Tap I Tong quan 1-5 :: Books 2010 :: My Greenstone Library

Expand document

Collapse document

Tap I Tong quan 1-5

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

5 Pages 41-50

5.1 Page 41

5.2 Page 42

5.3 Page 43

5.4 Page 44

5.5 Page 45

5.6 Page 46

5.7 Page 47

5.8 Page 48

5.9 Page 49

5.10 Page 50

6 Pages 51-60

6.1 Page 51

6.2 Page 52

6.3 Page 53

6.4 Page 54

6.5 Page 55

6.6 Page 56

6.7 Page 57

6.8 Page 58

6.9 Page 59

6.10 Page 60

7 Pages 61-70

7.1 Page 61

7.2 Page 62

7.3 Page 63

7.4 Page 64

7.5 Page 65

7.6 Page 66

7.7 Page 67

7.8 Page 68

7.9 Page 69

7.10 Page 70

Tap I Tong quan 1-5

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

Ĉӏa Chí Ĉӗng Nai

"...Công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai g͛m có 5 t̵p Ĉ͓a lý, L͓ch s͵, Kinh t͇, Văn hoá ngh͏ thu̵t và t̵p T͝ng quan.

%͙n t̵p chuyên ÿ͉ cͯa công trình cung c̭p cho ng˱ͥi ÿ͕c nhͷng ki͇n thͱc c̯n thi͇t và b͝ ích khi c̯n tìm hi͋u,

nghiên cͱu v͉ ÿ̭t và ng˱ͥi Ĉ͛ng Nai trên các lƭnh v͹c nh˱ t͹a ÿ͉ tên t̵p sách ÿã ghi. T̵p t͝ng quan vͣi lͥi ÿ͉

W͹a cͯa Giáo s˱ Tr̯n Văn Giàu và h͏ th͙ng biên niên nhͷng s͹ ki͏n v͉ l͓ch s͵, kinh t͇, văn hoá, ngh͏ thu̵t, xã

K͡i...giúp ng˱ͥi ÿ͕c có th͋ hình dung m͡t cách khái quát di͏n m̩o Ĉ͛ng Nai trong ti͇n trình l͓ch s͵, giúp tra

Fͱu nhͷng v̭n ÿ͉ c̯n tìm hi͋u, nghiên cͱu trong tͳng t̵p m͡t..."

Trҫn Thӏ Minh Hoàng

Ӫy viên Trung ѭѫng Ĉҧng

Bí thѭ TӍnh ӫy Ĉӗng Nai

1.2 Page 2

▲back to top

7ұp 1: Tәng Quan

Tác giҧ: nhiӅu tác giҧ

Nhà xuҩt bҧn tәng hӧp Ĉӗng Nai 2001

/ͤI GI͢I THI͎U

Vùng ÿҩt Trҩn Biên xѭa, trong ÿó có tӍnh Ĉӗng Nai ngày nay ÿã trҧi qua hѫn 300 năm hình

thành và phát triӇn nhѭng ÿã mҩy ai hiӇu hӃt mҧnh ÿҩt, nhҩt là nhӳng con ngѭӡi Ĉӗng Nai vӟi

nhӳng truyӅn thӕng văn hóa ÿѭӧc hӝi tө kӃt tinh ӣ ÿây. Vӟi mong muӕn nhân dân Ĉӗng Nai,

nhҩt là thӃ hӋ trҿ hôm nay và mai sau, cǊng nhѭ mӑi ngѭӡi trong nѭӟc và trên thӃ giӟi có thӇ

hiӇu biӃt vӅ mҧnh ÿҩt và con ngѭӡi Ĉӗng Nai ÿҫy ÿӫ và chính xác hѫn, tӯ năm 1994, Ban

thѭӡng vө TӍnh ӫy khóa V ÿã chӫ trѭѫng chӍ ÿҥo tә chӭc nghiên cӭu, biên soҥn bӝ Ĉ͓a chí

Ĉ͛ng Nai. Khi Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy quyӃt ÿӏnh tә chӭc các hoҥt ÿӝng kӹ niӋm 300 Biên Hoà

– Ĉӗng Nai vào năm 1998 thì công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai trӣ thành mӝt trong nhӳng nӝi dung

quan trӑng cӫa các hoҥt ÿӝng kӹ niӋm.

ĈӇ công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿҥt kӃt quҧ tӕt, Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy khóa V ÿã quyӃt ÿӏnh

thành lұp Ban chӍ ÿҥo do ÿӗng chí Phan Văn Trang – Bí thѭ TӍnh ӫy khóa V làm Trѭӣng ban;

Ban chӫ nhiӋm do ÿӗng chí NguyӉn Nam Ngӳ – TӍnh ӫy viên, Giám ÿӕc Sӣ văn hóa – thông

tin – thӇ thao làm Chӫ nhiӋm; Ban biên tұp do ÿӗng chí Lâm HiӃu Trung – UVTV, Trѭӣng Ban

tuyên giáo TӍnh ӫy khóa V làm Trѭӣng ban.

Trҧi qua hѫn 5 năm sѭu tҫm, nghiên cӭu và biên soҥn tұn tâm cӫa hàng trăm cán bӝ khoa hӑc

Fӫa tӍnh, ÿһc biӋt ÿѭӧc sӵ hѭӟng dүn tұn tình cӫa Giáo sѭ Trҫn Văn Giàu, Nhà nghiên cӭu Trҫn

%ҥch Ĉҵng và nhiӅu giáo sѭ, tiӃn sƭ cӫa các viӋn nghiên cӭu và các trѭӡng ÿҥi hӑc, công trình

ÿã ÿѭӧc Hӝi ÿӗng khoa hӑc nghiӋm thu vӟi kӃt quҧ xӃp loҥi xuҩt sҳc vào tháng 12 năm 2000.

Công trình Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc biên soҥn thành 5 tұp: 7͝ng quan, Ĉ͓a lý, L͓ch s͵, Kinh t͇,

9ăn hóa. ĈӇ công trình nghiên cӭu ÿӃn ÿѭӧc vӟi ÿông ÿҧo bҥn ÿӑc, Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy

khóa VI và khóa VII ÿã chӍ ÿҥo cho Nhà xuҩt bҧn Ĉӗng Nai xuҩt bҧn bӝ Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai.

Ban thѭӡng vө TӍnh ӫy Ĉӗng Nai xin chân thành cҧm ѫn Giáo sѭ Trҫn Văn Giàu, Nhà nghiên

Fӭu Trҫn Bҥch Ĉҵng cùng các vӏ giáo sѭ, tiӃn sƭ, các nhà khoa hӑc ÿã tұn tình giúp ÿӥ tӍnh

Ĉӗng Nai trong quá trình sѭu tҫm, nghiên cӭu, biên soҥn bӝ ÿӏa chí này. Ghi nhұn và biӇu

Gѭѫng sӵ cӕ gҳng và nhӳng ÿóng góp cӫa các ÿӗng chí trong Ban chӍ ÿҥo, Ban chӫ nhiӋm và

Ban biên tұp cùng các cán bӝ khoa hӑc cӫa tӍnh ÿã tham gia sѭu tҫm, nghiên cӭu và biên soҥn

Eӝ ÿӏa chí.

Tuy bӝ Ĉ͓a chí Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc chӍ ÿҥo nghiên cӭu chһt chӁ, ÿѭӧc cán bӝ khoa hӑc cӫa

WӍnh cӕ gҳng sѭu tҫm, nghiên cӭu vӟi tinh thҫn trách nhiӋm cao, ÿһc biӋt là các giáo sѭ, tiӃn sƭ

nghiên cӭu, hѭӟng dүn nhiӋt tình và khoa hӑc nhѭng chҳc chҳn còn nhӳng sai sót, rҩt mong các

ÿӗng chí và ÿӗng bào ÿóng góp nhiӅu ý kiӃn ÿӇ bӝ ÿӏa chí ngày càng hoàn thiӋn.

TRҪN THӎ MINH HOÀNG

ӪY VIÊN BCH TW ĈҧNG – BÍ THѬ TӍNH ӫY KHÓA VI

1.3 Page 3

▲back to top

BIÊN HÒA - ĈӖNG NAI

300 NĂM NHÌN LҤI

GS. TRҪN VĂN GIÀU

Biên soҥn ÿӏa chí là công viӋc ÿã trӣ thành truyӅn thӕng cӫa xӭ ta. Nó ÿáp ӭng nhu cҫu

Fӫa nhân dân là ai cǊng muӕn biӃt nguӗn cӝi lӏch sӱ và nhӳng ÿһc ÿLӇm nhiӅu mһt cӫa vùng ÿҩt

[ӭ mình cѭ trú. Mһt khác, ÿó không chӍ là nhu cҫu tri thӭc và tình cҧm mà còn tích cӵc hѫn là

Wӯ ÿҩy nhìn lҥi quá khӭ ÿӇ kӃ thӯa nhӳng truyӅn thӕng tӕt ÿҽp, nhӳng kinh nghiӋm hҫu ra sӭc

xây dӵng và bҧo vӋ ÿҩt nѭӟc. Yêu cҫu này ÿã ÿӅ ra nhiӋm vө cӫa viӋc biên soҥn ÿӏa chí là

không nhӳng phҧi ghi chép, khҧo tҧ ÿҫy ÿӫ, xác thӵc mà còn phҧi, ӣ chӯng mӵc nào ÿó, tәng

NӃt ÿѭӧc nhӳng ÿһc ÿLӇm cѫ bҧn, nhӳng giá trӏ chân chính cӫa mӝt ÿӏa phѭѫng.

0ӝt trong nhӳng ÿLӅu có thӇ coi là may mҳn cӫa vùng ÿҩt 300 năm tuәi này là tӯ sau thӃ

Nӹ thiӃt lұp chӃ ÿӝ hành chính - cai trӏ chính thӭc, ÿã ÿѭӧc nhiӅu bӝ ÿӏa chí nhѭ Phͯ biên t̩p

Oͭc, Nh̭t th͙ng ÿ͓a d˱ chí, Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, Ĉ̩i Nam nh̭t th͙ng chí, ... ghi chép,

khҧo tҧ khá ÿҫy ÿӫ. Ĉó là chѭa kӇ ÿӃn các bӝ sách sӱ cӫa Quӕc sӱ quán triӅu NguyӉn cùng vӟi

nhӳng Ĉ͓a b̩, Châu b̫n nay còn lѭu trӳ ... cǊng chӭa ÿӵng nhiӅu dӳ liӋu quan trӑng vӅ tình

hình chính trӏ, quân sӵ, quan chӭc, hành chính, văn hóa, giáo dөc ... cӫa vùng ÿҩt này. Ĉó là

Pӝt thuұn lӧi ÿӇ ngày nay chúng ta nhìn lҥi quá khӭ lӏch sӱ cӫa vùng ÿҩt này.

&ӭ nhѭ ghi chép cӫa tác giҧ Phͯ biên t̩p lͭc (biên soҥn năm 1776) thì ÿҩt Gia Ĉӏnh xѭa

(hiӇu là cҧ vùng phía Nam), tӯ các cӱa biӇn trӣ lên nguӗn toàn là rӯng rұm hàng ngàn dһm và

Oѭu dân tӯ miӋt ngoài dҫn dҫn vào khai phá tӯng lõm ÿӇ lұp nghiӋp và Bà Rӏa - Ĉӗng Nai là nѫi

khӣi phát, là ÿҩt ÿӏa ÿҫu làm chӛ ÿӭng chân cho nhӳng bѭӟc kӃ tiӃp cӫa công cuӝc khai hoang

YӅ phѭѫng Nam. Do vұy, nói vùng ÿҩt này 300 tuәi là nói theo ngày nó ÿѭӧc LӉ Thành hҫu

NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp tӡ thӃ vì khai sanh cho nó vào năm 1698, còn thӵc tӃ thì nó ÿã ÿѭӧc

ngѭӡi dân ViӋt khai phá trѭӟc ÿó lâu rӗi. Lҩy sӵ kiӋn YӃn VǊ hҫu và Xuân Thҳng hҫu ÿem ba

ngàn binh vào Mӛi Xuy giҧi quyӃt viӋc "Nһc Ông Chân phҥm biên cҧnh" hӗi tháng 9 năm Mұu

Tuҩt (1658) thì cǊng thҩy vùng ÿҩt này ÿѭӧc khai phá lâu rӗi. Nhân sӵ kiӋn này, tác giҧ Gia

Ĉ͓nh Thành thông chí cho biӃt: "Khi ̭y ÿ͓a ÿ̯u Gia Ĉ͓nh là M͟i Xuy (hay Mô Xoài) và Ĉ͛ng

Nai (tͱc nay là Biên Hòa tr̭n) ÿã có l˱u dân n˱ͣc ta ÿ͇n ͧ chung l͡n vͣi ng˱ͥi Cao Miên.

Ng˱ͥi Cao Miên khâm phͭc oai ÿͱc cͯa tri͉u ÿình, ÿem nh˱ͥng h͇t c̫ ÿ̭t ̭y, r͛i tránh ͧ ch͟

khác, không tranh trͧ chuy͏n gì". Nói rҵng Bà Rӏa - Ĉӗng Nai là ÿӏa ÿҫu không phҧi chӍ nhҵm

xác ÿӏnh cái mӕc trѭӟc sau mà muӕn lѭu tâm ÿӃn cái duyên khӣi cӫa mӝt tình thӃ lӏch sӱ mӣ ra

Pӝt quá trình mӟi có tác ÿӝng quan trӑng ÿӕi vӟi dân tӝc ta hay hҥn hҽp hѫn là lѭu tâm ÿӃn

nhӳng ÿLӅu kiӋn làm tiӅn ÿӅ cho sӵ kiӋn thành lұp phӫ Gia Ĉӏnh năm 1698. Ĉó là vҩn ÿӅ khoa

Kӑc quan trӑng.

Vùng ÿҩt mà nhӳng lѭu dân tiӅn phong ÿһt chân ÿӃn dӵng nghiӋp ÿӇ rӗi khai mӣ cuӝc

Nam tiӃn ÿӃn chóp mǊi Cà Mau tұn cùng cӫa Tә quӕc không chӍ có ý nghƭa mӣ rӝng cѭѫng

thә, tăng thêm ÿҩt ÿai cho sҧn xuҩt và ÿӏa bàn cѭ trú, lӧi ích vұt chҩt mà còn khӣi ÿӝng sӵ ÿәi

Pӟi phѭѫng thӭc canh tác, tұp quán lao ÿӝng, kiӇu thӭc làm ăn sinh sӕng, ÿәi thay mô hình

làng xã, nӃp sӕng cӝng ÿӗng và lӕi ӭng xӱ cá nhân, ÿӗng thӡi qua giao tiӃp nhӳng mô hình văn

hóa mӟi cǊng ÿѭӧc xác lұp.

1.4 Page 4

▲back to top

Ĉҩt rӝng, ngѭӡi thѭa. Cuӝc ÿҩu tranh vӟi thiên nhiên thұt vҩt vҧ, nhѭng thuұn lӧi cѫ bҧn

là ÿҩt ÿai màu mӥ, thӫy sҧn dӗi dào, ÿLӅu kiӋn khí hұu thӫy văn hiӅn hòa, không có bão tӕ, giá

rét. Sách cә viӃt: ruӝng có loҥi gieo mӝt hӝc thóc gһt ÿӃn 300 hӝc và loҥi khác, thu hoҥch ít hѫn

FǊng ÿӃn 100 hӝc. Trong khi ÿó, Trung Bҳc lҥi thiӃu gҥo, các nѭӟc láng giӅng cǊng cҫn gҥo.

Nhu cҫu thӏ trѭӡng ÿòi hӓi lӟn nên nhӳng lӟp lѭu dân ÿҫu tiên, cùng nhӳng "nhӳng ngѭӡi có

Yұt lӵc" tӯ NgǊ Quҧng ÿã nhanh chóng ÿҭy mҥnh viӋc khai hoang ÿӇ canh tác lúa. &˯m Nai

5͓a, cá Rí Rang, câu tөc ngӳ thҩy chép trong Gia Ĉ͓nh Thành thông chí ÿã chӍ ra ѭu thӃ trӝi bұt

Fӫa lúa gҥo vùng Ĉӗng Nai - Bà Rӏa. ViӋc sҧn xuҩt nông nghiӋp phát triӇn mҥnh, nhân công lҥi

thiӃu. Giҧi pháp tình thӃ là nuôi ÿLӅn nô: "cho h͕ t͹ ḽy nhau, sinh ÿ̓ nuôi ṋng thành ng˱ͥi,

cày ru͡ng làm ngh͉ nghi͏p; do ÿó mà thóc r̭t nhi͉u" (Phͯ biên t̩p lͭc). Nói chung, ӣ ÿây, sau

Pӝt thӡi gian ngҳn, viӋc sҧn xuҩt nông nghiӋp ÿã nhanh chóng thoát khӓi tình trҥng tӵ cung tӵ

Fҩp: lúa thóc ÿã trӣ thành hàng hóa và kӃ ÿó, là nhӳng nông sҧn khác, thӫy sҧn, lâm sҧn và

hàng thӫ công mӻ nghӋ cǊng là mһt hàng ÿѭӧc thu mua ÿӇ trao ÿәi trong nӝi ÿӏa và xuҩt khҭu

khi hoҥt ÿӝng ngoҥi thѭѫng phát triӇn, Cù Lao Phӕ trӣ thành mӝt thѭѫng cҧng quӕc tӃ sӟm nhҩt

ӣ vùng ÿҩt mӟi.

Cùng vӟi tӕc ÿӝ phát triӇn sҧn xuҩt - kinh tӃ nhѭ vұy, xã hӝi ÿã phân hóa giàu nghèo.

Phͯ biên t̩p lͭc ghi nhұn rҵng: "Ng˱ͥi giàu ͧ các ÿ͓a ph˱˯ng ho̿c 40, 50 nhà ho̿c 20, 30

nhà. M͟i nhà, ÿL͉n nô ho̿c ÿ͇n 50, 60 ng˱ͥi, trâu bò ho̿c ÿ͇n 300, 400 con; cày bͳa c̭y g̿t

U͡n ràng không r͟i". Ngѭӡi có vұt lӵc nhanh chóng trӣ nên hào phú, kҿ nghèo "ÿi tӟi xӭ mô

FǊng nghèo". Ĉó là mӝt chuyӋn. Mһt khác, kҿ có thӃ lӵc cǊng trӣ nên giàu có. Ĉ̩i Nam li͏t

truy͏n ti͉n biên ӣ truyӋn Ĉ̿ng Ĉ̩i Ĉ͡ có cho biӃt rҵng ngay cҧ bӑn cai ÿӝi hҫu cұn vào Trҩn

Biên bҳt ca nhi cho chúa mà ÿã hӕng hách ÿӃn mӭc làm ông Ký lөc Ĉһng Ĉҥi Ĉӝ căm phүn:

Eҳt căng ra ÿánh ÿӃn chӃt, bêu ӣ chӧ. Nhѭng ÿó là mӝt trѭӡng hӧp quan lҥi ÿӏa phѭѫng chính

trӵc hiӃm hoi cӫa nhӳng năm thuӝc nӱa sau thӃ kӹ XVIII. Còn chuyӋn quan lҥi nhǊng nhiӉu

dân thì tiêu biӇu là chuyӋn Phó tѭӟng dinh Trҩn Biên NguyӉn Cӱu Vân: "Th˱ͥng b̷t dân trong

K̩t phͭc d͓ch riêng" truyӋn này ÿѭӧc sӱ quan chép lҥi vì cái kӃt thúc có hұu cӫa nó: ViӋc Vân

Oҥm quyӅn ÿӃn tai triӅu ÿình, chúa xuӕng chӍ quӣ trách và Vân hӕi lӛi, chuyên chú viӋc công,

dân ÿѭӧc an cѭ lҥc nghiӋp và ÿһc biӋt, cho dӵng mӝt ngôi chùa ÿӇ tu tâm là chùa Hӝ Quӕc, nay

còn ӣ Biên Hòa.

TruyӋn thұt này nhѭ là cѫ sӣ hiӋn thӵc cӫa câu chuyӋn dân gian hoang ÿѭӡng là 6͹ tích

sông Nhà Bè. Ӣ ÿây, ÿҵng sau câu chuyӋn khuyӃn thiӋn trӯng ác mang màu sҳc nhân quҧ cӫa

Phұt giáo là mӝt hiӋn thӵc vӅ viӋc hà lҥm cӫa Thӫ Huӗng - mӝt quan chӭc nhӓ ÿӏa phѭѫng,

ÿӭng ÿҫu mӝt cái trҥm thuӃ. Nói chung sӵ phát triӇn vӅ kinh tӃ vào buәi ÿҫu ӣ Biên Hòa - Ĉӗng

Nai sau cái mӕc 1698 ÿã kéo theo sӵ phân hóa xã hӝi sâu sҳc. Do ÿó thҩy nhӳng thành tӵu mһt

này thì cǊng thҩy nhӳng cái tӋ ӣ mһt kia cӫa nó mӟi khӓi phiӃn diӋn. Ĉây là mӝt hiӋn tѭӧng

FǊng ÿã xҧy ra sӟm ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai.

9Ӆ mһt văn hóa, buәi ÿҫu khҭn hoang ÿã có mһt các du tăng theo lѭu dân vào hoҵng hóa

Phұt pháp ÿӇ ÿӃn thӃ kӹ XVII - XVIII, Phұt giáo ÿã thiӃt lұp các cѫ sӣ cӫa mình ӣ ÿây ÿó mà

tiêu biӇu là các chùa Bӱu Phong, Kim Cang, Hӝ Quӕc ӣ Biên Hòa và Vҥn An ӣ vùng Bà Rӏa.

Ngoài chùa, ӣ mӝt sӕ làng ÿã có ÿình, miӉu, võ ÿѭӧc thiӃt lұp theo tұp quán tín ngѭӥng cӫa các

Oѭu dân. Ĉҥo Công giáo cǊng ÿã ÿӭng chân ӣ Ĉӗng Nai vào cuӕi thӃ kӹ XVII vӟi hӑ ÿҥo BӃn

*ӛ (ÿӃn 1747 có 200 giáo hӳu) và miӃu Quan ĈӃ cӫa ngѭӡi Hoa ӣ xã Thanh Hà ÿѭӧc lұp tӯ

1.5 Page 5

▲back to top

Qăm 1684 ... Năm 1715, chúa NguyӉn cho xây dӵng Văn Thánh miӃu Trҩn Biên, có thӇ coi là

cái mӕc khӣi ÿҫu cho tiӃn trình xác lұp nhӳng khuôn mүu quӕc ÿLӇn Khәng giáo ӣ Biên Hòa

nói riêng, cho cҧ vùng ÿҩt mӟi phѭѫng Nam nói chung.

7ҩt nhiên, sau cái mӕc 1715, nhӳng dӵ ÿӏnh quӕc ÿLӇn hóa cӫa các chúa NguyӉn chѭa

thұt sӵ có ÿLӅu kiӋn ÿӇ triӇn khai mӝt cách quy mô và ÿҭy nhanh tiӃn ÿӝ vì ÿó là thӡi kǤ chiӃn

tranh và nhiӅu lҫn phҧi bôn tҭu rày ÿây mai ÿó; mһt khác, NguyӉn Ánh ÿang cҫn tұp hӧp lӵc

Oѭӧng có tính mһt trұn ÿӇ ÿӕi phó vӟi Tây Sѫn nên ÿã tòng quyӅn hѫn là chҩp kinh. Bӣi vұy,

nên cѫ cҩu tín ngѭӥng ӣ Gia Ĉӏnh thӃ kӹ XVIII, theo Trӏnh Hoài Ĉӭc trong Gia Ĉ͓nh Thành

thông chí là mӝt phӭc thӇ ÿa tҥp: "Sùng ÿ̩o ph̵t, tin ÿ͛ng bóng, hay tr͕ng nͷ th̯n: Bà Thͯy,

bà H͗a, cô H͛ng, cô H̩nh" và cǊng ÿã ÿѭa ra mӝt danh sách các loҥi cѫ sӣ tín ngѭӥng quan

trӑng cӫa thӡi ÿó, gӗm: MiӃu Hҧi thҫn ӣ Cҫn Giӡ, miӃu Quan ĈӃ ӣ Cù Lao Phӕ, miӃu Hӓa tinh

ӣ Sài Gòn, ÿӅn thӡ NgǊ công (thӡ 5 ông Tà cӫa ngѭӡi Khme (Sitiêng?) ӣ thѭӧng nguӗn sông

%ăng Bӝt ... Nói cách khác, ý ÿӏnh quӕc ÿLӇn hóa ÿѭӧc khai trѭѫng tӯ 1715, ÿӃn thұp kӹ 90 cӫa

thӃ kӹ XVIII, tӭc lúc NguyӉn Ánh ÿã chiӃm lҥi ÿѭӧc Gia Ĉӏnh, mӟi thӵc sӵ ÿѭӧc triӇn khai ӣ

vùng ÿҩt này và nhӳng gì ÿѭӧc coi là phi chính thӕng Nho giáo mӟi bӏ tҩn công, cҩm phù thӫy

ÿӗng bóng, kiӇm kê sӕ lѭӧng tăng ni ÿҥo ÿӗng ӣ các chùa (1790) và NguyӉn Ánh trӵc tiӃp phҧn

ÿӕi viӋc ÿҥo Công giáo "d̩y ng˱ͥi ta quên ông bà" vӟi Quұn công Bi nhu (Pigneau) ... Năm

1794, NguyӉn Ánh cho trùng tu Văn miӃu Trҩn Biên ÿã vҩp phҧi sӵ phҧn kháng cӫa các giáo

Vƭ: Hӗ Văn Nghӏ và Jacques Liot vào tâu rҵng giáo dân sҹn sàng ÿóng góp cho quӕc gia, nhѭng

xin ÿӯng buӝc hӑ phҧi phөng sӵ Khәng Tӱ. Lӡi ÿӅ nghӏ bӏ NguyӉn Ánh bác bӓ và các giáo sƭ

Oҥi gӱi thѭ xúi con chiên không ÿóng góp tiӅn cӫa cho viӋc trùng tu Văn miӃu Trҩn Biên. Nói

chung tӯ khi ÿҥo Công giáo ÿӭng chân ӣ BӃn Gӛ ÿӃn lúc này, không ӣ ÿâu khác mà lҥi là ӣ

Trҩn Biên, ÿã diӉn ra cuӝc ÿӕi kháng giӳa ÿҥo Khәng và ÿҥo Chúa - mӣ ÿҫu cho cuӝc ÿӕi

kháng văn hóa phѭѫng Tây kéo dài vӟi nhiӅu biӃn thái khác nhau ÿӃn ít ra là cuӕi thӃ kӹ XIX -

khi cuӝc ÿӕi kháng văn hóa ÿã kӃt hӧp vӟi cuӝc ÿӕi kháng chính trӏ thành mӝt chӍnh thӇ duy

nhҩt.

Nói chung, tính chҩt tiӅn phong cӫa vùng ÿҩt ÿӏa ÿҫu này do ÿLӅu kiӋn lӏch sӱ cӫa nó, mà

ÿLӇm nәi bұt là nhӡ nhӳng phát triӇn vѭӧt bұc, nѫi ÿây ÿã trӣ thành xӭ ÿô hӝi ÿҫu tiên cӫa vùng

ÿҩt mӟi vӟi sӵ thӏnh ÿҥt cӫa cҧng thӏ Cù Lao Phӕ.

5͛ng ch̯u ngoài Hu͇,

Ng͹a t͇ Ĉ͛ng Nai.

1˱ͣc sông trong ch̫y l͡n sông ngoài,

Th˱˯ng ng˱ͥi xa xͱ ... l̩c loài tͣi ÿây.

+͇t g̩o thì có Ĉ͛ng Nai,

+͇t cͯi thì có Tân Sài chͧ vô.

Làm trai cho ÿáng nên trai,

Phú Xuân cǊng tr̫i, Ĉ͛ng Nai cǊng tͳng (...)

Nói chung, các câu ca dao thӡi ҩy, ÿa phҫn, ÿӅu xѭng tөng xӭ Ĉӗng Nai, lҥi hàm ý so

sánh vӟi chӕn kinh kǤ Phú Xuân; và xӭ BӃn Nghé - Sài Gòn hҫu nhѭ còn chѭa ÿѭӧc nói ÿӃn.

7ҥi sao vұy?.

1.6 Page 6

▲back to top

.Ӈ tӯ năm 1679, ÿѭӧc phép cӫa Chúa NguyӉn, Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿѭa mҩy ngàn binh

dân vào ÿӏnh cѭ ӣ ÿӏa Bàn Lăng, ÿã "chiêu t̵p ng˱ͥi buôn n˱ͣc Tàu ÿ͇n ki͇n thi͇t ph͙ xá, mái

ngói t˱ͥng vôi, l̯u cao quán r͡ng, d͕c theo bͥ sông liên l̩c tͣi 5 d̿m (...). K̓ buôn tͭ t̵p, ghe

thuy͉n lͣn ͧ bi͋n và sông ÿ͇n neo ÿ̵u, có nhͷng xà lan liên ti͇p nhau. Ĉây là m͡t ch͟ ÿ̩i ÿô

K͡i, nhͷng nhà buôn bán to lͣn duy ͧ ÿây là nhi͉u h˯n". Tình hình thӏnh ÿҥt cӫa Cù Lao Phӕ /

Nông Nҥi Ĉҥi phӕ ÿѭӧc tác giҧ Gia Ĉ͓nh Thành thông chí miêu tҧ có lӁ là thӵc trҥng cӫa nhӳng

Qăm cuӕi thӃ kӹ XVII hay ÿҫu thӃ kӹ XVIII, tӭc phҧi vài chөc năm sau cái mӕc 1679 nói trên.

Nói cách khác, nhӳng binh dân cӫa Trҫn Thѭӧng Xuyên vào ÿӏnh cѭ ӣ xӭ Bàng Lăng nhӡ có

Oѭӧng nông sҧn, vұt phҭm dӗi dào ӣ miӋt dѭӟi BӃn Gӛ - Bà Rӏa - VǊng Tàu và lâm sҧn, thә sҧn

miӋt trên cӫa các man sách ngѭӡi Mҥ, ngѭӡi Châuro, Stiêng ... ÿӇ thu mua và bán ra cho các

thѭѫng buôn nѭӟc ngoài; ngѭӧc lҥi, hӑ nhұp hàng tiêu dùng, sҳt, ÿӗng, diêm, tiêu ÿӇ cung ӭng

cho thӏ trѭӡng cѭ dân khai hoang và ÿáp ӭng nhu cҫu chiӃn tranh cho hӑ NguyӉn mӟi có thӇ

nhanh chóng biӃn Cù Lao Phӕ thành xӭ ÿô hӝi.

Nhà Bè n˱ͣc ch̫y chia hai

Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉.

Câu ca dao trên xuҩt hiӋn có lӁ muӝn khi Gia Ĉӏnh ÿѭӧc coi là mӝt xӭ sӣ phân biӋt vӟi

Ĉӗng Nai và khi ÿó, câu ca dao này ÿã hiӇn lӝ "cái ch͇t ÿã báo tr˱ͣc" Fӫa xӭ ÿô hӝi Trҩn Biên

vì nó chӍ ra rҵng ÿã cùng mӝt lúc có hai vùng ÿҩt ÿang cҥnh tranh nhau ÿӇ thu hút nguӗn nhân

Oӵc - vұt lӵc tӯ bên ngoài ÿӃn khai thác. Nông Nҥi Ĉҥi phӕ hình thành nhѭ mӝt cҧng sông, sâu

trong nӝi ÿӏa, cách biӇn ÿӝ 100 km nhӡ ÿһc ÿLӇm ÿӏa lý tӕi ѭu cӫa nó và do yêu cҫu thӵc tӃ ÿòi

Kӓi phҧi có mӝt trung tâm thѭѫng mãi cӫa khu vӵc ÿѭӧc khai phá sӟm ÿang phát ÿҥt. Nhѭng rӗi

sau ÿó, công cuӝc khҭn hoang tiӃn nhanh vӅ miӋt dѭӟi nên vӏ trí trung tâm cӫa vùng ÿҩt

Phѭѫng Nam tҩt nhiên phҧi dӡi vӅ BӃn Nghé - Sài Gòn. Mһt khác, bҧn thân Cù Lao Phӕ khi trӣ

thành "xͱ ÿô h͡i" cӫa vùng ÿҩt mӟi tӵ nó cǊng trӣ thành ÿLӇm nóng cӫa viӋc tranh chҩp quyӅn

Oӵc và chính trӏ. Trѭӟc hӃt, năm 1747, bӑn khách thѭѫng Phѭӟc KiӃn Lý Văn Quang tӵ xѭng là

"Giҧn Phӕ Ĉҥi vѭѫng", tұp hӑp bè ÿҧng, toan ÿánh úp dinh Trҩn Biên. Cuӝc bҥo loҥn bӏ dұp tҳt,

gây nhiӅu thiӋt hҥi cho Cù Lao Phӕ. KӃ ÿó, trong trұn chiӃn giӳa Tây Sѫn và NguyӉn Ánh, biӃn

Fӕ năm 1776, ÿã tàn phá Cù Lao Phӕ: " ... Tͳ ̭y, ch͟ này bi͇n thành gò hoang, sau khi trùng

K˱ng, ng˱ͥi ta tuy có trͧ v͉ nh˱ng dân s͙ không ÿ˱ͫc m͡t ph̯n trăm lúc tr˱ͣc" (Gia Ĉ͓nh

Thành thông chí). Nhѭ vұy Cù Lao Phӕ, cҧ cѫ sӣ cӫa cҧng thӏ quӕc tӃ và cӝng ÿӗng dân cѭ xã

Thanh Hà (lұp hӗi năm 1698), giӡ ÿây ÿã bӏ phӕ thӏ Sài Gòn và xã Minh Hѭѫng giành mҩt vӏ trí

vàng son trѭӟc ÿó - nhҩt là khi thành Gia Ĉӏnh ÿѭӧc NguyӉn Ánh cho xây dӵng ÿӇ làm Gia

Ĉӏnh kinh thành: BӃn Nghé vӟi thành Gia Ĉӏnh và Sài Gòn ÿã thành mӝt cѫ cҩu thành thӏ, mӝt

trung tâm hành chính, kinh tӃ và văn hóa. Cù Lao Phӕ tan tành thành thôn xã nông thôn - nông

nghiӋp, ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng Nai sau ÿó thành dinh Trҩn Biên, mӝt trong các dinh cӫa thành

Gia Ĉӏnh, phát triӇn theo kiӇu thӭc thông thѭӡng; và tiӃn trình ÿô thӏ hóa ӣ ÿây, khi Cù Lao Phӕ

suy tàn, bӏ ÿӭt gãy nên phҧi làm lҥi theo tӕc ÿӝ tiӋm tiӃn, chuyӇn dӏch cѫ cҩu theo nhӳng ÿәi

thay chung cӫa vùng và theo nhӳng quyӃt ÿӏnh chung cӫa trung ѭѫng: hӃt dinh rӗi ÿӃn tӍnh vӟi

KӋ thӕng phӫ, huyӋn, tәng, xã, thôn, lân, nұu, thuӝc và man, sách. Dù thӵc tӃ lӏch sӱ là nhѭ vұy,

song không thӇ không thҩy xӭ ÿô hӝi BӃn Nghé - Sài Gòn là hұu thân cӫa Nông Nҥi Ĉҥi Phӕ và

không kӃ thӯa nhӳng kinh nghiӋm và thành quҧ gì, nhҩt là cách làm ăn buôn bán, kiӇu hình

thành phӕ thӏ và nhӳng mӕi quan hӋ ngoҥi thѭѫng - nӝi thѭѫng cӫa phӕ cҧng ÿҫu tiên ӣ Trҩn

Biên.

