Tuong gom Dong Nai Gia Dinh :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Tuong gom Dong Nai Gia Dinh

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

Tuong gom Dong Nai Gia Dinh

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

CHI HӜI VĂN NGHӊ DÂN GIAN ĈӖNG NAI

TѬӦNG GӔM

ĈӖNG NAI – GIA ĈӎNH

HuǤnh ngӑc Trҧng – NguyӉn Ĉҥi Phúc

Biên soҥn vӟi sӵ cӝng tác cӫa

HuǤnh Tӟi

Phan Ĉình DǊng

TuyӃt Hӗng

NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI – 1997

LӠI NÓI ĈҪU

Trong nhͷng năm 1993-1994, khi th͹c hi͏n phim tài li͏u v͉ g͙m Biên Hoà,

chúng tôi ÿã g̿p ph̫i m͡t v̭n n̩n mà lúc ̭y ch˱a có th͋ gi̫i ÿáp t˱ͥng t̵n: xṷt

1.3 Page 3

▲back to top

xͱ các b͡ t˱ͫng g͙m ÿ̭t nung ͧ các chùa vùng Châu Thͣi, Hóa An, Tân V̩n, Cù

Lao Ph͙… Năm 1994, khi tìm hi͋u v͉ g͙m Cây Mai ͧ xͱ Sài Gòn x˱a (vùng Phú

Lâm – Xóm Ĉ̭t, nay thu͡c qu̵n VI và qu̵n XI thành ph͙ H͛ Chí Minh), chúng

tôi cǊng ÿã b̷t g̿p m͡t s͙ t˱ͫng ÿ̭t nung không phͯ men màu và trong sách

G͙m Cây Mai – Sai Gòn x˱a (Nxb. Tr̓, 1994), chúng tôi ÿã ít nhi͉u bàn ÿ͇n lo̩i

t˱ͫng ÿ̭t nung này. Tuy nhiên, v̳n còn không ít nhͷng ̱n s͙ c̯n ti͇p tͭc truy

cͱu, mà ÿ̿c bi͏t là ch˱a ÿͯ cͱ li͏u ÿ͋ phân bi͏t r̩ch ròi lo̩i t˱ͫng ÿ̭t nung cͯa

g͙m Cây Mai và lo̩i ÿ̭t nung ÿ˱ͫc t̩o tác m͡t cách bán chuyên nghi͏p.

Tͳ ÿó ÿ͇n nay, hͫp tác vͣi Chi h͡i Văn ngh͏ dân gian Ĉ͛ng Nai, chúng tôi

ÿã ti͇n hành các cu͡c ÿi͉u tra ÿi͉n dã t̩i các ÿình, chùa, ÿ͉n, mi͇u ͧ các t͑nh

(Ĉ͛ng Nai, Bà R͓a – VǊng Tàu,Sông Bé, Tây Ninh, Thành ph͙ H͛ Chí Minh, Ti͉n

Giang, Vƭnh Long, H̵u Giang) ÿã thu th̵p thêm m͡t s͙ dͷ li͏u v͉ các di t˱ͫng

g͙m ÿ̭t nung hi͏n t͛n, kh̫ dƭ có th͋ ÿ͉ ra nhͷng gi̫i ÿáp v͉ xṷt xͱ và các ÿ̿c

ÿi͋m ngh͏ thu̵t riêng cͯa chúng.

T˱ͫng g͙m ÿ̭t nung là thành t͹u ngh͏ thu̵t chi͇m v͓ trí quan tr͕ng trong

l͓ch s͵ g͙m mͿ thu̵t ͧ vùng ÿ̭t ph˱˯ng Nam này. Ĉây là lo̩i t˱ͫng trung gian

giͷa t˱ͫng ÿ̭t tay dân gian và t˱ͫng sành sͱ men màu. Nói các khác, t˱ͫng g͙m

ÿ̭t nung n̹m giͷa ranh giͣi cͯa g͙m mͿ thu̵t dân gian và g͙m mͿ thu̵t chuyên

nghi͏p; và ÿây cǊng là k͇t qu̫ giao l˱u giͷa g͙m cͯa ng˱ͥi Vi͏t và g͙m cͯa các

nhóm di dân ng˱ͥi Hoa. Chính vì v̵y, yêu c̯u c˯ b̫n cͯa t̵p sách này là ph̫i ch͑

ra ti͇n trình ÿó cǊng nh˱ kͿ pháp t̩o hình và ÿ̿c ÿi͋m ngh͏ thu̵t cͯa chúng.

