xì xӗ,

nhiӅu ngѭӡi hӗn vía lên mây, quíu chân hӃt chҥy nәi. Chúng bҳn anh Năm

Giao bӏ thѭѫng, bҳt ÿѭӧc anh, chúng hӓi : làm gì ? Anh trҧ lӡi: làm ruӝng.

Chúng tha tҥi chӛ. Chúng gom ÿѭӧc mӝt sӕ, tұp trung lҥi, dө dӛ hӑ trӣ vӅ

thành không sӕng vӟi ViӋt Minh. Bҧy Mì vӅ Sài Gòn làm cҧnh sát cho giһc.

Mӝt tiӇu ÿӝi dân quân Tân Phong vӟi 6 súng trѭӡng, 1 calíp 16 cùng

vӟi ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi anh Sҳc bӕ trí ӣ khu vӵc cҫu phӫ Thanh. Chӡ ÿӏch tӟi gҫn,

bên ta nә mҩy loҥt súng. Lӵc lѭӧng ta ít hѫn chúng, hӓa lӵc lҥi kém xa.

2.8 Page 18

▲back to top

Chúng bҳn trҧ nhѭ vãi ÿҥn, anh em ta rút vào rӯng. Ông Ba Hoa ÿánh trӕng

chùa báo ÿӝng cho dân làng biӃt mà chҥy giһc. Chúng ұp vào bҳt ông, lôi

xuӕng miӉu bҳn chӃt.

Bao vây Tân Phong có nhiӅu ÿӗn bót Pháp, song trӵc tiӃp ÿánh vào ÿây

phҧi kӇ ÿӃn các bót Cây Tràm, Cây Ĉào, bót nhà thѭѫng ÿiên. Mӟi ÿҫu, chúng

rҧi cách quãng vài chөc mét mӝt tên lính, ÿi vào làng theo kiӇu bӫa lѭӟi bҳt

cá. Gһp rӯng, chúng dùng dao chһt bөi cây và dây leo ÿӇ mӣ ÿѭӡng vì vұy

tiӃn quân rҩt chұm mà ta cǊng dӉ phát hiӋn. Dân quân Tân Phong và bӝ ÿӝi nә

vài loҥt súng vào mӝt toán ÿӏch, chúng phҧn ӭng bҳn trҧ nhѭ mѭa, ÿӕt nhӳng

ngôi nhà gҫn nѫi ta nә súng, do ÿó trұn càn không kӃt quҧ. Dӏch tӟi ÿâu, ta

biӃt liӅn, dӉ tránh, dӉ ÿánh. Ít lâu sau, quân Pháp ÿѭӧc bӑn viӋt gian tay sai

thông thҥo ÿӏa hình dүn ÿѭӡng, chúng rút kinh nghiӋm càn bӕ lһng lӁ, bҳt giӃt

thanh niên, cho ÿây là ViӋt Minh. Chúng còn cѭӟp trâu bò, tài sҧn cӫa dân vӅ

ăn chѫi xa hoa trөy lҥc.

ĈӇ bҧo vӋ tính mҥng, cӫa cҧi cӫa nhân dân trong xã, ÿӗng thӡi bҧo vӋ

ÿѭӡng giao thông liên lҥc tӯ chiӃn khu Ĉ xuӕng Bình Ĉa, Long Thành, Bà Rӏa

và ÿѭӡng dây Tân Phong – Bình Ý – nӝi ô Biên Hòa, dân quân lұp năm vӑng

gác : cây cám trên (Tân Phong 1), hóc ÿӗn, xóm MiӉu, vѭӡn ÿiӅu và lăng ông

dѭӟi (Tân Phong 2). Năm vӑng gác này có tác dөng canh chӯng ÿӏch ban

ngày. Ngѭӡi gác trèo lên chҥc cây cao, quan sát ÿѭӧc xa. Các vӑng gác này

ÿӅu ÿһt “dӑi” - là cây tҫm vông buӝc mӝt bó lá trên ÿӍnh – nhô hҷn lên tán cây

ÿӇ dân bҩt kǤ xóm nào cǊng nhìn rõ. Ĉӏch vào làng theo hѭӟng nào, anh em

gác hҥ cây “dӑi” ÿó xuӕng báo ÿӝng, dân sӁ chҥy theo hѭӟng thích hӧp. Anh

em gác “dӑi” phҧi bám sát cuӝc càn cӫa chúng ÿӇ khi ÿӏch rút, anh em kéo

“dӑi” báo an cho ÿӗng bào vӅ tiӃp tөc làm ăn, các ÿoàn cán bӝ và bӝ ÿӝi tiӃp

tөc lên ÿѭӡng công tác, chiӃn ÿҩu. “Dӑi” là sáng tҥo cӫa dân quân Tân Phong.

Gác “dӑi” ÿòi hӓi tinh thҫn gan dҥ cҧm tӱ ngang ÿi chiӃn ÿҩu. Sau này ÿӏch

phát hiӋn các vӑng gác, bҳn chӃt chӗng bà Sáu Hҥng tҥi vӑng gác cây cám

trên, bҳn chӃt anh Võ Văn Lá tҥi vӑng gác hóc ÿӗn. Ông Cѭӧc gác “dӑi” lăng

Ông dѭӟi bӏ ÿӏch tӯ rӯng ÿi ra, lôi xuӕng cҳt cә tҥi chӛ. Anh Năm Mӓng

(Phҥm Văn Phép) bӏ Tây ӣ tháp nѭӟc nhà thѭѫng ÿiên bҳn súng máy chӃt. Các

anh Lê Văn Út, NguyӉn Văn Sâm... lҫn lѭӧt hy sinh tҥi gӕc “dӑi” nhѭng các

anh em khác ÿѭӧc cӱ ÿi gác không ai tӯ chӕi nhiӋm vө ÿѭӧc giao. Không ai

chӍ nghƭ tӟi bҧn thân, ai cǊng muӕn hàng ngàn bà con cô bác ÿѭӧc an toàn, tài

sҧn là mӗ hôi công sӭc cӫa hӑ không rѫi vào tay giһc. Mӝt ÿêm, ÿӏch mò vào

phөc kích “dӑi” khoҧng 100 mét. Tӡ mӡ sáng, anh Minh trèo lên cây làm

nhiӋm vө chӧt phát hiӋn ra chúng. Anh không kӏp hҥ “dӑi” lһng lӁ tөt xuӕng,

chҥy vӝi vӅ xóm la lӟn: Tây vô, Tây vô... kӏp báo cho bà con tránh vào rӯng.

Phѭѫng thӭc hoҥt ÿӝng bҵng “dӑi” cǊng có lúc bӏ nhiӉu. Gió to, “dӑi”

gãy báo hҥi bà con tѭӣng Tây càn, vӝi vàng bӗng bӃ dҳt díu con cái chҥy. Khi

ngѭӡi gác sӱa lҥi, bà con tӯ rӯng nhìn ra thҩy tín hiӋu báo an, rӫ nhau trӣ vӅ

làng.

2.9 Page 19

▲back to top

Chӏ NguyӉn Thӏ Giҧ, vӧ thôn ÿӝi trѭӣng Lê Văn Hôn, là trѭӣng trҥm

giao liên gác ÿѭӡng dây cӫa quұn ÿӝi Châu Thành. Nhà chӏ gҫn ngã ba lӝ 24,

hàng ngày chӏ theo dõi ÿӏch tӯ chiӅu xem chúng có ra phөc kích ÿѭӡng vào

nӝi ô Biên Hòa không. NӃu bӳa nào ÿӝng, chӏ hҥ chiӃc nón lá treo trên bӡ rào

xuӕng, anh em sӁ ÿi ÿѭӡng khác. Xҭm tӕi mӗng 5 tháng 7 năm 1947 mӝt tӕp

lính tӯ sân bay ÿi ra, chӏ gӥ chiӃc nón tín hiӋu trên rào xuӕng. Vӯa lúc ÿó,

thҩy mӝt ngѭӡi ÿàn ông cao to ÿӝi nón lá tӯ rүy thѫm ÿi tӟi chӏ tѭӣng anh em

cán bӝ ÿi công tác, vӝi chҥy ra cҧn ÿѭӡng và hӓi: anh không thҩy dҩu hiӋu nó

ÿi phөc kích sao? ngѭӡi nӑ không nói không rҵng cӭ lҫm lǊi tiӃn tӟi. Hai

ngѭӡi nhìn rõ mһt nhau, ngѭӡi kia gӥ nón ra thì ÿó là thҵng Phѭӟc Tây lai bót

Cây Ĉào. Nó kêu mҩy tên lính ÿi sau trói chӏ lҥi, dùng báng súng ÿánh ÿұp tàn

nhүn khҧo tra nhѭng chӏ không khai mӝt lӡi. Giһc bҳn chӃt ngay cӱa nhà rӗi

rút.

Xã Tân Phong là ÿӏa bàn chiӃn lѭӧc rҩt lӧi hҥi nên ӣ ÿây thѭӡng xuyên

ÿӭng chân mӝt sӕ ÿѫn vӏ vǊ trang: quұn quân sӵ 4 cӫa ÿӗng chí Tѭ Xã (Trҫn

Văn Xã), quӕc vӋ ÿӝi khu 3 trung ÿӝi 5 do ÿӗng chí Lê Thoa chӍ huy, tә trinh

sát Hoàng Long thuӝc chi ÿӝi 10...

