Phong trao dau tranh cach mang phuong Thong Nhat :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Phong trao dau tranh cach mang phuong Thong Nhat

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

Phong trao dau tranh cach mang phuong Thong Nhat

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

PHONG TRÀO

ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG CӪA

PHѬӠNG THӔNG NHҨT

Ký sӵ lӏch sӱ

ChӍ ÿҥo thӵc hiӋn:

Ĉҧng Ӫy Phѭӡng Thӕng Nhҩt, thành phӕ Biên Hòa

Biên soҥn: Ĉào TiӃn thѭӣng – NguyӉn Yên Tri

VӁ bìa:

Hoàng Kim Trӑng

1.3 Page 3

▲back to top

PHONG TRÀO ĈҨU TRANH CÁCH MҤNG

CӪA PHѬӠNG THӔNG NHҨT

THÀNH PHӔ BIÊN HOÀ

Trong viӋc biên soҥn cuӕn lӏch sӱ “Phong trào ÿҩu tranh cách mҥng cӫa

phѭӡng Thӕng Nhҩt, thành phӕ Biên Hòa”, Thѭӡng vө Ĉҧng ӫy phѭӡng ÿѭӧc sӵ

giúp ÿӥ nhiӋt tình cӫa các ÿӗng chí, ÿӗng bào. Bҧn thҧo ÿѭӧc các ÿӗng chí NguyӉn

ViӃt Tá, ÿҥi tá trѭӣng phòng lӏch sӱ Quân khu 7, ÿӗng chí Ĉàm Ĉӭc Trung, ThiӃu tá

trѭӣng ban khoa hӑc lӏch sӱ Bӝ chӍ huy quân sӵ tӍnh Ĉӗng Nai, ÿӗng chí Hoàng Kim

Chung, Hӝi phó hӝi Văn nghӋ Ĉӗng Nai góp ý sӱa chӳa tӍ mӍ.

Chúng tôi xin chân thành cám ѫn sӵ giúp ÿӥ quí báu trên và mong nhұn ÿѭӧc

sӵ góp ý rӝng rãi cӫa ÿӗng chí, ÿӗng bào ÿӇ bә sung, nâng cao chҩt lѭӧng cuӕn sách

trong dӏp tái bҧn.

BAN CHҨP HÀNH ĈҦNG BӜ

PHѬӠNG THӔNG NHҨT

1.4 Page 4

▲back to top

T͸A

Tôi là thͫ h͕c vi͏c cͯa hãng máy c˱a Tân Mai B.I.F vào nhͷng năm 40, vài

năm tr˱ͣc Cách m̩ng Tháng Tám. Vͣi t˱ cách ng˱ͥi làm chͱng l͓ch s͵ ̭y, tôi “ѭu

tiên” ÿ˱ͫc Ĉ̫ng ͯy ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t và các tác gi̫ mͥi ÿ͕c và góp ý ki͇n v͉ b̫n

th̫o quy͋n s͵ này.

Tôi ÿ͕c th̵t chăm chú. ̬n t˱ͫng m̩nh mͅ ÿ̯u tiên ÿ͇n vͣi tôi là th͇ này:

gi͙ng nh˱ ͧ m͕i vùng ÿ̭t khác cͯa T͝ qu͙c. Cu͡c chi͇n ÿ̭u cͯa nhân dân ph˱ͥng

Th͙ng Nh̭t th̵t l̷m n͟i truân chuyên xong cǊng b͉n b͑, d̓o dai ÿ͇n ng̩c nhiên. Có

khác chăng là ͧ ÿã ph̫i th˱ͥng xuyên m̿t ÿ͙i m̿t vͣi k̓ thù và trong cái th͇ luôn

luôn không cân sͱc. Th͇ nh˱ng, nhân dân ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t ÿã vi͇t lên nhͷng

trang s͵ ph̫i nói là ÿ͡c ÿáo.

Tôi tin là quy͋n s͵ không th͋ nào ghi chép h͇t m͕i s͹ tích hào hùng nh˱ nó

có. Nhi͉u vi͏c t͙t, nhi͉u chuy͏n hay, nhi͉u g˱˯ng sáng khác... có th͋ còn r˯i vãi

ch˱a thu nh̵p ÿ˱ͫc, còn b͓ bͭi thͥi gian phͯ ḽp. Khó khăn r̭t nhi͉u. Tuy th͇, cái

quy͇t tâm cͯa Ĉ̫ng ͯy ph˱ͥng cǊng nh˱ s͹ n͟ l͹c cͯa các tác gi̫ nh̹m hoàn

thành b̹ng ÿ˱ͫc quy͋n s͵ này rõ ràng là ÿáng quí, th̵t ÿáng khích l͏.

Nên coi ÿây ch͑ là m͡t viên g̩ch nh͗, m͡t ÿóng góp khiêm t͙n vào kho tàng

l͓ch s͵ to và dày cͯa cu͡c chi͇n tranh nhân dân ÿ͓a ph˱˯ng trong c̫ n˱ͣc ta su͙t

hai thͥi kǤ kháng chi͇n ch͙ng Pháp và ch͙ng MͿ. Ĉóng góp nh͗ thôi, nh˱ng v̳n có

màu s̷c sinh ÿ͡ng, th̵t riêng.

ͦ ÿây, nhͷng ng˱ͥi thͫ cͯa m͡t trung tâm công nghi͏p n͝i ti͇ng - giai c̭p

công nhân có s͹ lãnh ÿ̩o cͯa Ĉ̫ng tͳ lâu ÿͥi ÿã giͷ m͡t vai trò không th͋ ai thay

th͇. Công nhân liên minh ch̿t chͅ vͣi nông dân, xo̷n xuýt vͣi nhau trong m͕i hành

ÿ͡ng, làm thành cái n͉n t̫ng ÿoàn k͇t vͷng ch̷c cho m͕i t̯ng lͣp nhân dân trong

thành ph͙ ÿ̭u tranh ch͙ng ÿ͓ch cǊng l̩i là m͡t ÿi͋m n͝i b̵t khác, hi͇m th̭y ͧ nhi͉u

n˯i khác. Và r͹c rͩ là hình ̫nh các bà, các ḿ, các ch͓. Th̵t khó ͧ ÿâu có ÿ˱ͫc nh˱

ͧ ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t này nhi͉u th͇ h͏ “Các bà ḿ Gò Me” ÿã liên ti͇p xṷt hi͏n và

ÿã th̯m l̿ng l̵p nên bi͇t bao chi͇n công mà giͥ ÿây chúng ta mͣi bi͇t.

Tôi nghƭ r̹ng vi͇t quy͋n s͵ này cͯa tác gi̫ ch͑ mͣi c͙ g̷ng ghi chép ph̯n

nào nhͷng c͙ng hi͇n r̭t ÿa d̩ng cͯa nhân dân ph˱ͥng Th͙ng Nh̭t. Tuy nhiên, tôi

ÿã không kh͗i b͛i h͛i, xúc ÿ͡ng khi ÿ͕c h͇t quy͋n sách này. Và cǊng ngͩ ngàng

không ít vì b̷t g̿p nhi͉u chuy͏n kǤ l̩ nh˱ng l̩i hoàn toàn có th̵t, hoàn c̫nh ÿúng

vͣi s͹ th̵t.

Bͧi v̵y, tôi cho r̹ng quy͋n s͵ này sͅ vô cùng b͝ ích ÿ͙i vͣi các th͇ h͏ hôm

nay và ngày mai m͟i khi nhͣ v͉ m͡t thuͧ ÿ̭u tranh ÿ̯y gian kh͝ (ÿ͋ gi̫i phóng ÿ̭t

n˱ͣc) cͯa nhͷng lͣp ng˱ͥi ÿi tr˱ͣc.

Biên Hoà, tháng chín 1987

HOÀNG KIM CHUNG

Phó h͡i tr˱ͧng H͡i Văn h͕c

ngh͏ thu̵t t͑nh Ĉ͛ng Nai

1.5 Page 5

▲back to top

1.6 Page 6

▲back to top

PHҪN THӬ NHҨT

ĈҨT NѬӞC CON NGѬӠI

Phѭӡng Thӕng Nhҩt thành phӕ Biên Hòa tӍnh Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp ÿҫu năm

1976, sau ngày miӅn Nam hoàn toàn giҧi phóng, trên cѫ sӣ hӧp nhҩt ba ҩp Tân Mai, Lân

Thành, Vƭnh Thӏ (trong sӕ năm khu, tám ҩp cӫa xã Bình Trѭӟc cǊ)1

Phѭӡng Thӕng Nhҩt rӝng 3,32 km2 hécta), diӋn tích vào loҥi nhӓ so vӟi hѫn hai

mѭѫi phѭӡng xã toàn thành phӕ. Phѭӡng có hình nӱa vàng trăng khuyӃt mà phҫn lõm

quay la rҥch Cát. Phía bҳc, phѭӡng Thӕng Nhҩt giáp phѭӡng Tân TiӃn; phía ÿông giáp

phѭӡng Tân Mai; phía nam và ÿông nam giáp rҥch Cát - là mӝt nhánh sông Ĉӗng Nai;

phía tây giáp hai phѭӡng Trung DǊng và QuyӃt Thҳng. Ranh giӟi giӳa phѭӡng Thӕng

Nhҩt và các phѭӡng bҥn là ÿѭӡng xe lӱa bҳc-nam và ÿѭӡng 15, cùng mӝt hҿm nhӓ.

Phѭӡng Thӕng Nhҩt nҵm gҫn chính giӳa thành phӕ Biên Hòa, thӡi kǤ chӕng Pháp là

vùng ven, ÿӃn thӡi kǤ chӕng Mӻ thuӝc nӝi ô. Các xóm ҩp xanh tѭѫi cӫa phѭӡng trҧi dài

ven sông Ĉӗng Nai. Các rһng dӯa và nhӳng lùm tre vѭѫn cao, nhӳng nӃp nhà thҩp

thoáng dѭӟi tán cây ăn trái bao quanh cánh ÿӗng bӕn mùa mѭӧt mà lúa, mía, rau, ÿұu...

Vùng ÿҩt này ÿã tӯng mӝt thӡi nәi tiӃng hăng hái ÿҩu tranh cách mҥng vӟi Gò Me, vӟi

MiӉu ba làng vӟi Nhà máy cѭa BIF.

Ĉӏa hình phѭӡng Thӕng Nhҩt bҵng phҷng, ÿӝ cao trung bình 1,5 mét, ÿҩt Gò Me

cao nhҩt (6,8 mét) là mӝt bãi bӗi cǊ cӫa sông Ĉӗng Nai. Gò rӝng khoҧng tám mүu, xѭa

kia có mӝt cây me lӟn và nhiӅu cây me nhӓ mӑc. Gò Mô là mӝt gò ÿҩt do con ngѭӡi

ÿҳp ӣ phía tây nam Gò Me. Tӯ thӡi mӟi lұp dinh Trҩn Biên cách nay hѫn hai trăm năm,

quan tәng trҩn ÿi ÿҳp gò này ÿӇ hàng năm làm lӉ tӃ trӡi ÿҩt, cҫu xin mѭa thuұn gió hòa,

quan xuӕng ruӝng cày vài ÿѭӡng tѭӧng trѭng mӣ ÿҫu vө cày cҩy hàng năm. Sau ÿó có

lúc tình hình an ninh kém ÿi, quan quân triӅu ÿình ÿһt súng thҫn công ÿӇ phòng thӫ lӏ sӣ

dinh Trҩn Biên ÿóng ӣ thôn Phѭӟc Lѭ (phѭӡng QuyӃt thҳng bây giӡ). Khi chiӃm Biên

Hòa, Tây dùng Gò Mô làm chӛ cho lính tұp bҳn bia. Tҥi Gò Mô, khoҧng năm 1948

nhân dân ÿã ÿào mӝt hҫm bí mұt cho cán bӝ hoҥt ÿӝng nӝi thành, hҫm này tӗn tҥi suӕt

hai thӡi kǤ kháng chiӃn.