T̵p hͫp t˱ͫng g͙m ÿ̭t nung chͯ y͇u là t˱ͫng thͥ ͧ các chùa, ph̯n lͣn

chúng n̹m trong khuôn kh͝ cͯa t̵p thành ÿ˱ͫc g͕i chung là Ph̵t t˱ͫng, và k͇ ÿó

là các t˱ͫng th̯n linh ÿ˱ͫc ngà chùa ph͙i t͹ kh͇ hͫp theo t̵p tͭc văn hóa – tín

ng˱ͩng cͯa th͇ nhân. Khác vͣi các Ph̵t t˱ͫngg t͹ t̩o có tính ch̭t dân gian nh˱

lo̩i t˱ͫng “Mͭc ÿ͛ng”, ph̯n lͣn t˱ͫng g͙m ÿ̭t nung là do các s˱ sãi t̩o tác nên

trong chͳng m͹c nh̭t ÿ͓nh, các nghi qui và ÿ͛ t˱ͫng h͕c Ph̵t giáo truy͉n th͙ng

là c˯ sͧ ÿ͓nh h˱ͣng cho vi͏c sáng t̩o ngh͏ thu̵t. Ĉi͉u này ÿã ÿ̿t ra m͡t yêu c̯u

quan tr͕ng trong ph˱˯ng pháp nghiên cͱu là ph̫i xem xét chúng d˱ͣi cái nhìn

ÿ͙i chi͇u vͣi nhͷng qui pháp t̩o hình Ph̵t t˱ͫng v͙n ÿã ÿ˱ͫc ÿ͓nh thành chu̱n

t̷c.

Ngoài các yêu c̯u chính y͇u nêu trên, ÿ͋ b̩n ÿ͕c có th͋ n̷m b̷t ÿ˱ͫc

nhͷng cͱ li͏u cͭ th͋ v͉ các di t˱ͫng g͙m ÿ̭t nung hi͏n t͛n, chúng tôi nhͥ h͕a sƭ

Tr˱˯ng Thanh L˱˯ng th͹c hi͏n m͡t s͙ hình vͅ các chi ti͇t cͯa ti͋u lu̵n ͧ ÿ̯u

sách; và cu͙i sách chúng tôi th͹c hi͏n m͡t t̵p ̫nh ch͕n l͕c vͣi nhͷng chú gi̫i

thi͇t y͇u.

Nhân t̵p sách này ra m̷t, chúng tôi xin chân thành c̫m ˯n các v͓ trͭ trì,

các tăng ni ͧ các chùa ÿã t̩o ÿi͉u ki͏n thu̵n lͫi cho vi͏c lui tͣi năm l̯n b̫y l˱ͫt

ÿ͋ tìm hi͋u và th͹c hi͏n t̵p ̫nh cho cu͙n sách này. Chúng tôi cǊng xin ÿ˱ͫc tri

ân các ông Tr˱˯ng Ĉͱc Vinh, Lý L˱ͫc Tam ÿã ch͑ d̳n t˱ͥng t̵n v͉ các ki͇n thͱc

g͙m sͱ, ÿ͛ t˱ͫng h͕c Ph̵t giáo.

1.4 Page 4

▲back to top

Cu͙i cùng, chúng tôi chân thành bi͇t ˯n B̫o Tàng Ĉ͛ng Nai, Sͧ Văn hóa

Thông tin và Th͋ thao t͑nh Ĉ͛ng Nai ÿã giúp ÿͩ cho vi͏c xṷt b̫n t̵p sách này.

X.1996

Các Tác gi̫

ĈҺC ĈIӆM TҤO HÌNH NGHӊ THUҰT CӪA TѬӦNG ĈҨT NUNG ĈӖNG

NAI – GIA ĈӎNH

I. TӘNG QUÁT Vӄ CÁC CӜI NGUӖN LӎCH SӰ CӪA GӔM NAM

Kǣ

Mӝt sӕ nhà nghiên cӭu dӵa vào cӭ liӋu lӏch sӱ dân cѭ ÿã ÿoán ÿӏnh rҵng

nghӅ gӕm ÿѭӧc du nhұp vào xӭ Ĉӗng Nai-Gia Ĉӏnh tӯ thӃ kӹ XVII,cùng vӟi tұp

ÿoàn cѭ dân Quҧng Ĉong, do Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿѭa vào ÿӏnh cѭ ӣ Cùa Lao Phӕ