Quұn quân sӵ 5 lúc ÿҫu có bҧy ngѭӡi : Tѭ Xã, Sáu Rùa (Lâm Quang

Phөng), Bөi, Lӏnh, Mѭӡi Cӱ, Năm Nám, Sáu Nhӓ (hai anh Năm Nám và Sáu

Nhӓ sau ÿҫu hàng ÿӏch), trang bӏ cӫa ÿѫn vӏ chѭa có gì. Ĉӗng chí Tѭ Xã trѭng

dөng mӝt sӕ súng cӫa dân quân du kích Tân Phong cho ÿѫn vӏ. Anh em ÿóng

ӣ xóm ngã ba cây cám cách sân bay 500 mét, ban ngày vào rӯng, dân nҩu cѫm

mang lên cho. ChiӅu chiӅu anh em phân tán vӅ nhà dân ӣ, ăn cùng gia ÿình.

Cҧ ÿѫn vӏ có vài cây súng, mӛi cây có dăm bҧy viên ÿҥn, ÿөng giһc bҳn mӝt

hӗi hӃt ÿҥn. anh em ÿành vác súng rút lui. Anh em vұn ÿӝng bà con, nhҩt là

các em thiӃu nhi, lѭӧm ÿҥn giһc rѫi vãi trong các cuӝc càn. Có ngày, ÿѫn vӏ

cӱ ngѭӡi ra sát sân bay phөc kích bҳn tӍa bӑn lính trong ÿó. Nhӳng phát súng

lҿ tҿ bҩt ngӡ gây thѭѫng vong làm ÿӏch rҩt ngán. Mӝt lҫn, mӝt chiӃc Ĉacôta

vӯa cҩt cánh bӏ anh em bҳn trúng làm nó phҧi hҥ cánh luôn.

Mӝt buәi sáng giӳa năm 1946, anh Sáu Rùa mһc bӝ quҫn áo lính, ÿeo

lon quan hai, thӫ khҭu mi Xten, ÿӭng tҥi ngã ba Tân Phong gҫn chân dӕc Bà

Bành. ChiӃc xe Gíp chӣ mҩy tên lính bót Cây Ĉào xuӕng, anh ngoҳc tay làm

hiӋu cho tên lái xe dӯng lҥi. ChiӃc xe vӯa ngӯng bánh cách vài mét, anh lia

trӑn băng tàu liên diӋt sáu bҧy tên trên xe rӗi rút lui an toàn.

NhiӅu tӕi các ÿӝi viên quұn quân sӵ 4 phӕi hӧp vӟi dân quân Tân

Phong theo ÿѭӡng dӕc Sӓi ÿӝt vào nӝi ô hoһc theo ÿѭӡng ҩp Ĉӗng Tràm băng

ngang các sӣ cao su nhӓ, qua ngã ba Vѭӡn Mít ra ÿánh nhà hàng Viÿan vào

bӑn Tay ăn nhұu, nhҧy ÿҫm. Các trұn ÿӝt kích nhѭ vұy lám ÿӏch lo sӧ hoҧng

hӕt, cái chӃt không biӃt giáng xuӕng ÿҫu chúng lúc nào. Nhân dân ÿӗn thәi

rӝng ra: bӝ ÿӝi Tѭ Xã có tài xuҩt qӫi nhұp thҫn. ÿánh ÿâu trúng ÿó, khó tránh.

Giһc Pháp muӕn bình ÿӏnh nhanh toàn quұn Châu Thành, cho tay sai

lén gӑi các hѭѫng chӭc cǊ ӣ các làng lұp lҥi ban hӝi tӅ nhѭ xѭa. Ông hѭѫng

2.10 Page 20

▲back to top

bӝ Bê trao ÿәi vӟi anh Tѭ Quang: hay là ta lұp lҥi làng ÿӇ Tây không ÿánh vô

làng, bà con ÿӥ khә. Anh trҧ lӡi: không nên. Ông này nghe ra, bӓ ngay ý ÿӏnh.

Xã Trӯ ra hӑp ӣ tòa bӕ, Tây cho làm xã trѭӣng Tân phong. Mӟi là cho thӃ

thôi, chӭ xã Trӯ chѭa hoҥt ÿӝng gì. Ông Ninh, cha xã Trӯ, nói vӟi mӝt sӕ dân

làng: bà con cҫn giҩy tӡ gì cӭ nói vӟi ông xã tôi! Ĉӗng chí Tѭ Xã ra lӋnh diӋt

xã Trӯ và xã Tӯ (Chín Tӯ, trѭӣng ҩp Bàu Hang) cùng mӝt ÿêm tҥi Mô Bia.

Tӯ ÿó nhӳng kҿ có ý ÿӏnh nhҧy ra làm tè ngөy ÿӅu ngán sӧ. Giһc Pháp tung

mӝt sӕ tình báo, gián ÿiӋp vào vùng Tân Phong, quұn quân sӵ 4 phát hiӋn

ÿѭӧc ÿӅu thҷng tay trӯng trӏ. Cái tên Tѭ Râu (Tѭ xã) gây nӛi kinh hoàng cho

bӑn viӋt gian tay sai, tӅ ÿiӋp… Công tác trҩn áp phҧn cách mҥng cӫa quұn

quân sӵ 4 (sau ÿәi là ban công tác liên thôn) có thành tích cѫ bҧn góp phҫn

tiêu diӋt giһc ngoài, thù trong cǊng mҳc mӝt sӕ sai lҫm: ngѭӡi mӟi bӏ tình

nghi chѭa qua ÿiӅu tra xác minh ÿã xӱ lý, có ngѭӡi chӍ mһc quҫn áo có nҽp

vҧi ba sӑc: xanh, trҳng, ÿӓ bӏ ghép ngay là “viӋt gian có ám hiӋu cӡ tam tài”.

Sai lҫm này xuҩt phát tӯ lòng căm thù giһc sâu sҳc nhѭng trình ÿӝ ngѭӡi lãnh

ÿҥo và anh em còn rҩt ҩu trƭ trong giai ÿoҥn ÿҫu cuӝc kháng chiӃn chӕng

Pháp.

Nhân dӏp kӹ niӋm Cách mҥng tháng Tám 1946, anh Phҩn là ÿӝi viên tә

trinh sát Hoàng Long thuӝc quân báo chi ÿӝi 10 xung phong (nhұn ÿi ném lӵu

ÿҥn ӣ chӧ Biên Hòa theo lӋnh ÿӗng chí Tám NghӋ. ChiӅu 19 tháng 8, anh tӟi

nhà cѫ sӣ là Tѭ Dҥng, ÿánh xe ngӵa chӣ khách, ӣ ngã ba máy cѭa. Anh lҩy

mҧnh báo gói trái lӵa ÿҥn, giҩu vào hàng rào. Sáng sӟm, xe ngӵa cӫa Tѭ Dҥng

ÿi rѭӟc khách. Ngӗi trên xe, anh Phҩn thҩy ÿӏch gác khҳp các ngã, tӯ Vѭӡn

Mít vӅ chӧ, chҳc chúng sӧ ta ÿánh vào ngày kӹ niӋm lӏch sӱ. Xe ÿi ngang nhà

HuǤnh Cӫa, tên cai Nhҥc vүy, lên. Xe có ha ngѭӡi. ÿi ngang bùng binh tòa bӕ

có lính nhѭng xe không bӏ chһn xét. Tӟi chӧ, anh Phҩn xuӕng, suy nghƭ: ném

gây tiӃng nә vào ÿâu? NӃu chӍ cӕt gây tiӃng nә thì quá dӉ, nhѭng uәng trái lӵu

ÿҥn. Ném xong làm sao rút? Lҥi còn phҧi cҫm cái chӕt mang vӅ báo cáo nӳa...

Trӡi mӟi sáng, ngѭӡi bán còn vҳng, kҿ mua chѭa có. Vӯa lúc ÿó, bӕn, năm

tên trong ÿó có Ba Sung làm thông ngôn cho bót nhà thѭѫng ÿiên ÿi ngѭӥng

ÿi ngang phía ngoài dãy sҥp hàng thӏt. Bà bán tҥp hóa thҩy anh Phҩn lút lӵu

ÿҥn ra ném, say quá không kêu lên ÿѭӧc. Trái lӵu ÿҥn rѫi xuӕng chân ÿám Ba

Sung, bӑn này nҵm rҥp xuӕng tránh. Thӯa cѫ, anh vӑt lҽ, trà trӝn vào ÿám

ÿông ӣ phía dѭӟi, mua tô mì bún ăn. Trái lӵu ÿҥn không nә ÿӏch la lӕi om

xòm, báo ÿӝng. Tә chӭc vây lùng hòng tóm bҳt kҿ táo gan. Anh Phҩn thҩy

vұy, lén ném cái chӕt lӵu ÿҥn xuӕng lӅ ÿѭӡng, theo ÿѭӡng Ba-tay ÿi bӝ vӅ

Tân Phong. Anh báo cáo hoàn thành nhiӋm vө, tә trinh sát không ai tin. ĈӃn

trѭa, bà con ÿi chӧ vӅ kӇ chuyӋn “ViӋt Minh ném lӵu ÿҥn vào lính ӣ chӧ Biên

Hòa phҧi trái thúi” bҩy giӡ anh em mӟi công nhұn ÿӗng ÿӝi mình dǊng cҧm,

mѭu trí.

Gҫn ga Hӕ Nai, ӣ kilômét 9, bà con ta làm cӫi, có mӝt tên Tây ÿi theo

xe chӣ cӫi, mang súng hӝ thân. Sau khi ÿiӅu tra nҳm chҳc qui luұt hoҥt ÿӝng

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

cӫa tên này, ba anh: Hҳc, Phҩn và Hұu bàn kӃ hoҥch cѭӟp súng. Bӕn giӡ sáng

ngày 16 tháng 12 năm 1946 ba anh mang dao găm, rӵa; vҳt cѫm ra ÿi nhӡ xe

bò dân. Tӟi nѫi, các anh thҩy mӝt xe lính ÿұu cách ÿó vài trăm mét, chiӃc xe

cӫi ÿұu chӛ thѭӡng bӕc cӫi. Các anh phân công: Hұu canh ÿѭӡng, Phҩn trông

chӯng tên Tây, Hҳc lҩy sung. Hai anh em Hҳc, Phҩn áp sát xe cӫi, Phҩn vác

rӵa áp sát thҵng Tây kim chân, Hҳc leo lên cabin xách khҭu Mas 7,65 chҥy

vào rӯng. Lái xe la lӟn, tên Tây chҥy lҥi, lính rѭӧt theo. Phҩn chҥy theo anh

Hҳc, bҧo Hҳc ÿѭa súng, ÿóng băng ÿҥn vào. Bӑn lính trên xe nhà binh bҳn

theo ít phát súng, trong lúc ba anh cҳt rӯng vӅ Tân Phong.