1.7 Page 7

▲back to top

ĈӃn 1836, tӍnh Biên Hòa có diӋn tích ÿҩt ÿai ÿѭӧc ÿѭa vào ÿӏa bҥ 14.129 mүu (khoҧng

Kѫn 70.000 ha). So vӟi tәng diӋn tích là 1.757.721 ha chúng ta thҩy diӋn tích ÿҩt ÿai ÿѭӧc khai

thác là còn quá nhӓ bé, diӋn tích ÿҩt hoang, rӯng rұm còn rҩt nhiӅu. Sӕ lѭӧng diӋn tích ÿҩt ÿai

canh tác và sӱ dөng cho mөc ÿích sinh hoҥt ÿӃn khi Pháp chiӃm Biên Hòa có tăng lên, nhѭng

nói chung là còn nhiӅu ÿҩt hoang và rӯng rұm. Nông nghiӋp chӫ yӃu là trӗng lúa nѭӟc và các

loҥi khoai, ÿұu, bҳp, bí dѭa, cau, trҫu, bѭӣi là ÿһc sҧn, nghӅ trӗng dâu nuôi tҵm có phát triӇn,

nhѭng trӣ thành mһt hàng tiêu biӇu là mía. Các nghӅ thӫ công ӣ Biên Hòa phát triӇn hình thành

nhӳng làng nghӅ truyӅn thӕng, tҥo nên mӝt vùng sҧn xuҩt ÿӗ thӫ công ÿһc trѭng: NghӅ luyӋn

Vҳt, ÿúc gang, nghӅ làm gӕm, gҥch ngói, khai thác ÿá ong, ÿá xanh, khai thác gӛ, mây, sѫn ...

Ĉó là nhӳng tiӅn ÿӅ ÿӇ thӵc dân Pháp xác lұp phѭѫng hѭӟng khai thác thuӝc ÿӏa: Ĉӗn ÿLӅn

nông nghiӋp trӗng lúa, cà phê, vani, chuӕi ... Năm 1906, 1000 cây cao su ÿҫu tiên ÿѭӧc trӗng ӣ

trên ÿҩt Biên Hòa, tҥi ÿӗn ÿLӅn Suzannah, thuӝc công ty SIPH. NhiӅu ÿӗn ÿLӅn thuӝc công ty

này sau ÿó lҫn lѭӧt ra ÿӡi (Bình Lӝc, Long Thành, Cam Tiêm ...) và kӃ ÿó là các ÿӗn ÿLӅn cao

su khác cӫa công ty cao su Ĉҩt Ĉӓ (SPTR: Courtenay, Bình Sѫn, An ViӉn ...), Công ty cao su

Xuân Lӝc (SPH - XL) ӣ Hàng Gòn. Các công ty này ÿã mӝ hàng trăm ngàn phu công tra tӯ các

làng quê miӅn Bҳc, miӅn Trung ÿѭa vào ÿây. Hӑ "bán thân ÿ͝i m̭y ÿ͛ng xu". Ĉó là lӵc lѭӧng

làm thuê bӏ bóc lӝt cùng cӵc và ÿӕi xӱ tàn tӋ. Tҫng lӟp lao ÿӝng làm thuê, ngoài công nhân

nông nghiӋp trong các ÿӗn ÿLӅn trӗng trӑt, giӡ ÿây có thêm mӝt sӕ lѭӧng dân công tra. Giai cҩp

công nhân Biên Hòa, nhѭ vұy, thoҥt ÿҫu bӝ phұn công nhân nông nghiӋp chiӃm tӍ trӑng lӟn.

1ăm 1870, Kresser lұp xѭӣng ÿѭӡng ӣ Biên Hòa.

1ăm 1878, Lancelot mӣ thêm mӝt nhà máy lӑc ÿѭӡng ӣ Lҥc An.

1ăm 1901, Pelleau mӣ xѭӣng chӃ biӃn sѫn, vec-ni ӣ làng Tân Lҥi.

1ăm 1904, sau khi làm xong hai cҫu Gành và cҫu Rҥch Cát, ÿRҥn ÿѭӡng xe lӱa tӯ Sài

Gòn - Biên Hòa thông xe; dҫn dҫn nӕi dài ra Trung Bҳc: 1913, ÿѭӡng sҳt nӕi Sài Gòn - Nha

Trang hoàn thành. ĈӅ - pô Dƭ An thành lұp.

1ăm 1907, công ty Biên Hòa kӻ nghӋ và lâm nghiӋp (BIF) xây dӵng nhà máy cѭa ӣ làng

Tân Mai trên cѫ sӣ làng cѭa xҿ thӫ công cӫa Blondel lұp năm 1898 ...

Nói chung, tӯ cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu thӃ kӹ XX, Biên Hòa hình thành mӝt ÿӝi ngǊ công

nhân, lao ÿӝng khá lӟn và khác vӅ chҩt so vӟi cѫ cҩu xã hӝi thӡi phong kiӃn. Ĉó là chѭa kӇ, sӕ

Oѭӧng thӧ làm thuê ӣ lò gҥch, lò ngói, lò gӕm cùng nhӳng công trѭӡng thӫ công khai thác ÿá,

khai thác gӛ cӫa các chӫ thҫu Pháp - Nam. Ĉó là lӵc lѭӧng xã hӝi mӟi tiӅm ҭn sӵ ÿӕi kháng vӟi

chӃ ÿӝ tѭ bҧn xâm lѭӧc.

1ăm 1858, Biên Hòa lҥi mӝt lҫn nӳa, gánh lҩy vai trò ÿӏa ÿҫu cӫa lөc tӍnh Nam KǤ trong

cuӝc ÿөng ÿҫu vӟi xâm lѭӧc thӵc dân Pháp. Giһc tҩn công ÿӗn binh ta ӣ VǊng Tàu và theo

sông Ĉӗng Nai, bҳn phá ÿӗn Phѭӟc Thҳng, ÿӗn Lѭѫng ThiӋn (thuӝc Biên Hòa) cùng các ÿӗn

Phѭӟc Vƭnh, Danh Nghƭa (thuӝc Gia Ĉӏnh) ... chiӃm thành Gia Ĉӏnh. Ĉӏa thӃ Biên Hòa, tuӗng

nhѭ luôn là nhѭ vұy. Bҩy giӡ, lҥi là hұu cӭ ÿӇ quân thӭ Gia Ĉӏnh rút vӅ, quân triӅu tӯ ngoài vào

án ngӳ, phòng thӫ ...

Giһc Pháp chiӃm Biên Hòa, quan quân triӅu ÿình tháo chҥy. Trên bӅ mһt cӫa cuӝc diӋn

Oӏch sӱ là nhѭ vұy, còn ӣ chiӅu sâu nhân tâm cӫa ngѭӡi Biên Hòa lҥi là ÿLӅu ÿáng chú ý. Hӑ

tham gia nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh, NguyӉn Trung Trӵc bӅn bӍ: 1861 NguyӉn Ngӑc Hӟn tә

chӭc lӵc lѭӧng ÿánh Pháp ӣ BӃn Bҥ - Nhѫn Trҥch, tұp kích ÿӗn Ĉӗng Môn (1862), cҳt ÿѭӡng

1.8 Page 8

▲back to top

dây thép cӫa giһc, tұp hӧp ÿӗng bào các dân tӝc ӣ vùng sâu ÿánh các ÿӗn giһc, tham gia lӵc

Oѭӧng nghƭa quân cӫa Phan ChӍnh, Trѭѫng QuyӅn: lұp căn cӭ Giao Loan, rӗi căn cӭ Bàu Cá ...

.Ӄ ÿó, khi giһc ÿã thiӃt lұp bӝ máy cai trӏ ӣ ÿây, thì cuӝc nәi dұy trӯ bҥo giӃt tên tay sai gian ác

Trҫn Bá Hӵu (1881) ӣ Long Thành, cuӝc mѭu sӵ bҩt thành cӫa Ĉoàn Văn Cӵ ӣ Bѭng KiӋu

(1905), cӫa lӵc lѭӧng Thiên Ĉӏa Hӝi ӣ Trҥi Lâm Trung (1916) ... ÿã biӇu hiӋn tinh thҫn bҩt

khuҩt và khát vӑng ÿӝc lұp tӵ do cӫa ngѭӡi dân Biên Hòa. ViӋc lұp nhӳng ÿӅn thӡ ÿӇ thӡ

NguyӉn Duy - NguyӉn Tri Phѭѫng, Trѭѫng Ĉӏnh, NguyӉn Ĉӭc Ӭng, Ĉoàn Văn Cӵ, NguyӉn

Ngӑc Hӟn, các liӋt sƭ Thiên Ĉӏa Hӝi cӫa Trҥi Lâm Trung ... là nét son trong ÿӡi sӕng tinh thҫn

Fӫa ngѭӡi dân Biên Hòa thӡi mҩt nѭӟc mà sau này, chính truyӅn thӕng ÿó, ÿã thӇ hiӋn viӋc thӡ

Bác Hӗ ӣ ÿình Phú Mӻ ngay trong lòng ÿӏch thӡi chӕng Mӻ.

Cái nӅn tҧng tinh thҫn ÿó là nét son ÿáng chú ý, cái tâm thӭc ÿó là sӵ biӇu hiӋn cӫa lòng

yêu nѭӟc không bao giӡ tҳt, luôn chӡ ÿӧi ÿѭӧc cѫ hӝi bùng lên khi sӵ áp bӭc bӏ dӗn nén ÿӃn

Pӭc không thӇ chӏu ÿӵng nӳa và hѫn thӃ, khi ánh sáng cӫa mӝt ÿѭӡng lӕi cách mҥng chiӃu rӑi.

6ӵ thұt lӏch sӱ cұn ÿҥi, tӯ Phú RiӅng Ĉӓ ÿӃn chiӃn dӏch Hӗ Chí Minh, ӣ ÿҩt Biên Hòa - Ĉӗng

Nai ÿã chӭng minh ÿLӅu ÿó.

30 - 06 – 1999

1.9 Page 9

▲back to top

1.10 Page 10

▲back to top

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

2.2 Page 12

▲back to top

2.3 Page 13

▲back to top

2.4 Page 14

▲back to top

2.5 Page 15

▲back to top

2.6 Page 16

▲back to top

2.7 Page 17

▲back to top

2.8 Page 18

▲back to top

ҦNH

Ĉӗng chí Tәng Bí thѭ Lê Khҧ Phiêu và ÿ/c Trҫn Thӏ Minh Hoàng, UVTW Ĉҧng, Bí thѭ TӍnh

ӫy Ĉӗng Nai (khóa VI) trӗng cây lѭu niӋm tҥi Bҧo tàng Ĉӗng Nai.

2.9 Page 19

▲back to top

2.10 Page 20

▲back to top

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

3.2 Page 22

▲back to top

3.3 Page 23

▲back to top

3.4 Page 24

▲back to top

3.5 Page 25

▲back to top

3.6 Page 26

▲back to top

3.7 Page 27

▲back to top

3.8 Page 28

▲back to top

3.9 Page 29

▲back to top

3.10 Page 30

▲back to top

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

4.2 Page 32

▲back to top

4.3 Page 33

▲back to top

4.4 Page 34

▲back to top

4.5 Page 35

▲back to top

4.6 Page 36

▲back to top

PḪN I

7ӘNG QUAN

I. Ĉ͒A DANH VÀ L˰ͪC Sʹ

I.1. Ĉӏa danh:

Nguӗn gӕc cӫa ÿӏa danh ³Ĉ͛ng Nai” vүn chѭa rõ. Dân gian quen giҧi thích do cánh ÿ͛ng

có nhi͉u nai (cùng cҩu trúc gӑi tên các ÿӏa danh: +͙ Nai, Ĉ͛ng H˱˯u, R̩ch Nai, Bàu Nai, MǊi

Nai...). CǊng có ý kiӃn cho rҵng Ĉ͛ng trong Ĉ͛ng Nai là cách gӑi biӃn âm tӯ chӳ Ĉͥng trong

Ĉ̩ Ĉͥng (Sông Cái) cӫa ngѭӡi Mҥ; bӣi vì còn có rҩt nhiӅu tên gӑi khác bҳt nguӗn tӯ chӳ Ĉ͛ng

(Ĉͥng?) mà không phҧi là cánh Ĉӗng: Ĉӗng Tranh, Ĉ͛ng Môn, Ĉ͛ng Tràm, Ĉ͛ng Tr˱ͥng...

TS Lê Trung Hoa cho rҵng ÿӏa danh Ĉӗng Nai xuҩt hiӋn lҫn ÿҫu tiên bҵng chӳ quӕc ngӳ

Qăm 1747 trong mӝt báo cáo vӅ giáo dân Nam bӝ cӫa Launay gӣi cho giáo hӝi Công giáo; lúc

ÿó âm “Ông” ÿѭӧc ký hiӋu là “ou” hoһc “RǊ”(1). Theo tài liӋu cӫa Trѭѫng Bá Cҫn(2), trong mӝt

Eҧn tѭӡng trình cӫa thӯa sai Gouge viӃt năm 1701, thân sinh cӫa linh mөc Laurent cùng vӟi

Pӝt sӕ ngѭӡi trong gia ÿình ÿã ÿӃn vùng Dou-Nai (Ĉӗng Nai) khai phá, cày cҩy tӯ 29 năm

trѭӟc. Thѭ cӫa giám mөc phó Labbé gӣi Ban giám ÿӕc Chӫng viӋn TruyӅn giáo nѭӟc ngoài ÿӅ

ngày 24.7.1710, có ÿRҥn: “Có m͡t mi͉n g͕i là Dou-Nai (Ĉ͛ng Nai) ͧ giͷa Cao Miên và Chiêm

Thành ÿây là m͡t vùng ÿ͛ng b̹ng, ÿ̭t t͙t, khá r͡ng và dài, rͳng r̵m, cây to, n˯i mà ng˱ͥi

Ĉàng Trong ÿ͇n l̵p nghi͏p tͳ 35 hay 40 năm nay”(3). Nhѭ vұy, tӯ ÿҫu thӃ kӹ XVIII, ÿӏa danh

Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc các nhà truyӅn giáo ghi chép tӯ tên gӑi dân gian ÿã phә biӃn trѭӟc ÿó nhiӅu

chөc năm. VӅ sau, ÿӏa danh Ĉ͛ng Nai ÿѭӧc khҷng ÿӏnh vӯa bҵng chӳ Nôm, vӯa bҵng chӳ quӕc

ngӳ trong tӵ ÿLӇn Ditionarium Anamitico - Latium (Tӵ ÿLӇn An Nam - La tinh) cӫa Pigneau de

Béhaine ҩn hành năm 1772. Tên gӑi Ĉ͛ng Nai trong tác phҭm cӫa các tác giҧ Lê Quí Ĉôn (Phͯ

biên t̩p lͭc, 1776) Trӏnh Hoài Ĉӭc (Gia Ĉ͓nh thành thông chí, 1820); HuǤnh Tӏnh Cӫa (Ĉ̩i

Nam Qu͙c âm t͹ v͓, 1895 - 1896)... ÿѭӧc ký hiӋu bҵng chӳ Nôm hoһc Hán làm xuҩt hiӋn nhiӅu

tên gӑi khác: /͡c Dã, L͡c Ĉ͡ng, Nông N̩i. L͡c Dã (cánh ÿӗng có nhiӅu Nai) là cách phiên

nghƭa sang chӳ Hán. /͡c Ĉ͡ng có lӁ vӯa phiên nghƭa, vӯa chú âm (/͡c Gӏch chӳ Nai; Ĉ͡ng chú

âm chӳ Ĉ͛ng). Nông N̩i chҳc là trҥi âm tӯ Ĉӗng Nai mà theo Trӏnh Hoài Ĉӭc khi ÿi sӭ sang

Thanh quӕc thҩy ngѭӡi Hoa dùng chӳ Nông N̩i Ĉ̩i Ph͙ ÿӇ gӑi Cù Lao Phӕ.

Trong dân gian, không rõ tӵ bao giӡ tên gӑi Ĉ͛ng Nai ÿã ÿѭӧc dùng ÿӇ chӍ vùng ÿҩt khai

phá trù phú, rӝng lӟn, không phân ÿӏnh rõ ÿӏa giӟi, gҳn liӅn vӟi con sông cùng tên gӑi ӣ phѭѫng

Nam. Khi nói vӅ sҧn vұt, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿã sӱ dөng phѭѫng ngôn dân gian trong Gia Ĉ͓nh

Thành thông chí: &˯m Nai R͓a; Cá Rí Rang (cѫm gҥo thì ӣ Ĉӗng Nai, Bà Rӏa; cá ngon thì ӣ

Phan Rí, Phan Rang). Ngѭӡi ÿӏa phѭѫng tӵ hào: G̩o C̯n Ĉ˱ͣc n˱ͣc Ĉ͛ng Nai; Nh̭t Ĉ͛ng

Nai nhì Hai huy͏n. Khi nói ÿӃn sӵ lӏch lãm, tӯng trҧi:

Làm trai cho ÿáng nên trai

Phú Xuân cǊng tr̫i Ĉ͛ng Nai cǊng tͳng

(1) Tham luұn hӝi thҧo tҥi Ĉӗng Nai ngày 27.6.1997, Tài liӋu ÿánh máy, Ban Tuyên giáo TӍnh ӫy, 1997.

(2) Lӏch sӱ Công giáo Nam bӝ (TK-XVI-XVII-XVIII), Công giáo các dân tӝc, trang 79, 81.

(3) Trѭѫng Bá Cҫn, tài liӋu ÿã dүn, tr 81.

4.7 Page 37

▲back to top

Khi thӅ nguyӅn, ngѭӡi ta dүn ra nhӳng biӇu tѭӧng bӅn vӳng:

Bao giӡ cҥn nѭӟc Ĉӗng Nai

Nát chùa Thiên Mͭ mͣi phai lͥi nguy͉n.

Vùng ÿҩt Ĉӗng Nai mênh mông, trù phú này, có hҩp lӵc thú vӏ ÿӕi vӟi ngѭӡi phѭѫng xa:

Nhà Bè n˱ͣc ch̫y phân hai

Ai v͉ Gia Ĉ͓nh, Ĉ͛ng Nai thì v͉.

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng n˱ͣc trong

Ai ÿi ÿ͇n ÿó lòng không mu͙n v͉.

Ĉ͛ng Nai g̩o tr̷ng nh˱ cò

Tr͙n cha tr͙n ḿ xu͙ng ÿò theo anh.

/ҥi có nhӳng câu hát vui:

Ĉ͛n r̹ng con gái Phú Yên

Ĉ͛ng Nai ÿi c˱ͣi m͡t thiên cá mòi

Ch̻ng tin giͧ qu̫ ra coi

Rau răm ͧ d˱ͣi cá mòi ͧ trên

1͛i ÿ͛ng thì úp vung ÿ͛ng

Con gái Xͱ B̷c ḽy ch͛ng Ĉ͛ng Nai.

Ch͓ +˱˯u ÿi chͫ Ĉ͛ng Nai

%˱ͣc qua B͇n Nghé còn nhai th͓t bò.

&ӭ theo tâm thӭc dân gian và miêu tҧ cӫa Lê Quí Ĉôn, Ĉӗng Nai là xӭ sӣ trѭӟc ÿây bao

Jӗm cҧ Nam bӝ, tӯ Cӱa Ĉҥi, cӱa TiӇu, Soài Rҥp ÿӃn thѭӧng nguӗn sông Băng Bӝt (thuӝc Tây

Ninh ngày nay).

ĈӃn năm 1976, khi thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, Ĉӗng Nai ÿѭӧc ÿһt tên cho ÿѫn vӏ hành chính cҩp

WӍnh: TӍnh Ĉӗng Nai; sau nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿӏa giӟi hành chính còn là tӍnh Ĉӗng Nai hiӋn nay.

I.2. Lѭӧc sӱ:

ThӃ kӹ XV, XVII, Ĉӗng Nai chѭa có tên trên bҧn ÿӗ nѭӟc ViӋt; song, tài liӋu khҧo cә ÿã

chӭng minh ngѭӡi xѭa sinh sӕng ӣ Ĉӗng Nai tӯ rҩt sӟm, cách ÿây nhiӅu nghìn năm; có ÿӫ dҩu

ҩn cӫa các nӅn văn minh: Ĉá cǊ, ÿá mͣi, ÿ͛ng thau, s̷t sͣm... Mӑi nѫi ӣ Ĉӗng Nai, tӯ vùng

bán sѫn ÿӏa nhѭ: Hàng Gòn, Dӕc Mѫ, Dҫu Giây, Suӕi Linh, Nam Cát Tiên... ÿӃn miӋt ÿӗng

Eҵng ven sông biӇn nhѭ: Phѭӟc Tân, Gò Bѭӡng, Cái Vҥn, Rҥch Lá, Bѭng Bҥc... ÿӅu có dҩu ҩn

YӃt ngѭӡi xѭa vӟi nӃp sӕng quҫn cѭ, chӃ tác vǊ khí và vұt dөng sinh hoҥt ӣ trình ÿӝ cao, có

quan hӋ giao lѭu vӟi văn hóa Ĉông Sѫn, Sa HuǤnh, Óc Eo và các nӅn văn minh khác trong khu

Yӵc Ĉông Nam Á. KӃt quҧ khҧo cә cho phép nhұn xét: 7ͳ giai ÿR̩n s̷t sͣm, n͉n kinh t͇ nông

nghi͏p bán s˯n ÿ͓a ÿã hình thành, bi͇n Ĉ͛ng Nai tͳ thiên nhiên còn hoang s˯, nguyên thͯy, trͧ

thành ÿ͓a bàn kinh t͇ dân c˱ “trù phú vào b̵c nh̭t cͯa trung tâm văn minh nông nghi͏p Ĉ͛ng

Nai - Ĉông Nam b͡”(1). Nhӳng: 0͡ c͝ Hàng Gòn, ÿàn ÿá Bình Ĉa, qua ÿ͛ng Long Giao, c͝ v̵t

Nam Cát Tiên... là di sҧn văn hóa chӭng minh thӡi rӵc rӥ cӫa các nӅn văn minh cә xѭa. Nhӳng

(1) Theo Lê Xuân DiӋm - Phҥm Quang Sѫn - Bùi Chí Hoàng, khҧo cә Ĉӗng Nai, Nxb Ĉӗng Nai, 1991, tr 201.

4.8 Page 38

▲back to top

QӅn văn minh này hiӋn không còn “phát sáng”, chӍ vѭѫng lҥi nhӳng “hӗi quang” ÿӭt gãy trong

ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi thӡi nay.

&ӝt mӕc ÿánh dҩu lӏch sӱ hành chính cӫa Ĉӗng Nai thѭӡng ÿѭӧc nhҳc ÿӃn là năm Mұu

'ҫn (1698) khi NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lý phѭѫng Nam, ÿѭa vùng ÿҩt Ĉӗng Nai vào lãnh

thә cai quҧn cӫa Chúa NguyӉn. Nhѭng trѭӟc ÿó, thҫn dân cӫa Chúa NguyӉn ÿã là chӫ nhân cӫa

[ӭ Ĉӗng Nai. Sӵ xuҩt hiӋn cӫa hai sӣ thuӃ ӣ Sài Gòn và BӃn Nghé năm 1623 ÿã hé mӣ sӵ xuҩt

hiӋn cӫa ngѭӡi ViӋt sinh sӕng buôn bán tҥi ÿây tӯ thұp niên 20 cӫa thӃ kӹ XVII. Tài liӋu cӫa

nhà truyӅn giáo Gouge và Labbé (ÿã dүn) thӯa nhұn ngѭӡi Ĉàng Trong và cҧ ngѭӡi nѭӟc ngoài

khai hoang, cày cҩy ӣ vùng Ĉӗng Nai trѭӟc năm 1701 ÿӃn vài chөc năm. Năm 1658, Chúa

NguyӉn sai NguyӉn Phѭӟc YӃn ÿem 3.000 quân dҽp loҥn ÿӃn Mô Xoài (Mӛi Xuy) chӭng tӓ

ngѭӡi ViӋt ÿã làm chӫ tình hình ӣ ÿây. Năm 1679, nhóm ngѭӡi Hoa gӗm Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch,

HuǤnh Tҩn, Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿem 50 thuyӅn, 3.000 gia nhân ÿӃn xin trú ngө, Chúa NguyӉn

Phѭӟc Tҫn cho khai khҭn ÿҩt phѭѫng Nam: Nhóm Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch, HuǤnh Tҩn ÿӃn Mӻ Tho

(TiӅn Giang); nhóm Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn Bàng Lân (Biên Hòa), góp phҫn xây dӵng Cù Lao

Phӕ thành thѭѫng cҧng sҫm uҩt, giao dӏch vӟi thѭѫng nhân trong và ngoài nѭӟc.

19 năm sau mӟi là sӵ kiӋn NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp huyӋn Phѭӟc Long dӵng dinh Trҩn

Biên; lұp huyӋn Tân Bình dӵng dinh Phiên Trҩn. Mӛi dinh có các chӭc quan: Lѭu thӫ, cai bӝ,

ký lөc; chiêu mӝ thêm ngѭӡi, ÿһt thôn làng, lân, ҩp; chuҭn ÿӏnh thuӃ ÿinh ÿLӅn. Lúc ҩy, dân sӕ

Jӗm cҧ Trҩn Biên và Phiên trҩn hѫn 4 vҥn hӝ. Ngѭӡi Hoa ӣ Trҩn Biên lұp xã Thanh Hà, ӣ

Phiên Trҩn lұp xã Minh Hѭѫng.

1ăm 1715, Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu sai trҩn thӫ NguyӉn Phan Long và ký lөc NguyӉn

Khánh Ĉӭc lұp văn miӃu ӣ thôn Bình Thành - Tân Lҥi (nay thuӝc phѭӡng Bӱu Long - thành

phӕ Biên Hòa) nhҵm khuӃch trѭѫng Nho hӑc, báo hiӋu Ĉӗng Nai không chӍ giӓi làm ăn, buôn

bán; còn là xӭ sӣ cӫa văn vұt, trӑng ÿҥo lý thánh hiӅn.

1ăm 1775, Tây Sѫn khӣi nghƭa, chiӃm ÿѭӧc Phú Xuân. Chúa NguyӉn Phѭӟc Thuҫn chҥy

vào Gia Ĉӏnh. Lý Tài phҧn bӝi Tây Sѫn, theo NguyӉn Ánh, ÿóng quân ӣ núi Châu Thӟi, sau bӏ

thua trұn rӗi bӏ quân Ĉông Sѫn Ĉӛ Thành Nhѫn giӃt năm 1777. Tӯ năm 1776 ÿӃn 1782, quân

Tây Sѫn 4 lҫn vào Nam giao tranh vӟi NguyӉn Ánh; NguyӉn Ánh thua chҥy, năm 1784 cҫu

viӋn vua Xiêm, vua Xiêm ÿѭa binh thӫy, bӝ chiӃm ÿóng Kiên Giang, Ba Thҳc, Mân Thít, Sa

Ĉéc... mѭu ÿӗ ÿánh chiӃm Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh. Mùa Xuân năm 1785, dӵa vào ÿӏa hình, thӫy

triӅu và lòng dân, NguyӉn HuӋ chӍ huy quân Tây Sѫn dө giһc vào trұn ÿӏa mai phөc ӣ Rҥch

*ҫm, Xoài Mút (Mӻ Tho, TiӅn Giang) ÿánh cho quân Xiêm mӝt trұn ÿҥi bҥi, chӍ còn vài nghìn

tên sӕng sót trӕn vӅ nѭӟc. NguyӉn Ánh chҥy thoát, tiӃp tөc mѭu ÿӗ cҫu ngoҥi viên, cõng rҳn

Fҳn gà nhà.

Nhân lúc Tây Sѫn bұn ÿӕi phó vӟi Chúa Trӏnh ӣ phía Bҳc; NguyӉn Ánh ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ

Fӫa ngoҥi bang, chiӃm lҥi Trҩn Biên năm 1788; khi Quang Trung NguyӉn HuӋ lên ngôi, tұp

trung lӵc lѭӧng ÿánh ÿXәi giһc Thanh xâm lѭӧc ӣ Thăng Long (1789), NguyӉn Ánh có cѫ hӝi

khôi phөc lӵc lѭӧng, xây thành Bát Quái ӣ Gia Ĉӏnh; cӫng cӕ hӋ thӕng phòng thӫ, tích trӳ

Oѭѫng thӵc, lұp ÿӗn ÿLӅn cày cҩy ӣ Ĉӗng Môn, Bà Rӏa. Do ÿó trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai, còn nhiӅu

di tích gҳn vӟi thӡi kǤ này cӫa NguyӉn Ánh.

7ӯ năm 1792, NguyӉn Ánh hoàn toàn làm chӫ ÿҩt Trҩn Biên, Gia Ĉӏnh. Năm 1802,

NguyӉn Ánh lên ngôi vua, ÿәi phӫ Gia Ĉӏnh thành trҩn Gia Ĉӏnh, Trҩn Biên dinh thành Biên

Hòa trҩn. ĈӃn năm 1808, lҥi ÿәi trҩn Gia Ĉӏnh ra Gia Ĉӏnh Thành thӕng quҧn trҩn Phiên An,

Biên Hòa, Ĉӏnh Tѭӡng, Vƭnh Thanh, Hà Tiên; NguyӉn Văn Nhѫn làm tәng trҩn, Trӏnh Hoài

Ĉӭc làm hiӋp tәng trҩn. ĈӃn năm 1812, Lê Văn DuyӋt làm tәng trҩn.

4.9 Page 39

▲back to top

1ăm 1832, Lê Văn DuyӋt mҩt. NguyӉn Văn QuӃ và bӕ chánh Bҥch Xuân Nguyên vӕn có

hiӅm khích, dӵng vө án Lê Văn DuyӋt. Vua Minh Mҥng cho xiӅng mӝ Lê Văn DuyӋt, bãi bӓ

chӭc tәng trҩn, chia các trҩn thành lөc tӍnh. 7͑nh Biên Hòa có tӯ ÿây.

Giұn vì Lê Văn DuyӋt bӏ ngѭӧc ÿãi, năm 1833 con nuôi Lê Văn DuyӋt là Lê Văn Khôi

Wҥo phҧn, chiӃm thành Phiên An; mãi ÿӃn năm 1835, Lê Văn Khôi bӋnh mҩt, nhà NguyӉn mӟi

Gұp tҳt ÿѭӧc cuӝc binh biӃn, bҳt giӃt cҧ thҧy 1.831 ngѭӡi ÿem chôn chung gӑi là mҧ Ngөy. Hai

Oҫn Lê Văn Khôi ÿánh chiӃm Biên Hòa. Ngѭӡi Biên Hòa theo Lê Văn Khôi bӏ trӯng trӏ khá

ÿông liên lөy ÿӃn cҧ hӑ hàng. Bҧy tѭӟng lƭnh triӅu ÿình chӃt trұn tҥi Biên Hòa: Lê Văn Nghƭa,

Phan Văn Song, Trҫn Văn Du, Ĉһng Văn QuyӃn, Trҫn Văn ThiӅu, NguyӉn Văn Lý, Ngô Văn

Hóa; vua Minh Mҥng cho lұp thӡ ӣ thôn Bình Hòa, xã Bình Thành, ban sҳc phong năm 1838, di

tích còn lҥi có thӇ là miӃu Bình Hòa (nay thuӝc phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hòa).

