Tho van Huynh Van Nghe :: Books 2010 :: My Greenstone Library

Expand document

Collapse document

Tho van Huynh Van Nghe

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Tho van Huynh Van Nghe

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

SӢ VĂN HOÁ THÔNG TIN-THӆ THAO ĈӖNG NAI

Thѫ vĆn

HUǣNH VĂN NGHӊ

NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI 1998

1.2 Page 2

▲back to top

SӢ VĂN HOÁ THÔNG TIN- THӆ THAO ĈӖNG NAI

THѪ VĂN

HUɄNH VąN NGHӊ

NHÀ XUҨT BҦN ĈӖNG NAI - 1997

1.3 Page 3

▲back to top

THѪ VĂN

HUǣNH VĂN NGHӊ

1.4 Page 4

▲back to top

LͤI Mͦ Ĉ̮U

H UǣNH VĂN NGH͎ sinh ngày 02 tháng 02 năm 1914 t̩i làng Tân T͓ch (

Tân Uyên, t͑nh Biên Hoà; nay thu͡c xã Th˱ͥng Tân, huy͏n Tân Uyên, t͑nh

Bình D˱˯ng), m͡t làng quê thu͡c vùng ÿ̭t nghèo s̫n v̵t mà giàu truy͉n

th͙ng cách m̩ng bên hͷu ng̩n sông Ĉ͛ng Nai, n˯i cǊng tͳng vun ÿ̷p nhͷng

tài năng: Nguy͍n Văn Nghƭa, Tô Văn Tṷn ( Bình Nguyên L͡c), Lý Văn Sâm,

HuǤnh Văn B̫n ( Hoàng Văn B͝n)… Ĉ˱ͫc “gieo tr͛ng” trong m͡t n͉n giáo

dͭc gia ÿình n͉n n͇p, nhân nghƭa; HuǤnh Văn Ngh͏ là hình ̫nh k͇t tinh truy͉n

th͙ng cͯa quê h˱˯ng, nghƭa khí cͯa cha, ÿͱc bao dung cͯa ḿ, b̫n lƭnh cͯa

các anh ch͓ em, s͹ h͛n nhiên cͯa b̩n bè và thiên t˱ cͯa chính mình. Vͣi h̩t

m̯m lòng yêu n˱ͣc ̭p ͯ ͳ sinh ho̩t gia ÿình và nhͷng chuy͏n k͋ dân gian

cͯa ḿ, HuǤnh Văn Ngh͏ bi͇t làm giàu “ v͙n li͇ng” cͯa mình, h͕c xong s˯

h͕c ͧ tr˱ͥng qu̵n, h͕c ti͇p tr˱ͥng n͡i trú ͧ tr˱ͥng Pétrus Ký Sài Gòn, ra làm

công chͱc ho̫ xa, tͳ ÿó ÿ͇n vͣi cách m̩ng. Khͧi nghƭa Nam KǤ b͓ ÿàn áp,

HuǤnh Văn Ngh͏ sang Thái Lan, liên l̩c vͣi phong trào yêu n˱ͣc ͧ ÿ̭y, sau

ÿó l̩i có m̿t trong ÿ͡i ngǊ tiên phong giành chính quy͉n ͧ Biên Hoà – Sài

Gòn mùa thu năm 1945. Th͹c dân Pháp tái chi͇n Nam KǤ, ông cùng m͡t s͙

ÿ͛ng chí v̵n ÿ͡ng, t̵p hͫp l͹c l˱ͫng, l̵p chi͇n khu kháng chi͇n, ch͑ huy Ch͑

ÿ͡i 10 V͏ qu͙c ÿoàn Biên Hoà, Tͱ l͏nh khu VII, T͑nh ÿ͡i tr˱ͧng Thͯ

Biên…T̵p k͇t ra B̷c, ông ÿ˱ͫc giao nhi͏m vͭ Phó Cͭc tr˱ͧng Cͭc quân

hṷn vͣi quân hàm th˱ͫng tá; sau chuy͋n nghành sang B͡ Lâm Nghi͏p; r͛i

l̩i tham gia ÿoàn quân chi͇n th̷ng, gi̫i phóng Mi͉n Nam. Ông m̭t năm 1977

t̩i thành ph͙ H͛ Chí Minh, an táng t̩i quê nhà.

Hình ̫nh ÿ́p ÿͅ nh̭t cͯa HuǤnh Văn Ngh͏ có lͅ là giai ÿo̩n chín năm

kháng chi͇n ch͙ng Pháp g̷n vͣi chi͇n khu Ĉ kiên c˱ͥng. Nhͷng lͣp ng˱ͥi

tham gia kháng chi͇n thuͧ ̭y v̳n còn nhͣ nh˱ in m͡t Tám Ngh͏ - nhà th˯,

chi͇n sƭ tay g˱˯m, tay bút xông xáo kh̷p chi͇n tr˱ͥng Mi͉n Ĉông. Ng˱ͥi ÿͥi

sau d̳u ch˱a tͳng bi͇t m̿t cǊng ÿã có d͓p “làm quen” vͣi HuǤnh Văn Ngh͏

qua nhͷng trang vi͇t: Bu͝i ÿ̯u ch̵p chͷng cͯa Bùi Cát VǊ, L͓ch s͵ chi͇n

khu Ĉ (NXB Ĉ͛ng Nai 1987, tái b̫n 1997), Bài vi͇t cͯa Ĉ͟ Quyên trong t̵p

sách Ng˱ͥi Ĉ͛ng Nai cͯa Nhà B̫o tàng Ĉ͛ng Nai, Nhͣ anh HuǤnh Văn

Ngh͏ trong t̵p sách VǊ Trͭ cͯa Hoàng Văn B͝n, Nhà th˯ - chi͇n sƭ HuǤnh

Văn Ngh͏ cͯa Buì Quang Huy trong t̵p Kͽ y͇u 300 năm Biên Hoà- Ĉ͛ng

Nai do H͡i S͵ h͕c Ĉ͛ng Nai ̭n hành, Bên dòng sông xanh ( NXS T͝ng hͫp

Sông Bé…)

1.5 Page 5

▲back to top

Vͣi Bên dòng sông xanh- t̵p sách có lͥi giͣi thi͏u cͯa Giáo s˱ Hoàng

Nh˱ Mai do NXB T͝ng hͫp Sông Bé ̭n hành năm 1988 g͛m 31 bài th˯ và năm

m̳u truy͏n k͋ mang tính dân gian vi͇t trong giai ÿo̩n tͳ 1935 ÿ͇n 1976;

nhͷng t˱ͧng tác pẖm văn, th˯ cͯa HuǤnh Văn Ngh͏ có ng̯n ̭y. Khi ÿ͇n

thăm nhà bà HuǤnh Xuân Lan t̩i thành ph͙ H͛ Chí Minh, ÿ˱ͫc xem kͽ v̵t gia

ÿình g̷n vͣi binh nghi͏p và văn nghi͏p cͯa HuǤnh Văn Ngh͏, chúng tôi mͣi

bi͇t, hi͏n còn nhͷng giá tr͓ văn ch˱˯ng khác nͷa ḽp lánh trong nhͷng trang

di bút. HuǤnh Văn Ngh͏ v͙n ÿã c̱n th̵n, n̷n nót tͳng trang. Ng˱ͥi con gái

út, HuǤnh Th͓ Thành còn c̱n th̵n h˯n chép l̩i s̩ch sͅ, rõ ràng, ghi chú cͭ

th͋. Vͣi nhͷng trang vi͇t trang tr͕ng nh˱ th͇, Nhà Xṷt b̫n Ĉ͛ng Nai ph̫i c͙

g̷ng h͇t sͱc mͣi mong xͱng ÿáng vͣi s͹ tín nhi͏m uͽ thác cͯa gia ÿình.

QUÊ H˰ˮNG RͲNG TH̺M SÔNG DÀI, NHͶNG NGÀY SÓNG GIÓ,

ANH CHÍN QUÌ là b̫n th̫o vi͇t tay chép l̩i tͳ di bút cͯa HuǤnh Văn Ngh͏.

Nhͷng trang bi͇t này có ý nghƭa văn - s͵ rõ nét bͧi văn ch˱˯ng giàu hình ̫nh,

ÿ̵m tính ch̭t Nam B͡ l̩i giúp ng˱ͥi ÿ͕c hi͋u thêm v͉ cái nôi gia ÿình và “

quê h˱˯ng rͳng th̻m sông dài” ÿã d͏t tu͝i th˯ HuǤnh Văn Ngh͏, v͉ “

nhͷng ngày sóng gió” cͯa tác gi̫ trong vòng khͯng b͙ cͯa Nh̵t, Pháp ͧ

Thái Lan cǊng nh˱ ͧ Sài Gòn; v͉ “ anh Chín Qùi” vͣi cu͡c s͙ng b̯n cùng,

ch˯n ch̭t và con ÿ˱ͥng ÿ͇n vͣi cách m̩ng. Cùng vͣi nhͷng tài li͏u ÿã công

b͙ r͡ng rãi tr˱ͣc ÿây, nhͷng trang vi͇t mang tính h͛i ký này nh˱ m͡t ḓu n͙i

li͉n m̩ch ÿ͋ hi͋u rõ h˯n, ÿͯ h˯n v͉ ÿͥi s͙ng cách m̩ng, tình c̫m cách m̩ng

cͯa HuǤnh Văn Ngh͏ ÿ͙i vͣi quê h˱˯ng, gia ÿình, b̩n bè, ÿ͛ng chí.

Th˯ cͯa HuǤnh Văn Ngh͏ ÿã ÿ˱ͫc ÿăng in ͧ nhi͉u n˯i, l̯n này, NXB

Ĉ͛ng Nai ch͕n tͳ t̵p th˯ chép tay do chính tác gi̫ vi͇t, s͵a, b͝ sung. Nhi͉u

bài th˯ ch˱a th̭y trong các t̵p th˯ tr˱ͣc, nh˱: Tr͙n h͕c, Tình súng, Xuân

chi͇n khu, M̭t Tân Uyên, Bͱc t˱ thành, Hình ̫nh Bác H͛ trong lòng dân

Nam B͡, Trͧ v͉, M͡t tr̵n ch͙ng càn, Hành quân, Ḿ Nam con B̷c, Rͳng

ÿ́p…; cǊng có nhi͉u bài khác nhi͉u so vͣi nhͷng bài ÿã ph͝ bi͇n, nh˱: Sông

Ĉ͛ng Nai, Em bé liên l̩c, Cái ch͇t cͯa anh Xi͋ng, Cây thông già và anh thͫ

rͳng…S͹ thi͇u, thͳa, khác bi͏t có th͋ gây ngͩ ngàng nh˱ng ÿó là m͡t cách ÿ͋

tôn tr͕ng nguyên tác.

Nhͷng m̳u truy͏n mang tính dân gian: TR̴N MÃNG XÀ, S̬U Ĉ͖ MǉI,

TI͆NG HÁT TRÊN SÔNG Ĉ͚NG NAI, CHÙA ÔNG MÕ, M̬T Ĉ͚N M; L͠C

ÿ˱ͫc ch͕n, biên t̵p theo Bên dòng sông xanh cͯa NXB T͝ng hͫp Sông Bé,

1988; nh̹m b͝ sung ÿ͋ ng˱ͥi ÿ͕c ti͇p xúc ÿ̯y ÿͯ vͣi nhͷng trang vi͇t nhi͉u

d̩ng cͯa HǤnh Văn Ngh͏.

Câu th˯ ghi ͧ m͡ bia ÿã nói h͡ n͟i ni͉m cͯa nhà th˯ – chi͇n sƭ:

…Gͧi l̩i b̩n nhͷng v̯n th˯ trên cát

1.6 Page 6

▲back to top

Và giͥ ÿây tôi qua b͇n, lên ÿ˱ͥng…

HuǤnh Văn Ngh͏ ÿã thanh th̫n “ qua b͇n, lên ÿ˱ͥng”, nhͷng “v̯n th˯”

g͵i l̩i v̳n t˱˯i nguyên s͹ s͙ng; qua ÿ̭y có th͋ hi͋u, c̫m v͉ m͡t thͥi gian lao

mà anh dǊng qua ngòi bút “ÿ͕ng ÿáy lòng thi sƭ” cͯa ông; cǊng qua ÿ̭y NXB

Ĉ͛ng Nai cùng ÿ͡c gi̫ th͋ hi͏n ṱm lòng “ b͇n t˱ͧng thuy͉n x˱a” ÿ͙i vͣi nhà

th˯ - chi͇n sƭ ÿã t̩c hình ̫nh mình vào bia lòng cͯa nhân dân.

HUǣNH VĂN T͢I.

1.7 Page 7

▲back to top

CHѬѪNG MӜT

Mӛi chiӅu, mһt trӡi lһn dҫn sau mҩy rһng cây dҫu, cây sao bên kia

sông Ĉӗng Nai, trѭӟc nhà tôi. Bóng cây tӯ bên kia sông ngҧ dài dҫn

ra giӳa sông nhѭ nhӳng cái lѭӥi ÿen khәng lӗ ÿang uӕng nѭӟc. Hôm thì nѭӟc

lӟn, dòng sông trong xanh mát ngӑt, bӳa thì nѭӟc ròng sông cuӕn theo dòng rác

rѭӣi, gӛ mөc, thân chuӕi bұp bӅnh. Vұy mà nhӳng cái lѭӥi ÿen kia vүn cӭ uӕng

nhѭ ÿӇ thoҧ cѫn khát suӕt mӝt ngày nҳng hҥ.

Trӡi vӯa sұp tӕi thì gia ÿình tôi cǊng vӯa ăn cѫm chiӅu xong. Mҽ tôi ÿi

rӳa chén bát. Chӏ Sáu tôi chӯng mѭӡi tuәi, bӃ em tôi ÿһt lên chiӃc võng, ru nó

ngӫ. Hôm nào chӏ cǊng bҳt ÿҫu bҵng câu hát mà tôi ÿã thuӝc lòng:

“̮u ˯ ˯…Ví d̯u c̯u ván ÿóng ÿinh

C̯u tre l̷t l̓o g̵p gh͉nh khó ÿi ˯ ˯”

Cha tôi ngѭӡi không to cao lҳm, cái mǊi lúc nào cǊng ÿӓ hѫn mǊi cӫa

nhӳng ngѭӡi khác trong làng tôi, tóc ít, gom lҥi sau ót thành mӝt cái ÿҫu tóc nhӓ

hѫn cӫa mҽ tôi rҩt nhiӅu. Ông ăn cѫm xong trѭӟc cҧ nhà và tӵ rót mӝt bát nѭӟc

chè HuӃ thұt to mà uӕng. Bát nѭӟc nóng, hѫi còn lên nghi ngút, thӃ mà ông vүn

uӕng cҥn mӝt hѫi.

Tôi thѭӡng hay ÿӭng cà rà bên cha tôi sau mӛi bӳa cѫm chiӅu không phҧi

chӍ ÿӇ xem ông uӕng nѭӟc chè HuӃ nóng, vҩn ÿiӃu thuӕc bҵng lá cò – ke ( mӝt

thӭ lá cây rӯng còn tѭѫi), hay xem ông quҩn chiӃc khăn lông to lên ÿҫu, mà còn

ÿӇ len lén nói nhӓ vӟi ông:

-Tía, bӳa nay tía cho tui theo vӟi.

Nhѭng ông già ác thұt, mình chӍ nói nhӓ cho mình ông nghe thôi, vұy mà

ông trҧ lӡi rҩt to cho cҧ mҽ và chӏ tôi nghe:

- Không ÿѭӧc, tӕi nay tía ÿi xa lҳm, con ÿi không nӛi ÿâu, ӣ nhà vӟi má

mày.

Tôi còn ÿang bӵc tӭc vӟi cha tôi thì mҽ tôi tӯ dѭӟi bӃp ÿã mҳng lên nhѭ

búa bә:

-Thҵng NghӋ lҥi ÿòi ÿi nӳa hҧ? Hӗi chiӅu ÿã dһn rӗi, bҵng ngón tay út

ngѭӡi ta mà cǊng ÿòi ÿi hӑc võ. Má bҧo tӕi nay má kӇ chuyӋn ÿӡi xѭa cho hai

chӏ em mày nghe kia mà, quên rӗi hҧ?

1.8 Page 8

▲back to top

Tôi lһng yên không dám hó hé mӝt tiӃng nào nӳa. Chӏ tôi vӯa co chân ÿҥp

mҥnh vào vách tѭӡng ÿӇ ÿѭa võng vӯa nhìn tôi cѭӡi nhѭ muӕn chӑc tӭc tôi. Cha

tôi rút cây côn bҵng tҫm vông già bóng loáng dӵng bên cӱa rӗi bѭӟc ra ÿi. Tôi

muӕn chҥy theo lҳm. Có lҫn tôi cӭ chҥy bӯa theo cha tôi nhѭ vұy mà mҽ tôi

không hay, rӗi sau bà cǊng phҧi chӏu. Nhѭng lҫn này thì chӏ cӭ ngó chӯng tôi

mãi, liӋu bӅ khó thoát tôi ÿành phҧi ngӗi phӏch xuӕng ÿҩt nhìn ra bӡ sông. Bҩt

giác tôi thèm ÿѭӧc nhѭ dòng nѭӟc sông Ĉӗng Nai tӵ do chҧy lên chҧy xuӕng

không có cha mҽ nào ngăn cҧn ÿѭӧc.

Tôi không sao hiӇu nәi nhӳng thói quen kǤ lҥ cӫa ngѭӡi lӟn. Cha tôi thì

hay ăn ӟt hiӇm cҧ trái mà không la cay, uӕng nѭӟc trà nóng còn bӕc hѫi mà

không nóng miӋng, hút thuӕc bҵng lá cò – ke và thӍnh thoҧng lҥi uӕng cҧ hai xu

rѭӧu mà không sao cҧ. Hôm nào có ÿѭӧc hai xu rѭӧu trong bӳa ăn chiӅu thì thҩy

ông vui hҷn lên. Ăn cѫm xong ông không xách côn ÿi liӅn mà còn múa mӝt vài

ÿѭӡng võ ngoài sân cho chúng tôi xem trѭӟc, hay lҳm. Mҽ tôi không hút thuӕc,

không uӕng rѭӧu thì lҥi hay ăn trҫu. Hôm nào muӕn nghe chuyӋn ÿӡi xѭa tôi

cǊng phҧi ngӗi chӡ rҩt lâu. Rӳa chén bát xong, bà thәi lӱa thҳp ÿèn bѭng lên ÿӇ

trên chiӃc bàn giӳa nhà . Vӯa ngӗi xuӕng ván là bà vӟi tay lҩy mӝt lá trҫu trong

cái rә trҫu ÿӇ sҹn trên ván. Mҽ tôi bao giӡ cǊ ngҳt ÿuôi lá trҫu bӓ ÿi rӗi mӟi têm

vôi vào, xӃp lҥi kӻ nhѭ gói bánh rӗi mӟi bӓ vào miӋng vӟi mӝt miӃng cau khô

mà nhai, trông ngon lành nhѭ trҿ con nhai әi. Trѭӟc ánh ÿèn dҫu, mҳt bà sáng ra,

mһt bà ÿӓ ӱng nhѭ trҿ hҷn lҥi. Lúc ҩy cǊng là lúc em tôi ÿã ngӫ say, chӏ tôi cǊng

thôi hát, chӍ còn chiӃc võng ÿu ÿѭa phát ra tiӃng cӑt kҽt trên ÿҫu cӝt thì mҽ tôi

mӟi bҳt ÿҫu nói:

- Hӗi xѭa…Ông bà mình tӯ ngoài HuӃ ÿi vào khai phá rӯng này. Lúc ҩy

chѭa có ÿѭӡng xá gì ÿâu, chӍ có ÿӗng hoang rӯng rұm. Hӑ ÿi lҫn theo chiӅu nѭӟc

ròng cӫa con sông này. Ĉi ÿӃn ÿâu thì phá rӯng, lұp làng lұp ҩp ÿӃn ÿó. Sanh cѭ

lұp nghiӋp mãi mӟi thành tӍnh Biên Hoà cӫa mình ÿây cǊng nhѭ các tӍnh khác

cӫa xӭ Nam KǤ. Tӯ ngoài HuӃ vào ÿây có lӁ vì thҩy vùng này ÿӗng rӝng mà

nhiӅu nai nhҩt nên ông bà mình ÿһt tên cho con sông này là sông Ĉӗng Nai. Biên

Hoà ngày xѭa còn có tên là Biên Hùng gӗm luôn cҧ hai tӍnh Bà Rӏa và Thӫ Dҫu

Mӝt. Quұn Tân Uyên mình thì mӟi cách ÿây vài năm còn có tên là Thӫ Ĉӗn Sӭ

giàu có lҳm con à. Dѭӟi sông thuyӅn bè tҩp nұp, trên bӡ xe ngӵa dұp dìu, nhà

ngói, ÿình chùa san sát, hӝi hè linh ÿình chӭ không buӗn nhѭ bây giӡ ÿâu.

