Dong Nai di tich lich su van hoa 1-3 :: Books 2010

Expand document

Collapse document

Dong Nai di tich lich su van hoa 1-3

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Dong Nai di tich lich su van hoa 1-3

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

1.2 Page 2

▲back to top

PHҪN I

NHӲNG DI TÍCH ĈÃ ĈѬӦC XӂP HҤNG

ĈӄN THӠ NGUYӈN HӲU CҦNH

Tӯ nӝi ô thành phӕ Biên Hoà theo hѭӟng Quӕc lӝ l qua cҫu Rҥch Cát, rӁ

vào bên trái khoҧng vài trăm mét, ta ÿӃn ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh. ĈӅn thӡ

NguyӉn Hӳu Cҧnh là mӝt di tích lӏch sӱ ÿã tӗn tҥi khoҧng ba thӃ kӹ ӣ vùng ÿҩt

HiӋp Hoà, thành phӕ Biên Hoà. Ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng quen gӑi ÿӅn thӡ là ÿình

Bình Kính. ĈӅn thӡ toҥ lҥc trên mӝt khu ÿҩt rӝng, bên tҧ cӫa nhánh sông ôm

trӑn Cù Lao Phӕ, dѭӟi chân cҫu Gành, mһt tiӅn nhìn vӅ hѭӟng tây nam, soi bóng

xuӕng dòng nѭӟc Ĉӗng Nai trong xanh, hiӅn hoà.

Ngôi ÿӅn ÿѭӧc dӵng vào năm nào, ngày nay chѭa có văn liӋu nào ÿӅ cұp

cө thӇ. Chҳc rҵng, sau khi NguyӉn Hӳu Cҧnh mҩt, ngѭӡi dân thôn Bình Hoành

cҧm nhӟ vӏ công thҫn cӫa nѭӟc nhà có công lӟn ÿӕi vӟi vùng Biên hoà - Ĉӗng

Nai nên mӟi dӵng ngôi ÿӅn thӡ. Ban ÿҫu, ngôi ÿӅn nhӓ, ÿѭӧc làm tӯ vách ván,

mái lӧp ngói âm dѭѫng. Sách Gia Ĉ͓nh thành thông chí có ghi chép vӅ di tích

vӟi tên gӑi là ÿӅn LӉ Công nhѭ sau: “... phía nam Cù Lao Ph͙, thôn Bình

Hoành, huy͏n Ph˱ͣc Chánh, thͥ khai qu͙c công th̯n Tráng Hoàn h̯u Nguy͍n

Hͷu Kính (C̫nh). Ĉ͉n trông ra sông Ph˱ͣc Giang, ḽy ÿá ng̯m làm thͯy

thành, d˱ͣi có cá chép l̩, lͣn 6, 7 th˱ͣc, cͱ ÿêm khuya tƭnh m͓ch, th˱ͥng

h˱ͣng vào ÿ͉n, quãy nh̫y d˱ͣi sông b˯i l͡i ng˱ͫc xuôi, nh˱ hình múa l̩y. Sau

qua lo̩n Tây S˯n, h˱˯ng tàn khói l̩nh.

Ĉ͇n ÿͥi Trung h˱ng, c̭p cho 10 ng˱ͥi tͳ phu, hàng năm cho ti͉n công t͇

vào mùa xuân, c̯u ÿ̫o th˱ͥng linh ͱng; năm T͹ Ĉͱc thͱ t˱, quan t͑nh tâu r̹ng

ÿ͉n lâu ngày mͭc nát, l̩i b͓ n˱ͣc xói, phͭng m͏nh c̭p cho 400 quan ti͉n giao

dân sͧ t̩i mua v̵t li͏u, d͹ng l̩i ÿ͉n ͧ sau cách 10 tr˱ͫng...”1. Tѭ liӋu trên cho

thҩy, thӡi bҩy giӡ ÿӅn LӉ Công có mӝt vӏ trí quan trӑng trong ÿӡi sӕng tinh thҫn

cӫa ngѭӡi dân Biên Hoà - Ĉӗng Nai. KiӃn trúc ban ÿҫu cӫa ÿӅn không còn lѭu

giӳ ÿѭӧc do sӵ hӫy hoҥi cӫa tӵ nhiên. Năm 1851, ÿӅn ÿѭӧc xây lҥi và cách vӏ trí

cǊ khoҧng 400 mét. Hѫn 100 năm sau, ÿӅn ÿѭӧc tu sӱa bao nhiêu lҫn không ai

rõ. Năm 1960, Ban quý tӃ ÿӅn ÿӭng ra chӫ trì viӋc trùng tu. Trѭӟc chánh ÿiӋn

mӣ thêm hành lang rӝng 2 mét, các cӝt chính ÿѭӧc ÿҳp rӗng, các cӱa gӛ ÿѭӧc

thay bҵng cӱa sҳt kéo, mái lӧp ngói âm dѭѫng thay cho loҥi bҧy cá trѭӟc ÿây.

KiӃn trúc hiӋn tӗn cӫa di tích thuӝc vào niên ÿҥi này, lӕi kiӃn trúc tѭѫng ÿӕi hiӋn

ÿҥi, các nét xѭa còn lҥi ít, có chăng là ӣ nӝi thҩt trong các trang trí hoa văn, ÿӗ

thӡ.

Di tích ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh xây theo dҥng chӳ ÿinh, mһt tiӅn

hѭӟng ra sông Ĉӗng Nai, phía tây nam. Chánh ÿiӋn ÿӅn hình vuông, tѭӡng gҥch

trát ÿá rӱa, bӕn mái lӧp ngói vҭy cá, nӅn lát gҥch tàu. Phía trѭӟc mái ÿӅn gҳn ÿôi

rӗng chҫu pháp lam bҵng gӕm men xanh, ÿӕi xӭng hai bên là cһp lân. Hàng cӝt

hành lang mһt trѭӟc ÿѭӧc ÿҳp trang trí hình ҧnh rӗng cuӝn, chҫu ÿӕi nhau bҵng

chҩt liӋu xi măng, sѫn phӃt rӵc rӥ. Tӯ ngoài vào theo lӕi chính có ba cӱa. Hai

1 Gia Ĉình thành thông chí, tұp hҥ, Nhà Văn hoá Phӫ Quӕc vө khanh ÿһc trách văn hoá, 1972

1.3 Page 3

▲back to top

bên cӱa có khҳc chìm hàng chӳ Hán vӟi nӝi dung nói vӅ ÿӅn thӡ Bình Kính,

công lao cӫa NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿӕi vӟi vùng ÿҩt Biên Hoà - Ĉӗng Nai.

Nӝi ÿiӋn có ba hàng cӝt gӛ lӟn. Trên các cӝt ÿӅu treo liӉn ÿӕi. Các hoành

phi thӇ hiӋn dѭӟi dҥng ÿҥi tӵ chӳ Hán, liӉn ÿӕi ÿѭӧc trang trí hoa văn sѫn son

thӃp vàng vүn giӳ tѭѫi màu dù ÿã trҧi qua nhiӅu năm tháng. Dѭӟi nhӳng hoành

phi là nhӳng bao lam gӛ ÿѭӧc chҥm trә các ÿӅ tài lѭӥng long chҫu nhұt, hoa

chim sѫn kim nhǊ óng ánh. Gian giӳa chánh ÿiӋn thӡ thҫn, hai bên thӡ tҧ ban,

hӳu ban liӋt vӏ. Mӝt góc bên bàn thӡ có tӫ kiӃng giӳ bӝ áo mão tѭѫng truyӅn là

cӫa Ĉӭc Ông NguyӉn Hӳu Cҧnh thuӣ sinh thӡi. Trѭӟc bàn thӡ thҫn là bàn La

liӋt, bàn thӡ hӝi ÿӗng, xung quanh ÿҳp nәi bӝ tӭ linh và ӣ trên có ÿôi hҥc và

lѭӥng long. Gian giӳa bày hai hàng bát bӱu bҵng ÿӗng. Dӑc theo bӡ tѭӡng hai

bên có bӕn bӋ bҵng xi măng thӡ các bұc tiӅn hiӅn, hұu hiӅn, thӃ hiӅn và thánh

nѭѫng mүu.

ĈiӇm nәi bұt trong nӝi ÿiӋn vӅ ÿiêu khҳc gӛ là các hѭѫng án ÿѭӧc thӵc

hiӋn công phu, dөng công nhiӅu cӫa các nghӋ nhân khi thӇ hiӋn các ÿӅ tài rӗng

chҫu, tӭ linh, muông thú, hoa lá.... rҩt tinh vi, sҳc sҧo.

Phía sau chánh ÿiӋn là khu nhà khách, nhà bӃp và nhà kho.

ĈӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh là mӝt trong sӕ ít nhӳng di tích ӣ Biên Hoà

còn lѭu giӳ ÿѭӧc sҳc thҫn, trong ÿó ghi rӥ tên hӑ, chӭc tѭӟc vinh hiӇn, thӭ bұc

Thѭӧng ÿҷng thҫn cӫa vua ban phong cho NguyӉn Hӳu Cҧnh.

NguyӉn Hӳu Cҧnh sinh năm 1650, tҥi xã Chѭѫng Tín, huyӋn Phong Lӝc

(nay là xã Vҥn Ninh, huyӋn Quҧng Ninh), tӍnh Quҧng Bình. Tӯ thuӣ nhӓ, ông

thông minh, hӑc giӓi, sӟm rèn luyӋn tài thao lѭӧc, văn võ song toàn. Lӟn lên,

ông theo cha là TiӃt chӃ Chiêu Võ hҫu NguyӉn Hӳu Dұt tham gia nhiӅu trұn

mҥc, lұp nên công lӟn, ÿѭӧc chúa NguyӉn tin yêu, phong cho Chѭӣng cai cѫ.

Năm 1698 (Mұu Dҫn), NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿѭӧc chúa NguyӉn Phúc Chu cӱ vào

kinh lѭӧc vùng ÿҩt phѭѫng Nam. Ông ÿһt bҧn doanh tҥi Cù Lao Phӕ, cùng các

quan chӭc dѭӟi quyӅn lұp bӝ máy hành chánh, tә chӭc cai trӏ tӯng bѭӟc có quy

cӫ. Ông ÿһt Nam bӝ làm phӫ Gia Ĉӏnh, lҩy xӭ Ĉӗng Nai làm huyӋn Phѭӟc

Long, ÿһt dinh Trҩn Biên; lҩy xӭ Sài Gӡn làm huyӋn Tân Bình, ÿһt dinh Phiên

Trҩn. Dù thӡi gian chuyӃn kinh lѭӧc ngҳn nhѭng NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿã thӵc

hiӋn nhӳng công viӋc quan trӑng và có ý nghƭa lӟn ÿӕi vӟi công cuӝc khai khҭn

toàn vùng Nam bӝ. Tӯ mӝt vùng lѭu dân tӵ phát, NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿӏnh hѭӟng

phát triӇn, thu nҥp, chiêu mӝ thêm dân tӯ vùng NgǊ Quãng, khai khҭn ruӝng ÿҩt,

ÿһt ÿѫn vӏ phѭӡng xã, chuҭn ÿӏnh thuӃ, lұp bӝ tӏch ÿinh ÿiӅn... tҥo cѫ sӣ cho viӋc

phát triӇn vùng ÿҩt Ĉӗng Nai, chính thӭc hoá nӅn hành chánh nѫi ÿây vào bҧn

ÿӗ nѭӟc ViӋt.

Cuӕi năm 1698, NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿѭӧc triӅu ÿình triӋu vӅ trҩn giӳ dinh

Bình Phѭѫng (thuӕc Khánh Hoà ngày nay). Tháng 7 năm 1699 (Kӹ Mão), do

vua Nһc Thu cӫa Chân Lҥp chӕng lҥi chúa NguyӉn, NguyӉn Hӳu Cҧnh và mӝt

sӕ tѭӟng lƭnh ÿѭӧc cӱ ÿi dҽp loҥn. Hoàn thành sӭ mӋnh, NguyӉn Hӳu Cҧnh

cùng ÿҥi quân trӣ vӅ. Trên ÿѭӡng, ÿҥi quân ÿóng tҥi cӗn Cây Sao (thuӝc Cù lao

Ông Chѭӣng, ÿӏa phұn tӍnh An Giang ngày nay). Tҥi ÿây, NguyӉn Hӳu Cҧnh bӏ

bӋnh. Ngày 16 tháng 5 năm 1700 (Canh Thìn)2, ông qua ÿӡi tҥi Sҫm Giang

2 Có tài liӋu ghi ông mҩt ngày 9 – 5 – 1700 (Canh Thìn)

1.4 Page 4

▲back to top

(Rҥch Gҫm). Linh cӳu ÿѭa vӅ bҧn doanh Cù Lao Phӕ huyӅn táng. Chúa NguyӉn

truy tһng NguyӉn Hӳu Cҧnh là HiӋp tán công thҫn, ÿһc tiӃn Chѭӣng dinh, Tráng

Hoàn hҫu. Thӡi các vua NguyӉn, NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿѭӧc truy phong Thѭӧng

ÿҷng công thҫn ÿһc Trҩn Phӫ Quӕc Chѭӟng cѫ vӟi tѭӟc LӉ Thành hҫu.

Khi NguyӉn Hӳu Cҧnh mҩt, nhân dân Biên Hoà thѭӧng kính, tӓ lòng biӃt

ѫn ÿã ÿӗng tâm lұp miӃu võ trang nghiêm, tôn thӡ ông nhѭ mӝt vӏ thành hoàng

ÿҫy hiӇn linh, luôn giúp cho xӭ sӣ bình an, thӏnh vѭӧng. Nѫi huyӅn táng linh

cӳu ông tҥi Cù Lao Phӕ, ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng xây ngôi mӝ ÿӇ tѭӣng vӑng nҵm

ӣ phía ÿông cӫa ÿӅn khoҧng 50 mét. Ngôi mӝ xây theo hình khӕi chӳ nhұt,

nguyên thӫy bҵng hӧp chҩt, sau ÿѭӧc tô mӝt lӟp xi măng. Tѭӡng bao xung

quanh có cӝt, bình phong và lân chҫu.

Hàng năm, tҥi ÿӅn, ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng tә chӭc hai lҫn lӉ tӃ (tính theo

âm lӏch) vào các ngày 16-5 và ngày 11-11, cҫu cho quӕc thái dân an và tѭӣng

nhӟ công lao cӫa bұc tiӅn nhân có công mӣ mang vùng ÿҩt phѭѫng Nam cӫa Tә

quӕc.

ĈӅn thӡ và mӝ NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn Hóa – Thông tin –

ThӇ thao và Du lӏch xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt Ĉӏnh Sӕ

457/QĈ, ngày 25 – 3 – 1991.