7ѭѫng truyӅn, con cháu cӫa Lên Văn Khôi trӕn ÿѭӧc, có 2 ngѭӡi ҭn danh trong dân ӣ Hang Nai

(Nhѫn Trҥch) và Long Thành.

Ngày 17 tháng 2 năm 1859, thӵc dân Pháp ÿѭa quân chiӃm Cҫn Giӡ và tiӃn ÿánh Gia

Ĉӏnh. Nhân dân Nam kǤ kháng chiӃn chӕng Pháp. Năm 1860, NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc cӱ vào

Gia Ĉӏnh, cho ÿҳp ÿӗn Chí Hòa, ban hӏch kêu gӑi ÿánh Tây. Ngày 7 tháng 2 năm 1861, Chaner

ÿLӅu quân tiӃn công Sài Gòn. Ngày 25 tháng 2, ÿҥi ÿӗn Chí Hòa thҩt thӫ. NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ

thѭѫng, rút vӅ Biên Hòa, cho ÿҳp 9 cӱa hàn trên sông Ĉӗng Nai ngăn giһc. Ngày 17 tháng 12

Qăm 1861, quân thӫy bӝ Pháp do Bonard chӍ huy tҩn công thành Biên Hòa, sau ÿó ÿánh chiӃm

các ÿӗn lǊy khác, lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng chiӃn ÿҩu chӕng giһc ӣ Long Thành, hy sinh

ngày 21-12-1861. Ngày 5 tháng 6 năm 1862, triӅu ÿình NguyӉn ký hòa ѭӟc Nhâm Tuҩt nhѭӧng

3 tӍnh miӅn Ĉông: Biên Hòa, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng cho Pháp. TriӅu Ĉình ra lӋnh bãi binh.

Quҧn cѫ Trѭѫng Ĉӏnh không tuân lӋnh vua, thuұn theo lòng dân, giѭѫng cӡ Bình Tây Ĉҥi

Nguyên Soái, tұp hӧp dân chúng tiӃp tөc chӕng Pháp; ÿánh ÿӗn Rҥch Tra, Ĉӗng Môn, Long

Thành, ÿӕt tàu giһc trên sông Ĉӗng Nai, lұp căn cӭ ӣ Lý Nhѫn (Cҫn Giӡ), BӃn Bҥ (Nhѫn

Trҥch). Nghƭa binh vùng Nhѫn Trҥch, Long Thành, Biên Hòa theo Trѭѫng Ĉӏnh rҩt ÿông. Nhѭ

cha con Quҧn cѫ NguyӉn Ngӑc Hӟn ӣ Phú Thҥnh chҷng hҥn. NguyӉn Ngӑc Hӟn kiên cѭӡng

chӕng Pháp, bӏ bҳt, mҩt năm 1863, con trai là NguyӉn Ngӑc Sang tiӃp tөc lãnh ÿҥo nghƭa binh

tham gia ÿӕt tàu giһc ӣ Nhұt Tҧo, Cӗn Cò, lұp căn cӭ ӣ BӃn Bҥ, gây cho giһc nhiӅu tәn thҩt.

Ngày 25 tháng 9 năm 1863, giһc Pháp tұp trung tiêu diӋt căn cӭ Lý Nhѫn, nghƭa quân

Trѭѫng Ĉӏnh tӱ chiӃn phá vây, sau ÿó bӏ HuǤnh Công Tҩn phҧn bӝi, phөc kích, tӱ tiӃt ngày 19

tháng 8 năm 1864. Trѭѫng QuyӅn (cùng Phan ChӍnh) tiӃp tөc sӵ nghiӋp cӫa cha, lұp căn cӭ ӣ

Giao Loan (Rӯng Lá) tiӃn công ÿӗn Biên Hòa, giһc Pháp huy ÿӝng lӵc lѭӧng tҩn công căn cӭ

Giao Loan, ÿӃn tháng 4 năm 1865 nghƭa quân mӟi tan rã, phong trào tҥm lҳng.

Trѭѫng Ĉӏnh, Trѭѫng QuyӅn mҩt nhѭng phong trào kháng chiӃn chӕng Pháp không tҳt.

Long Thành, Nhѫn Trҥch, Biên Hòa, Tân Uyên tә chӭc nhiӅu hӝi kín chӕng Pháp. HuyӋn Thҥc,

huyӋn Ân làm tay sai cho Pháp bӏ phҧn ӭng nhiӅu lҫn, sӧ quá phҧi xin chuyӇn ÿi nѫi khác. Năm

1881, thӵc dân Pháp ÿѭa Trҫn Bá Hӵu, em cӫa Trҫn Bá Lӝc (tay sai khét tiӃng) vӅ làm tri

huyӋn Long Thành. Tên này ÿӝc ác không kém Trҫn Bá Lӝc. Hӝi kín quyӃt diӋt bҵng ÿѭӧc.

Tháng 2 năm 1881, nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn (pháp hiӋu là HuyӅn Vi) cùng ÿӗng ÿҥo lұp mѭu giӃt

chӃt Trҫn Bá Hӵu. Hӝi kín Long Thành bӏ ÿàn áp, nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn lãnh án tӱ hình, nhiӅu

ngѭӡi khác bӏ khә sai, chung chân.

ĈӃn năm 1905, trong khi các phong trào kháng chiӃn vǊ trang ÿã bӏ dìm trong máu,

nhiӅu sƭ phu yêu nѭӟc hѭӟng theo con ÿѭӡng Ĉông Du, Duy Tân, thì ӣ Biên Hòa lão nghƭa sƭ

Ĉoàn Văn Cӵ vүn còn tә chӭc vǊ trang chӕng Pháp, anh dǊng hy sinh cùng 16 nghƭa binh, viӋc

không thành, nhѭng tinh thҫn bҩt tӱ, mӝ và ÿӅn thӡ còn ӣ Biên Hòa. Năm 1916, hӝi kín trҥi

Lâm Trung ӣ Biên Hòa do Mѭӡi TiӃt, Mѭӡi Sóc chӍ huy tә chӭc phá khám, cѭӟp súng, giӃt

4.10 Page 40

▲back to top

giһc. Phong trào bӏ khӫng bӕ, 9 ngѭӡi bӏ xӱ bҳn tҥi ngã ba Dӕc Sӓi, dân lұp miӇu thӡ, gӑi là

miӇu Cô hӗn, di tích hiӋn ӣ phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hòa.

Ý chí bҩt khuҩt chӕng Pháp cӭu nѭӟc cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai nhѭ lӱa lòng ӫ trҩu, ÿӃn khi

Ĉҧng cӝng sҧn ra ÿӡi, khѫi dұy truyӅn thӕng yêu nѭӟc, tұp hӧp lӵc lѭӧng, phát huy ÿѭӧc sӭc

Pҥnh tәng hӧp toàn dân. Sau Chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu tiên ӣ Phú RiӅng ra ÿӡi vào năm 1929; sáu

Qăm sau (năm 1935), Chi bӝ Ĉҧng Bình Phѭӟc - Tân TriӅu ÿѭӧc thành lұp gӗm 5 ÿӗng chí do

ÿӗng chí Hoàng Minh Châu làm bí thѭ, khӣi ÿҫu giai ÿRҥn yêu nѭӟc chӕng Pháp ӣ Ĉӗng Nai ÿi

theo Chӫ nghƭa Cӝng sҧn dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng Cӝng sҧn ViӋt Nam..

Khi có Ĉҧng lãnh ÿҥo, phong trào cách mҥng ӣ Ĉӗng Nai ÿi vào hoҥt ÿӝng tӵ giác, có tә

chӭc, hѭӟng ÿӃn mөc tiêu trѭӟc mҳt và lâu dài, xác ÿӏnh tӯng bѭӟc ÿi thích hӧp. Giai ÿRҥn

1935 ÿӃn trѭӟc tháng 8 năm 1945, chӫ yӃu là dân sinh dân chӫ kӃt hӧp ÿҩu tranh chính trӏ, kӃt

Kӧp nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng vǊ trang ÿӇ chuҭn bӏ tәng khӣi nghƭa. NhiӅu cuӝc ÿҩu tranh chính trӏ

liên tөc cӫa các tҫng lӟp nhân dân chӭng tӓ sӵ trѭӣng thành cӫa các lӵc lѭӧng cách mҥng: Liên

ÿoàn hӑc sinh trѭӡng tiӇu hӑc Bình Hòa ÿѭӧc Ĉҧng lãnh ÿҥo rҧi truyӅn ÿѫn kêu gӑi tinh thҫn

cách mҥng ngày 1 tháng 5 năm 1935; mítting trӑng thӇ tҥi Gò Dê (Bình Ý) tháng 9 năm 1936;

Cuӝc ÿҩu tranh ÿòi giҧm sѭu thuӃ cӫa nhân dân Long Thành và cuӝc ÿҩu tranh ÿòi tăng lѭѫng

giҧm giӡ làm cӫa công nhân Nhà máy BIF thҳng lӧi. Ĉҫu năm 1937, các cѫ sӣ Ĉҧng phát triӇn,

thành lұp TӍnh ӫy lâm thӡi do ÿӗng chí Trѭѫng Văn Bang làm bí thѭ, ÿӃn giӳa năm có thêm

các chi bӝ Ĉҧng: Bình Ý, Bình Phѭӟc, Tân TriӅu, ThiӋn Tân, Bình Hòa, Mӻ Lӝc, Mӻ Quӟi,

Xuân Lӝc... Năm 1940, viӋc chuҭn bӏ tham gia khӣi nghƭa Nam kǤ ÿѭӧc tiӃn hành ráo riӃt

nhѭng bӏ lӝ, bӏ ÿàn áp, nhiӅu tәn thҩt; mӝt sӕ ÿҧng viên bӏ bҳt, bӏ giӃt hoһc tù ÿày; mӝt bӝ phұn

có vǊ trang thô sѫ rút vào rӯng (là mӝt trong sӕ các bӝ phұn hình thành Chi ÿӝi 10 sau Cách

Pҥng Tháng tám). Tӯ ngày 28 tháng 7 năm 1941, phát xít Nhұt vào Biên Hòa, dân Ĉӗng Nai

thêm mӝt tròng áp bӭc. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhұt ÿҧo chính Pháp, lұp chính quyӅn và

các tә chӭc thân Nhұt; lãnh ÿҥo Ĉҧng nhұn ÿӏnh tình hình, chӑn thӡi cѫ cách mҥng; ÿӏa phѭѫng

Biên Hòa cùng cҧ nѭӟc thӵc hiӋn lӋnh tәng khӣi nghƭa; buӝc tӍnh trѭӣng ngөy NguyӉn Văn

Quý phҧi chuyӇn giao chính quyӅn cho ÿҥi diӋn nhân dân lúc 11h30 ngày 26 tháng 8 năm 1945.

Sáng ngày 27 tháng 8 năm 1945 tҥi Quҧng trѭӡng Sông Phӕ diӉn ra ngày hӝi lӏch sӱ mӯng ÿӝc

Oұp, thӕng nhҩt cӫa nhân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai gӗm hàng vҥn ngѭӡi tham gia.

Chính quyӅn cách mҥng vӯa mӟi xây dӵng chѭa ÿҫy tháng, thӵc dân Pháp núp bóng

quân ÿӝi Anh dѭӟi danh nghƭa ÿӗng minh vào giҧi giáp quân ÿӝi Nhұt tái chiӃm Sài Gòn, Biên

Hòa; quân dân Biên Hòa cùng Nam bӝ bѭӟc vào giai ÿRҥn trѭӡng kǤ kháng chiӃn. Hӝi nghӏ

Bình Trѭӟc ngày 23 tháng 9 năm 1945 phân tích tình hình, xác ÿӏnh nhiӋm vө cӫa chính quyӅn

cách mҥng, trong ÿó chú trӑng xây dӵng lӵc lѭӧng vǊ trang và căn cӭ kháng chiӃn ÿӇ tính

chuyӋn lâu dài. LiӅn sau ÿó, Trҥi huҩn luyӋn Du kích Vƭnh Cӱu ÿѭӧc thành lұp ÿӇ huҩn luyӋn

quân sӵ cho các ÿӝi vǊ trang. Các căn cӭ kháng chiӃn Bình Ĉa, Hӕ Cҥn, ChiӃn khu Ĉ, Rӯng

Sác, Phѭӟc An dӵa vào thӃ trұn lòng ÿҩt, lòng dân vӯa sҧn xuҩt vӯa chiӃn ÿҩu, làm cái nôi nuôi

Gѭӥng các lӵc lѭӧng cách mҥng. Lӵc lѭӧng vǊ trang Biên Hòa tӯ tҫm vông giáo mác nhanh

chóng trѭӣng thành, ÿӃn tháng 6 năm 1946 ÿã hình thành Chi ÿӝi 10; 3 hình thӭc vǊ trang ÿѭӧc

xây dӵng, vǊ khí thô sѫ nhѭng tinh thҫn hӯng hӵc khí thӃ cách mҥng; tә chӭc nhiӅu trұn ÿánh

ngăn bѭӟc tiӃn cӫa giһc, tҥo nên nhiӅu chiӃn công vang dӝi: Trұn thҳng Núi Thӏ - Xuân Lӝc

(30-10-1945); Cҫu Lò Rèn - Long Thành (9-3-1946), phөc kích ÿӏch Cҫu Phѭӟc Cang - Long

Thành (tháng 1-1948); ÿһc biӋt là trұn thҳng La Ngà (1-3-1948) chҩn ÿӝng thӃ giӟi và trұn ÿánh

&ҫu Bà Kiên (19-3-1948) khai sinh cách ÿánh ÿһc công ӣ chiӃn trѭӡng miӅn Ĉông.

Nhӳng năm 1949-1954, lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai trѭӣng thành vӳng

vàng, các chiӃn khu ÿѭӧc cӫng cӕ, tăng năng lӵc sҧn xuҩt và chiӃn ÿҩu; chiӃn thҳng trѭӟc thӱ

thách cӫa thiên tai lǊ lөt Nhâm Thìn 1952; ÿánh và thҳng ÿӏch bҵng nhiӅu cách: du kích, ÿӝt

kích, tұp kích trên khҳp các chiӃn trѭӡng, kӃt hӧp binh vұn, diӋt ác trӯ gian ӣ cѫ sӣ, và ӣ ngay

5 Pages 41-50

▲back to top

5.1 Page 41

▲back to top

Fҧ trong lòng ÿӏch; tiӃp tөc ghi nhiӅu chiӃn công lӏch sӱ, nhѭ: Trұn tұp kích ÿӗng loҥt phá 50

tháp canh cӫa giһc ngày 22 tháng 3 năm 1950; ÿánh bҥi nhiӅu cuӝc càn quét qui mô cӫa ÿӏch

vào chiӃn khu Ĉ; ÿӕt kho xăng dҫu ӣ Phѭӟc Lѭ (Biên Hòa) tҩn công trҥi giam Thӫ Ĉӭc giҧi

thoát 120 tù chính trӏ (tháng 8 năm 1950), tұp kích yӃu khu Trҧng Bom (20/7/1951), cài mìn

diӋt máy bay giһc ӣ sân bay SIPH (tháng 4/1952)... KӃt quҧ kháng chiӃn chӕng Pháp cӫa quân

dân Biên Hòa ÿã góp phҫn quan trӑng trong thҳng lӧi chung ӣ chiӃn trѭӡng Nam bӝ, buӝc thӵc

dân Pháp phҧi ký HiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ..

Gian ÿRҥn 1955-1975, Ĉӗng Nai cùng Nam bӝ tiӃp tөc cuӝc kháng chiӃn chӕng xâm

Oѭӧc trѭӡng kǤ, gian khә; lҫn này, ÿӕi tѭӧng là ÿӃ quӕc Mӻ vӟi tiӅm lӵc quân sӵ mҥnh hѫn và

thӫ ÿRҥn tinh vi hѫn. Nhӳng năm 1955-1959, cách mҥng bӏ ÿàn áp khӕc liӋt. ChiӃn dӏch tӕ cӝng

Fӫa Mӻ - DiӋm gây tәn thҩt nһng nӅ, nhiӅu cѫ sӣ Ĉҧng tan rã; nhiӅu cán bӝ bӏ giӃt hҥi hoһc tù

ÿày. Nhѭng lòng dân kiên trung và kinh nghiӋm chӕng Pháp dày dҥn ÿã ÿѭӧc vұn dөng khéo

léo trong tình hình mӟi ÿӇ duy trì và phát triӇn phong trào cách mҥng. Trong máu lӱa, quân dân

Biên Hòa vүn kiên cѭӡng chӕng quân xâm lѭӧc; phong trào chӕng Mӻ liên tөc nәi lên ӣ nông

thôn và ÿô thӏ, nhѭ phong trào công nhân cӫa nhà máy BIF Biên Hòa và cӫa các ÿӗn ÿLӅn: An

/ӝc, Ông QuӃ, Bình Lӝc, Hàng Gòn, Suӕi Tre, Bình Sѫn... Cuӝc nәi dұy phá nhà lao Tân HiӋp

(2/12/1956) là sӵ kiӋn thӇ hiӋn ý chí cách mҥng mҥnh hѫn sҳt thép, gông cùm. Năm 1957, ÿӝi

YǊ trang C.250 ÿѭӧc thành lұp ӣ rӯng chiӃn khu Ĉ, ngày 18 tháng 9 năm 1957 tҩn công trҥi be

Biên Hòa, và ngày 7 tháng 7 năm 1959, cùng cѫ sӣ mұt Biên Hòa tұp kích trө sӣ MAAG, tiêu

diӋt 2 cӕ vҩn quân sӵ Mӻ, mӣ ÿҫu chiӃn thҳng diӋt Mӻ trên chiӃn trѭӡng ViӋt Nam.

1ăm 1960 trӣ ÿi, tӯ khi Mһt trұn dân tӝc giҧi phóng miӅn Nam ra ÿӡi, phong trào kháng

chiӃn chӕng Mӻ cӭu nѭӟc ӣ Nam bӝ nói chung, Biên Hòa nói riêng sôi ÿӝng, lӟn mҥnh vӅ mӑi

Pһt. Quân dân Biên Hòa vұn dөng mӑi khҧ năng, kinh nghiӋm và tiӅm lӵc cách mҥng lұp nhiӅu

chiӃn công lүy lӯng; nhiӅu lҫn tiӃn công gây thiӋt hҥi nһng sân bay Biên Hòa, tiêu biӇu là trұn

ÿánh “Uy danh lͳng l̳y kh̷p năm châu” ngày 31.10.1964 ÿѭӧc Bác Hӗ làm thѫ khen tһng;

nhiӅu cuӝc chӕng càn thҳng lӧi, ÿáng kӇ là cuӝc chӕng càn diӋt Mӻ qui mô lӟn ӣ Ĉҩt Cuӕc

ngày 8 tháng 11 năm 1965; ÿһc công Biên Hòa nhiӅu lҫn ÿánh vào tәng kho Long Bình (tӯ

1965 ÿӃn 1975), tiêu biӇu là 3 trұn ÿánh liên tөc tháng 10, 11, 12 năm 1966 phá hӫy hàng trăm

ngàn tҩn bom ÿҥn; Ĉoàn 10 Rӯng Sác mѭu trí, sáng tҥo nhҩn chìm hàng chөc tàu vҥn tҩn cӫa

0ӻ trên sông Lòng Tàu và các bӃn cҧng; nhiӅu lҫn làm nә tung kho bom Thành Tuy Hҥ, kho

[ăng Nhà Bè...

Trong chiӃn dӏch Mùa Xuân năm 1975, Biên Hòa là chiӃn trѭӡng nóng bӓng. Xuân Lӝc

ÿѭӧc ÿӏch xây dӵng thành cánh cӱa thép cӫa chӃ ÿӝ Sài Gòn. Sau hai mѭѫi mӕt ngày ÿêm

quyӃt chiӃn, quân cách mҥng ÿã mӣ tung cánh cӱa này ngày 21 tháng 4 năm 1975 ÿӇ ÿҥi quân

tiӃn vào giҧi phóng Sài Gòn, kӃt thúc chiӃn tranh. Lúc 6 giӡ sáng ngày 30 tháng 4 năm 1975

Oӏch sӱ, lá cӡ Tә quӕc ÿѭӧc nӳ ÿӗng chí Trѭѫng Thӏ Sáu treo cao ӣ Tòa hành chính ngөy ӣ thӏ

xã Biên Hòa. Tӯ ÿây, nhân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai cùng cҧ nѭӟc sӕng trong hòa bình, ÿӝc

Oұp dân tӝc, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.

Giai ÿRҥn tӯ 1975 ÿӃn nay, Ĉӗng Nai cùng cҧ nѭӟc chung lòng chung sӭc, khҳc phөc

Kұu quҧ chiӃn tranh, khôi phөc và phát triӇn kinh tӃ - xã hӝi. Trҧi qua 5 kǤ Ĉҥi hӝi TӍnh Ĉҧng

Eӝ, mӛi nhiӋm kǤ ÿánh dҩu mӝt chһng ÿѭӡng phát triӇn, chuyӇn dӏch cѫ cҩu kinh tӃ ÿӏa phѭѫng

Wӯ nông - công nghi͏p sang công - nông nghi͏p - d͓ch vͭ, rӗi sang công nghi͏p - d͓ch vͭ - nông

nghi͏p, duy trì nhӏp ÿӝ phát triӇn GDP bình quân mӛi năm tăng 7,85%; ÿѭa thu nhұp bình quân

ÿҫu ngѭӡi dѭӟi 200 USD trѭӟc năm 1986 lên 582 USD (năm 1997); ÿang tұp trung xây dӵng

Ĉӗng Nai thành trӑng ÿLӇm cӫa vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm phía Nam hѭӟng ÿӃn công nghiӋp hóa,

hiӋn ÿҥi hóa.

9Ӆ ÿӏa giӟi hành chính, sau hàng ѭӟc Nhâm Tuҩt (1862) Biên Hòa cùng Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh

7ѭӡng trӣ thành nhѭӧng ÿӏa thuӝc Pháp; thӵc dân Pháp nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿѫn vӏ hành chính vì

5.2 Page 42

▲back to top

Pөc tiêu quân sӵ và khai thác thuӝc ÿӏa, ÿӃn cuӕi năm 1899 mӟi tҥm әn vӟi các tӍnh: Biên Hòa,

Bà Rӏa, Thӫ Dҫu Mӝt, Ĉӗng Nai thѭӧng (ÿѭӧc thành lұp tӯ ÿӏa bàn tӍnh Biên Hòa cǊ).

Thӡi kǤ 1945 - 1954, ÿӏa giӟi hành chính Biên Hòa lҥi thay ÿәi vì mөc ÿích quân sӵ.

1ăm 1951, quұn Bà Rá ÿәi thành quұn Sông Bé và nhұp vӅ tӍnh Thӫ Dҫu Mӝt; trong khi ÿó

chính quyӅn cách mҥng nhұp hai tӍnh Biên Hòa và Thӫ Dҫu Mӝt thành tӍnh Thӫ Biên; Bà Rӏa

và Chӧ Lӟn thành tӍnh Bà Chӧ (trong ÿó có huyӋn Long Thành thuӝc tӍnh Biên Hòa) ÿӇ tiӋn

cho hoҥt ÿӝng kháng chiӃn. Tӯ năm 1957, chính quyӅn Mӻ-DiӋm chia Biên Hòa thành 2 tӍnh:

Biên Hòa và Long Khánh; lúc ÿó tӍnh Biên Hòa gӗm 4 quұn (Châu Thành, Dƭ An, Long Thành,

Tân Uyên); năm 1959, chính quyӅn Sài Gòn lұp tӍnh Phѭӟc Thành gӗm 3 quұn: HiӃu Liêm,

Tân Uyên, Phú Giáo ÿӃn tháng 7 năm 1965 thì giҧi thӇ; năm 1960, ÿһt quұn Nhѫn Trҥch tách tӯ

quұn Long Thành và 1963 tách 1 phҫn quұn Châu Thành lұp quұn Công Thanh; tӍnh Long

Khánh có 2 quұn (Xuân Lӝc và Ĉӏnh Quán); ÿӃn năm 1967, tӍnh Long Khánh có thêm quұn

KiӋm Tân.

9Ӆ phía cách mҥng, tháng 5 năm 1955, tӍnh Thӫ Biên tách thành 2 tӍnh: Biên Hòa và Thӫ

'ҫu Mӝt; sau ÿó (Tháng 10 năm 1960 ÿӃn tháng 3 năm 1963) tӍnh Biên Hòa lҥi tách thành 2

WӍnh: Biên Hòa và Long Khánh. Tháng 9 năm 1960 lұp lҥi tӍnh Thӫ Biên gӗm Biên Hòa và Thӫ

'ҫu Mӝt; ÿӃn tháng 7 năm 1961 tách Thӫ Biên thành 3 tӍnh: Biên Hòa, Thӫ Dҫu Mӝt và Phѭӟc

Thành. Tӯ tháng 3 ÿӃn tháng 12 năm 1963, 3 tӍnh Biên Hòa, Long Khánh, Bà Rӏa nhұp thành

WӍnh Bà Biên. Tháng 12 năm 1963 ÿӃn tháng 10 năm 1966, tӍnh Bà Biên tách trӣ lҥi thành 3

WӍnh: Biên Hòa, Bà Rӏa, Long Khánh; tháng 10 năm 1967, Bà Rӏa và Long Khánh hӧp thành

WӍnh Bà Rӏa - Long Khánh. Tӯ tháng 1 năm 1965, thӏ xã Biên Hòa thành ÿѫn vӏ U1 trӵc thuӝc

Trung ѭѫng Cөc miӅn Nam. Tháng 5 năm 1971, U1 nhұp vӟi Phân khu 5 thành Phân khu Thӫ

Biên; ÿӃn tháng 10 năm 1972, lұp lҥi tӍnh Biên Hòa và tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh cho ÿӃn ngày

giҧi phóng. Tӯ tháng 10 năm 1973, có thêm tӍnh Tân Phú do Trung ѭѫng cөc thành lұp.

ĈӃn năm 1976, tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp trên cѫ sӣ hӧp nhҩt 3 tӍnh: Biên Hòa, Bà

5ӏa - Long Khánh, Tân Phú. Tӯ năm 1978 ÿӃn nay thêm nhiӅu lҫn ÿLӅu chӍnh ÿѫn vӏ hành

chính cҩp huyӋn: Sát nhұp huyӋn Duyên Hҧi (Cҫn Giӡ) vào thành phӕ Hӗ Chí Minh (1978),

thành lұp Ĉһc khu VǊng Tàu - Côn Ĉҧo gӗm: Thӏ xã VǊng Tàu, xã Long Sѫn và huyӋn Côn

Ĉҧo (1979), lұp huyӋn Trѭӡng Sa trѭӟc thuӝc huyӋn Long Ĉҩt, sau thuӝc Khánh Hòa (1982)

Uӗi Nha Trang (1994); thành lұp thӏ xã Vƭnh An (1985) rӗi trӣ lҥi huyӋn Vƭnh Cӱu (1994); chia

huyӋn Xuân Lӝc thành hai huyӋn: Long Khánh và Xuân Lӝc (1991); chia huyӋn Tân Phú thành

hai huyӋn mӟi: Tân Phú và Ĉӏnh Quán (1992), 3 huyӋn Châu Thành, Long Ĉҩt, Xuyên Mӝc

nhұp vӟi Ĉһc khu VǊng Tàu - Côn Ĉҧo thành tӍnh mӟi Bà Rӏa -VǊng Tàu (1991); chia huyӋn

Long Thành thành hai huyӋn: Long Thành và Nhѫn Trҥch (1994).

HiӋn nay, tӍnh Ĉӗng Nai gӗm thành phӕ Biên Hòa (ÿô thӏ loҥi II) và 8 huyӋn: Vƭnh Cӱu,

Thӕng Nhҩt, Tân Phú, Ĉӏnh Quán, Xuân Lӝc, Long Khánh, Long Thành, Nhѫn Trҥch vӟi diӋn

tích 5.866,4 km2. Theo Niên giám thӕng kê (xuҩt bҧn năm 1997), thӡi ÿLӇm 1/1/1996, dân sӕ

Ĉӗng Nai có 1.905.638 ngѭӡi, trong ÿó: 937.574 nam, 968.064 nӳ; 552.063 ngѭӡi sӕng ӣ khu

Yӵc thành thӏ, 1.353.575 ngѭӡi sӕng ӣ khu vӵc nông thôn; tӹ lӋ tăng dân sӕ tӵ nhiên tӯ 2,45%

Qăm 1990 giҧm còn 2,00% năm 1995 (1[1]).

II. ĈҺC Ĉ,ӆM TӴ NHIÊN - XÃ HӜI

II.1. Vӏ trí, ÿӏa hình:

Ĉӗng Nai có vӏ trí, ÿӏa hình thuұn lӧi ӣ nhiӅu mһt. Ĉӗng Nai nҵm ӣ 10022’30’’ ÿӃn

10036’ vƭ Bҳc và 107010’ ÿӃn 10604’15’’ kinh Ĉông, giao thoa giӳa cao nguyên Trung bӝ và

(1[1]) KӃt quҧ ÿLӅu tra dân sӕ ngày 1/4/1999; Ĉӗng Nai có 408.385 hӝ vӟi 1.989.541 khҭu; trong ÿó 993.039 nam, 996.502 nӳ;

1.382.413 ngѭӡi sӕng ӣ khu vӵc nông thôn chiӃm 69,5%. Mѭӡi năm qua, kӇ tӯ ngày 1/4/1989, dân sӕ Ĉӗng Nai tăng 27,26%, bình

quân hàng năm tăng 2,72%; tӍ lӋ tăng dân sӕ tӵ nhiên giҧm còn 1,80% năm 1998.

5.3 Page 43

▲back to top

ÿӗng bҵng Bҳc bӝ; phía Ĉông giáp tӍnh Bình Thuұn, Bҳc giáp Lâm Ĉӗng, Tây Bҳc giáp Bình

'ѭѫng, Bình Phѭӟc; Tây giáp Thành phӕ Hӗ Chí Minh, Nam giáp tӍnh Bà Rӏa - VǊng Tàu; có

quӕc lӝ trӵc tiӃp ÿӃn các ÿô thӏ trong khu vӵc, ÿѭӡng sҳt xuyên ViӋt qua ÿӏa bàn Ĉӗng Nai dài

85 km, sân bay quӕc tӃ Tân Sѫn Nhҩt và sân bay quân sӵ Biên Hòa là cҫu hàng không thѭӡng

trӵc; bӃn cҧng Thӏ Vҧi, ÿӫ ÿӇ giao thѭѫng vӟi tàu vҥn tҩn ÿӃn tӯ khҳp nѫi. Vӟi vӏ trí này, Ĉӗng

Nai nhѭ là nút giao thông, giao lѭu kinh tӃ - văn hóa trong vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm ӣ phía Nam.

Ĉӏa hình Ĉӗng Nai thuӝc dҥng ÿӏa hình trung du chuyӇn tiӃp tӯ vùng cao nguyên (cao

nguyên Nam Trung bӝ) ÿӃn ÿӗng bҵng (ÿӗng bҵng Nam bӝ), khá bҵng phҷng, ÿӝ dӕc không

cao, chӍ 8% ÿҩt có ÿӝ dӕc lӟn hѫn 150; ÿӃn 82,09% ÿҩt có ÿӝ dӕc nhӓ hѫn 80. Ĉӝ cao trung

bình dѭӟi 100m so vӟi mһt biӇn, giҧm dҫn tӯ Ĉông Bҳc sang Tây Nam, có thӇ phân thành 4

Gҥng tiêu biӇu: Ĉӏa hình ÿӗng bҵng vӟi ÿӝ cao trung bình 5 - 10 mét so mһt biӇn (ÿӗng bҵng

thҩp và ÿӗng bҵng cao), ÿӏa hình bұc thӅm ÿӝ cao trung bình 10 - 45 mét, ÿӏa hình ÿӗi 45 - 200

mét, ÿӏa hình núi thҩp vӟi ÿӝ cao trung bình trên 300 mét; trong ÿó ÿӏa hình ÿӗi ÿѭӧc xem là

ÿһc trѭng cӫa tӍnh.

II.2. Ĉҩt ÿai:

Ĉӏa hình ÿa dҥng, dүn ÿӃn cҩu tҥo ÿҩt ӣ Ĉӗng Nai cǊng ÿa dҥng, vӟi 10 loҥi ÿҩt chính,

Wұp trung chia thành 3 nhóm chӫ yӃu:

- Ĉ̭t hình thành trên ÿá bazan gӗm: ÿҩt ÿá bӑt, ÿҩt ÿen, ÿҩt ÿӓ... có chҩt lѭӧng ÿӝ phì

nhiêu cao chiӃm 39,1% diӋn tích, phân bӕ chӫ yӃu ӣ các huyӋn Tân Phú, Ĉӏnh Quán, Long

Khánh, Xuân Lӝc... phù hӧp vӟi nhiӅu loҥi cây trӗng ngҳn ngày và dài ngày.

- Ĉ̭t hình thành trên phù sa c͝ và ÿá phi͇n sét bao gӗm: Ĉҩt xám, nâu xám, ÿҩt loang

Oә.. có chҩt lѭӧng ÿҩt kém hҷn so vӟi ÿҩt hình thành trên ÿá bazan, thѭӡng chua, nghèo chҩt

Kӳu cѫ, thiӃu lân và kali, chiӃm diӋn tích 41,9%; phân bӕ ӣ các huyӋn Xuân Lӝc, Long thành,

Thӕng Nhҩt, Nhѫn Trҥch, Biên Hòa, Ĉông Vƭnh Cӱu, phù hӧp vӟi các loҥi cây ngҳn ngày nhҩt

là các loҥi ÿұu và cây ăn trái.