-Tӟi ÿӡi ông nӝi ông ngoҥi con thì giһc Tây lên cѭӟp nѭӟc mình.Tөi Tây

ӣ xa lҳm, nó ÿi bҵng tàu chiӃn sang ÿây không ÿѭӧc mҩy thҵng nhѭng vì nó có

tàu sҳt và súng lӟn nên mình ÿánh không lҥi. Vua cӫa mình thì hèn nhát, mӟi

thua có mҩy trұn là ÿã ÿҫu hàng ký giҩy dâng cho Tây trѭӟc hӃt là ba tӍnh miӅn

Ĉông là tӍnh mình, tӍnh Gia Ĉӏnh, tӭc là Sài Gòn bây giӡ và Ĉӏnh Tѭӡng là Mӻ

1.9 Page 9

▲back to top

Tho bây giӡ rӗi dҫn dҫn dâng hӃt cho Tây. Ông bà mình lúc ÿó giұn vua và thù

Tây ghê lҳm. Dân mình nәi dұy chӕng vua và giӃt giһc khҳp nѫi nhѭng chӍ có

gұy gӝc, giáo mác, hoҧ mai và dùng võ thì không chӕng lҥi nәi vӟi tàu sҳt, tàu

ÿӗng nên ÿành chӏu mҩt nѭӟc. Hӗi ÿó vùng này chӕng Tây lâu lҳm, chín mѭӡi

năm sau ngày vua mình ÿҫu hàng giһc. Trong quұn Tân Uyên này bây giӡ cǊng

còn nhiӅu dҩu tích rӗi thӫng thҷng má sӁ kӇ hӃt cho con nghe…

Em tôi thӭc giҩc khóc oe lên. Chӏ tôi vӯa co chân ÿҥp mҥnh vào vách ÿӇ

ÿѭa mҥnh chiӃc võng vӯa cҩt giӑng hát lӟn:

U ù ˯ ˯…Ví d̯u tình b̵u mu͙n thôi

B̵u gieo ti͇ng dͷ cho rͥi b̵u ra…

ChiӃc võng chao qua chao lҥi làm hai ÿҫu cӝt lҥi kêu cót két rҩt to. Mҽ tôi

lҥi têm thêm mӝt miӃng trҫu khác rӗi nhҩc tҩm cӱa tre khép lҥi, không hiӇu vì sӧ

gió lҥnh hay vì sӧ tҳt ngӑn ÿèn dҫu.

- Ӡ quên nӳa, thҵng NghӋ ÿi ÿái ÿi con, không tӕi ÿái dҫm trôi mҩt cha

mày ÿa.

Tôi ngoan ngoãn vâng lӡi, hé cӱa chҥy ra gӕc xoài trѭӟc sân nhà. Khi tôi

trӣ vào thì mҽ tôi tiӃp tөc kӇ:

- Cách chӧ Tân Uyên chӯng cây sӕ có mӝt cái gò cao trên bӡ sông gӑi là

gò LǊy. Chӛ ÿó ngày xѭa, sau khi giһc chiӃm Biên Hòa, ông bà mình kéo vӅ

dӵng lên cái ÿӗn kháng chiӃn ÿҫu tiên cӫa vùng này. Ĉӗn nҵm trên gò cao có

súng ÿҥi bác chƭa ra bӕn phía nhѭ mӝt con nhím xù lông nhӑn ra nҵm chӏu trұn

khi bӏ rѭӧt vây. Sông Ĉӗng Nai ӣ ÿoҥn này tuy sâu nhѭng hҽp. Tàu Tây chҥy

qua ÿây phҧi chҥy sát bӡ nên dӉ bӏ ăn ÿҥn súng thҫn công cӫa ta. Nhӡ ÿӗn Luӻ

kiên cӕ nên mãi mҩy năm sau, khi các quұn khác nhѭ Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt ÿã

thҩt thӫ mà Tân Uyên vүn còn trong tay ÿӗng bào và nghƭa quân ta. VӅ sau giһc

cho quân kéo lên ba mһt, mӝt cánh bӝ binh ÿi tӯ Biên Hoà lên, Bình Ninh bên

kia sông, mӝt cánh khác tӯ Thӫ Dҫu Mӝt sang bӑc hұu sau gò Luӻ phӕi hӧp vӟi

ÿoàn tàu chiӃn bҳn ÿҥi bác nhѭ mѭa vào ÿӗn mình. Vұy mà ÿánh suӕt mӝt ngày

chúng vүn không hҥ ÿѭӧc ÿӗn, không tiӃn ÿѭӧc vào chӧ Tân Uyên.

ThӃ ta yӃu, thҩy liӋu không giӳ nәi ngày sau nên trong ÿêm ҩy nghƭa quân

liӅn nәi lӱa thiêu huӹ cҧ ÿӗn và thӏ trҩn này rӗi rút theo sông Ĉӗng Nai lui vӅ

làng Mӻ Lӝc. Làng Mӻ Lӝc xѭa gӗm ba xã Tân Tӏch, Tân Hoà và Mӻ Lӝc bây

giӡ nҵm cách Tân Uyên chӯng bӕn năm cây sӕ. VӅ ÿây nghƭa quân không ÿóng

quân ӣ bӡ sông nӳa mà xây ÿӗn dӵa lѭng vào rӯng sâu trên mӝt cái gò cao ngày

nay gӑi là Gò Ĉӗn, nѫi tía mày ÿang dҥy võ cho hӑc trò ÿó. Ông bà mình tiӃp

1.10 Page 10

▲back to top

tөc chiêu binh mãi mã tө tұp anh hùng nghƭa sƭ rҩt ÿông. Ĉӗng bào khҳp nѫi

trong tӍnh kéo vӅ ÿây tình nguyӋn gia nhұp hàng ngǊ nghƭa quân, vӯa ÿӇ tránh

nҥn giһc Tây. Ông ngoҥi, bà ngoҥi con hình nhѭ cǊng không phҧi ngѭӡi gӕc ӣ

Mӻ Lӝc mà ӣ ÿâu vùng chӧ Búng, Lái Thiêu theo cha mҽ vӅ vùng rӯng này sau

khi Lái Thiêu, Thӫ Dҫu Mӝt bӏ giһc chiӃm.

Tây thì ÿóng ӣ Tân Uyên, vұy mà ӣ Mӻ Lӝc nghƭa quân ngày mӝt ÿông

thêm, ÿӗn Mӻ Lӝc ngày càng kiên cӕ. Ngày ÿêm tiӃng quân reo, tiӃng ngӵa hí,

tiӃng loa vang trӡi dұy ÿҩt ӣ góc rӯng ҩy. Bӝ binh cӫa giһc thì chѭa dám ÿánh

ÿѭӡng rӯng. Tàu chiӃn cӫa chúng cǊng chѭa dám chҥy trên khúc sông nhiӅu ÿá

ngҫm này, vì vұy mà Tây ÿành chӏu ÿӇ cho nghƭa quân bành trѭӟng thӃ lӵc ӣ ÿây

mӝt thӡi gian rҩt lâu. Nghƭa quân ta ÿi bӝ, ÿi thuyӅn, cѭӥi ngӵa ÿi ÿánh giһc

khҳp nѫi trong tӍnh. Tháng nào cǊng có bҳt ÿѭӧc Tây và ViӋt gian phҧn quӕc

ÿem vӅ xӱ tӝi làm lӉ cӡ tҥi ÿӗn Mӻ Lӝc cho ÿӗng bào coi. Bà ngoҥi bây kӇ lҥi tөi

Tây cǊng nhiӅu thҵng hèn nhát lҳm. Bӏ bҳt, sӧ chӃt nó cǊng bҳt chѭӟc ViӋt gian

phҧn quӕc chҳp tay lҥy nghƭa quân sát ÿҩt ÿӇ xin tha.

- Mình có tha thҵng nào không hҧ má?

- Có nhiӅu chӟ! Nhѭng mӛi lҫn tha phҧi ra dҩu cho nó hiӇu phҧi ÿi vӅ

Tây ÿi, hӉ bӏ bҳt lҥi lҫn sau thì không tha nӳa. Trѭӟc khi thҧ phҧi xăm lên mһt nó

mӝt chӳ nhҩt ÿӇ biӃt mà phân biӋt nó vӟi nhӳng thҵng bӏ bҳt sau này. NӃu không

làm sao mà phân biӋt ÿѭӧc, tөi nó giӕng nhau lҳm, trҳng nõn, mǊi cao, mҳt ÿөc,

tóc vàng hoe, nói chuyӋn thì nghe nhѭ pháo nә.

Hӗi ÿó ông bà mình thù ViӋt gian cǊng nhѭ thù Tây vұy, có khi còn hѫn

nӳa. Ngѭӡi ta nói nӃu không có ViӋt gian thì giһc Tây dù có nhiӅu súng ÿҥn

cǊng nhѭ ÿiӃc, nhѭ mù không làm gì ÿѭӧc dân mình ÿâu.

- Nhѭng tҥi sao ngѭӡi ta lҥi ÿi làm ViӋt gian hҧ má?

Chӏ tôi lҥi hӓi. Mҽ tôi có vҿ lúng túng. Bà nhә miӃng bã trҫu xuӕng ÿҩt

rӗi mӟi trҧ lӡi:

- ViӋt gian là… do chó chӃt ÿҫu thai lên thành ngѭӡi. Ngày thѭӡng thì hӑ

giӕng nhѭ ngѭӡi, không ai biӃt gӕc tích cӫa hӑ. Nhѭng khi nѭӟc loҥn tánh chó

cӫa hӑ mӟi lӝ ra, không còn biӃt gì ÿӃn nhân nghƭa, sӧ chӃt, chҥy theo cѫm thӯa

canh cһn cӫa giһc. Có nhiӅu thҵng theo Tây mãi rӗi cǊng bӏ Tây giӃt. Có nhiӅu

thҵng cǊng ÿѭӧc Tây phong cho làm chӭc này chӭc nӑ. Nhѭng tҩt cҧ nhӳng

thҵng ViӋt gian bӏ mình giӃt ÿӅu ÿҫu thai lҥi làm chó, có thҵng lúc sҳp chӃt còn

tru lên giӕng hӋt nhѭ chó tru vұy…

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

Con chó vàng ÿang nҵm ngӫ bên cánh cӱa nghe mҽ tôi nói tӵ nhiên mӣ

mҳt ngóc ÿҫu nhìn lên. Không thҩy ai cho ăn gì, lҥi thҩy tôi nhìn nó mӝt cách

khác thѭӡng nó ngoҳc ÿuôi mҩy cái rӗi lim dim ngӫ lҥi. Trѭӟc ÿây tôi mӃn nó

lҳm, nay bӛng thҩy sӧ và ghét nó. Tôi tӵ hӓi sao ngѭӡi ta không giӃt hӃt chó ÿi?

Có phҧi chó càng bӏ giӃt nhiӅu thì càng ÿҫu thai nhiӅu ViӋt gian? Có lӁ vұy mà

dân làng tôi nuôi chó giӳ nhà mà không giӃt chó bao giӡ? Tôi rҩt thoҧ mãn cách

tӵ giҧi ÿáp cӫa mình và tӵ nhiên thҩy buӗn ngӫ.

- Má nói ӣ gò Ĉӗn có nghƭa quân, có ngӵa, có loa sao hôm trѭӟc con ÿi

vӟi ba lên ÿó không thҩy gì hӃt, chӍ thҩy trâu ăn cӓ trên gò mà thôi.

- Cái thҵng hӓi kǤ cөc quá! Má nói chuyӋn ÿӡi xѭa chӭ ÿâu phҧi chuyӋn

bây giӡ ÿâu. ĈӇ má kӇ tiӃp cho mà nghe.

- Ӯ…bây chѭa buӗn ngӫ thì má kӇ nӳa. Ĉӗn Mӻ Lӝc là ÿӗn cuӕi cùng

cӫa nghƭa quân ӣ vùng này, mӟi mҩt cách ÿây chӯng bӕn chөc năm thôi. Năm ҩy

là năm Thìn, cǊng là năm bà ngoҥi sanh má. Trѭӟc năm mҩt ÿӗn, ông bà và

nghƭa quân ӣ vùng này ÿã phҧi trҧi qua mҩy năm mҩt mùa thiӃu ÿói dӳ lҳm. Hӗi

ÿó cǊng nhѭ bây giӡ, vùng này chӍ có mӝt ít ruӝng nѭѫng ven hai bӡ sông, còn

phҫn lӟn ÿҩt ÿai là rӯng thҷm. Lúa khoai thì ít mà nghƭa quân ngày mӝt ÿông.

Ĉӗng bào các nѫi khác lánh nҥn vӅ ngày càng nhiӅu thì làm sao mà ÿӫ ăn ÿѭӧc.

Tөi Tây biӃt vұy càng ra sӭc bao vây chһn hӃt các ngã ÿѭӡng chӣ lѭѫng thӵc tӯ

nѫi khác vӅ. Nghƭa quân và ÿӗng bào phҧi vào rӯng sâu tìm cӫ nҫng, cӫ nho

rӯng, quҧ cám, măng le và rau rӯng ăn ÿӥ ÿói. NghӅ võ mà thiӃu ăn thì tұp luyӋn

có ra gì. Nghƭa quân ÿѭӧc lӋnh phân tán dҫn dҫn, ÿi tӯng toán nhӓ vӅ hѭӟng

Tây, nѫi có nhiӅu lúa. Ĉӗn Mӻ Lӝc thu hҽp dҫn dҫn, tӯ mҩy nghìn quân chӍ còn

năm trăm ngѭӡi toàn là nhӳng ngѭӡi có cha mҽ vӧ con ӣ huyӋn Tân Uyên này.

Hӑ tӵ cho mình có bәn phұn bҧo vӋ vùng ÿҩt quê hѭѫng này ÿӃn cùng. Năm

Thìn ҩy vùng này bӏ mӝt trұn bão to chѭa tӯng có. Nѭӟc sông Ĉӗng Nai dâng lên

ngұp cҧ ngӑn dӯa. Dòng sông hoá thành biӇn nѭӟc mênh mông. Nѭӟc dâng lên

tұn chân ÿӗn Mӻ Lӝc. Ĉӗng bào trong làng dҳt díu ÿùm bӑc nhau vào rӯng tránh

lөt và kiӃm thӭc ăn. Nhân cѫ hӝi này, giһc Tây mang tàu chiӃn lên ÿánh ÿӗn.

LiӋu không giӳ nәi ÿӗn trong lúc nghƭa quân ÿói rét và lǊ lөt, tѭӟng Hoàng LӉ

bèn ra lӋnh bӓ ÿӗn rút lên nhӳng ngӑn ÿӗi cao hѫn ӣ vùng Lҥc An. Có hѫn mӝt

trăm nghƭa quân, phҫn ÿông là ngѭӡi làng mình không chӏu tuân lӋnh, xin tình

nguyӋn ӣ lҥi ÿӗn quyӃt tӱ vӟi giһc. Tѭӟng Hoàng LӉ buӝc lòng phҧi ÿӗng ý.

Trѭӟc khi rút ÿi, ông làm lӉ ÿӇ tang cho sӕ nghƭa sƭ ӣ lҥi. Trong buәi lӉ, nghƭa

quân cùng ÿӗng bào ÿӅu khóc nhѭ mѭa. Ngѭӡi chӍ huy toán nghƭa quân ӣ lҥi tên

là Hoàng Hӗ, con trai cӫa Hoàng LӉ, văn võ song toàn, mӝt mình ông có thӇ

ÿѭѫng cӵ vӟi trăm ngѭӡi nhѭ không. Ông ra lӋnh cho nghƭa sƭ bӓ hӃt súng, chӍ

dùng gѭѫm giáo, mã tҩu và dao găm mai phөc thұt kӻ trong ÿӗn bӓ trӕng cӱa.

Giһc Tây ÿӃn làng mình thì thҩy ÿӗn vҳng lһng, không mӝt tiӃng súng nә, không

mӝt tiӃng trӕng thúc, không mӝt ngӑn cӡ bay. Nhìn vӅ phía Lҥc An, trên ngӑn

2.2 Page 12

▲back to top

núi Bà Én thì quân reo, cӡ phҩt, loa vang nhѭ sҹn sàng nghênh chiӃn. Giһc ngӥ

quân ta bӓ ÿӗn rút hӃt nên nhҧy ra khӓi tàu ÿә bӝ vào ÿӗn ÿӇ tӏch thu vǊ khí

lѭѫng thӵc và triӋt hҥ ÿӗn. Toán quân ÿҫu cӫa chúng bӏ quân mai phөc cӫa ta

ÿánh bҩt ngӡ, trӣ tay không kӏp bӏ tiêu diӋt gҫn hӃt. BiӃt mҳc mѭu cӫa ta, giһc

dùng ÿҥi bác bҳn xӕi xҧ vào ÿӗn nhѭ mѭa bão, sҩm sét. TiӃng ÿҥn nә vang trӡi

dұy ÿҩt. BiӃt không thӇ nào cӵ nәi vӟi giһc, Hoàng Hӗ tұp trung sӕ nghƭa quân

còn lҥi nói rҵng: “ Trұn này ta thua giһc là tҥi trӡi chӭ không phҧi tҥi ta. Nay ta

chӃt vì nѭӟc phҧi chӃt cho oanh liӋt. Ĉây ta cho mӛi ngѭӡi mӝt liӅu ÿӝc dѭӧc,

các ngѭѫi hãy cùng ta uӕng trѭӟc khi giһc ÿә bӝ vào thành”. Mѭӡi hai cánh tay

ÿѭa ra nhұn mѭӡi hai liӅu thuӕc rӗi cùng mӝt lѭӧt bӓ vào miӋng nuӕt. Mѭӡi hai

cһp mҳt nhìn nhau, ngѭӡi ngã trѭӟc kҿ ngã sau ÿӃn ngѭӡi cuӕi cùng thì giһc ÿã

vào ÿӃn cӱa…Ĉӗng bào thѭѫng tiӃc các nghƭa sƭ thѭӡng gӑi gò này là gò Trăm

quân. Sau giһc chiӃm vùng này, chúng cҩm không cho gӑi tên ÿó và ÿӕi tên gӑi

là gò Cây Trâm mѭӧn cӟ ӣ ÿây có nhiӅu cây trâm. Ĉӗng bào rӫ nhau ÿӕn hӃt

trâm làm cӫi rӗi gӑi lҥi nѫi ÿó là Gò Ĉӗn cho ÿӃn bây giӡ.

Mҽ tôi ngӯng kӇ, ÿêm ÿã khuya, tӯng chiӃc lá xoài rѫi ngoài sân nghe

lách tách. Ngӑn ÿèn dҫu mӡ dҫn, con thҥch sùng tҳc lѭӥi tӯng hӗi dài nhѭ muӕn

nói lên nhӳng nӛi thѭѫng tiӃc và cҧm phөc cӫa mҽ tôi ÿӕi vӟi nghƭa quân. Tôi

kê ÿҫu lên bҳp vӃ cӫa mҽ, ngӫ quên lúc nào không biӃt.

Nhà tôi hôm nay dѭӡng nhѭ có chuyӋn gì khác thѭӡng lҳm. Mҽ tôi ÿi ÿâu

tӯ sӟm mãi ÿӃn xӃ chiӅu mӟi vӅ. Nhѭ thӃ là bà vӅ sӟm hѫn ngày thѭӡng. CǊng

khác mӑi ngày là không gánh gánh hàng trên vai, lҥi mһc quҫn áo rҩt diӋn, coi

trҿ hҷn ra. Bà ÿã ÿi cҧ ngày mӟi vӅ mà cái áo dài xuyӃn ÿen bà mһc vүn còn

nguyên lҵn xӃp nhѭ mӟi lҩy trong rѭѫng ra. Tôi biӃt bà sӧ tôi ÿòi theo nên ÿã

trӕn ÿi lén. Tôi giұn, thҩy mҽ vӅ không thèm mӯng, ÿӭng quay mһt chӛ khác. Bà

không nói gì, rón rén bѭӟc ÿӃn sau tôi rӗi thò tay ÿѭa ra trѭӟc ra trѭӟc mһt tôi

mӝt cái bánh cúng ( loҥi bánh tét nhӓ, dài ÿӝ mӝt gang). Tôi sӧ không cҫm thì

mҽ cho chӏ Sáu mҩt, liӅn vӝi vӗ lҩy rӗi nói dӛi:

- Con không thèm ăn ÿâu. Má trӕn con ÿi ăn giӛ không cho con theo. Lҥi

cúng cѫm cho bà ngoҥi ӣ nhà cұu Năm chӟ gì? Ai không biӃt mà giҩu!

Chӏ Sáu tôi cѭӡi ngҩt:

- Mày ngu quá! Má ÿi chùa cúng rҵm mà không biӃt. Cúng cѫm bà ngoҥi

gì mà cúng hoài vұy. Mҩy bӳa trѭӟc cúng rӗi, mày ÿѭӧc ÿi chӟ tao phҧi ӣ nhà

ҹm em, mày quên rӗi à?

2.3 Page 13

▲back to top

Tôi sӵc nhӟ ra hôm nay là ngày rҵm. Thұt ÿúng vұy, vì không nhӳng tôi

ÿѭӧc ăn bánh cúng mà còn sҳp ÿѭӧc ăn mӝt bӳa cѫm ngon nӳa. Mҽ tôi ÿang kêu

chӏ Sáu tôi ÿi nҩu nѭӟc ÿӇ làm thӏt gà nӳa kia. Con gà mái bӏ mҽ tôi cҳt tiӃt còn

ÿang giãy ÿành ÿҥch mà mҽ tôi ÿã vӝi bҧo tôi:

- Thҵng NghӋ lҩy chai ÿi mua cho tía mày hai xu rѭӧu ÿi. Ông vӅ tӟi bây

giӡ ÿa con.