(Biên Hòa) năm 1679. Ĉây là loҥi gӕm Quҧng mà nhӳng ngѭӡi Hoa “bài Thanh

phөc Minh” trên bѭӟc ÿѭӡng di tҧn ÿã ÿem ÿӃn Ĉài loan (1661) và ÿӃn Biên Hòa

(1679). Tuy nhiên, viӋc khҷng ÿӏnh nguӗn gӕc Hoa cӫa gӕm Biên Hòa nhѭ vұy chӍ

là mӝt giҧ thuyӃt vì ÿӃn nay cǊng chѭa có cӭ liӋu thӵc chӭng cө thӇ nào ÿӇ làm cѫ

sӣ. Mһt khác, ý kiӃn ÿoán ÿӏnh này cǊng vҩp phҧi mӝt vҩn nҥn là: Ngѭӡi ViӋt tӯ

Thuұn Quҧng có ÿem theo nghӅ gӕm truyӅn thӕng cӫa mình vào ÿҩt mӟi không?

Hӑ có xây lò sҧn xuҩt ÿӗ gӕm ÿӇ phөc vө yêu cҫu gia dөng, kiӃn trúc và thӡ tӵ

không? Nói cách khác, nghӅ làm gӕm ӣ vùng ÿҩt mӟi này có lӏch sӱ lҫu dài nhѭ

chính lӏch sӱ khai hoang lұp nghiӋp cӫa các lѭu dân Thuұn Quҧng không? Hay

ÿây là mӝt nghӅ mӟi ÿѭӧc ngѭӡi Hoa “chuyӇn giao kӻ thuұt” sau này?

1. Có thӇ nhӳng ngѭӡi di dân trung Quӕc dѭӟi quyӅn cӫa nhóm Tәng binh

Cao–Lôi - Liêm ÿã ÿem nghӅ gӕm vào Biên Hòa tӯ năm 1679. Nhѭng non trăm

năm sau (1776), Cù Lao Phӕ bӏ nҥn binh lӱa cӫa cuӝc nӝi chiӃn tiêu hӫy, khiӃn

nhӳng ngѭӡi Hoa, bҩy giӡ ÿã là Minh Hѭѫng, ÿã phҧi chҥy xuӕng Sài Gòn (hiӇu

là vùng Chӧ Lӟn ngày nay) ÿӇ ÿӏnh cѭ ӣ ÿó. Ӣ ÿây, nhӳng thӧ gӕm ngѭӡi Hoa ÿã

tө hӑp vào Xóm Lò Gӕm ÿӇ lұp lò sҧn xuҩt gҥch, ngói và gӕm ÿҩt nung, ÿӗ sành

tráng men gia dөng và các sҧn phҭm thuӕc loҥi “công nghӋ miӃu vǊ”. Ĉӏa danh

1.5 Page 5

▲back to top

“Xóm Lò Gӕm” tìm thҩy trong bҧn ÿӗ Sài Gòn – BӃn nghé (do Trҫn Văn Hӑc vӁ

năm 1815) cùng vӟi các ÿӏa danh liên quan ÿӃn ngành gӕm “Xóm Chұu”, “Xóm

Ĉҩt” và ÿѭӧc nhҳc ÿӃn trong bài phú C͝ Gia Ĉ͓nh phong c̫nh v͓nh (sáng tác ÿҫu

thӃ kӹ XIX):

…Cҳc cӟ chӧ Lò rèn,

Chҥc chҥc nghe nhà Bang ÿánh búa;

Lҥ lùng xóm Lò Gӕm,

Chѫn vò vò Bàn Cә xây trӡi.

Theo kӃt quҧ ÿiӅu tr thӵc tӃ ӣ vùng Phú Lâm và theo các bài viӃt cӫa các tác

giҧ Pháp1, chúng ta biӃt ÿѭӧc Xóm Lò Gӕm ÿã là vùng sҧn xuҩt ÿӗ gӕm và gҥch

ngói phát triӇn khá mҥnh mӁ tӯ thӃ kӹ XIX – ÿҫu thӃ kӹ XX và tӗn tҥi mãi ÿӃn

trѭӟc Cách Mҥng Tháng Tám. CǊng trong thӡi gian này, nhҩt là ÿҫu thӃ kӹ XX,

mӝt sӕ lò gӕm ӣ Xóm Lò Gӕm này chuyӇn dҫn vӅ Biên Hòa, Lái Thiêu – nhӳng

nѫi có trӳ lѭӧng ÿҩt nguyên liӋu dӗi dào hѫn. Trong cuӝc “tái hӗi” vӅ Biên Hòa –

Lái Thiêu, lӵc lѭӧng thӧ gӕm Minh Hѭѫng này ÿã ÿѭӧc bә sung thêm mӝt sӕ thӧ

gӕm Hoa kiӅu mӟi nhұp cѭ; trong ÿó, có thӧ gӕm Phѭӟc KiӃn, Quҧng Ĉông, TriӅu

Châu và Hҽ.Ӣ vùng Biên Hòa hӑ sҧn xuҩt lu, vҥi, hǊ (sành nâu); ӣ làng gӕm nay

thuӝc Sông bé, hӑ sҧn xuҩt chén, bát, dƭa, khҥp da bò, da lѭѫn và ÿӗ bӓ bҥch (siêu,