Trong dӏp lӉ kӹ niӋm 300 năm (1698-1998) hình thành và phát triӇn vùng

ÿҩt Biên Hoà - Ĉӗng Nai, Ĉҧng bӝ và nhân dân Ĉӗng Nai ÿã xây dӵng nhà bia

trong phҥm vi di tích ÿӅn thӡ NguyӉn Hӳu Cҧnh. Ĉây là mӝt công trình văn hoá,

tѭӣng nhӟ công ÿӭc cӫa các bұc tiӅn nhân ÿã có công khai phá, xây dӵng và

truyӅn thӕng anh dǊng cӫa quân dân Ĉӗng Nai trong công cuӝc bҧo vӋ, xây

dӵng vùng ÿҩt này. Tác giҧ nӝi dung văn bia là nhà nghiên cӭu HuǤnh Ngӑc

Trҧng. Vӟi cách viӃt bҵng lӕi văn cách tân biӅn ngүu, ngҳn gӑn nhѭng ÿҫy ÿӫ,

giàu chҩt thѫ, ÿұm chҩt sӱ, nӝi dung văn bia tô ÿұm hình ҧnh cӫa ÿҩt nѭӟc, con

ngѭӡi Biên Hoà - Ĉӗng Nai trong suӕt ÿӝ dài và chiӅu sâu lӏch sӱ ba thӃ kӹ, thӇ

hiӋn lòng thành cӫa ngѭӡi dân Ĉӗng Nai ÿӕi vӟi quá khӭ hào hùng cӫa cha ông,

cӫa truyӅn thӕng hào khí Ĉӗng Nai trong tiӃn trình chung cӫa dân tӝc.

Công trình nhà văn bia ÿѭӧc xây dӵng hiӋn ÿҥi, theo lӕi kiӃn trúc truyӅn

thӕng, gҳn liӅn trong phҥm vi di tích, tҥo nên mӝt cҧnh quan ÿҽp ÿӁ, hài hoà và

gҫn gǊi vӟi con ngѭӡi. Nѫi ÿây, trӣ thành mӝt ÿӏa ÿiӇm sinh hoҥt văn hoá lành

mҥnh, thu hút nhiӅu ngѭӡi ÿӃn sinh hoҥt, vui chѫi, tham quan.

NguyӉn Yên Tri - Phan Ĉình DǊng

ĈӄN THӠ NGUYӈN TRI PHѬѪNG

ĈӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng tӑa lҥc bên hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai thuӝc

ÿӏa phұn phѭӡng Bӱu Hoà, thành phӕ Biên Hoà (nguyên trѭӟc kia là làng Mӻ

Khánh, dinh Trҩn Biên). Xung quanh ngôi ÿình là cҧnh cây, sông nѭӟc hӳu tình,

phía trѭӟc có rӯng dѭѫng liӉu ngày ÿêm vӡn gió vi vu, phía trên có ÿѭӡng thiên

LӉ Thành hҫu NguyӉn Hӳu Cҧnh vӟi công cuӝc khai sáng miӅn Nam nѭӟc ViӋt cuӕi thӃ kӹ thӭ XVII – Nhѭ

Hiên NguyӉn Ngӑc HiӅn – Nxb. Ĉӗng Nai, 1995, trang 111.

1.5 Page 5

▲back to top

lý Bҳc- Nam (Quӕc lӝ l cǊ) vѭӧt qua sông Ĉӗng Nai bҵng cұu Gành, bao bӑc

phía sau là cҧ vành ÿai khu dân cѭ vӟi vѭӡn cây trái sum sê. ĈӅn thӡ NguyӉn

Tri Phѭѫng nhѭ sӕng giӳa vòng tay ҩm áp niӅm tin yêu kính trӑng cӫa ngѭӡi

dân Biên Hoà - Ĉӗng Nai.

HiӋn hӳu trong mӝt không gian thoáng rӝng nên thѫ, ÿӗng hành vӟi thӡi

gian nhiӅu biӃn cӕ, ÿӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng trӣ thành mӝt ҩn tích ÿҽp ÿӁ,

mӝt biӇu tѭӧng thiêng liêng cӫa con ngѭӡi Ĉӗng Nai vӕn có truyӅn thӕng thӫy

chung vӟi tә tiên. Tҥi ÿây, có ngôi miӃu nhӓ tên là Mӻ Khánh ÿình ÿѭӧc nhân

dân ÿӏa phѭѫng dӵng nên ÿӇ thӡ thҫn Thành hoàng bәn cҧnh cҫu xin mѭa gió

thuұn hòa, cuӝc sӕng ҩm no hҥnh phúc. ĈӃn khoҧng ÿҫu thӃ kӹ XIX (1803),

ngôi miӃu ÿѭӧc nhân dân sӣ tҥi xây dӵng thành ngôi ÿӅn. Tӯ ÿó ÿӃn nay, ngôi

ÿӅn ÿã nhiӅu 1ҫn ÿѭӧc trùng tu và trӣ nên khang trang nhѭ hiӋn nay.

Tѭѫng truyӅn, vào năm 1861, nhân dân ÿӏa phѭѫng có thӡ cө Tán lý Ĉӏnh

Biên NguyӉn Duy - môi tѭӟng tài ÿѭӧc triӅu ÿình NguyӉn cӱ vào lo viӋc chӕng

quân Pháp xâm lѭӧc. Trong trұn ÿánh giһc Pháp tҩn công ÿӗn Chí Hoà, NguyӉn

Duy tӱ trұn “thi hài tan nát không phân biӋt ÿѭӧc, có ngѭӡi nhұn ra dҩu áo và

ÿai lѭng cӫa ông bèn ÿem vӅ chôn tҥm ngoài cӱa Ĉông thành Biên Hoà”. VӅ

sau, vua Tӵ Ĉӭc giao cho danh tѭӟng NguyӉn Tri Phѭѫng (anh ruӝt cӫa NguyӉn

Duy) ÿích thân trông coi viӋc cҧi táng, ÿѭa quan cӳu cӫa NguyӉn Duy vӅ quê

Ĉѭӡng Long an táng. Sau khi cҧi táng, nhân dân Biên Hoà ÿҳp lҥi chӛ cǊ mӝt

ngôi mӝ ÿӇ thӡ.

Năm 1873, khi danh tѭӟng NguyӉn Tri Phѭѫng mҩt, ÿӇ tӓ lòng ngѭӥng mӝ

và thѭѫng tiӃc vӏ anh hùng ÿã có công trong viӋc di dân lұp ҩp, mӣ mang lãnh

thә Ĉàng Trong, cùng vӟi NguyӉn Duy làm vҿ vang thêm trang sӱ Biên Hoà,

nhân dân tҥc tѭӧng NguyӉn Tri Phѭѫng và thӡ ông tҥi ÿình. Tӯ ÿó, Mӻ Khánh

ÿình ÿѭӧc gӑi là ÿӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng.

Ĉӭng ӣ phía tây cӫa cҫu Gành vѭӧt qua sông Ĉӗng Nai, nhìn xuӕng phía

hӳu ngҥn, ta sӁ thҩy mӝt bӭc tranh hoành tráng mӻ lӋ lung linh giӳa trӡi nѭӟc

mênh mông. Ngôi ÿӅn toҥ lҥc trên mӝt khu ÿҩt rӝng (khoҧng 2.500 m2), khá

bҵng phҷng, in bóng xuӕng dòng sông Ĉӗng Nai giӳa nhӳng cây cә thө và khu

dân cѭ ÿông ÿúc. Mһt trѭӟc cӫa ÿӅn nhìn ra sông Ĉӗng Nai, theo hѭӟng ÿông

bҳc. Bӡ bên kia, Cù Lao Phӕ sҫm uҩt vӟi nhӳng vѭӡn cây trái xanh tѭѫi. Trѭӟc

ÿӅn có khoҧng sân rӝng tráng xi măng, hai bên có bàn thӡ Thҫn Nông và Ĉài

chiӃn sƭ. ĈӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc xây dӵng theo lӕi kiӃn trúc hình chӳ

công gӗm ba phҫn: tiӅn ÿình, chánh ÿiӋn và nhà khách. Xung quanh ÿӅn có hàng

rào bҧo vӋ xây bҵng gҥch khá vӳng chҳc. Hӑ tӝc NguyӉn Tri tҥi Thành phӕ Hӗ

Chí Minh ÿã dӵng bia khҳc ghi công trҥng cӫa NguyӉn Tri Phѭѫng dӵng trѭӟc

sân ÿình.

ĈӅn có diӋn tích 500m2, mái lӧp ngói vҧy cá. Mһt trѭӟc cӫa ÿӅn ÿѭӧc ÿҳp

nәi vӟi dòng chӳ: MͿ Khánh ÿình bҵng chӳ Hán và hai bên là cһp lý ngѭ hóa

long, nhұt nguyӋt. Trên ÿӍnh cao cӫa chánh ÿiӋn trang trí hình lѭӥng long tranh

châu, hai bên có cһp phөng nghinh bҵng gӕm men xanh. Tӯ ngoài nhìn vào ta

thҩy sӵ uy nghi bӅ thӃ cӫa ngôi ÿӅn ӣ giӳa là các tҩm bao lam bҵng gӛ ÿѭӧc

ÿiêu khҳc ÿӅ tài hoa ÿiӇu, tӭ linh rҩt công phu. Các bӭc liӉn và hoành phi khҳc

chӳ Hán, sѫn son thӃp vàng treo khҳp cӝt và xà ngang theo chiӅu dài khu chánh

ÿiӋn. Trên hѭѫng án thӡ thҫn, sӵ hiӋn diӋn cӫa bӝ áo mão, tѭѫng truyӅn vua ban

1.6 Page 6

▲back to top

cho NguyӉn Tri Phѭѫng khi ÿi kinh lѭӧc cùng bӝ bát bӱu bҵng ÿӗng ÿһt thҷng

hai bên hàng cӝt chính làm tăng thêm sӵ trang nghiêm nѫi tôn thӡ.

Chánh ÿiӋn cӫa ÿӅn ngày ÿêm nhang khói nghi ngút, hai bên thӡ tҧ ban,

hӳu ban liӋt vӏ... Bàn hѭѫng án có ÿiӇm khҳc lѭӥng long triӅu nhұt, mô típ hoa

văn dây, hoa, lá ÿѭӧc cách ÿiӋu rҩt tinh tӃ. Bàn La liӋt bҵng ÿá. Trѭӟc bàn thӡ

có ÿһt ngai gӛ chҥm khҳc tҧ hình ÿҫu rӗng, long vân sѫn son thӃp vàng tinh xҧo.

Chánh ÿiӋn có tѭӧng NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc tҥc khҳc bҵng gӛ. Tѭѫng truyӅn,

mӝt bô lão ӣ ÿӏa phѭѫng nҵm mӝng thҩy Ĉӭc Ông NguyӉn Tri Phѭѫng hiӋn vӅ

vӟi áo mão lүm liӋt, vǊ khí trong tay oai hùng, bèn chһt cây mít trѭӟc nhà tӵ tay

tҥc nhѭ hình trong mӝng. Ĉó là bӭc tѭӧng chính cӫa ÿӅn hiӋn nay, cǊng cҫn nói

rõ tác giҧ bӭc tѭӧng không hӅ là nhà ÿiêu khҳc.

ĈӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin và ThӇ thao

xӃp loҥi di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia, theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 97/QĈ, ngày 21 - l -

1992.

ĈӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng luôn ÿѭӧc nhân dân ÿӏa phѭѫng và Ban quí tӃ

trông coi gìn giӳ ngăn nҳp, sҥch sӁ. Vào các ngày lӉ, hӝi bao thiӋn tâm tín hӳu

tө hӑp vӅ ÿӅn dâng hѭѫng cҫu phúc. Hàng năm, ÿӅn tә chӭc lӉ KǤ yên rҩt long

trӑng. LӉ ÿѭӧc tiӃn hành vào ngày 16 và l7 tháng 10 âm lӏch. LӉ KǤ yên ÿѭӧc

chuҭn bӏ rҩt chu ÿáo. Trѭӟc khi hành lӉ, các vӏ hѭѫng chӭc lӟn nhӓ ÿӅu hӝi tҥi

ÿӅn ÿӇ yӃt kiӃn thҫn thánh. ĈӃn tӕi lӉ bҳt ÿҫu tӯ lúc trăng lên cǊng là khi con

nѭӟc bҳt ÿҫu lӟn. LӉ kéo dài trong hai ngày vӟi nhӳng nghi thӭc tiӃn thҫn, diӉn

hành lӉ bӝ, tӕng phong... rҩt ÿӝc ÿáo và ÿҽp mҩt. Dân trong làng cùng các nѫi xa

gҫn cùng các ban quí tӃ ÿình, ÿӅn trong vùng ÿӃn dӵ.

Trѭӟc anh linh ông, nhӳng ngѭӡi ÿӃn vӟi lӉ KǤ yên nhѭ thoát khӓi bӅ bӝn

lo âu cӫa ÿӡi thѭӡng, lòng ngѭӡi hѭӟng vӅ sӵ thanh cao, thiêng liêng, tѭӣng nhӟ

công lao, ÿӭc trӑng cӫa NguyӉn Tri Phѭѫng, tôn thӡ ông là vӏ phúc thҫn cӫa

làng xã.

Vӟi danh nhân NguyӉn Tri Phѭѫng, tài năng ÿӭc ÿӝ, cuӝc ÿӡi và khí tiӃt

cӫa ông vүn mãi sӕng toàn vҽn trong niӅm tin kính cӫa con ngѭӡi Ĉӗng Nai.

Mӝt phҫn cuӝc ÿӡi NguyӉn Tri Phѭѫng gҫn vӟi mҧnh ÿҩt Biên Hoà nhѭng sӵ

ÿóng góp cӫa ông rҩt quan trӑng. Trang sӱ vҿ vang chӕng thӵc dân Pháp xâm

lѭӧc trên mҧnh ÿҩt thiêng này vinh dӵ gҳn liӅn vӟi tên tuәi NguyӉn Tri Phѭѫng.

Tháng 2 -1861, khi Gia Ĉӏnh thҩt thӫ, ÿҥi bӝ phұn quân ta rút vӅ lұp tuyӃn

phòng ngӵ ӣ Biên Hoà. NguyӉn Tri Phѭѫng ÿã cӫng cӕ trұn tuyӃn phòng thӫ và

cho quân trҩn giӳ các nѫi xung yӃu. Ông cho quân ÿҳp lǊy ӣ Tân Hoa, Trúc

Giang, Sông Ký, cӫng cӕ lǊy Ĉông Giang, Phѭӟc Tӭ và Ĉӗng Môn. Ӣ pháo ÿài

Phѭӟc Thҳng và cӱa Cҫn Giӡ, ông ÿiӅu quân canh giӳ mһt biӇn. Trên sông

Ĉӗng Nai, NguyӉn Tri Phѭѫng cho ÿҳp cҧn bҵng ÿá ong ÿӇ ngăn chһn tàu

thuyӅn ÿӏch. Chӛ ÿҳp cҧn quan trӑng nhҩt là khúc sông Long Ĉҥi, ÿӝ phân nӱa

ÿѭӡng sông Nhà Bè - Biên Hoà. HӉ dѭӟi sông có “cҧn” thì trên bӡ có ÿӗn lǊy,

bӕ trí ÿҥi bác. Mӝt trong nhӳng bӭc tѭӡng cҧn còn lѭu lҥi tӟi ngày nay là “cҧn”

ӣ khúc sông trѭӟc ÿӅn thӡ NguyӉn Tri Phѭѫng bây giӡ.