Nhà chú Sú, chӛ bán rѭӧu, cách nhà tôi ÿӝ vài trăm thѭӟc. Tôi là khách

hàng quen thuӝc cӫa chú. Lҫn nào cǊng vұy, tôi xách cái chai xӏ có nút bҵng bҫn

và chӍ mua ÿúng hai xu rѭӧu thôi. Chú Sú ÿã quen vӟi cách mua rѭӧu cӫa tôi.

Khi tôi tӯ nhà chҥy thҷng mӝt mҥch tӟi quán cӫa chú ÿong rѭӧu vào rӗi ÿѭa chai

lҥi cho tôi xách vӅ mà không phҧi nói năng gì cҧ. Bұn vӅ, phҫn vì mӋt phҫn vì

phҧi cҫm chai rѭӧu sӧ ÿә, tôi không chҥy nӳa. Tôi ÿi chҫm chұm và nghƭ mông

lung. Cái chú Sú này sao әng hay quá, không nói gì hӃt cǊng biӃt mình mua hai

xu rѭӧu mà bán. Không lӁ tҥi chú ta là ngѭӡi Tàu? Ӯ! Khôn lanh nhѭ vұy mӟi

giàu ÿѭӧc. Nghe nói má còn thiӃu nӧ әng tӟi mҩy ÿӗng bҥc gҥo lұn. Nhà sao

thiӃu tiӅn mua gҥo mà má còn mua rѭӧu. Rѭӧu có ngon không? Tôi mӣ nút chai

ra ngӱi thӱ. Hѫi rѭӧu nӗng bӕc lên cay cҧ mҳt. Có lӁ phҧi uӕng mӟi ngon

chăng? Tôi ÿӭng lҥi, nhè nhҽ nghiêng chai rót mӝt chút rѭӧu vào miӋng. Rѭӧu

nóng nhѭ ÿӕt cҧ lѭӥi. Tôi vӝi phun phèo phèo xuӕng ÿҩt vӯa nhìn theo xem có

khúc lѭӥi nào cӫa mình bӏ cháy rөng theo không? Không có, chӍ có nѭӟc miӃng

thôi. Yên trí, tôi ÿұy nút chai lҥi xách vӅ nhѭ không có chuyӋn gì xҧy ra.

Thѭӡng ngày mҩy ngón tay cӫa mҽ tôi hay dính ÿӓ cӕt trҫu nên tôi rҩt

khó chӏu. Vұy mà hôm nay sao tay bà sҥch thӃ! Mҩy ngón tay bà xé thӏt gà luӝc

thҩy mà mê. Mӥ gà béo ѭӟt ÿѭӧm mҩy ngón tay mҽ tôi. Mùi dҩm thanh, hành,

tiêu xông lên, ngӱi không cǊng muӕn chҧy nѭӟc miӃng. Mҽ tôi bӕc mӝt miӃng

thӏt cho tôi ăn thӱ. MiӃng thӏt nhӓ quá, tôi chӍ muӕn liӃm mҩy ngón tay cӫa bà

cho ÿӥ thèm, nhѭng mҽ tôi ÿã lҩy tay vӅ và tiӃp tөc xé thӏt. Cái ÿҫu và hai cái

ÿùi gà mҽ tôi không xé mà ÿӇ qua mӝt bên. Ĉó là phҫn ÿӇ cha tôi nhҳm rѭӧu.

Nhӳng thӭ ÿó là bҩt khҧ xâm phҥm, có lӁ chӯng nào lӟn bҵng tía tôi tôi mӟi

ÿѭӧc gһm nguyên mӝt cái ÿùi gà nhѭ vұy chăng? Nhѭng tôi không phҧi ao ѭӟc

lâu, mӟi ngӗi vào mâm là cha tôi ÿã cho tôi ngay mӝt cái ÿùi gà:

- Ĉây là tía thѭӣng con sáng nay không ÿòi ÿi theo má, ӣ nhà không

nhõng nhӁo vӟi chӏ mà tӕi nay cǊng không ÿòi ÿi theo tía nӳa, nghe không?

Má tôi cҧn:

- Mình ăn ÿi mà, tӕi nay có phҫn xôi chè nӳa. ÿӇ cái ÿùi ÿó cho tía uӕng

rӵӧu cho ngon con.

2.4 Page 14

▲back to top

LiӃc thҩy cha tôi nheo nheo mӝt con mҳt, tôi hiӇu ý cҳm cúi gһm hӃt cái

ÿùi gà.

Trăng ÿã lên, soi sáng góc rӯng Gò Ĉӗn. CǊng nhѭ mӑi ÿêm rҵm khác, hӉ

trăng vӯa sáng là nѭӟc sông ÿã lên ÿҫy rӗi, ngұp cҧ cái cҫu tҳm cӫa nhà tôi.

Tѭӣng nhѭ mӑi lҫn, ăn cѫm xong tôi ra sân chӡ xem cha tôi múa võ vì hôm nay

ông ÿã uӕng hai xu rѭӧu lҥi còn ăn thӏt gà nӳa. Nhѭng ăn xong ông vӝi vã uӕng

nѭӟc, ÿӕt ÿiӃu thuӕc rӗi xách côn ÿi ngay vӅ phía bìa rӯng. Thôi ÿành vұy. Tôi

thҩt vӑng, lӳng thӳng ra sau vѭӡn, ngӗi lên chҥc ba, lѭng dӵa vào nhánh cây lӟn

nhҩt ngҳm trăng lên. Trăng rҵm ÿҽp lҳm, tròn nhѭ mӝt cái mâm bҵng vàng chҥm

hình cây ÿa chú cuӝi bҵng ngӑc xanh. Mình mà lên ÿѭӧc trên ÿó chҳc chú cuӝi

tha hӗ mӯng. Ngӗi mãi mӝt mình dѭӟi gӕc ÿa chҳc buӗn lҳm. Nhѭng có phҧi

chú cuӝi ӣ mӝt mình ÿâu. Lúc nào cǊng có nhiӅu cҧnh vұt bҵng mây ÿӃn chѫi

vӟi chú. Các ÿám mây hình nhѭ con thú này, con thú khác, có khi giӕng nhѭ mһt

ông ThiӋn, lúc giӕng mһt ông Ác. Khi lҥi giӕng nhѭ mӝt bông hoa, lúc thì giӕng

nguyên mӝt tҧng núi khәng lӗ bay ngang chân chú cuӝi, nhѭ muӕn che lҩp cҧ chӏ

Hҵng. Không biӃt có ÿám mây nào giӕng món gà xé phay hay giӕng mâm xôi

chè không há?

Nhӟ ÿӃn nӗi chè tôi liӅn leo xuӕng và chҥy vào nhà. Mҽ tôi ÿã dӑn dҽp

dѭӟi bӃp xong xuôi. Em tôi ÿã ngӫ say. ChiӃc võng ÿung ÿѭa nhҽ nhҽ phát ra

tiӃng kêu khe khӁ ӣ ÿҫu cӝt.

- Xôi, chè ÿâu má?

Mҽ tôi cѭӡi :

- Mӟi ăn cѫm xong mà ÿói rӗi à? Xôi chè phҧi ÿӧi cúng xong mӟi ăn

chӟ. Mà khuya mӟi cúng lұn. Ĉӭa nào thӭc nәi thì ăn, không thì sáng mai dұy ăn

cǊng ÿѭӧc.

- Má kӇ chuyӋn ÿӡi xѭa nӳa thì con thӭc ÿѭӧc ngay.

- Con cǊng vұy! Chӏ tôi nói.

Mҽ tôi bӓ miӃng trҫu vӯa têm xong vào miӋng chҫm chұm nhai rӗi bҳt

ÿҫu:

- Ӡ…Hӗi xѭa…

Nhѭng bà bӛng ngӯng ӣ ÿó, rӗi quay sang chuyӋn khác:

- Hӗi sáng này má ÿi chùa mà giұn quá tao bӓ vӅ luôn. Có nhiӅu bà cǊng

nhѭ má, hӑ mang cҧ nhang ÿèn, bánh trái vӅ tӕi nay cúng riêng.

2.5 Page 15

▲back to top

Thҩy hai chӏ em tôi tӓ vҿ không hiӇu, bà giҧng giҧi:

- Nào giӡ chùa này thӡ mӝt ông Phұt khác, năm nay tѭӧng cǊ dӡi ÿi ÿâu

rӗi, thay vào ÿó là mӝt cái tѭӧng lҥ hoҳc. Ông thҫy chùa già cǊ cǊng ÿӝi ÿi rӗi,

mӝt thҵng hӑc trò trҿ thay thӃ, thҩy mà ghét.

Bà im lһng mӝt hӗi lâu, ngӗi trên ván nhai trҫu. tôi ÿӏnh lên tiӃng giөc thì

mҽ tôi cҩt lӡi:

- ChuyӋn vӅ cái chùa làng Tân Hòa là nhѭ vҫy: Lúc còn nghƭa quân và

ÿӗn Mӻ Lӝc, ông bà mình sӧ nhҩt là tàu chiӃn cӫa giһc tӯ Tân Uyên chҥy lên

vùng này bҳn phá. Ĉӗng bào và nghƭa quân cùng nhau hiӋp lӵc ÿҳp mӝt cái ÿұp

ngang sông tҥi làng Tân Hoà, cách Tân Uyên chӯng ba cây sӕ. Bây giӡ giӳa

sông vүn còn mҩy tҧng ÿá lӟn nҵm giӳa sông mà lúc nào ai cǊng thҩy. Ĉó là dҩu

tích cӫa cái ÿұp khәng lӗ ngày xѭa ÿó. Bên cҥnh ÿұp là Xóm Ĉèn, chính là nѫi

ông bà mình dùng dҫu chai và tre nӭa khô làm ÿèn, kӃt lҥi thành nhӳng bè lӱa

thҧ ÿҫy sông ÿón ÿӕt tàu ÿӏch. CǊng ӣ gҫn ÿó có cái chùa cӫa làng Tân Hòa nҵm

trên ngӑn ÿӗi cao bên bӡ sông mà trѭӟc nay mình vүn gӑi là chùa Ông Mõ.

Ĉӗng bào mình ÿi lӉ ӣ chùa này nhiӅu nhҩt là tӃt và nhӳng ngày rҵm. Hӗi ÿó,

dӑc theo hai bӡ sông, ông bà mình và nghƭa quân canh gác tàu ÿӏch rҩt kӻ. Tӯ

Tân Uyên lên ÿӃn Lҥc An cӭ mӛi cây sӕ là có hai trҥm gác ӣ hai bên bӡ sông.

Phҫn lӟn ngѭӡi ta báo hiӋu bҵng mõ tre. Khi báo ÿӝng thì ÿánh ba tiӃng liên tiӃp

thành tӯng hӗi: cóc, cóc, cóc... cóc, cóc,cóc…ÿánh ÿӃn khi nào giһc qua khӓi

trҥm gác mӟi thôi. Khi nào thҩy tàu giһc rút vӅ thì ÿӧi cho chúng qua khӓi trҥm

gác ÿánh mõ báo an bҵng hiӋu mõ ba hӗi dài kèm ba hӗi ngҳn ÿánh thong thҧ.

Trҥm gác xóm Ĉèn là trҥm gác chính vì nó ӣ gҫn Tân Uyên nhҩt. Gác trҥm xóm

Ĉèn là hai vӧ chӗng già rҩt cҫn mүn lҥi gan dҥ. Dù ÿӭng trên ÿӗi cǊng nhìn ÿѭӧc

hӃt khúc sông Ĉӗng Nai tӯ Tân Uyên ÿӃn Tân Tӏch rӗi, nhѭng ông ÿã cҭn thұn

cҩt mӝt cái chòi gác trên ngӑn cây dҫu to trên ÿӗi. Ngày ÿêm ông bà thay nhau

trèo lên ôm mõ ngӗi gác trên ÿó, dù trӡi mѭa nҳng không bao giӡ vҳng mһt. Vӯa

canh gác vӯa cuӕc ÿҩt trӗng khoai, bҳp, ÿan rә rá ÿӇ sinh sӕng. Mӛi khi thҩy khҧ

nghi thì ông lҥi gӑi bà hay bà kêu ông lên ngó lҥi cho chҳc chҳn ÿӇ ÿánh mõ báo

ÿӝng. Ĉӗng bào và nghƭa quân rҩt tin tѭӣng hiӋu mõ cӫa trҥm xóm Ĉèn. Nhӡ nó

mà nhiӅu lҫn dân mình kӏp tránh ÿѭӧc giһc và mai phөc ÿánh lҥi chúng. Có món

ăn nào ngon, hay săn ÿѭӧc thú rӯng, mӑi ngѭӡi thѭӡng ÿem biӃu hai vӧ chӗng

già nhѭ ÿӇ tiӃp thêm sӭc cho canh gác tӕt. Bӑn Tây ӣ Tân Uyên dҫn dҫn cǊng

biӃt chuyӋn. Chúng rҳp tâm trӯ diӋt trҥm gác này ÿӇ có thӇ dӉ dàng ÿánh sâu vào

vùng căn cӭ cӫa nghƭa quân.

Mӝt ngày kia ÿoàn tàu chiӃn giһc tӯ Tân Uyên kéo lên. Mõ báo ÿӝng thúc

vang trӡi, lҫn này tiӃng mõ cӫa trҥm xóm Ĉèn ÿánh mãi không thôi mӛi lúc càng

to, càng gҩp. Ĉӗng bào hai bên bӡ sông ÿã tҧn cѭ vào rӯng hӃt. Nghƭa quân ÿӗn

2.6 Page 16

▲back to top

Mӻ Lӝc ÿã ÿѭӧc chuҭn bӏ sҹn sàng nghênh chiӃn tӯ lâu mà tiӃng mõ vүn thúc

liên hӗi. Trên ngӑn cây dҫu cao hѫn ngӑn dӯa trѭӟc nhà mình hai vӧ chӗng ông

gác nhìn thҩy rõ tӯng chiӃc tàu giһc chҥy tӯ Tân Uyên lên Tân Tӏch, ӕng khói

ÿen sì phun khói mӏt mù, chân vӏt ÿҥp nѭӟc cuӝn sóng trҳng xoá sau lái. Cҧ khúc

sông xanh nӛi sóng to nhѭ ÿang bão táp. Nhӳng chiӃc ghe, xuӗng cӫa ÿӗng bào,

chѭa kӏp dҩu bӏ sóng ÿҥp nhҧy chӗm chӗm nhѭ muӕn lên bӡ chҥy trӕn bҫy thú

dӳ. Súng ÿҥi bác cӫa giһc bҳn xӕi xҧ vào hai bên bӡ sông. Nhӳng ngӑn dӯa

trúng ÿҥn gөc ÿҫu, rǊ lá tҧ tѫi. Mҩy trái ÿҥn ÿҥi bác bay sҥt qua ngӑn cây dҫu

làm lá cành ÿә xuӕng rào rào. Hai ông bà thay phiên nhau ÿánh mõ. Ĉánh rã cҧ

tay mà chiӃc tàu cuӕi cùng cӫa giһc vүn chѭa qua khӓi trҥm gác. Nó lҥi quay mǊi

vào bӡ. BiӃt chúng muӕn ÿә quân lên bӡ, ông già liӅn bҧo vӧ leo xuӕng chҥy ÿi

báo cho nghƭa quân chһn ÿánh. Bà chҫn chӯ muӕn giành ӣ lҥi ÿánh mõ ÿӇ ông

chҥy ÿi. Giҵng co mӝt hӗi, bà phҧi chӏu xuӕng thang ÿi báo cho nghƭa quân.

Bӑn giһc ÿә quân lên bӡ nghênh ngang kéo nhau lên ÿӗi. Cuӕi cùng

chúng xúm lҥi ÿӭng ngay dѭӟi gӕc dҫu, vұy mà trên ngӑn dҫu tiӃng mõ báo

ÿӝng vүn ÿánh vang rӅn. Thҵng chӍ huy râu xӗm chƭa súng nhҳm vào ông già và

nói gì ÿó. Mӝt thҵng ViӋt gian thông ngôn lҥi: “Ĉánh mõ báo an rӗi xuӕng ÿҫu

hàng ngay lұp tӭc, ông lӟn sӁ cho mày làm quan. Không nghe thì chӃt ÿӯng có

trách”.Thҵng thông ngôn nói ÿi nói lҥi câu nói tӟi ba lҫn rát cә hӑng mà tiӃng mõ

báo ÿӝng mӛi lúc mӝt hăng và mҥnh lên nhѭ muӕn át ÿi nhӳng lӡi dѫ bҭn ӣ dѭӟi

gӕc dҫu vӑng lên tai ông lão. Mӝt phát súng nә. Cánh tay mһt cӫa ông lão vӯa

giѫ lên bӛng buông thõng xuôi theo thân hình gҩy ӕm, bàn tay bӛng chӕc buông

lѫi cây dùi lҥi vӝi vàng nҳm chһt lҥi. Mӝt dòng máu ÿӓ tѭѫi chҧy dӑc theo cánh

tay xuӕng ÿҫu dùi nhӓ giӑt xuӕng ÿҩt. Ông già dѭӡng nhѭ ÿӭng sӳng trên chòi

gác trong giây lát. Bҩt thình lình cánh tay trái cӫa ông ÿang cҫm cái mõ bҵng tre

già bóng loáng ÿѭa thҷng lên trӡi, rӗi cҧ thân hình ông lão ÿӝt ngӝt lao thҷng tӯ

ngӑn dҫu xuӕng chӛ thҵng Tây râu xӗm ÿӭng. Thҵng Tây hӕt hoҧng bóp cò

súng. Nhѭng không ai nghe tiӃng súng nә chӍ nghe tiӃng gõ rùng rӧn cӫa chiӃc

mõ tre ÿұp xuӕng ÿҫu tên giһc. Thҵng Tây râu xӗm chӃt không kӏp ngáp, óc nó

phөt ra trҳng xoá gӕc cây dҫu.

Cùng lúc ÿó nghƭa quân cӫa ta vӯa kéo tӟi, cung tên, ÿҥn súng kép cӫa

nghƭa quân cùng tiӃng hò la tiӃp ӭng làm cho quân giһc hӕt hoҧng. Chúng vӝi

vàng khiêng xác tên chӍ huy chҥy vӝi ra sông rút xuӕng tàu mang theo nӛi kinh

hoàng khiӃp ÿҧm khi tұn mҳt thҩy cái chӃt cӫa lão…nông dân miӅn ÿҩt này. Khi

bà vӧ ông lão và toán nghƭa quân kéo ÿӃn dѭӟi gӕc dҫu thì ông lão ÿã trút hѫi

thӣ cuӕi cùng. Bàn tay trái cӫa ông vүn còn nҳm chһt cái mõ tre ÿүm máu.

Ngѭӡi ta chôn ông trên ngӑn ÿӗi và lұp chùa ÿӇ thӡ cúng ông. Mҩy năm trѭӟc

má ÿi chùa còn thҩy tѭӧng cӫa ông, mӝt tay cҫm cái mõ tre sѫn ÿӓ ÿѭa lên trӡi.

Ai ÿӃn chùa cǊng ÿѭӧc nghe ông sѭ già giӳ chùa kӇ lҥi sӵ tích ngôi chùa tӯ

chuyӋn hai vӧ chӗng ông mõ già nhѭ má kӇ cho con nghe vұy. Vұy mà năm nay

ÿi lӉ má thҩy ngѭӡi ta không ÿӇ ông sѭ già ӣ ÿó nӳa. Cҧ các tѭӧng mõ cǊng bӏ

2.7 Page 17

▲back to top

ÿem ÿi ÿâu không biӃt, thay vào ÿó là tѭӧng mӝt ngѭӡi khác có cái mӗm dài nhѭ

mõm Trѭ Bát Giӟi vұy. Ông thҫy chùa mӟi, ÿҫu trӑc chѭa có mӝt cái “ sҽo ngӗi

hѭѫng” nào, con mҳt láo liên thҩy là phát ghét rӗi. Ông này nói vӟi má và mҩy

bà là tѭӧng này mӟi thӍnh tӯ trong rӯng vӅ, linh thiêng hѫn tѭӧng ông Phұt cǊ.

Má nghe nói, giұn quá bӓ vӅ luôn. Mình có lòng thì cúng ӣ nhà cӫng ÿѭӧc,

không cҫn phҧi ra chùa nӳa…

Sӵc nhӟ tӟi nӗi chè ÿang nҩu, mҽ tôi vӝi bѭӟc xuӕng bӃp. Tôi vӝi chҥy theo bà.

Nӗi chè ÿang sôi ùng өc trên bӃp lӱa làm cho bөng tôi cǊng muӕn kêu theo.

Trăng ÿã lên cao, ngoài sân bóng cây xoài ÿã thu dҫn vӅ dѭӟi gӕc. Dѭӟi sông,

nѭӟc ròng ÿã ÿӇ lӝ cây cҫu tҳm và bãi cát trҳng lҩp lánh. Dòng sông lһng lӁ trôi.

Trên cao kia mây trҳng cǊng lһng lӁ trôi trên bҫu trӡi. Không gian yên ҧ vô cùng.