ѫ, tay cҫm…). Theo Ĉ͓a ph˱˯ng chí Biên Hòa cӫa Robert (xuҩt bҧn năm 1924)

thì xӭ Biên Hòa vào nhӳng năm 20 này có 8 cѫ sӣ sҧn xuҩt gӕm có qui mô lӟn và

mӝt sӕ cѫ sӣ nhӓ, chӫ yӃu là sҧn xuҩt ÿӗ gӕm thô (grossiere): lu, chóe, gҥch ngói,

chén ÿӵng mӫ cao su. Hӑ lҩy ÿҩt Kaolin ӣ Tân ThiӅu, Vƭnh Cӱu, Tân Ba, Tân

Vҥn. Theo Robert: ngành gӕm ÿã phát triӇn mҥnh trong vài năm và có dҩu hiӋu

suy yӃu vì sau ÿó: “theo mӝt sӵ thӓa thuұn vӟi ngѭӡi Hoa ӣ Chӧ Lӟn, nhӳng lò

gӕm ӣ Biên Hòa thôi không sҧn xuҩt nhӳng mһt hàng gӕm gӑi là Cây Mai”(tr.119)

Nhӳng thӭ sҧn phҭm gӕm gӑi là “Cây Mai” là ÿӗ gӕm mӻ nghӋ chӫ yӃu là

loҥi sҧn phҭm gӑi là “công nghӋ miӃu vǊ” – tӭc là các loҥi ÿӗ sành men màu –

thѭӡng gӑi là men lѭu ly, màu xanh “ve chai” là màu chӫ ÿҥo, dùng ÿӇ trang trí

các ÿӅn, miӃu, ÿình, chùa và các tѭӧng thӡ: Thҫn, Phұt, Bӗ Tát, Ông Tiêu, Bӗ ĈӅ

Ĉҥt Ma,… Ngoài loҥi sҧn phҭm chính này là chóe, gӕi sành, gҥch men, ngói

ӕng,… Nói chung sӵ thӓa thuұn mà Robert nêu ra ӣ ÿoҥn trích dүn trên không rõ

có hiӋu lӵc nhѭ thӃ nào, song rҩt hiӇn nhiên là gӕm Cây Mai ÿã tӯng ÿѭӧc sҧn

xuҩt ӣ Biên Hòa và sau ÿó, sҧn phҭm gӕm mӻ nghӋ cӫa trѭӡng Mӻ Thuұt Bҧn Xӭ

Biên Hòa (L’Ecole d’Art indigène de Biên Hòa, lұp năm 1903), thӡi Bà Marietto

Balik phө trách ngành gӕm, năm 1925 vӅ sau, biӇu hiӋn khá rõ ҧnh hѭӣng cӫa

sành men màu Cây Mai2

2. Trên ÿây là nhӳng ÿiӅu sѫ lѭӧc vӅ mӝt tuyӃn lӏch sӱ gӕm ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai

– Gia Ĉӏnh. Vҩn nҥn nói trên: lӏch sӱ gӕm cӫa lѭu dân ViӋt ӣ vùng ÿҩt mӟi này,

chúng ta gһp phҧi khó khăn là tѭ liӋu thѭ tӏcch Hán Nôm hҫu nhѭ không ÿӅ cұp

1 -Derbes: Etude sur les indutries des terres cuites en Cochichine, Excursion et Reconnaissances, 1882, Vol 12, P.

383-450.

- M. Peralle: Indutries de la poterie en Cochichine, Bull. S.E.I., 1895, P. 53-59.