Gҫn ga Biên Hòa có Bàu Sҩu rӝng hàng chөc mүu, thҩp 0,9 mét, hai mҥch nѭӟc

ngҫm rӍ ra quanh năm. Xѭa kia nѫi ÿây mӑc toàn năn, ÿӃ, sұy, cӓ lia thia... sình lҫy sөp

ÿӃn bөng trâu. Khi rӯng còn bӏt bùng phӫ kín thì bàu có nhiӅu cá sҩu. Vì ngѭӡi săn bҳt

ráo riӃt nên cá sҩu chҷng còn, nhѭng nhiӅu ngѭӡi còn bҳt ÿѭӧc lѭѫn dài hàng mét, cá to

bҵng bҳp vӃ rúc trong sình. Nhân dân làm thuӹ lӧi, nѭӟc bàu rút cҥn, ÿҩt rҳn chҳc lҥi và

ÿѭӧc khai phá ÿӇ cҩy cày.

1 Sách Gia Ĉӏnh thông chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc (khoҧng năm 1820) ghi : tәng Phѭӟc Vinh, huyӋn Phѭӟc Chánh,

phӫ Phѭӟc Long, tӍnh Biên Hòa có các làng Bình Trúc, Tân Mai ... Bҧn ÿӗ Bea-u (BoiHoux) in năm 1881 vӁ

tәng Phѭӟc Vƭnh thѭӧng có các làng Bình Trѭӟc, Tân Mai, vƭnh Thanh... Nhѭ vұy các làng Bình Trѭӟc, Tân

Mai ra ÿӡi ÿã ngoài hai trăm năm. Tӯ làng Bình Trѭӟc hình thành thêm ҩp Lân Thành... tӯ làng Vƭnh Thanh

thêm ҩp Lân Thӏ (sau này hӧp lҥi thành ҩp Vƭnh Thӏ). Thӡi thuӝc Pháp, làng Tân Mai thuӝc xã Tam HiӋp, năm

1956, làng này chia hai: ҩp Tân Mai thuӝc xã Bình Trѭӟc (nӝi ô) và xã mӟi Bùi TiӃng (Bà TiӃng có thӱa ÿҩt

dăm mүu cúng chùa Tân Mai làm ruӝng hұu. Năm 1955 ÿӗng bào di cѭ ÿӃn ӣ khu vӵc này, ông giáo ThӇ là chӫ

tӏch UBHC xã Tam HiӋp ÿһt cho khu vӵc này là khu Bùi TiӃng, ít lâu sau trӣ thành xã Bùi TiӃng nay là phѭӡng

Tân Mai.)

1.7 Page 7

▲back to top

Khu vӵc các lò gҥch thuӝc khóm hai có ÿӏa hình thҩp nhҩt, tӯ 0,2 mét ÿӃn 0,6

mét. Khi thӫy triӅu lên, truyӅn ngѭӧc dòng rҥch Cát thì ÿѭӧc sông Ĉӗng Nai làm ngұp

hàng chөc mүu ÿҩt hai ven bӡ rҥch cҫu Lӟn. Tұn dөng thiên nhiên nhҵm tăng thêm cӫa

cҧi cho xã hӝi, phѭӡng ÿang qui hoҥch cҧi tҥo vùng ÿҩt thҩp này thành nѫi nuôi tôm cá

cӫa hӧp tác xã nông nghiӋp Gò Me.

Rҥch Cát chҧy ven ÿông nam phѭӡng Thӕng Nhҩt tӯ thӫa xa xѭa cách nay có thӇ

là hàng ngàn năm, vӕn là dòng chính sông Ĉӗng Nai. Chҧy ӣ ÿӏa hình bҵng phҷng, sông

uӕn khúc quanh co nhѭ rҳn trѭӡn trên mһt ÿҩt. Khi xҧy ra lǊ cӵc lӟn, nѭӟc ÿào mӝt

dòng mӟi thҷng tҳp tӯ cҫu Gành tӟi bӃn ÿò An Hҧo, khúc sông cǊ uӕn cong trӣ thành

dòng rҥch Cát bây giӡ. Lòng sông có nhiӅu cát, thӡi thuӝc Pháp nhà chӭc trách ÿã cho

ÿҩu thҫu tám cҳc mӝt ghe cát lӟn, BӃn ÿò Long KiӇng gҫn ÿình Tân Mai là mӝt trong

nhӳng nѫi khai thác cát tӯ hӗi ÿó. Cách ÿây vài năm, vào ÿҫu nhӳng năm 80, ÿӇ mӣ

rӝng mһt bҵng xây dӵng công trình cӫa Nhà máy giҩy Tân Mai, ta dùng xáng thәi cát tӯ

lòng rҥch lҩp mӝt phҫn khu vӵc lҫy lӝi ven rҥch cҫu Lӟn.

Cù Lao Cӓ là mӝt bãi bӗi giӳa lòng rҥch Cát, cách bӡ trái cӫa rҥch vài chөc mét,

hình dáng nhѭ mӝt cӫ khoai lang nhӑn hai ÿҫu, dài khoҧng tám trăm mét, chӛ rӝng nhҩt

cӫa bӅ ngang chӯng mӝt trăm mét, diӋn tích chӯng ba mүu. Xѭa kia Cù Lao Cӓ chӍ có

cӓ và cây bөi mӑc. Thӡi thuӝc Pháp, ách Hѭӟng 2 khai phá trӗng cây ăn trái. Nay có

dăm gia ÿình sӕng ӣ ÿó bҵng trӗng lúa, cau... Cù Lao Cӓ nҵm trên ÿѭӡng giao liên

ÿѭӡng sông giӳa Gò Me, Vƭnh Thӏ vӟi Bình Ĉa thӡi chӕng Pháp, ÿӃn thӡi chӕng Mӻ có

lúc là nѫi dung trú tҥm thӡi cӫa cán bӝ, bӝ ÿӝi.

Phѭӡng Thӕng Nhҩt có ba con rҥch. Dài nhҩt là rҥch cҫu Lӟn, bҳt nguӗn tӯ Hӕ

Nai; khúc ÿҫu nguӗn là suӕi Săng Máu, khúc giӳa chҧy qua BӋnh viӋn tâm thҫn (nhà

thѭѫng ÿiên) có tên là rҥch Ĉӗng Tràm, ÿoҥn cuӕi tӯ cҫu Vҥt3 trӣ ÿi gӑi là rҥch cҫu

Lӟn. Khi nѭӟc rҥch cҫu Lӟn dâng lên vì chӏu ҧnh hѭӣng thӫy triӅu, nѭӟc thѭӡng có

màu ÿen bҭn bӕc mùi hôi do nѭӟc thҧi cӫa Nhà máy giҩy Tân Mai ÿә ra gây ô nhiӉm

môi trѭӡng sӕng, ҧnh hѭӣng ÿӃn sӭc khӓe nhân dân.

Con rҥch bҳt nguӗn tӯ Bàu Sҩu gҫn ga Biên Hòa dài hѫn mӝt ki lô mét ÿѭӧc gӑi

bҵng nhiӅu tên trên bҧn ÿӗ ghi là rҥch Trѭӡng Tàu 4. Rҥch Bà Miên ngҳn nӱa ki lô mét

nҵm ӣ khóm sáu.

Các rҥch lӟn nhӓ trên ÿӏa bàn phѭӡng Thӕng Nhҩt trѭӟc ÿây rҩt sҹn tôm, cá, là

nguӗn cung cҩp thӭc ăn quan trӑng cho nhân dân ba ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ.

Mӝt trăm năm trѭӟc, rӯng rұm phӫ kín khҳp nѫi vӟi cây cao bóng cҧ thuӝc các

loҥi bҵng lăng, sao, gõ, sӃn, dҫu... Thoҥt ÿҫu, ruӝng ÿѭӧc khai phá ven rҥch Cát. Lҫn lҫn

dân các nѫi ÿӃn làm ăn thì rӯng rұm bӏ ÿҭy lui, khi Nhà máy cѭa BIF xây dӵng xong thì

2 Ách : adjudant: thѭӧng sƭ, thӡi ngөy y là hӝi viên hӝi ÿӗng tӍnh Biên Hoà

3 Này là cҫu Mѭѫng Sao

4 Mӝt sӕ cө già kêu bҵng rҥch Chìm Tàu và giҧi thích: hӗi xѭa có mӝt chiӃc tàu Tây bӏ chìm tàu ӣ cӱa rҥch ; có

cө nói quân Tây sѫn ÿánh chìm mӝt tàu giһc Xiêm (?). Mӝt sӕ ngѭӡi kêu là rҥch Vàm Tàu, giҧi thích trѭӟc ÿây

tàu cӫa Nhà máy cӫa BIF kéo các bè gӛ tӯ Cam pu chia vӅ ÿã ÿұu tàu ӣ cӱa vàm ÿӇ vӟt gӛ lên ÿѭӡng rҫy

chuyӇn gӛ vào nhà máy. Có ngѭӡi gӑi là rҥch Cҫn Tàu mà không lý giҧi gì. Bán ÿӗ Boa-u (1881) ghi là rҥch

Trѭӡng Tan (không ÿánh dҩu) suy luұn ra có. thӇ là rҥch Trѭӣng Tân : con rҥch mang tên ngѭӡi ÿҫu tiên ÿӃn

sӕng cҥnh rҥch, ví nhѭ rҥch Bà Miên, rҥch Bà Xanh....

1.8 Page 8

▲back to top

rӯng rұm hoàn toàn biӃn mҩt. ĈӃn mùa thu năm 1945, xóm Gò Me chӍ còn mӝt vҥt rӯng

chӗi, dân xóm thѭӡng bӭt dây mây, dây choҥi bӋn quang gióng mang bán nên xóm này,

còn có tên là xóm Gióng. Các xóm ҩp khác trong phҥm vi phѭӡng Thӕng Nhҩt sót lҥi

mӝt sӕ bөi cây nhӓ, ven sông rҥch cӓ lác mӑc rұm rҥp. Dân Bình Trѭӟc muӕn có gӛ làm

nhà hoһc cӫi ÿun phҧi lên dҧi rӯng giӳa ÿѭӡng xe lӱa và ÿѭӡng 15 (phѭӡng Tam Hòa

bây giӡ) khai thác.

Dân cѭ sӕng trên ÿӏa bàn ba ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ xѭa kia rҩt ít.