Nhӳng chiӃc tàu sҳt ÿen sì chӣ bӑn quӍ dӳ râu xӗm chҥy ngѭӧc dòng sông ÿi

phun khói lӱa; phun chӃt chóc ÿau thѭѫng vào hai bӡ sông quê tôi bây giӡ ӣ ÿâu.

Tôi chӍ thҩy mây trҳng, trӡi xanh, trăng vàng và dòng nѭӟc lһng lӁ trôi. Nhѭng

cái chùa ông mõ vүn còn ÿó, và chuyӋn vӅ ông mà mҽ tôi kӇ thì nhѭ mӟi vӯa

xҧy ra hôm qua thôi.

Chӏ Sáu dѭӡng nhѭ cǊng có nhӳng ý nghƭ vүn vѫ nhѭ tôi. Tôi thҩy chӏ

ngӗi im mӝt hӗi trѭӟc bұc cӱa, ngӳa mһt nhìn trӡi rӗi mӟi ÿӭng lên ÿi xuӕng

bӃp. Ba mҽ con tôi ngӗi quanh bӃp lӱa cháy bұp bùng. Nӗi chè sҳp chín bӕc hѫi

thѫm phӭc. Cҥnh bӃp là chõ xôi ÿã chín sҹn còn ÿӇ ӫ bên bӃp lӱa cho nóng.

Ĉang yên lһng, tôi sӵc nhӟ ra và hӓi mҽ tôi:

- Rӗi còn ông Hoàng LӉ và nghƭa quân ÿi vӅ núi Bà Én nay có còn ai

không má? Hôm trѭӟc má nói là mình còn có tӟi tám trăm quân kéo lên Lҥc An

mà.

- Làm gì còn có ai. Tӯ ÿó ÿӃn nay ÿã hѫn bӕn chөc năm rӗi…Ông Hoàng

LӉ thì sau trұn bão lөt và trұn Gò Ĉӗn ҩy rҩt buӗn rҫu. Ĉӗn Mӻ Lӝc mҩt, ông

mҩt luôn ÿӭa con trai tài giӓi cùng mӝt trăm dǊng sƭ nghƭa quân. Quân thiӃu

lѭѫng nhѭ ngӵa thíӃu cӓ. Chӡ ÿӧi sӵ tiӃp viӋn cӫa quân triӅu ÿình không ÿѭӧc,

ông bèn liӅu mҥng ÿem quân ÿi ÿánh mӝt trұn sau cùng quyӃt mӝt mҩt mӝt còn

vӟi bӑn giһc ӣ Tân Uyên. Tӯ Lҥc An, Chánh Hѭng quân ta ngѭӡi cѭӥi ngӵa, kҿ

chҥy chân, tӕp trên bӝ, tӕp dѭӟi thuyӅn, cӡ dong trӕng giөc ào ào kéo vӃ Tân

Uyên nhѭ cѫn nѭӟc lǊ. Ông Hoàng LӉ cѭӥi ngӵa ÿi ÿҫu. Vӯa ÿӃn xóm ThiӋn

Tân thì có mӝt ngѭӡi ÿàn bà chҥy ra trѭӟc ÿҫu ngӵa cӫa ông, cҧn ÿѭӡng quân

lҥi. Bà ta ôm lҩy ÿҫu ngӵa cӫa ông mà nói: “Ngài hãy dӯng quân lҥi, xin nghe tôi

nói ÿôi lӡi phân giҧi. Thӡi trӡi nay chѭa giúp ngài ÿâu. Ngày này không tӕt, giӡ

này không lành, xuҩt quân ÿi không có lӧi. Ngài mang quân vӅ ÿӧi thuұn trӡi

mӟi thҳng ÿӵѫc, chӭ cӭ tiӃn quân ÿi tôi e ÿi thì ÿҥi lӝ mà vӅ tiӇu lӝ ÿó…”.Ông

Hoàng LӉ biӃt ÿây là bà Cô làm nghӅ bói toán lên ÿӗng trong làng, nӛi tiӃng linh

nghiӋm. Nhѭng lòng ÿã quyӃt, trӣ vӅ e nhөt chí toàn quân. Ông bèn ra lӋnh cho

quân lính lôi ngѭӡi ÿàn bà tránh ra mӝt bên, lҩy ÿѭӡng cho quân ÿi. Không cҧn

2.8 Page 18

▲back to top

ÿѭӧc ÿoàn quân, bà Cô ÿã treo cә tӵ tӱ ngay mӝt gӕc cây bên ÿѭӡng. Ông

Hoàng LӉ vүn thҧn nhiên ÿӕc quân tiӃn tӟi. Lҫn ҩy quân ÿi không vӅ, tѭӟng

Hoàng LӉ bӏ giăc giӃt, nghƭa quân cǊng tan rã luôn. Sӕ còn lҥi rút chҥy vào rӯng

rӗi cǊng bӏ chӃt dҫn chӃt mòn hӃt. Dân ÿi rӯng bây giӡ thӍnh thoҧng cǊng còn

gһp mӗ mã hay dҩu tích ruӝng nѭѫng cӫa hӑ giӳa rӯng. CǊng sau trұn ҩy dân

làng mang xác bà Cô làng ThiӋn Tân vӅ chôn cҩt. VӅ sau ngѭӡi ta lұp miӃu thӡ

bà gӑi là miӃu Bà Cô 1. Nghƭa quân không còn nhѭng ÿӗng bào mình vүn tѭӣng

nhѭ ӣ ÿâu ÿó trên nguӗn sông,

trong rӯng thҷm vүn còn ҭn náu nhӳng ngѭӡi anh hùng cӫa mình. Vào nhӳng

ÿêm trăng thanh gió mát nhѭ ÿêm nay ngѭӡi ta chӯng nhѭ vүn nghe tiӃng quân

reo, ngӵa hý, loa vang vӑng tӯ Gò Ĉӗn Mӻ Lӝc. Ngѭӡi ta nói rҵng ÿó là vong

hӗn cӫa nghƭa quân trӣ vӅ tұp trұn. Bӣi vұy, vào nhӳng ÿêm rҵm dân làng mình

thѭӡng nҩu xôi chè, ÿӕt giҩy tiӅn vàng bҥc cúng nghƭa quân. Nhà mình cǊng sҳp

cúng ÿây, má cúng cho cұu Mѭӡi luôn thӇ. Chè chín rӗi, dӑn mâm chén ra ÿi

con, Sáu.

Cұu Mѭӡi Rұm, em ruӝt má tôi không phҧi là nghƭa quân. Má tôi thѭѫng

cұu Mѭӡi lҳm. Cұu tôi giӓi võ nhҩt làng. Mҩy năm sҳp lҩy vӧ thì câө tôi bӓ nhà

1 (1) MiӃu Bà Cô: Theo mӝt tѭ liӋu khác cǊng cӫa tác giã ông kӇ lҥi nguӗn gӕc cӫa ngôi miӃu này vӟi

mӝt sӵ tích nhѭ sau: T˱ͣng Hoàng L͍ v͙n là m͡t ông quan trong tri͉u ÿình Hu͇, do ḽy cô ÿào hát

Huy͉n C˯ làm vͫ, không tuân theo thͯ theo lu̵t cͯa vua nên ph̫i treo ̭n tͳ quan chͱ không ch͓u b͗ vͫ.

Ông b͓ trͭc xṷt ra kh͗i kinh thành và l˱u l̩c vào Gia Ĉ͓nh sinh s͙ng. Gi̿c Pháp xâm l˱ͫc n˱ͣc ta con

trai ông là Hoàng H͛ và ông ÿ˱ͫc dân chúng tôn lên làm T͝ng ÿ͙c ÿͱng ra ch͙ng gi̿c. Gi̿c Pháp cho

tay sai mang gi̭y phͯ dͭ cͯa tri͉u gi̫ g͕i ông v͉ tri͉u phͭc h͛i t˱ͣc cǊ. Mͳng rͩ, Hoàng L͍ chu̱n b͓

ra ÿi, trͧ ra Hu͇. Con ông là Hoàng H͛ và vͫ là Huy͉n C˯ ra sͱc ngăn c̫n, nh˱ng k̓ tôi trung mù

quáng v̳n kiên quy͇t lên ÿ˱ͥng. Vͫ ông, bà Huy͉n C˯ th̭y ÿã lên ng͹a ÿi v͡i vã c̯m chi͇c áo bào cͯa

ông ch̩y theo, qua ÿ͇n bên kia sông thì ng͹a cͯa ông ÿã xa r͛i. Bà Huy͉n C˯ rút dao t͹ sát. Con bà là

Hoàng H͛ mang xác ḿ v͉ mai táng và l̵p mi͇u thͥ bên kia sông.

T˱ͣng Hoàng L͍ cǊng không v͉ ÿ͇n Hu͇. Ĉi d͕c ÿ˱ͥng sͱc cùng l͹c ki͏t, l̩i ân h̵n vì không nghe vͫ

khuyên can, ông vi͇t m͡t bͱc th˱ tuy͏t m͏nh gi̷t vào mình, t͹ trói mình lên l˱ng ng͹a r͛i ch͇t. Con

ng͹a quen ÿ˱ͥng quay l̩i làng Tân T͓ch n˯i Hoàng H͛ cùng nghƭa binh ÿóng t̩i ÿ͛n MͿ L͡c. Ng˱ͥi ta

l̩i an táng ông t˱ͣng, bên này sông và cͯng l̵p ngôi mi͇u thͥ ÿ͙i di͏n vͣi mi͇u thͥ vͫ ông bên kia

sông.

Vào m͡t ÿêm m˱a bão, dòng sông n͟i sóng ÿánh sͭt lͧ bͥ bên kia: Ngôi mi͇u thͥ bà Huy͉n C˯ theo

sóng ṱp vào bͥ bên này. C˯n bão tan, dân làng d͹ng l̩i cái mi͇u thͥ chung c̫ hai ng ˱ͥi ͧ bên này

sông nay g͕i là mi͇u Bà C˯(hay Mi͇u Bà Cô). CǊng theo tác gi̫ thì trong ngôi mi͇u này tr˱ͣc kia có c̫

chi͇c áo bào cͯa ông t˱ͣng mà bà mang theo.

2.9 Page 19

▲back to top

ÿi, nghe nói ÿi theo Thiên Ĉӏa Hӝi gì ÿó. Sau ÿó ngѭӡi ta ÿӕn là cұu tôi bӏ Tây

bҳt và giӃt chӃt ӣ Sài Gòn. Không biӃt cұu chӃt ngày nào nên mӛi dӏp cúng

nghƭa quân vào rҵm tháng bҧy là mҽ tôi vái cúng luôn cho cұu Mѭӡi Rұm. Mҽ

tôi lҩy chiӃc áo dài ÿen mһc lúc ÿi chùa vӅ còn treo trên vách mһc vào ngѭӡi. Bà

ÿӕt ba cây nhang, ÿӭng trѭӟc mâm xôi chè bӕc khói nghi ngút,

trӏnh trӑng ÿѭa ba cây nhang lên ngang mày, cúi xuӕng xá mӝt cái dài rӗi cҳm

nhang vào cái ly ÿӵng ÿҫy gҥo ÿһt trong mâm cúng bên cҥnh cây ÿèn hӝt vӏt.

Khói nhang, khói ÿèn dҫu, hѫi nóng tӯ mҩy chén xôi chè bӕc lên quyӋn vào nhau

thành mӝt mùi khó tҧ. Tӕi thҩy vӯa tò mò, vӯa sӡ sӧ. Mҽ tôi ÿӭng trѭӟc mâm

cúng, chҳp hai tay trѭӟc ngӵc vái:

- Linh ai ông bà, vong hӗn nghƭa quân, vong hӗn cұu Mѭӡi nó…

- Có tôi ÿây!

Cha tôi tӯ ngoài sân bѭӟc vào, vӯa nói vӯa cѭӡi hì hì. Ông xách dây côn

ÿӭng ngay sau lѭng mҽ tôi. Tôi thҩy mҽ tôi cӕ nín cѭӡi, ráng giӳ vӁ nghiêm

trang khҩn vái lҫm thҫm trong miӋng. Vái xong, bà vén tà áo ngӗi xuӕng ÿҩt, lҥy

ba lҥy. Chӡ bà vӯa ÿӭng lên là cha tôi tiӃp tөc nói ÿùa:

- Vô tӱu bҩt thành lӉ rӗi, cúng nghƭa quân mà không có rѭӧu thì…nghƭa

quân nào chӭ nghƭa quân này không chӭng ÿâu.

Nói rӗi ông lҥi cѭӡi ӗ lên. Mҽ tôi ÿã muӕn cѭӡi nhѭng lҥi làm ra vӁ bӵc

tӭc nói:

- ĈӃn chӃt cái nӃt không chӯa. Không chӏu cúng thì ÿӇ ngѭӡi ta cúng, cӭ

phá ÿám hoài…Thôi,ông bà hѭӣng rӗi ÿó, các con ăn ÿi.

Em tôi chôt thӭc giҩc, khóc ré lên. Cha tôi bѭӟc tӟi kéo võng ÿѭa nó ÿӇ

chӏ và mҽ tôi ngӗi ăn xôi chè. Giӳa khuya, giӑng ӗ Ӆ cӫa cha tôi hát em tôi ngӫ

nhѭ tiӃng khóc trong mӝt ÿám tang.

- Ù.. ù.. ˯.. ˯ Than ˯i! M͡t tr̵n khói tan ˯ ͥ…

Ngàn năm ti͇t rͩ.. ͥ .ͥ

Binh t˱ͣng nó hãy còn ÿóng sông B͇n Nghé ˯, ˯…làm cho b͙n phía mây

˯ cͥ ÿen.

Ông cha ta còn ͧ ÿ̭t Ĉ͛ng Nai, ai cͱu ÿ̿ng m͡t ph˱ͥng con ÿ͗.. ˯. ͥ…

Thác mà tr̫ h͇t n˱ͣc non r͛i n˯.. ˯.. ͥ…

danh th˯m ÿ͛n sáu t͑nh chúng ÿ͉u khen .. ˯.. ˯.

Thác mà ˱ng ÿình mi͇u ÿ͋ thͥ ͥ ˯, ti͇ng hay tr̫i muôn ÿͥi ai cͯng m͡ ˯

ͥ…

S͙ng ÿánh gi̿c, thác cǊng ÿánh gi̿c ˯ ͧ linh h͛n theo giúp chúng tôi ͥ ˯

˯.

2.10 Page 20

▲back to top

S͙ng thù Tây, thác cͯng thù Tây ˯ ͥ ˯ ͥ chè xôi ÿó, có linh xin h˱ͧng ˯

ͥ…”

Cҧ nhà cѭӡi ӗ lên, cҧ mҽ tôi cǊng không làm nghiêm ÿѭӧc nӳa. Bài văn tӃ

này ba tôi ru em tôi riӃt, cҧ nhà ai cǊng thuӝc, không ngӡ hôm nay ông bӏa ra

mҩy câu chót nghe nhѭ trong bài thiӋt vұy.

TiӃng con tҳc kè kêu nhѭ tӯng nhát búa bә vang trên ngӑn dӯa trѭӟc sân.

Chӏ tôi lҭm bҭm ÿӃm theo:

- Rӫi, may, may, rӫi, may…

Tôi leo lên phҧn nҵm gҫn cha,rúc ÿҫu vào nách ông nhѭ gà con rúc vào

cánh mҽ. Ĉang thiu thiu ngӫ tôi nghe cha tôi nói:

- May quá hôm nay anh em mình ÿi tұp kӇ cҧ tôi nӳa là ÿúng mӝt trăm

ngѭӡi, không dѭ, không hѫn. NӃu cho thҵng NghӋ này ÿi theo là ÿâu ÿúng sӕ

mӝt trăm. Không biӃt ÿӃn bao giӡ mӟi có ÿѭӧc bӳa tұp ý nghƭa nhѭ vұy.

Trong lúc mѫ màng tôi bӛng thoáng nghe vҷng tiӃng mҽ kӇ nghƭa sƭ Gò

Ĉӗn lúc ÿó ӣ lҥi mӝt trăm quân…Vұy mà hôm nay cha tôi cǊng ÿi cúng nghƭa

quân mà cúng theo cách cӫa ông. Tôi nghe ông thӣ mҩy hѫi dài có vӁ thoҧ mãn.

Quay qua gác chân lên bөng ông, tôi ngӫ lúc nào không biӃt.

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

CHѬѪNG HAI

Con ÿѭӡng ÿá ÿӓ nhѭ pha son chҥy theo bӡ mӝt con sông quanh co xanh biӃc.

ThӍnh thoҧng có mӝt chiӃc cҫu gӛ ván bҳc qua con suӕi hay con rҥch chҧy

tӯ trong rӯng, trong ruӝng ra sông. Hai bӡ sông suӕi cây rӯng, tre gai nӕi ngӑn

nhau che phӫ dòng nѭӟc. Hai bên ÿѭӡng nhӳng nӃp mái nhà ngói nhà tranh thҩp

thoáng sau vѭӡn cây trái. Ngang qua nhӳng cái ÿình, chùa Ray qua “nhà viӋc”

cӫa làng thѭӡng gһp nhӳng cái cәng gҥch cao rӝng. Con ÿѭӡng mát rѭӧi dѭӟi

bóng dӯa, xoài, mít, bѭӣi. Ĉi trên ÿѭӡng khách bӝ hành có thӇ thҩy mӝt trái xoài

mӟi rөng trên ÿѭӡng ÿá ÿӓ nhѭ mһt trӡi mӑc. Ĉôi khi lҥi bӏ mӝt quҧ dӯa bҩt ngӡ

rѫi xuӕng ngay bên cҥnh làm giұt mình, nәi da gà. Vào mùa xuân khi bѭӣi ra

hoa, ai ÿi qua ÿây cǊng ÿѭӧc hít ÿҫy lӗng ngӵc mùi hoa bѭӣi ngӑt ngào, thѫm

ngát. Vѭӡn nhà này nӕi tiӃp vѭӡn nhà kia. Nhà nào cǊng có bѭӣi, không có mӝt

vѭӡn thì cӫng có ÿѭӧc năm ba gӕc. ThӍnh thoҧng có nhӳng ÿám ruӝng nҵm sát

ÿѭӡng. Ĉám thì trӗng mía, ÿám thì trӗng khoai trông nhѭ nhӳng cái cӱa sә nhìn

tӯ sông Ĉӗng Nai ra bên ÿѭӡng này, hoһc nhìn tұn bìa rӯng bên kia ÿѭӡng.

Dòng sông rӝng lӟn luôn biӃn ÿәi. Nѭӟc lӟn dù thì chҧy lên, nѭӟc ròng chҧy

xuӕng. Hôm nào mѭa to gió lӟn hay vào mùa lǊ, dòng sông chҧy cuӗn cuӝn nhѭ

lòng ngѭӡi sôi sөc căm thù, lúc yên tƭnh nó lҥi phҷng nhѭ mӝt mһt hӗ trҫm ngâm

suy nghƭ. Rӯng nhìn xa nhѭ mӝt vành móng ngӵa khәng lӗ màu ngӑc biӃc bao

quanh hӃt huӟng Ĉông – Ĉông Bҳc cӫa xóm làng ÿӗng ruӝng vùng này. Màu

xanh cӫa rӯng giáp vӟi chân mây, mӛi ngày mһt trӡi nhѭ cánh rӯng xa nhô lên

chҫm chұm, khó nhӑc, ÿӓ mһt tia tai. Xóm làng ruӝng vӯѫn dѭӡng nhѭ ÿӭng

dӯng lҥi trѭӟc bìa rӯng, con ÿѭӡng ÿá ÿӓ dài vài chөc cây sӕ cǊng dӯng lҥi ÿó

nhѭ mӝt tӝi nhân kiӋt xuҩt và ÿuӕi lý trѭӟc mӝt vành móng ngӵa.

Quê hѭѫng Tân Uyên rӯng thҷm sông dài cӫa tôi ÿó. Dân làng tôi tӯ ÿӡi

nào tӟi nay ÿã quen vӟi tiӃng khӍ ho cò gáy, tiӃng cӑp thét beo gҫm và tiӃng thác

Trӏ An ÿә ҫm ҫm trong nhӳng ÿêm thanh vҳng. Cӫi thì lên rӯng kiӃm, nѭӟc thì

xuӕng sông gánh, nhѭng gҥo thì dân làng chӍ ÿӫ ăn mӝt năm có mҩy tháng mà

thôi. Rӯng thiêng sông dӳ luôn luôn ÿe doҥ cuӝc sӕng cӫa ngѭӡi dân. Ngѫi tay

cày cuӕc là cây rӯng cӓ dҥi trӣ vӅ. Ngӫ quên mӝt giҩc có thӇ mҩt mӝt mùa vì bӏ

voi giày, bӏ heo rӯng ӫi sҥch. Mӛi năm, mӝt mùa nѭӟc lǊ, hӝi hӑp lo sӧ tӯng

phút tӯng giӡ. Dân làng tôi lam lǊ làm ăn, chӍ còn biӃt chҳp nhӳng bàn tay ÿã

chai sҥn vì cҫm cán cuӕc, chuôi cày lҥi mà vái Trӡi, vái Phұt.