2 Xem HuǤnh ngӑc Trҧng và NguyӉn Ĉҥi Phúc: Gӕm Cây Mai – Sài Gòn xѭa. Nxb Trҿ, 1994.

1.6 Page 6

▲back to top

ÿӃn vҩn ÿӅ này. Tuy nhiên, trong Gia Ĉ͓nh thành thông chí và Ĉ̩i Nam nh̭t

thông chí có nói nhiӅu ÿӃn các kiӃn trúc xây bҵng gҥch và lӧp bҵng ngói ÿã cho

chúng ta biӃt là các thӭ sҧn phҭm bҵng ÿҩt nung không phҧi là xa lҥ. Nói cách

khác, khi các lѭu dân ÿӃn khai hoang lұp thành làng xã thì hҷn phҧi có ngѭӡi xây

lò chӃ tác các thӭ ÿӗ gӕm ÿҩt nung gia dөng: niêu, nӗi, trã, trách, lò, bình vôi và

thұm chí là ông Táo – thӭ sҧn phҭm dӉ tҥo tác.

Dҩu vӃt lò gӕm do lѭu dân Trung Bӝ thành lұp có lӁ là các lò ӣ bӃn “rҥch

Lò Gӕm” ӣ Cù Lao phӕ (Biên Hòa). Con rҥch này có nѫi ÿѭӧc gӑi tên “bӃn MiӇng

Sành”. Ӣ ÿó có rҩt nhiӅu mҧnh ÿӗ gӕm ÿҩt nung vӥ và các gӍ gӕm cùng gҥch xây

lò… ӣ gҫn ÿó ÿã chӍ ra ÿây là mӝt tұp hӧp lò nung gӕm lâu ÿӡi ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai.

Qua khҧo sát các di vұt còn lҥi, vӟi khӕi lѭӧng khá lӟn, chúng ta rҩt dӉ nhұn ra

ÿây là các chӫng loҥi gӕm ÿҩt nung khá gҫn gǊi vӟi sҧn phҭm gӕm Trung bӝ: khҥp

vӯa, ghè ӕng, vӏm, vҥi… nung ӣ ôn ÿӝ khá cao, có cái xѭѫng gӕm ÿã chҧy hóa

sành da lu (grès).

Theo kӃt quҧ phӓng vҩn các ngѭӡi lӟn tuәi ӣ vùng rҥch Lò Gӕm – bӃn

MiӇng Sành thì cөm lò gӕm ӣ ÿây ÿã tàn lөi tӯ giӳa ÿӃn cuӕi thӃ kӹ XIX mà có lӁ

nguyên nhân chính là cuӝc xâm lѭӧc cӫa thӵc dân Pháp. Tӯ các tѭ liӋu vӅ gӕm

Trung bӝ và tѭ liӋu ÿiӅn dã ӣ vùng này, chúng ta thҩy rҵng các sҧn phҭm gӕm ӣ

vùng rҥch Lò Gӕm – bӃn MiӇng Sành vӕn có quan hӋ trӵc tiӃp vӟi gӕm Trung bӝ

mà nәi bұt nhҩt là vùng gӕm Phә Khánh (Ĉӭc Phә / Quҧng Ngãi). Do vұy, khi

Nam KǤ trӣ thành thuӝc ÿӏa thì mӕi quan hӋ Trung – Nam, cө thӇ là Phә Khánh –

Cù Lao Phӕ cǊng bӏ cҳt ÿӭt; và các thӧ gӕm này cǊng ÿã vӅ lҥi quê nhà ÿӇ rӗi sau

ÿó trӣ lҥi phѭѫng thӭc làm ăn khác: chuyên chӣ sҧn phҭm gӕm vào Nam bӝ ÿӇ

bán.

Gӕm Phә Khánh, tӯ xѭa cho ÿӃn trѭӟc 1945, cӭ theo mùa gió nӗm ÿѭӧc

chӣ ra bán ӣ Quҧng Bình (HuӃ) và mùa gió Bҩc thì theo ghe bҫu chӣ vào Nam:

Biên Hòa, Sài Gòn, BӃn tre, Mӻ Tho. Trong khi viӋc buôn bán nhѭ vұy cӭ tiӃp

diӉn thì vào khoҧng năm 1940 khi tình hình thuұn lӧi hѫn, viӋc chuyên chӣ sҧn

phҭm gӕm ÿi lҥi khó khăn và không kinh tӃ nên mӝt sӕ gia ÿình làm gӕm ӣ Phә

Khánh ÿã vào Biên Hòa lұp lò, khai thác ÿҩt sét ӣ núi Bӱu Long ÿӇ sҧn xuҩt ÿӗ

gӕm và hình thành mӝt ÿӏa ÿiӇm sҧn xuҩt mӟi là “xóm Lò Nӗi” ӣ bӃn Ĉò Trҥm.