Trѭӟc năm 1945, ҩp Lân Thӏ ÿӝ mѭѫi nóc nhà; ҩp Vƭnh Thanh ÿông hѫn nhѭng cҧ hai

ҩp cӝng lҥi không quá bҧy chөc hӝ. Ҩp Lân Thành có khoҧng ba mѭѫi gia ÿình sinh

sӕng thì xóm Gò Me vҿn vҽn mѭӡi nóc gia; trên quãng ÿѭӡng dài hѫn mӝt ki lô mét tӯ

ÿѭӡng xe lӱa qua ÿình Bình Trѭӟc tӟi cәng Nhà máy cѭa chӍ có hai chөc nhà ӣ thѭa

thӟt. Theo lӡi các bô lão thì mҩy anh em ngѭӡi hӑ Lê tӯ phѭѫng xa ÿӃn lұp nghiӋp ÿҫu

tiên, mӣ ҩp Lân Thành cách nay ngoài mӝt trăm năm; sau ÿó ÿӃn ngѭӡi hӑ Võ và các hӑ

khác, nên nay còn truyӅn lҥi câu “tiӅn Lê hұu Võ”, ҩp Tân Mai chӯng bҧy chөc hӝ, chia

thành hai xóm: xóm Tân Mai ngoài ven sông khá ÿông dân, xóm Tân Mai trong (ven

ÿѭӡng 15) chӍ có hѫn mӝt chөc nhà.

Thӡi thuӝc pháp, khóm ba có sӣ cao su nhӓ cӫa ông ÿӕc Vƭnh (tӯ ÿҫu nhӳng năm

1960 dân ÿã phá hӃt ÿӇ xây dӵng nhà cӱa). Bên kia ÿѭӡng xe lӱa, tӯ quãng rҥp Thanh

Bình chҥy dài qua cҫu Vҥt là sӣ cao su cӫa Tây étvinát (Esvinasse). Ngay ÿҫu ngã ba

Vѭӡn Mít (nhà hàng Hѭѫng Bình hiӋn nay), mӝt tên Tây lai lұp vѭӡn trӗng hàng ngàn

cây mít. Tӯ ngã ba vѭӡn Mít tӟi ngã ba Máy Cѭa chӍ có mӝt ngôi nhà cӫa chӫ sӣ

étvinát. Tӯ ngã ba Máy Cѭa tӟi cҫu Vҥt có duy nhҩt mӝt ngôi nhà cӫa thân sinh ông Lê

Hͷu Thành. Hai ven ÿѭӡng tӯ ngã ba Máy Cѭa vào tӟi cәng Nhà máy BIF toàn cây bөi

lúp xúp, có mӝt cѭ xá cӫa thӧ hai mѭѫi căn bҵng ván cây và vài túp lӅu nhӓ, ÿѭӡng

trong xóm ҩp là ÿѭӡng mòn nhӓ hҽp, hai vӋ ÿѭӡng toàn cây bөi, lau lách, cӓ gianh, bù

xít mӑc um tùm rұm rҥp. Chӯng năm giӡ chiӅu còn vàng mһt trӡi và ÿѭӡng ÿã vҳng

tanh không mҩy ngѭӡi qua lҥi.

Tӯ năm 1947 ÿӃn năm 1954, giһc Pháp ra sӭc bình ÿӏnh vùng ven thӏ xã Biên

Hòa nên dân các nѫi dӗn vӅ ÿây cѭ trú. Sau năm 1954, mӝt bӝ phұn ÿӗng bào miӅn Bҳc

di cѭ vӅ ӣ xóm Tân Mai (sau thành xã Bùi TiӃng nay là phѭӡng Tân Mai). NhiӅu gia

ÿình kháng chiӃn cǊ quê miӅn Trung phҧi ÿәi vùng tránh Mӻ-DiӋm khӫng bӕ cǊng ÿӃn

ÿây làm ăn sinh sӕng. Làn sóng ngѭӡi cuӕi cùng tràn ÿӃn ÿây mùa hè 1972 khi quân dân

toàn miӅn tiӃn công lӟn ӣ Bình Long và Trӏ Thiên 5. Sau ngày ÿҩt nѭӟc thӕng nhҩt, trên

hai ngàn ngѭӡi ÿã trӣ vӅ quê cǊ hoһc ÿi xây dӵng kinh tӃ mӟi theo chӫ trѭѫng cӫa Ĉҧng

và Nhà nѭӟc. HiӋn nay phѭӡng Thӕng Nhҩt có 13.550 ngѭӡi, sӕ dân vào loҥi trung bình

so vӟi hѫn hai mѭѫi phѭӡng xã trong thành phӕ Biên Hòa.

Cùng chung sӕng trên ÿӏa bàn phѭӡng có năm dân lӝc: ViӋt 13.415 ngѭӡi, Hoa

109, Khѫme 16, Thái 6, Ҩn Ĉӝ 4. Ngѭӡi Ҩn Ĉӝ (dân ta quen gӑi là Chà Và) kӃ tiӃp

nhau làm gác dan Nhà máy cѭa khoҧng bҧy mѭѫi năm. Ngѭӡi các dân tӝc Hoa, Khѫme,

Thái mӟi ÿӃn sau năm 1954.

Hѫn chín mѭѫi lăm phҫn trăm dân phѭӡng Thӕng Nhҩt thӡ cúng ông bà, tә tiên

theo tҥp tөc tӯ ngàn xѭa ÿӇ tӓ lòng nhӟ ѫn các bұc sinh thành. Tín ÿӗ ÿҥo phұt thӵc thө

5 Theo Ĉӏa phѭѫng chí Biên Hòa năm 1974 thì ҩp Vƭnh Thӏ : 2244 ngѭӡӏ, ҩp Lân Thành: 8899 ngѭӡi, ҩp Tân

Mai: 4082 ngѭӡi, cӝng 15.325 ngѭӡi.

1.9 Page 9

▲back to top

(chăm ÿi chùa, chăm ÿӑc kinh phұt) không nhiӅu. Sӕ tín ÿӗ ÿҥo thiên Chúa là 466

ngѭӡi. Ĉҥo Cao Ĉài cǊng có 163 tín ÿӗ.

MiӉu ba làng xѭa là nѫi thӡ thành hoàng chung cӫa ba làng: Phѭӟc Lѭ, Lân Thӏ,

Vƭnh Thanh. Mӟi ÿҫu miӉu làm bҵng cây, lá nhӓ bé sѫ sài cách nay trên mӝt trăm năm,

sau ÿó nhân dân quyên góp tiӅn bҥc xây cҩt lҥi bҵng gҥch ngói, qui mô to nhѭ mӝt ngôi

ÿình nhѭng vүn gӑi là miӉu6. MiӉu ba làng không có sҳc thҫn vua ban, chӍ có long vӏ

ghi chӳ “Thҫn” ÿҥi tӵ ÿӇ thӡ thҫn hoàng bәn cҧnh mӝt hình thӭc nhân dân tӓ lòng biӃt

ѫn các bұc ÿi trѭӟc có công phá rӯng lұp ҩp “tiӅn hiӅn khai khҭn, hұu hiӅn khai khҭn”.

Mӝt lҫn cách nay gҫn mӝt trăm năm, do bҩt ÿӗng ý kiӃn vӅ viӋc cúng tӃ trong hàng ngǊ

chӭc sҳc hӝi tӅ nên hai thôn Phѭӟc Lѭ và Vƭnh Thanh xây riêng hai ngôi ÿình khác.

Cách mҥng tháng Tám 1945 thành công, ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi xã

Bình Trѭӟc ÿһt trө sӣ tҥi miӉu. Giһc Pháp quay trӣ lҥi chiӃm ÿóng Biên Hòa thì nhân

dân chӫ ÿӝng tiêu thә kháng chiӃn ÿӇ chúng không thӇ lӧi dөng ÿóng quân. Ĉình Vƭnh

Thanh cǊng ÿӕt cùng thӡi gian ÿó.

Ĉình Bình Trѭӟc cҩt sau miӉu ba làng, cách nay mӝt trăm năm. Ngѭӡi hӑ Lê

cúng khoҧnh ÿҩt vài mүu, ngѭӡi hӑ Võ và hӑ NguyӉn góp công chһt hҥ cây cӕi, san nӅn,

cҧ ҩp chung tiӅn mua gҥch ngói và trҧ công làm ÿình. Ĉình có sҳc “ thҫn hoàng bәn

cҧnh” viӃt bҵng chӳ nho trên giҩy dó ÿӓ in hình rӗng phѭӧng. Sҳc ÿӵng trong ӕng thiӃc

tròn, chӍ ÿѭӧc mӣ ra dӏp lӉ kì yên tә chӭc tӯ ÿêm 15 ÿӃn ÿêm 16 tháng II âm lӏch (nay

chӍ cúng lӉ mӝt buәi). Xѭa kia dân làng thѭӡng góp tiӅn mua heo, bò làm lӉ cúng trѭӟc

sau ăn. Vài năm mӝt lҫn, có ngѭӡi hҧo tâm ÿѭӧc tôn là Mҥnh Thѭӡng quân, bӓ tiӅn

rѭӟc gánh hát và diӉn mӝt và ÿêm cho nhân dân giҧi trí 7

Trên ÿӏa bàn phѭӡng Thӕng Nhҩt có hai ngôi chùa, Chùa Thiên Long - tên chӳ là

Thiên Long cә tӵ - ÿҫu tiên cҩt ӣ cánh ÿӗng chùa. Nhѭng vài năm mӝt lҫn, nѭӟc sông

Ĉӗng Nai dâng cao ngұp chùa nên dân làng dӡi chùa vӅ ÿҩt cao cҥnh ÿình Bình Trѭӟc.

Khu vѭӡn sau chùa tӯng là ÿӏa ÿiӇm mӝt sӕ lính ngөy yêu nѭӟc giao ÿҥn và lӵu ÿҥn cho

cán bӝ binh vұn ta thӡi kháng chiӃn chín năm. Chùa ông Tám - tên chӳ là chùa Ĉҥi

Phѭӟc ӣ khóm 7 là cѫ sӣ cӫa ta thӡi chӕng Pháp. Hòa thѭӧng Trҥch ÿào mҩy hҫm bí

mұt trong các ngôi mӝ cә ӣ vѭӡn chùa làm chӛ dung trú cho cán bӝ hoҥt ÿӝng nӝi

thành.

Trѭӟc năm 1945 nhân dân các ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ chӫ yӃu sӕng

bҵng nghӅ làm ruӝng. Mӛi gia ÿình thѭӡng có mӝt vài mүu, ngѭӡi thiӃu ruӝng có thӇ

xin lƭnh canh ruӝng hұu cӫa các chùa - Thiên Long và chùa Thanh Long - chùa này ӣ

gҫn ga Biên Hoà, hai chùa này có hàng chөc mүu cho cҩy rӁ. Toàn xã Bình Trѭӟc chӍ có

gia ÿình ông xã VӋ có khoҧng mѭӡi lăm mүu do cha ông ÿӇ lҥi, nhѭng ông giàu vì mӣ

lò gҥch. Mӝt sӕ ngѭӡi không có ruӝng phҧi lên Bҧo Chánh (xã Xuân Thӑ, huyӋn xuân

6MiӉu : ÿӅn thӡ thҫn nhӓ ; ÿình : nѫi dân làng hӝi hӑp làm lӉ kì yên thѭӡng không có tѭӧng ; long vӏ : bài vӏ vӁ

rӗng phѭӧng.