Tѭѫng truyӅn khi NguyӉn Tri Phѭѫng rút quân vӅ Biên Hoà, công viӋc

phòng thӫ ÿang gҩp rút tiӃn hành thì triӅu ÿình có lӋnh triӋu hӗi ông. Nhân dân

Biên Hoà thѭѫng kính, tin yêu ÿã cҧn ÿҫu ngӵa, khҭn cҫu ông ӣ lҥi ÿánh giһc

cho ÿӃn cùng.

1.7 Page 7

▲back to top

Sau ÿó, NguyӉn Tri Phѭѫng ÿѭӧc triӅu ÿình ÿiӅu ra trҩn giӳ thành Hà Nӝi.

Trong mӝt trұn quyӃt chiӃn vӟi kҿ thù, NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ thѭѫng, con trai

ông là NguyӉn Lâm hy sinh, thành Hà Nӝi bӏ bҩt thӫ. Hòng mua chuӝc ông, giһc

Pháp ÿã ÿѭa ông ÿi ÿiӅu trӏ vӃt thѭѫng nhѭng NguyӉn Tri Phѭѫng cѭѫng quyӃt

cӵ tuyӋt, hҩt bӓ thuӕc men, cѫm cháo, nêu cao tinh thҫn bҩt khuҩt, khí phách cӫa

mình. Ngày 20-12-1873 (tӭc 1-11- Ҩt Dұu), NguyӉn Tri Phѭѫng mҩt tҥi dinh

Tәng ÿӕc thành Hà Nӝi ÿӇ lҥi niӅm thѭѫng tiӃc vô hҥn ÿӕi vӟi triӅu ÿình, binh sƭ

và nhân dân. Sӕng oai hùng, chӃt oanh liӋt, ngѭӡi dân Biên Hoà ÿã tôn vinh ông

nhѭ mӝt phúc thҫn tài ÿình Mӻ Khánh vӟi niӅm tin son sҳt rҵng chính ông làm

cho quӕc thái dân an, mѭa thuұn gió hoà ÿem lҥi thӏnh vѭӧng cho xӭ sӣ.

Sông Ĉӗng Nai vӟi nhӳng con nѭӟc rì rào vӛ bӡ, rӯng dѭѫng liӉu trѭӟc

ÿӅn vi vu mãi hát khúc anh hùng ca vӅ nhӳng tҩm gѭѫng quyӃt tӱ cho tә quӕc

quyӃt sinh.

Hѫn mӝt thӃ kӹ trôi qua, cùng vӟi hӗn thiêng sông núi, oai linh tѭӟng quân

NguyӉn Tri Phѭѫng nhѭ vүn còn quanh ÿây trong suӕt cuӝc trѭӡng chinh ÿánh

ÿuәi thӵc dân, ÿӃ quӕc giành ÿӝc lұp tӵ do cho Tә quӕc. Khí phách anh hùng và

tҩm gѭѫng trung trinh cӫa NguyӉn Tri Phѭѫng cǊng nhѭ nhiӅu thӃ hӋ hӑ tӝc cӫa

ông - ÿã làm chói loà ÿҥo lý xҧ thân vì ÿӝc lұp tӵ do cho Tә quӕc, mãi ÿѭӧc lӏch

sӱ khҳc ghi, là niӅm kiêu hãnh cӫa ngѭӡi dân ViӋt trong quá khӭ, hiӋn tҥi và cho

cҧ mai sau.

Ĉӛ Bá NghiӋp - Phan Ĉình DǊng

ĈÌNH TÂN LÂN

Ĉình Tân Lân, xѭa kia thuӝc thôn Tân Lân, huyӋn Phѭӟc Chánh, dinh

Trҩn Biên, nay là phѭӡng Hoà Bình, thành phӕ Biên Hoà, tӍnh Ĉӗng Nai. Ĉình

toҥ lҥc giӳa vùng dân cѭ trên ÿѭӡng NguyӉn Văn Trӏ, mһt tiӅn hѭӟng ra dòng

sông Ĉӗng Nai lӝng gió, cách trө sӣ Uӹ ban nhân dân tӍnh 500m vӅ hѭӟng tây

bҳc.

Tӯ khi xây dӵng, nhân dân ÿã lҩy tên gӑi cӫa thôn là Tân Lân (Xóm Mӟi)

ÿӇ ÿһt cho ÿình. Trҧi qua bao thăng trҫm cӫa lӏch sӱ, tên ÿӏa phѭѫng nhiӅu lҫn

thay ÿәi nhѭng tên ÿình vүn tӗn tҥi cùng tháng năm. Tѭѫng truyӅn, nguyên thӫy

ÿình Tân Lân là ngôi miӃu nhӓ ӣ thành Kèn do dân làng dӵng lên tӯ thӡi Minh

Mҥng (1820 - 1840) ÿӇ tӓ lòng ngѭӣng vӑng Trҩn Biên Ĉô ÿӕc tѭӟng quân Trҫn

Thѭӧng Xuyên, ngѭӡi có công lӟn trong viӋc khai phá ÿҩt ÿai và mӣ mang

thѭѫng mҥi vùng Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh. Sau hai lҫn dӡi chuyӇn (vào nҩm 1861

và1906), ngôi ÿình ӣ vӏ trí hiӋn nay.

Toҥ lҥc trên khuôn viên ÿҩt rӯng khoҧng 3.000m2, ÿình Tân Lân bӅ thӃ,

uy nghiêm vӟi lӕi kiӃn trúc mang ÿұm dҩu ҩn cӫa văn hoá Trung Hoa. Khách

ÿӃn tham quan sӁ nhұn thҩy sӵ trang nghiêm, ÿҫy hѭng thӏnh cӫa ngôi ÿình.

Mһt ÿình hѭӟng vӅ phía tây nam, ÿѭӧc kiӃn trúc theo kiӇu chӳ tam gӗm

ba gian: tiӅn ÿình, chánh ÿiӋn và hұu cung nӕi tiӃp nhau. Hai bên tҧ hӳu là miӃu

thӡ Bà và thӡ Ông. Mái ÿình lӧp ngӡi âm dѭѫng. NӅn cao 60cm bҵng ÿá xanh,

lót gҥch bông (20cm x 20cm). Bên trong ÿình, mӛi gian ÿѭӧc bài trí ÿiӋn thӡ,

hoành phi, câu ÿӕi, bao lam bҵng gӛ do các nghӋ nhân dân gian chҥm trә tinh vi,

1.8 Page 8

▲back to top

sҳc sҧo mang tính nghӋ thuұt cao. Các ÿӅ tài ÿӅu tѭӧng trѭng cho hҥnh phúc,

phӗn vinh, tѭӟc lӝc, công hҫu...theo thông tөc cӫa ngѭӡi phѭѫng Ĉông.

Phҫn tiӅn ÿình có diӋn tích 75,5m2, bӝ khung vì bҵng gӛ, trên các xà

ngang chҥm khҳc ÿӅ tài dѫi, ÿào, hoa, lá... biӇu tѭӧng cho sӵ phѭӟc thӑ, trѭӡng

tӗn. Trên nóc trang trí ÿӅ tài “Lѭӥng long tranh châu”, “Lý ngѭ hoá long”... biӇu

tѭӧng cho sӵ thӏnh vѭӧng, nhѭ ý. Mһt tiӅn mái ÿình là cҧ mӝt công trình nghӋ

thuұt ÿһc sҳc tô ÿiӇm cho nӅn trӡi xanh thoáng ÿãng. Hҵng trăm tѭӧng ngѭӡi,

vұt bҵng gӕm sӭ men xanh thӇ hiӋn các ÿӅ tài cә ÿiӇn phѭѫng Ĉông mһt cách

sinh ÿӝng, tài hoa. Khó có ai ngӡ rҵng, gҫn mӝt trăm năm qua, nhӳng “Bát tiên

quá hҧi”, “Quan Công phò nhӏ tҭu”, nhӳng chuyӋn tích thӡi chiӃn quӕc, nhұt

nguyӋt, lân phөng... sӕng ÿӝng trên mái ngói, thi gan vӟi nҳng mѭa mà vүn

nguyên vҽn sҳc màu và ÿѭӡng nét.

Phҫn chánh ÿiӋn chiӃm diӋn tích 487,5m2. Tôn nghiêm nhҩt là gian giӳa

vӟi nhӳng hàng cӝt gӛ lim to dӏ thѭӡng, vӟi tѭӧng thҫn uy nghiêm ngӵ trên ngai

sѫn son thӃp vàng, vӟi nhӳng cһp chim trƭ, loan, phѭӧng... bҵng ÿӗng ÿӭng chҫu

trong tѭ thӃ duyên dáng và trang nghiêm. Trѭӟc bàn thӡ thҫn là bàn La liӋt, tiӃp

ÿӃn là bàn hӝi ÿӗng nӝi. Song song vӟi bàn La liӋt và bàn hӝi ÿӗng nӝi là hai bӝ

bát bӱu bҵng ÿӗng. Hai gian bên thӡ tҧ và hӳu ban. Dӑc tѭӡng tҧ hӳu có các bӋ

thӡ Thái Giám, Hұu HiӅn, Bҥch Mã và TiӅn HiӅn. Toàn bӝ khung vì ÿѭӧc làm

bҵng gӛ tӕt, có cӝt chӕng ӣ giӳa kiӇu bình nѭӟc, ÿѭӧc lҩp ghép vӟi kӻ thuұt

mӝng chӕt và gҳn dҫu rái ÿҧm bҧo ÿӝ bӅn vӳng cao.

Hұu cung có diӋn tích 120m2 ÿѭӧc chia thành ba gian, chính giӳa thӡ Tiên

sѭ, hai bên thӡ TiӅn thӭ ViӋt Nam và TiӅn thӭ trung Hoa, ÿѭӧc ÿһt trên bӋ thӡ

bҵng xi măng lót gҥch men xanh.

Ngoài ra, sau ÿình còn có khu nhà bӃp nӕi liӅn vӟi hұu cung, kiӃn trúc

ÿѫn giҧn, là nѫi nҩu ăn cӫa ÿình.

Nhӳng ai quan tâm ÿӃn mӻ thuұt không thӇ không khâm phөc bàn tay tài

hoa cӫa các nghӋ nhân sáng tҥo ngôi ÿình qua các tác phҭm ÿiêu khҳc ÿá, chҥm

khҳc gӛ, phù ÿiêu ghép sành, cҭn xà cӯ, tѭӧng sành kiӇu Hoa Nam...trong ÿó ҭn

chӭa nhӳng triӃt lý nhân sinh sâu sҳc. Toàn bӝ nhӳng mҧng trang trí trên là sӵ

kӃt hӧp hài hoà, nhuҫn nhuyӉn giӳa hai yӃu tӕ kiӃn trúc nghӋ thuұt thӡi NguyӉn

vӟi yӃu tӕ kiӃn trúc nghӋ thuұt ÿһc trѭng vùng Hoa Nam (Trung Quӕc). Ĉây

cǊng là sҧn phҭm gҫn nhѭ cuӕi cùng cӫa lӟp nghӋ nhân tài hoa bҧn ÿӏa.

Ĉình Tân Lân ÿã thӇ hiӋn ÿѭӧc sӵ tôn nghiêm mà trӳ tình, hoành tráng

mà tinh xҧo, xӭng ÿáng vӟi lòng ngѭӥng mӝ cӫa nhân dân ÿӕi vӟi “Ĉӭc Ông”

Trҫn Thѭӧng Xuyên.

Trҫn Thѭӧng Xuyên tӵ Trҫn Thҳng Tài, sinh vào năm nào không rõ và

mҩt khoҧng năm 1720 (ngày 23 - 10 Âm lӏch)3 ngѭӡi tӍnh Quҧng Ĉông (Trung

Quӕc), nguyên là Tәng binh ba châu Cao – Lôi – Liêm dѭӟi triӅu Minh.

Năm 1649, vѭѫng triӅu Minh sөp ÿә. Năm 1679, sau khi phҩt cӡ “Bài

Mãn phөc Minh” thҩt bҥi, ông ÿem hѫn 3.000 quân thân tín cùng gia quyӃn trên

50 thuyӅn ÿӃn Ĉҥi ViӋt xin thuҫn phөc. Chúa NguyӉn Phúc Tҫn (1648-1687)

chҩp thuұn cho vào khai khҭn xӭ Ĉông Phӕ ÿang còn hoang sѫ.

3 Lѭѫng Văn Lӵu – Biên Hoà sӱ lѭӧc toàn biên

1.9 Page 9

▲back to top

Ông ÿѭa lӵc lѭӧng cӫa mình ÿӃn ÿӏnh cѭ tҥi vùng Nông Nҥi ÿҥi phӕ (ÿӏa

phұn Bàn Lân). Cùng nhóm lѭu dân ngѭӡi ViӋt ÿӃn trѭӟc, ông và lӵc lѭӧng cӫa

mình tiӃn hành khai khҭn quy mô lӟn vùng ÿҩt màu mӥ phѭѫng Nam. Mһt khác,

ông chiêu tұp thѭѫng nhân ngѭӡi Hoa kiӃn thiӃt phӕ xá, tҥo lұp các cѫ sӣ

thѭѫng mҥi. Vӟi biӋt tài tә chӭc, chҷng bao lâu Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿã biӃn

vùng ÿҩt hoang sѫ thành thӏ tӭ buôn bán sҫm uҩt, kinh tӃ phát triӇn nhanh chóng.

Nông Nҥi ÿҥi phӕ (còn gӑi là Cù Lao Phӕ) trӣ thành thѭѫng cҧng phӗn thӏnh, là

trung tâm thѭѫng mҥi và giao dӏch quӕc tӃ vào bұc nhҩt phѭѫng Nam lúc bҩy

giӡ.

Ông ÿѭӧc lӏch sӱ xác ÿӏnh nhѭ ngѭӡi có công lӟn trong viӋc khai phá và

xây dӵng vùng ÿҩt Ĉӗng Nai – Gia Ĉӏnh. Công ÿӭc to lӟn cӫa ông ÿѭӧc nhân

dân ghi tҥc, tôn thӡ xem nhѭ vӏ thҫn ÿã khai sáng vùng ÿҩt này.

VӅ hoҥt ÿӝng quân sӵ, Trҫn Thѭӧng Xuyên là mӝt dǊng tѭӟng thao lѭӧc

cӫa chúa NguyӉn. Ông ÿã nhiӅu lҫn cҫm binh ÿánh dҽp Cao Miên, giӳ an bӡ cӥi,

mӣ rӝng biên cѭѫng nѭӟc ViӋt.