Xóm Lò Nӗi, mӝt hình ҧnh mà khá gҫn vӟi tө ÿiӇm lò gӕm ӣ vùng rҥch Lò Gӕm –

bӃn MiӇng Sành ӣ Cù Lao Phӕ ÿã ÿӏnh hình và càng lúc càng phát triӇn. Các sҧn

phҭm gӕm ӣ xóm Lò Nӗi cùng vӟi gӕm ÿҩt nung cӫa ngѭӡi Khmer ӣ Xoài Tón

(Tri Tôn), ӣ Kompong Chhnăng (Campuchia) và ÿӗ “bӓ bҥch” cӫa gӕm Lái Thiêu,

Thӫ Dҫu Mӝt và gӕm gia dөng vùng Cây Mai – Phú Lâm / Phú Ĉӏnh (Quұn 6, 8,

11 TP. Hӗ Chí Minh) ÿã ÿáp ӭng nhu cҫu tiêu dùng sҧn phҭm gӕm cӫa thӏ trѭӡng

Nam bӝ.

Nói tóm lҥi, Nam bӝ là nѫi giao hӝi cӫa nhiӅu dòng chҧy văn hóa; theo ÿó,

nhӳng thành tӵu cӫa gӕm thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX là kӃt quҧ tәng hӧp nhiӅu cӝi

nguӗn mà ÿӕi vӟi nhiӅu ÿӕi tѭӧng cө thӇ buӝc phҧi truy cӭu theo nhiӅu hѭӟng

khҧo cӭu khác, dӵa theo nhiӅu cӭ liӋu mà ngày nay còn ÿiӅu tra thӵc ÿӏa ÿѭӧc

1.7 Page 7

▲back to top

cǊng nhѭ sӵ phân tích tѭӡng tұn bҧn than tӯng vҩn ÿӅ liên quan ÿӃn mӛi chӫng

loҥi cө thӇ.

3. Căn cӭ vào nhӳng tài liӋu thѭ tӏch, các nhãn hiӋu và năm sҧn xuҩt cӫa di

vұt gӕm sӭ hiӋn tӗn ӣ các cѫ sӣ tín ngѭӥng và mӝt sӕ tѭ gia mà chúng tôi xem xét

ÿѭӧc thì tұp hӧp tѭӧng ÿҩt nung nhѭ:Di Ĉà Tam Tôn, Mѭӡi vӏ Minh Vѭѫng

(Chùa Phѭӟc Lѭu – Trҧng Bàng / Tây Ninh), các tѭӧng ӣ chùa Vҥn Linh (long

TuyӅn / Cҫn Thѫ), tѭӧng Qaun Âm ӣ chùa Núi (Cҫn Giuӝc / Long An) và tұp hӧp

tѭӧng sành cӭung men màu cӫa gӕm Cây Mai là nhӳng tѭӧng gӕm chuyên nghiӋp

sӟm nhҩt ӣ Nam bӝ; và sau ÿó là các tѭӧng sành men màu cӫa gӕm mӻ nghӋ Biên

Hòa, Sông Bé. Theo nhӳng ÿiӅu mà Robert ÿã ÿӅ cұp trong Ĉ͓a ph˱˯ng chí t͑nh

Biên Hòa, trѭӟc khi có sӵ thӓa thuұn “thôi không sҧn xuҩt mһt hàng gӕm Cây Mai

nӳa” – tӭc trѭӟc năm 1924. Nói cách khác, ÿӝi ngǊ thӧ làm gӕm, thӧ tҥo tѭӧng

gӕm không chӍquanh quҭn vùng Cây Mai cӫa xӭ Gia Ĉӏnh mà cǊng ÿã có mһt ӣ

ÿҩt Ĉӗng Nai – Sông bé – vùng ÿҩt mà cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX có ngành

sҧn xuҩt gӕm phát triӇn mҥnh mӁ. Sӵ phát triӇn cӫa ngành gӕm cǊng nhѭ ÿӝi ngǊ

thӧ gӕm ngѭӡi hoa mӟi nhұp cѭ ÿã có tác dөng quan trӑng ÿӕi vӟi sӵ phát triӇn

gӕm ӣ vùng ÿҩt này. Mӝt cách hiӇn nhiên là mӝt sӕ thӧ gӕm Cây Mai ÿã “chuyӇn

giao công nghӋ” gӕm mӻ thuұt cho thӃ hӋ hӑc trò cӫa trѭӡng Mӻ NghӋ Biên Hòa,

ÿӇ tӯ ÿó vӟi nhӳng cҧi tiӃn cӫa nhà trѭӡng mà bà Balik, vӕn tӕt nghiӋp trѭӡng

gӕm Limoge, ÿã tҥo nên loҥi gӕm mӻ thuұt ÿһc trѭng ÿѭӧc ÿӏnh danh là “gӕm mӻ

nghӋ Biên Hòa” nәi tiӃng vào nhӳng thұp niên 20-50 cӫa thӃ kӹ này. Tuy nhiên,

ÿiӅu quan trӑng hѫn là ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp và gián tiӃp cӫa các nghӋ nhân gӕm