7 Hàng năm lӉ cúng ÿình tә thӭc tӯ tӕi 11 tháng 11 ÿӃn hӃt ÿêm 12. Ĉêm ÿҫu yӃt cúng tӯ 9 giӡ ÿӃn 11 giӡ, ÿêm

sau làm lӉ hҥ ÿàn cùng thӡi gian nhѭ ÿӃm trѭӟc, suӕt ngày 12 khách thұp phѭѫng ÿӅu ÿӃn dâng hѭѫng chiêm

bái. Nay lӉ cúng ÿình làm gӑn mӝt buәi. Phҭm vұt cúng gӗm: xôi nӃp, miӃng thӏt gáy heo sӕng, mҳm nêm, bánh

tráng, rau sӕng... ÿã thành lӋ tӯ lâu . Cúng thӏt sӕng ÿӇ nhӟ lҥi thӫa xa xѭa cha ông ta trong buәi ÿҫu phá rӯng

mӣ ÿҩt, chiӃn ÿҩu chӕng thú rӯng, có lúc săn ÿѭӧc con thӏt là không có ÿiӃu kiӋn ÿun nҩu nên phҧi ăn thӏt sӕng.

Cúng tӃ, ăn uӕng xong, nӃu làng có tiӅn thì ÿón gánh hát bӝ vӅ diӉn các tích cǊ.

1.10 Page 10

▲back to top

Lӝc) mѭӟn ruӝng - cӫa ÿӏa chӫ lӟn cҧ Lөa (Ĉӛ Cao Lөa). Ruӝng ӣ các ҩp thѭӡng chӍ

trӗng mӝt vө lúa mùa. Ĉҩt gò và vѭӡn thì trӗng mía, rau, ÿұu... vӅ mùa khô phҧi ÿào

giӃng lҩy nѭӟc tѭӟi cho hoa màu cây cӕi. Cҧ ba ҩp có vài che ép mía, dăm lò nҩu mұt

ÿѭӡng bán ÿi các nѫi.

Cҧ ba ҩp hӗi ÿó có khoҧng mӝt trăm ngѭӡi làm thӧ máy cѭa BIF và phu cҥo mӫ

sӣ cao su Étvinát. Tuy làm thӧ mà hӑ còn bӏ ràng buӝc chһt chӁ vӟi ÿӗng ruӝng, nhӳng

lúc mùa màng bұn rӝn, hӑ xin nghӍ sӣ ít bӳa ÿӇ giúp gia ÿình. TiӅn lѭѫng thӧ máy cѭa

cao hѫn lѭѫng cҥo mӫ nhѭng cǊng là thӭ lѭѫng rҿ mҥt: làm viӋc vһt 30 xu có nghӅ

chuyên môn 35 xu, thҥo nghӅ 50 xu. Lѭѫng cӫa chӏ em bao giӡ cǊng thҩp hѫn ÿàn ông.

Anh Ĉào Văn Giang (Tѭ Giang) là thӧ nguӝi có tay nghӅ xuҩt sҳc ÿѭӧc hѭӣng lѭѫng

ngày 1 ÿӗng là mӝt ngoҥi lӋ 8. Mӛi ngày anh chӏ em phҧi làm viӋc cӵc nhӑc tӯ 10 ÿӃn

12 giӡ không có bҧo hӝ lao ÿӝng, ӕm ÿau không thuӕc mem thѭӡng bӏ sӃp, cai kiӃm cӟ

ÿánh mҳng, cúp lѭѫng, sa thҧi tùy tiӋn. Anh chӏ em còn phҧi góp công không ÿӇ chӫ lұp

quӻ cho công nhân vay lãi. Các dӏp lӉ, tӃt anh chӏ em phҧi góp tiӅn biӋn lӉ vұt biӃu ông

cai, ngài sӃp. Bӏ bóc lӝt ÿӃn xѭѫng tӫy nhѭ vұy, công nhân máy cѭa Tân Mai là môi

trѭӡng tӕt ÿӇ ҧnh hѭӣng cӫa tѭ tѭӣng cách mҥng sӟm bén rӉ nҧy chӗi tҥi ÿây, lôi cuӕn

các tҫng lӟp trung gian ÿông ÿҧo tham gia các phong trào ÿҩu tranh ÿòi quyӅn dân sinh

dân chӫ và giành ÿӝc lұp dân tӝc dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa Ĉҧng.

Tӯ năm 1946 Nhà máy cѭa BIF mӣ rӝng thu hút nhiӅu ngѭӡi trong ba ҩp, chӍ tính

riêng xóm Gò Me nhӓ bé ÿã có mҩy chөc thӧ ÿàn ông, ÿàn bà. Có nhà có vài ngѭӡi ÿi

làm cho hãng. ĈӃn khi Mӻ hҩt cҷng Pháp, Nhà máy giҩy Tân Mai ÿѭӧc xây dӵng lên thì

sӕ lѭӧng công nhân ngѭӡi ÿӏa phѭѫng cǊng tăng. ĈӃn nay hѫn chín mѭѫi phҫn trăm sӕ

dân phѭӡng Thӕng Nhҩt sӕng bҵng công nghiӋp, nghӅ thӫ công, dӏch vө buôn bán.

Khoa hӑc khҧo cә ÿã chӭng minh ÿѭӧc sӵ xuҩt hiӋn rҩt sӟm cӫa ngѭӡi tiӅn sӱ

trên ÿҩt Ĉӗng Nai: Tҥi Gò Me, cuӕi năm 1981 mӝt di chӍ khҧo cә ÿѭӧc phát hiӋn.

Tháng 2 năm 1982 ngành khҧo cә bҳt ÿҫu nghiên cӭu di chӍ này; sѫ bӝ kӃt luұn: tҥi ÿây

ÿã có ngѭӡi cә sinh sӕng cách nay khoҧng hai ngàn năm trăm năm, tѭѫng ÿѭѫng thӡi kǤ

các vua Hùng dӵng nѭӟc 9.

Tӯ thӃ kӹ 16,17 chӃ ÿӝ phong kiӃn tұp quyӅn ViӋt Nam suy ÿӕn dҫn, khӫng

hoҧng triӅn miên. Trên ÿҩt nѭӟc ta liên tiӃp nә ra nhӳng cuӝc chiӃn tranh giӳa các tұp

ÿoàn Lê - Mҥc, Trӏnh - NguyӉn. Nô dân miӅn Bҳc và miӅn Trung vô cùng cӵc khә vì

ách áp bӭc bóc lӝt tàn khӕc cӫa giai cҩp ÿӏa chӫ phong kiӃn, phҫn lӟn mҩt hӃt ruӝng ÿҩt

8 Lѭѫng năm 1935, lúc ÿó gҥo khoҧng hѫn 3 ngàn mӝt tҥ

9 Thu lѭӧm trên mһt ÿҩt và ÿào bӕn hӕ thám sát, mӛi hә rӝng 2m2 các nhà khҧo cә nhһt ÿѭӧc 31 hiӋn vұt ÿá

mài gӗm : 8 rìu, 1 ÿөc, 1 mҧnh ÿàn ÿá vӥ... và 200 hiӋn vұt khác : mҧnh gӕm ÿen, gӕm ÿӓ, gӕm trҳng làm trên

bàn xoay... Vài hiӋn vұt tѭѫng ÿӕi nguyên vҽn : dӑi se sӧi, bi gӕm, chén rót ÿӗng, ÿӃ mâm bӗng. Các nhà khҧo

cә sѫ bӝ nhұn ÿӏnh di chӍ Gò Me có hiӋn ÿҥi muӝn, vào thӡi kǤ ÿá mӟi - ÿӗng, tѭѫng ÿѭѫng di chӍ Dӕc Chùa

(Sông Bé). Qua sӕ hiӋn vұt ít әi ҩy, chúng ta có thӇ phác dӵng cuӝc sӕng cӫa ngѭӡi Gò Me. Hӑ ÿã là ngѭӡi

khôn ngoan (homo sapiens) biӃt chӃ tҥo nhiӅu loҥi công cө cùng vào các mөc ÿích khác nhau : rìu và ÿөc có

chӭc năng chính ÿҹn cây, phá rӯng, cuӕc ÿҩt ÿӇ trӗng tӍa. Ngѭӡi cә Gò Me vӯa biӃt làm nѭѫng rүy trên ÿҩt gò

cao, vӯa biӃt làm rӝng ÿҩt thҩp. Rìu, dөcc cǊng có thӇ săn bҳn thú vұt ; tuy chѭa tìm thҩy xѭѫng các ÿӝng vұt

song chҳc chҳn hӑ biӃt săn bҳn và bѭӟc ÿҫu có thӇ biӃt chăn nuôi. Hòn dӑi se sӧi chӭng tӓ hӑ biӃt dӋt mӝt thӭ

vҧi thô sѫ nào ÿó, chӭ không còn tình trҥng lҩy lá che thân mông muӝi. Chén rót ÿӗng biӇu hiӋn hӑ ÿã bѭӟc vào

thӡi kǤ biӃt làm công cө kim loҥi có hiӋu quҧ sҧn xuҩt và chiӃn ÿҩu hѫn hҷn công cө ÿá: Có thӇ khҷng ÿӏnh Gò

me là con cháu ngѭӡi cә Bình Ĉa vì mӝt sӕ hiӋn vұt gӕm “ Có loҥi bình lӑc miӋng cӫa gӕm Bình Ĉa và ÿһc biӋt

là mҧnh ÿàn ÿá Gò Me có chҩt liӋu, kӻ thuұt chӃ tác và hình dáng giӕng nhӳng thanh ÿàn ÿá Bìnl Ĉa” (Lѭu Ánh

TuyӃt và nhӳng ngѭӡi khác : KiӇm tra và ÿào thám sát di chӍ khҧo cә hӑc Gò Me, tѭ liӋu ÿánh máy cӫa phòng

Bҧo tӗn bҧo tàng, sӣ Văn hóa - Thông tin Ĉӗng nai)

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

không thӇ sӕng nәi ӣ quê hѭѫng. Thêm vào ÿó, chiӃn tranh ÿүm máu vì quyӅn lӧi ích kӹ

cӫa giai cҩp thӕng trӏ càng thúc ÿҭy hӑ rӡi bӓ quê hѭѫng tìm ÿҩt sӕng. Nhӳng ngѭӡi

tiên phòng vào ÿҩt Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh ÿã tӵ ÿӝng di cѭ. Hӑ ÿi lҿ hoһc ÿi cҧ gia ÿình,

cǊng có thӇ nhiӅu ngѭӡi, nhiӅu gia ÿình cùng ÿáp mӝt chuyӃn ghe theo gió mùa ÿông

bҳc vѭӧt biӇn vào vùng ÿҩt hoang mênh mông chӕn phѭѫng nam xa vӡi. Công cuӝc di

dân khҭn hoang diӉn ra nhiӅu hình, nhiӅu vҿ, không phҧi do vua quan tә chӭc nên sӱ

sách cǊ ghi chép sѫ lѭӧc, mѫ hӗ. Ĉҩt Mô Xoài (Bà Rӏa) là nѫi cұp bӃn nghӍ chân cӫa

các ÿoàn ngѭӡi sau chһng hҧi hành ngàn dһn trùng dѭѫng sóng gió. Mӝt sӕ ít ÿӏnh cѭ

tҥi ÿó, nhiӅu toán khác ngѭӧc dòng Ĉӗng Nai ÿӃn làm ăn sinh sӕng ӣ Long Thành, BӃn

Gӛ; Bình Ĉa, Cù Lao Phӕ, Tân Mai, Bình Phѭӟc... Nông dân lao ÿӝng ViӋt kӅ vai sát

2.2 Page 12

▲back to top

cánh vӟi ngѭӡi dân tӝc bҧn ÿӏa Chѫro, Mҥ, Xtiêng phá rӯng khai hoang dӵng làng, lұp

ҩp, chung sӕng thuұn hòa.