Nhӳng ÿêm tӕi trӡi, nhìn vӅ phía Nam cǊng thҩy ÿѭӧc ánh ÿèn ÿiӋn cӫa

thӏ xã Biên Hoà, cӫa thành Sài Gòn ӱng ÿӓ mӝt góc trӡi. Ĉó là ánh sáng cӫa văn

minh, hay là ánh mһt trӡi diӅu hâu cӫa các quan cai trӏ ÿang dòm ngó làng quê

tôi mӝt cách thù hҵn ÿáng ghét. Vùng sáng ҩy cùng vӟi vӋt thҷm ÿen cӫa rӯng

thiêng xô tӟi nhѭ muӕn bóp bҽp xóm làng ÿӗng ruӝng quê tôi ÿӃn nghҽt thӣ.

3.2 Page 22

▲back to top

Năm tôi lên mѭӡi, mӝt lҫn nghe chӏ tôi hӓi mҽ:

- Sao mà mình nghèo khó, ÿói rách, nӧ nҫn mãi vұy má?

Mҽ thѭӡng trҧ lӡi:

- Tҥi Trӡi, tҥi Phұt, tҥi phұn má nghèo.

Nhѭng cǊng có khi mҽ tôi nói mӝt câu nghe khó hiӇu:

- Tҥi tөi Tây, tҥi mình mҩt nѭӟc!

Tây là ai, mҩt nѭӟc là nhѭ thӃ nào? Tӯ ngày biӃt chҥy chѫi tôi ÿã ÿi khҳp

hӃt các làng lân cұn Tân Hoà, Mӻ Lӝc thѭӡng lang thang trong lúc mҽ tôi gánh

hàng ÿi bán cau khô, vҧi, mҳm. Tôi còn ÿѭӧc bà cho theo ÿi chӧ TânUyên, chӧ

Cây Ĉào, chӧ Lӧi Hoà trong huyӋn ÿӇ mua hàng. Nào tôi có thҩy thҵng Tây nào

ÿâu? Ngay cҧ ma Tây, quӍ Tây ngѭӡi ta nói ӣ vùng này nhiӅu lҳm vì ngày xѭa

giһc Pháp bӏ giӃt ӣ ÿây rҩt nhiӅu, mà tôi cӫng không thҩy lҫn nào. Mҽ tôi dһn hӉ

gһp ma Tây thì nҳm chһt hai ngón tay cái lҥi rӗi hô lӟn “ Nghƭa quân” là ma Tây

sӧ biӃn mҩt. Nhӳng khi trӡi tӕi, ÿi ÿâu chѫi trong làng, tôi thѭӡng nhӟ lҥi lӡi mҽ

dһn, nҳm chһt hai tay chӡ xem gһp ma Tây là hô lên. Nhѭng tôi chѭa có dӏp nào

thӵc hiӋn ÿѭӧc mong muӕn hét lên cho ma Tây hoҧng sӧ. Ӣ làng tôi có bà Ba

Thôn da trҳng, tóc vàng, mǊi cao, mҳt ÿөc nhѭ nѭӟc trong vǊng trâu ÿҫm. Ngѭӡi

ta bҧo bà giӕng Tây nhѭ hӋt. Nhѭng bà dӉ thѭѫng lҳm, thѭӡng ÿӃn nhà tôi ăn

trҫu nói chuyӋn vӟi mҽ tôi cǊng nhѭ ngѭӡi mình vұy. Mҽ tôi nói bà Ba Thôn

cùng mӝt tuәi Thìn vӟi mҽ tôi, sanh vào năm nӭѫc lөt và nghƭa quân thҩt trұn,

mҩt ÿӗ Mӻ Lӝc ÿó. Mҽ cӫa bà là mӝt cô gái làng bӏ tөi Tây bҳt ÿѭӧc hãm hҥi

làm cho mang thai và sinh ra bà. Sinh con xong, ngѭӡi mҽ nhҧy xuӕng sông tӵ

tӱ. Bà con nuôi ÿӭa trҿ lӟn lên nhѭ nuôi lӟn mӝt mӕi hұn thù. Bà Thôn lӟn lên

nhѭ mӑi ngѭӡi khác trong làng cǊng biӃt cҩy gһt, rӗi cǊng có chӗng, có chӗng,

có con và cǊng ngiӋn trҫu nhѭ mҽ tôi vұy.

Vұy nӃu tөi Tây có chҳc là ӣ xa và chҳc ít hѫn ngѭӡi mình. Vұy sao mҽ

tôi lҥi nói mình nghèo khә là do tөi Tây, tҥi mình bӏ mҩt nѭӟc. ĈiӅu ҩy dҫn dҫn

lӟn lên tôi mӟi lý giҧi hӃt ÿѭӧc.

3.3 Page 23

▲back to top

Mӝt hôm tôi nghӍ hӑc. Ĉang chѫi lò cò vӟi em tôi ngoài sân thì nghe chó

sӫa om tӯ xóm dѭӟi lan dҫn lên xóm trên. Ӣ làng tôi mӛi lҫn chó sӫa nhѭ vұy là

ai cǊng biӃt là có mӝt trong hai ngѭӡi ÿi tӟi. Ĉó là anh Hai Tán và ngѭӡi thӭ hai

là hѭѫng quҧn Chinh.

Anh Hai Tán rҩt hay ăn thӏt chó. Ӣ làng tôi nhà nào muӕn bán chó, hay

làm thӏt chó ÿӅu nhӡ tӟi anh. Anh bҳt chó, cҳt tiӃt, làm lông rҩt tài mà nҩu ÿӗ

nhұu bҵng thӏt chó cǊng ngon. Dҫn dà mҩy con chó trong làng hӉ thҩy mһt, thұm

chí nghe hѫi anh, là chúng sӫa rùm lên, inh ӓi tӯ làng trên ÿӃn xóm dѭӟi. Chҳc

tөi chó ghét và sӧ anh lҳm. Còn tôi thì thѭѫng anh lҳm vì anh là bҥn thân cӫa cha

tôi. Anh thѭӡng gӑi cha tôi là chú Hai. Ĉi cѭa gӛ mѭӟn thì cha tôi và anh cѭa

chung mӝt cһp. Cha tôi làm thӧ chính ÿӭng trên anh là thӧ phө ngӗi phía dѭӟi.

Mҽ tôi thì không thích anh lҳm vì anh thѭӡng ăn thӏt chó và bӓ viӋc ÿi nhұu làm

cha tôi phҧi nghӍ theo.

Còn ngѭӡi thѭӡng bӏ chó sӫa thӭ hai là hѭѫng quҧn Chinh. Thҵng cha

nҫy cái mһt khó thѭѫng lҳm. Mһt thҵng chҧ mұp phì, lҩp cҧ hai mҳt. Bӝ râu lúc

nào cǊng mѭӟt rѭӧt vuӕt ngѭӧc lên hai gò má. Ĉi ÿâu nó cǊng ÿӝi mӝt cái nón

lông, tay xách mӝt cây ba – ton ÿӇ doҥ chó. Hôm nào hѭѫng quҧn Chinh xách

theo cây súng hai nòng thì trҿ con chҥy theo coi hàng ÿàn nhѭ coi múa lân. Mӛi

lҫn vұy hѭѫng quҧn Chinh tӓ vҿ bӵc bӝi, thӍnh thoҧng lҥi ÿѭa súng ra doҥ:

- Tao bҳn chӃt hӃt!

Bӑn trҿ con và chó bӓ chҥy tán loҥn.

Tôi ghét hѭѫng quҧn Chinh còn hѫn cҧ ghét chó. Nó là chӫ nӧ cӫa cha

tôi. Mӟi hôm qua vӧ nó sang ÿòi nӧ. Mҽ tôi mӟi ÿҿ em nhӓ còn nҵm trong ә.

Vұy mà con vӧ hѭѫng quҧn ngӗi chӗm hәm trên bӝ ván giӳa nhà tôi, xӓ mӗm

vào buӗng ÿòi nӧ chèo chҽo, nghe nhӭc cҧ xѭѫng. Nó têm trҫu ăn, xӍa thuӕc

cӫa mҽ tôi không biӃt bao nhiêu mà kӇ, lҥi còn nhә cӕt trҫu ra bҭn cҧ nhà. Ra vӅ

nó còn quѫ chiӃc chiӃu mӟi nhҩt cӫa nhà tôi xách ÿi. Chӏ Sáu tôi phҧi chҥy theo

khóc lóc năn nӍ mãi nó mӟi trҧ.

TiӃng chó sӫa dӗn lan ÿӃn xóm nhà tôi rӗi. Con chó vàng nhà tôi cǊng ÿã

chҥy ra ÿѭӡng. TiӃng con vàng sӫa khác hҷn tiӃng chó cӫa xóm này. Nó vӯa

sӫa vӯa tru rҩt dài. Mҽ tôi thѭӡng bҧo nhà nào có chó sӫa nhѭ vұy làm ăn

không khá. Cha tôi thѭѫng tài săn ÿêm cӫa nó nên cӭ muӕn giӳ nuôi nó mãi

ÿӃn bây giӡ. Con chó ÿã chҥy vӅ sau nhà, vӯa thөt lùi vӯa sӫa. Nhҩt ÿӏnh là nhà

tôi có khách.

- Nhà có ai không ÿánh cho cho tôi vô coi!

3.4 Page 24

▲back to top

Ĉúng là cái giӑng hӕng hách cӫa hѭѫng quҧn Chinh rӗi. Cha tôi biӃt

không tránh kӏp, ÿành lên tiӃng trҧ lӡi:

- Mӡi chú Hѭѫng quҧn cӭ viӋc vô, ÿӗ chó này chӍ giӓi ăn hiӃp mҩy con

thӓ ÿӃ chӭ không làm gì nӛi ai ÿâu.

Trong lúc cha tôi lҩy cái áo mһc vào, hѭѫng quҧn Chinh chӕng cây ba –

ton ÿӭng giӳa nhà ngó quanh, ngó quҩt. Chӏ tôi lѭӥng lӵ mӝt hӗi mӟi lҩy chiӃc

chiӃu trҧi lên bӝ ván mӡi nó ngӗi. Hôm qua trӡi mѭa, ÿҫu cây ba – ton cӫa nó

còn lҩm sình, vұy mà nó ÿӇ cây ba – ton lên chiӃc chiӃu mӟi cӫa nhà tôi.

Con chó nhà tôi ÿã thôi không sӫa nӳa. Không khí trong nhà tôi bӛng yên

lһng ÿӃn ÿáng sӧ. Cha tôi chӡ hѭѫng quҧn Chinh lên tiӃng ÿòi nӧ và nghƭ cách

trҧ lӡi cho trôi. Hѭѫng quҧn Chinh dѭӡng nhѭ muӕn giӳ vҿ quan trӑng, nên

chѭa thèm nói. Chҳc nó muӕn cha tôi phҧi thѭa gӱi nó trѭӟc.

- Bӟ ÿò…qua nѭӟc dùm…Bӟ ÿò. Hú ú…

TiӃng gӑi ÿò bên kia sông ÿã phá tan sӵ im lһng nһng nӅ trong nhà. Cha

tôi bҧo chӏ Sáu:

- Con YӇn chèo ÿò qua rѭӟc ngѭӡi ta con. Thҵng NghӋ dҳt em xuӕng nhà

nҩu nѭӟc. Nѭӟc sôi thì kêu tía xuӕng pha trà cho chú…ӡ…cho thҩy hѭѫng

quҧn uӕng.

Thѭӡng ngày thӃ nào cha tôi cǊng giành chèo ÿò ÿӇ chӏ tôi nҩu nѭӟc.

Nhѭng hôm nay, cҧm thҩy có chuyӋn quan trӑng, tôi cǊng muӕn ӣ nhà nghe

xem hѭѫng quҧn Chinh nói chuyӋn gì. Chӏ Sáu tôi cǊng chҫn chӯ mãi, ÿӧi cho

ngѭӡi bên kia sông gӑi giөc mҩy lҫn nӳa mӟi xách nón xuӕng bӃn. Gҫn tӟi nѫi,

chӏ còn trӣ lên ghé tai tôi nói nhӓ:

- Ӣ nhà nӃu em thҩy nó lҩy chiӃc chiӃu cӫa mình ÿi thì phҧi khóc lên giӵt

lҥi cho ÿѭӧc cho ÿѭӧc nghe. Tӕi nay mѭa lҥnh lҳm chӍ có mӝt chiӃc chiӃu ÿӇ

ÿҳp ÿó. Ĉӧi chӏ vӅ mӟi ÿѭӧc ÿi chѫi ÿó ÿa…

Chӏ ÿi rӗi tôi dán mǊi vào vách nhìn lên nhà coi chӯng chiӃc chiӃu, quên

cҧ chөm lӱa nѭӟc.

Hѭѫng quҧn Chinh ngӗi xӃp bҵng trên bӝ ván, vuӕt râu hӗi lâu rӗi mӟi

bҳt ÿҫu nói:

- Anh tѭӣng hôm nay tôi ÿӃn ÿòi nӧ anh nӳa hҧ?

Cha tôi chѭa kӏp trҧ lӡi, nó ÿã nói tiӃp:

3.5 Page 25

▲back to top

- ChuyӋn ÿòi nӧ là chuyӋn nhà, ÿӇ ÿàn bà nó lo. Tôi còn phҧi lo viӋc dân,

viӋc quan, viӋc làng, viӋc nѭӟc chӟ.

Hѭѫng quҧn nói tӟi ÿó híp mҳt cѭӡi, tӵ tán thѭӣng cho câu giáo ÿҫu có vҿ

văn chѭѫng cӫa nó. Ĉѭӧc dӏp tӕt, cha tôi không bӓ qua viӋc hҽn nӧ, ông nói:

- ViӋc nӧ nҫn thì hôm qua vӧ tôi ÿã nói hӃt vӟi thím hѭѫng quҧn rӗi. Thұt

là chѭa có mӝt ÿӗng cҳc nào trҧ nӧ lúc này ÿѭӧc. Hôm nay nӃu chú có ÿòi nӳa

thì cǊng mҩt công vô ích mà thôi. Còn có chuyӋn gì quan trӑng mà chú tӟi nhà

bӳa nay thì chú cӭ nói:

- À, chuyӋn này không quan trӑng lҳm, nhѭng nӃu anh chӏu làm thì có lӧi

cho anh, cho tôi, cho cҧ làng mình nӳa. Thôi, vòng vo cǊng vұy. Tôi thay mһt

Ban hѭѫng chӭc tӟi ÿây chӍ bҧo cho anh nghe ÿӇ anh ra lãnh chӭc hѭѫng tuҫn ӣ

làng mình ÿó. Ban ÿҫu thì làm nhӓ nhӓ vұy, sau lҫn lҫn lên. Nhӭt là có tôi làm

hѭѫng quҧn, anh giúp viӋc cho tôi thì anh lên thay tôi…mҩy hӗi. Ӣ ÿӡi này “

nҳng bӅ nào che theo bӅ nҩy”, phҧi có chút chӭc phұn trong làng trong xóm, thì

làm ăn mӟi ÿѭӧc chӟ cӭ nhѭ anh thì nghèo khó suӕt ÿӡi…

Cha tôi dѭӡng nhѭ hӃt muӕn nghe, ngҳt lӡi nó:

- Tѭӣng viӋc gì chӟ viӋc ÿó thì tôi ÿã nói vӟi chú nhiӅu lҫn, mà chú cǊng

biӃt ý tôi tӯ lâu rӗi. Tӟi chӃt tôi cǊng không thӇ làm lính cho Tây ÿâu.

Hѭѫng quҧn Chinh ÿәi giӑng doҥ nҥt:

- Trѭӟc ÿây anh làm thҫy dҥy võ, Nhà nѭӟc cҩm anh vүn lén lút dҥy ÿӃn

nӛi bӏ bҳt giam mҩy lҫn. NӃu không nhӡ tôi can thiӋp thì anh ӣ tù rөc xѭѫng

rӗi. Bây giӡ anh không dҥy võ nӳa, nhѭng cái nҥn nghӅ võ do anh gây ra vүn

còn. Bӑn thanh niên ngang ÿҫu cӭng cә, du côn, ăn cѭӟp, chӕng làng, chӕng

lính ӣ ÿây ÿӅu là hӑc trò cǊ cӫa anh. Anh không chӏu làm làng ÿӇ trӏ nó nghƭa

là anh dung duӥng, xúi giөc nó. Rӗi thì anh sӁ cùng vӟi bӑn nó vào tù, nghe

chѭa?..

BiӃt cha tôi không thӇ chӏu ÿӵng nәi giӑng xҩc xѭӧc và nhӳng lӡi ÿe doҥ

cӫa thҵng hѭѫng quҧn, mҽ tôi tӯ trong buӗng lên tiӃng gӑi:

- Tía nó ѫi, vô ÿây tôi mѭӧn cái này…

Cha tôi hiӇu ý, không vào buӗng mà trҧ lӡi mӝt cách bình tƭnh:

3.6 Page 26

▲back to top

- Chú hѭѫng quҧn nghƭ lҥi mà coi. Tôi thôi dҥy võ tӯ lâu rӗi. Mà lúc dҥy,

cǊng dҥy côn, ÿao, quyӅn, kiӃm gì ÿó thôi chӭ có dҥy ai ngang ÿҫu cӭng cә,

chӕng lính, chӕng làng, du côn ăn cѭӟp gì ÿâu. Cái ÿó bà con làng xóm ÿӅu biӃt

rõ, ai muӕn vu oan cho tôi cǊng không ÿѭӧc. NhiӅu làng khác không có ai dҥy

võ cǊng có du côn, ăn cѭӟp, chӕng lính chӕng làng vұy. Có nhiӅu thҫy nghӅ võ

ÿã ra làm lính, làm làng cho Tây mà cǊng có trӏ ÿѭӧc du côn, ăn cѭӟp ÿâu. Tôi

nói hӃt lӡi vӟi chú rӗi: Tôi thӅ vӟi cha mҽ ông bà tôi ngày trѭӟc rҵng ÿӡi tôi sӁ

không khi nào làm lính làm làng cho Tây ÿѭӧc. Tôi ÿã già rӗi muӕn giӳ trӑn lӡi

thӅ ÿó cho tӟi chӃt.

Mҽ tôi tӯ trong buӗng nói vӟi ra:

- Làng mình thiӃu gì ngѭӡi làm hѭѫng tuҫn ÿѭӧc mà Ban hѭѫng chӭc

phҧi cҫn ÿӃn chӗng tôi. Nhà nghèo thӃ này làm khônbg ÿӫ ăn còn thӡi giӡ ÿâu

nӳa mà...

Hѭѫng quҧn Chinh ngҳt lӡi, vҿ bӵc tӭc:

- Thôi, tôi biӃt rӗi, ÿi dҥy võ lén nhѭ hӗi trѭӟc thì có thӡi giӡ, còn ÿi làm

viӋc làng, viӋc nѭӟc thì bұn lo nghèo, lo ÿói ÿӫ thӭ.

Hѭѫng quҧn Chinh hұm hӵc, nhѭng bӛng lҥi dӏu giӑng xuӕng:

- Tôi thѭѫng anh chӏ, thҩy viӋc phҧi quҩy thì nói thӃ thôi chӭ anh chӏ có

nghe hay không thì tuǤ. Sau này có chuyӋn gì thì ÿӯng có trách tôi. Tôi tѭӣng

ăn theo thuӣ, ӣ theo thӡi thì là phҧi hѫn chӭ. Ông bà mình ngày trѭӟc còn

chӕng nó làm gì, không làm cho nó thì thiӋt thân mình mà thôi.

Cha tôi nghe ghét ÿӃn không muӕn nhìn mһt nó nӳa. Cӕ trҩn tƭnh, ông

nói sang chuyӋn khác.

- Ӡ quên mҩt, NghӋ ѫi, nѭӟc sôi chѭa con?

- Chѭa…

Tôi giұt mình quay lҥi thì bӃp lӱa ÿã tҳt tӵ hӗi nào và em tôi cǊng ÿã lén

ÿi ÿâu mҩt. Vӯa lúc ÿó chӏ Sáu tôi tӯ dѭӟi bӃn sông bӗng nó lên và mҳng tôi:

- Mày coi em nhѭ vұy ÿó hҧ? ĈӇ nó xuӕng bӃn chѫi mӝt mình. Tao vӅ

không kӏp thì nó té xuӕng sông chӃt chìm rӗi.

Tôi còn cӕ cãi lҥi:

3.7 Page 27

▲back to top

- Chӏ biӇu em coi chӯng chiӃc chiӃu chӟ có biӇu coi chӯng em ÿâu?

Chӏ Sáu tôi lұt ÿұt bөm miӋng tôi lҥi:

- Thôi, mày ÿi ÿâu thì ÿi cho rӗi, ÿӗ quӍ, chӍ có hai chuyӋn ÿun lӱa vӟi coi

em mà không ÿѭӧc chuyӋn nào. Ӡ, mà mày vào xem má có mѭӧn chuyӋn gì

không ÿã.

Tôi ÿi ngang qua nhà trên ÿӇ vào buӗng mҽ tôi. Trông thҩy tôi, Chinh liӅn

hӓi cha tôi:

- Thҵng này mҩy tuәi rӗi?

- Sҳp mѭӡi mӝt tuәi rӗi ÿó, mà trӕn hӑc nhѭ toi, muӕn ÿi chăn trâu lҳm.