- Ĉ̭t thͯy thành bao gӗm: Ĉҩt phù sa, ÿҩt Gley, ÿҩt cát, ÿҩt tҫng mӓng. Nhóm ÿҩt này

hình thành trên các trҫm tích sông, trҫm tích biӇn, trҫm tích sông biӇn hoһc trҫm tích biӇn ÿҫm

Oҫy, “tuәi” còn trҿ, có phҫn bӏ phèn hoһc nhiӉm mһn cҫn cҧi tҥo mӟi sӱ dөng ÿѭӧc; chҩt lѭӧng

nhóm ÿҩt này khá tӕt, phù hӧp các loҥi cây lѭѫng thӵc, hoa màu và cây ăn trái, chiӃm diӋn tích

9,9%, phân bӕ chӫ yӃu ӣ Tây Nam huyӋn Nhѫn Trҥch, Tây Vƭnh Cӱu, Biên Hòa, Long Thành.

9ӟi ÿһc tính cӫa các nhóm ÿҩt này, Ĉӗng Nai có thӃ mҥnh trong viӋc phát triӇn các loҥi

cây công nghiӋp, cây ăn trái, cây lѭѫng thӵc ngҳn và dài ngày, có giá trӏ kinh tӃ cao.

II.3. Khí hұu:

Khí hұu ӣ Ĉӗng Nai thuӝc khu vӵc Châu Á nhiӋt ÿӟi, gió mùa; chӏu ҧnh hѭӣng cӫa gió

mùa Ĉông Bҳc và gió mùa Tây Nam; ngoài ra còn chӏu sӵ chi phӕi cӫa không khí chí tuyӃn

Thái Bình Dѭѫng tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 10; rõ rӋt hai mùa mѭa nҳng. Mùa khô kéo dài 5 ÿӃn 6

tháng (tӯ tháng 12 ÿӃn tháng 3 hoһc tháng 4 năm sau), mùa khô 6 hoһc 7 tháng (tӯ tháng 4 hoһc

tháng 5 ÿӃn tháng 11). NhiӋt ÿӝ trung bình tháng: 23,9 - 290C thҩp hѫn so vӟi tiêu chuҭn trung

bình vùng nhiӋt ÿӟi (26-300C).

6ӕ giӡ nҳng trung bình 4-9,5 giӡ/ngày, 2.500 – 2.860 giӡ/năm; giӡ nҳng cao nhҩt trong

mùa khô, không vѭӧt quá 11,5 giӡ/ngày.

7әng sӕ ngày mѭa trong năm 120-170 ngày (tiêu chuҭn vùng nhiӋt ÿӟi 150 - 160 ngày)

Yӟi tәng lѭӧng mѭa trong năm 1.500mm - 2.750mm. Phân bӕ lѭӧng mѭa ӣ Ĉӗng Nai giҧm dҫn

Wӯ Bҳc xuӕng Nam. Lѭӧng mѭa lӟn nhҩt trên 2.500mm/năm vӟi sӕ ngày mѭa trong năm 140 -

5.4 Page 44

▲back to top

160 ngày diӉn ra ӣ các huyӋn Tân Phú, Ĉӏnh Quán và Bҳc Vƭnh Cӱu. Giӳa các vùng, lѭӧng

Pѭa có khác nhau vӟi ÿӝ chênh lӋch không cao, khoҧng 13 - 15%.

Ĉӝ ҭm trung bình năm 80 - 82%; trong mùa khô thҩp hѫn trong mùa mѭa khoҧng 10 -

12%; giӳa vùng này vӟi vùng kia có khác nhau nhѭng chênh lӋch không lӟn; ví dө, thӡi ÿLӇm

tháng 1, ÿӝ ҭm không khí thҩp nhҩt tuyӋt ÿӕi ӣ Biên Hòa là 28%, ӣ La Ngà là 35%.

Do ÿӏa hình ÿa dҥng, chӃ ÿӝ gió ӣ các vùng không ÿӗng nhҩt. Khi ӣ Biên Hòa hѭӟng gió

thӏnh hành trong năm là hѭӟng Tây Nam (tҫn suҩt 12,6 - 11%) thì ӣ Long Khánh là hѭӟng

Ĉông Nam và Tây (tҫn suҩt 17,2 -13,1%). Tӕc ÿӝ gió trung bình, thông thѭӡng 1,5 - 3m/s

(khoҧng 5 - 10km/giӡ), thѭӡng gió mҥnh khoҧng 10 - 19 giӡ trong ngày, lһng gió vào ban ÿêm.

Hàng năm thѭӡng có dông tӯ 80 - 140 ngày, cao ÿLӇm vào tháng 5, tháng 6 nhѭng cҩp

gió không lӟn. Ĉӗng Nai ít chӏu ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp cӫa bão. Trong thӃ kӹ XX, có 3 cѫn bão

Oӟn ҧnh hѭӣng ÿӃn Ĉӗng Nai gió cҩp 8, cҩp 9 diӉn ra trong các năm: 1904, 1952, 1997; trong

ÿó cѫn bão lөt năm 1952 (Nhâm Thìn) gây thiӋt hҥi nһng nӅ nhҩt.

Khí hұu Ĉӗng Nai vӟi chӃ ÿӝ nҳng, gió, mѭa, nhiӋt, ҭm ӣ tӍ lӋ cao, әn ÿӏnh và phân bә

khá ÿӗng ÿӅu giӳa các vùng là ÿLӅu kiӋn tӕt cho sҧn xuҩt nông nghiӋp, phát triӇn công nghiӋp

và sinh hoҥt văn hóa, du lӏch.

II.4. Tài nguyên - khoáng sҧn:

Tài nguyên - khoáng sҧn ӣ Ĉӗng Nai dӗi dào, phong phú. Rӯng là tài nguyên quan trӑng.

1ăm 1965, Biên Hòa - Ĉӗng Nai có 168.430 ha rӯng tӵ nhiên, ÿӝ che phӫ 68%. ĈӃn năm 1995,

diӋn tích rӯng tӵ nhiên cӫa tӍnh là 146.628 ha chiӃm tӍ lӋ 25%; trong ÿó, rӯng tӵ nhiên 113.644

ha, rӯng trӗng 32.984ha, ngoài ra còn có 43.575 ha ÿҩt lâm nghiӋp không có rӯng. Ĉѫn vӏ có

diӋn tích rӯng lӟn nhҩt là huyӋn Vƭnh Cӱu vӟi 72.790 ha rӯng và ÿҩt nông nghiӋp trong ÿó:

52.994 ha rӯng tӵ nhiên, 7.653 ha rӯng trӗng và 12.125 ha ÿҩt lâm nghiӋp không có rӯng.

5ӯng Ĉӗng Nai thuӝc dҥng rӯng nhiӋt ÿӟi, ÿa dҥng sinh vұt, giàu nguӗn gien, nhiӅu hӋ

sinh thái. Có hӋ sinh thái nguyên sinh (rӯng giӗng) và hӋ sinh thái rӯng ngұp mһn (rӯng sác).

Riêng ӣ vѭӡn quӕc gia Nam Cát Tiên có 636 loài thӵc vұt và 592 loài ÿӝng vұt. Các loài ÿӝng

thӵc vұt quí hiӃm ӣ Ĉӗng Nai chiӃm tӍ lӋ cao trong tài sҧn ÿӝng thӵc vұt quí hiӃm cӫa quӕc gia.

Trong ÿó, nhiӅu loҥi gӛ quí: cҭm lai, trҳc, gõ ÿӓ, trai, dáng hѭѫng; nhiӅu loҥi thú qui hiӃm: Bò

tót, voi, công xanh, trƭ, sao, tê giác, cá sҩu... Không chӍ có giá trӏ kinh tӃ, tài nguyên rӯng còn

ÿem lҥi nguӗn dѭӧc liӋu quí hiӃm, khoҧng 240 cây lá thuӕc và hàng trăm ÿӝng vұt làm dѭӧc

liӋu tӕt cho Ĉông y.

5ӯng Ĉӗng Nai nhѭ mӝt bҧo tàng tӵ nhiên vӅ sinh hӑc, là lá phәi thanh lӑc không khí

trong lành, nguӗn sinh lӵc dӗi dào cho ÿҩt và là tài sҧn ÿem lҥi giá trӏ kinh tӃ cao. Trong kháng

chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ, rӯng Ĉӗng Nai còn là mái nhà che chӣ, nuôi dѭӥng lӵc lѭӧng

cách mҥng, ÿӇ lҥi nhiӅu trang sӱ oanh liӋt nhѭ ChiӃn khu Ĉ, nhѭ Rӯng Sác anh hùng.

1ѭӟc cǊng là nguӗn tài nguyên quí giá, phong phú. Ĉӗng Nai có 16.666 ha sông suӕi

chiӃm tӍ lӋ 2,8% diӋn tích tӵ nhiên. Hàng năm có mӝt khӕi lѭӧng nѭӟc khәng lӗ 30,2x109 m3.

9ӟi khӕi lѭӧng nѭӟc này ÿӫ ÿӇ tҥo bҫu không khí trong lành, cung cҩp nѭӟc cho sҧn xuҩt, sinh

hoҥt và làm ra ÿLӋn vӟi công suҩt lý thuyӃt hѫn 500 nghìn kW.

Ĉáng kӇ là hӋ thӕng sông Ĉӗng Nai vӟi sông chính dài 610km, ÿRҥn chҧy qua Ĉӗng Nai

dài 220km, lѭu vӵc 42.600km2, có hѫn 253 sông suӕi lӟn làm phө lѭu. Các sông suӕi khác:

Sông Bé, sông Sài Gòn, sông Vàm Cӓ, sông La Ngà, sông Lá Buông, sông Thao, sông Ray,

suӕi Cҧ, suӕi Tam Bung... ÿӅu ÿem lҥi nguӗn tài nguyên nѭӟc cho xӭ Ĉӗng Nai.

Ngoài lѭӧng nѭӟc sông suӕi, theo dòng chính, còn có lѭӧng mѭa sinh dòng tҥo ao hӗ

trong tӍnh. Nhѭ hӗ Trӏ An chҷng hҥn. Sau khi xây dӵng công trình Thӫy ÿLӋn Trӏ An, hӗ Trӏ An

thiên tҥo thành nhân tҥo có diӋn tích 32.300 ha vӟi dung tích 2.765 x 106m3 bҧo ÿҧm có thӇ

cung cҩp ÿLӋn cho các tӍnh phía Nam, nѭӟc sҥch cho canh tác và sinh hoҥt trong lѭu vӵc

14.900km2, có khҧ năng ÿLӅu tiӃt lǊ, nuôi trӗng thӫy sҧn và khai thác dӏch vө du lӏch. Các hӗ

5.5 Page 45

▲back to top

khác nhѭ Sông Mây (Thӕng Nhҩt), Ĉa Tôn (Tân Phú), Suӕi Vӑng (Xuân Lӝc) cǊng có giá trӏ

ÿáng kӇ.

1ѭӟc ngҫm trong lòng ÿҩt có tác dөng bә sung cho dòng chҧy sông ngòi vӅ mùa cҥn và

là nguӗn tài nguyên quí cho các ngành sҧn xuҩt. Tài nguyên nѭӟc ngҫm ӣ Ĉӗng Nai ÿã ÿѭӧc

ÿLӅu tra, thăm dò, phân thành 6 cҩp môÿun khác nhau, ÿѭӧc ÿánh giá là tӕt vӅ chҩt lѭӧng, giàu

YӅ sӕ lѭӧng.

1ѭӟc ӣ Ĉӗng Nai là tài nguyên nhѭng không phҧi lúc nào cǊng thành thӫy lӧi, nhiӅu lúc

FǊng gây thӫy tai. Tháng 7 cho ÿӃn 11 hàng năm, mӵc nѭӟc sông luôn ӣ mӭc cao, dӉ gây lǊ

vào tháng 8 hoһc tháng 9. Tuy nhiên, ÿһc ÿLӇm ӣ Ĉӗng Nai nѭӟc lǊ lên xuӕng chұm, ít thҩy lǊ

kép, và không có ÿӝt biӃn lӟn.

Lòng ÿҩt Ĉӗng Nai còn ̱n tàng nhiӅu khoáng s̫n nhѭng chѭa ÿѭӧc thăm dò và ÿánh giá

ÿúng mӭc, chӍ mӟi cҧm thҩy ÿѭӧc tiӅm năng qua nhӳng ghi nhұn kӃt quҧ ban ÿҫu. Cát là loҥi

khoáng sҧn bӅ mһt ӣ lòng sông Ĉӗng Nai, có trӳ lѭӧng cao, chҩt lѭӧng tӕt, ÿang ÿѭӧc khai thác

Vӱ dөng cho công nghiӋp xây dӵng. Ĉã tìm thҩy vàng ӣ HiӃu Liêm; thiӃc, chì, kӁm ӣ núi Chӭa

Chan; ÿá kim ӣ Bӱu Long; quһng môlip ÿen quanh núi Le; các loҥi ÿá quí: Zircon, Olinvin,

Opan, SiO2 ӣ Xuân Lӝc.

Các mӓ ÿá ӣ Ĉӗng Nai tѭѫng ÿӕi lӟn, dӉ khai thác, ÿáng kӇ là các mӓ ÿá Trҧng Bom 1 -

Sông Trҫu, Vƭnh Tân, Hóa An, Bình Hóa, Sóc Lu... Ngoài ra, còn có khoáng sҧn cao lanh ӣ Tân

Phong, than bùn ӣ Phú Bình, ÿҩt sét ӣ ThiӋn Tân...

Các loҥi khoáng sҧn ӣ Ĉӗng Nai thӇ hiӋn ѭu thӃ cho viӋc phát triӇn công nghiӋp, nhҩt là

công nghiӋp xây dӵng.

II.5. Xã hӝi

Xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿѭӧc hình thành trên cѫ sӣ hӧp cѭ cӫa nhiӅu nguӗn cѭ dân, dung hӧp

nhiӅu dòng văn hóa.

Ít nhҩt, ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa ÿã sinh sӕng ӣ Ĉӗng Nai tӯ thӃ kӹ XVII, và trѭӟc khi

NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿһt bӝ máy hành chính ӣ ÿây, ngѭӡi ÿӏa phѭѫng ÿã có nhiӅu chөc năm sӕng

ngoài vòng kiӇm soát cӫa chӃ ÿӝ phong kiӃn. ĈLӅu này cùng vӟi ÿһc ÿLӇm tӵ nhiên thuұn lӧi ÿã

hình thành cách sӕng: phóng khoáng, rӝng mӣ, tӵ chӫ cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai, cǊng nhѭ viӋc hình

thành các làng ҩp, thôn xóm ӣ Ĉӗng Nai không theo khuôn mүu nhҩt ÿӏnh.

Các cѭ dân ÿӃn sӟm thѭӡng cѭ trú ӣ gò ÿӗi, vùng có nѭӟc ngӑt theo tuyӃn sông rҥch, chӫ

\\Ӄu là các tuyӃn sông chính: Ĉӗng Nai, Thӏ Vҧi, Nhà Bè... hình thành các thôn làng, gҳn vӟi

nghӅ sông nѭӟc, ruӝng rүy và buôn bán, nhѭ các làng cә: BӃn Gӛ (Long Thành), Ĉӗng Môn

(Nhѫn Trҥch), BӃn Cá (Vƭnh Cӱu), Cù Lao Phӕ (Biên Hòa).

Các ÿӧt chuyӇn cѭ tӯ Trung bӝ, ÿӗng bҵng Bҳc bӝ vӟi nhiӅu lý do khác nhau ӣ nhiӅu

thӡi ÿLӇm khác nhau, dҫn hình thành các cӝng ÿӗng cѭ dân tӓa rӝng ra các tuyӃn lӝ và vùng

trung du. Các lӟp ngѭӡi Hoa vùng Quҧng Ĉông, Phúc KiӃn nhұp cѭ, giӓi nghӅ buôn bán sinh

Vӕng ӣ các thӏ tӭ; ngѭӡi TiӅu Châu, ngѭӡi Hҽ có truyӅn thӕng nghӅ rүy khai thác các vùng

trung du ӣ Ĉӏnh Quán, Tân Phú, Xuân Lӝc...

6ӵ giao lѭu giӳa ngѭӡi ViӋt, ngѭӡi Hoa vӟi dân tӝc ít ngѭӡi (nhѭ Châu Mҥ, Châu Ro,

Stiêng) khiӃn viӋc giao lѭu văn hóa ngày càng phát triӇn. Và các cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp,

chӕng Mӻ ÿã làm cho mӕi quan hӋ thêm gҳn bó giӳa các dân tӝc ít ngѭӡi vӟi cѭ dân kháng

chiӃn; ÿӡi sӕng cӫa dân tӝc ít ngѭӡi chuyӇn ÿӝng theo hѭӟng Kinh hóa.

Xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai là cӝng ÿӗng ÿa tӝc ngѭӡi, ÿa tôn giáo. Thӡi ÿLӇm 1.1.1996 dân sӕ ӣ

Ĉӗng Nai gӗm 1.905.638 ngѭӡi vӟi sӵ có mһt cӫa cѭ dân có nguӗn gӕc tӯ khҳp các tӍnh thành

trong cҧ nѭӟc; trong ÿó ngѭӡi ViӋt chiӃm: 91,72%; các dân tӝc ít ngѭӡi chiӃm 8,28% (157.870)

Yӟi hѫn 30 tӝc ngѭӡi khác nhau. Các tӝc ngѭӡi: Mҥ, Châu Ro, Stiêng, Kѫho ÿѭӧc xem là tӝc

ngѭӡi bҧn ÿӏa; ÿông nhҩt là ngѭӡi Hoa (103.540 ngѭӡi).

5.6 Page 46

▲back to top

Do lӏch sӱ hình thành các cӝng ÿӗng cѭ dân và ÿLӅu kiӋn kinh tӃ xã hӝi ӣ ÿӏa phѭѫng, xã

Kӝi Ĉӗng Nai ÿѭӧc tә chӭc theo truyӅn thӕng ngѭӡi ViӋt nhѭng không rұp khuôn; không xa cӝi

quên nguӗn mà ÿұm nét phong cách rӝng mӣ, dӉ tiӃp thu nhân tӕ mӟi, nhҥy bén vӟi khoa hӑc

Nӻ thuұt, năng ÿӝng trong cách nghƭ, cách làm, không quen gò bó trong nhӳng khuôn khә chұt

Kҽp.

III. DIӊN MҤO KINH Tӂ - XÃ HӜI QUA CÁC THӠI Kǣ

Vͣi v͓ trí quan tr͕ng có ÿ͓a giͣi chung cùng 6 t͑nh, thành trong khu v͹c

Ĉông Nam b͡; vͣi dòng sông Ĉ͛ng Nai hͷu tình thu̵n ÿ˱ͥng lên ng˱ͫc ra

kh˯i; l̩i ÿ˱ͫc thiên nhiên ˱u ÿãi t̿ng cho khí h̵u ôn hòa, ÿa h͏ sinh thái, giàu

V̫n v̵t; Ĉ͛ng Nai trͧ thành nh͓p c̯u giao l˱u kinh t͇ - văn hóa giͷa các vùng

F˱ dân thôn dã vͣi các ÿô th͓ phát tri͋n ͧ ph˱˯ng Nam, là ÿ͓a bàn h̭p d̳n c˱

dân tͱ xͱ và là n˯i giao l˱u dung hͫp nhi͉u màu s̷c văn hóa.

Qua các thͥi kǤ, bͱc tranh kinh t͇ - xã h͡i Ĉ͛ng Nai ngày càng ÿ˱ͫc tô

ÿL͋m thêm nhi͉u nét mͣi d͹a trên các ÿ̿c tính truy͉n th͙ng.

III.1. Thӡi khai phá (trѭӟc 1698 ÿӃn 1802):

ChӍ ÿѭӧc hình dung mӝt cách không ÿҫy ÿӫ qua mӝt ít tѭ liӋu quӕc sӱ và thѭ tӯ cӫa các

nhà truyӅn giáo.

1ăm 1623, Chúa NguyӉn Phúc Nguyên cho ÿһt 2 trҥm thuӃ ӣ BӃn Nghé, Sài Gòn ҳt là ÿӇ

thu thuӃ các thҫn dân cӫa mình ÿã sinh sӕng, buôn bán thành nӃp ӣ ÿây. Xӭ Mӛi Xuy còn gӑi là

Mô Xoài (thuӝc Trҩn Biên, nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa - VǊng Tàu) có lӁ cǊng ÿã hình thành các

nhóm cѭ dân ViӋt chung sӕng vӟi ngѭӡi Cao Miên tӯ trѭӟc năm 1658. ĈӃn năm 1679, thêm sӵ

xuҩt hiӋn ngѭӡi Hoa cӫa nhóm Trҫn Thѭӧng Xuyên ӣ Cù Lao Phӕ. Thӡi kǤ này, chӫ yӃu là các

cuӝc kẖn hoang t͹ phát, và trao ÿәi th͝ s̫n vӟi hình thӭc theo nhóm lҿ tҿ ӣ gò ÿӗi ven sông,

biӇn.

Khi NguyӉn Hӳu Cҧnh vào kinh lý phѭѫng Nam, lұp huyӋn Phѭӟc Long, Tân Bình, ÿӏnh

Vә bӝ thuӃ khóa, ÿinh ÿLӅn; viӋc chuyӇn cѭ khҭn hoang ÿѭӧc thúc ÿҭy cùng vӟi viӋc ÿӏnh rõ

biên giӟi, quҧn lý lãnh thә, әn ÿӏnh xã hӝi. Dân sӕ cҧ Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh hѫn 4 vҥn hӝ. Kinh

WӃ ruӝng rүy là chính. Ruӝng có 6˯n ÿL͉n (nѭѫng rүy), và th̫o ÿL͉n (ruӝng lúa nѭӟc), thҧy ÿӅu

Pӝt vө mùa, ruӝng sӟm gieo tháng 5 âm lӏch, gһt tháng 9. Ruӝng muӝn gieo tháng 6, gһt tháng

11. Nông sҧn ÿѭӧc nhҳc ÿӃn thѭӡng là: Lúa tҿ (gӗm lúa canh hҥt nhӓ không dҿo và lúa thu̵t

Kҥt tròn, lӟn, dҿo), ÿұu, bҳp, dѭa, mía, cau...

DiӋn tích canh tác không tính ÿѭӧc, tác giҧ Phӫ biên tҥp lөc (Lê Quí Ĉôn) cho rҵng cҧ

vùng Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh thӵc canh hѫn 787 mүu. Năng suҩt lúa nѭӟc ӣ Phiên An, Biên Hòa

thӡi này ÿѭӧc Trӏnh Hoài Ĉӭc cho là cao so vӟi ÿѭѫng thӡi mӝt K͡c thóc gi͙ng thu ho̩ch ÿ˱ͫc

P͡t trăm h͡c. Ĉӡi sӕng sinh hoҥt ÿѭӧc Phan Huy Chú mô tҧ: Thӡi Chúa NguyӉn Phѭӟc Châu

(1675 - 1725), Ĉӗng Nai là chӛ ÿҩt tӕt ÿѭӧc lұp dinh Trҩn Biên mӣ ÿҩt nghìn dһm, Chúa mӟi

cho "... chiêu m͡ nhͷng ng˱ͥi có v̵t l͹c ͧ ĈL͏n Bàn, Qu̫ng Nam ÿã di c˱ vào ÿ̭y. H͕ ch̿t

cây, vͩ ÿ̭t hoang thành ra b̹ng ph̻ng ÿ̭t t͙t, n˱ͣc nhi͉u, tùy sͱc dân ai làm ÿ˱ͫc bao nhiêu

thì làm. Chúa l̩i sai b̷t trai gái cͯa nhͷng ng˱ͥi M͕i ͧ ÿ̯u ngu͛n ÿ˱a ÿ͇n bán, cho làm nô

WǤ, ÿ˱ͫc tùy ti͏n ḽy nhau, r͛i sinh ra nhi͉u ng˱ͥi. H͕ chăm làm ru͡ng sinh nhai cho nên c̭y

ÿ˱ͫc r̭t nhi͉u thóc và có nhi͉u ru͡ng t͙t. Các nhà giàu ho̿c có ch͟ 40, 50 nhà, ho̿c có ch͟

5.7 Page 47

▲back to top

20, 30 nhà. M͟i nhà có ÿ͇n 50, 60 ÿL͉n t͙t, trâu bò có ÿ͇n 300 con, cày bͳa, tr͛ng c̭y, g̿t hái

không lúc nào r͟i"2[1] (1).

ĈӇ ÿҥt ÿѭӧc cuӝc sӕng nhѭ thӃ, lӟp ngѭӡi khai phá thӡi này ÿã phҧi trҧi qua quá trình

gian khә ÿҩu tranh sinh tӗn vӟi xӭ lҥ, thú dӳ, chѭӟng khí rӯng thiêng. Tâm trҥng âu lo buәi ÿҫu

còn ÿұm dҩu ҩn trong văn chѭѫng truyӅn khҭu:

Ĉ͇n ÿây xͱ sͧ l̩ lùng

Con chim kêu ph̫i sͫ con cá vùng ph̫i kinh.

Ĉ͛ng Nai xͱ sͧ hãi hùng

'˱ͣi sông s̭u l͡i trên rͳng c͕p um.

Cùng vӟi ÿӡi sӕng kinh tӃ, vӟi "tài sҧn" văn hóa mang theo, lӟp ngѭӡi khai phá ӣ Ĉӗng

Nai dӵng miӃu lұp chùa, sinh hoҥt giao lѭu văn hóa ÿӇ bình әn ÿӡi sӕng tinh thҫn sao cho vӯa

không xa cӝi nguӗn vӯa thích ӭng vӟi vùng ÿҩt mӟi. Tôn giáo cǊng theo chân ngѭӡi khai phá,

ÿһt trú sӣ ӣ Ĉӗng Nai, gҳn vӟi tín ngѭӥng dân gian. MiӃu Quan ĈӃ xây 1684 ӣ Cù Lao Phӕ,

9ăn miӃu Trҩn Biên dӵng ӣ Bình Thành - Tân Lҥi năm 1715; chùa "Sҳc tӭ hӝ quӕc" ӣ Tân Vҥn

do NguyӉn Cӱu Vân cho dӵng năm 1734; nhà thӡ BӃn Gӛ xuҩt hiӋn trѭӟc năm 1710... cho thҩy

Vӵ giao lѭu, dung hӧp tín ngѭӥng tôn giáo tӯ khá sӟm. Ĉó là mӝt trong nhӳng nét ÿáng chú ý

trong ÿӡi sӕng văn hóa tinh thҫn cӫa ngѭӡi Ĉӗng Nai.

III.2. Thӡi triӅu NguyӉn (1802 - 1861):

Thӵc ra, kinh tӃ xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿi vào әn ÿӏnh theo sӵ cai quҧn thӕng nhҩt cӫa vѭѫng

triӅu NguyӉn Ánh tӯ năm 1788, khi NguyӉn Ánh chiӃm lҥi Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh, chӑn nѫi ÿây

làm "kinh ÿô", xây thành bát quái ӣ Sài Gòn, ÿҳp lǊy Ĉӗng Môn, lǊy Ký Giang ӣ Long Thành,

Yӯa cӫng cӕ lӵc lѭӧng quân sӵ, vӯa phát triӇn sҧn xuҩt ÿӇ tính chuyӋn lâu dài.

Các chính sách tuyӇn quân, khuyӃn hӑc, khuyӃn nông liên tөc ÿѭӧc ban hành: Ĉһt quan

cai trӏ ÿӃn tәng, xã, thôn làng; lұp sә bӝ phân ÿӏnh các hҥng thuӃ, cho phép các thuyӅn buôn

ngoҥi quӕc ÿӃn giao dӏch, buôn bán; cҩm giӃt trâu bò, cҩm ÿӗng bóng, ÿánh bҥc. Ĉһt chӭc quan

ÿLӅn tuҩn ÿӇ khuyên bҧo dân cӕ sӭc làm ruӝng; có chӃ ÿӝ cho vay, cҩp trâu bò, nông cө ÿӇ khai

phá ruӝng hoang; lұp ÿӗn ÿLӅn ӣ Vàm Cӓ, Bà Rӏa, Ĉӗng Môn ÿѭa quân ÿӃn cày cҩy và rèn

luyӋn; tұp trung các ty thӧ bҥc, thӧ ÿúc, thӧ nhuӝm, thӧ sҳt... ÿӇ phát triӇn nghӅ thӫ công ӣ Trҩn

Biên; lұp ÿ͡i thi͇t tr˱ͥng khai mӓ sҳt ӣ Lá Buông (Biên Hòa), phát triӇn nghӅ ÿѭӡng, khuyӃn

khích nghӅ khai thác lâm sҧn; khai khҭn thêm rӯng ÿҩt núi Chӭa Chan, ÿһt huyӋn Long Khánh

ÿӇ quҧn lý ÿӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi; ÿӏnh phép hӑc hành thi cӱ, mӛi xã chӑn mӝt ngѭӡi ÿӭc

Kҥnh ÿѭӧc miӉn dao dӏch ÿӇ dҥy bҧo con em ӣ ÿӏa phѭѫng; ban hành luұt Gia Long (tӯ 1815);

chăm sóc tu sӱa, và ÿӏnh lӉ nghi ӣ các cѫ sӣ tín ngѭӥng văn hóa nhѭ Văn miӃu, chùa Ĉҥi Giác,

ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh...

1ăm 1819, quan ÿӏa phѭѫng dâng sә sách, lúc ҩy Biên Hòa có 10.600 dân ÿinh, ÿLӅn thә

có 28.000 sӣ. Năm 1836, vua Minh Mҥng sai ÿo ÿҥc, lұp ÿӏa bҥ, ÿҩt thӵc canh ӣ Biên Hòa có

13.427 mүu 1 sào 6 thѭӟc 5 tҩc (khoҧng 6.700 ha) gҩp gҫn 20 lҫn con sӕ Lê Quí Ĉôn nêu ӣ thӡi

NǤ khai phá. Trong sӕ ÿó, ÿa phҫn là ruӝng lúa nѭӟc (thҧo ÿLӅn) chiӃm 52,4 %; ÿҩt rүy (sѫn

ÿLӅn): 29,7%; còn lҥi là ÿҩt trӗng dâu, mía, trҫu, vѭӡn cây ăn trái và thә trҥch. Ruӝng tѭ chiӃm

89,16 %, ruӝng công chӍ có 10,84%.

(2[1]) Phan Huy Chú, Lӏch triӅu hiӃn chѭѫng loҥi chí, tұp I, tә phiên dӏch ViӋn sӱ hӑc ViӋt Nam dӏch và chú giҧi, tái bҧn, NXB

KHXH, Hà Nӝi, 1992, trang 170.

5.8 Page 48

▲back to top

Nhӳng năm 1841 ÿӃn 1846, ӣ Biên Hòa thѭӡng ÿѭӧc mùa, ÿѭӧc xӃp là mӝt trong 11 tӍnh

ÿѭӧc mùa hҥng thѭӧng. Ĉӡi sӕng dân sinh theo ÿó bình әn, dҫn ÿi vào nӅn nӃp theo trұt tӵ

phong kiӃn.

III.3. Thӡi thuӝc Pháp (1861 - 1945):

ChiӃn tranh xâm lѭӧc và sӵ cai trӏ cӫa thӵc dân Pháp gây xáo trӝn, khiӃn nhiӅu ÿәi thay

trong ÿӡi sӕng kinh tӃ - xã hӝi ӣ Biên Hoà - Ĉӗng Nai nói riêng, cҧ Nam kǤ nói chung. Tӯ

1862, Biên Hòa trӣ thành nhѭӧng ÿӏa thuӝc Pháp. Cùng vӟi viӋc ÿàn áp phong trào chӕng Pháp,

thӵc dân Pháp tӯng bѭӟc ra sӭc làm biӃn ÿәi văn hóa bҧn ÿӏa theo kiӇu văn hóa Pháp: Ĉӕt phá

9ăn miӃu, hҥn chӃ sinh hoҥt văn hóa tín ngѭӥng truyӅn thӕng; khuyӃn khích viӋc truyӅn ÿҥo

Công giáo, phân chia lҥi ÿӏa giӟi hành chính và ÿһt quan cai trӏ ÿӃn xã, thôn; dҫn ÿѭa chӳ Pháp,

chӳ quӕc ngӳ thay thӃ chӳ Hán trong hành chánh và giáo dөc; tә chӭc giáo dөc ÿào tҥo tӯ bұc

tiӇu hӑc ÿӅu theo kiӇu Pháp nhҵm phөc vө cho bӝ máy cai trӏ cӫa nhà cҫm quyӅn Pháp; tӯ

1877, áp dөng hình luұt nѭӟc Pháp. Tuy nhiên, nhà cҫm quyӅn thӵc dân Pháp cǊng làm xuҩt

hiӋn ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai nhӳng cѫ sӣ tiӃn bӝ: Có trѭӡng dҥy nghӅ (Trѭӡng bá nghӋ Biên

Hòa, 1903); có nѫi ÿӇ gӱi ÿào tҥo y tá, nӳ hӝ sinh cho trҥm y tӃ xã (Trѭӡng Y tӃ thӵc hành

Nam kǤ, 1903), có bӋnh viӋn chӳa trӏ ngѭӡi bӏ tâm thҫn (Nhà thѭѫng ÿiên Biên Hòa, 1916), có

KӋ thӕng truyӅn tin (liên lҥc hӳu tuyӃn Biên Hòa - Sài Gòn ÿҫu tiên ngày 27/5/1962); có tuyӃn

ÿѭӡng sҳt qua Biên Hòa (tuyӃn Sài Gòn - Biên Hòa năm 1903, năm 1905 ÿӃn Giá Ray, Xuân

/ӝc; năm 1913 thì ÿӃn Nha Trang, Khánh Hòa).