Kinh tӃ nông nghiӋp Ĉӗng Nai phát ÿҥt dҫn, góp phҫn hình thành phӕ lӟn Nông

Nҥi – thành phӕ xuҩt nhұp cҧng ÿҫu tiên cӫa toàn Nam Bӝ trong vùng ba trăm năm nay

- Ĉҩt ÿai các ҩp Tân Mai, Vƭnh Thanh, Bình Trѭӟc bҵng phҷng dӉ khai phá trӗng trӑt

lúa, mía, ÿұu, chҳc chҳn ÿã cung ӭng cho cҧng Nông Nҥi mӝt sӕ nông sҧn hàng hóa

trong nhӳng ngày tàu thuyӅn các nѭӟc tҩp nұp ra vào buôn bán.

Công cuӝc lao ÿӝng hoà bình cӫa nhân dân ba ҩp Tân Mai, Vƭnh Thanh, Bình

Trѭӟc bӏ xáo trӝn dӳ dӝi do bão táp cách mҥng nông dân Tây Sѫn tràn qua cuӕi thӃ kӹ

18, tiӃp ÿó là nhӳng cuӝc phҧn kích cӫa NguyӉn Ánh khôi phөc vѭѫng triӅu hӑ NguyӉn.

Nӱa cuӕi thӃ kӹ 19 thӵc dân Pháp xâm lѭӧc nѭӟc ta. “quӕc gia hѭng vong, thҩt

phu hӳu trách”, ngѭӡi dân Tân Mai, Vƭnh thanh, Bình Trѭӟc hӗi ÿó chҳc ÿã góp mӝt

phҫn công sӭc và xѭѫng máu vào công cuӝc giӳ nѭӟc. Sӱ sách chính thӭc thì không

ghi, nhѭng các huyӅn thoҥi vӅ Gò Mô, rҥch Trѭӡng Tàu lҩp lánh phҧn ánh cӕt lõi sӵ

thұt vӅ lòng yêu nѭӟc nӗng nàn cӫa nhân dân ÿӏa phѭѫng lúc sѫn hà nguy biӃn.

Hoàn thành chinh phөc nѭӟc ta cuӕi thӃ kӹ 19, thӵc dân Pháp tiӃn hành vѫ vét tài

nguyên phong phú, sӭc ngѭӡi dӗi dào rҿ mҥt cӫa thuӝc ÿӏa ÿӇ làm giàu cho giai cҩp tѭ

sҧn chính quӕc. Năm 1897, tên tѭ sҧn Blôngÿen (Blondel) mӣ mӝt trҥi cѭa ӣ thôn Tân

Mai. Y thuê ngѭӡi làm bài vè dài ÿӇ mӝ thӧ, ngày nay các cө thӧ già chӍ nhӟ hai câu:

Biên Hòa có hãng thông ÿen.

Trai làm có vӧ, gái lên có chӗng... 10

Năm 1907 Công ty Biên Hòa kӻ nghӋ và lâm nghiӋp (Exploitation forestière de

la BienHoa industricllc et foreatière) ÿѭӧc thành lұp. Blôngÿen là giám ÿӕc ÿҫu tiên

cho phá rӯng hoang xây dӵng Nhà máy cѭa. Hoàn thành xây dӵng cѫ bҧn năm 1912,

Nhà máy ÿi vào sҧn xuҩt mһt hàng chính là gӛ xҿ, ÿӗ mӝc, (giѭӡng, tӫ, bàn ghӃ...), mһt

hàng kinh doanh thêm là nҩu rѭӧu và mӣ ÿӗn ÿiӅn cao su ӣ Trҧng Bom. Lúc ÿҫu nhà

máy có ba trăm thӧ. Nhà máy cѭa BIF là mӝt trong nhӳng cѫ sӣ công nghiӋp quan trӑng

cӫa Pháp ӣ nѭӟc ta hӗi ÿó. Nhà máy có riêng năm ÿҫu máy xe lӱa nhӓ, hѫn hai chөc toa

xe chӣ gӛ và cӫi, ÿһt riêng hai nhánh ÿѭӡng sҳt: mӝt tӯ ga Biên Hòa vào nhà máy, mӝt

tӯ ga Trҧng Bom vào BӃn Nòm. Năm 1934 nhà máy tăng thêm mӝt sӕ thiӃt bӏ mӟi, ÿәi

tên là hãng rӯng và cѭa Biên Hòa (Forèts-et scieries de BiênHoa) nhѭng thӧ và dân vүn

gӑi là hãng BIF (Sӕ thӧ tăng lên năm trăm ngѭӡi: Chӫ nhà máy là Noocmăngÿe

(Normandais) thì ӣ bên Pháp hàng năm qua xem xét mӑi viӋc mӑi lҫn. Gi-mông

(Gimon) là giám ÿӕc trӵc tiӃp ÿiӅu hành nhà máy, dѭӟi quyӅn y là ba tên ngѭӡi Pháp

khác coi các phân xѭӣng, năm ngѭӡi Ҩn Ĉӝ (Chà Và) làm gác dan.

Ngay khi nhà máy vӯa bѭӟc vào hoҥt ÿӝng, tҥi ÿây ÿã nә ra mӝt sӕ cuӝc ÿҩu

tranh tӵ phát lҿ tҿ chӕng lҥi cai, sӃp ÿàn áp ÿánh ÿұp thӧ. Cө Phan Văn Ĉҥi làm thӧ cѭa

BIF tӯ năm 1917 ÿӃn năm 1922 mӝt lҫn chӭng kiӃn tên sӃp Tây lùn, mһt ÿӓ nhѭ mһt gà

chӑi, hùng hә ÿҩm tát túi bөi, chӱi bӟi ҫm ӻ mӝt anh thӧ gҫy yӃu bé nhӓ. Mӟi ÿҫu anh

còn tìm cách né tránh, nín nhӏn, nhѭng cuӕi cùng không thӇ chӏu ÿӵng nәi hành vi tàn

bҥo cӫa tên sӃp, anh ÿã nhһt mӝt khúc cây lӟn, ÿұp cho tên này té xӍu, rӗi biӃn mҩt vào

ÿѭӡng mòn quanh co um tùm lau lách, bù xít.

10 Cө ba Hҥt ( NguyӉn Văn Hҥt) sinh năm 1906 nhӟ ÿѭӧc hai câu này.

2.3 Page 13

▲back to top

Năm 1929 anh NguyӉn Văn Hӧp, quê NghӋ Tƭnh xin vào làm thѭ ký cho hãng

cѭa BIF. Qua nhӳng lҫn chuyӋn trò xa gҫn vӅ thӡi thӃ, anh bóng gió nêu lên tình cҧnh

khә cӵc cӫa ngѭӡi dân nô lӋ mҩt nѭӟc, tӯng bѭӟc tuyên truyӅn giác ngӝ cách mҥng cho

mӝt sӕ thӧ trong nhà máy và dân xóm Tân Mai, Lân Thành. Anh hӧp tӵ tay ÿánh máy

mӝt sӕ truyӅn ÿѫn, anh Ba Hҥt (NguyӉn Văn Hҥt) in thêm bҵng thҥch (xu xoa). Mӝt

ÿêm, ba anh : Hӧp, ba Hҥt và Tѭ Giáp (ҩp Tân Mai) ÿã rҧi truyӅn ÿѫn trҳng xoá ÿѭӡng

tӯ ҩp Tân Mai ÿӃn cӱa hãng cѭa. Nӝi dung truyӅn ÿѫn kêu gӑi thӧ thuyӅn và dân cày

ÿoàn kӃt ÿòi thӵc dân Pháp bãi bӓ chӃ ÿӝ bҳt dân ÿi làm xâu, giҧm bӟt sѭu cao thuӃ

nһng.

Ĉêm 2 tháng 7 năm 1930 công nhân nhà máy rҧi nhiӅu truyӅn ÿѫn và treo cӡ trên

tháp nѭӟc BIF ÿӇ chào mӯng Ĉҧng cӝng sҧn Ĉông Dѭѫng vӯa ra ÿӡi ÿӗng thӡi ӫng hӝ

cuӝc ÿҩu tranh anh dǊng cӫa năm ngàn công nhân cao su Phú RiӅng. Sӵ kiӋn này tác

ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn nhân dân Biên Hòa, nhҩt là nhân dân các ҩp Tân Mai, Lân Thành.

Bà con thҩy rõ tѭ tѭӣng cách mҥng ÿã lan tràn tӟi ÿây , không còn là chuyӋn bên Nga,

bên Tàu hoһc miӅn Bҳc, miӅn Trung xa xôi nӳa.

Hoҧng sӧ trѭӟc phong trào cách mҥng dâng cao thӵc dân pháp tiӃn hành ÿàn áp,

bҳt bӟ tràn lan. Các nhà tù chұt ních ÿҧng viên cӝng sҧn và quҫn chúng cách mҥng.

Chúng mӣ mӝt sӕ phiên tòa, kӃt án nһng nhӳng ngѭӡi chӕng ÿӕi chӃ ÿӝ thuӝc ÿӏa tàn

bҥo cӫa chúng, do ÿó phong trào cách mҥng tҥm lҳng.

Bѭӟc sang năm 1935, mһt trұn nhân dân Pháp - mà nòng cӕt là Ĉҧng cӝng sҧn

Pháp - thҳng lӟn trong cuӝc bҫu cӱ quӕc hӝi pháp. Giai cҩp công nhân và nhân dân lao

ÿӝng Pháp thiӃt tha bҧo vӋ tӵ do dân chӫ chӕng nguy cѫ phát xít. Chính phӫ Mһt trұn

nhân dân Pháp lên cҫm quyӅn có ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn tình hình nѭӟc ta.

Ĉҫu tháng 8 năm 1936, hѭӣng ӭng phong trào ÿҥi hӝi Ĉông Dѭѫng do Ĉҧng ta

lãnh ÿҥo ӫy ban hành ÿӝng Nhà máy cѭa BIF ÿѭӧc thành lұp. Ӫy ban ÿã rҧi nhiӅu

truyӅn ÿѫn tӕ cáo chӫ dùng các tên cai, sӃp gác dan ÿàn áp thӧ, trҧ lѭѫng rҿ mҥt, không

chú ý bҧo hӝ lao ÿӝng... và nêu mѭӡi yêu cҫu:

- QuyӅn hiӋp hӝi, bãi công, biӇu tình, lұp công ÿoàn.

- Thi hành luұt bҧo hiӇm xã hӝi.

- Thi hành tuҫn lӉ làm 40 giӡ và tăng lѭѫng.

- Lұp giao kèo công cӝng.

- Trҧ lҥi sӕ lѭѫng bӏ sөt tӯ ba năm nay.

- Mӛi năm nghӍ 15 ngày ăn lѭѫng.

- Cҩt nhà cho ÿӫ vӋ sinh ӣ rӯng sâu nѭӟc ÿӝc cho thӧ ӣ lúc chӫ sai ÿi và trҧ tiӅn

xúp bҵng hai tiӅn lѭѫng.

- Bӓ tiӅn ngày, trҧ tiӅn tháng cho công nhân.

- Trӯng phҥt gác ÿan, cһp rҵng, sӃp hung tӧn.