Ít bӳa sau, anh Phҩn và Kim (Bôn, nhà ӣ xóm TrǊng trѭӟc cӱa chӧ

Phúc Hҧi bây giӡ) phөc ӣ quãng Bӝ chӍ huy quân sӵ tӍnh bây giӡ. ChiӅu hôm

ÿó, tên Ba Sung ÿi xe ÿҥp tӯ bót nhà thѭѫng ÿiên vӅ, chӣ anh thӧ may ngӗi

dóng ngang. Xe tӟi, anh Phҩn xông ra, miӋng kêu: Ê, Ba Sung! mӝt tay móc

súng mӝt tay nҳm thҳt lѭng tên này. Anh Kim giѫ súng bҳt nó xuӕng xe, tính

kéo vào rӯng cao su xӱ tӝi. Tên Sung lҥy van, dãy dөa ÿӃn mҩy phút thì có

tiӃng xe Gíp cӫa bót nhà thѭѫng ÿiên rú máy tiӃn tӟi. Tên Sung lăn xuӕng ÿҩt

rӗi vùng chҥy, anh em bóp cò “cách, cách” nhѭng súng không nә. Trұn trӯ

gian không thành công.

Hѭѫng quҧn Cӭng (ҩp Tân HiӋp) làm lò rèn, khi Pháp trӣ lҥi, nhҧy ra

làm tay sai. Mӝt tӕp trinh sát gӗm: Hoàng Long, Phѭӟc Phҩn... ÿѭӧc lӋnh trӯ

khӱ. Các anh mang theo ba súng lөc, anh Phҩn dүn ÿѭӡng vì quen ÿӏa

phѭѫng. Các anh bӏt mһt, mһc ÿӗ ÿen. Nhà tên Cӭng chӍ cách nѫi lính gác

mҩy chөc mét. Anh em vây nhà, Phҩn gõ cӱa kêu: thày hѭѫng quҧn. Vӧ ra mӣ

cӱa nói: әng không có nhà. Anh Phҩn hӓi tiӃp: tҥi sao hӗi chiӅu có nhà mà nay

không thҩy? Vӧ Cӭng nói nhӓ, tay chӍ ra căn nhà sau: әng trong ÿó. Anh Phҩn

tӟi nói: ViӋt Minh mӡi thày hѭѫng quҧn ÿi làm viӋc gia ÿình phҧi yên lһng!

Các anh dүn tên này ÿi mà tên lính gác cách ÿó không tӟi mӝt trăm mét không

hay biӃt. Vào tӟi lô cao su, anh em ÿӑc bҧn án rӗi bҳn mҩy phát. Sáng hôm

sau, anh Phҩn trӣ lҥi trinh sát, nghe gia ÿình này khóc inh ӓi. Bӏ ÿҥn, hѭong

quҧn Cӭng ÿѭӧc ngѭӡi nhà ÿi tìm theo tiӃng súng nә. Y còn hҩp hӕi, sáng ra

mӟi chӃt. Vө diӋt tӅ này làm mӝt sӕ hѭѫng chӭc cǊ co lҥi, bӓ ý ÿӏnh làm tӅ

cho giһc.

Anh NguyӉn Văn Trӯ là mӝt thҫy giáo trҿ, khi Pháp ÿánh vào Tân

Phong ÿã cùng gia ÿình vào ӣ nhà thѭѫng ÿiên, tiӃp tөc dҥy hӑc. Anh ÿѭӧc

ÿӗng chí Phҥm Văn Phөng, cán bӝ Mһt trұn ViӋt Minh quұn Châu Thành

hѭӟng dүn, cung cҩp tài liӋu… hoҥt ÿӝng gây cѫ sӣ bí mұt tҥi ÿây. Nhà

thѭѫng ÿiên Biên Hòa (còn gӑi là dѭӥng trí viӋn) lúc ÿó có khoҧng mӝt trăm

rѭӥi nhân viên tӯ bác sƭ giám ÿӕc NguyӉn Văn Hoài cho tӟi hӝ lý, y tá... Anh

tham gia tә chӭc mӝt sӕ thanh niên viên chӭc bí muұt ӫng hӝk chiӃn? tiӅn,

thuӕc men, dөng cө y tӃ... rҧi truyӅn ÿѫn, dán khҭu hiӋu trong và ngoài nhà

thѭѫng, che giҩu cho cán bӝ, bӝ ÿӝi ÿӝt nhұp công tác... tuy sӕ chӍ ÿiӇm, mұt

báo hoҥt ÿӝng khá mҥnh. Anh tҥo ÿiӅu kiӋn cho hai bӋnh nhân ÿã bình phөc

3.2 Page 22

▲back to top

thoát ly kháng chiӃn: anh Hӗ Văn Sƭ (Hӗ ThiӋn Ngôn) công tác thanh niên

tӍnh, chӏ Bích Thӫy ӣ hӝi phө nӳ tӍnh. Cuӕi năm 1946, thҫy giáo Trӯ ra chiӃn

khu, công tác tҥi ban xã hӝi quұn Châu Thành, ít lâu sau làm tәng thѭ ký Mһt

trұn ViӋt minh quұn...

Năm ÿҫu tiên ÿѭѫng ÿҫu vӟi giһc Pháp, nhân dân Tân Phong ÿҫy bӥ

ngӥ, tuy bӏ tәn thҩt nhҩt ÿӏnh vӅ ngѭӡi và cӫa, nhѭng vүn trө lҥi ÿѭӧc trên

mҧnh ÿҩt quê hѭѫng.

Khi ÿӏch mӟi trӣ lҥi chiӃm tӍnh lӷ Biên Hòa, ta chӫ trѭѫng thӵc hiӋn

chính sách bao vây kinh tӃ ÿӏch. Ta ngăn không cho hàng hóa cӫa ÿӏch, nhҩt là

hàng xa xӍ, tràn ra vùng kháng chiӃn. Ai tӯ trong thành ra mang theo: xà bông

thѫm, nѭӟc hoa, thuӕc lá Cotab... thì các thӭ nói trên bӏ thu lҥi, ném xuӕng

sình. Ta chӫ trѭѫng không bán lѭѫng thӵc, thӵc phҭm vào nӝi ô ÿӇ hãm quân

ÿӏch vào cҧnh ÿói khát. Lúc ÿó chӫ trѭѫng này biӇu lӝ ý chí toàn dân ÿánh

giһc, ÿánh ÿӏch mӑi mһt. (sau này, trong mӝt cuӝc hӑp tҥi chiӃn khu Ĉ ÿӗng

chí Lê Duҭn ÿã uӕn nҳn phân tích và chӍ rõ: ta phҧi bòn rút kinh tӃ ÿӏch ÿӇ

nuôi kháng chiӃn, ÿӇ ÿánh ÿӏch).

Ĉӝi ngǊ cách mҥng, trong ÿó có các lӵc lѭӧng vǊ trang, ngày càng ÿông

ÿҧo và pnát triӇn, nhu cҫu vұt chҩt: gҥo, muӕi mҳm, hàng tiêu dùng, văn

phòng phҭm… ngày càng lӟn. NӅn kinh tӃ cӫa kháng chiӃn không thӇ ÿáp ӭng

các ÿòi hӓi trên. Yêu cҫu cung cҩp cho nhân dân, cán bӝ, bӝ ÿӝi tăng không

ngӯng, ÿòi hӓi ta mӣ nhiӅu cӱa khҭu chung quanh tӍnh lӷ Biên Hòa. Các bà,

các chӏ Tân Phong ra chӧ Biên Hòa mua các hàng hóa cҫn thiӃt, mang vӅ bҵng

nhiӅu ngҧ: cây cám, vѭӡn ÿiӅu, Bàu Hang, quán Chín NӃp... Chӏ Bҧy, vӧ anh

Ĉoàn Văn Mӟi, ÿi chӧ mua ÿӗ tiӃp tӃ cho bӝ ÿӝi, lúc trӣ vӅ gҫn ÿӃn ҩp Ĉӗng

Tràm nghe tin giһc bӕ ráp trong làng ÿành quay ra phӕ vào nhà ngѭӡi quen

ngӗi chӡ. Khi giһc rút, chӏ vӝi vӅ nhà. Trѭӟc mҳt chӏ bày ra mӝt cҧnh ÿau

thѭѫng xé ruӝt: các con nhӓ bӏ giӃt giӳa sân vì lǊ nhӓ không biӃt ÿѭӡng chҥy

giһc.

Mӑi nguӗn hàng dӗn vӅ Hӕ Cҥn, nhiӅu ngѭӡi buôn mang hàng tӯ thành

vӅ bán. Hӕ Cҥn thuӝc vùng ÿӝc lұp ÿông lên, tiӋm ăn và quán hàng mӣ ra,

cҧnh buôn bán diӉn ra tҩp nұp nhӝn nhӏp, ÿêm ÿêm ÿèn khí ÿá sáng choang.