Cây Mai và kӃ ÿó là ÿӝi ngǊ thӧ gӕm TriӅu Châu, Phѭӟc KiӃn và Hҽ mӟi nhұp cѭ

vào cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX. KӃt quҧ ÿiӅu tra thӵc tӃ cho biӃt rҵng:

1) Thӧ gӕm Cây Mai ÿã tham gia dҥy nghӅ ӣ trѭӡng Mӻ nghӋ Biên Hòa tӯ

nhӳng năm 1920-1940. ĈiӅu ÿó ÿã giҧi thích các quҫn thӇ tiӇu tѭӧng trang trí ӣ

ÿình Tân Lân (TP. Biên Hòa) tҥo tác vào nhӳng năm 1930 là mӝt dӏ bҧn cӫa sҧn

phҭm gӕm Cây Mai. Các dӏ bҧn khác cǊng thҩy ӣ các sҧn phҭm trang trí kiӃn trúc

sҧn xuҩt vào nhӳng năm 1950 ӣ Nghƭa Nhuұn hӝi quán (quұn 5, TP. HCM)

2) Mӝt nghӋ nhân làm tѭӧng gӕm ÿҩt nung tên là ông Mѭӡi Ҧnh (ngã ba

Tân Vҥn) sҧn xuҩt tѭӧng theo ÿѫn ÿһt hàng cӫa các chùa mà tiêu biӇu là các tѭӧng

ӣ chùa Thanh Lѭѫng (Bӱu Hoà / Biên Hòa).

3) Ông sѭ ĈiӅn (pháp danh LӋ Hҥnh – ThiӋn Viên, sinh năm 1893 mҩt năm

1972) là tác giҧ chính các bӝ tѭӧng gӕm ÿҩt nung ӣ chùa Châu Thӟi, Hóc Ông

Che (HiӇn Lâm tӵ), Châu Thӟi và Tân Quang. Ông là ngѭӡi có năng khiӃu tҥo

tѭӧng ÿã cùng vӟi ông Bùi văn Cҫn (Bҧy Cҫn, giӓi làm ÿӗ mã), hӑc nghӅ tӯ ông

Bùi văn Láng (hӑc gӕm cӫa ngѭӡi anh rӇ là ngѭoӡi Hҽ) và Bùi Văn Bӗi (thӧ chөm

lò). Sѭ ĈiӅn lҩy ÿҩt nguyên liӋu tӯ lò lu Trҫn Lâm ÿӇ làm tѭӧng, làm xong nung

tѭӧng tҥi chӛ bҵng trҩu. Có thӇ nói thêm rҵng sѭ ĈiӅn còn có mӝt ngѭӡi “thҫy”

nӳa, vӕn là huynh ÿӋ vӟi ông là sѭ ThiӋn Hóa (# 1854-1944) – tác giҧ các pho

tѭӧng ÿҩt (hӧp chҩt?) ӣ chùa Châu Thӟi3. Ĉӕi vӟi nghӅ làm gӕm ӣ Ĉӗng Nai, sӵ

3 Theo lӡi kӇ cӫa thҫy trө trì chùa Thanh lѭѫng và giáo viên NguyӉn Văn Ân.

1.8 Page 8

▲back to top

truyӅn gnhӅ không chính qui và tӵ phát này ÿã tҥo nên mӝt ÿӝi ngǊ thӧ gӕm bán

chuyên nghiӋp và thұm chí là tài tӱ. Chính ÿӝi ngǊ thӧ làm gӕm dân dã này ÿã tҥo

tác nên mӝt khӕi lѭӧng tѭӧng gӕm ÿҩt nung cho nhu cҫu thӡ tӵ ӣ các chùa miӃu.

Nói cách khác, tұp hӧp tѭӧng gӕm ÿҩt nung hiӋn tӗn ӣ các cѫ sӣ tín ngѭӥng ӣ

Nam bӝ gӗm 2 loҥi chính: loҥi sҧn phҭm chuyên nghiӋp và loҥi có tính chҩt dân

gian bán chuyên nghiӋp là ÿӕi tѭӧng mà chúng ta ÿang tìm hiӇu.