Nghe cha tôi trҧ lӡi nhѭ vұy, tôi xҩu hә chҥy nhanh vào buӗng mҽ. Nhѭng

ngӗi trong buӗng tôi lҥi nghe thҵng hѭѫng quҧn nói:

- Hay là anh chӏ cho nó vӅ chăn trâu cho tôi?

Tôi nghe mà tѭӣng tѭӧng hѭѫng quҧn Chinh thѭѫng tôi, hiӇu hӃt mong

muӕn tӯ lâu cӫa tôi và giúp tôi ÿҥt ÿѭӧc niӅm ao ѭӟc ҩy. Tôi mà khӓi phҧi ÿi

hӑc, ÿѭӧc ÿi chăn trâu nhѭ tөi thҵng LiӉng, thҵng Cӡ ӣ Mӻ Lӝc thì còn sung

sѭӟng gì bҵng. Ngӗi trên lѭng trâu thәi sáo, thҧ cho trâu ăn cӓ còn mình ÿi bҳt ә

chim, bҳt cá, bҳt cua, hái trái rӯng, tha hӗ mà ăn. Rӗi cùng nhau chѫi ÿánh trӓng

(ÿánh khăng). Cha tôi mà chӏu ӯ mӝt tiӃng thì sung sѭӟng biӃt chӯng nào. Sao

chӡ hoài không nghe ông trҧ lӡi? Hay tҥi chӏ tôi ÿang bѭng nѭӟc chè HuӃ lên.

Thҩy cha tôi vүn làm thinh, uӕng nѭӟc xong, hѭѫng quҧn Chinh giҧi thích:

- Ĉó cǊng là mӝt cách ÿӇ anh chӏ trҧ nӧ cho tôi ÿó. Nhà bӟt mӝt miӋng

ăn, mӛi tháng khӓi phҧi trҧ tiӅn lӡi cho tôi cǊng ÿѭӧc. Chӯng nào nó thôi ӣ thì

trҧ vӕn thôi. Nhà anh ÿã có thҵng Thӑ anh nó ÿi hӑc là ÿӫ rӗi…Mình nghèo thì

lo phұn nghèo, tranh ÿua vӟi ngѭӡi ta sao ÿѭӧc. Anh tính sao?

Tô thì mê chăn trâu mà ngán hӑc lҳm nên nghe nó nói có lý quá, tѭӣng

thӃ nào cha tôi cǊng chӏu mà thôi. Nhѭng sao vүn chѭa nghe cha tôi trҧ lӡi. Sao

mҽ lҥi buӗn nhѭ vұy. Bà ÿѭa tay nҳm chһt tay tôi, rѫm rӟm nѭӟc mҳt. Ĉӭa em

mӟi sanh cӫa tôi không lo ngҥi gì cho sӕ phұn cӫa anh nó nên vүn ngӫ ngon

lành. Nó mһc chiӃc áo cǊ cӫa tôi hӗi mҽ mӟi sanh tôi. Cái áo này ÿӭa em kӃ tôi

cǊng ÿã mһc qua. Mҽ tôi nói nhӡ cái áo ҩy mà tôi dӉ nuôi chóng lӟn nên giӳ lҥi

tӟi giӡ cho mҩy ÿӭa em tôi. Ngoài nhà nghe tiӃng cha tôi trҧ lӡi thҵng Chinh:

3.8 Page 28

▲back to top

- Lúc vӧ chӗng tôi còn sӕng dѭӟi ghe, trұn bão ӣ vàm sông Bao Ngѭӧc ÿã

cuӕn hӃt gia tài sӵ sҧn và hai ÿӭa con ÿҫu cӫa tôi. Lên bӡ ӣ, vì nghèo quá mҽ nó

không nghe lӡi tôi cho con Dѭѫng chӏ thҵng NghӋ, ÿi ӣ ÿӧ cho dì ruӝt cӫa nó.

Mӟi tám tuәi mà hӑ bҳt nó làm không thua gì ngѭӡi lӟn. Mӝt hôm ÿi chăn trâu

vӅ mӋt lã rӗi mà hӑ còn bҳt nó trèo hái cau, con tôi xây xҭm mһt mày rѫi tӯ ngӑn

cau xuӕng mà chӃt. Tӯ ÿó tөi tôi thӅ rҵng nghèo quá thì cҥp ÿҩt mà ăn vӟi con

chӭ không cho con ÿi ӣ ÿӧ nӳa. Càng nghèo tөi tôi càng thѭѫng con, càng muӕn

cho nó ÿѭӧc ăn hӑc ÿӇ sau này ÿӥ khә hѫn cha mҽ. Thҵng Thӑ thì ÿѭӧc hӑc rӗi,

ráng lo cho nó vài năm nӳa thì nó làm thҫy giáo. ChӍ tiӃc con YӇn, em nó phҧi

chӏu dӕt. Tӯ thҵng NghӋ trӣ ÿi tôi sӁ cho ÿi hӑc hӃt…

Cha tôi ÿang nói bҵng mӝt giӑng buӗn buӗn nhѭ kӇ lӉ sӵ ÿӡi bӛng nhiên

ông xúc ÿӝng và nәi nóng mӝt cách bҩt ngӡ:

- Chú ÿӯng thҩy tôi nghèo mà khinh rҿ tôi nghe không. Nӧ cӫa chú tôi sӁ

trҧ hӃt bҵng cách khác chӟ còn dӣ giӑng khuyên tôi theo Tây hay bán vӧ ÿӧ con

nӳa thì …coi chӯng..

Mҽ tôi hӕt hoҧng tuӝt xuӕng giѭӡng, bѭӟc ra. Nhѭng cha tôi vүn ngӗi yên

trên ván vì hѭѫng quҧn Chinh ÿã xách ba – ton vӝi vã chҥy ra khӓi nhà rӗi. Tӯ

ngoài ngõ nó nói vӟi lҥi:

- Ӡ, ÿӇ rӗi coi ai phҧi coi chӯng ai cho biӃt!

Con chó vàng nhà tôi chҥy theo sӫa, ÿѭa nó ra tұn con ÿѭӡng ÿá ÿӓ. Bҫy

chó xóm tôi ÿѭa nó lên xóm trên, và có bҫy chó khác ÿѭa nó vӅ tұn nhà.

Tôi nhìn mãi trên bàn thӡ ÿình làng tôi mà không thҩy ông thҫn nào cҧ.

Vұy mà ngѭӡi ta bҧo hôm nay cúng ÿình thì có thҫn vӅ chӭng kiӃn. ChӍ có mӝt

cái mão cǊ xì giӕng nhѭ mão cӫa gánh hát bӝ ÿӇ giӳa bàn thӡ, hai bên là hai

hàng bài vӏ sѫn son thiӃp vàng, có khҳc nhӳng chӳ nho ngoҵn nghèo khó hiӇu.

Hai bên bàn thӡ chính có hai cái giá ÿӇ ÿӵng vǊ khí cӫa thҫn: nào côn, siêu, ÿao,

mác, nào gѭѫm, chuǤ, búa v.v…nhѭng toàn bӝ là ÿӗ giҧ, bҵng gӛ sѫn lҥi. Dѭӡng

nhѭ không có mӝt cái nào có thӇ chӏu nәi mӝt nhát côn cӫa cha tôi mà không gãy

ra làm ba làm bӕn. Vұy mà thӭ vǊ khí ÿó ÿѭӧc thӡ ӣ giӳa ÿình còn cây côn hӃt

thӡi cӫa cha tôi thì phҧi dҳt trên mái tranh nhà tӯ lâu.

Hai hàng “ hӑc trò lӉ” ÿӭng hҫu thҫn hai bên bàn thӡ. Hӑ mһc áo thөng

xanh, mão ÿen, hia ÿen, ÿӭng yên nhѭ tѭӧng ÿá. Khói ÿèn, khói nhang làm chҧy

nѭӟc mҳt cǊng không dám ÿuәi. Xôi, thӏt cӫa dân làng góp cúng thҫn bày chұt

các bàn thӡ, bày cҧ dѭӟi ÿҩ. Mâm xôi bҵng gӛ mít cӫa mҽ tôi cǊng có ӣ ÿó nӳa.

Cҧ nӗi xôi nhà tôi chӍ ÿѫm vӯa ÿҫy mâm ÿó. Mҽ tôi bҧo ÿӇ ÿem cúng thҫn, tôi và

3.9 Page 29

▲back to top

em tôi chӍ ÿѭӧc gһm mҩy miӃng xôi cháy vét nӗi. Ngѭӡi ta mһc áo dài, ÿӝi khăn

ÿen ÿӃn vái lҥy, vái cho thҫn ăn xôi thӏt. Nhѭng tôi cǊng không thҩy thҫn ăn. Chӏ

Sáu tôi nói rҵng thҫn không ăn thì mҩy ông làng cӫng ăn hӃt chӍ trҧ mâm không

lҥi cho mình thôi. NӃu nhà có ngѭӡi làm làng thì tuǤ chӭc to chӭc nhӓ mà khi

cúng xong ngѭӡi ta kiӃn lҥi nhiӅu xôi hay ít xôi. Có ngѭӡi ÿѭӧc kiӃn cҧ mâm

ÿҫy lҥi thêm mӝt khúc thӏt to tѭӟng nӳa. Nhѭng nhà tôi không có ai làm làng cҧ,

vұy thì mâm xôi nhà tôi chҳc là tiêu luôn rӗi.

Chӏ tôi nói không sai. Dѭӟi nhà khách, bӑn làng xúm nhau ăn thұt không

thiӃu mһt mӝt ông hѭѫng nào. Tôi thҩy nào Cҧ Hӝi, hѭѫng chӫ Báo, chӫ trâu cӫa

thҵng Cӡ, hѭѫng thân QuyӅn có các lò ÿѭӡng ӣ xóm chӧ, trҥi cѭa nѫi ba tôi và

anh Hai Tҩn thѭӡng ÿi cѭa mѭӟn, hѭѫng quҧn Chinh… Còn nhiӅu ngѭӡi mһc

áo dài khăn ÿӕng nӳa mà tôi không quen biӃt, hoһc biӃt mһt mà không biӃt làm

hѭѫng gì. Ĉó là nhӳng ngѭӡi tôi thѭӡng thҩy trong xã, còn nhiӅu ngѭӡi trên

tәng, trên huyӋn hay ӣ tӍnh, ӣ Sài Gòn ÿѭӧc mӡi vӅ dӵ tiӋc nӳa. Xã tôi có nhiӅu

ngѭӡi làm lӟn lҳm. Nhѭ ông Phӫ Ngôn, ông Ĉӕc Các là tӯ hӑc trò nghèo xã tôi

hӑc lên rӗi làm quan. Hôm qua hӑ mѭӟn xe hѫi vӅ làng, ÿi tӟi ÿâu bóp kèn inh ӓi

tӟi ÿó. CǊng có ngѭӡi ÿi lính mã – tà cho Tây làm ÿӃn chӭc BӃp, chӭc Cai nhѭ

BӃp Nhҥc, Cai Huýnh mһc quҫn áo kaki vàng ÿang ngӗi ÿó. Ba Ѭu ÿi lính Pháp,

sau chiӃn tranh Ĉӭc – Pháp trӣ vӅ ÿѭӧc làm thҫy ký ӣ Sӣ mұt thám Sài Gòn và

em nó là Bҧy Tăng làm mұt thám cǊng vӅ ÿó. Hai anh em ÿӅu mang kính ÿen,

mһc quҫn áo theo lӕi “ xá xҭu” cӫa ngѭӡi Hoa kiӅu bҵng lãnh láng nhѭ da rҳn

lөc.

Ĉó là nhӳng ngѭӡi “ cha mҽ ÿâu” cӫa xã tôi. Cái nhà khách cӫa ÿình làng

tôi thѭӡng ngày thҩy rӝng mênh mang mà hôm nay chұt ních nhӳng bӑn ngѭӡi “

nҳng chiӅu nào biӃt che chiӅu ÿó” nay khăn ÿӕng, áo dài ÿen, chen lүn vӟi “ xá

xҭu” Hoa kiӅu, kaki vàng. Chӳ Nho pha lүn vӟi tiӃng Tây bӗi, tiӃng ViӋt. Chúng

nó ÿang dӵa thӃ Tây ÿӇ ăn xôi, ăn thӏt, uӕng bia rѭӧu cӫa ÿӗng bào góp cúng

thҫn nghƭa quân. Rѭӧu vào lӡi ra kҿ thì khoe chӭc phұn, khoe tiӅn cӫa, lên mһt ta

ÿây. Ngѭӡi thì khúm núm, co ro, vuӕt ve, nӏnh hót. Rӗi chúng còn xoi mói, ganh

tӷ, tranh giành ÿӏa vӏ vӟi nhau.

Trên sông Ĉӗng Nai thӍnh thoҧng có mӝt con trâu chӃt sình trôi lӅnh bӅnh

trên mһt nѭӟc. Bҫy quҥ, kêu kên tӯ rӯng xanh bay vӅ xúm nhau rӍa thӏt, cǊng say

sѭa và ӗn ào nhѭ ÿám lӉ cúng ÿình này vұy.

Nhà bӃp nҵm cách nhà khách chӯng mӝt trăm thѭӟc. CǊng lӧp ngói

nhѭng lâu ngày ÿã dӝt nát và ÿóng khói ÿen sì, khói bӃp bay mù mӏt. TiӃng dao

thӟt, tiӃng ÿƭa bát chҥm vào nhau hoà vӟi tiӃng bӱa cӫi, tiӃng nѭӟc sôi ùng өc

trên lò, tiӃng gà, heo bӏ cҳt tiӃt, tiӃng cѭӡi nói thành mӝt bҧn nhҥc rҩt vui tai.

Nhӳng ngѭӡi nào “ÿѭӧc lãnh” bәn phұn nҩu dӑn cho “ bӅ trên” ăn thì ӣ trong

bӃp. Anh Hai Tҩn nәi tiӃng vӅ tài làm ÿӗ nhұu trong xã nên cúng ÿình kǤ nào

cǊng có mһt ӣ ÿó.Anh chӍ huy cҧ bӃp nhѭ mӝt tay thӧ cҧ. Vào ÿây cha tôi cǊng

3.10 Page 30

▲back to top

phҧi nghe lӋnh cӫa anh. Bӱa cӫi, xách nѭӟc, chөm lӱa, cҥo heo, làm gà, xҳt thӏt,

chiên xào nҩu nѭӟng, don mâm ÿӃn rӱa chén, rӱa nӗi ÿӃu có con mҳt anh dòm

ngó vào, có tay anh chӍ vӁ thêm, có tiӃng anh ÿӝng viên hay ÿùa cӧt cho vөi

- Bѭng cái mâm này ÿӇ trên…ÿҫu…ông cҧ.

Giӑng anh nghiêm nhѭ lӋnh cӫa ông tѭӟng. Vұy là ngѭӡi ta cѭӡi vang

nhѭ pháo nә trong nhà bӃp.

- Bҳt nó, bҳt nó, bҳt cӝt ÿҫu nó lҥi.

Mӑi ngѭӡi ngѫ ngác nhìn nhau, rӗi nhìn vӅ phía nhà khách. Ӣ trong nhà

khách mӑi ngѭӡi ÿӅu bӓ ÿǊa và nhìn vӅ phía nhà thӡ. Tӯng ÿám con nít ngoài

sân chҥy dӗn vӅ phía nhà thӡ. Tôi cǊng cҳm ÿҫu chҥy theo. Trѭӟc bàn thӡ thҫn

có mӝt ngѭӡi ÿang múa võ. Tôi mӯng rӥ tѭӣng là cha tôi. Nhѭng tӟi gҫn hoá ra

anh Tám Phát. Anh Tám Phát làm nghӅ chèo thuyӅn mӭѫn ӣ xóm Chӧ. Mӛi năm

thuyӅn ÿi buôn bán ÿѭӡng, mҳm, kҽo suӕt ba bӕn tháng mùa lúa ӣ Sóc Trăng,

Rҥch Gía, Cҫn Thѫ. Trong lúc chӫ thuyӅn lo buôn bán thì anh dҥy võ kiӃm ăn.

Anh vӯa là mӝt tay chèo khoҿ, vӯa là ngѭӡi bҧo vӋ cho thuyӅn khӓi bӏ cѭӟp dӑc

ÿѭӡng. Nhѭng khi vӅ ÿӃn nhà thì anh không có nghӅ làm ăn nào khác, chӍ ăn

chѫi, cӡ bҥc, rѭӧu chè cho ÿӃn chuyӃn sau. Anh thѭѫng cha tôi lҳm vì anh là hӑc

trò cǊ cӫa cha tôi. Ông bҧo gì anh cǊng nghe, nhҩt là bӓ ÿѭӧc cái tұt cӡ bҥc.

Nhѭng mӛi khi anh có uӕng vào mӝt chút rѭӧu thì anh hay chӱi làng, chӱi lính,

chӱi Tây công khai và còn doҥ ÿánh ngѭӡi này ngѭӡi khác. Có lҫn cha tôi bӏ bҳt

vӅ tӝi dҥy võ lén, anh ÿã ÿӃn doҥ hѭѫng quҧn Chinh:

- Thҫy tôi mà có bӅ gì thì giӳa ông và tôi phҧi có mӝt ngѭӡi ÿi xӭ khác

mà ӣ. Không phҧi mӝt mình tôi, mà mҩy anh em tôi ÿã thӅ nhѭ vұy. Ông nӏnh

Tây vӯa vӯa ÿӇ mà còn sӕng vӟi vӧ con chӟ…

Nhӡ vұy mà lҫn ÿó cha tôi ÿѭӧc tha vӅ yên әn.

Không biӃt anh Tám Phát ra ÿây hӗi nào mà bây giӡ múa võ giӳa ÿình

nhѭ vұy. Cây ÿao bҵng gӛ sѫn cán ÿӓ lѭӥi trҳng cӫa “ thҫn” nhѭ ÿang quay tít

trong tay anh nhѭ chong chóng, sáng loáng nhѭ ÿao thұt. Hѭѫng quҧn Chinh ra

lӋnh bҳt trói mҩy lҫn mà anh vүn múa say sѭa nhѭ không nghe thҩy gì ngoài lѭӥi

ÿao quay. Ngѭӡi anh cao to nhѭ cây cӝt ÿình mà lúc múa võ nhanh nhҽn nhѭ

sóc. Mҩy anh hӑc trò lӉ hoҧng sӧ bӓ chҥy toán loҥn. Tөi trҿ con nhìn không chӟp

mҳt còn reo lӟn: “ Hay, hay quá”. Trong nhà khách, ÿám “ kên lên ngѭӡi” làm

viӋc cho làng Tây ÿang ăn nhұu, bӏ phá ÿám, bӵc tӭc la ó. Cai tәng hét hѭѫng

quҧn Chinh:

-Thҵng phá miӉu, phá chùa nào ÿó? Sao mày không bҳt nó lҥi?

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Hѭѫng quҧn Chinh thì biӃt rõ là Tám Phát rӗi. Nó phҧi cҫu cӭu tӟi tөi

lính mã – tà và mұt thám có mһt:

- Nhӡ các thҫy giúp sӭc, tôi không làm nәi nó ÿâu.

Không ngӡ mҩy thҵng mұt thám cӫa nó cǊng tӯ chӕi:

- Tөi này ÿi dӵ cúng ÿình chӟ có phұn sӵ gì ÿâu mà mang súng theo. Chӛ

này là phұn sӵ cӫa làng.

Hѭѫng quҧn Chinh ÿâm ra lúng túng, nó chҥy mҩy bѭӟc vӅ phía nhà thӡ

la hoҧng:

- Mҩy ngѭӡi, mҩy ngѭӡi sao ÿӭng ÿó, áp lҥi, xông vào bҳt nó.

MiӋng la nhѭng chân hѭѫng quҧn lҥi chҥy thөt lùi ra phía sau nhà khách.

Không ai nhúc nhích cҧ. Ban hѭѫng chӭc kéo nhau chҥy lên nhà thӡ cǊng chӍ

mҳt la, mày lét ÿӭng ngó. Ĉѭӡng ÿao cӫa Tám Phát cӭ mӛi lúc càng nhanh, càng

mҥnh lên. Nhát cuӕi cùng anh chém vào cây cӝt ÿình nghe mӝt cái rӕp. Nhà thӡ

rung rinh. Cây ÿao gӛ gãy làm hai, bӏ anh vӭt luôn xuӕng ÿҩt. Hai tay chӕng

nҥnh, chiӃc áo bà ba ÿen ÿӭt mҩt cái nút ÿӇ lӝ ra bӝ ngӵc nӣ nang vun tròn chҳc

nhѭ mâm xôi. Ĉѭa mҳt nhìn qua ÿám hѭѫng chӭc, quan quyӅn, anh bình tƭnh

nói:

- Tôi múa ÿao cho thҫn xem, có tӝi gì mà la bҳt tôi. Tay không ÿây, ÿӭa

nào muӕn bҳt thì vô. Tao nói trѭӟc ÿӭa nào ÿөng tӟi tao thì sӁ gãy làm hai nhѭ

cây ÿao này. Gìѫ tao ÿӭng ÿây chӡ thҵng nào khi nãy ÿòi bҳt cӝt ÿҫu tao tӟi lҥy

xin lӛi tao thì tao mӟi ra khӓi chӛ này:

Cҧ ÿình xôn xao bӕi rӕi. Trong ÿám hѭѫng chӭc có mҩy ngѭӡi len lén rút

vӅ. Hѭѫng quҧn Chinh mһt tái mét ÿӭng núp sau mӝt cây cӝt, bӝ râu xuôi xuӕng

nhѭ ÿuôi chó cөp lҥi khi bӏ cӑp rѭӧt.