Tӯ năm 1947 khu vӵc Hӕ Cҥn trӣ thành căn cӭ du kích, nѫi ÿóng quân cӫa

nhiӅu ÿѫn vӏ cǊ trang và cѫ quan dân chính Ĉҧng. Chi ÿӝi 10 liên tiӃp ÿánh

thҳng nhiӅu trұn giao thông ÿѭӡng sҳt ӣ Bàu Cá, Bҧo Chánh, Gia Huynh,

Trҧng Táo thӵc hiӋn “chia lӱa” vӟi miӅn bҳc... Ĉӗng chí Tám NghӋ (HuǤnh

Văn NghӋ) tә chӭc lӉ tuyên dѭѫng công trҥng các ÿѫn vӏ tham chiӃn lұp công

lӟn tҥi mӝt bãi ÿҩt rӝng, bҵng phҷng (tӯ ÿó bãi ÿҩt mang tên Sân LӉ). Tin

chiӃn thҳng nhanh chóng bay vào nӝi ô, tӟi Sài Gòn gây niӅm tin tѭӣng phҩn

khӣi ÿӕi vӟi nhân dân vùng bӏ chiӃm và cǊng tác ÿӝng lӟn ÿӃn tinh thҫn quân

giһc. Tҥi Hӕ Cҥn, nhiӅu cuӝc mít tinh, triӇn lãm, văn nghӋ… ÿѭӧc tә chӭc,

ÿón bà con nӝi thành ra tham dӵ. Hӕ Cҥn cǊng là nѫi gһp gӥ cӫa nhӳng bà

3.3 Page 23

▲back to top

mҽ, ngѭӡi vӧ, ngѭӡi chӏ, ngѭӡi em tӯ vùng bӏ chiӃm ra thăm chӗng, con, anh

em. Nӝi ô Biên Hòa và các ÿô thӏ bӏ giһc kӅm kҽp rҩt chһt nên cuӝc sӕng tҥi

ÿó u uҩt ngӝt ngҥt, chӃt chóc. ChӍ cҫn ra xa trung tâm tӍnh lӷ Biên Hòa vài

Kilômét, tӟi Hӕ Cҥn, ngѭӡi ta trút bӓ ÿѭӧc khӕi nһng ÿè trƭu trong lòng, tâm

hӗn nhҽ nhàng thoҧi mái vì ÿѭӧc hít thӣ bҫu không khí tӵ do, ÿӝc lұp. Mӑi

ngѭӡi bҧo nhau: mai ÿây kháng chiӃn thành công ÿѭӧc sӕng nhѭ vҫy ăn cháo

cǊng sѭӟng.

Hӕ Cҥn là trҥm dӯng chân tҥm trên ÿѭӡng dây giao liên tӯ chiӃn khu Ĉ

xuӕng “MiӋt Dѭӟi” Bình Ĉa, Long Thành, Bà Rӏa. Sau chһng ÿѭӡng dài vѭӧt

sông Ĉӗng Nai và lӝ 24, cán bӝ và bӝ ÿӝi nghӍ chân tҥi ÿây, ăn uӕng chút ÿӍnh

lҩy sӭc, chӡ giao liên xoi ÿѭӡng vѭӧt lӝ l, ÿѭӡng sҳt và lӝ 15 ÿҫy nguy hiӇm

hoһc tӯ căn cӭ Bình Ĉa lên, vѭӧt ba con ÿѭӡng mà cái sӕng và cái chӃt là do

may rӫi, anh em nào cǊng cҧm thҩy nhҽ bӛng ngѭӡi, thӣ phào trút ÿѭӧc gánh

nһng trong lӗng ngӵc, ÿӅu dӯng chân tҥm nghӍ ÿӇ ăn uӕng, mua bán vài món

hàng cҫn thiӃt trѭӟc khi tiӃp tөc cuӝc hành trình lên chiӃn khu Ĉ bát ngát rӯng

xanh núi ÿӓ vô vàn thiӃu thӕn, gian khә.

Trҥm giao liên Tân Phong do ông Ba Võ phө trách có ba nhân viên là

các anh Dҭu, Tung, Sƭ. Các anh chuyӇn công văn, gánh ÿӗ ÿҥc cho các ÿoàn

công tác, chӣ súng ÿҥn hѭ ÿi sӱa ӣ chiӃn khu Ĉ hoһc căn cӭ Bình Ĉa. Tӯ

trѭӣng trҥm ÿӃn nhân viên ÿӅu cѫm nhà, viӋc nѭӟc, ÿi công tác thì ghé nѫi

quen biӃt giҧi quyӃt “cái bao tӱ”. Ngѭӡi giao liên cҫn dǊng cҧm, nhanh nhҽn,

tӍnh táo. NӃu dүn cán bӝ, bӝ ÿӝi qua các lӝ thì anh phҧi ra ngӗi trong lô cao su

sӣ Bàu Hang bám ÿѭӡng xem ÿӏch có rҧi quân phөc kích không. Ô tô ÿӏch

thѭӡng chӣ lính bót máy cѭa Tân Mai, bót nhà thѭѫng ÿiên ÿi mӝt quãng gҫn

tӟi chân dӕc Hӕ Nai rӗi thҧ bӑn này xuӕng tìm các bөi rұm ҭn núp, rình ÿón

cán bӝ bӝ ÿӝi qua lҥi ÿѭӡng dây. Có khi chúng chӝp ngѭӡi ÿi ÿҫu ÿoàn có khi

chúng bҳt anh ÿi sau. Gһp sӵ chӕng trҧ, hai bên nә súng chúng bӏ lӝ phҧi rút

quân. Các ÿoàn cán bӝ, bӝ ÿӝi chӡ tình hình êm êm sӁ tiӃp tөc cuӝc hành

trình. Hӕ Cҥn tӯng ghi dҩu chân nhiӅu ÿoàn cán bӝ quan trӑng: ÿoàn cӫa ÿӗng

chí Lê Duҭn, ÿoàn cӫa ÿӗng chí Lê Ĉӭc Thӑ, ÿoàn ÿӗng chí Phҥm Hùng… ra

bҳc, vào nam.

ĈӇ bҧo vӋ ChiӃn khu Ĉ, ngăn chһn bѭӟc tiӃn cӫa ÿӏch, quұn ӫy Châu

Thành ÿӅ ra chӫ trѭѫng ÿҭy mҥnh phá hoҥi ÿѭӡng giao thông. Nhân dân Tân

Phong, Bình Ý, Bình Hòa... liên tөc nhiӅu ÿêm ÿѭӧc huy ÿӝng ÿi phá lӝ 24 và

ÿҳp mô tӯ ngã ba Tân Phong lên gҫn BӃn Cá. Vӟi tҩm lòng yêu nѭӟc thiӃt tha,

bà Mѭӡi Qui hѫn tám chөc tuәi ÿã cùng ÿông ÿҧo chӏ em phө nӳ và hàng trăm

thanh niên vӟi ÿҫy ÿӫ cuӕc xҿng tiӃn hành ÿào ÿѭӡng, phá cӕng Bà Bành có

dân quân du kích yӇm trӧ. Ĉêm ta phá, ngày ÿӏch sӱa, cái cҧnh sӱa – phá –

sӱa… lһp ÿi lһp lҥi làm chúng rҩt tӭc. ĈӇ ngăn chһn phong trào phá hoҥi giao

thông gây trӣ ngҥi cho xe cѫ giӟi cӫa chúng, pháo các bót Cây Ĉào, máy cѭa

BIF thӍnh thoҧng ÿӝi vào quãng ÿѭӡng tӯ ngã ba Tân Phong tӟi quá dӕc Bà

Bành. Khi pháo bҳn, bà con nҵm tránh, dӭt ÿӧt bà con lҥi cuӕc, lҥi ÿào. Có lҫn

3.4 Page 24

▲back to top

pháo dұp làm anh Sáu Bay chӃt tҥi chӛ, anh ba Xҥn bӏ thѭѫng nһng, mang vӅ

tӟi nhà thì qua ÿӡi. Trѭӟc khi cho bà con ÿi phá hoҥi giҧi tán, anh HuǤnh Tҩn

Ĉҳc chӫ nhiӋm ViӋt Minh xã soi ÿèn ÿiӇm tӯng ngѭӡi xem có sót ai không.

Mӝt bӳa khác, bà con ÿang phá cӕng Bà Bành thì lính bót Cây Ĉào vòng tránh

chӕt gác cӫa dân quân, mò xuӕng bҳn bӏ thѭѫng anh Ba Bѭng. Mҩy ngày sau,

giһc ruӗng bӕ, bҳt bҧy ngѭӡi dân Tân Phong và Bình Ý mang bҳn tҥi Mô Bia

ÿӇ khӫng bӕ, nhѭng phong trào phá hoҥi ÿѭӡng giao thông vүn tiӃp diӉn hoài.

Mӝt sӕ bà con Tân Phong ÿѭӧc huy ÿӝng dùng búa tҥ, cuӕc chim phá cҫu Ĉúc

bҳc qua suӕi Săng Máu. Cҫu xi măng bê tông cӕt thép rҩt kiên cӕ, sӭc ngѭӡi

bӓ ra suӕt ÿêm chӍ làm sӭc mҿ chút ÿӍnh. Dân quân Tân Phong còn cùng dân

quân Tam HiӋp phá ÿѭӡng rҫy xe lӱa…

ĈӇ phá hoҥi kinh tӃ ÿӏch, không cho chúng lҩy mӫ cao su mang vӅ

Pháp, nhân dân Tân Phong, ÿã vҥt vӓ và băm hàng ngàn gӕc cao su cӫa các sӣ

ông Tӗn, phӫ Thanh, Tѭ An… Chén hӭng mӫ bӏ ÿұp hӃt. Vì vұy, các sӣ này

phҧi ngѭng khai thác suӕt chín năm chӕng Pháp, sau hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ 1954

mӟi khai thác trӣ lҥi.