Ngay khi chiӃm xong ba tӍnh miӅn Ĉông, thӵc dân Pháp nhanh chóng khai thác kiӃm lӧi,

viӋc ÿҫu tiên là cӕ tìm cách khôi phөc sҧn xuҩt nông nghiӋp, ÿo ÿҥc lҥi ruӝng ÿҩt, kêu gӑi ÿăng

ký ÿҩt ÿai, cҩp bҵng khóan, khuyӃn khích ÿҫu tѭ nuôi trӗng. Nhân dӏp này, tҫng lӟp quan lҥi,

Kѭѫng chӭc, hӝi tӅ giàu có hoһc thӃ mҥnh ÿӭng ra thâu tóm ÿҩt ÿai, xuҩt hiӋn tҫng lӟp ÿLӅn chӫ

thӃ lӵc hӧp sӭc vӟi bӝ máy cҫm quyӅn thӵc dân chi phӕi ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi.

ĈӃn năm 1873, sҧn xuҩt nông nghiӋp mӟi có dҩu hiӋu tăng trѭӣng (tăng 3.066,5 ha so

Yӟi năm 1871) nhѭng căn bҧn vүn không ÿӫ lѭѫng thӵc, phҧi mua gҥo tӯ các tӍnh miӅn Tây.

Nhӳng nông sҧn khác: Khoai, ÿұu, bҳp, thuӕc lá, mía, cau... khi ÿѭӧc khi thҩt vô chӯng. Dҩu

hiӋu dân nghèo bӓ ÿҩt ÿi làm mѭӟn ngày càng tăng. Ĉҩt tұp trung vào tay ngѭӡi giàu. Sӵ phân

hóa giàu nghèo càng thêm rõ nét.

Chính sách khai thác thuӝc ÿӏa cӫa thӵc dân làm xuҩt hiӋn các Colon. Colon ÿҫu tiên ӣ

WӍnh Biên Hòa là Michelet, ÿѭӧc khҭn 716 ha ÿҩt ӣ Lҥc An tӯ năm 1866. ĈӃn năm 1901, ӣ Biên

Hòa có cҧ thҧy 13 Colon. Mӝt sӕ giӕng cây mӟi ÿѭӧc ÿѭa vào thӱ nghiӋm, thành công nhҩt là

cà phê và cao su.

Cà phê có nguӗn gӕc ӣ Nam Mӻ, ÿѭӧc trӗng thӱ nghiӋm ӣ Thӫ Dҫu Mӝt năm 1897,

thành lұp ÿӗn ÿLӅn cao su ÿҫu tiên Suzannah ӣ Dҫu Giây năm 1905; ÿӃn năm 1923, toàn tӍnh

Biên Hòa có 30 ÿӗn ÿLӅn cao su qui mô lӟn vӟi tәng diӋn tích chiӃm hӳu 21.338 ha, trong ÿó

diӋn tích thӵc trӗng cao su 4.887 ha.

Các ngành nghӅ thӫ mӻ công truyӅn thӕng ÿѭӧc vұn hành tӯ thӡi khai phá chung sӕ phұn

Yӟi nghӅ ruӝng rүy, mãi ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ XX mӟi có dҩu hiӋu phát triӇn nhѭ: Gҥch gói ӣ Tân

9ҥn, An Hòa, Hóa An; chӃ tác ÿá ӣ Tân Lҥi, khai thác ÿá xây dӵng ӣ Châu Thӟi, Bӱu Long,

Bình Trӏ, Hóa An. NghӅ rèn kim loҥi ӣ An Hòa, ÿúc ÿӗng ӣ Cù Lao Phӕ, ÿúc lѭӥi cày ӣ Bình

Thҥnh; nghӅ mӝc ӣ Tân Uyên, Long Thành... Tuy nhiên các ngành nghӅ này ÿӅu tӵ phát trong

dân, kӻ thuұt lҥc hұu và năng suҩt không cao.

NghӅ ÿѭӧc khӣi sҳc nhҩt là khai thác gӛ. Năm 1924, tӍnh Biên Hòa có 500.000 ha rӯng,

trong ÿó, 337.000 ha chѭa khai thác, và ÿây là miӃng mӗi ngon cho nanh vuӕt thӵc dân. Tӯ

Qăm 1897, nhà tѭ sҧn Blondel ÿã ÿѭӧc phép khai thác gӛ ӣ Trҧng Bom, Xuân Lӝc. Riêng năm

1923, sӕ gӛ ÿѭӧc khai thác là 180.000 m3. /ӧi ích tӯ gӛ béo bӣ dүn ÿӃn viӋc lұp Nhà máy chӃ

5.9 Page 49

▲back to top

biӃn gӛ BIF tҥi Tân Mai năm 1905, ÿây là nhà máy công nghiӋp cӥ lӟn ÿҫu tiên ӣ Biên Hòa.

&Ǌng nѫi ÿây, ÿӝi ngǊ công nhân công nghiӋp ӣ Biên Hòa xuҩt hiӋn, sӟm trѭӣng thành trong

phong trào ÿҩu tranh; tӯ ÿҩu tranh tӵ phát ÿӃn ÿҩu tranh cách mҥng.

Ngoài nhà máy BIF, công nghiӋp ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai gҫn nhѭ không ÿáng kӇ. Tӯ

Qăm 1920 - 1930, vài xí nghiӋp chӃ biӃn mӫ cao su ÿѭӧc lұp ӣ ÿӗn ÿLӅn cao su An Lӝc, Hàng

Gòn, Cҭm Mӻ... nhѭng chӫ yӃu chӍ sѫ chӃ ÿӇ xuҩt thô. Trѭӟc ÿó, năm 1870 Kresser có thӱ ÿҫu

Wѭ công nghiӋp sҧn xuҩt ÿѭӡng mía, nhѭng thҩt bҥi, năm sau ÿóng cӱa. Năm 1880, Lancelot lҥi

xây Nhà máy ÿѭӡng Lҥc An hoҥt ÿӝng ÿѭӧc bӕn năm, thua lӛ, lҥi dҽp. Trѭӟc 1900, mӝt Nhà

máy sѫn vecni ÿѭӧc thành lұp cǊng chӍ hoҥt ÿӝng trong mӝt thӡi gian gҳn.

Nói chung, thӡi thuӝc Pháp (1861 - 1945) kinh tӃ - xã hӝi ӣ Biên Hòa - Ĉӗng Nai diӉn ra

Gѭӟi chiӃc gұy chӍ huy cӫa thӵc dân Pháp, có xuҩt hiӋn nhiӅu nhân tӕ mӟi nhѭng chӍ phát triӇn

nhӳng mһt có lӧi cho mөc ÿích khai thác thuӝc ÿӏa. Ĉӡi sӕng tinh thҫn cӫa nhân dân do vұy mà

Eҩt әn, luôn xung ÿӝng trong mâu thuүn giӳa tinh thҫn dân tӝc bӏ tәn thѭѫng và chӫ nghƭa thӵc

dân ÿang cҫm quyӅn. Các phong trào chӕng Pháp tiӃp tөc diӉn ra dѭӟi nhiӅu hình thӭc, công

khai vǊ trang hoһc hӝi kín, hoһc vұn ÿӝng bҩt hӧp tác. Hoàn cҧnh này là thӡi cѫ tӕt ÿӇ lý luұn

cách mҥng theo ngѭӡi cӝng sҧn bám rӉ trong công chúng.

III.4. Thӡi kháng chiӃn 9 năm (1945 - 1954):

Cách mҥng Tháng tám thành công chѭa ÿҫy mӝt tháng, chính quyӅn nhân dân non trҿ

phҧi ÿѭѫng ÿҫu vӟi cuӝc tái chiӃm (ÿѭӧc quân ÿӗng minh yӇm trӧ) cӫa thӵc dân Pháp, sau ÿó

rút vӅ chiӃn khu tә chӭc kháng chiӃn. Ĉӡi sӕng kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai thӡi này tҥm chia làm

hai: Vùng kháng chi͇n và vùng b͓ t̩m chi͇m.

Vùng bӏ tҥm chiӃm do thӵc dân Pháp kiӇm soát, chӫ yӃu là ӣ ÿô thӏ và các khu vӵc thӏ tӭ

ÿông dân. Sҧn xuҩt nông nghiӋp bӏ giҧm sút, diӋn tích lúa năm 1951 chӍ ÿҥt 4.900 ha, chiӃm

16,78% so vӟi năm 1940; ÿӃn năm 1954 có khá hѫn cǊng chӍ bҵng 45,58% cӫa năm 1940. Cây

cao su, niӅm hy vӑng lӟn nhҩt cӫa nông nghiӋp thӡi này cǊng vұy, suӕt 9 năm cӕ sӭc lҳm cǊng

không vѭӧt qua ÿѭӧc con sӕ 29.610 ha cӫa năm 1940.

9Ӆ tiӇu thӫ công nghiӋp và công nghiӋp cǊng không có gì mӟi. Nhà máy BIF hoҥt ÿӝng

trong lòng ÿӏch nhѭng trái tim công nhân thuӝc vӅ kháng chiӃn; liên tөc bãi công, ÿҩu tranh;

thұm chí chӫ xѭӣng phҧi nӝp thuӃ cho cách mҥng.

Nhӡ tӵ lӵc mà dân kháng chiӃn trѭӣng thành nhanh chóng. Khi Chính phӫ Cách mҥng

lâm thӡi tuyên bӕ thành lұp ngày 1 tháng 1 năm 1946, ngay hôm sau, bӝ ÿӝi VӋ quӕc ÿoàn Biên

Hòa do HuǤnh Văn NghӋ chӍ huy phӕi hӧp nhiӅu ÿѫn vӏ khác lұp công, tiӃn công tiêu diӋt ÿӏch

ӣ tӍnh lӷ Biên Hòa. Sau ÿó, liên tөc tҥo nhiӅu chiӃn thҳng vang dӝi: Trҧng Táo, Bàu Cá, La

Ngà, Cҫu Bà Kiên... càng ÿánh càng trѭӣng thành. Trѭӟc mǊi giһc, ngày 6 tháng 1 năm 1946,

cuӝc bҫu cӱ Quӕc hӝi khóa ÿҫu tiên ÿѭӧc tә chӭc thҳng lӧi, các ÿӗng chí Hoàng Minh Châu,

Phҥm Văn Búng, NguyӉn (ĈLӇu) XiӇn trúng cӱ ӣ Biên Hòa. Vùng kháng chiӃn ngày càng lan

Uӝng ӣ nông thôn, thӵc hiӋn chính sách chӕng giһc ngoҥi xâm, giһc ÿói và giһc dӕt; vӯa ÿánh

giһc vӯa tăng gia sҧn xuҩt, vӯa xây dӵng ÿӡi sӕng mӟi. Các khu căn cӭ ChiӃn khu Ĉ, Rӯng

Sác, Bình Ĉa, Hӕ Cҥn... phát ÿӝng phong trào tӵ túc lѭѫng thӵc. Mӝt sӕ ÿѫn vӏ lұp nông

trѭӡng. Lúc thiӃu ÿói, khoai cӫ trӣ thành "nhân vұt chính": "kháng chi͇n d̓o dai nhͥ khoai vͣi

Fͯ; kháng chi͇n no ÿͯ nhͥ cͯ vͣi khoai".

Kháng chiӃn ÿi ÿôi vӟi kiӃn quӕc. Tháng 10 năm 1947, các ty: Kinh tӃ tài chánh, Thông

tin tuyên truyӅn, Giáo dөc, Y tӃ ÿѭӧc thành lұp. Phong trào bә túc văn hóa, xóa mù chӳ ÿѭӧc

phát triӇn rҫm rӝ, lұp Trѭӡng tiӇu hӑc ӣ chiӃn khu Ĉ, chiӃn khu Phѭӟc An; ÿӃn năm 1948, xã

Thái Hòa (huyӋn Tân Uyên) là mӝt trong hai xã ÿҫu tiên cӫa Nam bӝ ÿѭӧc công nhұn ÿã thanh

toán mù chӳ. TӍnh Biên Hòa ÿã ra báo Ĉ͛ng Nai - tiӃng nói cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân Biên Hòa

5.10 Page 50

▲back to top

kháng chiӃn. Chi ÿӝi 10 còn tә chӭc nhiӅu sinh hoҥt văn hóa, văn nghӋ; xuҩt bҧn báo 6ͱ M̩ng,

Ti͇ng Rͳng phát hành ÿӃn các tә; vӏ chӍ huy HuǤnh Văn NghӋ cùng các chiӃn hӳu công bӕ

nhiӅu bài thѫ hay.

Sau trұn thҳng La Ngà (1 - 3 - 1948), tinh thҫn kháng chiӃn lên cao. Ĉӗng bào các giӟi ӣ

vùng tҥm chiӃm lҳng lòng theo kháng chiӃn, nҧy sinh phong trào ÿóng góp, ӫng hӝ cách mҥng;

nhiӅu tăng ni, tín ÿӗ gӱi cҧ các ÿӗ tӵ khí ÿӇ chӃ tҥo vǊ khí ÿánh giһc. Phong trào phá hoҥi cây

cao su phát triӇn liên tөc nhӳng năm 1946 - 1954 nhҵm ÿánh vào nӅn kinh tӃ cӫa thӵc dân xâm

Oѭӧc.

1ăm 1949, 2.000 công nhân cao su miӋt Long Khánh tұp trung vӅ chiӃn khu Ĉ, lұp các

xã Dân Chӫ, Cӝng Hòa, Tӭ HiӋp, trӣ thành công dân chiӃn khu ÿӇ sҧn xuҩt, tăng nguӗn lӵc cho

kháng chiӃn.

9ө mùa năm 1948 - 1949 thҳng lӧi, thu hoҥch tăng gҩp hai lҫn năm 1947. Nhѭng, trұn

Oөt năm Thìn 1952 gây tai hӑa cho vùng chiӃn khu Ĉ; nhân dân miӋt Phú Hӳu, Phѭӟc Khánh

cùng ÿӗng bào nӝi thành và các tӍnh miӅn Tây chi viӋn lѭѫng thӵc kӏp thӡi. Ngoài ra, còn có

Qҥn cӑp Ba Móng gây hãi hùng chiӃn khu Ĉ, hѫn mӝt trăm ngѭӡi thiӋt mҥng; ÿӃn ngày 11

tháng 2 năm 1950 mӟi diӋt ÿѭӧc.

Nhìn chung, thӡi 9 năm (1945 - 1954) sҧn xuҩt không phát triӇn, nhân dân lao ÿӝng thҳt

Oѭng buӝc bөng ÿӇ ӫng hӝ, nuôi dѭӥng tham gia kháng chiӃn chӕng Pháp. Thӵc dân Pháp cǊng

lo ÿӕi phó vӟi cách mҥng và giҧi quyӃt nӝi bӝ ӣ bҧn quӕc nên không tҥo ÿѭӧc ÿLӅu gì mӟi.

ĈLӇm sáng nhҩt cӫa thӡi kǤ này là: Lòng dân thҩm ÿѭӧm chӫ nghƭa anh hùng cách mҥng

ÿã dӕc sӭc chiӃn ÿҩu và sҧn xuҩt tӵ lӵc, tӵ cung, tӵ cҩp, ÿӇ chiӃn thҳng ÿѭӧc giһc ngoҥi xâm,

giһc ÿói, giһc dӕt và cҧ giһc "bӕn chân".

III.5. Thӡi chӕng Mӻ (1955 - 1975):

Sau HiӋp ÿӏnh Gienève, ÿӃ quӕc Mӻ thay chân Pháp dӵng chӃ ÿӝ tay sai Ngô Ĉình DiӋm

ÿӇ xâm lѭӧc miӅn Nam. Biên Hòa - Ĉӗng Nai cùng Nam bӝ vӯa thóat nanh vuӕt này lҥi mҳc

vào nanh vuӕt khác.

Ngay khi cҫm quyӅn, Mӻ - DiӋm tính ngay các biӋn pháp ÿӇ quҧn lý ruӝng ÿҩt, năm

1955 và 1956 ban hành liên tөc ba ÿҥo dө nhҵm cѭӟp ÿRҥt ruӝng ÿҩt cӫa nông dân ÿã ÿѭӧc

cách mҥng cҩp thӡi 9 năm, khôi phөc quyӅn lӧi và vai trò cӫa ÿӏa chӫ, tách ngѭӡi nông dân

khӓi môi trѭӡng cách mҥng, ÿѭa trӣ lҥi vӏ trí làm thuê. Nhѭng ÿӃn năm 1961, trên căn bҧn,

nông nghiӋp vүn lҥc hұu, thӫ công, phө thuӝc thiên nhiên, kӻ thuұt lҥc hұu và năng suҩt rҩt

thҩp.

DiӋn tích lúa có tăng nhѭng năm 1957 (34.850 ha) chӍ bҵng 78,85 % cӫa năm 1930, năm

1961 cǊng không khá hѫn 1957. Tuy nhiên, nhӡ nguӗn phân bón viӋn trӧ cӫa Mӻ sҧn lѭӧng lúa

có tăng, năm 1961 gҩp 2,3 lҫn năm 1956. Nhӳng năm 1959 - 1962, các cây công nghiӋp chӫ

Oӵc: Cà phê, thuӕc lá, mía có tăng diӋn tích, sҧn lѭӧng, mӭc tăng không ÿáng kӇ. Tӯ năm 1962

trӣ ÿi, Mӻ - DiӋm thӵc hiӋn thӫ ÿRҥn "ҩp chiӃn lѭӧc" gom dân nhҵm "tát nѭӟc bҳt cá" nhiӅu

thôn làng bӏ bӓ hoang hoһc bӏ phá hӫy, nông nghiӋp lҥi lao ÿao, giҧm sút.

5ӗi ÿӇ mua chuӝc lòng dân, Mӻ - ThiӋu áp dөng chính sách gӑi là "canh tân nông

nghiӋp"; năm 1970 ban hành luұt "Ngѭӡi cày có ruӝng" nhѭng thӵc chҩt chѭa phҧi ÿã quan tâm

ÿӃn sӕ phұn cӫa ngѭӡi dân nông thôn, mà nhҳm vào nguӗn thu thuӃ cho bӝ máy chiӃn tranh.

Tuy nhiên tӯ cuӝc "canh tân" này, mӝt khӕi lѭӧng máy móc, xăng dҫu, phân bón khá lӟn ÿѭӧc

ÿѭa vào sҧn xuҩt nông nghiӋp. Các con sӕ: Lúa, bҳp, ÿұu, khoai, trâu bò, heo, gà ӣ Biên Hòa,

Long Khánh có dҩu hiӋu tăng trѭӣng, nhѭng vүn không ÿӫ cung ӭng nӝi tӍnh cho 343.660 nhân

khҭu ӣ Biên Hòa và 143.518 nhân khҭu ӣ tӍnh Long Khánh.

7ӯ năm 1970 trӣ ÿi, do ҧnh hѭӣng cӫa cách mҥng xanh trên thӃ giӟi, nông nghiӋp Biên

Hòa, Long Khánh ÿѭӧc tiӃp xúc vӟi kӻ thuұt mӟi nên năng suҩt và sҧn lѭӧng khá hѫn. Ví dө,

6 Pages 51-60

▲back to top

6.1 Page 51

▲back to top

Yӟi giӕng lúa mӟi, th̯n nông, năng suҩt lúa tăng gҩp 2,5 lҫn giӕng lúa cǊ, ÿѭa sҧn lѭӧng lúa

Qăm 1973 lên 141.570 tҩn, trong ÿó riêng lúa thҫn nông chiӃm 112.500 tҩn. Các nông sҧn khác

nhѭ: Rau, ÿұu, khoai, cà phê, thuӕc lá... ÿӅu có giӕng mӟi. Chăn nuôi gia súc cǊng theo bѭӟc

trӗng trӑt mà nâng dҫn sҧn lѭӧng nhӡ giӕng và kӻ thuұt chӃ biӃn thӭc ăn mӟi. Tӯ năm 1969, ӣ

Biên Hòa ÿã xuҩt hiӋn mô hình trang trҥi chăn nuôi heo, bò sӳa, gà công nghiӋp... theo hѭӟng

Vҧn xuҩt hàng hóa. 370 trҥi heo vӟi 52.225 con và 24 trҥi gà vӟi 172.160 con (sӕ liӋu 1970)

chiӃm hѫn 1/3 tәng sӕ ÿàn gà, heo ÿã có.

1Ӆn nông nghiӋp "canh tân" thӡi Mӻ - ThiӋu chӍ có vұy; chú ý nhiӅu ÿӃn giӕng, kӻ thuұt

Wӯ bên ngoài nhѭng thiӃu chăm sóc cho yӃu tӕ nӝi lӵc nhѭ sӭc dân, thӫy lӧi, ÿҩt ÿai.

Ӣ các lƭnh vӵc khác, tiӇu thӫ công nghiӋp vүn gӗm các ngành nghӅ truyӅn thӕng tiêu

dùng là chính. Ĉáng kӇ là sӵ xuҩt hiӋn cӫa các cѫ sӣ công nghiӋp. Năm 1959, Nhà máy giҩy

COGIDO và Nhà máy giҩy Tân Mai ÿi vào hoҥt ÿӝng. Sau khi xây dӵng xa lӝ Sài Gòn - Biên

Hòa năm 1961, thêm nhiӅu nhà máy khác mӑc lên ӣ khu Bình Ĉa, An Hҧo. Tháng 6 năm 1961,

chính quyӅn Sài Gòn lұp Trung tâm khuyӃch trѭѫng kӻ nghӋ SONADEZI, lҩy 511 ha ÿҩt ÿӗi ӣ

Tam HiӋp, Long Bình quy hoҥch khu kӻ nghӋ; sau ÿó ký sҳc lӋnh sӕ 49 - KT ngày 21 tháng 5

Qăm 1963 lұp Khu kӻ nghӋ Biên Hòa; khu công nghiӋp ÿҫu tiên cӫa Nam bӝ. NhiӅu nhà máy

Oҫn ÿҫu tiên xuҩt hiӋn tҥi ViӋt Nam ÿã khánh thành tҥi ÿây. ĈӃn năm 1974, Khu kӻ nghӋ Biên

Hòa có 42 nhà máy, xí nghiӋp xây dӵng trên diӋn tích 1.229.515 m2 Yӟi tәng vӕn 7.470 triӋu

ÿӗng (thӡi giá) sӱ dөng 6.355 công nhân.

Ngoài ra, năm 1976, ӣ tӍnh Biên Hòa, Long Khánh còn có nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp khác

Yӟi qui mô nhӓ hѫn; ÿáng kӇ là công nghiӋp khai thác gӛ (83 trҥi cѭa ӣ Biên Hòa, 12 trҥi ӣ

Long Khánh) và xay xát, sѫ chӃ nông sҧn (119 ӣ Biên Hòa, 15 ӣ Long Khánh)...

Trѭӟc năm 1975, cѫ sӣ hҥ tҫng ӣ Biên Hòa, Long Khánh khá tӕt trong khu vӵc Nam bӝ,

các ÿô thӏ ÿӅu có máy phát ÿLӋn; có 1.257 km ÿѭӡng bӝ nӕi vӟi các tӍnh giáp ranh, 87,5 km

ÿѭӡng sҳt ÿi qua ÿӏa bàn vӟi 11 ga, nguӗn ÿLӋn Ĉa Nhim, Nhà máy nѭӟc Biên Hòa vӟi công

suҩt vӯa ÿӫ cho sinh hoҥt ÿô thӏ và khu kӻ nghӋ.

6ӵ nghiӋp y tӃ, văn hóa, giáo dөc thӡi này chӫ yӃu khai thác, sӱ dөng cѫ sӣ ÿѭӧc xây

Gӵng thӡi Pháp. ViӋc nâng cҩp, xây dӵng cѫ sӣ mӟi có tiӃn triӇn nhѭng chұm hѫn yêu cҫu. Mãi

ÿӃn năm 1972, Ty Y tӃ Biên Hòa mӟi có 6 chi y tӃ quұn, 13 bӋnh xá, 10 nhà hӝ sinh và 59 trҥm

y tӃ ҩp.

Trѭӡng hӑc có sӕ liӋu khá hѫn. Niên hӑc 1974 - 1975, tӍnh Biên Hòa có 35 trѭӡng (6

công lұp, 5 tӍnh hҥt, 3 bán công, 21 tѭ thөc) vӟi 423 lӟp, 672 giáo viên, 27.442 hӑc sinh; tӍnh

Long Khánh có 15 trѭӡng (7 công lұp, 2 bán công, 6 tѭ thөc). ĈLӇm sinh hoҥt văn hóa có vài

Uҥp ӣ Biên Hòa nhѭ: LiDo, Biên Hùng, Thanh Bình, Trҫn ĈLӅn... cӫa tѭ nhân chӫ yӃu là ÿӇ

chiӃu phim.

ĈӃ quӕc Mӻ áp ÿһt nhiӅu thӫ ÿRҥn khӫng bӕ, cách ly, diӋt cӝng nên nhӳng năm 1950 -

1959, cѫ sӣ cách mҥng bӏ tәn thҩt, chӫ yӃu sӕng trong lòng dân, lòng ÿҩt, chѭa làm chӫ trӑn

Yҽn vùng lãnh thә nào nhѭ thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp. Sӭc mҥnh cӫa cách mҥng ӣ chӛ tuyên

truyӅn, vұn ÿӝng, xây dӵng các tә chӭc cách mҥng, phát ÿӝng phong trào ÿҩu tranh chӕng Mӻ;

ban ÿҫu ÿҩu tranh chính trӏ thӇ hiӋn qua các cuӝc biӇu tình cӫa công nhân, nông dân, hӑc sinh;

Gҫn tiӃn lên dùng bҥo lӵc phá nhà lao Tân HiӋp, ÿánh Mӻ ӣ Nhà Xanh, khôi phөc dҫn các vùng

Făn cӭ ChiӃn khu Ĉ, ChiӃn khu Rӯng Sác rӗi làm chӫ tình hình các vùng nông thôn, rӯng núi

và tham gia tәng tiӃn công góp phҫn giҧi phóng miӅn Nam. Phѭѫng thӭc sinh hoҥt ӣ vùng giҧi

phóng vүn nhѭ thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp: ChiӃn ÿҩu và sҧn xuҩt, kӃt hӧp sӵ hӛ trӧ cӫa nhân

dân, tӵ lӵc giҧi quyӃt lѭѫng thӵc, chӳa bӋnh và các nhu cҫu khác.

Thӡi kǤ 1955 - 1975 ác liӋt và kéo dài hѫn thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp. Bҵng viӋn trӧ

Fӫa ĈӃ quӕc Mӻ, chӫ yӃu cho quân sӵ, có dành phҫn nhӓ cho phát triӇn kinh tӃ, bӭc tranh kinh

WӃ - xã hӝi ӣ Biên Hòa, Long Khánh có bѭӟc chuyӇn biӃn, ÿó là ÿLӅu dӉ hiӇu, nhѭng sҧn xuҩt

6.2 Page 52

▲back to top

nông nghiӋp căn bҧn vүn chѭa ÿӫ tiêu dùng. Vӟi sӵ ra ÿӡi cӫa Khu kӻ nghӋ Biên Hòa và sӵ

phát triӇn hҥ tҫng thuұn lӧi cho công nghiӋp, vùng ÿҩt Ĉӗng Nai (gӗm tӍnh Biên Hòa và Long

Khánh) ÿã bҳt ÿҫu vӟi ѭu thӃ cӫa mình hѭӟng ÿӃn con ÿѭӡng phát triӇn kinh tӃ theo cѫ cҩu

công - nông nghiӋp.

III.6. Thӡi kǤ xây dӵng và phát triӇn (1975 - 1995):

Thӡi kǤ này thӇ hiӋn chuyӇn biӃn mҥnh mӁ, ÿӗng bӝ cӫa bӭc tranh kinh tӃ xã hӝi Ĉӗng

Nai trong ÿLӅu kiӋn hòa bình, ÿӝc lұp, tӵ chӫ, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc. Công cuӝc xây dӵng và phát

triӇn liên tөc trong 20 năm ÿѭӧc tiӃn hành qua 4 kӃ hoҥch 5 năm: 1976 - 1980, 1981 - 1985,

1986 - 1990, 1991- 1995; gҳn liӅn vӟi 4 kǤ Ĉҥi hӝi Ĉҧng bӝ tӍnh.

.͇ ho̩ch 5 năm 1976 - 1980 (nhi͏m kǤ I): Tұp trung vào nhiӋm vө khҳc phөc hұu quҧ

chiӃn tranh, khôi phөc và cҧi tҥo các thành phҫn kinh tӃ theo hѭӟng xã hӝi chӫ nghƭa; vұn ÿӝng

nhân dân hӗi hѭѫng, ÿӏnh cѭ, ÿӏnh canh, khai hoang phөc hóa, xây dӵng các mô hình kinh tӃ

quӕc doanh và hӧp tác xã, xây dӵng các công trình thӫy lӧi nhѭ ÿұp chӭa nѭӟc, ÿê ngăn mһn,

trҥm bѫm ÿLӋn phөc vө sҧn xuҩt nông nghiӋp.

Trong giai ÿRҥn này tәng sҧn phҭm xã hӝi tăng bình quân mӛi năm 9,9 %. Do nóng vӝi

và chӫ quan, phong trào hӧp tác hóa nông nghiӋp thiӃu sӭc sӕng và viӋc cҧi tҥo xã hӝi chӫ

nghƭa thiӃu ÿӝng viên ÿӕi vӟi thành phҫn kinh tӃ cá thӇ và tѭ sҧn dân tӝc.

.͇ ho̩ch 5 năm (1981 - 1985) (nhi͏m kǤ II): Rút ÿѭӧc bài hӑc kinh nghiӋm, cuӝc cҧi tҥo

xã hӝi chӫ nghƭa mӅm dҿo hѫn, cӫng cӕ và mӣ rӝng cѫ sӣ kinh tӃ quӕc doanh sát hӧp vӟi ÿLӅu

kiӋn thӵc tӃ, thӵc hiӋn chӍ thӏ 100 cӫa Ban Bí thѭ khóan sҧn phҭm ÿӃn ngѭӡi lao ÿӝng nông

nghiӋp; phát huy quyӅn chӫ ÿӝng sҧn xuҩt cӫa các xí nghiӋp quӕc doanh. Tәng sҧn phҭm trên

ÿӏa bàn bình quân tăng 6,4 % năm, ÿһc biӋt kinh tӃ cá thӇ tăng 6,2 %.

.͇ ho̩ch 5 năm 1986 - 1990 (nhi͏m kǤ III): Thӵc hiӋn ÿѭӡng lӕi ÿәi mӟi cӫa Ĉҧng ÿѭӧc

Fө thӇ hóa ӣ ÿӏa phѭѫng, chuyӇn ÿәi cѫ chӃ quҧn lý, sӱa ÿәi nhӳng thiӃu sót, hҥn chӃ ÿã có,

thӵc hiӋn kӃ hoҥch bҵng năng lӵc nӝi sinh, ít dӵa vào bao cҩp và vay nӧ nѭӟc ngoài. Tӹ lӋ tăng

trѭӣng 2,7 % năm mang ý nghƭa thӵc chҩt.

.͇ ho̩ch 5 năm 1991 - 1995 (nhi͏m kǤ IV): Gһt hái kӃt quҧ ÿәi mӟi cӫa nhiӋm kǤ trѭӟc,

Eѭӟc vào giai ÿRҥn "tăng tӕc" vӟi nhӏp ÿӝ tăng trѭӣng cao, әn ÿӏnh; trӯ năm 1992 do mҩt mùa;

5 năm liӅn ÿLӅu tăng trѭӣng vѭӧt kӃ hoҥch, tәng sҧn phҭm trên ÿӏa bàn tăng 17,7 %, gҫn gҩp

ÿôi con sӕ bình quân cӫa cҧ nѭӟc (9,5 %).

DiӉn trình phát triӇn 20 năm cӫa ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi ӣ Ĉӗng Nai ÿi tӯ sҧn xuҩt lѭѫng

thӵc không ÿӫ ăn ÿӃn tӵ túc và có nông sҧn xuҩt khҭu, chuyӇn ÿәi tӯ cѫ cҩu nông - công nghiӋp

sang cѫ cҩu công - nông nghiӋp - dӏch vө rӗi công nghiӋp - dӏch vu - nông nghiӋp luôn giӳ mӭc

Wăng trѭӣng xӭng ÿáng là vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm.