Khoҧng ÿҫu nhӳng năm 1690, ông cùng Mai Vҥn Long ÿánh bҳt ÿѭӧc

Nһc Ông Thu, chiӃm ba lǊy Cҫu Nam, Nam Vang, Gò Bích. Năm 1700, ông

cùng NguyӉn Hӳu Cҧnh tiӃn ÿánh vua Chân Lҥp lҫn hai. Sau trұn tiӃn công này,

vùng ÿҩt Biên Trҩn, Phiên Trҩn, Ĉӏnh Tѭӡng, Long Hӗ, An Giang ÿã ÿѭӧc sáp

nhұp vào lãnh thә Ĉàng Trong. Năm 1715, ông lҥi cùng vӟi NguyӉn Cӱu Phú ÿi

ÿánh dҽp bӑn Nһc Ông Thâm, hҥ ÿѭӧc thành La Bích.

Trҫn Thѭӧng Xuyên mҩt ngày 23 tháng 10 âm lӏch khoҧng năm Canh Tý

(1720) an táng tҥi mҥn bҳc dinh Trҩn Biên (nay thuӝc xã Mӻ Lӝc, huyӋn Tân

Uyên, tӍnh Bình Dѭѫng).

Ghi nhӟ công ÿӭc cӫa Trҫn Thѭӧng Xuyên, chúa NguyӉn ÿã ban danh

hiӋu cao quý “NguyӉn vi vѭѫng, Trҫn vi tѭӟng, ÿҥi ÿҥi công thҫn bҩt tuyӋt”.

Các vua Minh Mҥng, ThiӋu Trӏ ÿӅu phong ông làm “Thѭӧng ÿҷng thҫn”. ĈӇ tӓ

lòng ngѭӥng mӝ và ÿӅn ÿáp công ѫn ngѭӡi ÿã có công tә chӭc khai phá, mӣ

mang vùng ÿҩt Ĉӗng Nai – Gia Ĉӏnh, nhân dân hai nѫi này ÿӅu lұp ÿӅn thӡ ông,

khói hѭѫng không dӭt.

Ĉình Tân Lân ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin - ThӇ thao và Du lӏch xӃp

hҥng di tích lӏch sӱ, kiӃn trúc nghӋ thuұt cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ

457/QĈ, ngày 25 - 3 - 1991.

Hàng năm, nhân dân lҩy ngày ông mҩt làm ngày giӛ trӑng. Ngày ҩy, ÿình

Tân Lân nghi ngút khói hѭѫng, dұp dìu khách thұp phѭѫng trong nghi lӉ cә

truyӅn.

NguyӉn TuyӃt Hӗng

ĈÌNH AN HOÀ

Tӯ ngã ba VǊng Tàu, theo Quӕc lӝ 51 ÿi Bà Rӏa - VǊng Tàu ÿӃn km sӕ 2,

rӁ phҧi vào xã An Hoà, ÿi tiӃp khoҧng l km du khách sӁ gһp ÿình An Hoà, tӑa

lҥc giӳa nѫi dân cѭ ÿông ÿúc. ĈӃn thăm ÿình thuұn tiӋn cҧ ÿѭӡng bӝ ÿi bӝ, xe

ÿҥp, xe máy, xe ÿò) và ÿѭӡng thӫy sông Ĉӗng Nai (ghe, tàu...).

1.10 Page 10

▲back to top

Ĉình An Hoà xѭa kia thuӝc làng BӃn Gӛ, nay thuӕc xã An Hoà, huyӋn

Long Thành, tӍnh Ĉӗng Nai, cách trung tâm thành phӕ Biên Hoà khoҧng 6 km

vӅ hѭӟng ÿông - nam. Tҥi xã An Hoà (làng BӃn Gӛ) các nhà khҧo cә ÿã tìm thҩy

nhiӅu hiӋn vұt: gҥch cә, mҧnh tѭӧng ngѭӡi bҵng ÿá, gӕm cә, dao ÿӗng... nҵm

trong các ÿӏa tҫng văn hoá có niên ÿҥi cách nay nhiӅu thӃ kӹ, ÿã minh chӭng sӵ

phát triӇn kinh tӃ, xã hӝi vùng ven sông Ĉӗng Nai tӯ ÿҫu công nguyên và ÿһc

biӋt tӯ ÿҫu thӃ kӹ XVII-XVIII ÿӃn nay.

Ĉình An Hoà ÿѭӧc xây dӵng năm nào, hiӋn nay chѭa tìm thҩy mӝt văn tӵ

nào ÿáng tin cұy giúp ta tìm hiӇu chính xác vӅ sӵ ra ÿӡi cӫa nó. Theo lӡi kӇ cӫa

các cө già trong làng và căn cӭ vào hàng chӳ mӵc tàu viӃt trên xà kèo nhà võ ca:

“Dӵng miӃu 1792”, cho thҩy ÿình An Hoà nguyên thӫy là ngôi miӃu ÿѭӧc xây

dӵng năm 1792, sau ÿó ÿѭӧc nâng cҩp chuyӇn ÿәi tính năng tӯ miӃu thành ÿình

nhѭ hiӋn tҥi.

Ĉình An Hoà ÿã trҧi qua 3 lҫn trùng tu lӟn:

Lҫn thӭ nhҩt vào năm 1944: các cӝt chính trong ÿình ÿѭӧc nӕi dài thêm 1

mét ÿӇ nâng cao chánh ÿiӋn và mái ÿình. Nên nâng cao thêm 0,3 mét ÿӇ tránh

ngұp lөt khi mùa mѭa ÿӃn.

Lҫn thӭ hai vào năm 1953: quân Pháp chiӃm ÿình làm ÿӗn, khi trҧ lҥi cho

dân, chúng phҧi xuҩt tiӅn ÿӅn bù ÿӇ các bô lão và nhân dân trong làng sӱa chӳa

lҥi mӝt sӕ hҥng mөc nhѭ: thay ÿòn tay, lót gҥch bông ӣ tam cҩp, tô lҥi ÿҫu rùa

bên phҧi mái ÿình. CǊng dӏp này, nhân dân sӣ tҥi ÿã ÿóng góp cӝng cӫa xây

dӵng thêm nhà võ ca ӣ phía trѭӟc chánh ÿiӋn.

Lҫn thӭ ba vào năm 1994: sau khi ÿình An Hoà ÿѭӧc Nhà nѭӟc xӃp hҥng

là di tích quӕc gia, cǊng là thӡi kǤ ngôi ÿình bӏ xuӕng cҩp nghiêm trӑng. Bӝ Văn

hoá - Thông tin, Cөc Bҧo tӗn Bҧo tàng ÿã cҩp 400 triӋu ÿӗng cùng vӟi nguӗn

kinh phí hӛ trӧ cӫa ÿӏa phѭѫng, Nhà Bҧo tàng ÿã trùng tu lҥi ngôi ÿình khang

trang, bӅ thӃ nhѭ hiӋn tҥi.

Ĉình An Hoà thӡ Thành hoàng bәn cánh, vӏ thҫn bҧo trӧ làng và nhӳng vӏ

tiӅn hiӅn, hұu hiӅn... có công khai phá, mӣ mang làng, xã. Nhân dân sӣ tҥi hàng

năm ÿӃn ÿình cúng bái cҫu cho mѭa thuұn gió hoà, quӕc thái dân an, cuӝc sӕng

bình an, thӏnh vѭӧng, ҩm no, hҥnh phúc.

Trѭӟc năm 1945, ÿình An Hoà là trө sӣ hành chánh cӫa xã, thôn, nѫi hӝi

hӑp cӫa Hӝi ÿӗng kǤ mөc ÿӇ bә bán binh dӏch, phân chia công ÿiӅn, công thә,

ÿһt khoán ѭӟc và giҧi quyӃt các vө tranh chҩp, kiӋn cáo, thu sѭu, thu thuӃ, phҥt

vҥ, ăn khao và là nѫi thi văn, thi thѫ, thi chӳ... cӫa các nho sƭ trong làng. Sau

ngày miӅn Nam hoàn toàn ÿѭӧc giҧi phóng (30 - 4 -1975), ÿình ÿѭӧc trҧ lҥi cho

dân làng trông coi, hӝi hӑp. Trong nhӳng ngày cúng Thành hoàng, ÿình trӣ

thành trung tâm văn hoá cӫa làng (xã). Các tuӗng tích xѭa giàu tính nhân văn

tích lǊy tӯ ÿӡi này qua ÿӡi khác ÿѭӧc trình diӉn tҥi ÿình trong vài ÿêm cho dân

làng coi.

Ĉình An Hoà xây dӵng theo hѭӟng ÿông - nam, ban ÿҫu kiӇu chӳ nhӏ

gӗm mһt chánh ÿiӋn và tiӅn bái. Sau này hai bӝ phұn trên ÿѭӧc nӕi vӟi nhau

bҵng mһt nhà cҫu nên trӣ thành kiӇu chӳ công nhѭ hiӋn tҥi. Ĉây là mһt trong

năm kiӇu kiӃn trúc tiêu biӇu cӫa ÿình làng ӣ ViӋt Nam.

Ngày nay, khách ÿӃn tham quan sӁ nhұn thҩy vҿ bӅ thӃ, thoáng rӝng cӫa

ngôi ÿình. Ĉình An Hoà tӑa lҥc trên mӝt khu ÿҩt cao ráo hình chӳ nhұt, phía

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

trѭӟc là khoҧng sân rӝng có hàng cây cә thө, có ÿӫ chӛ cho ÿông ÿҧo dân làng

trong ngày cúng thҫn Thành hoàng hoһc các ngày lӉ hӝi vui chѫi, giҧi trí cӫa

làng. Ĉӕi vӟi nѫi thӡ chính, chӍ trӯ chánh ÿiӋn ÿѭӧc xây tѭӡng ӣ ba mһt còn lҥi

toàn bӝ mһt tiӅn gӗm nhà võ ca, nhà bái ÿӅu không xây tѭӡng làm nәi bұt nhӳng

hàng cӝt gӛ tròn Ø400 ÿѭӧc kê trên bӋ ÿá xanh ÿӥ hӋ thӕng khung vì cӫa mái.

Mái ÿình lӧp ngói âm dѭѫng, ÿӍnh chánh ÿiӋn có gҳn cһp trӕng chҫu pháp

lam bҵng gӕm men màu. NӅn lót gҥch tàu, chia làm ba gian rõ rӋt. Tӯ nhà võ ca

nhìn vào chánh ÿiӋn sӁ thҩy ӣ gian giӳa là nhӳng cһp liӉn, hoành phi chӳ Hán,

xung quanh chҥm khҳc hoa văn tinh xҧo, sѫn son thӃp vàng nәi bұt trên hai hàng

cӝt và xà ngang chҥy suӕt chiӅu dài 47mét cӫa khu chánh ÿiӋn làm cho ngôi

ÿình trӣ nên trang nghiêm và huyӅn bí.

Chánh ÿiӋn: là loҥi nhà 3 gian 2 chái truyӅn thӕng ӣ Nam bӝ. Chái phía

sau bàn thӡ thҫn (dãy hàng hiên sau) là hұu trѭӡng, ÿây là nѫi phөc vө viӋc tӃ lӉ.

Gian giӳa thӡ thҫn, hѭѫng án bҵng gӛ sѫn son thӃp vàng, chҥm khҳc hoa lá,

rӗng uӕn lѭӧn. Khám thӡ mang hàng chӳ “Vҥn cә anh linh”. Bên trong là mӝt

ÿҥi tӵ: chӳ “thҫn” viӃt bҵng mӵc ÿen trên nӅn ÿӓ. Phía dѭӟi là chiӃc hӝp sҳt, sѫn

ÿӓ trong ÿӵng sҳc thҫn, nӝi dung nhѭ sau:

“S̷c An Hoà Thành hoàng chi th̯n, nguyên t̿ng B̫o An, Chính Tr͹c,

Hͷu Thi͏n, Ĉôn Ng˱ng, Chi th̯n.

Nh˱ng chu̱n Long Thành huy͏n, An Hoà thôn, y c͹u phͭng s͹ th̯n, kǤ

tr˱˯ng b̫o ngã lê dân.

Khâm sai”

̬n có chͷ: S̷c m͏nh chi b̫o

T͹ Ĉͱc ngǊ niên, th̵p nh̭t nguy͏t, nh͓ th̵p c͵u nh̵t.

T̩m d͓ch:

“S̷c phong th̯n Thành hoàng An Hoà, tr˱ͣc (ÿã) t̿ng là th̯n: B̫o An,

Chính Tr͹c, Hͷu Thi͏n, giͷ n˱ͣc, giúp dân, linh ͱng tính ÿã lâu.

Ta (nay) ít ÿͱc, lãnh m͏nh (t˱ dân), luôn nghƭ ÿ͇n th̯n nên t̿ng thêm là

th̯n: B̫o An, Chính Tr͹c, Hͷu Thi͏n, Ĉôn Ng˱ng.

Nh˱ng cho thôn An Hoà, huy͏n Long Thành thͥ phͭng th̯n nh˱ cǊ, ÿ͋

th̯n b̫o v͏ (lê) dân cͯa ta.

Kính v̵y thay”

Ngày 29 tháng 11 năm T͹ Ĉͱc thͱ năm (29-1-1852).

Nét ÿһc sҳc nhҩt cӫa ngôi ÿình là nghӋ thuұt chҥm trang trí hoa văn ӣ khu

chánh ÿiӋn. Các khӕi gӛ to khҳc, trang trí hoa văn ӣ khu chánh ÿiӋn. Các khӕi

gӛ to, nһng nӅ, thô kӋch nhѭ mӅm ÿi khi ÿѭӧc ÿôi bàn tay tài hoa cӫa các nghӋ

nhân ÿөc ÿӁo, chҥm trә, bӕ cөc và thӇ hiӋn hài hoà các ÿӅ tài truyӅn thӕng trong

nghӋ thuұt ÿiêu khҳc ViӋt Nam. Toàn bӝ các ÿҫu dѭ, trө ÿӥ, xà ngang, bӭc cӕn...

cӫa ÿình ÿӅu ÿѭӧc tҥc hình ÿҫu rӗng và lѭӥng long chҫu nhұt, cúc liên chi, mây

sóng nѭӟc, dѫi ngӵ lâm môn... biӇu tѭӧng ѭӟc mѫ thӏnh vѭӧng, tӕt lành ngàn

ÿӡi cӫa nhân dân ViӋt Nam. Các ÿѭӡng nét chҥm khҳc rҩt uyӇn chuyӇn tinh tӃ,

sӕng ÿӝng nhѭ ÿѭӧc vӁ trên giҩy mang ÿұm ÿà màu sҳc dân gian. Ĉáng chú ý

nhҩt là hình ҧnh lѭӥng long chҫu nhұt ӣ xà ngang nѫi gian giӳa trѭӟc chánh ÿiӋn

ÿã ÿѭӧc cách ÿiӋu hoá: ÿҫu rӗng, thân là xѭѫng cá ÿao nӕi thành hai khúc, ÿӕi

xӭng vӟi bông cúc viӅn quanh và mây sóng nѭӟc, hoa lá... Toàn bӝ mҧng trang

2.2 Page 12

▲back to top

trí này ÿѭӧc chҥm khҳc rҩt tinh xҧo nói lên nghӅ chài lѭӟi cӫa nhân dân ÿӏa

phѭѫng xѭa kia.