- Phát tiӅn ÿúng ngày và ÿӕi ÿãi vӟi công nhân cho hòa nhã 11

11 Ӫy ban hành ÿӝng Nhà máy cѭa BIF thành lұp ÿҫu tháng 8 năm 1936, UBHĈ Uyên Hѭng ngày 19-8, UBHĈ

xã Bình ý ngày 20-8 là ba UBHĈ ra ÿӡi sӟm nhҩt tӍnh Biên Hòa. Năm 1930-1933 do kinh tӃ khӫng hoҧng, chӫ

hҥ lѭѫng thӧ, nay anh em ÿòi khôi phөc mӟi lѭѫng cǊ. TiӅn ngày : lѭѫng công nhұt, tiӅn tháng : lѭѫng tháng.

2.4 Page 14

▲back to top

Phӕi hӧp vӟi phong trào ÿҩu tranh cӫa công nhân các ÿӗn ÿiӅn cao su Dҫu TiӃng,

Cҫn lѭu ý nӝi dung mѭӡi yêu cҫu thì yêu ÿҫu cҫu tiên là ÿòi ÿѭӧc tә chӭc Công ÿoàn ÿӇ tҥo sӭc mҥnh ÿoàn kӃt

ÿҩu tranh cӫa thӧ thuyӅn, năm yêu cҫu ÿòi nâng cao ÿӡi sӕng cho anh chӏ em công nhân.

2.5 Page 15

▲back to top

Quҧn lӧi và công nhân sӣ Ba Son, ngày 18 tháng 9 năm 1936 hѫn ba trăm thӧ máy cѭa

BIF nhҩt loҥt ÿình công ÿòi tăng lѭѫng, cai và sӃp không ÿѭӧc ÿánh ÿұp thӧ thuyӅn...

Gҫn hai tháng sau ngày 15 tháng 11 năm 1936 hѫn bӕn trăm thӧ BIF lҥi nә ra

cuӝc bãi công ÿòi tăng tiӅn công 30 xu mӛi ngày. Anh chӏ em kéo ÿӃn văn phòng ÿѭa

yêu sách thì nhân viên ӣ ÿây bҧo mӑi ngѭӡi ráng ÿӧi ÿӃn ngày thӭ hai, chӫ sӣ ÿi Hà Nӝi

vӅ sӁ giҧi quyӃt. Anh chӏ em ÿӗng lòng rӫ nhau không làm, ӣ lǤ nhà máy, nhҳn ngѭӡi

nhà mang cѫm. Mҩy ngày liӅn, cәng nhà máy rӝn rӏp ngѭӡi lui tӟi ÿѭa cѫm, thăm hӓi,

ÿӝng viên. Báo chí ÿѭѫng thӡi gӑi ÿó là “làm reo nҵm vҥ”, nhà chӭc trách Pháp ÿánh

giá ÿây là cuӝc “bãi công chiӃm xѭӣng” (grève sur le tas). Chӫ sӣ vӅ, hoҧng sӧ trѭӟc sӵ

ÿoàn kӃt nhҩt trí cӫa thӧ, phҧi chӏu nhân nhѭӧng, tăng lѭѫng 10 xu. Thӕng ÿӕc Nam KǤ

Pa-giét (pagès) ÿánh giá sӵ kiӋn bãi công cӫa thӧ máy cѭa BIF là vô cùng nguy hiӇm vì

có thӇ sách ÿӝng các ÿӗn ÿiӅn, xѭӣng máy khác ӣ các nѫi noi theo.

Năm 1937 phong trào cách mҥng trong nѭӟc ta phát triӇn mҥnh. Xӭ ӫy Nam KǤ

chӍ ÿҥo xây dӵng nhiӅu chi bӝ Ĉҧng và cѫ sӣ cách mҥng ӣ Biên Hòa. Chi bӝ máy cѭa

BIF (do ÿӗng chí Trҫn Hӗng Ĉҥo làm bí thѭ) ÿѭӧc thành lұp vào thӡi kǤ này ÿã tә chӭc

công hӝi ÿӓ, hӝi lѭѫng hӳu, hӝi ÿá bóng... ÿӇ tұp hӧp quҫn chúng. Dѭӟi sӵ chӍ ÿҥo cӫa

chi bӝ, ngày 28 tháng 5 năm 1937, toàn thӇ công nhân BIF nhҩt loҥt bãi công ÿӇ phҧn

ÿӕi xu, cai ÿánh ÿұp công nhân.

Ngày 18 tháng 11 năm 1938, hai trăm thӧ ÿình công phҧn ÿӕi giҧm giá khoán

công xҿ 1 mét khӕi gӛ tӯ 1 ÿӗng xuӕng 6 cҳc.

Phӕi hӧp vӟi công nhân cao su các sӣ Tân Uyên, Phú RiӅng, anh chӏ em thӧ BIF

tham gia mít tinh kӹ niӋm ngày Quӕc tӃ lao ÿӝng 1-5 và Cách mҥng tháng mѭӡi Nga 7-

11 năm 1939.

Rҵm tháng bҧy âm lӏch (29-8) năm 1939, lӧi dөng lӉ cúng cô hӗn trong các phân

xѭӣng, các ÿӗng chí Ĉҥo, Thăng, Ҧnh... tә chӭc cuӝc hӑp khoҧng ba chөc ngѭӡi, trong

ÿó có ÿӗng chí Ĉào Sѫn Tây - ÿҥi diӋn công hӝi ÿӓ Ba Son-ӣ trҥm bѫm nhà máy, mӝt

nѫi vҳng vҿ ít ngѭӡi lui tӟi. Anh em bàn viӋc quyên góp tiӅn ӫng hӝ cuӝc ÿҩu tranh cӫa

công nhân Ba Son cǊng nhѭ công nhân Sài Gòn - Chӧ Lӟn hӗi ÿó. Chi bӝ Ĉҧng và sӕ

quҫn chúng tích cӵc chia nhau bí mұt vұn ÿӝng anh chӏ em thӧ ӫng hӝ mӝt sӕ tiӅn

không lӟn nhѭng biӇu thӏ tình hӳu ái giai cҩp thҳm thiӃt. Phӕi hӧp vӟi công nhân Ba

Son, chi bӝ bí mұt tә chӭc căng biӇu ngӳ, rҧi truyӅn ÿѫn hô hào công nhân nhà máy

ÿình công ÿòi chӫ không ÿѭӧc ÿánh ÿұp công nhân và phҧi cҧi thiӋn ÿӡi sӕng cho thӧ

thuyӅn.

Tháng 9 năm 1939 chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ nhì bùng nә. Thӵc dân Pháp liӅn thӫ

tiêu các quyӅn tӵ do dân chӫ mà nhân dân ta vӯa ÿҩu tranh giành ÿѭӧc. Chúng lùng sөc

bҳt bӣ các ÿҧng viên và quҫn chúng yêu nѭӟc ÿem giam ÿày ӣ các căng Tà Lài, Bà Rá.

Phong trào ÿҩu tranh cách mҥng sôi nәi thӡi kǤ Mһt trұn dân chӫ Ĉông Dѭѫng tҥm

lҳng. NhiӅu cán bӝ ÿҧng viên phҧi ÿәi vùng hoҥt ÿӝng...

Ĉӗng chí Ĉһng Văn Quang12quê ӣ Vƭnh Long ÿәi vùng vӅ gây cѫ sӣ ӣ Nhà máy

cѭa BIF các năm 1939-1940 ÿѭӧc anh ba Hҥt che giҩu, nuôi dѭӥng. Tháng 6 năm 194O,

ÿӗng chí bӏ Pháp bҳt giam ӣ bót Catina (Sài Gòn) rӗi bӏ ÿày ÿi Tà Lài. Gia ÿình anh Ba

12 Ĉӗng chí Ĉһng Văn Quang tӭc Ĉһng Quang Minh, thӡi chӕng Mӻ là ÿҥi xӭ Cӝng hòa miӅn Nam ViӋt Nam

tҥi Liên Xô

2.6 Page 16

▲back to top

Hҥt thăm nuôi thѭӡng xuyên cho ÿiӃn lúc ÿӗng chí vѭӧt ngөc thoát.

Ngày 23 tháng 11 năm 1940, ÿӇ hѭӣng ӭng cuӝc khӣi nghƭa Nam KǤ, công nhân

máy cѭa BIF treo mӝt lá cӡ búa liӅm trên dây ÿiӋn cӫa palăng trөc gӛ. Tuy phát hiӋn

ÿѭӧc tӯ sӟm nhѭng mãi hѫn chín giӡ sáng chӫ mӟi sai thӧ ÿiӋn trèo lên gӥ lá cӡ xuӕng.

Mӝt lá cӡ Ĉҧng khác ÿѭӧc treo trên cây cao ӣ ngay ngã ba Máy Cѭa (trѭӟc mһt nhà chӫ

sӣ cao su étvinát) làm cho ÿӏch lúng túng, bӵc tӭc, gây niӅm phҩn khӣi cho thӧ và dân

quanh vùng.

Anh Rӟt là thӧ cѭa căm giұn tên Giênêtô (Généteau) sӃp trҥi cѭa hay ÿánh ÿұp

cúp phҥt thӧ mӝt cách vô lý. Mӝt buәi tan sӣ, trӡi nhá nhem tӕi, anh nҩp sau cánh cӱa,

cҫm mӝt thanh gӛ lӟn, rình ÿánh chӃt tên này, nhѭng ÿánh lҫm tên gác dan Chà Và. Anh

bӓ sӣ luôn.

Ít bӳa sau sӵ kiӋn trên, Năm Lâm,13 là ÿӕc công phân xѭӣng cѫ khí theo lӋnh

chӫ, bҳt anh em làm thêm giӡ buәi tӕi. Ĉӗng chí Trҫn Hӗng Ĉҥo mҳng Năm Lâm là tay

sai ÿӃ quӕc, giúp chӫ hút máu mӫ công nhân. Hai bên lӡi qua tiӃng lҥi ÿӗng chí Ĉҥo tҥt

tai Năm Lâm. Tên sӃp Rô giê Ĉuypa (Roger Dupas) bênh ÿӕc công, rѭӧt bҳt ÿӗng chí

bӓ sӣ luôn.

Sau cuӝc khӣi nghƭa Nam kǤ, phong trào hoҥt ÿӝng ÿi vào bí mұt. Ĉӗng chí Hӗ

Hòa tӯ vùng cao su Xuân Lӝc vӅ mӕc nӕi vӟi các ÿӗng chí Ĉһng Nguyên 14 ӣ thôn Tân

Mai, Hoàng Ĉình Cұn ӣ cѭ xá máy cѭa, NguyӉn Văn Ký( Ba Ký) ӣ ҩp Lân Thành, Nhà

máy cѭa BIF vүn tӗn tҥi chi bӝ do ÿӗng chí Ĉһng Nguyên làm bí thѭ, chi bӝ nông thôn

(Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ) do ÿӗng chí Ba Ký phө trách. Phӕi hӧp vӟi phong trào

xã Bình Ý, hai chi bӝ này chӍ ÿҥo công nhân BIF và nông dân ÿӏa phѭѫng ÿӏnh tә chӭc

mӝt cuӝc biӇu tình , song ÿӏch dò biӃt , ÿã ÿàn áp, bҳt giam mӝt sӕ ngѭӡi.