ChiӃn tranh du kích vùng ven tӍnh lӷ Biên Hòa ngày càng phát triӇn

khiӃn giһc Pháp rҩt lo sӧ… Nhҵm ÿҭy lӵc lѭӧng kháng chiӃn ra xa ÿӇ mӣ

rӝng vành ÿai an ninh bҧo vӋ sân bay và nӝi ô, gom dân vào vùng chiӃm ÿóng,

thӵc hiӋn âm mѭu “dùng ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi ViӋt”. Chúng liên tiӃp càn

quét Tân Phong. Chúng chӫ trѭѫng “ba sҥch”: giӃt sҥch, ÿӕt sҥch, cѭӟp phá

sҥch. Tӟi năm 1947, hҫu nhѭ ӣ Tân Phong không còn ngôi nhà nào nguyên

vҽn. Bót Cây Ĉào có thҵng Phѭӟc (Tây lai), Thành, Xuӗng; bót Tân TriӅu có

thҵng Mӻ; bót nhà thѭѫng ÿiên có thҵng Ĉӡi (quê Tân Ba) là nhӳng tên ác ôn

nәi tiӃng. Chúng dҳt lính ÿi càn, ÿӕt nhà, thұm chí sai chһt cây cӕi trong vѭӡn

nhà dân Tân Phong vӅ làm cӫi. Mӝt vài chӏ ÿeo bông tai vàng bӏ lǊ lính cѭӟp

giұt ÿӭt cҧ tai; rút kinh nhiӋm tӯ ÿó, không ai ÿeo vàng bҥc nӳa. Thӵc hiӋn ý

ÿӗ phá hoҥi kinh tӃ kháng chiӃn, hãm mӑi ngѭӡi vào cҧnh ÿói, bӑn Tây và

ngөy càn vào làng mһc sӭc ăn cѭӟp và bҳn chӃt nhiӅu trâu bò, heo gà. Tҥi Bàu

lӟn ҩp Ĉӗng Tràm có lҫn chúng bҳn chӃt mҩy chөc con trâu bò, nҵm rҧi la liӋt

mӝt góc ÿӗng.

Giһc Pháp gây nhiӅu tӝi ác ÿүm máu trên ÿҩt Tân Phong. Tên Phѭӟc

bót Cây Ĉào chһt ÿҫu ông Ba Trӳ, giám thӏ cǊ nhà thѭѫng ÿiên, mang ÿҫu ÿi

lúc ông câu cá bàu. Ông Hai Tha cǊng chӏu cҧnh ÿau thѭѫng nhѭ vұy. Lính

bót Cây Ĉào càn vào làng, giӃt anh Lӧi, công an khu 3, ông Bҧy Phөng và ông

cә Lâm Văn Bҧn trên 70 tuәi chuyên làm thuӕc. Chúng bҳt ông Tѭ Ngài (Trҫn

Văn Ngài) vӅ bót khai thác tài liӋu. Kiên quyӃt giӳ bí mұt cho kháng chiӃn,

ông chӏu ÿӵng mӑi ÿòn tra tҩn cӵc kǤ dã man, không mӝt lӡi khai. Tên Phѭӟc

cho chó becgiê cҳn xé tѫi tҧ rӗi treo ngѭӧc hai chân ông lên xà nhà cho tӟi

chӃt, sau ÿó mang thӫ tiêu cái xác. Bà Bҧy Tô ÿi chӧ vӅ ngang nhà má anh Ba

Bә nghe tin có ngѭӡi bӏ bҳn chӃt gҫn ÿó. Bà và em Lӧi, chăn trâu, tӟi gҫn ÿӏnh

coi mһt ngѭӡi chӃt thì bӑn ÿӏch phөc kích bҳn chӃt luôn. Chӏ Ba ThiӅu, chӏ

3.5 Page 25

▲back to top

Mѭӡi Nӑ bӏ lính bót Cây Ĉào bҳt trong mӝt trұn càn ÿem vӅ ÿӗn thay nhau

hãm hiӃp rӗi lôi ra thӫ tiêu tҥi Võ Sa (Lӧi Hòa). Chӏ Khoái mӟi sinh ÿѭӧc mӝt

tháng bӏ chúng ÿi càn bҳn chӃt, ÿӭa bé sѫ sinh vүn nhai vú ngѭӡi mҽ tҳt thӣ tӯ

lâu.

Mҩt mát, ÿau thѭѫng tang tóc ngày càng chӗng chҩt trên xóm làng Tân

Phong biӃn thành lòng căm thù giһc không ÿӝi trӡi chung. Ĉӏch vào, anh em

bӝ ÿӝ, ban công tác liên thôn, dân quân du kích xã cùng hӧp sӭc chӕng càn.

Sau khi chúng rút, anh em cùng nhân dân bҳt tay vào khҳc phөc hұu quҧ. Nhà

cháy ÿѭӧc thay thӃ bҵng túp lӅu tranh tre, có nhà bӏ ÿӕt ÿi ÿӕt lҥi nhiӅu lҫn chӍ

lӧp tҥm hai mái che mѭa nҳng, mai ÿây ÿӝc lұp sӁ kiӃn thiӃt ÿàng hoàng. Tài

sҧn nhӓ nhoi ÿѭӧc gom lҥi. Hoҥt ÿӝng sҧn xuҩt, sinh hoҥt ÿoàn thӇ, tұp luyӋn

quân sӵ… trӣ lҥi bình thѭӡng. Tân Phong tӯng có nhӳng cuӝc hӑp mһt sáu

chөc ngѭӡi trong vѭӡn cao su, ÿӏa phѭѫng vұn ÿӝng nhӳng nhà có khҧ năng,

luân phiên nҩu ăn ӫng hӝ hӝi nghӏ cho tӟi lúc kӃt thúc.

Các lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӭng chân trên ÿҩt Tân Phong luôn luôn tìm

cách ÿánh ÿӏch ÿӇ bҧo vӋ dân. Khoҧng 7 giӡ sáng mӝt ngày giӳa năm 1947,

cách sân bay nӱa kilômét, mӝt tiӇu ÿӝi ban công tác liên thôn 4 phөc kích toán

lính ÿӏch tӯ Mô Bia vӅ sân bay. Chӡ ÿӏch lӑt vào trұn ÿӏa, bên ta nҧ mӝt loҥt

súng bҩt ngӡ làm chúng vҳt giò chҥy. Anh Bөi rѭӧt theo mӝt tên là pactiÿăng

ÿӃn sát sân bay.

Mӝt bӳa khác anh em chôn trái mìn ven gӕi cây sao gҫn ngã ba lӝ 24 và

nҵm chӡ trong bөi cây. Hai xe camion chӣ ÿҫy lính bót Cây Ĉào ÿi vô Biên

Hòa. Ĉúng tҫm, ta nә súng, mӝt xe dҥt vào ven ÿѭӡng, trúng mìn chiӃc xe tan

tành không tên nào sӕng sót. Xe kia liӅu mҥng rӗ ga chҥy thoát. Anh em thu

chiӃn lӧi phҭm: l tiӇu liên Xten, ba súng trѭӡng Anh và toàn bӝ quân trang

quân dөng.

Bàu Rѭӧu nҵm ven ÿѭӡng tӯ Biên Hòa ÿi sӣ cao su phӫ Thanh ӣ Bӱu

Long. Hai giӡ chiӅu, mӝt tiӇu ÿӝi ban công tác lên thôn 4 phөc kích tҥi ÿây.

Mӝt trұn ÿánh chӟp nhoáng diӉn ra giӳa ta và mӝt tiӇu ÿӝi lính tӯ sân bay ÿi

tiӃp tӃ cho bót Bӱu Long. Ĉӏch bӏ diӋt mҩy tên, ta thu hai súng trѭӡng Anh.

Sát cánh lӵc lѭӧng trên, dân quân du kích Tân Phong cǊng gan dҥ, mѭu

trí ÿánh ÿӏch. Trong mӝt trұn càn, mӝt tên Marӕc sҳp hãm hiӃp mӝt chӏ. Anh

em xông tӟi rѭӧt ÿuәi, tên này trҫn truӗng chҥy tháo thân vӅ sân bay.

Nҳm ÿѭӧc quy luұt ÿi lҥi cӫa tên lính liên lҥc Pháp thѭӡng chҥy xe mô

tô tӯ bót máy cѭa BIF tӟi nhà thѭѫng ÿiên, anh Ba Hân mӝt bӳa rình tҥi nѫi

vҳng vҿ gҫn ngã ba máy cѭa. Xe ÿi ngang, anh lao gұy vào bánh, xe ÿә kӅnh,

tên Pháp ngã xuӕng xóng xoài chѭa kӏp gѭӧng dұy thì anh lao tӟi dùng cuӕc

ÿұp vӥ sӑ tên này, giұt khҭu súng lөc và cһp tài liӋu nӝp lên cҩp trên.