Nhà cҫu: là nѫi hành lӉ. Nhà cҫu là cҫu nӕi giӳa chánh ÿiӋn và nhà bái.

Nhà cҫu ngoài chӭc năng là nѫi hành lӉ còn thӡ Tiên sѭ và Thә công.

Nhà bái: còn gӑi là tiӅn bái hay tiӅn ÿѭӡng. Nhà bái và nhà cҫu ÿѭӧc

thông liӅn vӟi nhau nhѭng ÿѭӧc phân ÿӏnh bӣi mӝt hàng ÿá chҿ. Phía trѭӟc là ba

cánh cӱa bҵng gӛ ÿѫn sѫ, ÿây cǊng là cӱa vào ÿình. Nhà bái ÿѭӧc tҥo dӵng bӣi

hai hàng cӝt gӛ tròn Ø 400 ӣ gian giӳa và hai hàng cӝt gӛ vuông (25cm x 25cm)

ӣ hai gian bên. Trên xà ngang ӣ gian giӳa treo bӭc hoành phi ÿӅ 4 chӳ Hán: Bҧo

An Chính Trӵc, ÿây là 4 chӳ ÿҫu tiên thҫn Thành hoàng cӫa làng ÿѭӧc tһng vӟi

hàm ý: giúp nѭӟc, giúp dân, giӳ gìn sӵ yên әn, khuôn phép ngay thҷng. Bӭc

hoành phi này không có niên hiӋu, vì vұy có lӁ trѭӟc thӡi Tӵ Ĉӭc tӭc triӅu Minh

Mҥng mӟi ÿѭӧc phong thêm hai chӳ Hӳu ThiӋn, ÿӃn năm Tӵ Ĉӭc thӭ 5 (1852)

mӟi ÿѭӧc phong thêm hai chӳ Ĉôn Ngѭng.

Nhà võ ca: ÿѭӧc xây riêng biӋt ӣ sân ÿình, mһt tiӅn ÿӕi diӋn vӟi chánh

ÿiӋn. Nhà võ ca xây dӵng ÿѫn giҧn không có tѭӡng bao quanh, chӍ có mӝt sân

khҩu ÿӇ diӉn hát bӝi và nghi lӉ cúng thҫn. Ĉӕi vӟi các ngôi ÿình ӣ Bҳc bӝ, khi

diӉn hát bӝi thѭӡng ӣ trong cӱa ÿình, trѭӟc chánh ÿiӋn, ngѭӡi xem ÿӕi mһt vӟi

thҫn Thành hoàng. Nhѭng ӣ Nam bӝ, ÿa sӕ nhà võ ca ÿӅu ÿӕi diӋn vӟi chánh

ÿiӋn, nên khi diӉn hát bӝi, hoһc diӉn trò ngѭӡi trình diӉn ÿӕi mһt vӟi thҫn, còn

thҫn Thành hoàng cǊng chӍ là mӝt khán giҧ cùng ngӗi xem vӟi dân. Cách bӕ trí

này, ÿӕi vӟi ngѭӡi miӅn Bҳc có thӇ xem là hành ÿӝng bҩt kính ÿӕi vӟi Thành

hoàng, nhѭng ӣ các ÿình miӅn Nam nói chung và ÿình An Hoà nói riêng thì thҫn

Thành hoàng tuy quan trӑng nhѭng không hӅ tách biӋt vӟi nhân dân mà còn gҫn

gǊi, thân thiӋn vӟi dân nhѭ ngѭӡi trong nhà vұy.

VӅ mһt tҥo hình, ÿình An Hoà ÿѭӧc xem là gѭѫng mһt cӫa nghӋ thuұt

kiӃn trúc cә ӣ Ĉӗng Nai và tiêu biӇu cho kiӇu dáng ÿình ӣ mӝt vùng Nam bӝ.

Ĉình An Hoà là nѫi bҧo tӗn khá nguyên vҽn nhӳng ÿһc ÿiӇm cӫa nӅn kiӅn trúc

dân tӝc, không chӏu ҧnh hѭӣng cӫa kiӃn trúc Trung Hoa nhѭ mӝt sӕ ngôi ÿình

khác. Ĉѭӧc chӭng kiӃn tұn mҳt lӕi kiӃn trúc và nghӋ thuұt chҥm khҳc ӣ ÿình An

Hoà, ta mӟi cҧm nhұn hӃt cái ÿҽp, cái tài hoa cӫa các nghӋ nhân bҧn ÿӏa ÿã làm

cho các phiӃn gӛ nһng nӅ trӣ thành nhӳng mҧng trang trí nhҽ nhàng, thanh thoát,

tăng thêm giá trӏ thҭm mӻ cho ngôi ÿình.

Ĉình An Hoà ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích kiӃn trúc nghӋ thuұt

theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 100/VH - QĈ, ngày 21 - 1 - 1989.

Hàng năm, vào rҵm tháng Tám (âm lӏch), ÿình An Hoà tә chӭc lӉ rѭӟc

thҫn theo nghi thӭc truyӅn thӕng. Ĉây là dӏp ÿӇ nhân dân trong làng (xã) và

nhӳng ngѭӡi xa xӭ tө hӑp, chuyӋn trò, trao ÿәi kinh nghiӋm làm ăn, hӑc tұp và

nhӳng buӗn vui cӫa cuӝc sӕng. Gái trai trong làng ÿѭӧc dӏp làm quen tìm hiӇu

nhau qua nhӳng trò chѫi dân gian, ÿӇ rӗi khi hӝi tan, dҳt nhau quì trѭӟc bàn thӡ

mong thҫn phù hӝ, nguyӋn thӅ trăm năm kӃt tóc xe duyên.

Lѭѫng Thuý Nga

LĂNG MӜ TRӎNH HOÀI ĈӬC

2.3 Page 13

▲back to top

Lăng mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc nҵm ӣ ÿӏa phұn phѭӡng Trung DǊng, thành phӕ

Biên Hoà. Ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng quen gӑi là “lăng Ông”. Tӯ bùng binh Biên

Hùng cӫa trung tâm thành phӕ Biên Hoà, theo Quӕc lӝ I, hѭӟng ÿông bҳc

khoҧng 300 mét, rӁ vào hҿm 39 (còn gӑi là hҿm Ĉѭӡng Rҫy -trѭӟc ÿây, mӝt

nhánh cӫa tuyӃn ÿѭӡng tӯ ga thҷng ÿӃn sân bay Biên Hoà) ta sӁ ÿӃn ÿѭӧc di

tích. Nҵm trong khu vӵc cӫa khu phӕ 3, phѭӡng Trung DǊng có rҩt nhiӅu ngôi

mӝ cә, ÿѭӧc xây bҵng ÿá ong tә hӧp chҩt, xung quanh lăng Ông, nhiӅu ngѭӡi

cho rҵng, trѭӟc kia ÿây là khu mӝ cӫa hӑ tӝc Trӏnh Hoài Ĉӭc. Dѭӟi thӡi

NguyӉn, mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc thuӝc thôn Bình Trúc, dinh Trҩn Biên. Thӡi Pháp

thuӝc, ÿӏa danh Bình Trúc ÿѭӧc ÿәi thành Bình Trѭӟc, thuӝc quұn Châu Thành,

tӍnh Biên Hoà. Trѭӡng ViӉn Ĉông Bác cә ÿã xӃp mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc là di tích

vào năm 1938.

NhiӅu ngôi mӝ cӫa hӑ tӝc Trӏnh Hoài Ĉӭc nҵm rҧi rác trên khu ÿҩt

khoҧng 3 héc ta, xen lҭn vӟi nhà dân, các con ÿѭӡng mòn nhӓ. Các ngôi mӝ ÿӅu

xây theo lӕi hình voi phөc, mһt bҵng dҥng khӕi hình chӳ nhұt; các bia ÿá khҳc

chӳ hán hѭӟng vӅ phía tây nam, tѭӡng phӫ rêu xanh. Trong toàn khu mӝ hӑ

Trӏnh, mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc nәi bұt lên bӣi quy mô cӫa kiӃn trúc, có lӁ ÿây là chӫ

ý cӫa nhӳng ngѭӡi dӵng mӝ trong phép tҳc cӫa ngѭӡi xѭa vӅ dòng hӑ.

Trѭӟc khi ÿѭӧc trùng tu, tôn tҥo năm 1998 (nhân dӏp kӹ niӋm vùng ÿҩt

Biên Hoà - Ĉӗng Nai 300 năm hình thành và phát triӇn), mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc

nҵm khuҩt trong khu ÿông dân cѭ. Trѭӟc năm 1975, ÿáo lӋ hҵng năm vào lӉ

Thanh minh, con cháu Trӏnh Hoài Ĉӭc tӯ các ÿӏa phѭѫng khác ÿӃn cúng viӃng

vӟi nghi lӉ rҩt trang trӑng. VӅ sau, có lӁ do mӝt sӕ con cháu trong thân tӝc hӑ

Trӏnh ÿã lӟn tuәi hay lѭu lҥc mà các lӉ viӃng không còn duy trì nhѭ trѭӟc.

HiӋn nay, mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc tӑa lҥc trên chu vi ÿҩt rӯng vӟi cҧnh quan

ÿѭӧc tôn tҥo mӟi, khang trang hѫn trѭӟc rҩt nhiӅu. Nhӳng ngôi nhà dân trong

phҥm vi cӫa di tích ÿѭӧc giҧi toҧ, di tích ÿѭӧc bҧo vӋ bӣi hàng rào, tѭӡng bao

chu ÿáo. KiӃn trúc mӝ ban ÿҫu ÿѭӧc bҧo tӗn. Nguyên thӫy, mӝ xây bҵng ÿá ong

tô hӧp chҩt, xung quanh có vòng thành kiên cӕ. Phía sau mӝ có bӭc tѭӡng nhô

cao, nӕi vòng thành dҥng hình bҫu dөc lѭӧn sóng. Trên bӭc tѭӡng có khҳc các

dòng chӳ Hán tӵa nhѭ bài thѫ ca ngӧi tài ÿӭc cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc nhѭng lâu

ngày bӏ mӡ, không còn ÿӑc ÿѭӧc, hai bên trang trí hình hai ÿҫu rӗng cách ÿiӋu.

HiӋn nay, trên bӭc tѭӡng rӝng này ÿѭӧc trang trí hình long ҭn vân. Phía trѭӟc

cӱa vào mӝ có tҩm bình phong lӟn, ghi khҳc tiӇu sӱ và sӵ nghiӋp cӫa Trӏnh

Hoài Ĉӭc. Trên nhӳng cӝt vuông nӕi các góc bӡ vòng thành trѭӟc mӝ có khҳc

nhӳng câu ÿӕi chӳ Hán, nӝi dung chӫ yӃu nói vӅ sӵ hӑc, mӝt cách chӫ ý ÿӅ cұp

ÿӃn sӵ uyên bác trên bình diӋn nghiên cӭu cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc. Trong vòng

thành là thành tӕ chính cӫa kiӃn trúc, gӗm hai phҫn mӝ: mӝt cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc

và mӝt cӫa chánh thҩt phu nhân, ngѭӡi hӑ Lê. Cҩu kӃt mӝ giӕng nhau, hình voi

phөc, xung quanh có gӡ hình móng ngӵa. Phía trѭӟc mӛi phҫn mӝ ÿӅu có bia ÿá,

khҳc chӳ Hán; chung quanh trang trí bӣi các ÿѭӡng hӗi văn, biӇu tѭӧng âm

dѭѫng, phía dѭӟi ÿҳp nәi dҥng chân quǤ. Nӝi dung các bia ӣ hai phҫn mӝ Trӏnh

Hoài Ĉӭc nêu vҳn tҳt các danh, chӭc, phҭm hàm mà Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc ban

tһng, cùng ngѭӡi vӧ cӫa ông; ÿӗng thӡi có ghi cө thӇ thӡi gian là tháng 11 năm

Ҩt Dұu, con cái là Trӏnh Thiên LӉ Nhiên, Trӏnh Thiên Nhiên Bҧo, Trӏnh Thiên

Bҧo cùng lұp bia.

2.4 Page 14

▲back to top

Trӏnh Hoài Ĉӭc sinh năm 1765 (Ҩt Dұu). Ông còn có tên là An, tӵ ChӍ

Sѫn, hiӋu là Cҩn Trai. Tә tiên ông là ngѭӡi Phúc KiӃn, Trung Hoa, nӕi ÿӡi làm

quan. ĈӃn ÿӡi ông nӝi Trӏnh Hoài Ĉӭc, nhà Mãn Thanh nәi lên thay nhà Minh,

vì bҩt hӧp tác vӟi tân triӅu, gia ÿình ông sang cѭ ngө ӣ ViӋt Nam. Thân sinh

Trӏnh Hoài Ĉӭc là Trӏnh Khánh. Ông nәi tiӃng ham hӑc, giӓi vӅ thѭ pháp và có

tiӃng là cao cӡ. Trӏnh Khánh kӃt duyên vӟi cô gái ViӋt. Trӏnh Hoài Ĉӭc mӗ côi

cha tӯ khi 10 tuәi. ĈӇ tránh loҥn lҥc, mҽ ông tӯ Qui Nhѫn dӡi nhà ÿӃn vùng

Phiên Trҩn lұp nghiӋp. Tҥi ÿây, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc mҽ cho ÿӃn thө giáo thҫy

Võ Tѭӡng Toàn, mӝt nhà nho thuҫn hұu, ÿҥi cao ÿӭc trӑng nәi tiӃng thӡi bҩy

giӡ. Trӏnh Hoài Ĉӭc chăm hӑc, kӃt bҥn vӟi Lê Quang Ĉӏnh, Ngô Nhѫn Tƭnh. Cҧ

ba ngѭӡi sau này trӣ thành nhӳng vì sao lҩp lánh trӡi Nam, ÿѭӧc mӋnh danh là

Gia Ĉӏnh Tam gia. Năm 1788, NguyӉn Ánh mӣ khoa thi ӣ Gia Ĉӏnh, cҧ ba ông

ra ӭng thí và ÿӛ ÿҥt.

Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc bә nhiӋm và lҫn lѭӧt giӳ chӭc Hàn Lâm viӋn ChӃ

cáo, ĈiӅn Tuҩn sӭ huyӋn Tân Bình. Năm 1793, ông ÿѭӧc sung chӭc Thӏ giҧng

Ĉông cung (Hoàng tӱ Cҧnh) và dҫn ÿѭӧc thăng lên Tham tri Hӝ bӝ, coi viӋc

quân lѭѫng. Vào năm 1802, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc thăng Thѭӧng thѭ Hӝ bӝ

cùng Ngô Nhѫn Tƭnh, HuǤnh Ngӑc Uҭn ÿi sӭ Trung Hoa. Năm 1805, Trӏnh

Hoài Ĉӭc nhұn chӭc HiӋp lѭu trҩn Gia Ĉӏnh rӡi HiӋp tәng trҩn vào năm 1808.