Thӱ lҩy năm 1995 làm thӡi ÿLӇm ÿӕi chӭng, kӃt quҧ cho thҩy các mһt kinh tӃ xã hӝi ÿӅu

phát triӇn ÿӗng bӝ, vӳng chҳc:

- VӅ nông nghiӋp: Sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc ÿҥt 556.164 tҩn, bình quân tăng 20,5

nghìn tҩn năm, tӕc ÿӝ tăng 6,6 % mӛi năm; ÿѭa bình quân lѭѫng thӵc ÿҫu ngѭӡi lên mӭc 292

kg (so vӟi 1976: 178,7 kg). KӃt quҧ ҩy nhӡ các biӋn pháp tăng diӋn tích gieo trӗng (ÿҥt 67,705

ha) thay ÿәi cѫ cҩu mùa vө, ÿѭa giӕng mӟi vào gieo cҩy ÿҥi trà, lұp các vùng chuyên canh,

phân bón và phòng trӯ sâu bӋnh tӕt, năng suҩt lúa bình quân 34,2 tҥ/ha, tăng gҩp ÿôi so vӟi năm

1976.

Nông nghiӋp không phҧi ÿӝc canh cây lúa, còn phát triӇn các loҥi cây màu lѭѫng thӵc;

Eҳp và khoai chiӃm vӏ trí quan trӑng, năm 1995 vӟi 63.766 diӋn tích gieo trӗng, ÿҥt 250.578 tҩn

Eҳp, tăng gҫn 10 lҫn năm 1976; trong ÿó Xuân Lӝc, Tân Phú, Thӕng Nhҩt là nhӳng huyӋn

thành công nhҩt vӅ cây bҳp. Cây mì cǊng vұy, ÿҥt 206.250 tҩn, tăng gҩp hѫn 3 lҫn 20 năm

trѭӟc. Cây công nghiӋp cǊng phát triӇn vӟi tӕc ÿӝ cao, rõ nhҩt là cao su và cà phê. Vӟi diӋn tích

6.3 Page 53

▲back to top

42.521 ha và sҧn lѭӧng 27.600 tҩn, cao su ÿҥt mӭc tăng trѭӣng hѫn gҩp ÿôi năm 1976. Các con

Vӕ vӅ cà phê cǊng cho thҩy mӭc tăng trѭӣng tѭѫng tӵ nhѭ vұy.

Chăn nuôi phát triӇn cùng nhӏp ÿӝ vӟi trӗng trӑt nhӡ nguӗn thӭc ăn dӗi dào, chuyӇn dҫn

Wӯ chăn nuôi tӵ nhiên sang sҧn xuҩt hàng hóa, nhӡ vұy năm 1995, ÿàn heo 378,6 nghìn con, ÿàn

gà 3,4 triӋu con, ÿàn bò 45,3 nghìn con... gҩp nhiӅu lҫn hѫn 1976.

- VӅ công nghiӋp: Chính quyӅn cách mҥng tiӃp quҧn gҫn nhѭ nguyên vҽn hҥ tҫng và cѫ

Vӣ công nghiӋp cӫa chӃ ÿӝ cǊ, nhѭng trong năm ÿҫu, sҧn xuҩt công nghiӋp ÿình trӋ vì khó khăn

thiӃu nguyên liӋu, vұt tѭ, phө tùng, công nhân thiӃu viӋc làm. Tӯ sau nghӏ quyӃt cӫa TӍnh Ĉҧng

Eӝ lҫn thӭ nhҩt, sҧn xuҩt công nghiӋp ÿѭӧc ÿӏnh hѭӟng ÿҫu tѭ và quҧn lý, phát triӇn khӣi sҳc

Gҫn. Trҧi 20 năm, sӵ phát triӇn thӇ hiӋn ӣ tӕc ÿӝ tăng truӣng, tӹ trӑng công nghiӋp trong nӅn

kinh tӃ quӕc dân ngày càng cao, cѫ cҩu và phân bә các cѫ sӣ công nghiӋp ÿӗng bӝ, hӧp lý hѫn,

không gian công nghiӋp và các ngành công nghiӋp ngày càng phát triӇn vӳng chҳc, dүn ÿӃn

viӋc hình thành các khu công nghiӋp qui mô lӟn. Tӕc ÿӝ tăng trѭӣng bình quân cӫa công

nghiӋp trên ÿӏa bàn 20 năm qua là 22,1 % năm, trong ÿó công nghiӋp trung ѭѫng trên ÿӏa bàn

Wăng 30,9 % năm, công nghiӋp ÿӏa phѭѫng tăng 17,5 % mӛi năm. Cao nhҩt là giai ÿRҥn 1991 -

1995, tăng mӛi năm 32,3 % (trung ѭѫng trên ÿӏa bàn: 32,7 %, ÿӏa phѭѫng 31,5 %).

Do tӕc ÿӝ tăng trѭӣng nhanh, tӹ trӑng công nghiӋp trong tәng sҧn phҭm xã hӝi cǊng tăng

Wӯ 10,1 % cӫa năm 1976 lên 19,2 % ӣ năm 1990 và ÿҥt 33,4 % năm 1995. Con sӕ này gҳn liӅn

Yӟi qui mô sҧn xuҩt cӫa các cѫ sӣ, tӯ gia công, lҳp ráp là chӫ yӃu ÿӃn trang bӏ hiӋn ÿҥi (nhѭ

Thӫy ÿLӋn Trӏ An, Nhà máy ÿѭӡng La Ngà, Nhà máy giҩy Tân Mai); tӯ tiêu thө nӝi ÿӏa vѭѫn

ÿӃn xuҩt khҭu. Cѫ cҩu các ngành công nghiӋp và hình thӭc quҧn lý sҧn xuҩt công nghiӋp tiӃn

Eӝ dҫn, nhӳng năm ÿҫu, công nghiӋp quӕc doanh là chӫ yӃu ÿӃn năm 1995 có 4.785 cѫ sӣ vӟi

giá trӏ tәng sҧn lѭӧng gҩp 18,6 lҫn năm 1976; tӯ năm 1992, thêm sӵ tham gia cӫa các doanh

nghiӋp có vӕn ÿҫu tѭ cӫa nѭӟc ngoài ÿi vào hoҥt ÿӝng, góp phҫn ÿѭa tӍ trӑng công nghiӋp

ngoài quӕc doanh lên 30,8 % so vӟi năm 1976: 23,1 % và năm 1980 (cҧi tҥo công thѭѫng

nghiӋp): 6,9 %.

6ӵ phát triӇn ÿa dҥng cӫa các ngành công nghiӋp ӣ Ĉӗng Nai cӝng vӟi không gian công

nghiӋp nhiӅu thuұn lӧi dүn ÿӃn sӵ hình thành các khu công nghiӋp tұp trung. Ngoài khu công

nghiӋp Biên Hòa I ÿѭӧc tiӃp quҧn nâng cҩp gӗm 76 doanh nghiӋp; ÿã qui hoҥch thêm 16 khu

công nghiӋp khác vӟi tәng diӋn tích 8.067 ha chia làm hai tuyӃn, tuyӃn 1 gӗm 13 khu (kӇ cҧ

khu Biên Hòa 1) trên ÿӏa bàn Biên Hòa, Thӕng Nhҩt, Nhѫn Trҥch, Long Thành; tuyӃn hai gӗm

4 khu trên ÿӏa bàn Xuân Lӝc, Long Khánh, Ĉӏnh Quán, Tân Phú. Các ngành công nghiӋp mǊi

nhӑn: ĈLӋn, luyӋn kim, kӻ thuұt ÿLӋn tӱ, hóa chҩt, vұt liӋu xây dӵng, giҩy, chӃ biӃn lâm sҧn, chӃ

biӃn lѭѫng thӵc thӵc phҭm, da giày và may mһc... ÿã và ÿang có mһt vӟi qui mô lӟn dҫn trӣ

thành chӫ lӵc thӇ hiӋn thӃ mҥnh cӫa công nghiӋp Ĉӗng Nai trong vùng kinh tӃ trӑng ÿLӇm phía

Nam ÿang trên ÿѭӡng công nghiӋp hóa, hiӋn ÿҥi hóa.

- VӅ cѫ sӣ hҥ tҫng và dӏch vө: Cѫ sӣ hҥ tҫng ÿѭӧc chú trӑng ÿҫu tѭ ÿӇ phөc vө sҧn xuҩt

và sinh hoҥt xã hӝi. Giai ÿRҥn 1991 - 1995 ÿã ÿҫu tѭ xây dӵng cѫ bҧn: 5.479,9 tӹ ÿӗng, trong

ÿó 53,8 % bҵng nguӗn vӕn trong nѭӟc và 46,2 % nguӗn vӕn nѭӟc ngoài. Ngày 15/12/1990

thành lұp Công ty phát triӇn khu công nghiӋp (SONADEZI) vӟi chӭc năng xây dӵng, tu bә,

phát triӇn cѫ sӣ hҥ tҫng cӫa các khu công nghiӋp. Các ngành ÿLӋn, nѭӟc, giao thông, bѭu ÿLӋn...

Wăng trѭӣng vӟi tӕc ÿӝ cao. Ngành ÿLӋn phát triӇn ÿӗng bӝ vӅ công suҩt, hӋ thӕng ÿѭӡng dây và

Pҥng lѭӟi sӱ dөng ÿLӋn cho nông thôn. Năm 1995 ÿҥt công suҩt 429,8 MW, gҩp 119,3 lҫn công

suҩt năm 1976, xây dӵng 1.411,3 km2 ÿѭӡng dây các loҥi và 1.331 trҥm biӃn áp. ĈӃn năm 1994

thì ÿLӋn ÿӫ dùng cho sҧn xuҩt công nghiӋp và sinh hoҥt ÿô thӏ, ÿѭa vӅ 83% sӕ xã nông thôn

(năm 1998 ÿѭa ÿLӋn vӅ trong nông thôn 100% sӕ xã trong tӍnh).

1ѭӟc ÿѭӧc khai thác tӯ nguӗn tài nguyên dӗi dào cӫa tӍnh. ViӋc cҩp nѭӟc ÿáp ӭng nhu

Fҫu sinh hoҥt ÿô thӏ. Nhà máy nѭӟc Biên Hòa và Nhà máy nѭӟc Long Khánh có tәng công suҩt

6.4 Page 54

▲back to top

12.000 m3 trên ngày, cung cҩp bình quân trên 9 triӋu m3 trên năm. Riêng Biên Hòa, hӋ thӕng

ÿѭӡng dүn nѭӟc dài 74,9 km, ÿѭa nѭӟc ÿӃn các vùng cѭ dân nӝi và ngoҥi thành. Tuy nhiên,

Qѭӟc cung cҩp vүn chѭa ÿӫ nhu cҫu các mһt, nhҩt là nhu cҫu sҧn xuҩt công nghiӋp. Trong kӃ

hoҥch, sӁ triӇn khai viӋc ÿҫu tѭ xây dӵng nhà máy nѭӟc ThiӋn Tân, nâng công suҩt cҩp nѭӟc

lên 100.000 m3 ngày/ÿêm.

+Ӌ thӕng giao thông tiӃp quҧn tӯ chӃ ÿӝ cǊ ÿѭӧc giӳ nguyên vҽn, nâng cҩp và khai thác

Vӱ dөng tӕt. Trong 20 năm xây dӵng, phát triӇn, nhiӅu công trình giao thông ÿѭӧc xây mӟi, ÿӃn

Qăm 1995, trong tӍnh có tҩt cҧ 889 tuyӃn ÿѭӡng vӟi tәng chiӅu dài 3.067,8 km; trong ÿó 4 tuyӃn

ÿѭӡng quӕc lӝ do trung ѭѫng quҧn lý dài 232,4km. Ĉáng kӇ, hӋ thӕng giao thông nông thôn ӣ

Ĉӗng Nai ÿѭӧc xây dӵng vào loҥi tӕt trong khu vӵc, 99% sӕ xã có ÿѭӡng ô tô ÿӃn tұn vùng xa

nhҩt, ÿa phҫn là ÿѭӡng nhӵa, và xe có trӑng tҧi trên 5 tҩn ÿӃn ÿѭӧc 68% trong sӕ 163 xã

phѭӡng; nhӡ vұy mà nông sҧn hàng hóa lѭu thông ÿѭӧc dӉ dàng. Ĉѭӡng bӝ còn phҧi kӇ ÿӃn

87,5Km ÿѭӡng sҳt thӕng nhҩt vӟi 11 ga qua ÿӏa bàn tӍnh. Ĉѭӡng hàng không ÿѭӧc khai thác tӯ

sân bay quӕc tӃ Tân Sѫn Nhҩt chӍ cách Biên Hòa 30Km; sân bay Biên Hòa vӟi qui mô lӟn và

trong tѭѫng lai là sân bay quӕc tӃ ÿѭӧc qui hoҥch tҥi Bình Sѫn (Long Thành). HӋ thӕng ÿѭӡng

thӫy góp phҫn không nhӓ trong giao lѭu quӕc tӃ và lѭu thông hàng hóa vӟi tәng chiӅu dài 424,3

km. HӋ thӕng cҧng gӗm: Cҧng Ĉӗng Nai, cҧng Gò Dҫu, cҧng Vedan... có vӏ trí thuұn lӧi, ÿón

ÿѭӧc tàu vài nghìn tҩn, công suҩt nӱa triӋu tҩn hàng hóa /năm.

Ngành Bѭu ÿLӋn có bѭӟc phát triӇn nhanh nhҥy, thích ӭng vӟi nhu cҫu xã hӝi và sӟm

hiӋn ÿҥi hóa. Tӯ cѫ sӣ lҥc hұu tiӃp quҧn năm 1975 vӟi mӝt tәng ÿài 200 sӕ và 1 cһp viba 24

kênh cho 200 máy thuê bao, chӫ yӃu ӣ ÿӏa bàn thӏ xã Biên Hòa; sau 20 năm toàn tӍnh ÿã có 70

Eѭu cөc, 18 tәng ÿài ÿLӋn thoҥi vӟi dung lѭӧng 22.136 sӕ (1), 790 km cáp ÿLӋn thoҥi, 17 nghìn

máy thuê bao; so vӟi năm 1976, sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng ÿӅu tăng gҩp ÿôi. Sau 1995, mӭc ÿӝ

phát triӇn còn cao và nhanh hѫn, Bѭu ÿLӋn tӍnh ÿѭa vào sӱ dөng các loҥi máy móc hiӋn ÿҥi,

trang bӏ tәng ÿài tӵ ÿӝng ÿӃn tҩt cҧ các huyӋn thӏ tӯ năm 1990, ÿӃn năm 1996 thì nâng lên tәng

ÿài ÿLӋn tӱ kӻ thuұt sӕ, bình quân 100 ngѭӡi dân có 1 máy ÿLӋn thoҥi. Bѭu ÿLӋn phát triӇn khiӃn

thông tin liên lҥc nhanh, rӝng, chính xác, tҥo ÿLӅu kiӋn tӕt cho kinh tӃ xã hӝi phát triӇn theo

Kѭӟng hiӋn ÿҥi hóa.

- VӅ các lƭnh vӵc xã hӝi: Ĉӡi sӕng vұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân ÿѭӧc nâng dҫn theo

nhӏp ÿӝ phát triӇn kinh tӃ. Giai ÿRҥn 1976 - 1985 còn khó khăn do hұu quҧ chiӃn tranh và tình

trҥng bao cҩp, chұm ÿәi mӟi. Tӯ năm 1986, sӵ chuyӇn biӃn thҩy rõ, kӃt quҧ ÿLӅu tra hӝ giàu

nghèo năm 1993 (theo tiêu chuҭn chung toàn quӕc) cho thҩy mӭc thu nhұp cӫa 5 loҥi hӝ (cao,

trên trung bình, trung bình, dѭӟi trung bình, nghèo) ÿӅu cao hѫn con sӕ chung cӫa cҧ nѭӟc. Ví

Gө, sӕ hӝ thu nhұp cao ӣ Ĉӗng Nai (3,27 % sӕ hӝ ÿLӅu tra) ÿҥt 994,1 nghìn ÿӗng/tháng, so vӟi

Pӭc chung cӫa toàn quӕc là 530,2 nghìn ÿӗng/tháng (chênh lӋch gҫn gҩp ÿôi). Nhìn chung,

bình quân thu nhұp chung cӫa tӍnh ÿҥt 139 nghìn ÿӗng/tháng, bҵng 116,8 % mӭc thu nhұp bình

quân cҧ nѭӟc. Con sӕ ҩy cho thҩy mӭc thu nhұp cӫa ngѭӡi dân Ĉӗng Nai luôn cao hѫn mӭc

trung bình. Các con sӕ khác nhѭ hӝ có tivi, ÿҫu video, máy thu thanh, xe máy ÿӅu cǊng vұy.

Nhѭ sӕ hӝ có tivi, ÿҫu video chҷng hҥn, cҧ nѭӟc 21,83 %; ӣ Ĉӗng Nai 36,94 %.

Khu vӵc nông thôn có chuyӇn biӃn rõ nhҩt. Sӕ nhà ӣ tӯ 101.297 căn cӫa năm 1976 tăng

lên 306.747 căn trong năm 1994; trong ÿó, hѫn 50 % nhà kiên cӕ và bán kiên cӕ. Ĉáng lѭu ý là,

nông thôn Ĉӗng Nai tiӃp cұn nhanh vӟi kӻ thuұt, máy móc phөc vө sҧn xuҩt. Sӕ liӋu ÿLӅu tra

Qăm 1996 cho thҩy khu vӵc nông thôn có 2.403 máy kéo lӟn 4.476 máy kéo nhӓ, 780 máy phát

ÿLӋn, 2.930 ÿӝng cѫ chҥy xăng dҫu, 895 tàu thuyӅn vұn tҧi, 37.544 máy bѫm nѭӟc, 1.366 máy

xay xát, 308 máy tuӕt lúa và 137 máy nghiӅn thӭc ăn gia súc. CǊng ӣ khu vӵc nông thôn thӡi

ÿLӇm này, có 117.284 máy thu thanh, 88.716 máy thu hình, 59.307 xe gҳn máy. Bình quân 100

Kӝ gia ÿình khu vӵc nông thôn có 43 máy thu hình, 33 máy thu thanh, 22 xe gҳn máy. Nhӳng

6.5 Page 55

▲back to top

con sӕ này cho thҩy năng lӵc sҧn xuҩt, mӭc sӕng vұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân Ĉӗng Nai phát

triӇn vӟi nhӏp ÿӝ cao.

6ӵ nghiӋp văn hóa, giáo dөc, y tӃ ÿѭӧc chăm sóc ÿҥt kӃt quҧ tѭѫng ӭng vӟi tiӅm lӵc

kinh tӃ xã hӝi. ThiӃt chӃ văn hóa ӣ khu dân cѭ tұp trung ÿѭӧc xây dӵng ÿӫ mҥnh: Các rҥp Biên

Hùng, LiDo, Khánh Hѭng, Thanh Bình, Long Thành, xây thêm rҥp 30 tháng 4 ӣ Tân Biên...

ÿѭӧc tiӃp quҧn, ÿѭa vào sӱ dөng chiӃu phim và biӇu diӉn sân khҩu; thành lұp Nhà bҧo tàng sѭu

Wұp hѫn 12.000 hiӋn vұt, ÿӃn năm 1998 cѫ sӣ thay mӟi khánh thành trѭng bày tҫng thӭ nhҩt; 20

di tích ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia; xây 3 thѭ viӋn sau ÿó nâng lên 14 thѭ viӋn tӍnh, huyӋn vӟi hѫn

300.000 ÿҫu sách; lұp 2 ÿoàn nghӋ thuұt; ҩn hành báo Ĉ͛ng Nai và báo 9ăn ngh͏ Ĉ͛ng Nai

(sau ÿәi tên thành Sông Ph͙) ÿӃn năm 1995 có thêm tӡ Lao ÿ͡ng Ĉ͛ng Nai; 1980 quyӃt ÿӏnh

thành lұp Nhà Xuҩt bҧn Ĉӗng Nai; Công ty ĈLӋn ҧnh băng tӯ và Công ty Phát hành sách cǊng

có ngay tӯ nhӳng năm ÿҫu giҧi phóng. Hӝi Văn nghӋ Ĉӗng Nai thành lұp năm 1979, tұp hӧp

Kѫn 100 hӝi viên, trong ÿó 25 hӝi viên các hӝi chuyên ngành trung ѭѫng. Ĉài phát thanh Ĉӗng

Nai ÿѭӧc thành lұp ngày 19/11/1976, ÿӃn năm 1985 thêm chӭc năng truyӅn hình, xây dӵng Ĉài

phát thanh truyӅn hình giai ÿRҥn ÿҫu vӟi máy phát công suҩt 5 kw, phát sóng truyӅn hình 5

giӡ/ngày. Sân bóng ÿá cӫa tӍnh ÿѭӧc xây dӵng qui mô lӟn vӟi 30.000 chӛ, hiӋn chѭa hoàn

chӍnh, ngoài ra, còn 161 sân bóng ÿá, 130 sân bóng chuyӅn, 10 sân quҫn vӧt ÿѭӧc ÿҫu tѭ bҵng

nguӗn kinh phí Nhà nѭӟc và nhân dân cùng làm. Thành tích văn hóa, văn nghӋ, thӇ thao cӫa

WӍnh sâu rӝng trong phong trào, ÿҥt nhiӅu giҧi cao trong khu vӵc miӅn Ĉông và toàn quӕc; riêng

ӣ lƭnh vӵc võ thuұt có thành tích Huy chѭѫng ÿӗng Seagames 19 Taekwondo cӫa vұn ÿӝng

viên Ĉӛ Thӏ Thu Thҧo.

6ӵ nghiӋp giáo dөc phát triӇn không ngӯng, phát triӇn nhanh vӅ sӕ lѭӧng giáo viên,

phòng hӑc, lӟp hӑc, các cҩp hӑc ӣ các mһt: giáo dөc phә thông, bә túc văn hóa, chӕng mù chӳ,

ÿào tҥo, dҥy nghӅ. Năm 1995 trên ÿӏa bàn toàn tӍnh có 541 trѭӡng mүu giáo và phә thông, trong

ÿó 485 trѭӡng công, 20 trѭӡng bán công và 36 trѭӡng dân lұp. Sӕ phòng hӑc ÿѭӧc nâng cҩp,

xây mӟi ÿҥt 6.800 phòng (gҩp 3 lҫn năm 1976) ÿӝi ngǊ giáo viên gӗm 10.878 ngѭӡi (cǊng gҩp

Jҫn 3 lҫn năm 1976) bình quân 1 giáo viên/ 41 hӑc sinh, ÿáng lѭu ý phҫn lӟn là giáo viên trҿ,

ÿѭӧc ÿào tҥo bài bҧn, 94,9 % giáo viên cҩp III, 92,7 % giáo viên cҩp II ÿҥt chuҭn quy ÿӏnh.

Trong ÿó có 21 giáo viên ÿѭӧc Nhà nѭӟc tuyên dѭѫng danh hiӋu nhà giáo ѭu tú. Khӕi ÿào tҥo

Gҥy nghӅ có 1 trѭӡng Cao ÿҷng Sѭ phҥm, 9 trѭӡng chuyên nghiӋp và 6 trѭӡng dҥy nghӅ ÿ͇n

Qăm 1998, có thêm tr˱ͥng Ĉ̩i h͕c Dân l̵p L̩c H͛ng vͣi qui mô tuy͋n sinh 1.500 sinh

viên/năm). Hàng năm có khoҧng 10.000 hӑc sinh theo hӑc các trѭӡng này. Công tác bә túc văn

hóa và chӕng mù chӳ cǊng ÿѭӧc chú trӑng; mӛi năm vұn ÿӝng khoҧng 15.000 ngѭӡi ӣ các ÿӝ

tuәi hӑc bә túc văn hóa ӣ mӝt trѭӡng bә túc cҩp III cӫa tӍnh và 17 trѭӡng huyӋn. ViӋc chӕng

mù chӳ trӣ thành phong trào xã hӝi rӝng rãi, sôi ÿӝng ӣ cѫ sӣ, gҳn vӟi phә cұp giáo dөc tiӇu

Kӑc. Năm 1995 có 68/163 xã, phѭӡng ÿѭӧc công nhұn ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù chӳ và

phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc. ĈӃn năm 1998 100 % xã, phѭӡng ÿѭӧc công nhұn và toàn tӍnh ÿѭӧc

công nhұn, ÿӗng thӡi ÿѭӧc Bӝ Giáo dөc - Ĉào tҥo khen thѭӣng vӅ thành tích chӕng mù chӳ,

phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc.

Công tác chăm sóc và bҧo vӋ sӭc khӓe nhân dân phát triӇn khá vӅ chҩt và lѭӧng, vӅ ÿӝi

ngǊ y - bác sƭ cǊng nhѭ mҥng lѭӟi y tӃ tӯ tӍnh ÿӃn cѫ sӣ và phѭѫng pháp ÿLӅu trӏ kӃt hӧp Ĉông

- Tây y.

Tӯ cѫ sӣ mӓng manh tiӃp quҧn năm 1975, năm 1995 phát triӇn thành 5 bӋnh viӋn ÿa

khoa cҩp tӍnh và khu vӵc vӟi sӕ giѭӡng bӋnh gҩp 3 lҫn năm 1975, 4 bӋnh viӋn huyӋn, 12 phòng

khám khu vӵc và 119 trҥm y tӃ xã. Cán bӝ y tӃ ÿѭӧc ÿào tҥo chính quy không ngӯng bә sung,

Qăm 1995 có 3.760 ngѭӡi, bình quân mӝt vҥn dân có 6,8 y bác sƭ. Con sӕ chѭa cao, nhѭng so

Yӟi 20 năm trѭӟc, ÿó là sӵ phát triӇn ÿҫy cӕ gҳng. Riêng lӵc lѭӧng bác sƭ có 447 ngѭӡi, phân

6.6 Page 56

▲back to top

Eә ÿӃn tuyӃn huyӋn, mӝt sӕ phөc vө ӣ tuyӃn xã. Phѭѫng pháp ÿLӅu trӏ dҫn kӃt hӧp Ĉông - Tây

y, khai thác tiӅm lӵc y hӑc cә truyӅn trong tӍnh. ViӋc ÿLӅu trӏ bҵng phѭѫng pháp y hӑc cә truyӅn

và sӱ dөng các bài thuӕc Nam ÿѭӧc nhà nѭӟc kiӇm tra, công nhұn; cho phép lұp cѫ sӣ bào chӃ

thuӕc Thiên Ĉăng vӟi 8 loҥi thuӕc trong danh mөc quӕc gia; 775 lѭѫng y ÿѭӧc cҩp giҩy phép

hành nghӅ; Hӝi y hӑc cә truyӅn ÿѭӧc thành lұp vӟi 74 chi hӝi, 15 phòng chҭn trӏ, 149 tә và 239

Fѫ sӣ tѭ nhân, thѭӡng xuyên hoҥt ÿӝng, có tác dөng trong phong trào phòng chӕng bӋnh thông

thѭӡng ӣ cѫ sӣ, nhҩt là ÿӕi vӟi ngѭӡi nghèo.

Các chѭѫng trình y tӃ cӝng ÿӗng khác: Phòng chӕng dӏch bӋnh, kӃ hoҥch hóa gia ÿình,

Eҧo vӋ sӭc khӓe trҿ em, ngăn ngӯa HIV/ AIDS... ÿӅu ÿѭӧc thӵc hiӋn tӕt, ÿҥt kӃt qua( cao trên

ÿӏa bàn Ĉӗng Nai. Ĉáng kӇ là cuӝc vұn ÿӝng kӃ hoҥch hóa gia ÿình bҵng nhiӅu biӋn pháp ÿѭӧc

xã hӝi quan tâm, giҧm tӹ lӋ phát triӇn tӵ nhiên trên 2,4 % nhӳng năm 1990 vӅ trѭӟc còn 2,0 %

Qăm 1995 và 1,8 % năm 1998.

ViӋc giҧi quyӃt công ăn viӋc làm cho ngѭӡi lao ÿӝng và chăm sóc các ÿӕi tѭӧng chính

sách luôn là công viӋc khó khăn, nһng nӅ nhѭng ÿѭӧc Nhà nѭӟc và xã hӝi chăm lo vӟi tҩt cҧ

Wҩm lòng và trách nhiӋm. Trong 20 năm, ÿã cӕ gҳng giҧi quyӃt viӋc làm cho hѫn nӱa triӋu

ngѭӡi lao ÿӝng, chăm sóc giҧi quyӃt chính sách cho 301 gia ÿình bà mҽ ViӋt Nam anh hùng,

8.626 gia ÿình liӋt sƭ, 4.792 thѭѫng binh, 17.412 bӝ ÿӝi xuҩt ngǊ, qui tұp 5.950 hài cӕt liӋt sƭ,

xây 879 căn nhà tình nghƭa, trao 10 sә tiӃt kiӋm. Ngoài ra, phong trào ÿӅn ѫn ÿáp nghƭa, uӕng

Qѭӟc nhӟ nguӗn cӫa các tҫng lӟp nhân dân còn thӇ hiӋn nghƭa cӱ dѭӟi nhiӅu hình thӭc khác

ÿem lҥi không khí ҩm áp, nghƭa tình cho các ÿӕi tѭӧng chính sách.

Trҿ mӗ côi, ngѭӡi tàn tұt cǊng ÿѭӧc xã hӝi chăm lo trong ÿLӅu kiӋn cho phép, hѫn 400

ngѭӡi gӗm trҿ mӗ côi, ngѭӡi tàn tұt ÿѭӧc nuôi dѭӥng ӣ Trung tâm huҩn nghӋ cô nhi hoһc

Trѭӡng trҿ em khuyӃt tұt, hoһc Trҥi Bác Ái. Nhӳng ngѭӡi hoҥn nҥn ÿӝt xuҩt, nҥn nhân chҩt ÿӝc

màu da cam, hoһc vùng bӏ thiên tai, hӓa hoҥn... ÿӅu ÿѭӧc xã hӝi quyên góp, ӫng hӝ vӟi tҩm

lòng "Lá lành ÿùm lá rách".

Kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai ÿang trên ÿѭӡng phát triӇn hѭӟng ÿӃn công nghiӋp hóa, hiӋn

ÿҥi hóa; thành tӵu tuy phát triӇn ӣ mӭc ÿӝ cao so vӟi toàn quӕc và khu vӵc nhѭng vүn chѭa

thӵc sӵ giàu mҥnh, còn phân hóa giàu nghèo, cách biӋt thành thӏ và nông thôn, tӋ nҥn xã hӝi gia

Wăng. Tuy nhiên, ÿLӅu ÿáng qúi là giá trӏ văn hóa truyӅn thӕng nhѭ tinh thҫn nhân ái, ÿoàn kӃt

Wѭѫng trӧ, giúp nhau vѭӧt khó... vүn ÿҫy sӭc sӕng, thӇ hiӋn qua các hoҥt ÿӝng văn hóa, xã hӝi

Kӭa hҽn rҵng, kinh tӃ - xã hӝi Ĉӗng Nai tiӃp tөc phát triӇn, hiӋn ÿҥi hóa nhѭng vүn giӳ gìn phát

huy ÿѭӧc bҧn sҳc văn hóa dân tӝc.

Thành tích ÿҩu tranh, xây dӵng, phát triӇn cӫa quân dân Biên Hòa - Ĉӗng Nai ÿѭӧc Nhà

Qѭӟc ghi nhұn, phong tһng 59 tұp thӇ và 26 cá nhân Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân; 6

Wұp thӇ và 2 cá nhân Anh hùng lao ÿӝng; trong ÿó, nhân dân và lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân

WӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc phong tһng danh hiӋu Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân theo QuyӃt

ÿӏnh sӕ 464 ngày 02/10/2000.