Sáng ngày 1 tháng 5 năm 1947, ba anh: Phҩn, Hұu, Kim tӯ lán trinh sát

trong trҧng ông Cây ra bám làng, nҳm tình hình. Vӯa tӟi nhà anh Phҩn, các

3.6 Page 26

▲back to top

anh thҩy mӝt sӕ bà con cô bác chҥy nhӟn nhác, vӯa chҥy vӯa ngoái cә lҥi phía

sau. Ba anh hӓi thì bà con trҧ lӡi hәn hӇn: Tây vô xóm trên sao mҩy cháu còn

ÿӭng ÿây? chҥy ÿi, chҥy ÿi. Chѭa ÿѭӧc mӝt phút sau, mӝt tên lính Pháp trҿ

măng ÿeo súng trên vai theo ÿѭӡng mòn xuӕng khu vӵc nhà anh Phҩn. Ba anh

trao ÿәi chӟp nhoáng kӃ hoҥch bҳt tên này. Ông Ba Vӣ ÿӭng gҫn ÿó nghe

ÿѭӧc, la lên: không ÿѭӧc ÿâu cháu, cháu dө nó qua bên kia mà bҳt, bҳt ӣ ÿây

chӃt xóm, chӃt làng cháu ѫi! Nói rӗi ông chөp nón lá lên ÿҫu, vác leng chҥy

luôn. Thҵng Tây vào nhà bà Ba, ngѭӡi con dâu thӭ tѭ, vӧ Tѭ Gѭѫng, nói vӟi

nó mҩy câu tiӃng Pháp. Anh Kim cҫm trái lӵu ÿҥn OF vòng ra sau, tӯ phía nhà

chӏ Ba Là. Anh Hұu ÿi trѭӟc, súng rulô giҩu trong bөng. Anh Phҩn nhӓ con

hѫn, ÿi sau, cǊng có súng lөc trong túi quҫn. Tên Pháp quay ra tiӃn vӅ phía hai

anh. Anh Phҩn nói: chào ông! bҵng tiӃng Pháp tên này chào lҥi. Bà Ba và chӏ

Tѭ biӃt các anh là bӝ ÿӝi tӯ lâu, thҩy hai anh xuҩt hiӋn, muӕn ÿӭng tim. Bà líu

lѭӥi: cháu… dө… nó… qua bӇn… chӏ Tѭ ÿӭng ngó trân. Anh Phҩn tiӃp tөc

nói chuyӋn vӟi tên lính. Chӏ Tѭ chҳc ÿã hoàn hӗn, nói: anh Ba leo bҿ cho nó ít

trái dӯa nó ăn rӗi nó ÿi ÿi. Anh Phҩn ngҭng nhìn cây dӯa sai trái nhà mình, chӍ

cho tên Pháp: nhӳng trái dӯa kia tӕt, ăn ngon ÿҩy! Tên lính dõi theo tay trái

anh chӍ lên chùm quҧ. Tay phҧi anh móc nhanh khҭu súng lөc giѫ ngang, tay

trái hҥ nhanh chөp hӑng súng mút trên vai nó giӵt xuӕng, quát nghiêm khҳc:

im lһng, giѫ tay lên! Tên Pháp tái mét mһt, run rҭy ÿѭa hai tay lên trѭӟc hai

nòng súng lөc chƭa vào. Anh Kim chҥy tӟi gӥ khҭu súng Mas, lên ÿҥn. Sӧi dây

buӝc trâu ÿѭӧc mang ra, tên lính Pháp bӏ trói nghiӃn và lӫi thӫi ÿi giӳa ba mǊi

súng vӅ căn cӭ cӫa tә trinh sát.

Căm thù giһc tàn phá quê hѭѫng thân yêu, mҩy chөc thanh thiӃu niên

Tân Phong lҫn lѭӧt lên ÿѭӡng vào bӝ ÿӝi hoһc thoát ly công tác ӣ các cѫ quan

quұn, tӍnh. Vӟi thái ÿӝ hӗ hӣi, phҩn khӣi, anh em tham gia cuӝc cách mҥng

giҧi phóng dân tӝc ÿҫy hy sinh gian khә nhѭ ÿi dӵ nhӳng ngày hӝi lӟn cӫa ÿҩt

nѭӟc. Em thiӃu niên NguyӉn Văn Bә là ngѭӡi trҿ nhҩt rӡi mái ҩm thân thѭѫng

mӝt cách thanh thҧn, trên ngѭӡi chӍ có mӝt bӝ quҫn áo cǊ. Lúc ÿó em mӟi

mѭӡi ba tuәi. Nhà nghèo, má em chӍ có thӇ mua cho em mӝt khăn tҳm lӟn

dùng làm mӅn ÿҳp ban ÿêm. Tӯ năm 1947, em bҳt ÿҫu cuӝc sӕng chia ngӑt,

xҿ bùi, cùng chӏu gian khә vӟi ÿӗng chí, ÿӗng ÿӝi. Xã Tân Phong ÿã hiӃn

dâng cho ÿҩt nѭӟc nhӳng ngѭӡi con nhѭ vұy.

Sau thҩt bҥi trong chiӃn dӏch ViӋt Bҳc thu ÿông năm 1947, thӵc dân

Pháp chuyӇn hѭӟng chiӃn lѭӧc “ÿánh nhanh, thҳng nhanh” sang “ÿánh lâu

dài”, ÿҭy mҥnh hѫn nӳa chính sách thӵc dân cә ÿiӇn “dùng ngѭӡi ViӋt ÿánh

ngѭӡi ViӋt, lҩy chiӃn tranh nuôi chiӃn tranh” Chúng tұp trung lӵc lѭӧng quay

vӅ bình ÿӏnh Nam Bӝ. Tҥi tӍnh lӷ Biên Hòa, nhҵm tҥo vành ÿai trong bҧo vӋ

nӝi ô, ÿҭy lӵc lѭӧng cách mҥng ra xa hѫn, chúng ra sӭc gom dân vào vùng

chúng chiӃm ÿóng. ĈӇ xóa các căn cӭ Bình Ĉa, Hӕ Cҥn kӅ sát nӝi ô chúng mӣ

nhiӅu cuӝc càn quét lӟn nhӓ bҵng lính bót Cây Ĉào, bót Cây Tràm; chúng

dùng pháo bҳn vào xã không theo quy luұt nào nhҵm khӫng bӕ, rún ép dân lìa

3.7 Page 27

▲back to top

bӓ quê hѭѫng. Chúng ÿһt lính trang bӏ ӕng nhòm gác trên chòi cao sӣ Etpinát,

tháp nѭӟc nhà thѭѫng ÿiên chƭa vào Tân Phong, hӉ thҩy thoáng bóng ngѭӡi,

bӑn này gӑi pháo bҳn luôn. Chúng dùng nhiӅu thӫ ÿoҥn chiӃn tranh tâm lý hù

dӑa, tăng cѭӡng giӃt hҥi trâu bò, ÿӕt vѭӡn mía, cѭӟp thóc lúa...

Trѭӟc tình hình ÿó, chi bӝ Ĉҧng Tân Phong (thành lұp cuӕi 1947 gӗm:

Tѭ Quang, bí thѭ; HuǤnh Tҩn Ĉҳc, chӫ nhiӋm ViӋt minh xã; NguyӉn Thành

Hӡi, chính trӏ viên xã ÿӝi) lãnh ÿҥo vұn ÿӝng quҫn chúng thӵc hiӋn triӋt ÿӇ

“vѭӡn không nhà trӕng”. Mӑi tài sҧn ÿѭӧc cҩt giҩu, thóc lúa hoa màu mang

vào lán ӣ vѭӡn ÿiӅu, trong sӣ cao su phӫ Thanh... Ban ngày nam nӳ thanh

niên và ngѭӡi khoҿ mҥnh vӅ làng tranh thӫ cày cҩy trӗng tӍa khi giһc không

càn bӕ. Ban ÿêm hӑ vào rӯng ngӫ phân tán ÿӅ phòng chúng ruӗng bӕ. Sau

này, khi ÿӏch càn quét, bҳn pháo liên miên làm cҧn trӣ viӋc ÿӗng áng thì dân

Tân Phong chuyӇn sang làm ÿêm, có lӵc lѭӧng bӝ ÿӝi và dân quân du kich

bҧo vӋ. Cӫ khoai, hҥt thóc... không chӍ là mӗ hôi mà còn là kӃt tinh xѭѫng

máu cӫa ÿӗng bào và chiӃn sƭ. Ӣ làng thѭӡng xuyên chӍ còn mӝt sӕ cө già,

phө nӳ con mӑn, trҿ em. Khó khăn gian khә ngày càng tăng nhѭng mӑi sinh

hoҥt các tә chӭc ÿoàn thӇ vүn tiӃn hành ÿӅu ÿһn vào ban ngày, phҫn lӟn tҥi

Hӕ Cҥn hoһc cѫ sӣ cao su phӫ Thanh. Hѭӣng ӭng phong trào thi ÿua yêu

nѭӟc “luyӋn quân lұp công” dân quân du kích Tân Phong cѫm ÿùm cѫm vҳt

dӵ huҩn luyӋn ba tháng liӅn ÿҫy sôi nәi vui vҿ tҥi sӣ cao su phӫ Thanh. Lҫn

ÿҫu tiên ba tiӇu ÿӝi nӳ dân quân vӟi quҫn túm ӕng, cǊng lăn lӅ bò toài, bҳn

súng, ném lӵu ÿҥn, gài chông, chôn mìn, ÿһt lӵu ÿҥn cài... Cuӕi khóa, anh chӏ

em lҫn lѭӧt ÿi chiӃn ÿҩu, có nhóm vào sát sân bay ÿһt mìn và lӵu ÿҥn.

ChiӅu 29 tháng 2 năm 1948 tiӇu ÿӝi du kích Tân phong gӗm các anh

ĈiӋt (bӝ dӝi ÿһc phái), Hӡi, Năm Bì, Bҧy Bӥ, Bҧy Trѭӧng, Tám Khi. Chín

NghӍ ÿѭӧc trang bӏ mӝt miXten, vài súng trѭӡng ra quãng kilômét 8 dӕc Hӕ

Nai. Trӡi xҭm tӕi, các anh cѭa mӝt cây cám ÿә vҳt ngang ÿѭӡng I, cѭa gҫn

ÿӭt mӝt cây bên cҥnh ÿһt mӝt trái pêta nhӓ ngay miӋng vӃt cѭa. Rӗi các anh

nҵm chӡ suӕt ÿêm, cách ÿѭӡng vài chөc mét, Chӯng tám, chín giӡ sáng ngày l

tháng 3 năm 1948, mӝt ÿoàn công voa Pháp có xe thiӃt giáp dүn ÿҫu, tӯ Biên

Hôi lên. Anh em cho nә trái pêta, cây cám ngã xuӕng cҧn ÿѭӡng. Xe thiӃt giáp

xông lên ӫi cây mӣ ÿѭӡng, anh em ÿӝng ít phát súng rӗi rút vӅ Hӕ Cҥn, mһc

cho ÿӏch ÿә ÿҥn vu vѫ vào rӯng. Ít ngày sau, du kích Tân Phong mӟi biӃt

mình tham gia kӅm chân ÿӏch phӕi hӧp vӟi chiӃn trѭӡng La Ngà, góp phҫn

diӋt ÿoàn xe quan trӑng cӫa giһc.