Tӯ các năm 1943-1944 phát xít Nhұt bӏ quân Ĉӗng minh giáng nhiӅu ÿòn nһng nӅ

trên chiӃn trѭӡng Thái Bình Dѭѫng nhiӅu tàu Nhұt bӏ ÿánh chìm. Nhұt bҳt chӫ máy cѭa

phҧi giao nӝp bӕn ngàn mét khӕi gӛ tӕt xҿ rӗi trong mӝt thӡi gian ngҳn ÿӇ chúng ÿóng

tàu mӟi bù vào sӕ bӏ ÿҳm. Chi bӝ bí mұt chӍ ÿҥo anh chӏ em lãn công phá máy gây chұm

trӇ kӃ hoҥch giao nӝp sӕ gӛ trên.

Ĉӗng chí Hoàng Minh Châu ÿѭӧc xӭ ӫy Nam kǤ cӱ vӅ hoҥt ÿӝng ӣ thӏ xã Biên

Hòa ÿã tә chӭc chi bӝ sӣ Trѭӡng TiӅn. ĈӇ chuҭn bӏ lӵc lѭӧng nӗng cӕt cho cách mҥng,

ÿӗng chí vұn ÿӝng, tұp hӧp ÿѭӧc hѫn ba chөc thanh niên tích cӵc là thӧ máy cѭa và

nông dân lao ÿӝng Tân Mai, Lân Thành trong ÿó có các anh Lê Văn NhiӉu, Trҫn Văn

Ĉӫ... hӑc võ (do võ sƭ Cѭѫng huҩn luyӋn).

Nhұt vào Ĉông Dѭѫng năm 1940, nhân dân ta chӏu cҧnh mӝt cә ÿôi tròng, cuӝc

sӕng ngày càng ÿiêu ÿӭng khә cӵc vì cҧ hai tên chӫ ÿӅu ra sӭc vѫ vét bóc lӝt, phөc vө

chiӃn tranh. NhiӅu thӭ hàng thѭӡng dùng: vҧi, diêm, dҫu lӱa... trӣ nên hiӃm hoi ÿҳt ÿӓ

ÿӃn ÿӝ ngѭӡi lao ÿӝng không thӇ mua sҳm nәi. NhiӅu gia ÿình thӧ BIF phҧi lҫn hӗi bӳa

cѫm, bӳa cháo ngay trên mҧnh ÿҩt tӯ xѭa có tiӃng “làm chѫi, ăn thұt”. ThiӃu thӕn vұt

chҩt, ÿè nһng lên mӛi gia ÿình lao ÿӝng dù ӣ nông thôn hay thành thӏ. Trong hoàn cҧnh

ҩy, ý thӭc dân tӝc ÿã trӛi dұy trong quҧng ÿҥi quҫn chúng.

13 Hoàng Ĉình Lâm ÿi kháng chiӃn là trѭӣng phòng kӻ thuұt quân giӟi quân khu 7, chӃt tҥi chiӃn khu Ĉ năm

1952

14 Tӯ Dƭ An vӅ không làm thӧ máy cѭa.

2.7 Page 17

▲back to top

Ngày 9 tháng ba năm 1945 Nhұt ÿҧo chính pháp. Nhӳng lӡi tuyên bӕ giҧ dӕi bӏp

bӧm cӫa bӑn phát xít càng khѫi gӧi tinh thҫn dân tӝc cӫa các tҫng lӟp nhân dân. Tháng

5 năm 1945 tә chӭc Thanh niên tiӅn phong ra ÿӡi, nhanh chóng lan rӝng khҳp Nam KǤ.

Nhà máy cѭa BIF tә chӭc mӝt ÿӝi Thanh niên tiӅn phong gӗm hàng trăm anh chӏ em

thӧ. Ӣ Lân Thành, Gò Me anh Chín Tính phө trách mӝt ÿӝi khoҧng ba chөc ngѭӡi. Anh

KiӇm là trѭӣng ga Biên Hòa và anh Thӑ thѭ ký ga kêu gӑi thanh niên ҩp Vƭnh Thanh

gia nhұp hӝ 8 Thanh niên tiӅn phong 15ÿóng ӣ ÿình Vƭnh Thanh. Ӣ Lân Thӏ và Phѭӟc

Lѭ, các anh Sáu Ngôn (Lê Văn Ngôn) và Bҧy Ĉѭӧc, Bҧy Nhâm tә chӭc ÿѭӧc vài chөc

ÿӝi viên Thanh niên tiӅn phong. Ai cǊng hăng hái luyӋn tұp, tuҫn tra, canh gác bҧo vӋ

xóm làng, nhà máy. Mӑi ngѭӡi linh cҧm sҳp có sӵ thay ÿәi lӟn lao vұn mҥng ÿҩt nѭӟc

và ngóng chӡ ngày ÿó chóng ÿӃn. Hӑ tìm ÿӑc báo chí, công khai bàn luұn sôi nәi tình

hình thӡi sӵ.

Mӝt tӕi tháng 7 năm 1945 chi bӝ máy cӵa BIF móc nӕi vӟi anh Bҧo là ÿӝi (trung

sƭ) lính khӕ xanh lҩy ÿѭӧc mӝt sӕ súng ÿҥn cӫa Nhұt. Sӕ vǊ khí này ÿѭӧc bó chiӃu,

chuyӇn vӅ Tân Mai bҵng mӝt xe ngӵa, phân tán cҩt giҩu ӣ nhà các ÿӗng chí Ĉһng

Nguyên, Hoàng Ĉình Cұn, Hoàng Bá Bích. Mҩy bӳa sau, sӕ súng ÿҥn này ÿѭӧc chuyӇn

vào cҩt ӣ gҫm sàn xѭӣng gӛ nhà máy cѭa BIF.

Trong nhân dân cǊng sôi nәi dҩy lên phong trào lҩy súng Nhұt. Ông NguyӉn Văn

Mӝc 16và NguyӉn Văn Kӹ ӣ xóm Gò Me thӯa lúc quân Nhұt mҧi ăn uӕng ÿã lҿn vào

hҫm súng ӣ suӕi Săng Máu ÿӏnh lҩy. Không may ông Mӝc bӏ chúng bҳt ÿѭӧc, bӑn giһc

xúm vào ÿҩm ÿá túi bөi và dùng báng súng thi nhau ÿánh suӕt mӝt ngày. Khi ông xӍu ÿi,

chӍ còn thoi thóp thӣ, chúng kéo lê thân thӇ bҫm dұp tѫi tҧ ÿүm máu vӭt ra bãi cӓ ven

ÿѭӡng. Ngѭӡi nhà hay tin, tìm khiêng vӅ. Ông ӕm liӋt giѭӡng ít lâu sau thì qua ÿӡi.

Trѭӟc khi chӃt ông trӕi trăng: “Các con hãy trҧ thù cho cha”.

Tình hình trong nѭӟc và thӃ giӟi biӃn chuyӇn dӗn dұp mau lҽ tӯ ÿҫu tháng 8 năm

1945. Mӝt không khí sôi ÿӝng bao trùm toàn tӍnh Biên Hòa. Ngày 13 tháng 8, ÿҥi biӇu

các chi bӝ Ĉҧng hӑp bàn kӃ hoҥch khӣi nghƭa ӣ Biên Hòa. Ngày 19 tháng 8 thӫ ÿô Hà

Nӝi tәng khӣi nghƭa thҳng lӧi, rӗi suӕt tӯ bҳc chí nam các tӍnh ÿӅu cѭӟp chính quyӅn

thành công.

Dѭӟi sӵ lãnh ÿҥo cӫa chi bӝ máy cѭa BIF và chi bӝ ga Biên Hòa, ngày 24 tháng 8

công nhân và nhân dân các ҩp Tân mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ mà nӗng cӕt là lӵc lѭӧng

thanh niên tiӅn phong ÿã nәi dұy chiӃm nhà máy cѭa BIF và ga Biên Hòa. Cӡ ÿӓ sao

vàng lҫn ÿҫu tiên công khai tung bay trên tháp nѭӟc máy cѭa và nóc lҫu nhà ga.

Bӕn giӡ sáng ngày 25 tháng 8 năm 1945, chuyӃn xe lӱa ÿҫu tiên trong ngày do

ông Ba MiӅu lái, ÿã chӣ mҩy trăm thanh niên Máy cѭa, Tân mai, Lân Thành, Vƭnh

Thӏ... vӅ Sài Gòn tham gia cѭӟp chính quyӅn.

Sáng sӟm ngày 27 tháng 8, nhân dân Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ có lӵc lѭӧng

thanh niên tiӅn phong làm nòng cӕt, tә chӭc thành ÿӝi ngǊ rҫm rұp kéo vӅ quҧng

trѭӡng trѭӟc dinh tӍnh trѭӣng dӵ mít tinh xóa bӓ chính quyӅn bù nhìn tay sai cӫa Nhұt,

ra mҳt chính quyӅn cách mҥng lâm thӡi tӍnh Biên Hòa. Vӟi khí thӃ cách mҥng sôi sөc,

ÿoàn ngѭӡi diӉu hành biӇu dѭѫng lӵc lѭӧng vƭ ÿҥi cӫa quҫn chúng trên khҳp các ÿѭӡng

phӕ tӟi các xóm ҩp thân yêu.

15 Lúc ÿó nӝi ô Biên Hòa chia làm 13 hӝ

16 Ông NguyӉn Văn Mӝc là chӗng bà NguyӉn Thӏ Xuân ba anh Năm LǊy

2.8 Page 18

▲back to top

Tӯ thân phұn nô lӋ lҫm than, nhân dân Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ vùng ÿӭng

lên làm chӫ quê hѭѫng ÿӝc lұp tӵ do. Hӑ sӕng phҩn khӣi tӵ hào trong chӃ ÿӝ mӟi, thӓa

niӅm mѫ ѭӟc cao ÿҽp tӯ bao ÿӡi. Vì vұy hӑ “quyӃt ÿem tҩt cҧ tinh thҫn và lӵc lѭӧng,

tính mҥng và cӫa cҧi ÿӇ giӳ vӳng quyӅn ÿӝc lұp và tӵ do ҩy” 17

PHҪN THӬ NHÌ

CHÍN NĂM CHӔNG THӴC DÂN PHÁP

Cách mҥng tháng Tám ÿã ÿұp tan xiӅng gông trói buӝc ngàn ÿӡi, giành chính

quyӅn vӅ tay nhân dân. Ông xã vӋ (NguyӉn Văn VӋ), xã trѭӣng Bình Trѭӟc cǊ, là mӝt

nhân sƭ tiӃn bӝ, ÿѭӧc cӱ làm chӫ tӏch ӫy ban nhân dân cách mҥng lâm thӡi. Trө sӣ ӫy

ban dӡi tӯ nhà hӝi Bình Trѭӟc vӅ MiӉu ba làng. Cuӕi tháng 8 năm 1945, ӫy ban Mһt

trұn ViӋt Minh xã ÿѭӧc thành lұp (do ông Hà Xuân Phҩn làm chӫ nhiӋm). Sau ÿó ít lâu

tә chӭc Thanh niên tiӅn phong chuyӇn thành Thanh niên cӭu quӕc, các ÿoàn thӇ phө nӳ

cӭu quӕc, nhi ÿӗng cӭu quӕc lҫn lѭӧt ra ÿӡi.