Cha tôi tӯ dѭӟi nhà bӃp mӟi lên, chen giӳa ÿám ÿông bѭӟc vào. Ĉҫu quҩn

chiӃc khăn lông cǊ, mһt còn dính ÿҫy lӑ. Ông gӥ cái khăn xuӕng, lau qua mһt,

rӗi vҳt khăn lên vai, ông chҳp tay lҥi nói vӟi ÿám hѭѫng chӭc:

- Thѭa Ban hѭѫng chӭc, thѭa các quan lӟn, quan nhӓ. Em tôi nó thèm tұp

võ nhѭ ngѭӡi ta nghiӅn rѭӧu vұy. Hôm nay nhân dӏp cúng ÿình, nó múa ÿao cho

thҫn và quý ngài xem. ThiӃt tѭӣng chuyӋn ÿó ÿáng thѭӣng rѭӧu chӭ ÿâu có lӛi

gì. Nhѭng vì nóng giұn nên nó lӥ dҥi có nói vài lӡi xúc phҥm ÿӃn bӅ trên. NӃu

ban hѭѫng chӭc không cӕ chҩp mà tha thӭ thì tôi xin dүn em tôi vӅ.

4.2 Page 32

▲back to top

Nói rӗi không ÿӧi trҧ lӡi, cha tôi quay lҥi nói vӟi anh Tám Phát:

- Thôi xuӕng nhà bӃp chѫi vӟi anh mӝt chút rӗi vӅ, em Tám.

Tám Phát mӍm cѭӡi, bѭӟc theo cha tôi ÿi ngang qua nhà khách rӗi xuӕng

nhà bӃp. Ĉám hѭѫng chӭc - bҫy kên kên, lúc nãy ăn uӕng hҧ hê bao nhiêu, bây

giӡ nhìn theo mҩy ngѭӡi dân “ bҩt trӏ, cӭng ÿҫu” mӝt cách hҵn hӑc, bӵc tӭc bҩy

nhiêu.

Xem cúng ÿình mãi ÿӃn khuya tôi mӟi vӅ tӟi nhà. ChӍ có mình mҽ tôi còn

thӭc. Vào nhà tôi vӝi khoe vӟi mҽ.

- Con ÿem vӅ ÿѭӧc nӳa mâm xôi và mӝt khúc thӏt lӟn lҳm.

Mҽ tôi ngҥc nhiên hӓi:

- Ӣ ÿâu? Mày làm sao mà có?

- Con ÿӇ ngoài bөi chuӕi. Con sӧ tía còn thӭc, tía rҫy nên vô trѭӟc.

- ĈӇ ÿó coi chӯng chó ăn mҩt, con ra lҩy cҩt ÿi rӗi sӁ hay.

Ĉem cҩt thӏt và xôi xong tôi ÿӃn nҵm bên mҽ. Tôi nói khe khӁ sӧ cha tôi

nghe nhѭng cǊng cӕ kìm mình kӇ chҫm chұm cho có vҿ quan trӑng:

- Má biӃt không? Ӣ trên ÿình cӫa làng mình có mӝt ông thҫn rҩt tӕt và dӉ

thѭѫng lҳm. Ông là ông Thҫn Nông. Ông không ngӗi trong nhà thӡ chung vӟi

các ông thҫn khác, mà chӍ thích ӣ ngoài ÿӗng không sӧ gió mua gì hӃt vì vұy

ngѭӡi ta phҧi dӑn nhang ÿèn xôi thӏt trên mӝt tҧng ÿá ngoài sân ÿӇ cúng ông.

Ông lҥi thѭѫng trҿ con nhà nghèo nên khi cúng xong thì mҩy ông làng, ông xã

không ÿѭӧc ăn xôi thӏt cӫa ông, phҧi ÿӇ dành cho trҿ con thôi. Nhѭng không

phҧi ÿӭa nào cǊng ÿѭӧc ông cho ăn ÿâu. Ông chӍ cho ÿӭa nào giӓi võ và gan dҥ

nhҩt thôi. Nghƭa là ông biӇu mҥnh ÿӭa nào ÿӭa ҩy giӵt. Ĉӭa nào giӓi, giӵt ÿѭӧc

nhiӅu thì ăn nhiӅu, ÿӭa nào giӵt ÿѭӧc ít thì ăn ít, không ÿѭӧc thì nhӏn, kǤ sau ông

lҥi cho nӳa. Sau ba hӗi mõ khua thì ông cho phép giӵt cҧ mâm xôi và khúc thӏt

trên bàn thӡ ông. Ngѭӡi ta nói là mҩy năm trѭӟc ÿây năm nào cǊng có ÿӭa bӏ lӛ

ÿҫu, chҧy máu mǊi hay trһc chân, trһc tay vì ÿánh lӝn ÿӇ giӵt mâm xôi Thҫn

Nông. Không có ÿӭa nào lҩy ÿѭӧc nguyên mâm cҧ. Vì mҥnh ÿӭa nào ÿӭa ҩy

giӵt nên mӛi ÿӭa chӍ ÿѭӧc mӝt nҳm xôi, còn bao nhiêu rӟt hӃt xuӕng ÿҩt. KǤ này

có tөi thҵng LiӉng, thҵng Cӡ bày mѭu con bѭng nguyên ÿѭӧc nguyên mâm cúng

hay lҳm.

4.3 Page 33

▲back to top

- Tөi bây làm sao mà lҩy ÿѭӧc? Mҽ tôi hӓi.

- Tөi nó biӇu phҧi hùn nhau lҥi. Bӕn năm ÿӭa ÿӗng mѭu mӟi lҩy ÿѭӧc

nguyên mâm xôi và khúc thӏt rӗi ÿem vӅ chia. Con rӫ thêm thҵng Ĉӭng con chú

Sú bán rѭӧu nӳa là ÿӫ bӕn ÿӭa. Ba ÿӭa kia ÿánh giҧi vây và chһn tөi nó cho

con bѭng nguyên mâm xôi và khúc thӏt chҥy. Thҩy tөi con ÿông, tөi nó sӧ và

chӏu thua hӃt. LӁ ra con chӍ ÿѭӧc phҫn tѭ mâm xôi và phҫn tѭ khúc thӏt thôi,

nhѭng thҵng Ĉӭng sӧ mang vӅ bӏ ÿòn, và vì ӣ nhà nó cǊng có rӗi nên nó cho

con phҫn cӫa nó.

Vұy là ba khӓi cҫn làm làng cho hѭѫng quҧn mình cǊng có xôi ăn phҧi

không má? Ông Thҫn Nông biӇu rҵng xôi cӫa ông phҧi chiên lҥi ăn mӟi ngon,

phҧi vұy không má?

- Ӡ phҧi rӗi, vì xôi ÿӇ ngoài trӡi sѭѫng gió lҥi dѫ vì giành giӵt nhau nӳa

nên không chiên lҥi thì ăn ÿau bөng chӃt. Thôi con ngӫ ÿi, mai má chiên lҥi cho

mà ăn. Nhѭng mà sau này thì con ÿӯng giӵt xôi Thҫn Nông nӳa. Mình làm mình

ăn mӟi ngon con à.

Mӝt hôm tôi ÿi hӑc vӅ tӟi nhà thì thҩy chӏ Sáu tôi khóc hu hu nhѭ nhà có ngѭӡi

chӃt. Mҽ tôi gánh hàng ÿi bán chѭa vӅ. Hai ÿӭa em tôi cǊng níu lҩy áo chӏ tôi mà

khóc. Hӓi riӃt chӏ tôi mӟi nín ÿѭӧc mà nói:

- Tía bӏ bҳt rӗi, ngѭӡi ta giҧi tía vӅ quұn hӗi chiӅu. Hai tay tía bӏ còng

lҥi…

Tôi ngѫ ngác không hiӇu vì sao, muӕn hӓi chӏ tôi nӳa nhѭng chӏ tôi ÿã lҥi

khóc làm cho tôi phát bӵc mình. Cho tөi tôi ăn cѫm xong, ÿӧi hai ÿӭa em ngӫ

hӃt, chӏ tôi mӟi giҧng giҧi cho tôi biӃt vì sao ngѭӡi ta bҳt cha tôi.

Nhà tôi dӝt nát không còn mӝt chӛ lành. Trong nhà nhìn lên nóc

thҩy nhiӅu mo cau hѫn là tranh. Trӡi mѭa phҧi chui xuӕng ván, xuӕng bàn thӡ

mà trú. Cha tôi tính lӧp lҥi mҩy lҫn mà không có tiӅn mua tranh. Mùa này tính

lên rӯng cҳt tranh vӅ lӧp thì chӫ ÿҩt là hѭѫng hào Hãng lҥi ÿuәi. Nó bҧo phҧi dӥ

nhà ÿi ÿӇ nó cҩt trҥi ÿóng hòm. Nó cǊng là chӫ trҥi cѭa, cha tôi cǊng tӯng cѭa

mѭӟn cho nó tӯ trѭӟc tӟi giӡ. Cha tôi than nghèo chѭa thӇ dӥ nhà ÿi chӛ khác

ÿѭӧc vì kèo ÿã mөc, cӝt ÿã ÿӭt chân hӃt rӗi. ĈӇ vұy lӧp lҥi ӣ ÿӥ ÿѭӧc mӝt hai

mùa, chӟ dӥ ra thì chӍ còn có chөm lӱa. Nhѭng hѭѫng hào Hãng không chӏu cho

ӣ thêm mӝt mùa nào nӳa hӃt, bҳt cha tôi phҧi dӥ nhà ÿi ngay. Hҳn còn doҥ nӃu

dӥ chұm ngѭӡi ta sӁ chҩt hòm ÿҫy nhà. Không có tiӅn mua kèo cӝt, cha tôi phҧi

trӕn lên tұn trong trên rӯng Sông Bé, Hàng Dài ÿӇ ÿӕn gӛ, tre, cҳt tranh, bӭt mây

4.4 Page 34

▲back to top

vӅ làm nhà mӟi. Vұt lӝn vӟi rӯng rú, sông nѭӟc cҧ nӱa tháng trӡi cha tôi mӟi

ÿѭa ÿѭӧc mӝt mӟ gӛ, tre và tranh vӅ tӟi bӃn nhà. Ông cҭn thұn thҧ bè vӅ ban

ÿêm rӗi lһn lӝi giҩu gӛ dѭӟi sông, giҩu tranh trên bӡ ÿӇ trӕn thuӃ. Tính chӡ cho

tranh cǊ bӟt ÿi rӗi sӁ dùng. Hѭѫng hào Hãng biӃt ÿѭӧc, ÿi báo cho ÿӗn kiӇm lâm

ӣ Tân Uyên ÿӇ lұp công. Ĉӗn cho lính kiӇm lâm lên lөc lӑi mò tìm ÿѭӧc mӝt

mӟ tranh và gӛ, bán rӁ lҥi cho Năm Hãng ( hѭѫng hào Hãng thӭ Năm mà) rӗi bҳt

cha tôi giҧi vӅ Tân Uyên.

KӇ cho tôi nghe tӓ tѭӡng rӗi chӏ tôi lҥi khóc, kêu trӡi kêu ÿҩt, oán trách

xóm giӅng “ăn ӣ thҩt nhân thҩt ÿӭc”. Chҳc là chӏ nói ai ÿó ÿã ÿi mét vӟi Năm

Hãng chuyӋn cha tôi giҩu gӛ, giҩu tranh.

ĈӃn khuya mҽ tôi mӟi vӅ tӟi nhà. Thҩy mҽ tôi, chӏ Sáu lҥi oà lên khóc,

làm tôi ÿã ngӫ giұt mình thӭc dұy. Chӏ tôi tính kӇ lӉ nhiӅu lҳm, nhѭng mҽ tôi

nói:

- Thôi, ÿi ngӫ ÿi con, má biӃt hӃt rӗi, má ÿã lo rӗi, ít bӳa nӳa tía mày vӅ

thôi.

Rӗi tôi nghe mҽ tôi nói nhӓ nhӓ vѫí chӏ Sáu ( tôi nҵm nhҳm mҳt giҧ ÿò

ngӫ nhѭng nghe không sót mӝt tiӃng):

- Anh Hai Tán gһp má ngoài ÿѭӡng rӗi. Hai thím cháu nói chuyӋn lâu

lҳm. Hai Tán nói còn có mѭӡi ngày nӳa là tӟi lӉ hӝi ÿua ghe bѫi. LӉ năm nay

làng mình phҧi tham gia lӉ ÿua ghe dѭӟi tӍnh. Anh em sӁ ÿòi phҧi có tía mày

cҫm lái hӑ mӟi chӏu bѫi. Hӑ sӁ ÿòi thҧ tía mày vӅ. Má tin thӃ nào cǊng ÿѭӧc vì

cҧ tәng Chánh Mӻ Hҥ này chӍ có ghe xã mình là ÿua giӓi nhҩt.

Tôi nghe tӟi ÿó khoái quá, quên là ÿang giҧ ÿò ngӫ, la to:

- Mê quá, mê quá, sҳp ÿѭӧc coi ÿua bѫi rӗi…

Mҽ tôi rҫy:

- Thҵng quƭ, chѭa chӏu ngӫ hҧ? Mày không ÿѭѫc nói vӟi ai hӃt nghe

không! Má ÿánh chӃt ÿa.

Mҽ tôi ÿoán thiӋt tài. Hai hôm sau thì cha tôi ÿѭӧc tha vӅ, ông còn ÿòi

hѭѫng chӭc xӱ vө ÿuәi nhà trѭӟc ông mӟi chӏu nhұn ÿi lái thuyӅn ÿua. Bӑn

hѭѫng chúc phҧi buӝc hѭѫng hào Hãng ÿình viӋc ÿuәi nhà tôi ÿӃn tháng giêng

năm sau. ThӃ là cǊng ÿӫ thӡi giӡ cho cha tôi ÿi kiӃm lҥi ÿӫ sӕ gӛ, tranh bù vào

sӕ bӏ lҩy mҩt và ÿi mѭӟn ÿҩt khác cҩt nhà mӟi.

4.5 Page 35

▲back to top

Hôm nay là lҫn tұp cuӕi cùng cho ÿӗng bào trong xã xem trѭӟc khi ÿi

xuӕng tӍnh. ThuyӅn ÿua cӫa xã tôi ÿҽp lҳm. Mҽ tôi nói thuyӅn này ÿѭӧc ÿóng tӯ

gӛ nhӳng chiӃc thuyӅn chiӃn, ngày xѭa cӫa ông bà mình dìm giҩu hay bӏ chìm ӣ

dѭӟi sông Ĉӗng Nai. Vì vұy mà thuyӅn này linh thiêng lҳm. Mӛi lҫn tӯ trên ÿình

ÿҭy xuӕng sông phҧi có nhang ÿèn cúng vái nghƭa quân thì thuyӅn ÿi ÿua ҩy mӟi

an toàn, nӃu có thua thì cǊng ÿi tӟi nѫi vӅ tӟi chӕn. MǊi thuyӅn và lái thuyӅn

ÿѭӧc chҥm trә giӕng nhѭ ÿҫu rӗng và ÿuôi rӗng. Hai chөc ngѭӡi bѫi ngӗi thành

hai hàng mһc áo may ô ÿӓ, quҫn cөt ÿen. Mӛi ngѭӡi cҫm mӝt cây dҫm sѫn trҳng.

Nhìn chiӃc thuyӅn lѭӟt sóng băng băng ngѭӡi ta dӉ tѭӣng thҩy mӝt con rӗng ÿӓ

dang cánh trҳng ÿang bay trên mһt sông. Tám Phát và Năm Chà là hai tay bѫi

giӓi nhҩt xã, ngӗi trѭӟc mǊi thuyӅn. Anh Hai Tán mһc áo vàng quҫn cөt trҳng

tay cҫm phèng – la ÿӭng giӳa thuyӅn làm ÿӕc chiӃn. Cha tôi mһc áo dài xanh,

thҳt lѭng bҵng lөa ÿӓ, cҫm xà – bát ÿӭng sau lái. Chѭa lúc nào tôi thҩy ông ÿҽp

và oai nghiêm nhѭ hôm nay. Hҫu hӃt các tay bѫi dѭӟi thuyӅn ÿӅu là hӑc trò cǊ

cӫa cha tôi. Tӯ ngày bӏ cҩm hӑc võ tӟi giӡ , ít có lҫn nào tө hӑp ÿѭӧc ÿông ÿӫ

nhѭ vұy. Nhìn nhӳng bӝ ngӵc nӣ nang, nhӳng bҳp thӏt trên vai trên tay cӫa hӑ

nәi lên cuӗn cuӝn ai cǊng tin tѭӣng ÿѭӧc rҵng thuyӅn này không thӇ thua trong

cuӝc ÿua sҳp tӟi ÿѭӧc.

- Hè bѫi, Hӕ bѫi…

Sau mӛi tiӃng hô nhѭ vұy là mӝt tiӃng phèng la gõ nhӏp ÿӅu ÿӅu. Hai

mѭѫi cây dҫm sѫn trҳng chém xuӕng nѭӟc rӗi rút lên mӝt lѭӧt. Hai mѭѫi cái ÿҫu

ngѭӡi cúi chӗm tӟi trѭӟc rӗi ngӳa ra sau ÿӅu nhѭ mӝt cái máy. ChiӃc thuyӅn

lѭӟt tӟi trѭӟc nhѭ muӕn cҩt cánh bay. Mһt nѭӟc bӏ con thuyӅn rӁ làm hai nhѭ

mӝt cây tre xanh bӏ chҿ bӣi mӝt lѭӥi rӵa bén ngӑt. Ngѭӡi ÿӕc chiӃn vӯa hô, vӯa

gõ phèng – la, vӯa làm ÿiӋu bӝ cǊng khom xuӕng, ngѭӟc lên nhѭ ngѭӡi bѫi vұy.

Mҳt ÿăm ÿăm nhìn vӅ phía trѭӟc ngѭӡi lái thuyӅn ÿiӅu khiӇn cây xà- bát to mӝt

cách gӑn gàng trong tay. Hai ÿҫu cӫa chiӃc thҳt lѭng bҵng lөa ÿӓ cӫa ông bay vӅ

phía sau dài nhѭ ÿuôi phѭӧng. Nѭӟc sông reo mӯng vӛ sóng lách tách vào bӡ.

Hai bên sông ngѭӡi xem trҫm trӗ khen ngӧi, hò reo mӛi khi thuyӅn qua ngang

mӝt xóm nào, hoһc lúc thuyӅn quanh gҩp mà không bӏ lұt chìm. Trҿ con trong

làng tӯng ÿám chҥy lên chҥy xuӕng trên bӡ sông nhѭ ÿua vӟi con thuyӅn.

Sau hai vòng bѫi tұp tӯ bӃn ÿò Bà Miêu xuӕng bӃn ÿò dѭӟi con thuyӅn

ngӯng lҥi ÿӇ làm lӉ xuҩt hành và tӯ giã ÿӇ lên ÿѭӡng. Mӝt bàn nhang ÿèn và trái

cây ÿѭӧc dӑn trên bãi cát tҥi bӃn ÿò trѭӟc nhà tôi. Lão Cҧ Hӝi ÿóng khăn ÿen,

mһc áo dài chҳp tay trѭӟc bàn thӡ lҥy ba lҥy. Ba hӗi trӕng vӯa dӭt, cha tôi dõng

dҥc hô:

- Anh em!

4.6 Page 36

▲back to top

Mӝt tiӃng “dҥ” vang rӅn mһt sông nhѭ tӯ ÿӡi xѭa còn vӑng lҥi làm nәi da

gà cҧ nhӳng ngѭӡi ÿӭng xem.

-Phen này ÿi “ quyӃt chiӃn” ÿem danh dӵ vӅ cho làng ta, nghe không!

- Dҥ!

TiӃng dҥ cӫa toán thuyӅn trҧ lӡi, ngân dài mãi trong tai tôi. Mҽ tôi nói

ngày xѭa mӛi lҫn nghƭa quân xuҩt quân cǊng làm lӉ nhѭ vұy, chӍ còn khác là

không kêu “Anh em!” mà ngѭӡi hô lӋnh kêu “ Nghƭa quân!”. Nhìn cҧnh xuҩt

phát cӫa chiӃc thuyӅn hôm nay, tôi cӭ tѭӣng nhѭ thҩy mӝt chiӃc thuyӅn cӫa

nghƭa quân xѭa ÿang xuҩt trұn. Dù chiӃc thuyӅn ÿua ÿã ÿi khuҩt tӵ lâu rôi mà

lòng tôi cӭ hӗi hӝp, xôn xao nhѭ mһt sông gӧn sóng.