Tháng 12 năm 1813, Trӏnh Hoài Ĉӭc tӯ cѭѫng vӏ Thѭӧng thѭ LӉ bӝ ÿѭӧc thăng

làm Thѭӧng thѭ Lҥi bӝ. Năm 1816, Trӏnh Hoài Ĉӭc lҥi ÿѭӧc giӳ chӭc HiӋp tәng

trҩn Gia Ĉӏnh. Khi NguyӉn Ánh mҩt, Minh Mҥng lên thay vào năm 1820, Trӏnh

Hoài Ĉӭc ÿѭӧc vua triӋu vӅ kinh phong làm Phó Tәng tài ӣ Quӕc sӱ quán, rӗi

thăng HiӋp biӋn Ĉҥi hӑc sƭ, trұt Tòng nhҩt phҭm, lãnh Thѭӧng thѭ Lҥi bӝ, kiêm

lãnh Thѭӧng thѭ Binh bӝ. Trӏnh Hoài Ĉӭc vӟi kiӃn thӭc sâu rӝng, ÿӭc ÿӝ khiӃn

kҿ sƭ ngѭӥng mӝ ÿѭӧc cӱ làm chӫ khҧo nhiӅu kǤ thi do triӅu ÿình mӣ.

Trӏnh Hoài Ĉӭc sau 40 năm làm quan ÿѭӧc xem nhѭ bұc khai quӕc công

thҫn, tѭӟc lӝc ÿӭng ÿҫu triӅu ÿình nhѭng quen cҧnh sӕng thanh bҥch, kiӋm ѭӟc,

gҫn cuӕi ÿӡi cǊng không có ngôi nhà riêng. ĈӃn năm 1823, Trӏnh Hoài Ĉӭc vì

tuәi già, lâm bӋnh, dâng biӇu xin nghӍ viӋc. Vua Minh Mҥng lӋnh cho trích kho

2000 quan tiӅn và gӛ, gҥch, ngói làm nhà, ÿӗng thӡi ban sâm quӃ cho Trӏnh

Hoài Ĉӭc ÿӇ nghӍ ngѫi, ÿiӅu trӏ bӋnh. Mùa thu năm 1824, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc

vua Minh Mҥng sung chӭc Tәng tài biên sӱa NguyӉn TriӅu Ngӑc ĈiӋp và Tôn

Phҧ, rӗi kiêm lãnh công viӋc nhà Thѭѫng bҥc.

Con ÿѭӡng thăng tiӃn cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc mӝt mһt thӇ hiӋn sӵ sӫng ái

cӫa vua, tín nhiӋm cӫa triӅu ÿình ÿӗng thӡi nói lên tài năng và nhân cách cӫa

ông trong thӡi bҩy giӡ.

Mùa xuân năm 1825, sau mӝt thӡi gian lâm bӋnh, Trӏnh Hoài Ĉӭc mҩt,

thӑ 61 tuәi. Vua Minh Mҥng thѭѫng tiӃc sai nghӍ triӅu ba ngày, truy tһng ông

chӭc ThiӃu bҧo, Cҫn Chánh ÿiӋn Ĉҥi hӑc sƭ, ban tên thөy là Văn Khác; phái

hoàng thân Miên Hoҵng thân hành tӃ lӉ và ÿѭa linh cӳu Trӏnh Hoài Ĉӭc vӅ Nam

theo nguyӋn vӑng cӫa ông. Linh cӳu cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc vӅ ÿӃn Phiên Trҩn,

Tәng trҩn Lê Văn DuyӋt thân hành phúng viӃng rӗi hӝ linh cӳu ông vӅ chôn cҩt

nѫi quê mҽ là làng Bình Trѭӟc, Biên Hoà.

Năm 1852, bài vӏ Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿѭӧc ÿѭa vào thӡ ӣ Trung hѭng công

thҫn miӃu và ÿѭa vào thӡ ӣ ÿӅn HiӅn lѭѫng năm 1858.

2.5 Page 15

▲back to top

Trên bѭӟc ÿѭӡng công danh, Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿã lên gҫn tuyӋt ÿӍnh. Ông

là mӝt con ngѭӡi tài ÿӭc vҽn toàn, ÿѭӧc vua tin yêu, quân thҫn ngѭӥng vӑng.

Dù ӣ chӭc quan cao cӵc phҭm nhѭng Trӏnh Hoài Ĉӭc vүn sӕng giҧn dӏ, thanh

cao, chӍ biӃt quên mình lo viӋc ích nѭӟc, lӧi dân. VӅ phѭѫng diӋn văn hoá,

Trӏnh Hoài Ĉӭc là nhà thѫ nhà viӃt sӱ lӛi lҥc hàng ÿҫu cӫa thӡi NguyӉn Trung

hѭng. Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿӇ lҥi cho hұu thӃ mӝt kho tàng trѭӟc tác ÿӗ sӝ gӗm thѫ

văn và các công trình nghiên cӭu nhѭ: Gia ÿ͓nh thành thông chí, C̭n Trai thi

t̵p... Công trình khҧo cӭu Gia Ĉ͓nh thành thông chí là bӝ ÿӏa lý hӑc lӏch sӱ giá

trӏ trong kho tàng thѭ tӏch cә cӫa nѭӟc ta. Bӝ sách này ghi lҥi ÿҫy ÿӫ nhҩt, toàn

diӋn nhҩt diӋn mҥo xӭ Ĉӗng Nai - Gia Ĉӏnh trong thӡi kǤ khai phá, lұp nghiӋp

cӫa cѭ dân ViӋt.

Lăng mӝ Trӏnh Hoài Ĉӭc ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin - ThӇ thao và

Du lӏch xӃp hҥng di tích lӏch sӱ theo QuyӃt ÿӏnh sӕ l539/QĈ, ngày 27 - 12 -

1990.

Nhӳng thӃ hӋ con dân xӭ Biên Hoà - Ĉӗng Nai luôn biӃt ѫn và tӵ hào vӅ

Trӏnh Hoài Ĉӭc, mӝt tài năng lӟn, mӝt nhân cách lӟn ÿã góp phҫn ÿһt nӅn móng

cho mӝt vùng hào khí Ĉӗng Nai - văn hoá Ĉӗng Nai.

Ĉӛ Bá nghiӋp - Phan Ĉình DǊng

MӜ VÀ ĈӄN THӠ ĈOÀN VĂN CӴ

Ĉây 1à di tích lӏch sӱ danh nhân có giá trӏ ӣ Ĉӗng Nai, gӗm hai phҫn: mӝ

và ÿӅn thӡ.

Phҫn mӝ là nѫi an táng Ĉoàn Văn Cӵ, thӫ lƭnh hӝi kín Thiên Ĉ͓a h͡i ӣ

Biên Hoà và 16 nghƭa binh tӱ vong trong trұn tҩn công cӫa Pháp vào bѭng KiӋu

năm 1905. Ĉây cǊng là nѫi mà lúc sinh tiӅn Ĉoàn Văn Cӵ xây dӵng căn cӭ

kháng chiӃn. Mӝ tӑa lҥc trên khu bình ÿӏa tәng kho Long Bình, phѭӡng Long

Bình, cách trung tâm thành phӕ Biên Hoà 8km ÿѭӡng chim bay. Nguyên thӫy

chӍ là nҩm mӗ chôn cҩt ÿѫn sѫ, năm 1956 và 1990 ÿѭӧc nhân dân trùng tu lҥi

theo lӕi xây cҩt mӟi. Mӗ hình chӳ nhұt, dài 16,5m; rӝng 2m; cao 0,5 - 0,75m.

Phía sau là ngôi miӃu nhӓ thӡ hѭѫng hӗn Ĉoàn Văn Cӵ và 16 nghƭa binh, bài trí

ÿѫn giҧn. Khu mӝ ÿѭӧc bҧo vӋ bӣi hai vòng rào bҵng gҥch, có cәng ra vào. Gҫn

nhѭ bao quanh khu mӝ là dòng Linh TuyӅn, tiӃng nѭӟc róc rách suӕt ngày ÿêm

ÿѭa hӗn các tӱ sƭ vào cõi vƭnh hҵng.

Tҥi phѭӡng Tam HiӋp, trên Quӕc lӝ 15, mӝt ngôi ÿình cǊng ÿѭӧc xây cҩt

tӯ năm 1956 làm chӛ thӡ Ĉoàn Văn Cӵ và 16 nghƭa binh, cách phҫn mӝ khoҧng

1km vӅ hѭӟng ÿông bҳc 64 ÿӝ. ĈӅn tӑa lҥc trên khu ÿҩt bҵng phҷng, rӝng

3.000m2, kiӃn trúc theo kiӇu chӳ tam, gӗm hai phҫn chính: nhà võ ca và chánh

ÿiӋn.

Nhà võ ca chiӃm diӋn tích 303,75m2; ÿӕi diӋn vӟi ÿӅn thӡ chính. Bên

trong có sân khҩu nhӓ dùng ÿӇ hát bӝi trong nhӳng dӏp lӉ ÿӅn. Mһt sân khҩu ÿӕi

diӋn vӟi chánh ÿiӋn.

Trѭӟc khi vào chánh ÿiӋn phҧi qua nhà bái. Ĉây là nѫi khách thұp phѭѫng

ra vào hành lӉ, diӋn tích 75,465m2, mái lӧp ngӡi móc, nӅn cao 0,5m xây bҵng ÿá

ong lót gҥch bông, ÿѭӧc chia làm ba gian, mӛi gian ÿӅu có bàn hѭѫng án. Trѭӟc

ÿӅn có cһp lý ngѭ hoá long chҫu mһt trӡi, biӇu tѭӧng cuӕn thѭ cây giáo, hai bên

là hai con rӗng bҵng gӕm men xanh.

2.6 Page 16

▲back to top

Nӕi tiӃp nhà bái là chánh ÿiӋn, diӋn tích 129,87m2 gӗm bӕn mái lӧp ngói

móc, trên nóc có cһp rӗng chҫu pháp lam, chia thành ba gian bӣi nhӳng hàng cӝt

gӛ sao, trên cӝt ÿӅu có liӉn ÿӕi. Gian chính giӳa thӡ thҫn, bàn hѭѫng án bҵng gӛ

khҳc chҥm rӗng chҫu mһt trӡi, chim muông... ÿѭӧc sѫn son thӃp vàng, hai bên là

hàng bát bӱu. Hai gian bên thӡ tҧ hӳu ban liӋt vӏ. Dӑc mһt tѭӡng tҧ hӳu thӡ TiӅn

hiӅn, Bҥch mã, Tiên sѭ, Thә công.

Phía sau chánh ÿiӋn là nhà khách và nhà bӃp. Nѫi ÿây dùng ÿӇ tiӃp khách

và nҩu ăn trong nhӳng ngày lӉ trӑng.

Ĉáo lӋ hàng năm, ÿӃn ngày 8 tháng 4 âm lӏch, nhân dân ÿӏa phѭѫng thiӃt

lӉ giӛ bҵng mӝt ÿӝ tӃ rҩt long trӑng, tѭӣng nhӟ hùng khí cӫa Ĉoàn Văn Cӵ va

16 tӱ sƭ vì ÿҥi cuӝc xҧ thân.

Ĉoàn Văn Cӵ lãnh ÿҥo hӝi kín Thiên Ĉ͓a h͡i ӣ Biên Hoà, mӝt tә chӭc

yêu nѭӟc chӕng ách thӕng trӏ cӫa thӵc dân Pháp. Ông ÿã quy tө ÿѭӧc ÿông ÿҧo

lӵc lѭӧng nghƭa quân tiӃn hành cuӝc kháng chiӃn thӡi kǤ trѭӟc khi Ĉҧng Cӝng

Sҧn ra ÿӡi. Tuy bӏ thӵc dân Pháp nhanh chóng dұp tҳt nhѭng hoҥt ÿӝng cӫa ông

ÿã có ҧnh hѭӣng sâu rӝng ӣ vùng miӅn Ĉông Nam bӝ trong nhӳng thұp niên ÿҫu

thӃ kӹ XX.

Thiên Ĉ͓a h͡i vӕn là mӝt tә chӭc vӯa có tính chҩt tѭѫng tӃ, vӯa có tính

chҩt chính trӏ cӫa nông dân Trung Quӕc, ÿѭӧc hình thành tӯ sau khi nhà Minh bӏ

nhà Thanh lұt ÿә, khҭu hiӋu chính trӏ là “Bài Mãn phөc Minh”.

Cuӕi thӃ kӹ XX, tә chӭc Thiên Ĉ͓a h͡i hoҥt ÿӝng khá mҥnh ӣ thành thӏ và

nông thôn Nam kǤ lөc tӍnh, nhӡ vào viӋc phát triӇn thѭѫng mҥi. Bҩy giӡ Nam

kǤ có nhiӅu hӝi yêu nѭӟc cӫa nhân dân rҩt bí mұt, báo chí gӑi là “hӝi kín”, vӅ

sau gӑi là Thiên Ĉ͓a h͡i. Thұt ra, các hӝi ÿó không mang mӝt tên thӕng nhҩt

nào, mà có nhiӅu tên gӑi khác nhau. Hӝi hoҥt ÿӝng riêng lҿ, liên lҥc ngang vӟi

nhau, khi có ÿiӅu kiӋn thì kӃt hӧp thành hӋ thӕng dӑc nhѭ mӝt lӵc lѭѫng yêu

nѭӟc mҥnh mӁ. Mөc ÿích là ÿánh ÿuәi ngoҥi bang, giành ÿӝc lұp, thiӃt lұp chӃ

ÿӝ quân chӫ, khҭu hiӋu ÿҩu tranh là “Bài Pháp phөc Nam”. Hình thӭc ÿҩu tranh

là bҥo ÿӝng. Các tә chӭc này còn chӏu ҧnh hѭӣng sâu cӫa hӋ tѭ tѭӣng và ÿҥo

ÿӭc phong kiӃn pha màu thҫn bí.

Vӕn giàu lòng yêu nѭӟc, nhân dân Nam kǤ lөc tӍnh ÿã nhanh chóng biӃn

hӝi kín thành hình thӭc hoҥt ÿӝng khá phә biӃn ÿӇ ÿҩu tranh quyӃt liӋt vӟi giһc

vào cuӕi thӃ kӹ XIX ÿҫu nhӳng thұp niên thӃ kӹ XX.

Trong tình hình chung cӫa phong trào Nam lúc bҩy giӡ, nhân dân Biên

Hoà hѭӣng ӭng nhiӋt thành phong trào chӕng Pháp cӫa Thiên Ĉ͓a h͡i, mӣ ÿҫu

là tә chӭc hӝi kín cӫa Ĉoàn Văn Cӵ tҥi vùng bѭng KiӋu, thôn Vƭnh Cӱu.