DANH SÁCH ANH HÙNG LӴC LѬӦNG Vǉ TRANG NHÂN DÂN

A. Tұp thӇ:

STT

Tên ÿѫn vӏ

01 Ĉӝi BiӋt ÿӝng Thӏ trҩn Long Khánh

02 Ĉҥi ÿӝi DQDK xã Bình Lӝc – Long Khánh

03 Ĉӝi Trinh sát võ trang Thӏ xã Long Khánh

04 LLVTND tӍnh Bà Rӏa – Long Khánh

Ngày phong tһng

03-06-1976

06-11-1978

6.7 Page 57

▲back to top

05 Ĉӝi DQDK xã Bҧo Binh – Long Khánh

06 Ĉӝi Du kích cao su Bình Sѫn – Long Thành

07 Ĉӝi DQDK xã Hѭng Lӝc – Thӕng Nhҩt

08 Ĉӝi DQDK xã Phѭӟc An – Nhѫn Trҥch

09 Ĉӝi DQDK xã Phú Hӝi – Nhѫn Trҥch

10 Ĉӝi DQDK xã Tam An – Long Thành

11 Ĉӝi DQDK xã ThiӋn Tân – Vƭnh Cӱu

12 BӋnh xã K20 Phân khu 4

13 Trҥi Quҧn lý cҧi tҥo phҥm nhân K4

14 Nhân dân và LLVT thӏ xã Biên Hoà

15 Nhân dân và LLVT huyӋn Long Khánh

16 Nhân dân và LLVT xã HiӋp Hoà – Biên Hoà

17 Nhân dân và LLVT xã Phú Hӳu – Nhѫn Trҥch

18 Nhân dân và LLVT xã Long Phѭӟc – Long

Thành

19 Nhân dân và LLVT Ĉӗn ÿLӅn cao su Cҭm Mӻ

20 Nhân dân và LLVT Ĉӗn ÿLӅn cao su An Lӝc

21 HuyӋn Nhѫn Trҥch

22 HuyӋn Ĉӏnh Quán

23 HuyӋn Vƭnh Cӱu

24 Xã Tam Phѭӟc – Long Thành

25 Xã An Phѭӟc – Long Thành

26 Phѭӡng Thӕng Nhҩt – Biên Hoà

27 Phѭӡng An Bình – Biên Hoà

28 Xã Phú Lý – Vƭnh Cӱu

29 Xã Bình Lӧi – Vƭnh Cӱu

30 Xã Trӏ An – Vƭnh Cӱu

31 Xã Long Thӑ – Nhѫn Trҥch

32 Xã Phѭӟc Thái – Long Thành

33 Cán bӝ – CNV LL tӵ vӋ Ĉӗn ÿLӅn cao su Bình

/ӝc

34 Công an thành phӕ Biên Hoà

35 Nhân dân và LLVT xã Túc Trѭng – Ĉӏnh Quán

36 Phòng Cҧnh sát hình sӵ – Công an tӍnh Ĉӗng Nai

37 Phòng PA 38 – Công an Ĉӗng Nai

38 HuyӋn Long Thành

39 Xã Xuân Thӑ – HuyӋn Xuân Lӝc

40 TT.Trҧng Bom – HuyӋn Thӕng Nhҩt

41 Xã Bàu Hàm 1 – HuyӋn Thӕng Nhҩt

42 Xã Tân An – HuyӋn Vƭnh Cӱu

43 Xã Tân Bình – HuyӋn Vƭnh Cӱu

44 Xã Xuân Tân –HuyӋn Long Khánh

45 Xã Xuân Lұp – HuyӋn Lonh Khánh

46 Xã Tài Lài – HuyӋn Tân Phú

47 Xã Phú Túc – HuyӋn Ĉӏnh Quán

48 HuyӋn Xuân Lӝc

49 Xã Bàu Hàm 2 – HuyӋn Thӕng Nhҩt

06-11-1978

20-12-1994

29-01-1996

29-01-1966

29-01-1996

03-08-1985

30-08-1995

03-08-1995

22-07-1998

02-08-1998

22-08-1998

02-08-1998

01-06-1999

6.8 Page 58

▲back to top

50 Xã Bҧo Bình – HuyӋn Xuân Lӝc

51 Xã Thҥnh Phú – HuyӋn Vƭnh Cӱu

52 Xã An Hoà – HuyӋn Long Thành

53 Xã Long An – HuyӋn Long Thành

54 Xã Phuwpwcs Khánh – HuyӋn Nhѫn Trҥch

55 Xã Long Tân – HuyӋn Nhѫn Trҥch

56 Xã Phú Ĉông – HuyӋn Nhѫn Trҥch

57 Lӵc lѭӧng Giao bѭu Thông tin liên lҥc tӍnh ĈNai

58 Nhân dân và LLVT ÿӗn ÿLӅn cao su Ông QuӃ

59 Nhân dân và LLVT nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai

01-06-1999

08-04-2000

02-10-2000

B.Cá nhân:

STT

+ӑ và tên

Chӛ ӣ

Ngày tһng

01 LS. ĈLӇu Cҧi

Túc Trѭng, Ĉӏnh Quán, Ĉӗng 06/11/1978

Nai

02 LS. Lê A

Bình Lӝc, Long Khánh, Ĉӗng 06/11/1978

Nai

03 LS. Hӗ Thӏ Hѭѫng TT Xuân Lӝc (Long Khánh) 06/11/1978

04 LS. Bùi Văn Bình

Trҧng Dài, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 29/08/1985

05 LS. Ĉӛ Văn Thi

Công an Ĉӗng Nai

22/07/1998

06 LS. Bùi Văn Hoà

Thành phӕ Biên Hoà, Ĉӗng Nai 10/02/1970

07 LS. Trҫn Văn Nuôi TiӇu ÿoàn 525 công binh

06/11/1978

08 LS. NguyӉn Văn HuӅ Tân An, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng Nai 28/04/2000

09 Dѭѫng Văn Thì

Phú Hӳu, Nhѫn Trҥch, Ĉӗng 06/11/1978

Nai

10 NguyӉn Thanh Tùng Chӫ tӏch Hӝi CCB tӍnh Ĉӗng 06/11/1978

Nai

11 NguyӉn QuyӃt ChiӃn TT Long Thành, Ĉӗng Nai

20/12/1969

12 NguyӉn Văn Quang Trҧng Dài, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 17/09/1967

13 Lê Duy Chín

TT Vƭnh An, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng 06/11/1978

Nai

14 NguyӉn Văn HuӋ

An Bình, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 06/11/1978

15 Trӏnh Xuân ThiӅu

Long Giao, Long Khánh, ĈNai 06/11/1978

16 Lѭѫng Văn Xuân

Bàu Cҥn, Long Thành, Ĉӗng 28/08/1981

Nai

17 NguyӉn Trӑng Tâm Tân TiӃn, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 30/08/1985

18 Trҫn Văn Kìa (Hai Trung DǊng, Biên Hoà, Ĉӗng 23/10/1996

Cà)

Nai

19 HuǤnh Tҩn Minh

Trѭӣng CA thành phӕ Biên Hoà 19/01/1996

20 Phҥm Văn Cán

Thành phӕ Biên Hoà, Ĉӗng Nai

21 NguyӉn Văn Trung Thành phӕ Biên Hoà

15/01/1976

22 NguyӉn Văn Binhg Bình Lӧi, Vƭnh Cӱu, Ĉӗng Nai 29/08/1985

23 Trѭѫng Văn Hҧi

Tân Vҥn, Biên Hoà, Ĉӗng Nai 06/11/1978

24 Trҫn Văn Chín

Trung ÿoàn 4 Ĉӗng Nai

19/05/1972

25 Tӕng ViӃt Dѭѫng

Ĉoàn 367 ÿһc công

06/11/1978

26 Trҫn Ĉӕi

TiӇu ÿoàn 24 Sѭ ÿoàn 5

06/11/1978

6.9 Page 59

▲back to top

DANH SÁCH ANH HÙNG LAO ĈӜNG

A. Tұp thӇ:

STT

Tên ÿѫn vӏ

1 Trѭӡng PTTH Tân Phú, huyӋn Ĉӏnh Quán

2 Xí nghiӋp chăn nuôi heo Phú Sѫn

3 CTy Xây dӵng và SXVLXD Biên Hoà

4 BӋnh viӋn ÿa khoa khu vӵc Thӕng Nhҩt

5 Công ty Ĉѭӡng Biên Hoà

6 Chi nhánh Ngân hàng NN&PTNT tӍnh ĈN

Ngày phong

Wһng

28/04/2000

19/05/2000

14/07/2000

07/11/2000

B. Cá nhân:

STT

+ӑ và tên

1 NguyӉn Thӏ Ngӡi

2 Lê Văn Lұp

Chӛ ӣ hiӋn nay

Nông trѭӡng Hàng Gòn

+ѭng Lӝc, Thӕng Nhҩt

Ghi chú

IV. CÁC ĈѪN Vӎ HÀNH CHÁNH THUӜC TӌNH

IV.1. Thành phӕ Biên Hòa:

Di͏n tích t͹ nhiên: 154,73 km2.

Di͏n tích canh tác: 3.209,07 ha.

Dân s͙: 470.528 ng˱ͥi (3[1])

0̵t ÿ͡ trung bình: 3088,26 ng˱ͥi/km2.

Trung tâm, ÿ̯u m͙i giao l˱u cͯa t͑nh; giáp vͣi: Thành ph͙ H͛ Chí Minh

(phía Tây và Nam, cách 30km), huy͏n Long Thành (Nam), huy͏n Th͙ng

Nh̭t (Ĉông), huy͏n Vƭnh C͵u (B̷c), t͑nh Bình D˱˯ng (Tây B̷c).

Thành ph͙ ÿ˱ͫc công nh̵n ÿô th͓ lo̩i II, Ĉ˯n v͓ Anh hùng l͹c l˱ͫng vǊ

trang nhân dân.

Ĉӏa danh Biên Hòa xuҩt hiӋn tӯ năm 1808, khi vua Gia Long ÿәi dinh Trҩn Biên thành

tr̭n Biên Hòa. Thӡi ÿLӇm 1820, trҩn Biên Hòa gӗm 1 phӫ (phͯ Ph˱ͣc Long), 4 huyӋn (Ph˱ͣc

Chánh, Bình An, Long Thành, Ph˱ͣc An), 8 tәng, 307 xã, thôn, phѭӡng. Năm 1832 Vua Minh

0ҥng ÿәi trҩn Biên Hòa thành W͑nh Biên Hòa, năm 1836 lұp ÿӏa bҥ lúc ÿó tӍnh Biên Hòa vүn 1

phӫ, 4 huyӋn nhѭng gӗm 22 tәng, 285 thôn, xã. Sau nhiӅu lҫn thay ÿәi ÿӏa giӟi, ÿӃn năm 1948,

Ӫy ban Kháng chiӃn Hành chánh Nam bӝ tách quұn Châu Thành cӫa tӍnh Biên Hòa thành th͓

xã Biên Hòa và huyӋn 9ƭnh C͵u. Tháng 6 năm 1973, thӏ xã Biên Hòa ÿѭӧc ÿәi tên thành thành

ph͙ Biên Hòa.

Ngày 10 tháng 5 năm 1993, thành phӕ Biên Hòa ÿѭӧc công nhұn ÿô thӏ loҥi 2 theo quyӃt

ÿӏnh sӕ 219/TTg cӫa Thӫ tѭӟng Chính phӫ; ngày 20 tháng 12 năm 1994, ÿѭӧc tuyên dѭѫng

Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân".

HiӋn thành phӕ Biên Hòa có 23 phѭӡng và 3 xã:

(3[1])Các sӕ liӋu vӅ dân sӕ ÿӅu theo kӃt quҧ ÿLӅu tra 1/4/1999, nguӗn Cөc Thӕng kê Ĉӗng Nai

6.10 Page 60

▲back to top

1. Xã HiӋp Hòa.

2. Phѭӡng An Bình.

3. Phѭӡng Thӕng Nhҩt.

4. Phѭӡng Thanh Bình.

5. Phѭӡng Hòa Bình.

6. Phѭӡng Tân Phong.

7. Phѭӡng Tam HiӋp

8. Xã Tân Hҥnh.

9. Phѭӡng Bӱu Hòa.

10. Phѭӡng Tân HiӋp.

11. Phѭӡng Bӱu Long.

12. Phѭӡng Long Bình Tân.

13. Phѭӡng QuyӃt Thҳng.

14. Phѭӡng Tân Vҥn.

15. Phѭӡng Bình Ĉa.

16. Phѭӡng Trung DǊng.

17. Phѭӡng Long Bình.

18. Phѭӡng Trҧng Dài.

19. Phѭӡng Quang Vinh.

20. Phѭӡng Tam Hòa.

21. Xã Hóa An.

22. Phѭӡng Tân Mai.

23. Phѭӡng Tân Hòa.

24. Phѭӡng Hӕ Nai.

25. Phѭӡng Tân Biên.

26. Phѭӡng Tân TiӃn.

Thành phӕ Biên Hòa xinh xҳn trҧi dài ven sông Ĉӗng Nai, kiӃn trúc cә tӯ thӡi Pháp thuӝc,

có nhiӅu cҧnh quan thѫ mӝng, có quƭ ÿҩt chuyên dùng phong phú (chiӃm 44,4 % diӋn tích tӵ

nhiên), giàu tài nguyên khoáng sҧn: Nhѭ nguӗn nѭӟc, cát ӣ lòng sông Ĉӗng Nai, Laterit ӣ Long

Bình, Hӕ Nai, kao - lin ӣ Tân Mai; than bùn Hóa An; ÿá xanh Hóa An, Bӱu Hòa, Bӱu Long...

Ĉҩt và ngѭӡi ÿӅu thuұn cho sinh hoҥt và sҧn xuҩt cho nên cѭ dân tұp trung ӣ Biên Hòa tӯ sӟm,

có truyӅn thӕng sҧn xuҩt và trao ÿәi hàng hóa, nhanh bѭӟc trên con ÿѭӡng phát triӇn công

nghiӋp hѭӟng ÿӃn hiӋn ÿҥi hóa. Cù Lao Phӕ nәi tiӃng là thѭѫng cҧng sҫm uҩt xӭ Ĉàng Trong

giao lѭu vӟi thѭѫng nhân nhiӅu nѭӟc tӯ ThӃ kӹ XVII - XVIII; các làng gӕm Bӱu Hòa, Tân

9ҥn, nghӅ ÿúc ÿӗng Cù Lao Phӕ, nghӅ ÿá Tân Bӱu, Bình Ĉa... nәi danh mӝt thӡi. Tӯ truyӅn

thӕng tiӇu thӫ công nghiӋp Biên Hòa có ѭu thӃ trong sҧn xuҩt công nghiӋp; khu kӻ nghӋ ÿҫu

tiên cӫa Nam bӝ lұp ӣ Biên Hòa là do ѭu thӃ ҩy. Sau này thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, ngoài khu công

nghiӋp Biên Hòa I ÿѭӧc tiӃp quҧn nguyên vҽn, ӣ Biên Hòa qui hoҥch, phát triӇn khu công

nghiӋp Biên Hòa II, khu công nghiӋp AMATA và nhiӅu cѫ sӣ công nghiӋp khác nhѭ khu vӵc

nhà máy gӛ Tân Mai. Cѫ sӣ tiӇu thӫ công nghiӋp quӕc doanh và ngoài quӕc doanh cǊng phát

triӇn mҥnh; giá trӏ tәng sҧn lѭӧng công nghiӋp năm 1995 tăng gҩp 39 lҫn năm 1976.

Ĉӡi sӕng xã hӝi theo nhӏp sӕng công nghiӋp phát triӇn ӣ mӭc cao (cao nhҩt trong toàn

WӍnh); theo sӕ liӋu ÿLӅu tra ÿӃn ngày 1/7/1997 mӭc sӕng bình quân cӫa ngѭӡi dân lao ÿӝng ӣ

thành phӕ Biên Hòa có nhiӅu "cái nhҩt" trong tӍnh: Tӹ lӋ nhà ӣ kiên cӕ và bán kiên cӕ 76,7 %;

Kӝ có máy thu thanh 64,6 %, hӝ có máy thu hình 58,30 %; hӝ có xe gҳn máy 48,6 %; bình quân

bác sƭ trên 1 vҥn dân 18,6 ngѭӡi; bình quân 359 máy ÿLӋn thoҥi/vҥn dân; giѭӡng bӋnh 33,28

giѭӡng/vҥn dân, hӑc sinh: 2.177 em/vҥn dân...

7 Pages 61-70

▲back to top

7.1 Page 61

▲back to top

Di sҧn văn hóa xѭa và nay cǊng tұp trung trên ÿҩt thành phӕ Biên Hòa:

- Văn miӃu sӟm nhҩt Nam bӝ: (năm 1715 tҥi Bình Thành, Tân Lҥi, ÿã bӏ thӵc dân Pháp

phá hӫy, năm 1998 vӯa ÿӝng thә tái thiӃt).

- Nhà thӡ BӃn Gӛ sӟm nhҩt ӣ tӍnh: Trѭӟc năm 1710 (nay thuӝc Long Bình Tân).

- 13/20 di tích ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia: Mӝ và ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh, ÿӅn thӡ

NguyӉn Tri Phѭѫng, Lăng mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc, Ĉài kӹ niӋm, Nhà hӝi Bình Trѭӟc, Ĉình Tân

Lân, Mӝ và ÿӅn thӡ Ĉoàn Văn Cӵ, Công trѭӡng Sông Phӕ, Chùa Ĉҥi Giác, Chùa Long ThiӅn,

Nhà Xanh, Trung tâm cҧi huҩn Biên Hòa, Khu danh thҳng Bӱu Long; và 2 di tích ÿѭӧc ӫy ban

nhân dân tӍnh công nhұn: Tòa Bӕ và Chùa Cô Hӗn.

- Chùa Ông có niên ÿҥi sӟm nhҩt Nam bӝ xây dӵng 1684 ӣ Cù Lao Phӕ.

- NhiӅu công trình văn hóa ÿѭӧc xây dӵng tӯ năm 1975 ÿӃn nay: Công viên nhà văn hóa

trung tâm (1980), Nhà Bҧo tàng (1990 - 1998), Rҥp 30 - 4 ӣ Tân Biên, Sân bóng ÿá (1982),

Công viên Biên Hùng (1985), Công viên tѭӧng ÿài chiӃn thҳng sân bay Biên Hòa (1994), Công

viên tѭӧng ÿài Long Bình (1995), Nhà bia kӹ niӋm 300 năm ӣ khu ÿӅn NguyӉn Hӳu Cҧnh

(1998). Vӟi các thành tích kháng chiӃn, 5 ÿѫn vӏ thuӝc Biên Hòa và 3 ÿѫn vӏ Trung ѭѫng hoҥt

ÿӝng trên ÿӏa bàn Biên Hòa ÿѭӧc Nhà nѭӟc tuyên dѭѫng "Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang

nhân dân":

1. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang (LLVT) th͓ xã Biên Hòa (20/12/1994).

2. Nhân dân và LLVT xã Hi͏p Hòa (20/12/1994).

3. Nhân dân và LLVT ph˱ͥng An Bình (29/01/1996).

4. Nhân dân và LLVT ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t (29/01/1996).

5. Công an nhân dân Thành ph͙ Biên Hòa (03/08/1985).

10 cá nhân Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân thuӝc Biên Hòa:

1. Trѭѫng Văn Hҧi (liӋt sƭ).

2. Bùi Văn Hòa (liӋt sƭ).

3. Bùi Văn Bình (liӋt sƭ).

4. Bùi Văn Trung.

5. NguyӉn Văn HuӋ.

6. NguyӉn Trӑng Tâm.

7. Trҫn Văn Kìa (Trҫn Công An).

8. HuǤnh Tҩn Minh.

9. NguyӉn Thanh Tùng.

10. Ĉӛ Văn Thi (liӋt sƭ).

Và 36 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng.

IV.2. HuyӋn Vƭnh Cӱu:

Di͏n tích t͹ nhiên: 1.073,18 km2.

Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 15.983 ha.

Di͏n tích ÿ̭t do ÿ͓a ph˱˯ng qu̫n lý: 14.272 ha.

Dân s͙ (01/04/1999): 98.643 ng˱ͥi.

&͡ng ÿ͛ng các dân t͡c: Kinh (8.907 h͡), Châu Ro (325 h͡), Châu M̩ (4

K͡), Stiêng (33 h͡), Khme (192 h͡), Chăm (15 h͡), Hoa (1.483 h͡), Nùng

(203 h͡).

7.2 Page 62

▲back to top

Tôn giáo: Ph̵t (5.611 h͡), Công giáo (2.609 h͡), Tin Lành (50 h͡), Cao

Ĉài (143 h͡).

Là mӝt trong nhӳng ÿӏa bàn hình thành thôn làng tӯ buәi ÿҫu khai hoang. Năm 1820, các

làng Bình Ý, Bình Lӧi, Tân TriӅu Ĉông, Tân TriӅu Tây, Tân Ĉӏnh, Vƭnh An... Ĉã có trong danh

Pөc làng xã cӫa Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, lúc ÿó thuӝc t͝ng Ph˱ͣc Vinh, huy͏n Ph˱ͣc

Chánh. Theo ÿӏa bҥ 1836, phҫn lӟn ÿӏa bàn Vƭnh Cӱu lúc ҩy thuӝc W͝ng Ph˱ͣc Vinh H̩ (huyӋn

Phѭӟc Chánh) gӗm 18 thôn: An Lӝc Ĉông, Bình Lӧi, Bình Thҥnh, Long Phú, Tân HuӋ Ĉông,

Tân Quan Ĉông, Bình An Chánh, Bình Lөc, Bình Thҧo, Phú Thҥnh, Tân Lӝc Tây, Tân Quang

Trung, Bình An Thѭӧng, Bình Ninh, Long Khánh, Tân Ĉӏnh, Tân Quan Chánh, Xuân Hòa...

HuyӋn lӷ huyӋn Phѭӟc Chánh ӣ BӃn Cá (Tân TriӅu). Nhӳng năm 1863 - 1887, mӝt sӕ thôn chia

YӅ tәng Ph˱ͣc Vinh Trung: Bình Thҥnh, Bình Ý, Bӱu Long, Tân Phong, Tân TriӅu Ĉông, Tân

TriӅu Tây, Thҥnh Phѭӟc, Thӟi Sѫn... sӕ còn lҥi ӣ tәng Ph˱ͣc Vinh H̩. Năm 1948, Ӫy ban

Kháng chiӃn Hành chính Nam bӝ chia quұn Châu Thành xã Bình Trѭӟc thành thӏ xã Biên Hòa,

các xã còn lҥi hӧp thành huy͏n Vƭnh C͵u (lҩy tên 1 thôn có nhiӅu thành tích kháng chiӃn cӫa xã

Tam HiӋp). Năm 1963, chính quyӅn DiӋm lұp huyӋn Công Thanh, phҫn lӟn lãnh thә huyӋn

9ƭnh Cӱu thuӝc huyӋn Công Thanh. Năm 1985 huyӋn Vƭnh Cӱu ÿәi thành Th͓ xã Vƭnh An, ÿӃn

Qăm 1994 trӣ lҥi huyӋn 9ƭnh C͵u. HuyӋn Vƭnh Cӱu hiӋn có 1 thӏ trҩn và 9 xã:

1. Thӏ trҩn Vƭnh An.

2. Xã Bình Hòa.

3. Xã Bình Lӧi.

4. Xã Phú Lý.

5. Xã Tân An.

6. Xã Tân Bình.

7. Xã Thҥnh Phú.

8. Xã ThiӋn Tân.

9. Xã Trӏ An.

10. Xã Vƭnh Tân.

HuyӋn Vƭnh Cӱu là xӭ sӣ có nhiӅu thành tích kháng chiӃn, nѫi ra ÿӡi Chi bӝ Cӝng sҧn ÿҫu

tiên cӫa Biên Hòa (Chi bӝ Bình Phѭӟc - Tân TriӅu 1935), sau ÿó trӣ thành vùng kháng chiӃn

kiên cѭӡng trong 2 cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ. Phong trào hӑc sinh chӕng Pháp

FǊng bҳt ÿҫu tҥi ÿây. ChiӃn khu Ĉ nәi tiӃng có sӵ ÿóng góp quan trӑng cӫa lòng ÿҩt, lòng dân

huyӋn Vƭnh Cӱu. Thành tích kháng chiӃn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc ghi nhұn, 7 ÿѫn vӏ ÿѭӧc tuyên

Gѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân:

Nhân dân và lӵc lѭӧng vǊ

trang

Xã Thi͏n Tân.

Xã Tr͓ An.

Huy͏n Vƭnh C͵u.

Xã Bình Lͫi.

Xã Phú Lý.

Xã Tân An

Xã Tân Bình

Xã Thҥnh Phú

Tuyên dѭѫng

6/11/1978

29/1/1996

02/08/1998

01/06/1999

Các Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân trѭӣng thành tӯ cuӝc sӕng kháng chiӃn huyӋn

9ƭnh Cӱu: Trҫn Công An (Hai Cà), NguyӉn Văn Bình...

7.3 Page 63

▲back to top

HuyӋn Vƭnh Cӱu là huyӋn khó khăn trong tӍnh, ÿҩt rӝng ngѭӡi thѭa, ÿҩt rӯng do các lâm

trѭӡng quҧn lý là chính, hұu quҧ chiӃn tranh nһng nӅ, sҧn xuҩt nông nghiӋp còn lҥc hұu, năng

suҩt chѭa cao, năm 1995 sҧn lѭӧng qui thóc ÿҥt 32.984 tҩn, năm 1997 có tăng hѫn 4.000 tҩn

nhѭng vүn không ÿӫ tiêu dùng trong huyӋn. Nông sҧn nәi tiӃng cӫa huyӋn Vƭnh Cӱu có bѭӣi

Tân TriӅu gӗm nhiӅu loҥi, trong ÿó E˱ͧi ͝i ÿӇ lâu ăn rҩt ngon, ngѭӡi Hoa thích mua ÿӇ ăn dҫn

Wӯ Rҵm tháng Mѭӡi ÿӃn Rҵm tháng Giêng, E˱ͧi ÿ˱ͥng da láng ÿang ÿҳt hàng trên thӏ trѭӡng;

E˱ͧi ÿ˱ͥng lá cam ÿҥt nhiӅu giҧi cao tҥi các hӝi thi vӅ cây ăn trái...

7ӯ năm 1984, huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc chӭng kiӃn, tham gia cuӝc ra quân thu dӑn lòng hӗ

Trӏ An xây thӫy ÿLӋn Trӏ An. Nhà máy thӫy ÿLӋn Trӏ An công suҩt 400.000 MW vӟi 4 tә máy,

Eҳt ÿҫu phát ÿLӋn tӯ 1988, trӣ thành cѫ sӣ công nghiӋp ÿLӋn lӟn nhҩt ӣ Nam bӝ. Hӗ Trӏ An, do

tác ÿӝng cӫa công trình thӫy ÿLӋn Trӏ An biӃn hӗ thiên nhiên thành hӗ nhân tҥo vӟi diӋn tích

32.000 ha tҥo nhiӅu nguӗn lӧi vӅ môi sinh, thӫy nông, ÿLӅu hòa mӵc nѭӟc sông Ĉӗng Nai;

trong ÿó các ÿҧo nәi nhѭ Ĉҧo Ó, Ĉӗng Trѭӡng ÿѭӧc khai thác du lӏch sinh thái. Các lâm

trѭӡng: HiӃu Liêm, Mã Ĉà trên ÿӏa bàn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿóng vai trò quan trӑng trong sӵ

nghiӋp trӗng và bҧo vӋ rӯng. Làng dân tӝc Lý Lӏch gӗm hѫn 300 hӝ ngѭӡi Châu Ro có nhiӅu

thành tích kháng chiӃn, hiӋn còn lѭu truyӅn nhiӅu giá trӏ văn hóa mang bҧn sҳc cӫa mӝt tӝc

ngѭӡi bҧn ÿӏa ӣ Ĉông Nam bӝ.

Làng thôn huyӋn Vƭnh Cӱu ÿѭӧc lұp lâu ÿӡi nên có nhiӅu ÿình, chùa. Theo khҧo sát năm

1997, trên ÿӏa bàn huyӋn có 20 ngôi chùa cә trong ÿó chùa Hӝi Phѭӟc (xã Tân Bình, ngѭӡi

Pháp ÿã phát hiӋn có tѭӧng thҫn Ganessa), 19 ngôi ÿình cә; xã có nhiӅu ÿình nhҩt tӍnh là Tân

Bình vӟi 12 ngôi ÿình. Nhà thӡ Tân TriӅu xây 1788 cǊng ÿѭӧc xem là mӝt trong nhӳng nhà thӡ

có sӟm ӣ Nam bӝ, chӭng tích cӫa các hӑ ÿҥo du nhұp thӡi khai hoang.

Trên ÿӏa bàn huyӋn Vƭnh Cӱu, ChiӃn khu Ĉ là di tích lӏch sӱ quan trӑng, ÿѭӧc xӃp hҥng di

tích quӕc gia tháng 12 năm 1998, hӋ thӕng ÿӏa ÿҥo Suӕi Linh, ÿӏa ÿҥo Căn cӭ Khu ӫy MiӅn

Ĉông và khu rӯng tái sinh ÿang ÿѭӧc tôn tҥo, giӳ gìn, thu hút nhiӅu ngѭӡi du khҧo và tìm hiӇu

YӅ lӏch sӱ Cách mҥng.

IV.3. HuyӋn Long Thành:

Di͏n tích t͹ nhiên: 538,33 km2.

Di͏n tích canh tác: 42.005 ha.

Dân s͙ (01/04/1999): 188.682 ng˱ͥi.

Các c͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (38.328 h͡) Châu Ro (43 h͡), Stiêng (43 h͡),

Hoa (317 h͡), Nùng (70 h͡), Chăm (37 h͡), Khme (20 h͡).

Tôn giáo chính: Ph̵t (10.951 h͡), Công giáo (7.536 h͡), Tin Lành (352

K͡).

Giáp vͣi: Thành ph͙ Biên Hòa (Tây B̷c), Thành ph͙ Hòa Chí Minh (Tây),

huy͏n Nh˯n Tr̩ch (Tây Nam), t͑nh Bà R͓a VǊng Tàu (Ĉông Nam), huy͏n

Th͙ng Nh̭t (B̷c), huy͏n Long Khánh (Ĉông).

Di tích Gò Bѭӡng và Phѭӟc Tân chӭng minh ngѭѫì xѭa ÿã sinh sӕng ӣ Long Thành tӯ

nhiӅu năm trѭӟc. Long Thành có tên tӯ buәi ÿҫu khai phá. Năm 1698 W͝ng Long Thành là 1

trong 4 tәng thuӝc dinh Trҩn Biên do NguyӉn Hӳu Cҧnh lұp. Năm 1808 vua Gia Long ÿәi

huyӋn thành phӫ, tәng thành huyӋn: Huy͏n Long Thành có tӯ ÿây. Năm 1820, huyӋn Long

Thành có 2 tәng (tәng Long Vƭnh và tәng Thành Tuy), 63 thôn, phѭӡng. Theo ÿӏa bҥ lұp năm

1836, huyӋn Long thành gӗm 4 tәng (Long Vƭnh Th˱ͫng, Long Vƭnh H̩, Thành Tuy Th˱ͫng,

Thành Tuy H̩); 53 ҩp, thôn, xã. Năm 1837, huyӋn Long Thành thuӝc phͯ Ph˱ͣc Tuy. Tӯ năm

7.4 Page 64

▲back to top

1865, thӵc dân Pháp chia Nam kǤ thành 13 sӣ tham biӋn, Long Thành là 1 trong 5 Vͧ tham bi͏n

thuӝc tӍnh Biên Hòa. Thӡi Mӻ - DiӋm - ThiӋu; huyӋn Long Thành ÿәi thành qu̵n Long Thành.

Trong kháng chiӃn chӕng Pháp, tӯ 1951 - 1954, Ӫy ban Kháng chiӃn Hành chánh xӃp

huyӋn Long Thành thuӝc tӍnh Bà R͓a - Chͫ Lͣn, sau năm 1954 lҥi trӣ vӅ tӍnh Biên Hòa; tӯ năm

1967 thuӝc phân khu 4, ÿӃn tháng 5 năm 1971 thuӝc phân khu Bà R͓a - Long Khánh, sau tháng

10 năm 1972 lҥi trӣ vӅ tӍnh Biên Hòa.

HiӋn huyӋn Long Thành gӗm 1 thӏ trҩn và 18 xã:

1. Thӏ trҩn Long Thành.

2. Xã An Phѭӟc.

3. Xã Long Ĉӭc.

4. Xã Tam An.

5. Xã Tam Phѭӟc.

6. Xã Phѭӟc Tân.

7. Xã An Hòa.

8. Xã Long Hѭng.

9. Xã Lӝc An.

10. Xã Bình Sѫn.

11. Xã Bình An.

12. Xã Cҭm Ĉѭӡng,

13. Xã Suӕi Trҫu.

14. Xã Long An.

15. Xã Long Phѭӟc.

16. Xã Phѭӟc Thái.

17. Xã Phѭӟc Bình.

18. Xã Tân HiӋp.

19. Xã Bàu Cҥn.

HuyӋn Long Thành giàu thành tích kháng chiӃn. Khi thӵc dân Pháp ÿánh chiӃm Biên Hòa,

Long Thành là trұn ÿӏa chӕt chһn, sau là ÿӏa bàn hoҥt ÿӝng cӫa nghƭa quân Trѭѫng Ĉӏnh.

Trѭѫng Ĉӏnh mҩt, các hӝi kín tiӃp tөc gây cho Pháp nhiӅu khó khăn, tiêu biӇu là thành tích diӋt

ác gian Trҫn Bá Hӵu năm 1881 cӫa nhóm nhà sѭ Trҫn Văn Tҩn. Tӯ nhӳng năm 1936, nhân dân

các xã Phѭӟc Lӝc, Long An, Tam An, Tam Phѭӟc ÿã bҳt ÿҫu tiӃp thu tѭ tѭӣng cách mҥng tham

gia mít tinh, biӇu tình chӕng Pháp; ÿӃn năm 1937 bҳt ÿҫu có cѫ sӣ Ĉҧng, năm 1944 lұp chi bӝ

Ĉҧng ÿҫu tiên do ÿӗng chí Trӏnh Văn Dөc làm bí thѭ, năm 1945 tham gia cѭӟp chính quyӅn

ÿҫu tiên ӣ tӍnh Biên Hòa; là mӝt trong nhӳng ÿѫn vӏ tә chӭc kháng chiӃn chӕng tái xâm lѭӧc

Fӫa thӵc dân Pháp sӟm nhҩt: Nhӳng khóa huҩn luyӋn vǊ trang ÿҫu tiên tә chӭc tҥi Trѭӡng

Quân chính Long Thành (tháng 11 năm 1945), các trұn ÿánh diӋt ÿӏch ӣ cҫu Lò Rèn (9/3/1946),

Oҩy ÿӗn Tam Phѭӟc (tháng 4/1946), bӭc rút hàng loҥt ÿӗn bót giһc (tháng 9/1946). Thӡi chӕng

0ӻ, Long Thành cǊng là chiӃn trѭӡng nóng bӓng. Thành tích kháng chiӃn cӫa quân dân Long

Thành ÿѭӧc Nhà nѭӟc xét tuyên dѭѫng: "Ĉѫn vӏ Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân" cho

Wұp thӇ nhân dân và lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân cӫa: Huy͏n Long Thành (02/08/1998), xã Tam

An (6/11/1978), xã Bình S˯n (6/11/1978), xã Long Ph˱ͣc (20/12/1994), xã An Ph˱ͣc

(29/1/1996), xã Tam Ph˱ͣc (29/1/1996), xã Ph˱ͣc Thái (29/1/1996), xã Long An (08/04/2000),

xã An Hòa (08/04/2000), Ĉ͛n ÿL͉n cao su Ông Qu͇ (08/04/2000)...