Cùng ngày 1 tháng 3, em NguyӉn Văn Bә (Ba Bә), liên lҥc cӫa quұn

ÿӝi Châu Thành, trên ÿѭӡng ÿi công tác gҫn suӕi Săng Máu thì gһp mӝt lính

pactidăng ÿeo chúc nòng cây súng trѭӡng Anh, cùng hai ngѭӡi tù lӝi qua suӕi;

mӝt ngѭӡi tù ÿeo mӝt dây nӏt ÿҥn vàng choé dҧi thòng. Tuy nhӓ con, rҩt hӗi

hӝp vì chӍ có mӝt mình, em Bә nhanh chóng, nҩp sau mӝt gӕc cây, giѫ trái lѭu

ÿҥn, quát to: bӓ súng xuӕng! giѫ tay lên! Ngѭӡi lính tháo súng ÿһt xuӕng ÿҩt,

cҧ ba giѫ thҷng hai tay lên cao. Ĉѭӧc Bҧy Xòi ÿi qua tiӃp tay, em Bә dүn cҧ

3.8 Page 28

▲back to top

ba lên vѭӡn thѫm, cѫ quan quұn ÿӝi Châu Thành ÿóng. Em ÿѭӧc ÿӗng chí Tѭ

Xã thѭӣng bӕn chөc ÿӗng, món tiӅn to thӡi ÿó.

Em HuӋ (con ông Tѭ Giӓi) và chӏ Bҧy Ĉӥ bӏ lính biӋt kích Paren bҳt

trong mӝt trұn càn, giҧi vӅ bót Cây Tràm. Em HuӋ có vҿ nhanh nhҽn tháo vát,

ít bӳa sau ,ÿѭӧc Paren lҩy làm bӗi sai vһt. Ra vào nѫi ӣ cӫa tên chӍ huy, em

chú ý quan sát tӍ mӍ, nҳm quy luұt ÿi lҥi hoҥt ÿӝng cӫa bӑn này. Có lúc HuӋ

ÿѭӧc chúng sai ÿi chӧ mua vài món ÿӗ lһt vһt. Lính gác quen mһt, thҩy “thҵng

bӗi cӫa quan hai sӃp bót” ngoan, dӉ bҧo nên ít chú ý. Mӝt buәi sáng lính bót

ÿi càn gҫn hӃt, em HuӋ lҩy mӝt súng lөc buӝc lҽ vào bҳp vӃ, ÿeo mӝt cây súng

trѭӡng trên vai cùng mӝt cái giӓ lӟn giҧ ÿi mua ÿӗ. Tӟi cӱa bót, mӝt tên

Marӕc hӓi, HuӋ xí xӗ vài câu tiӃng Tây bӗi là: quan sӃp sai ÿi chӧ mua ÿӗ…

Tên này giӥn, làm bӝ lөc soát rӡ rҳn ngѭӡi HuӋ tӯ ÿҫu tӟi chân, may không

phát hiӋn ÿѭӧc khҭu súng lөc. Em có lúc ÿӭng tim, thӣ phào khi tên Marӕc

khoát tay cho ÿi, và em ÿã thoát vӟi hai khҭu súng chiӃn lӧi phҭm.

Dân Tân Phong nҳm ÿѭӧc qui luұt ÿӏch thѭӡng ÿi càn buәi sáng nên

cánh thanh niên trai trҿ thѭӡng ngӫ trong rӯng, khoҧng mѭӡi giӡ sáng thҩy coi

mòi êm êm thì vӅ làng làm viӋc nhà, viӋc ÿӗng áng. Ngày 21 tháng 4 gia ÿình

bà mө Thӟ dinh tӋ vӅ thành. Ba hôm sau, trѭa 24 tháng 4, tên Thӟi (con bà mө

Thӟ) dүn Tây ÿi ÿѭӡng tҳt ÿӝt vào làng. Trong trұn này, chúng bҳn chӃt anh

Trѭѫng Văn Lӑ và chӏ Tҥ Thӏ Ĉát, bҳt ông Năm Hoҥch, cѭӟp ÿi nhiӅu tài sҧn

cӫa ÿӗng bào.

Nhѭng cô Hai ĈiӅn, cháu ông phӫ Phӕ, tӯng du hӑc bên Pháp, cǊng

theo ÿҥo Thiên Chúa song có thái ÿӝ tӕt vӟi kháng chiӃn. Cô tӯng nuôi chӭa

mӝt sӕ du kích. Tây ÿi càn, có lҫn mҩy anh em mҥc kҽt ӣ nhà cô, không kӏp

chҥy vào rӯng. Cô Hai ĈiӅn ra nói chuyӋn vӟi lính Pháp, kìm chân chúng cho

anh em vӑt thoát. Mҩy tên lính ӣ ngoài trông thҩy, bҳn theo. Bӑn Pháp hӓi:

mҩy ÿӭa chҥy vào rӯng có phҧi ViӋt Minh không? cô trҧ lӡi: ÿó là mҩy ÿӭa

cháu hӑ hàng bà con ӣ Sài Gòn vӅ chѫi, chúng nó sӧ các ông bҳt nên chҥy

trӕn ÿó thôi. Lính ÿӏch hãm hiӃp phө nӳ, cô dүn mӝt sӕ ông bà già, phө nӳ

con mӑn ra sân bay kêu thѭa bӑn làm ҭu. Viên chӍ huy hӭa sӁ ÿiӅu tra, ngăn

cҩm các hiӋn tѭӧng tѭѫng tӵ, rӗi cho xe chӣ bà con vӅ.

ĈӇ làm giҧm áp lӵc các cuӝc càn quét ÿánh phá căn cӭ du kích Hӕ Cҥn,

Bình Ĉa, huyӋn ӫy Vƭnh Cӱu chӍ ÿҥo viӋc diӋt tӅ, trӯ gian trong vùng ÿӏch

chiӃm và ÿánh giao thong cӫa chúng. Mӣ ÿҫu ÿӧt hoҥt ÿӝng, ngày 22 tháng 6

năm 1948 tiӇu ÿӝi du kích Tân Phong phӕi hӧp vӟi ÿӝi du kích tұp trung

huyӋn Vƭnh Cӱu và ÿҥi ÿӝi Bҳc Sѫn phөc kích ÿánh ÿӏch tӯ bót Cây Ĉào càn

vào Tân Phong. Ta phá hӫy 2 xe camion, thu 1 tiӇu liên, 4 súng trѭӡng, diӋt

tên ÿҫu tӝc Cao Ĉài phҧn ÿӝng và 6 tên lính, bҿ gãy trұn càn sau mӝt cuӝc

chҥm súng ngҳn cách sân bay Biên Hòa nӱa kilômét.

Bӑn gián ÿiӋp cӫa Pháp ÿѭӧc tung vào Hӕ Cҥn dѭӟi nhiӅu hình thӭc:

giҧ dҥng ÿi buôn, ÿi thăm ngѭӡi nhà, ÿi làm than làm cӫi... ÿӇ dò xét ta vӅ mӑi

3.9 Page 29

▲back to top

mһt. Hai Ĉӏch (tӭc Sáu Thân, quê ThiӋn Tân, chӗng bà Dân) bҳn xi nhan cho

ÿӏch nã pháo tӟi. Bҧy Oong, Mѭӡi Cѭӧc… ÿêm ÿi rҳc ӟt hiӇm, xé lá môn và

bҿ cò cây làm dҩu cho lính commăngÿô, lính các bót Cây Ĉào, máy cѭa BIF,

nhà thѭѫng ÿiên... theo sau bao bҳt, khӫng bӕ dân và ÿánh các cѫ quan, ÿѫn vӏ

bӝ ÿӝi ÿóng tҥi ÿây. Có lúc chúng dùng bӝ chân cӑp in dҩu trên các nҿo

ÿѭӡng ÿông ngѭӡi qua lҥi, hù dӑa nhân dân và cán bӝ, bӝ ÿӝi không dám ÿi

ÿêm sӧ cӑp vӗ. Nhӳng cuӝc càn quét khӫng bӕ liên miên cӫa giһc ÿã làm mӝt

sӕ cө già, ÿàn bà, con nít phҧi vào nӝi ô tránh mǊi tên hòn ÿҥn. Nhӳng ngѭӡi

bҩt ÿҳc dƭ phҧi sӕng trong vùng ÿӏch vүn hѭӟng vӅ cө Hӗ, hѭӟng vӅ kháng

chiӃn bҵng viӋc quyên góp tiӅn bҥc, thuӕc men... Bà con hҽn ngày ÿӇ ngѭӡi tӯ

căn cӭ vào nӝi ô mang ra, hoһc tìm cách gӱi dҫn ra. Ӣ làng cǊ không nәi,

phҫn lӟn dân làng rút vào Hӕ Cҥn cho tӟi dӕc ông Hoàng, mӝt sӕ tҧn cѭ lên

chiӃn khu Ĉ. Ĉӕi phó vӟi bӑn biӋt kích Paren, ÿàn ông vào sâu trong rӯng, ӣ

thѭa ra, lұp chòi xa suӕi, ngày ngày ÿӕt than, chiӅu chiӅu tҩp nұp gánh ra Bàu

Hang. Ĉàn bà vүn ӣ ngoài làm ăn buôn bán nuôi chӗng con và ÿóng góp ӫng

hӝ kháng chiӃn theo khҧ năng.