Chính quyӅn và Mһt trұn ViӋt Minh xã bҳt tay vào viӋc xây dӵng trung ÿӝi dân

quân tӵ vӋ ÿҫu tiên cӫa xã, mӛi ҩp mӝt tiӇu ÿӝi. TiӇu ÿӝi ҩp Lân Thӏ do anh Út Mӝt (Ĉӛ

Văn Thi) chӍ huy, có bӕn súng là ÿѫn vӏ ÿѭӧc trang bӏ mҥnh nhҩt. Anh nào ÿѭӧc giӳ

súng ÿӅu cҧm thҩy hãnh diӋn, có anh mê súng ÿӃn ÿӝ xung phong gác mҩy phiên liӅn.

Súng ÿã cǊ mòn ÿѭӧc anh em lau chùi thoa nhӟt láng bóng. TiӇu ÿӝi dân quân Vƭnh

Thanh mà ÿӝi viên chӫ yӃu là công nhân ga Biên Hòa làm nhiӋm vө thѭӡng xuyên bҧo

vӋ ӫy ban nhân dân xã ӣ MiӉu ba làng. Nhà máy cѭa BIF ÿông thӧ nên tә chӭc ÿѫn vӏ

tӵ vӋ hàng trăm ngѭӡi. Mӛi ÿӝi viên tӵ trang bӏ bҵng giáo mҳc, tҵm vông vҥt nhӑn,

cuӝn thӯng tòn ten bên hong. Tӕi nào trѭӟc cӱa nhà máy, trên ÿѭӡng thôn, ngõ xóm

cǊng vang lên tiӃng hô tұp ÿӝi ngǊ “mӝt hai... ÿi ÿӅu, bѭӟc... bên phҧi, quay...). Nhӳng

ÿêm trăng sáng, xóm ҩp càng rӝn ràng tiӃng trӕng Ӄch thiӃu nhi. Già, trҿ, lӟn, bé, gái,

trai hăng say luyӋn tұp quân sӵ, tuҫn tra canh gác bҧo vӋ nhà máy, xóm làng. Mӝt lҫn

nghe tin mӝt sӕ lính Pháp nhҧy dù ӣ miӋt Tân Ĉӏnh, vӟi lòng bӯng bӯng căm thù giһc,

mӑi ngѭӡi ùa ÿi bҳt chúng. Nhӳng ngày ÿҫu thu năm ҩy là nhӳng ngày hào hùng cӫa

dân tӝc. Tҩt cҧ ÿӅu bӏ cuӕn hút vào mӑi sinh hoҥt tұp thӇ, vui chѫi ca hát. Mӝt luӗng gió

mӟi thәi tӟi làm tӍnh thӭc các xóm ҩp vӕn trҫm lһng. ChӃ ÿӝ dân chӫ cӝng hòa gҳn bó

mӑi ngѭӡi, mӑi giӟi bҵng mӝt thӭ men say cuӝc sӕng mӟi chѭa tӯng có. TӋ nҥn cӡ bҥc,

rѭӧu chè, trӝm cҳp, ÿƭ ÿiӃm... tӵ dѭng biӃn mҩt.

Ĉҫu tháng 9 năm 1945 hѫn ba mѭѫi thanh niên tích cӵc cӫa Nhà máy cѭa BIF và

các ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ ÿѭӧc cӱ ÿi hӑc lӟp huҩn luyӋn du kích tҥi Bà

Bao, ҩp Vƭnh Cӱu xã Tam HiӋp (mà hӗi ÿó gӑi là trѭӡng quân chính Bình Ĉa). Sӕ thanh

niên này vӅ sau trӣ thành cán bӝ nòng cӕt cӫa tӍnh. Xóm Tân Mai trong (cҥnh ÿѭӡng

15) có cô Hai Hѭӡng (NguyӉn thӏ Hѭӡng) lúc ÿó chѭa ÿӃn 18 tuәi cǊng ÿѭӧc chӑn ÿi

hӑc. Cô cҫn cù, khiêm tӕn hӑc tұp chính trӏ và quân sӵ ÿҥt kӃt quҧ tӕt, ÿѭӧc ÿӗng chí

Hӗ Hòa cho ÿi thoát ly tӯ ÿó ÿѭӧc nhiӅu ngѭӡi biӃt vӟi tên Hѭӡng dân quân.

Tӯ ngày 17 ÿӃn 24 tháng 9 năm 1945, Chӫ tӏch Hӗ Chí Minh phát ÿӝng “tuҫn lӉ

vàng” ÿӇ góp vào quӻ ÿӝc lұp. Nhӳng gia ÿình buôn bán, nhiӅu nhà giàu ÿã hiӃn vàng

17 Hӗ Chí Minh : Tuyên ngôn ÿӝc lұp

2.9 Page 19

▲back to top

cho ÿҩt nѭӟc. Nhân dân các ҩp Tân Mai, Long Thành, Vƭnh Thӏ phҫn lӟn là nông dân

lao ÿӝng nghèo thi góp ÿӗ ÿӗng. Ông Ba Khê hiӃn mӝt bӝ lѭ ÿӗng... các ÿӗng chí Ĉһng

Nguyên, Hoàng Ĉình Cұn, Chín Kính ÿӃn tӯng nhà vұn ÿӝng bà con mang ra trө sӣ xã

ӫng hӝ nhiӅu mâm ÿӗng, nӃn ÿӗng, nӗi ÿӗng... cân ÿѭӧc hàng ngàn kilôgam ÿem nӝp

lên trên ÿúc vǊ khí.

Mӝt sӕ cө già ÿӃn nay còn nhҳc lҥi nhӳng cҧm tѭӣng hӃt sӭc tӕt ÿҽp vӅ phong

trào bình dân hӑc vө nhӳng ngày ÿҫu cách mҥng: “NӃu không có các lӟp bình dân chҳc

là ÿӡi tôi và con cháu tôi còn chӏu dӕt mãi”. Lúc ÿó chính quyӅn non trҿ cӫa chúng ta bӅ

bӝn biӃt bao công viӋc trӑng ÿҥi, cán bӝ lҥi thiӃu nhiӅu nhѭng các lӟp hӑc bình dân vүn

ÿѭӧc mӣ ra ͧ các xóm ҩp. Trên các tѭӡng nhà, tѭӡng ÿình miӉu, gӕc cây... viӃt nhiӅu

khҭu hiӋu tuyên truyӅn xóa nҥn mù chӳ. TiӃng hӑc tӡ vang lên vào các buәi trѭa và tӕi

khҳp các ҩp Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ. Nhӳng cánh tay gân guӕc suӕt ÿӡi chӍ quen

cҫm cày, phҧi ráng sӭc mӟi khӓi làm rӟt cây bút nhҽ tênh, run run vҥch trên giҩy trҳng

nhӳng nét chӳ xiên xҽo ÿҫu tiên. Mӗ hôi rӏn trên nhӳng khuôn mһt xҥm ÿen vì dãi dҫu

nҳng gió. Nhӳng nө cѭӡi làm trҿ lҥi gѭѫng mһt ÿҫy nӃp nhăn khi chӳ vӁ còn méo xҽo,

chӳ i chѭa nhѭ cái lѭӥi câu quen thuӝc. Mái ÿҫu bҥc phѫ kӅ mái tóc xanh, nhӳng chӏ

con bӗng con bӃ ngӗi cҥnh thiӃu nӳ dҥt dào sӭc sӕng. Mӑi ngѭӡi ÿӅu say sѭa hăm hӣ cӕ

nҳm bҳt nhӳng con chӳ quen thuӝc ÿѫn giҧn mà diӋu kǤ giúp mӣ rӝng chân trӡi hiӇu

biӃt. ChӍ hѫn mӝt tháng mà hàng trăm ngѭӡi ÿã biӃt ÿӑc, biӃt viӃt, nhӳng lúc rҧnh rӛi hӑ

có thӇ ÿӑc chұm chuyӋn thѫ Lөc Vân Tiên hoһc hӑc nhӳng câu vӑng cә rҩt mùi.

Tháng 9 năm 1945 thӵc dân Pháp theo gót quân Anh, quay trӣ lҥi xâm lѭӧc nѭӟc

ta lҫn thӭ nhì. TiӃng súng kháng chiӃn ngày 23 tháng 9 cӫa ÿӗng bào Sài Gòn - Chӧ

Lӟn biӇu thӏ quyӃt tâm sҳt thép “nhҩt ÿӏnh không chӏu làm nô lӋ”. Vӟi gұy tҫm vông vҥt

nhӑn và trái tim yêu nѭӟc nӗng cháy nhân dân Nam Bӝ ÿӭng lên ÿѭѫng ÿҫu vӟi xe

tăng, ÿҥi bác, máy bay giһc. Cҧ nѭӟc hѭӟng vӅ Nam, các ÿoàn quân nam tiӃn nѭӡm

nѭӧp kéo qua Biên Hoà vӅ mһt trұn Sài Gòn. Tin chiӃn thҳng Thӏ Nghè, cҫu Bình Lӧi...

bay vӅ, thôi thúc thanh niên Tân Mai, Lân Thành, Vƭnh Thӏ... xӕn xang muӕn xông ngay

ra mһt trұn, xҧ thân vì nѭӟc. Gia ÿình bà Bҧy Cung là gia ÿình thӧ máy cѭa BIF vui

lòng cho cҧ hai con trai lӟn là anh Lê Văn Cѫ và Lê Văn Ĉӗ ÿi thoát ly tӯ nhӳng ngày

sôi ÿӝng này. Bà Ba Xuân (NguyӉn Thӏ Xuân) ӣ cùng xóm có hoàn cҧnh khó khăn hѫn

nhiӅu: chӗng bà là ông Mӝc vӯa chӃt trong vө lҩy súng Nhұt, mҩy ngѭӡi con phҧi ÿi ӣ

ÿӧ cho các nhà trong xóm, bҧn thân bà phҧi lҫn hӗi chҥy ăn tӯng bӳa, nhѭng bà lҫn lѭӧt

cho các con ÿi bӝ ÿӝi: anh Hai Trҫm cuӕi năm 1945, anh Tѭ Tóc và Năm LǊy năm

1948... Hàng chөc thanh niên tҥm biӋt làng quê yêu dҩu lên ÿѭӡng tham gia cách mҥng,

giӃt giһc cӭu nѭӟc.

Tháng 10 năm 1945, ÿѭӧc tăng viӋn binh lính và trang bӏ vǊ khí hiӋn ÿҥi tӯ Pháp

sang, mһt khác ÿѭӧc quân Anh giúp sӭc, thӵc dân pháp phá vӥ vòng vây Sài Gòn- Chӧ

Lӟn, mӣ rӝng chiӃn tranh xâm lѭӧc. Trѭӟc tình hình ÿó, tӍnh ӫy và ӫy ban nhân dân

tӍnh Biên Hòa kӏp thӡi ÿӅ ra mӝt sӕ chӫ trѭѫng : khҭn cҩp xây dӵng lӵc lѭӧng vǊ trang

nhân dân, tuyên truyӅn giҧi thích sâu rӝng âm mѭu, ÿánh nhanh thҳng nhanh và dùng

ngѭӡi ViӋt ÿánh ngѭӡi viӋt cӫa giһc, kêu gӑi ÿӗng bào không hӧp tác vӟi giһc... ӫy ban

nhân dân xã Bình Trѭӟc thӵc hiӋn chӍ thӏ cӫa trên ÿã vұn ÿӝng nhân dân nӝi ô tҧn cѭ

triӋt ÿӇ, tiêu thә kháng chiӃn. Bà con tӵ giác thiêu hӫy MiӉu ba làng, ÿình Vƭnh Thanh...

2.10 Page 20

▲back to top