Gìѫ ÿua thuyӅn ÿã ÿӃn. Dân trong thӏ xã Biên Hoà nhѭ dӗn hӃt ra hai bên

bӡ sông Ĉӗng Nai. Các cuӝc chѫi khác nhѭ liӃm chҧo, nhҧy cao, leo cӝt chӍ còn

lѫ thѫ mӝt ít ngѭӡi xem. Sông ӣ ÿây rӝng và ÿҽp hѫn khúc sông ngang qua nhà

tôi nhiӅu. BӅ ngang mһt sông rӝng gҫn năm trăm thѭӟc. Ĉҫu trên và ÿҫu dѭӟi có

hai cái cù lao nhѭ hai chiӃc tàu khәng lӗ ÿұu giӳa sông. Ĉó là cӗn Giáo và cù lao

HiӋp Hoà. Sông rông, cҫu to, nhà cao phӕ lӟn, thuyӅn bè xe cӝ dұp dìu, ngѭӡi

ÿông nhѭ kiӃn cӓ. Biên Hoà là thӏ xã cӫa tӍnh tôi ÿó, cách làng tôi có chӯng hai

mѭѫi cây sӕ, mà hѫn mѭӡi tuәi tôi mӟi ÿѭӧc ÿӃn lҫn ÿҫu. Nhѭng mӑi ÿiӅu mӟi

lҥ không hҩp dүn tôi bҵng cuӝc ÿua thuyӅn sҳp tӟi.

Dân thì ngӗi dѭӟi thuyӅn, bè, hay ÿӭng hai bên bӡ sông mà xem. Trҿ em

ÿӭa nào trèo ÿѭӧc nhѭ tôi thì leo lên cây ngӗi hay ÿeo trên cӝt ÿèn. Có mҩy ÿӭa

nhӓ còn ÿѭӧc cha mҽ, anh chӏ cõng trên vai. Nhӳng ngѭӡi ÿѭӧc mӡi thì ÿѭӧc

vào trong khu Toà Bӕ có lính gác cӱa và hàng rào sҳt chung quanh. Trong khu

này cǊng ÿông lҳm, ÿҥi diӋn hѭѫng chӭc, nhà binh v.v…Các quan chӭc mһc

chӍnh tӅ ÿi xem hӝi nhѭng cǊng chӍ ÿӭng xúm xít trên cӓ gҫn bӡ sông mà xem.

Chҳc là lão hѭѫng cҧ và hѭѫng quҧn xã tôi cǊng ӣ trong ÿám ÿó. Kia rӗi, tôi ÿã

nhìn ra chúng ÿang ÿӭng gҫn cái ÿҫu cҫu gӛ bҳc tӯ bӡ ra cái nhà sàn trên sông.

Ĉó là cái nhà mát cӫa thҵng Tây chӫ tӍnh, nhҵm ngày lӉ ÿѭӧc dùng làm khán ÿài

chính ÿӇ xem ÿua thuyӅn, chӯng vài chөc “ông Tây”, “bà ÿҫm” và cҧ “ Tây

con” nӳa có lӁ là khách mӡi tӯ Sài Gòn qua ÿang ngӗi quanh mҩy bàn tiӋc ÿҫy

rѭӧu thӏt và trái cây. Nhìn ÿám Tây mҳt xanh mǊi lõ này no nê phè phӥn vӟi

mҩy ÿám hѭѫng chӭc hӝi tӅ ÿang khúm núm trên bӡ giӕng nhѭ bҫy chó chӵc

xѭѫng.

Có hai mѭѫi chiӃc thuyӅn ÿҥi diӋn cho các tәng các xã ven sông tham dӵ

cuӝc ÿua. Mӛi chiӃc thuyӅn ÿua ÿѭӧc sѫn mӝt màu khác nhau rҩt ÿҽp. ChiӃc sѫn

màu xanh là cӫa xã Tân Trҥch ӣ cù lao, có tiӃng bѫi giӓi tӯ trѭӟc tӟi nay.

4.7 Page 37

▲back to top

ThuyӅn trҳng hình con phѭӧng là cӫa cù lao HiӋp Hoà. ThuyӅn vàng hình con

Lân là cӫa xã Tân Ba. ThuyӅn trҳng hình con cá là cӫa xã Long ĈiӅn chuyên

nghӅ chài lѭӟi. ThuyӅn sѫn màu tam sҳc là cӫa thӏ xã Biên Hoà. Ĉӝi thuyӅn này

cǊng mһc ba màu áo: ӣ trѭӟc mǊi mһc màu xanh, ӣ giӳa màu trҳng và phía sau

lái các tay bѫi mһc màu ÿӓ; trông xa nhѭ mӝt lá cӡ Pháp ÿang nәi trên sông.

ThuyӅn này ÿáng sӧ nhҩt vì tұp hӧp toàn lính làm các tay bѫi. Chúng ÿѭӧc nghӍ

mӝt tháng ÿӇ tұp bѫi, nӃu vӅ nhҩt còn ÿѭӧc nghӍ mӝt tuҫn xҧ hѫi nӳa. Nhӳng kǤ

ÿua trѭӟc, mҩy thuyӅn muӕn qua mһt chúng ÿӅu bӏ chúng ÿánh bҵng dҫm ÿӃn

chҧy máu ÿҫu, máu mǊi. Có thuyӅn còn bӏ chúng nhұn chìm giӳa sông ÿӇ chúng

qua mһt. Mҩy con thuyӅn khác thì ít ÿѭӧc ÿӇ ý hѫn. Con rӗng ÿӓ cánh trҳng cӫa

xã tôi nҵm giӳa có vӁ hiên ngang nhҩt.

Hàng ngàn ngѭӡi hӗi hӝp chӡ xem mà các “ông Tây bà ÿҫm” còn ÿang

nói chuyӋn ÿùa giӥn, chѭa có lӋnh bҳt ÿҫu. Tôi bӏ lính ÿuәi phҧi tuӝt khӓi cây

này leo lên cây khác ba lҫn mà thuyӅn ÿua vүn chѭa ÿѭӧc bѫi. Cuӕi cùng, mӟi

thҩy mӝt tên ÿӝi mã – tà hai tay bѭng mӝt cái hӝp nhѭ cái khay ÿӵng trҫu ÿӃn

dâng trѭӟc thҵng Tây chӫ tӍnh. Thҵng Tây ÿӭng dұy mӣ hӝp, lҩy ra mӝt khҭu

súng nhӓ nhѭ súng lөc và bѭӟc lên mӝt bѭӟc ra ngoài. Nó giѫ súng lên trӡi và

ÿӃm:

-Un, deux…trois! ( mӝt, hai, …ba!)

TiӃng súng lӋnh vӯa nә “ÿoàng” thì ÿoàn thuyӅn tranh nhau phóng tӟi

nhѭ tên bҳn. ChӍ còn mӝt chiӃc ÿӭng yên tҥi chӛ nhѭ không nghe tiӃng súng

lӋnh. Trӡi ÿҩt, ÿó lҥi ÿúng là con rӗng ÿӓ cánh trҳng cӫa xã tôi. Dân hai bên bӡ

la ó:

- Làng nào ÿó? Bӓ cuӝc rӗi! Chӏu thua rӗi!

Bӑn Tây cǊng la:

- Forfait! Forfait! ( Bӓ cuӝc! Bӓ cuӝc!)

Tôi thҩt vӑng ÿӃn ÿә mӗ hôi trán. Nhìn thҩy tөi Cҧ Hӝt, Quҧn Chinh cúi

ÿҫu xuӕng, chҳc chúng muӕn chui xuӕng ÿҩt mà trӕn.

Bӛng tiӃng cӫa cha tôi dõng dҥc thét lên vang dӝi khҳp hai bӡ sông:

- Anh em!

- Dҥ!

- Phen này “ quyӃt chiӃn” ÿem lҥi danh dӵ vӅ cho làng mình nghe hông!

4.8 Page 38

▲back to top

- Dҥ!

TiӃp liӅn theo là tiӃng phèng – la cӫa anh Hai Tán. Con rӗng ÿӓ uӕn

mình. Hai cánh trҳng cӫa nó nhѭ hai con dao khәng lӗ chém xuӕng nѭӟc rӗi

khoát nѭӟc tung bay ÿuәi theo ÿoàn thuyӅn trѭӟc mһt. TiӃng hoan hô nhѭ sҩm

dұy hai bên bӡ sông. Hàng ngàn cһp mҳt chăm chú theo dõi chiӃc thuyӅn ÿӓ lҥ

lùng ҩy. Nó ÿã ÿuәi kӏp rӗi vѭӧt qua mӝt, hai rӗi ba chiӃc thuyӅn cӫa ÿoàn ÿua.

Bӏ cӗn Giáo che khuҩt, nên tôi không thҩy ÿѭӧc nӳa, chӍ phұp phӗng hcӡ ÿӧi.

Qua khӓi cӗn Giáo, chiӃc thuyӅn ÿӓ chӍ còn thua năm chiӃc lӧi hҥi nhҩt là Tân

Trҥch xanh, HiӋp Hoà trҳng, Tân Ba vàng, thuyӅn tam sҳc cӫa thӏ xã và mӝt

chiӃc nào ÿó nӳa. Nhѭng con rӗng ÿӓ mӛi lúc mӝt bay nhanh trông thҩy, Cҧ Hӝt

và Quҧn Chinh mӯng rӥ ra mһt. Ngѭӡi xem bҳt ÿҫu xôn xao ÿoán coi thuyӅn nào

vӅ trѭӟc và ÿánh cá.

- Ghe ÿӓ vӅ nhӭt.

- Làm gì nhӭt nәi. Ghe xanh lҽ nhѭ gió kìa.

- Nѭӟc bѫi cӫa ghe vàng bӅn hѫn.

- Nhѭng không ghe nào dám qua mһt ghe tam sҳc ÿâu, cá mѭӡi ăn mӝt tôi

cǊng dám cá nè…

Mӝt thҵng lính mã – tà ÿӭng dѭӟi gӕc cây tôi ngӗi nói mӝt cách quҧ

quyӃt nhѭ vұy. Trong lúc ÿó con rӗng ÿӓ ÿã vѭӧt lên ÿӭng thú ba rӗi. ĈӃn chân

cҫu Gành nhӡ quanh gҩp mӝt cái, nó ÿã bӓ mӝt chiӃc nӳa ra sau và ÿang ÿuәi

theo chiӃc thuyӅn tam sҳc ÿӇ vӅ ÿích cӫa cuӝc bѫi ӣ trѭӟc khán ÿài chính.

Nhìn thҩy chiӃc thuyӅn tam sҳc ÿang dүn ÿҫu cuӝc ÿua, bӑn lính mã – tà

nhҧy nhót tѭng bӯng. Dân thӏ xã cǊng mӯng lҳm phҩt khăn, phҩt mǊ hò reo. Bӑn

Tây trong nhà mát cǊng reo lên:

- Vive la France! (Nѭӟc Pháp muôn năm!)

Nhѭng ngѭӡi ta thҩt vӑng dҫn dҫn. Con rӗng ÿӓ cánh trҳng vүn ÿuәi gҩp

theo nhѭ bay trên mһt nѭӟc. ChӍ còn năm chөc rӗi hai chөc thӭѫc nӳa là bҳt kӏp

thuyӅn trѭӟc. Anh Tám Phát, ÿúng là anh Tám Phát rӗi, ÿӭng hҷn lên mǊi

thuyӅn dùng cây dҫm ÿӇ múa ÿao. Cây dҫm trҳng trong tay anh quay thành

nhӳng vòng loang loáng trѭӟc mǊi thuyӅn càng làm cho con thuyӅn cӫa làng tôi

thêm vҿ linh thiêng, thҫn thánh. ChӍ còn mѭӡi chín tay bѫi mà con thuyӅn ÿӓ

cǊng bҳt kӏp thuyӅn trѭӟc. Ngѭӡi ta hӗi hӝp chӡ mӝt cuӝc xô xát xҧy ra giӳa hai

con thuyӅn. Nhѭng không, con rӗng ÿӓ vүn lѭӟt qua thuyӅn tam sҳc mӝt cách

4.9 Page 39

▲back to top

bình yên và vӅ tӟi ÿích trѭӟc nhҩt trѭӟc sӵ kinh ngҥc và tiӃng hoan hô vang dұy

cӫa dân chúng hai bên bӡ sông.

Trong lúc Cҧ Hӝt và Quҧn Chinh ÿѭӧc thҵng Tây chӫ tӍnh ÿӃn bҳt tay

khen ngӧi và thѭӣng cho hai cӕc rѭӧu thì dѭӟi thuyӅn ÿӓ anh em trong ÿӝi

thuyӅn bөm tӯng bөm nѭӟc sông Ĉӗng Nai giҧi khát.

Cha tôi cho tôi theo thuyӅn trӣ vӅ xã. Ngӗi trên thuyӅn tôi nghe anh Hai

Tán nói:

- Nhӡ vong hӗn nghƭa quân phù hӝ, mình không thèm theo súng lӋnh cӫa

thҵng Tây mà vүn vӅ nhҩt nhѭ thѭӡng.

Con thuyӅn chiӃn thҳng bѫi ngѭӧc con sông dài trӣ vӅ làng tôi nѫi rӯng

thҷm.

- Bӟ ÿò! Ĉò ѫi! Hú…ú…u.

Tôi ÿang ngӫ say sѭa bӛng nghe tiӃng gӑi ÿò văng vҷng bên kia sông. Mѫ

màng tôi nghƭ: “KӋ, mӋt quá, ngӫ thêm chút nӳa rӗi qua rѭӟc ngѭӡi ta cǊng

ÿѭӧc”. ĈӇ cho ngѭӡi ta khӓi gói phá giҩc ngӫ, tôi cӕ gҳng ngóc ÿҫu lên. mҳt vүn

nhҳm nghiӅn, ú ӟ trҧ lӡi cho bên kia sông:

- Nghe rӗi! Tôi còn mҳc ăn cѫm!

Mӝt loҥt tiӃng cѭӡi phá lên nhѭ mӝt tràng pháo nә kӃ bên tai tôi. Tôi giұt

mình mӣ choàng mҳt. Cҧ lӟp hӑc ÿang nhìn tôi, cѭӡi sһc sөa, có ÿӭa cѭӡi lăn

cѭӡi bò dѭӟi gҥch nhѭ ÿang lên cѫn không kìm chӃ ÿѭӧc. Tôi cǊng tӓn tҿn

cѭӡi, ÿѭa tay lên ÿҫu gãi gãi. Nhѭng tôi không cѭӡi

ÿѭӧc lâu. Thҫy giáo Hӭa ÿӭng ngay sau lѭng tôi ÿã kéo vành tai tôi ÿau ÿiӃng.

Ông dùng bàn tay xách tai tôi mà kéo tôi ÿӭng dұy, lôi ra khӓi bàn, ÿҭy tôi ÿӭng

trѭӟc bҧng ÿen, dҵn tôi ngã xuӕng gҥch rӗi mӟi chӏu buông tai tôi ra. Tôi lҩy tay

rӡ lên lӛ tai bӏ kéo cҧm tѭӣng nhѭ nó bӏ rӭt rӡi theo mҩy ngón tay nhѭ càng cua

kҽp cӫa thҫy rӗi. BiӃt mình ÿã bӏ bҳt quҧ tang ngӫ gұt trong lӟp, tôi lҷng lһng co

hai tay lên lót dѭӟi mһt, ҵm úp xuӕng gҥch chӡ ÿòn.

Ĉúng là con không ÿҿ không thѭѫng. Năm roi cӫa thҫy giáo Hӭa nhѭ

năm ÿòn côn cӫa ngѭӡi thù ngѭӡi oán. Tôi chӍ có mӝt cách trҧ thù là không thèm

khóc. Hai tay xoa hai bên mông ÿau rát, tôi ÿӭng dұy thұt lҽ làng và nói tӍnh khô:

-Xin thҫy cho phép tôi vӅ chӛ.

4.10 Page 40

▲back to top

-Qùi xuӕng ÿó.

Tôi quì, hai tay khoanh trên ngӵc, quay mһt xuӕng lӟp nhѭ mӑi lҫn khác.

Hѫn ba chөc cһp mҳt cӫa hӑc trò lӟp nhӥ trѭӡng Mӻ Lӝc ÿang nhìn tôi. NhiӅu

ÿӭa vүn còn bөm miӋng cѭӡi nhѭ chѭa bao giӡ ÿѭӧc coi mӝt vӣ hài kӏch hay

nhѭ vұy. Sau này tôi mӟi biӃt là khi ÿang dҥy Toán thҫy Hӭa thҩy tôi kê ÿҫu ngӫ

ngon lành. BiӃt nhà tôi chèo ÿò ngang, thҫy nhҽ nhàng ÿӃn sau lѭng tôi, ghé tai

lên tiӃng gӑi ÿò. Ĉó là tiӃng gӑi ÿò hӗi nãy tôi nghe ÿѭӧc. Tôi ngӥ ÿang ngӫ ӣ

nhà và có ngѭӡi gӑi ÿò thұt bèn trҧ lӡi còn bұn ăn cѫm. Và rӗi màn kӏch kӃt thúc

là tôi bӏ quì trên bҧng này.

Ngѭӡi có vҿ thích chí nhҩt là trò Cѭѫng, hӑc trò giӓi nhҩt lӟp, con cӫa xã

Ĉác ӣ xóm tôi. Nhà cӫa Cѭѫng lӧp ngói, có nhiӅu ruӝng, nhiӅu trâu. Quҫn áo

cӫa nó lúc nào cǊng lành lһn và sҥch sӁ chӟ không rách hay dính ÿҫy sình lҫy

nhѭ quҫn áo tôi. Nó thuӝc dòng hӑ có vai vӃ trong vùng. Bác nó làm Hӝi ÿӗng,

nó còn có ông chú là Phӫ Ngôn và Ĉӝi Các. Thҫy Hӭa rҩt ѭu ái nó, không biӃt vì

nó hӑc giӓi hay vì dòng hӑ nó có nhiӅu ngѭӡi ông lӟn. Thҫy thѭӡng giao cho nó

trông chӯng hӑc trò nào ngӫ gұt thì báo cho thҫy. Ĉôi lúc nó còn ÿѭӧc thay thҫy

cҫm thѭӟc kҿ bҵng cҭm lai khҿ tay ÿӭa nào tӟi lӟp mà mһc ÿӗ rách, bҭn, hay

không thuӝc bài. Mӝt lҫn tôi cǊng bӏ nó thay mһt thҫy ÿánh ba roi vì tӝi ÿánh

nhau vӟi thҵng Lӝ, con cӫa Hӝi ÿӗng Giác, bác ruӝt nó. Nhѭng nó không dám

ÿánh tôi ÿau vì nó biӃt tôi sӁ không tha cho nó khi ra ÿӗng hay vӅ tӟi xóm.

Nhѭng tôi sӧ nhҩt là cái cѭӡi cӫa mҩy ÿӭa con gái lӟp tôi. ChӍ có ba ÿӭa nó ÿó

là HuӋ con thҫy giáo Hӭa, Sӭ con thҫy phó KӅ ӣ xóm Ĉèn và Lan nhà ӣ Tân

Hoà. Sӭ và HuӋ thì lҫn nào tôi bӏ ÿòn cǊng cѭӡi tôi nhѭ tөi con trai khác. Hai

ÿӭa ngӗi ngay bàn ÿҫu nên thҩy rõ nhӳng lӛ rách cӫa quҫn áo tôi, vì vұy tôi ngán

cái cѭӡi có vҿ khinh bӍ cӫa chúng nó hѫn ai hӃt. ChӍ có Lan là ít cѭӡi tôi nhҩt.

Mӛi lúc bӏ ÿòn tôi thҩy cһp mҳt cӫa Lan nhìn tôi ÿҫy vҿ thѭѫng cҧm y hӋt nhѭ

mҳt mҽ hay mҳt chӏ tôi khi tôi bӏ cha tôi ÿánh ÿòn. Mӝt lҫn bӏ phҥt, bӏ làm nhөc

nhѭ thӃ này, tôi vүn lҩy cһp mҳt cӫa Lan làm chӛ nѭѫng tӵa, an ӫi cho mình.

Thҫy Hӭa tiӃp tөc giҧng bài tӵ bao giӡ tôi cǊng không hay. Ĉҫu óc tôi cӭ

mông lung bao nhiêu ý nghƭ. Không biӃt sao thҫy tôi ác thӃ. Áo rách mӝt chút

cǊng ÿánh, ÿuәi vӅ thay, mҩt cҧ mӝt buәi, mӝt ngày hӑc. Có ÿӭa không có áo

lành thay phҧi ӣ nhà ÿi chăn trâu luôn nhѭ thҵng LiӉng, thҵng Cӡ. Không thuӝc

bài cǊng ÿánh, ngӫ gөc cǊng ÿánh, tay bҭn sách dѫ cǊng ÿánh, ÿánh nhau cǊng

ÿánh…Hình nhѭ hǊ gҥo cӫa thҫy là chiӃc roi mây và cây thѭӟc bҧng, không xài

nó hàng ngày là thҫy không sӕng ÿѭӧc. Mӛi lҫn ÿánh phҥt hӑc trò, thҫy nheo

mӝt con mҳt, méo cái miӋng làm nhѭ thҫy cǊng ÿau lҳm, nhѭng thҫy cӭ ÿánh

hoài, xách tai hoài. Ĉһc biӋt thҫy Hӭa không bao giӡ kêu tên tôi mà biӃt nhà tôi

chèo ÿò ông cӭ chӃ nhҥo bҵng cách mӛi lҫn gӑi tôi lên bҧng là kêu: “Bӟ ÿò!”

làm tөi bҥn trong lӟp cѭӡi rúc rích. Chҳc tҥi nhà tôi không có trâu có ruӝng,