Ĉoàn Văn Cӵ sinh năm 1835 tҥi làng Bình An, huyӋn Bình An, tӍnh Biên

Hoà (nay là quұn Thӫ Ĉӭc, Thành phӕ hӗ Chí Minh) trong gia ÿình nho hӑc yêu

nѭӟc. Bӏ Pháp và bӑn tay chân theo dõi, ông lánh giһc ÿӃn tá ngө ӣ bѭng KiӋu,

thôn Vƭnh Cӱu (nay là phѭӡng Long Bình, thành phӕ Biên Hoà) mѭu ÿӗ ÿҥi sӵ.

Ngөy trang dѭӟi nghӅ dҥy hӑc, cҳt thuӕc kiêm coi bói, ông ngҩm ngҫm tұp hӧp

lӵc lѭӧng, tích trӳ vǊ khí, lѭѫng thҧo. Ĉӝi ngǊ chӕng Pháp cӫa ông rҧi khҳp cҧ

miӅn Ĉông Nam kǤ, ÿông nhҩt là Chӧ Ĉӗn, Chӧ ChiӃu (Cù Lao Phӕ), Bình Ĉa,

Vƭnh Cӱu ÿӃn núi Nӭa (Bà Rӏa). Lӵc lѭӧng ngày càng hùng hұu, hoҥt ÿӝng cӫa

ông dҫn ÿӃn chӛ công khai nѫi bѭng rӯng khuҩt tӏch. Tҩt nhiên không tránh khӓi

sӵ dòm ngó, theo ÿòi cӫa chính quyӅn thӵc dân.

2.7 Page 17

▲back to top

ĈӇ ngăn chһn ҧnh hѭӣng và dұp tҳt phong trào ngay tӯ trong trӭng nѭӟc,

sáng ngày 12 - 4 - 1905 (dѭѫng lӏch), mӝt tiӇu ÿӝi lính mã tà do tên sen ÿҫm chӍ

huy kéo xuӕng bao vây căn cӭ bѭng KiӋu. Ĉoàn Văn Cӵ bӕ trí nghƭa quân do

các tѭӟng Hoàng Mè, Hoàng Giáp chӍ huy chuҭn bӏ ÿón ÿánh giһc. Phөc binh cҧ

ngày mà không thҩy giһc ÿӝng tƭnh, ÿӃn chiӅu tӕi, ông ra lӋnh cho nghƭa quân vӅ

ăn cѫm. Ĉúng lúc không còn quân canh phòng, giһc Pháp rҫm rӝ kéo ÿӃn, mӝt

toán quân khá ÿông bao vây nhà ông. Tên quan ba cùng tӕp lính vѭӧt suӕi Linh

tiӃn vào. ĈӃn ngѭӥng cӱa, chúng gһp ông trong bӝ chiӃn phөc oai nghi: ÿҫu chít

khăn lөa ÿiӅu, mình buӝc thҳt lѭng màu hӗng, giҳt ÿoҧn ÿao ÿҫu hә. Thҩy ÿӏch,

ông vung ÿao chém tên quan ba Pháp bӏ thѭѫng. Hҳn rút súng bҳn lҥi, Ĉoàn Văn

Cӵ trúng ÿҥn hy sinh trѭӟc bàn thӡ Tә. Lúc bҩy giӡ, ÿã bҧy mѭѫi tuәi mà tѭӟng

mҥo ông hãy còn phѭѫng phi, nҵm chӃt trên vǊng máu vӟi vҿ hiên ngang cӫa

mӝt trang võ tѭӟng.

Pháp xҧ súng vào căn cӭ nghƭa quân, ÿӕt phá lѭѫng thӵc. Thêm 16 ngѭӡi

bӏ trúng ÿҥn chӃt trong cѫn tán loҥn. Hôm sau, dân làng an táng 17 liӋt sƭ vào

ngôi mӝ chung.

Mӝ và ÿӅn thӡ Ĉoàn Văn Cӵ ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin xӃp hҥng di

tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 722/QĈ - BVHTT ngày 25 - 4 -

1998.

Dүu thӡi gian ÿã trôi qua, tҩm gѭѫng can liӋt cӫa Ĉoàn Văn Cӵ và 16

nghƭa sƭ vүn sáng mãi vӟi khí thiêng sông núi, góp phҫn làm rҥng rӥ “hào khí

Ĉӗng Nai”. Hӑ mҩt ÿi mà anh linh vүn còn phҧng phҩt trong tâm trí cӫa ngѭӡi

dân Biên Hoà nһng lòng hoài cә.

NguyӉn TuyӃt Hӗng

MӜ NGUYӈN ĈӬC ӬNG

VÀ 27 NGHƬA QUÂN

Tӯ ngã ba VǊng Tàu, Quӕc lӝ 15 nӕi liӅn thành thành phӕ Biên Hoà vӟi

tӍnh Bà Rӏa - VǊng Tàu. Con ÿѭӡng huyӃt mҥch này chҥy xuyên qua hai huyӋn

Long Thành, Nhѫn Trҥch cӫa tӍnh Ĉӗng Nai. Mӝ NguyӉn Ĉӭc Ӭng nҵm bên trái

Quӕc lӝ khoҧng 250 m, cách huyӋn lӷ Long Thành khoҧng 7 km vӅ phía nam.

Di tích thuӝc ÿӏa phұn ҩp Suӕi Cҧ, xã Long Phѭӟc, huyӋn Long Thành. Ĉây là

ngôi mӝ kiên cӕ, uy nghi, kiӃn trúc hình kim tӵ tháp cөt. Theo lӡi truyӅn tөng

cӫa ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng, phҫn mӝ là nѫi chôn cҩt NguyӉn Ĉӭc Ӭng cùng 27

nghƭa binh hy sinh trong cuӝc ÿánh trҧ quân Pháp xâm lѭӧc năm 1861.

Ngôi mӝ tӑa lҥc trên phҫn ÿҩt có diӋn tích hình vuông rӝng, trên gò ÿҩt

cao khoҧng 0,2 m so vӟi mһt ruӝng, cәng mӝ nhìn vӅ hѭӟng nam; cách thành

phӕ Biên Hoà khoҧng 30 km vӅ hѭӟng ÿông nam. Cҩu tҥo mӝ là khӕi lұp thӇ

hình thang cөt, mһt ÿáy rӝng gҫn 40 m, cao 1,4 m, góc nghiêng 25 ÿӝ; chҩt liӋu

bҵng bê tông, xi măng. Xung quanh mӝ ÿѭӧc bao bӑc tѭӡng rào. Sân khu vӵc di

tích qua ÿӧt tôn tҥo năm 1996 lót gҥch tàu, có nhà bia và ÿһt lѭ hѭѫng lӟn dùng

cho viӋc tӃ lӉ.

Trên phҫn mӝ, mӝt tҩm bia còn hҵn dòng chӳ Ice ropose Nguy͍n Ĉͱc

Ͱng. Lãnh binh de LArmeé Imperiale T͹ Ĉͱc Décede le 26 Decemble 1861.

2.8 Page 18

▲back to top

NguyӉn Ĉӭc Ӭng là mӝt võ tѭӟng cӫa triӅu ÿình nhà NguyӉn ÿã hy sinh trên

mҧnh ÿҩt Long Thành trong buәi ÿҫu thӵc dân Pháp xâm chiӃm Nam kǤ, thӃ kӹ

XIX. Sӱ liӋu thành văn và cҧ nhӳng quyӇn biên niên chính thӕng cӫa triӅu ÿình

HuӃ chӍ cung cҩp mҩy dòng sѫ lѭӧc vӅ sӵ kiӋn NguyӉn Ĉӭc Ӭng hy sinh. ĈiӅu

này có thӇ thӇ tҩt ÿѭӧc. Vì ÿây là mӝt trong nhӳng thӡi kǤ ÿen tӕi nhҩt cӫa lӏch

sӱ nѭӟc nhà trѭӟc sӵ xâm lăng cӫa phѭѫng Tây. Quân ÿӝi triӅu ÿình liên tөc bӏ

ÿánh bҥi trѭӟc ÿӝi quân thiӋn chiӃn và trang bӏ hiӋn ÿҥi cӫa Pháp. Ĉҥi ÿӗn Chí

Hoà ӣ Gia Ĉӏnh thҩt thӫ. Ĉҥi quân triӅu ÿình tan vӥ. NguyӉn Duy hy sinh, danh

tѭӟng NguyӉn Tri Phѭѫng bӏ thѭѫng, rút quân vӅ cӕ thӫ Biên Hoà, rӗi thành

Biên Hoà cǊng không giӳ ÿѭӧc. NguyӉn Tri Phѭѫng và Tôn Thҩt Cáp bӏ cách

chӭc triӋu vӅ kinh ÿô. TriӅu ÿình HuӃ cӱ NguyӉn Bá Nghi và Tôn Thҩt Ĉính

cùng 4.000 quân vào Biên Hoà nhҵm cӭu vãn tình thӃ. Ngày 17 tháng 12 năm

1861, trѭӟc sӭc tҩn công cӫa quân Pháp vào thành phӕ Biên Hoà, ÿҥi quân cӫa

triӅu ÿình bӓ chҥy. NguyӉn Bá Nghi cùng mӝt sӕ quân rút chҥy vӅ Phѭӟc KiӇng

(huyӋn Nhѫn Trҥch) và tӯ Bà Rӏa chҥy ra Bình Thuұn. Mӝt ngày sau khi khӣi

chiӃn, quân Pháp chiӃm thành Biên Hoà. Lãnh binh NguyӉn Ĉӭc Ӭng chӍ huy

ÿoàn quân tә chӭc tuyӃn phòng thӫ Ký Giang – Long Thành. Ông thu nҥp tàn

quân và liên lҥc vӟi nghƭa quân Long Thành, bӕ trí lӵc lѭӧng ngăn chһn bѭӟc

tiӃn cӫa quân Pháp tӯ hѭӟng Biên Hoà xuӕng Bà Rӏa.

Sáng ngày 21 tháng 12 năm 1861, cánh quân cӫa trung tá Dominique

Diego sau khi dӉ dàng ÿánh chiӃm thӏ trҩn Long Thành, liӅn cho quân thҷng tiӃn

ÿánh Bà Rӏa. Tҥi lǊy Ký Giang, quân Pháp gһp phҧi sӵ kháng cӵ cӫa nghƭa quân

do NguyӉn Ĉӭc Ӭng chӍ huy. Mӝt trұn chiӃn khӕc liӋt diӉn ra giӳa quân Pháp và

nghƭa quân. ĈӃn 14 giӡ cùng ngày, trung tá Dominique Diego ÿѭӧc viӋn binh

Pháp tӯ Biên Hoà xuӕng và mӝt cánh quân cӫa Iepérit chӍ huy bí mұt vѭӧt sông

Vu Hӗi phá tan trұn ÿӏa phòng ngӵ cӫa nghƭa quân. Ĉoàn quân do NguyӉn Ĉӭc

Ӭng chӍ huy bӏ tәn thҩt nһng nӅ và bҧn thân NguyӉn Ĉӭc Ӭng bӏ trӑng thѭѫng.

Quân ta vӯa cҫm cӵ chiӃn ÿҩu, vӯa cùng nhân dân ÿӏa phѭѫng ÿiӅu trӏ vӃt

thѭѫng cho NguyӉn Ĉӭc Ӭng. Ngày 21 -12 -1861, do vӃt thѭѫng quá nһng

NguyӉn Ĉӭc Ӭng ra ÿi vƭnh viӉn trѭӟc sӵ tiӃc thѭѫng cӫa ÿӗng bào, ÿӗng ÿӝi

trên mҧnh ÿҩt Long Thành.

Mһc dù bӏ kҿ thù ngăn cҩm, ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng Long Thành vүn dǊng

cҧm bí mұt an táng NguyӉn Ĉӭc Ӭng cùng thi hài 27 nghƭa quân vào mӝt ngôi

mӝ chung và ÿҳp thành ngôi mӝ ÿҩt. VӅ sau, không rõ ai ÿã khҳc lên bia ÿá mҩy

dòng chӳ Hán: Nguy͍n Ĉͱc Ͱng, thân thͥi - th̵p nh̭t nguy͏t, th̵p lͭc nh̵t -

ghi nhӟ ngày NguyӉn Ĉӭc Ӭng hy sinh là 26 tháng 11 năm Tân Dұu. Ngôi mӝ

ÿҩt tӗn tҥi 75 năm sau, ÿӃn năm 1936, mӝt ngѭӡi phө nӳ nói giӑng huӃ tӯ Gia

Ĉӏnh dày công tìm kiӃm. Ĉѭӧc ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng giúp ÿӥ, bà ÿӃn và phӫ

phөc trѭӟc mӝ ÿҩt chôn vùi 28 liӋt sƭ, trong ÿó có ông NguyӉn Ĉӭc Ӭng. Sau

khi lұp ÿàn cúng tӃ, ngѭӡi phө nӳ thuê nhân công xây dӵng ngôi mӝ ÿҩt thành

ngôi mӝ bӅ thӃ có lӕi kiӃn trúc tӗn tҥi cho ÿӃn ngày nay.

Mӝ NguyӉn Ĉӭc Ӭng và 27 nghƭa quân ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin

xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 2754/QĈ - BT, ngày

15-10-1994 và ÿѭӧc tôn tҥo cҧnh quan trang nghiêm vào năm 1996. Ngѭӡi dân

ngѭӥng vӑng và tôn ông làm vӏ phúc thҫn cӫa làng xã, linh ӭng và luôn ban sӵ

bình yên, thӏnh vѭӧng cho vùng ÿҩt này. Hҵng năm, dân làng góp công, góp cӫa

2.9 Page 19

▲back to top

cúng giӛ ông trӑng thӇ ÿӇ tѭӣng nhӟ công lao, khí phách cӫa ông cùng nhӳng

ngѭӡi xҧ thân vì nѭӟc trong ÿҥi cuӝc chӕng xâm lăng.

Giӡ ÿây, mӝ NguyӉn Ĉӭc Ӭng và 27 nghƭa quân vүn nҵm ÿó giӳa lòng

dân Long Phѭӟc, Long Thành, cҥnh Quӕc lӝ 51 . Mӝt bên là vѭӡn cây trái sum

sê, bên kia là cánh ÿӗng phù sa màu mӥ, dòng suӕi Cҧ ngày ÿêm rì rào nhѭ kӇ

lҥi bҧn hùng ca mà ông cùng ÿӗng ÿӝi ÿã gӱi lҥi trên mҧnh ÿҩt thiêng liêng bҵng

xѭѫng máu cӫa mình.

Ĉӛ Bá NghiӋp - Phan Ĉình DǊng

CHÙA ĈҤI GIÁC

Chùa Ĉҥi Giác tөc gӧi là chùa Phұt lӟn (có tѭӧng Di Ĉà lӟn) tӑa lҥc tҥi sӕ

393/42 ҩp Nhӏ Hoà, xã HiӋp Hoà (Cù Lao Phӕ), thành phӕ Biên Hoà, tӍnh Ĉӗng

Nai.

Tӯ trө sӣ Uӹ ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai ÿi theo ÿѭӡng Cách mҥng tháng

Tám vӅ hѭӟng tây, qua cҫu Rҥch Cát khoҧng 2 km là tӟi Cù Lao Phӕ, nѫi có

ngôi chùa Ĉҥi Giác cә kính.