Sau ngày thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, huyӋn Long Thành bҳt tay vào viӋc khҳc phөc hұu quҧ

chiӃn tranh, sҧn xuҩt nông nghiӋp, phát triӇn công nghiӋp, ÿӃn năm 1997, tәng sҧn phҭm quӕc

dân trên ÿӏa bàn huyӋn ÿҥt 805,3 tӍ ÿӗng, tăng 10,8 % so vӟi năm 1996; trong ÿó giá trӏ công

nghiӋp tăng 31,4 %, các ngành dӏch vө tăng 10 %, giá trӏ sҧn xuҩt công nghiӋp tăng 1,8 %, công

tác xã hӝi hóa giáo dөc tăng 9,7 %.

7.5 Page 65

▲back to top

Di tích văn hóa trên ÿӏa bàn có ÿình An Hòa ÿѭӧc xӃp hҥng quӕc gia vӅ kiӃn trúc cә, mӝ

NguyӉn Ĉӭc Ӭng (ÿѭӧc trùng tu 1997) vӏ chӍ huy tӱ trұn trên ÿӏa bàn trong công cuӝc chӕng

Pháp. Ngoài ra còn có di tích bӡ lǊy Ký Giang ӣ xã Long Phѭӟc, dҩu vӃt cӫa thành lǊy ÿѭӧc

xây dӵng thӡi xa xѭa, ÿѭӧc sӱa tӯ năm 1792.

IV.4. HuyӋn Nhѫn Trҥch:

Di͏n tích t͹ nhiên: 409,17 km2.

Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 20.210,06 ha.

Dân s͙( 01/04/1999):105.709 ng˱ͥi.

Thành ph̯n tôn giáo: Ph̵t (7.205 ng˱ͥi), Công giáo (15.397 ng˱ͥi), Tin

Lành (168 ng˱ͥi), Cao Ĉài (2.479 ng˱ͥi)....

&͡ng ÿ͛ng các dân t͡c: Kinh (104.577 ng˱ͥi), Hoa (428 ng˱ͥi); các dân

W͡c khác không ÿáng k͋.

Giáp vͣi: Thành ph͙ H͛ Chí Minh (Tây, Nam); t͑nh Bà R͓a - VǊng Tàu

Ĉông, Nam); huy͏n Long Thành (B̷c, Ĉông B̷c)....

Quұn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc chính quyӅn Mӻ - DiӋm thành lұp ngày 9 tháng 9 năm 1960

theo Nghӏ ÿӏnh cӫa sӕ 858 - NV trên cѫ sӣ tách 13 xã ven tӍnh lӝ 17 và 19 thuӝc huyӋn

Long Thành trѭӟc ÿây. Cùng vӟi viӋc lұp quұn Nhѫn Trҥch là viӋc lұp "Khu trù mұt Hang

Nai" ÿӇ chia cҳt lӵc lѭӧng cách mҥng ӣ khu Lòng Chҧo. Tháng giêng năm 1961, TӍnh ӫy

Biên Hòa cǊng quyӃt ÿӏnh chia huyӋn Long Thành thành hai: HuyӋn Long Thành huyӋn

Nhѫn Trҥch. Thӵc ra, cӝng ÿӗng cѭ dân trên ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc hình thành tӯ buәi

ÿҫu khai phá. Trѭӟc năm 1960 thuӝc huy͏n Long Thành. Theo Gia Ĉ͓nh Thành thông chí, thӡi

ÿLӇm 1820, tәng Thành Tuy mӟi ÿһt gӗm 29 thôn làng trong ÿó có các thôn làng cӫa Nhѫn

Trҥch. Theo ÿӏa bҥ (1836), tәng Thành Tuy chia 2: Thành Tuy Thѭӧng và Thành Tuy Hҥ, phҫn

Oӟn ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch thuӝc Thành Tuy H̩. ĈӃn năm 1878, tәng Thành Tuy Hҥ có 11 làng

Jӗm: An Phú, Long Hi͏u, L˱˯ng Thi͏n, MͿ H͡i, Phú MͿ, Ph˱ͣc An, Ph˱ͣc Khánh, Ph˱ͣc

Th̩nh, Ph˱ͣc L˱˯ng, Ph˱ͣc Lý, Tân T˱ͥng. Năm 1901, tәng Thành Tuy Hҥ có 19 làng, xã,

thêm các tên làng, xã: Tân L˱˯ng, Mƭ Khoan, MͿ H͡i, An Phú, Bình Q˱ͣi, Long ĈL͉n, Ph˱ͣc

Ki͋n, Ph˱ͣc Lai, Ph˱ͣc Long.

Tháng 10 năm 1966 ÿӃn tháng 10 năm 1972, Long Thành và Nhѫn Trҥch sát nhұp thành

huy͏n Long Thành. Tháng 10 năm 1972, tách thành 2 huyӋn Long Thành và Nh˯n Tr̩ch. Năm

1976 Nhà nѭӟc cách mҥng nhұp Nhѫn Trҥch, Long Thành thành huy͏n Long Thành, ÿӃn năm

1994 lҥi chia huyӋn Long Thành thành 2: Huy͏n Nh˯n Tr̩ch và huyӋn Long Thành. HiӋn

huyӋn Nhѫn Trҥch có 12 xã:

1. Xã Phѭӟc ThiӅn.

2. Xã Phú Hӝi.

3. Xã Long Tân.

4. Xã Phú Thҥnh.

5. Xã Ĉҥi Phѭӟc.

6. Xã Phú Hӳu.

7. Xã Phú Ĉông.

8. Xã Vƭnh Thҥnh.

9. Xã Phѭӟc Khánh.

10. Xã Phѭӟc An.

11. Xã Long Thӑ.

12. Xã HiӋp Phѭӟc.

7.6 Page 66

▲back to top

Trong hai cuӝc kháng chiӃn chӕng Pháp và chӕng Mӻ cӭu nѭӟc, quân dân Nhѫn Trҥch -

Long Thành ÿҩu tranh kiên cѭӡng; các ÿӏa danh: ChiӃn khu Rӯng Sác, chiӃn khu Phѭӟc An,

Lòng Chҧo, VǊng Gҩm, Ĉӗng Tranh - ThiӅng LiӅng... Gҳn liӅn vӟi các trang sӱ oanh liӋt cӫa

Qѭӟc nhà. Thành tích kháng chiӃn ÿѭӧc Nhà nѭӟc ghi nhұn rҩt vҿ vang: 80 mҽ ÿѭӧc Nhà nѭӟc

phong tһng danh hiӋu Bà ḿ Vi͏t Nam anh hùng, nhiӅu nhҩt trong tӍnh; 5 ÿѫn vӏ ÿѭӧc tuyên

Gѭѫng danh hiӋu Anh hùng l͹c l˱ͫng vǊ trang nhân dân: (1. Ĉ͡i dân quân du kích xã Ph˱ͣc

An (06/11/1978); 2. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang xã Phú Hͷu (20/12/1994) ; 3. Ĉ͡i quân du

kích xã Phú H͡i (06/11/1978), 4. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang xã Long Th͕ (29/01/1996); 5.

Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang huy͏n Nh˯n Tr̩ch (29/01/1996), xã Ph˱ͣc Khánh

(08/04/2000), xã Long Tân (08/04/2000), xã Phú Ĉông (08/04/2000) ; chiӃn sƭ ÿѭӧc tuyên

Gѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân: Nguy͍n Quy͇t Chi͇n, D˱˯ng Văn Thì, Nguy͍n

9ăn Quang...

5ҥch ThiӅng LiӅng, Ĉӗng Tranh, Ngã Bҧy ghi dҩu các trұn thӫy chiӃn tӯ thӡi NguyӉn HuӋ

ÿánh NguyӉn Ánh ÿӃn thӡi quân dân Biên Hòa tә chӭc chӕng Pháp ÿánh chìm nhiӅu tàu chiӃn

Fӫa Mӻ. Dòng sông Ĉӗng Nai, ÿRҥn nào trên ÿӏa bàn Nhѫn Trҥch cǊng ghi dҩu chiӃn công vҿ

vang và hy sinh lӟn lao cӫa quân dân cách mҥng, ÿһc biӋt là chiӃn sƭ ÿһc công Rӯng Sác. Ĉӏa

ÿҥo Phѭӟc An, ÿӏa ÿҥo Phú Hӝi còn trong lòng ÿҩt là di sҧn chӭng minh nhӳng kǤ công kháng

chiӃn cӫa ÿӏa phѭѫng; ÿình Phú Mӻ vӟi 3 bӭc hoành phi mӣ ÿҫu bҵng tên gӑi +͛ Chí Minh

ngang nhiên trѭӟc mһt ÿӏch thӇ hiӋn lòng dân vӟi Bác Hӗ là tài sҧn văn hóa quӕc gia ÿã ÿѭӧc

công nhұn. Các di tích kiӃn trúc cә xѭa nhѭ Chùa Ông ӣ Phѭӟc ThiӅn cùng vӟi các nӃp sӕng cә

truyӅn nhѭ nghӅ làm giá Phѭӟc Thӑ, Phѭӟc Long, nghӅ bún Phѭӟc Lai... ĈӅu là tài sҧn văn hóa

quí báu còn ÿѭӧc lѭu dҩu ӣ Nhѫn Trҥch.

;ӭ Nhѫn Trҥch có hӋ sinh thái rӯng giӗng và rӯng sác, nѭӟc ngӑt và nѭӟc lӧ, giàu sҧn

Yұt, nәi tiӃng thӡi xѭa. Cau, lúa Ĉӗng Môn là sҧn vұt ÿi tӭ xӭ. Trái cây miӋt vѭӡn Nhѫn Trҥch

nhѭ có hѭѫng vӏ khó quên; "n˱ͣc M̩ch Bà, trà Phú H͡i" quen thuӝc vӟi nhiӅu ngѭӡi, ÿһc biӋt

là ÿһc sҧn cá, tôm, cua, ӕc vùng nѭӟc lӧ ít nѫi nào ngon bҵng.

Do chiӃn tranh, Nhѫn Trҥch xѭa vүn nghèo. Sҧn xuҩt nông nghiӋp gӗm: Ruӝng, vѭӡn,

sông nѭӟc là chính. Năm 1995, sҧn lѭӧng qui thóc 31.994 tҩn, năm 1997 có tăng khoҧng 3.000

Wҩn nhѭng vүn thҩp, bình quân thu nhұp ÿҫu ngѭӡi còn khoҧng 200 USD/năm.

7ӯ sau giҧi phóng, các công trình xây dӵng cѫ bҧn: Thӫy lӧi Ĉұp Ông Kèo, ÿѭӡng ÿLӋn vӅ

nông thôn, ÿѭӡng 25B nӕi dài, ÿѭӡng Phú Thҥnh, Phú Ĉông, phөc hӗi cҫu Mít và hӋ thӕng

trѭӡng hӑc, trҥm xá ӣ cѫ sӣ... Ĉã bѭӟc ÿҫu làm thay ÿәi diӋn mҥo kinh tӃ xã hӝi ӣ nông thôn.

HuyӋn Nhѫn Trҥch ÿѭӧc kiӇm tra, công nhұn ÿѫn vӏ ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù chӳ và

phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc năm 1997.

+ѭӟng vӅ tѭѫng lai, huyӋn Nhѫn Trҥch ÿang ÿѭӧc quy hoҥch là thành phӕ vӟi nhiӅu triӇn

Yӑng vӟi các chѭѫng trình phát triӇn công nghiӋp trên ÿӏa bàn. 4 khu công nghiӋp lӟn: Khu

công nghiӋp Gò Dҫu (quyӃt ÿӏnh năm 1995, 330 ha), Khu công nghiӋp Nhѫn Trҥch I (quyӃt

ÿӏnh năm 1997, 248 ha), Khu công nghiӋp Nhѫn Trҥch II (quyӃt ÿӏnh 1997, 600 ha), Khu công

nghiӋp Nhѫn Trҥch III (quyӃt ÿӏnh 1997, 320 ha).

IV.5. HuyӋn Long Khánh:

Di͏n tích t͹ nhiên: 497,75 km2.

Di͏n tích canh tác: 23.798 ha.

Dân s͙: 200.822 ng˱ͥi (01/04/1999).

Giáp vͣi: Huy͏n Ĉ͓nh Quán (B̷c), huy͏n Xuân L͡c (Ĉông), t͑nh Bà R͓a -

9Ǌng Tàu (Nam), huy͏n Long Thành (Tây Nam), huy͏n Th͙ng Nh̭t (Tây

%̷c).

7.7 Page 67

▲back to top

Trѭӟc năm 1837, ÿӏa bàn Long Khánh là vùng dân tӝc ít ngѭӡi, sӱ cǊ gӑi là man sách,

thuӝc hai thӫ Long An và Phѭӟc Khánh và mӝt sӕ buôn, sóc xen kҿ cӫa ÿӗng bào dân tӝc tӍnh

Bình Thuұn. Tháng 3 năm 1836, Bӕ chánh Biên Hòa Phҥm Duy Trinh tâu xin và ÿѭӧc phép mӝ

dân, khai khҭn ÿӃn vùng núi Chӭa Chan. Tháng 11 năm 1837 (triӅu Minh Mҥng) mӟi ÿһt huy͏n

Long Khánh Jӗm 5 tәng, 36 xã thôn, 451 sӕ ÿinh, trên cѫ sӣ nhұp hai trҥi man ӣ hai ÿӗn Long

An và Phѭӟc Khánh, lúc ÿó thuӝc Phͯ Ph˱ͣc Tuy cǊng mӟi lұp. Năm 1851, bӓ huyӋn Long

Khánh, nhұp vӅ Phͯ Ph˱ͣc Tuy. Sách Ĉ͓a Ph˱˯ng Chí t͑nh Long Khánh năm 1968 còn có nhҳc

ÿӃn tên qu̵n Núi Chͱa Chan ÿѭӧc thành lұp ÿҫu thӃ kӹ XX, sau quұn lӷ dӡi vӅ Võ Ĉҳc nên gӑi

là qu̵n Võ Ĉ̷c và bãi bӓ năm 1912. Sau năm 1924, quұn Xuân Lӝc mӟi chính thӭc thành lұp.

1ăm 1939, qu̵n Xuân L͡c có 2 tәng (tәng Bình Lâm Th˱ͫng và t͝ng An Vi͍n) Yӟi các xã:

Xuân L͡c, Bình L͡c, H˱ng L͡c, Tân Phong, Tân L̵p, Gia Ray, Cam Tiên.

1ăm 1957, chính quyӅn lұp W͑nh Long Khánh bao gӗm qu̵n Xuân L͡c. Năm 1976, huy͏n

Xuân L͡c ÿѭӧc thành lұp thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai, ÿӃn năm 1991 chia huyӋn Xuân Lӝc thành

huyӋn Xuân Lӝc và huy͏n Long Khánh. HiӋn huyӋn Long Khánh gӗm 1 thӏ trҩn và 17 xã:

1. Thӏ trҩn Xuân Lӝc.

2. Xã Bҧo Quang.

3. Xã Bҧo Vinh.

4. Xã Bàu Sen.

5. Xã Bình Lӝc.

6. Xã Long Giao (MN)

7. Xã Nhân Nghƭa (MN).

8. Xã Sông Nhҥn.

9. Xã Suӕi Tre (MN).

10. Xã Thӯa Ĉӭc.

11. Xã Xuân Ĉѭӡng.

12. Xã Xuân Lұp (MN).

13. Xã Xuân Mƭ (MN).

14. Xã Xuân QuӃ.

15. Xã Xuân Tân (MN).

16. Xã Xuân Thanh (MN).

17. Xã Xuân Thҥnh (MN).

18. Xã Xuân ThiӋn.

'ҩu vӃt ngѭӡi xѭa sinh sӕng ӣ Long Khánh tӯ lâu ÿӡi. Mӝ cә Hàng Gòn, qua ÿӗng Long

Giao là nhӳng di sҧn văn hóa quan trӑng ÿѭӧc giӟi nghiên cӭu trong và ngoài nѭӟc biӃt ÿӃn.

Ĉҩt Long Khánh màu mӥ, rҩt tӕt cho các cây công nghiӋp, thӵc dân Pháp sӟm khai thác nѫi

ÿây thành vùng chuyên canh cao su, cà phê. Do vұy, công nhân ÿӗn ÿLӅn cao su, cà phê hình

thành ӣ ÿây khá sӟm (tӯ ÿҫu thӃ kӹ XX), ngӑn lӱa ÿҩu tranh cách mҥng cǊng nәi dұy khá sӟm

Wӯ ÿây. Công nhân cao su Bình Lӝc, Dҫu Giây, Hàng Gòn, An Lӝc... là nhӳng ÿѫn vӏ giàu

truyӅn thӕng ÿҩu tranh cách mҥng. Ĉӗng bào dân tӝc ít ngѭӡi qӫa cҧm, kiên cѭӡng, ÿóng góp

nhiӅu cho kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ. Thӡi kháng chiӃn chӕng Pháp, chӕng Mӻ,

huyӋn Long Khánh là ÿӏa bàn luôn ác liӋt; ÿӏch dӝi bҧo lӱa vào ÿây ÿӇ lұp vành ÿai che chӣ Sài

Gòn. Ngày 21 tháng 4 năm 1975, thӏ trҩn Xuân Lӝc ÿi vào lӏch sӱ vӟi sӵ kiӋn mӣ tung cánh cӱa

thép ÿӇ ÿҥi quân cách mҥng tiӃn chiӃm Sài Gòn, giҧi phóng hoàn toàn miӅn Nam.

Thành tích kháng chiӃn cӫa huyӋn Long Khánh ÿѭӧc Nhà nѭӟc ghi nhұn, tuyên dѭѫng

danh hiӋu Anh hùng Lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân ngày 20 tháng 11 năm 1994. Các ÿѫn vӏ khác

FǊng ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh hùng lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân:

1. Ĉ͡i Trinh sát vǊ trang th͓ xã Long Khánh (tuyên d˱˯ng 3/6/1976).

2. Ĉ͡i Bi͏t ÿ͡ng th͓ xã Long Khánh ( tuyên d˱˯ng 3/6/1976).

7.8 Page 68

▲back to top

3. Ĉ͡i dân quân du kích xã Bình L͡c (02/06/1976).

4. Ĉ͡i dân quân kích xã B̫o Vinh (06/11/1978).

5. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang ÿ͛n ÿL͉n cao su An L͡c (29/01/1996).

6. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang ÿ͛n ÿL͉n cao su C̱m MͿ (20/12/1994).

7. Cán b͡, công nhân viên, l͹c l˱ͫng t͹ v͏ ÿ͛n ÿL͉n cao su Bình L͡c (29/1/1996).

8. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang xã Xuân Tân (02/08/1998).

9. Nhân dân và l͹c l˱ͫng vǊ trang xã Xuân L̵p (02/08/1998).

Phong trào cách mҥng cӫa huyӋn Long Khánh cǊng hun ÿúc thành tích cӫa 31 Bà mҽ ViӋt

Nam anh hùng, Anh hùng Lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân (liӋt sƭ Lê A, liӋt sƭ +͛ Th͓ H˱˯ng, liӋt

Vƭ Tr̯n Văn Nuôi, Nguy͍n Văn Quang), và mӝt Anh hùng lao ÿӝng (Nguy͍n Th͓ Ngͥi). Ngoài

di tích quӕc gia Mӝ cә Hàng Gòn, &ͭm di tích chi͇n th̷ng Xuân L͡c cǊng là di tích ÿѭӧc xӃp

Kҥng quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 1288/VH-QĈ cӫa Bӝ Văn Hóa - Thông Tin ngày 16 tháng 11

Qăm 1988.

Sau ngày thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc, huyӋn Long Khánh cùng cҧ nѭӟc khҳc phөc hұu quҧ chiӃn

tranh, khôi phөc và phát triӇn sҧn xuҩt; nhiӅu công trình xây dӵng ÿѭӧc thӵc hiӋn: Ĉѭӡng ÿӃn

nông thôn ÿѭӧc cҧi tҥo, nâng cҩp, ÿLӋn kéo vӅ ÿӃn trung tâm tҩt cҧ các xã, trѭӡng cҩp I ÿӃn cөm

dân cѭ, huyӋn có Trѭӡng chuyên Lê Quý Ĉôn, trѭӡng cҩp III công lұp và bán công. Mӭc sӕng

Yұt chҩt tinh thҫn cӫa nhân dân ÿѭӧc phát triӇn không ngӯng, sӕ liӋu ÿLӅu tra năm 1998, 44,3 %

Vӕ hӝ có xe gҳn máy, 68,5 % sӕ hӝ có tivi, chӍ ÿӭng sau thành phӕ Biên Hòa, tәng sҧn phҭm

quӕc nӝi bình quân ÿҫu ngѭӡi 563 USD (1997) tăng 26 % so vӟi năm trѭӟc. Long Khánh là

huyӋn trong nhiӅu năm liӅn ÿҥt các giҧi cao cӫa tҩt cҧ các cuӝc thi cҩp tӍnh vӅ các mһt: Văn

hóa, thӇ thao, giáo dөc, xây dӵng ÿӡi sӕng văn hóa, nӃp sӕng văn hóa, nông dân sҧn xuҩt giӓi,

NӃ hoҥch hóa gia ÿình, chăm sóc trҿ em,

HuyӋn Long Khánh sҧn xuҩt nông nghiӋp là chính nhѭng thӃ mҥnh là cây lâu năm (16.426

ha) vӟi năng suҩt và chҩt lѭӧng cao nhѭ: Cà phê, tiêu, ÿLӅu, chôm chôm, sҫu riêng, chuӕi... Cao

su là cây công nghiӋp chiӃn lѭӧc bám rӉ trên ÿӏa bàn Long Khánh tӯ lâu ÿӡi do Công ty cao su

quҧn lý nhѭng nguӡi lao ÿӝng ÿӏa phѭѫng hѭӣng lӧi. Các nông trѭӡng trên ÿӏa bàn: Nông

tr˱ͥng C̱m MͿ, Nông tr˱ͥng Hàng Gòn, Nông tr˱ͥng An L͡c, Nông tr˱ͥng Bình L͡c, Nông

tr˱ͥng Ông Qu͇ và Trung tâm công ty cao su Ĉ͛ng Nai vӯa giàu truyӅn thӕng cách mҥng vӯa

làm nhiӋm vө kinh tӃ, vӯa có nhiӅu ÿóng góp lӟn cho các mһt công tác văn hóa, xã hӝi, tӯ thiӋn

ӣ ÿӏa phѭѫng.

IV.6. HuyӋn Xuân Lӝc:

Di͏n tích t͹ nhiên: 947,92 km2.

Di͏n tích canh tác: 65.239 ha.

Dân s͙: 279.267 ng˱ͥi (01/04/1999).

&͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (250.096 ng˱ͥi), Châu Ro (3.471 ng˱ͥi), Stiêng (417

ng˱ͥi), Khme (279 ng˱ͥi), Chăm (1.511 ng˱ͥi), Hoa (19.472 ng˱ͥi), Nùng

(4.540 ng˱ͥi).

Tôn giáo: Ph̵t giáo (161.405 ng˱ͥi), Công giáo (88.695 ng˱ͥi), Tin Lành

(1.338 ng˱ͥi), Cao Ĉài (695 ng˱ͥi)....

Giáp vͣi: Huy͏n Ĉ͓nh Quán (B̷c), t͑nh Bình Thu̵n (Ĉông, Ĉông B̷c), T͑nh Bà

5͓a - VǊng Tàu (Nam, Ĉông Nam), huy͏n Long Khánh (Tây).

Huy͏n mi͉n núi, huy͏n anh hùng l͹c l˱ͫng vǊ trang nhân dân.

Quá trình hình thành, lӏch sӱ ÿҩu tranh cách mҥng gҳn liӅn vӟi huyӋn Long Khánh (xem

IV. 5 huyӋn Long Khánh). Tӯ năm 1991, tách huyӋn Xuân Lӝc thành huy͏n Long Khánh và

huy͏n Xuân L͡c; hiӋn có 1 thӏ trҩn và 20 xã:

1. Thӏ trҩn Gia Ray (MN).

7.9 Page 69

▲back to top

2. Xã Xuân Hòa (MN).

3. Xã Xuân Hѭng (MN).

4. Xã Xuân Tâm (MN).

5. Xã Xuân Thành (MN).

6. Xã Xuân Trѭӡng (MN).

7. Xã Suӕi Cao (MN).

8. Xã Xuân Bҳc (MN).

9. Xã Xuân Thӑ (MN).

10. Xã Xuân Phú.

11. Xã Xuân HiӋp.

12. Xã Suӕi Cát.

13. Xã Lang Minh.

14. Xã Xuân Ĉông (MN).

15. Xã Xuân Tây (MN).

16. Xã Sông Ray (MN).

17. Xã Lâm San.

18. Xã Bҧo Bình (MN).

19. Xã Xuân Bҧo (MN).

20. Xã Xuân Ĉӏnh (MN).

21. Xã Bҧo Hòa.

HuyӋn Xuân Lӝc thuӝc ÿӏa bàn miӅn núi, hҫu hӃt các xã mӟi ÿѭӧc ÿӏnh cѭ tӯ sau giҧi

phóng, kinh tӃ sҧn xuҩt nông nghiӋp dӵa vào trӗng trӑt là chính. Phә biӃn là các loҥi cây lѭѫng

thӵc, cây công nghiӋp hӧp vӟi ÿҩt rүy. HuyӋn Xuân Lӝc là mӝt trong nhӳng huyӋn sӟm áp

Gөng giӕng mӟi, tăng năng suҩt cây trӗng, dүn ÿҫu toàn tӍnh vӅ sҧn lѭӧng lѭѫng thӵc qui thóc ít

nhҩt là tӯ năm 1995 ÿӃn nay. ThӃ mҥnh là cây bҳp. Năm 1997 vӟi 190.161 ha (cao nhҩt trong

các năm), cây bҳp Xuân Lӝc ÿҥt năng suҩt 39,7 tҥ/ha (có năm lên 46 tҥ/ha), ÿҥt sҧn lѭӧng

76.158 tҩn (năm sau ÿҥt 86.792 tҩn) ÿӭng ÿҫu trong tҩt cҧ các huyӋn. Các giӕng bҳp cho năng

suҩt cao: DK 888 (1992), LVN 10 (1997), DK 999 (1994), UNI 89, L 88... ÿӅu sӟm có mһt và

Jһt hái thành công ӣ ÿӏa bàn huyӋn Xuân Lӝc. Cây bông vҧi cǊng vұy, ÿӍnh cao là năm 1998

trӗng 2.982 ha, ÿҥt sҧn lѭӧng 3.984 tҩn, cách xa các huyӋn khác.

Tuy nhiên, do giá nông sҧn thҩt thѭӡng, huyӋn Xuân Lӝc luôn gһp khó khăn, năm 1997

giá trӏ tәng sҧn phҭm 1.152,2 tӹ ÿӗng, bình quân ÿҫu ngѭӡi 2,07 triӋu ÿӗng.

7ӯ sau năm 1975, nhiӅu công trình xây dӵng trên ÿӏa bàn huyӋn Xuân Lӝc ÿem lҥi hiӋu

quҧ kinh tӃ xã hӝi cao: ĈLӋn vӅ ÿӃn trung tâm các xã, ÿѭӡng quӕc lӝ I qua huyӋn ÿѭӧc nâng

Fҩp; ÿѭӡng ÿӃn các xã ÿѭӧc khai thông, chӧ Xuân Lӝc (xây dӵng 1995), thӫy lӧi Hӗ Núi Le,

+ӗ Gia Ui, Hӗ Suӕi Vӑng (1997), Nhà trҿ mҫm non, Trѭӡng Phә thông trung hӑc huyӋn

(1997).

Ӣ ÿӏa bàn huyӋn có núi Chӭa Chan (847 mét), cao nhҩt trong tӍnh, trên núi có chùa Gia

Lào (Bӱu Quang Tӵ) là thҳng cҧnh nәi tiӃng, là căn cӭ cách mҥng thӡi kháng chiӃn chӕng

Pháp, chӕng Mӻ ÿѭӧc xem là di tích lӏch sӱ văn hóa cӫa tӍnh. Sông Ray, Sông La Ngà qua ÿӏa

bàn Xuân Lӝc có nhiӅu cҧnh ÿҽp thѫ mӝng, ÿi vào huyӅn thoҥi cә tích (nhѭ truyӋn kӇ sӵ tích

Sông Ray cӫa ngѭӡi Châu Ro).

Tháng 4 năm 1997, huyӋn Xuân lӝc ÿѭӧc xét, công nhұn ÿҥt chuҭn quӕc gia vӅ chӕng mù

chӳ và phә cұp giáo dөc tiӇu hӑc. Tháng 8/1998, Toàn huyӋn phҩn khӣi ÿón nhұn danh hiӋu

Anh hùng l͹c l˱ͫng vǊ trang nhân dân do Nhà nѭӟc phong tһng cho nhân dân và lӵc lѭӧng vǊ

trang huyӋn Xuân Lӝc (QuyӃt ÿӏnh tuyên dѭѫng ngày 02/08/1998).

7.10 Page 70

▲back to top

Ngoài ra, nhân dân và lӵc lѭӧng vǊ trang nhân dân xã Xuân Th͕ (ngày 22 tháng 8 năm

1998) và xã B̫o Bình (ngày 01 tháng 06 năm 1999) FǊng ÿã ÿѭӧc tuyên dѭѫng Anh hùng l͹c

O˱ͫng vǊ trang nhân dân. ĈӃn 1999, toàn huyӋn có 13 Bà mҽ ViӋt Nam anh hùng.

IV.7. HuyӋn Thӕng Nhҩt:

Di͏n tích t͹ nhiên: 506,43 km2.

Di͏n tích ÿ̭t canh tác: 40.887 ha.

Dân s͙: (01/04/1999): 295.032 ng˱ͥi.

Các c͡ng ÿ͛ng dân t͡c: Kinh (5.010 h͡), Hoa (3.860 h͡), Nùng (780 h͡),

Châu Ro (62 h͡), Khme (23 h͡), Chăm (7 h͡). Tôn giáo: Công giáo

(32.803 h͡), Ph̵t giáo (9.987 h͡), Tin Lành (143 h͡), Cao Ĉài (202 h͡).

Giáp vͣi: Huy͏n Vƭnh C͵u (B̷c, Tây B̷c), huy͏n Ĉ͓nh Quán (Ĉông B̷c),

huy͏n Long Khánh (Ĉông), huy͏n Long Thành (Nam), Biên Hòa (Tây).

Huy͏n có tͽ l͏ ÿ͛ng bào theo ÿ̩o Công giáo cao nh̭t t͑nh (58,7 %).

HuyӋn Th͙ng Nh̭t ÿѭӧc chính quyӅn cách mҥng thành lұp tháng 10 năm 1973. Buәi ÿҫu

khai dӵng, ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc phҥm vi hai huyӋn Phѭӟc Chánh (phӫ Phѭӟc

Long) và Long Khánh (phӫ Phѭӟc Tuy xѭa). Suӕt thӡi thuӝc Pháp ÿӃn năm 1954, ÿӏa bàn

huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc hai quұn Châu Thành và Xuân Lӝc. VӅ phía cách mҥng, tӯ năm 1948

ÿӃn 1954, ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc hai huyӋn Vƭnh Cӱu và Xuân Lӝc. Giai ÿRҥn 1954 -

1975, khi chính quyӅn Sài Gòn lұp quұn Ĉӭc Tu (1963, tӍnh Biên Hòa), quân KiӋm Tân (1967),

quұn Xuân Lӝc (thuӝc tӍnh Long Khánh), ÿӏa bàn huyӋn Thӕng Nhҩt thuӝc 3 quұn này. Trong

khi ÿó, cách mҥng xác ÿӏnh ÿӏa bàn Thӕng Nhҩt thuӝc Vƭnh Cӱu (tӍnh Biên Hòa) và Xuân Lӝc

(tӍnh Bà Rӏa - Long Khánh). Năm 1976, huy͏n Th͙ng Nh̭t là mӝt trong các ÿѫn vӏ hành chính

thuӝc tӍnh Ĉӗng Nai; hiӋn có 1 thӏ trҩn và 24 xã:

1. Thӏ Trҩn Trҧng Bom.

2. Xã Gia Tân 1.

3. Xã Gia Tân 2.

4. Xã Gia KiӋm.

5. Xã Quang Trung.

6. Xã Bàu Hàm 2.

7. Xã lӝ 25(MN).

8. Xã Sông Thao.

9. Xã Bàu Hàm.

10. Xã Ĉông Hòa.

11. Xã Trung Hòa.

12. Xã Tây Hòa.

13. Xã Thanh Bình.

14. Xã Cây Gáo.

15. Xã Sông Trҫu.

16. Xã An ViӉn (MN).

17. Xã Ĉӗi 61 (MN).

18. Xã Hѭng Lӝc.

19. Xã Hѭng Thӏnh.

20. Xã Quҧng TiӃn.

21. Xã Bình Ninh.

22. Xã Bҳc Sѫn.

23. Xã Hӕ Nai 3.