Tháng 7 năm 1948, nҳm ÿѭӧc qui luұt càn quét, ÿӝt kích cӫa lính bót

Cây Chàm vào Hӕ Cҥn, ÿӝi du kích tұp trung huyӋn Vƭnh Cӱu cùng tiӇu ÿӝi

du kích Tân Phong tә chӭc phөc kích. Chӡ ÿӏch lӑt vào “rӑ”, bên ta nә súng.

Tên quan hai Paren bӏ ÿҥn lӫng ruӝt, bӑn chúng vӝi khiêng tên này tháo chҥy.

Ĉӏch hèn hҥ trҧ thù bҵng cách cҳt cә ông Ba Phàn ÿang bӋnh không chҥy

ÿѭӧc.

Sáng sӟm 13 tháng 8 ÿӝi du kích huyӋn phөc kích diӋt tên Tây sӭt tҥi

cҫu Cây Quéo (Tân TriӅu) rӗi rút sang Khánh Vân. Mӝt phân ÿӝi cӫa ÿҥi ÿӝi

Bҳc Sѫn ÿi phӕi hӧp, rút vӅ Núi Ĉҩt lӑt vào vòng vây ÿӏch. Hay tin này, cán

bӝ phө nӳ huyӋn liên hӋ gҩp vӟi xã ÿӝi Tân Phong yêu cҫu “chia lӱa”. Hai

tiӇu ÿӝi dân quân du kích xã áp sát sân bay Biên Hòa nә súng hút ÿӏch vӅ, do

ÿó bӝ ÿӝi Bҳc Sѫn ÿánh giҧi vây thoát hiӇm.

Ngày 30 tháng 8, ÿѭӧc cѫ sӣ mұt báo, bӝ ÿӝi Bҳc Sѫn bҳn chӃt tên

Phѭӟc (Tây lai) tҥi xóm Cây Quéo (Bình Thҥnh) khi nó ngӗi trên xe dүn lính

ÿi ăn cѭӟp vӅ. Ta thu hai súng ngҳn.

Phҩn khӣi vì nhӳng tên hung thҫn ác ôn bӏ diӋt, nhân dân Tân Phong,

Binh Ý. Bình Phѭӟc, Tân TriӅu ÿã tӟi tҩp ӫng hӝ gҥo, ÿѭӡng, ÿұu, thӵc

phҭm… cho kháng chiӃn, Hӝi phө nӳ huyӋn Vƭnh Cӱu và phө nӳ Tân Phong

làm bánh trái, tѭѫng chao..., chăm sóc, thѭѫng binh, ÿӝng viên các ÿѫn vӏ bӝ

ÿӝi và dân quân du kích hăng hái chiӃn ÿҩu bҧo vӋ nhân dân, bҧo vӋ xóm

làng.

Ngày 30 tháng 10 năm 1948, tiӇu ÿӝi du kích Tân Phong ÿѭӧc lӋnh ÿi

quҩy rӕi ÿӏch ӣ bót nhà thѭѫng ÿiên. Ĉһt súng phóng lӵu tҥi gò cây trâm muӕi

(ÿѭӡng vào Hӕ Cҥn), anh em vӯa bҳn thì không may quҧ ÿҥn nә ÿҫu nòng làm

xã ÿӝi trѭӣng Năm ViӉn (Lâm Văn ViӉn), và anh Phía hy sinh, mӝt sӕ anh em

3.10 Page 30

▲back to top

bӏ thѭѫng. Tình hình này ÿѭӧc báo cáo lên trên. Binh công xѭӣng nghiên cӭu

giҧi quyӃt vӅ kӻ thuұt, cung cҩp vǊ khí tin cұy hѫn cho các lӵc lѭӧng vǊ trang

ta diӋt nhiӅu sinh lӵc ÿӏch.

Bӝ ÿӝi cө Hӗ là tên gӑi chung thân thѭѫng lӵc lѭӧng vǊ trang hӗi ÿó,

không phân biӋt chӫ lӵc hay ÿӏa phѭѫng. Mӝt trong nhӳng ÿѫn vӏ bӝ ÿӝi ÿӭng

chân trên ÿҩt Tân Phong các năm 1948 - 1949 là ÿҥi ÿӝi Ĉӕng Ĉa cӫa ÿӗng

chí Hoàng Ĉình Cұn. ChiӃn sƭ trong ÿѫn vӏ chӫ yӃu là dân lao ÿӝng nghèo, lúc

lên ÿѭӡng nhұp ngǊ thѭӡng chӍ có mӝt bӝ quҫn áo trên ngѭӡi. Anh nào nhà

khá hѫn mӟi có mӝt bӝ mang theo. Trҧi qua các ÿӧt huҩn luyӋn và chiӃn ÿҩu

lien tөc, quҫn áo cӫa anh em phҫn lӟn rách nát, nhiӅu ngѭӡi chӍ còn chiӃc xà

lӓn. Ai có gia ÿinh ӣ gҫn khu vӵc ÿóng quân thì lâu lâu ÿѭӧc nhà gӱi cho cái

áo, cái quҫn. Ĉi phөc kích ÿánh giao thông ÿѭӡng sҳt, ҭn nҩp trong nhӳng lùm

cây rұm rҥp rӯng già, muӛi mòng nhiӅu nhѭ trҩu, nhiӅu anh em phҧi kiӃm bao

bӕ làm quҫn áo mһc chӕng muӛi. Vào nhӳng năm ÿó, chiӃn sƭ và ÿӗng bào ÿi

tҧn cѭ khә vì chҩy rұn sinh sôi nҧy nӣ ÿӃn phát ӟn. Có anh giһt quҫn áo phѫi

trên tҧng ÿá vӯa chóng khô, vӯa làm rұn chӃt bӟt. Có anh thҩy quҫn áo nhiӅu

rұn quá lҩy khúc cây dҫn cho rұn nә lép bép, máu ÿen dính ÿһc mép vҧi.

Trong hoàn cҧnh thiӃu thӕn quҫn áo nhѭ vұy, mӛi lҫn tҳm giһt, các anh phҧi

tìm bөi cây kín ÿáo núp chӡ quҫn áo khô.

Ngày 30 tháng chҥp Mұu Tý (29 tháng 1 năm 1949), ÿoàn ÿҥi biӇu phө

nӳ Tân Phong do chӏ Út Hҥnh dүn ÿҫu, gánh vào rӯng cây cҫy quǤ 6 tһng ÿѫn

vӏ: bánh tét, bún, mӭt, kҽo, gҥo, thӏt... ÿӇ bӝ ÿӝi ăn TӃt. Chӏ em vào bҩt ngӡ,

mӝt sӕ chiӃn sƭ vӯa giһt quҫn áo phѫi trên cây, thҩy khách ÿӃn, hè nhau chҥy

ùa xuӕng suӕi trӕn.

Sáng l TӃt Kӹ Sӱu, các ÿoàn thӇ nhân dân tӟi chúc tӃt bӝ ÿӝi, Ĉҥi ÿӝi

trѭӣng Hoàng Ĉình Cұn liӋu trѭӟc viӋc này, ÿã dàn xӃp: các anh nuôi bұn nҩu

nѭӟng dѭӟi bӃp cho anh em khác mѭӧn áo tiӃp khách. Mӝt sӕ chiӃn sƭ mһc áo

dài tay nhѭng chӍ có quàn xà lӓn. Các má, các chӏ rҩt thông cҧm, càng thѭѫng

nhiӅu, không vì chuyӋn ăn mһc thiӃu thӕn mà cuӝc gһp mһt ÿҫu năm kém thân

mұt vui vҿ. Tӯ thӵc tӃ này, nhiӅu bà, nhiӅu chӏ ÿi thăm chӗng con, anh em...

ÿã giành hàng buәi vá áo cho bӝ ÿӝi. Tҩt cҧ tình cҧm mӃn thѭѫng gӱi vào mǊi

chӍ ÿѭӡng kim. Tӕi mӗng l TӃt, cҧ ÿҥi ÿӝi Ĉӕng Ĉa dӗn quҫn áo tѭѫm tҩt cho

hai trung ÿӝi tә chӭc liên hoan văn nghӋ vӟi ÿông ÿҧo ÿӗng bào tҥi Sân LӉ

(Hӕ Cҥn). Sân khҩu có hai ÿèn măng sông sáng trѭng, thiӃu phông màn thì

trang trí bҵng lá rӯng. NhiӅu tiӃt mөc ÿѫn ca, tӕp ca, kӏch... ÿѭӧc trình diӉn

hҩp dүn sinh ÿӝng. Tình quân dân chan hòa thҳm thiӃt làm mӝt sӕ bà con

trong thành ra dӵ cӭ tҩm tҳc mãi: ӣ trӓng, có khi nào vui nhѭ thӃ này! NiӅm

tin vào cuӝc kháng chiӃn thҳng lӧi cӫa bà con ÿѭӧc cӫng cӕ.

6 Khu rӯng cây cҫy qùy là nѫi ÿóng trө sӣ UBKCNC quұn Châu Thành 1946-1947, sau là nѫi ÿóng quân cӫa

các trung ÿӝi 4, 5, ÿҥi ÿӝi Ĉӕng Ĉa 1948-1950, là căn cӭ thӏ ÿӝi và công an thӏ xã Biên Hòa tӯ 1950 trӣ ÿi.