II.TѬӦNG GӔM ĈҨT NUNG – SӴ ITӂN HÓA CӪA KӺ PHÁP

DӴNG HÌNH VÀ TRANG TRÍ.

Sҧn phҭm gӕm sӭ, trong ÿó có tѭӧng do ÿӝi ngǊ thӧ gӕm chuyên nghiӋp sҧn

xuҩt, có lai lӏch gҳn bó vӟi lӏch sӱ cӫa các nhóm dân cѭ di trú ÿӃn ÿӏnh cѭ ӣ vùng

ÿҩt này. Chúng ÿѭӧc du nhұp và phát triӇn theo phѭѫng thӭc “chuyӇn giao kӻ

thuұt”, tӭc khác vӟi quá trình mày mò tӵ phát cӫa viӋc tҥo tѭӧng dân dã buәi ÿҫu

và sau ÿó lҥi tiӃp thu phҫn nào nhӳng kӻ thuұt cӫa quá trình sҧn xuҩt gӕm chuyên

nghiӋp.

1.Theo cách phân loҥi dân gian, căn cӭ vào chҩt liӋu, ӣ vùng ÿҩt này thì kho

tàng tѭӧng ÿѭӧc chia: “Phұt ÿӗng, Phұt gӛ, Phұt ÿá, Phұt thә”. Trong bӕn loҥi

tѭӧng này, loҥi Phұt thә là loҥi tѭӧng nһn bҵng ÿҩt sét có quan hӋ khá gҫn gǊi và

trӵc tiӃp vӟi tѭӧng gӕm ÿҩt nung – ÿһc biӋt là loҥi tѭӧng ÿҩt sét dân gian, gӑi là

“tѭӧng mөc ÿӗng”, có thӇ coi là tiӅn than cӫa tұp hӧp tѭӧng ÿҩt nung dân dã mà

ÿһc trѭng kӻ pháp là nһn tѭӧng ÿһc ruӝt và nguyên khӕi; rӕi sau ÿó ÿem hҫm chín

bҵng cách ung trҩu, chҩt cӫi chà ÿӇ ÿӕt hoһc ÿem gӣi nung trong các lò gҥch ÿӏa

phѭѫng.

Nói chung loҥi tѭӧng này có vҿ ÿҽp thô phác, kích cӥ không lӋ thuӝc vào

nhӳng qui chuҭn ÿӗ tѭӧng hӑc chính thӕng; và do vұy, mӛi tѭӧng có nét ÿӝc ÿáo,

mӵc thiӋt riêng. HiӋn nay loҥi tѭӧng này không còn nhiӅu. Ĉó là tѭӧng Ph̵t ÿang

l̯n chu͟i (chùa Hӝi Sѫn – Thӫ Ĉӭc / TP. Hӗ Chí Minh), tѭӧng Tӱ Vi (chùa Hóc

Ông Che / HiӇn Lâm tӵ – Hóa An / Biên Hòa) và các tѭӧng ӣ chùa “Ông thҫy Hút

Gió” (tên là chùa Long Tân, phѭӡng Bӱu Hòa, Biên Hòa): hai tѭӧng Ông Tà,

tѭӧng Thҫn ÿӭng trên con cua, tѭӧng Thҫn ngӗi tӵa trên lѭng con la (?). Và có thӇ

kӇ thêm là hàng loҥt các tѭӧng Ông Ĉ͓a ÿѭӧc tìm thҩy rҧi rác khҳp vùng Ĉӗng

Nai, Sông Bé và ven ngoҥi thành TP. Hӗ Chí Minh. Ĉó là loҥi tѭӧng mà kӻ pháp

dӵng hình cǊng nhѭ tính chҩt nghӋ thuұt khác vӟi loҥi tѭӧng gӕm ÿҩt nung, do các

nghӋ nhân bán chuyên nghiӋp tҥo tác.

1.9 Page 9

▲back to top

2. Ĉӕi vӟi loҥi tѭӧng ÿӭng, kӻ pháp dӵng hình chӫ yӃu bҵng ӕng:

1) Dùng ÿҩt cҳt lát uӕn thành ӕng tròn hình phӉu, ÿҫu trên

1.10 Page 10

▲back to top

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

2.2 Page 12

▲back to top

2.3 Page 13

▲back to top

2.4 Page 14

▲back to top

2.5 Page 15

▲back to top

2.6 Page 16

▲back to top

2.7 Page 17

▲back to top

2.8 Page 18

▲back to top

2.9 Page 19

▲back to top

2.10 Page 20

▲back to top