Chùa Ĉҥi Giác ÿѭӧc xây dӵng vào năm nào vүn còn là ҭn sӕ Sách Ĉ̩i

Nam nh̭t th͙ng chí4 Biên Hoà – Gia Ĉ͓nh ch͑ ghi: “Chùa Ĉ̩i Giác ͧ xã Tân

H˱ng, huy͏n Ph˱ͣc Chánh không bi͇t xây d͹ng năm nào, g̯n ÿây có ng˱ͥi

cúng ṱm bi͋n kh̷c 3 chͷ “Ĉ̩i Giác t͹” chͷ ̭y th͇p vàng, bên t̫ kh̷c: Minh

M̩ng nguyên niên m̩nh ÿông c͙c ÿán (ngày lành tháng m̩nh ÿông (tháng 10)

niên hi͏u Minh M̩ng nguyên niên (1820), bên hͷu kh̷c Tiên tri͉u Hoàng nͷ ÿ͏

tam công chúa Nguy͍n Th͓ Ánh (bà Nguy͍n Th͓ Ánh, công chúa thͱ ba, Hoàng

nͷ tiên tri͉u)”. ĈӃn nay, chùa Ĉҥi Giác ÿã truyӅn trên 10 ÿӡi trө trì, trong sӕ có

3 vӏ sѭ tә có nhiӅu công ÿӭc ÿѭӧc nhiӅu ÿӡi truyӅn tөng: Vӏ tә ÿӡi thӭ hai là hoà

thѭӧng Thành Ĉҷng, hiӋu Minh Lѭӧng (1686-1769) tӯ chùa Vҥn Ĉӭc (Hӝi An)

và Bӱu Phong ra Vҥn Linh (Khánh Hoà) vào trө trì. Hoà thѭӧng là ngѭӡi TriӅu

Châu, ÿӋ tӱ cӫa hoà thѭӧng Nguyên ThiӅu ӣ chùa Thұp Tháp (Bình Ĉӏnh) và

Quӕc An (Thӯa Thiên). Trө trì chùa Ĉҥi Giác ÿӡi thӭ ba là thiӅn sѭ Linh Nhҥc,

hiӋu Phұt ý, gӕc ngѭӡi Minh Hѭѫng xuӕng Gia Ĉӏnh lұp chùa Tӯ Ân và ÿã viên

tӏch. Ĉһc biӋt vӏ trө trì thӭ tѭ là ngài Tә Ҩn, tӭc Mұt Hoҵng (1735- 1835), ÿѭӧc

nhà NguyӉn phong Tăng Cang, rѭӟc ra trө trì tҥi nhiӅu ngôi chùa danh tiӃng ӣ

kinh ÿô. Mұt Hoҵng hoà thѭӧng có nhiӅu ÿӋ tӱ ӣ tӍnh Thӯa Thiên, Bình Ĉӏnh,

Biên Hoà, Gia Ĉӏnh, Ĉӏnh Tѭӡng... Ông là mӝt danh tăng trong lӏch sӱ Phұt giáo

ViӋt Nam.

Tѭѫng truyӅn rҵng: Chùa Ĉҥi Giác ban ÿҫu chӍ là mӝt ngôi chùa nhӓ,

thҩp, vách ván, cӝt cây, mái lӧp ngói âm dѭѫng. Năm 1779, NguyӉn Thӏ Ngӑc

Anh - con gái thӭ ba cӫa NguyӉn Ánh trên ÿѭӡng chҥy trӕn quân Tây Sѫn ÿã

ÿӃn lánh nҥn và tu ӣ chùa Ĉҥi Giác mӝt thӡi gian, sӕng cuӝc sӕng cô ÿӝc, trҫm

tѭ mһc tѭӣng và tu hành hӃt sӭc sùng mӝ.

4 Ĉ̩i Nam nh̭t th͙ng chí. Lөc tӍnh Nam ViӋt, tұp thѭӧng (Biên Hoà - Gia Ĉӏnh), trang 47, Nhà Văn hoá Phӫ

Quӕc vө khanh ÿһc trách văn hoá, tái bҧn năm 1973

2.10 Page 20

▲back to top

Sau khi NguyӉn Ánh lên ngôi (1802), lҩy niên hiӋu là Gia Long ÿã nhӟ ѫn

ban chiӃu chӍ trùng tu ngôi chùa. Vua Gia Long chӍ dө cho quan quân ÿӏa

phѭѫng (trҩn Biên Hoà) cho binh thӧ ÿӃn xây cҩt và cho tѭӧng binh ÿem voi ÿӃn

dһm nӅn chùa. Vì vұy, sau này còn gӑi chùa Ĉҥi Giác là “Chùa Tѭӧng” (Chùa

Voi). Dӏp này, Gia Long còn cúng cho chùa Ĉҥi Giác mӝt pho tѭӧng Phұt A Di

Ĉà bҵng gӛ mít rҩt lӟn, cao 2,25 mét, nên nhân dân ÿӏa phѭѫng còn gӑi chùa Ĉҥi

Giác là “Chùa Phұt lӟn”. HiӋn nay, pho tѭӧng này vүn còn thӡ tҥi chánh ÿiӋn

cӫa chùa.

Chùa Ĉҥi Giác ÿѭӧc trùng tu bҵng nguyên vұt liӋu gҥch, vôi vӳa, dӵng

lҫu chuông và lҫu trӕng ӣ mái trѭӟc nhô cao khӓi nóc chùa, nӕi dài thêm phía

sau chánh ÿiӋn thành nhà giҧng (giҧng ÿѭӡng).

Năm 1820, vua Minh Mҥng tiӃp tөc cho tu sӱa mӣ rӝng nhà giҧng. Dӏp

này, công chúa NguyӉn Thӏ Ngӑc Anh ÿã cúng cho chùa tҩm biӇn tên chùa Ĉ̩i

Giác t͹ sѫn son thӃp vàng, bên phҧi có khҳc: Tiên tri͉u Hoàng nͷ ÿ͏ tam công

chúa Nguy͍n Th͓ Ng͕c Anh, bên trái khҳc: Minh M̩ng nguyên niên, m̩nh

Ĉông, c͙c ÿán. HiӋn nay, tҩm biӇn này vүn ÿѭӧc trân trӑng treo ӣ hành lang

trѭӟc chánh ÿiӋn.

Năm 1952 (Nhâm Thìn), Ĉӗng Nai bӏ nҥn ÿҥi hӗng thӫy, nѭӟc dâng ngұp

lѭng chӯng chùa. Khi nѭӟc rút ÿi, chùa bӏ ҭm mӕc, mӕi mӑt, xuӕng cҩp nghiêm

trӑng, các bô lão ÿӏa phѭѫng và phұt tӱ ÿóng góp công cӫa trùng tu.

Năm 1959, hoà thѭӧng ThiӋn Hӹ (1921-1979) trө trì tҥi chùa ÿã cho xây

cҩt lҥi toàn bӝ ngôi chùa theo lӕi kiӃn trúc cә nhѭng bҵng nguyên vұt liӋu hiӋn

ÿҥi: tѭӡng gҥch, cӝt bê tông cӝt thép, mái lӧp ngói vҧy cá. Ngôi chùa ÿѭӧc trùng

tu ÿӃn ngày 12 tháng 8 năm 1961 thì làm lӉ khách lҥc. Rҩt tiӃc, trong lҫn trùng

tu này, ÿã xóa bӓ hӃt chùa cǊ, xây chùa mӟi theo lӕi kiӃn trúc hiӋn ÿҥi làm mҩt

ÿi di tích chùa cә xѭa. Năm 1967 (Ĉinh Mùi), hoà thѭӧng ThiӋn Hӹ tiӃp tөc tu

sӱa nhà hұu tә ӣ phía sau chánh ÿiӋn. Năm 1969, cѭ sƭ Lê Văn Lӝ xây thêm

hàng rào chùa bҵng gҥch, có hai bҧng tên chùa ӣ hai cәng vào, trên có khҳc chӳ

Ĉ̩i Giác c͝ t͹, mӝt bҧng viӃt bҵng chӳ ViӋt, mӝt bҧng viӃt bҵng chӳ Nho.

Ban ÿҫu, chùa Ĉҥi Giác kiӃn trúc theo kiӇu chӳ ÿinh, sau nhiӅu lҫn trùng

tu nay thành chӳ tam vӟi ba dãy nhà ngang nӕi liӅn nhau. Mһt tiӅn chùa quay

theo hѭӟng tây bҳc nhìn ra sông Ĉӗng Nai nên ÿón nhұn ÿѭӧc nhiӅu luӗng gió

mát. Giӳa sân, trѭӟc chùa là mӝt cây bӗ ÿӅ lӟn, do hoà thѭӧng Ĉӏnh Tông trӗng

vào ngày rҵm tháng 11 năm Kӹ Mҽo (1939).

Ĉӭng tӯ ngoài nhìn vào, chùa Ĉҥi Giác có lӕi kiӃn trúc hiӋn ÿҥi. Chùa

thҩp và có vҿ lөp xөp vì mái chùa thҩp xuӕng phía ngoài hiên, nhѭng khi vào

bên trong, kӃt cҩu ngôi chùa lҥi xây theo kiӇu mүu cӫa các chùa xѭa ӣ vùng

Ĉӗng Nai vӟi các cӝt tròn to và cao, nhìn lên mái ngói thҩy cao vút, không khí

thoáng ÿãng. Mái hiên thҩp là ÿӇ che mѭa gió, bҧo vӋ cho các bӭc vách và các

cánh cӱa bҵng cây không bӏ mөc nát vì sӵ tàn phá cӫa mѭa nҳng ӣ xӭ sӣ nhiӋt

ÿӟi.

Mһt tiӅn chùa có hàng hiên rӝng rãi. Các cӝt phía trѭӟc ÿӅu có câu ÿӕi.

Các cһp câu ÿӕi ÿӅu ÿѭӧc bҳt ÿҫu bҵng chӳ ÿ̩i và chӳ giác ӣ mӛi vӃ:

Ĉ̩i ÿi͏n huy hoàng ˱u bát hoa khai ng˱ͩng thͭy nh͹t

Giác lâm t͓ch tƭnh b͛ ÿ͉ thͭ tr˱ͧng t͙ng xuân phong

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

(Ĉҥi ÿiӋn huy hoàng hoa ѭu bát nӣ ÿón ngày lành chào bóng dѭѫng. Rӯng

thiӅn yên lһng, cây bӗ ÿӅ lӟn tiӉn gió xuân).

Ĉ̩i hi͏u Di Ĉà pháp giͣi tàng thân tùy xͱ hi͏n

Giác danh c͹c l̩c t͓ch quang chân c̫nh cá trung huy͉n

(HiӋu Ĉҥi, pháp giӟi Di Ĉà ҭn hình, tùy nѫi xuҩt hiӋn. Tên Giác, cõi cӵc

lҥc tӏch quang chiӃu bóng, ÿӓ lӕi u huyӅn).

Ĉ̩i th͋ Di Ĉà, kim t˱ͣng quang minh chu c͹c l̩c.

Giác quang Ph̵t T͝, pháp thân thanh t͓nh hóa Sa Bà.

(Ĉҥi thӇ Di Ĉà, tѭӧng Phұt sáng rӵc miӅn cӵc lҥc. Giác quang Phұt Tә,

pháp thân thanh tӏnh cõi Ta Bà).

Chánh ÿiӋn là căn nhà ba gian rӝng lӟn: Gian ӣ giӳa là ÿiӋn thӡ trang

nghiêm, ӣ trên cao là tѭӧng Phұt Di Ĉà bҵng gӛ cao 2,25m cӫa vua Gia Long

cúng dѭӡng, phía dѭӟi là bӝ Di Ĉà Tam Tôn, tѭӧng Phұt Thích Ca, Ca DiӃp, A

Nan Ĉà, Hӝ Pháp... lҥi có thêm cҧ tѭӧng Ngӑc Hoàng, Nam Tào và Bҳc Ĉҭu.

Phía trѭӟc (gҫn cӱa ra vào) là giàn ÿèn Phұt Dѭӧc Sѭ gӗm 49 cây ÿèn dҫu

nhӓ vӟi 49 tѭӧng Phұt bҵng gӛ nhӓ, chân giàn ÿèn chҥm trә rҩt mӻ thuұt.

Gian bên trái là khánh thӡ Tә sѭ Bӗ ÿӅ Ĉҥt Ma.

Gian bên phҧi là khánh thӡ Quan Thánh ĈӃ Quân.

Hai bên tѭӡng (tҧ, hӳu) có bӋ thӡ 5 vӏ Diêm Vѭѫng và hai vӏ Phán quan.

Nhìn chung tѭӧng thӡ ӣ chùa Ĉҥi Giác khá cә, chӫ yӃu là tѭӧng gӛ, tѭӧng

ÿҩt, rҩt hiӃm tѭӧng tҥc bҵng chҩt liӋu xi măng.

Nӝi thҩt chánh ÿiӋn có nhiӅu bӭc hoành phi ghi nhӳng câu nhѭ: Chánh

pháp x˱˯ng minh, Pháp vǊ triêm ân, Tͳ vân ph͝ phú, NgǊ di͏p l˱u ph˱˯ng...

Phía sau chánh ÿiӋn là bàn thӡ Tә sѭ hoҵng hoá ӣ chùa Ĉҥi Giác, gӗm

nhiӅu long vӏ cӫa các thiӅn sѭ phái Lâm TӃ, trong ÿó có long vӏ cӫa chѭ Tә xѭa

nhҩt là thiӅn sѭ Thành Ĉҷng (phái Lâm Thӡi 34), ThiӅn sѭ Phұt Ý - Linh Nhҥc

và Giác LiӉu ThiӋt TruyӅn (ÿӡi 35), Tә Ҩn - Mұt Hoҵng (ÿӡi 36). Tuy nhiên, ӣ

bàn thӡ Tә còn có mӝt sӕ linh vӏ không phҧi cӫa các Tә sѭ ÿã tӯng trө trì tҥi

chùa.

TiӃp sau chánh ÿiӋn là nhà khách. Nhà khách có không gian thoáng rӝng,

hoành tráng. Nѫi ÿây, thӡ Phұt Chuҭn ĈӅ và khánh thӡ Linh Sѫn Thánh mүu...

Cuӕi cùng là phòng ӣ cӫa chѭ tăng, bên hông là trai ÿѭӡng, phía sau là nhà trù

(bӃp).

Ngày nay, du khách ÿӃn thăm chùa Ĉҥi Giác sӁ ÿѭӧc chiêm ngѭӥng mӝt

công trình kiӃn trúc tôn giáo khá qui mô, ÿӗ sӝ mӟi ÿѭӧc trùng tu vào giӳa thӃ

kӹ XX nhѭng vүn mang nét cә xѭa. Chùa tӑa lҥc trên mӝt khu ÿҩt có ÿӏa thӃ

ÿҽp, vuông vӭc, rӝng gҫn 4.000m2. Dòng sông Ĉӗng Nai phía trѭӟc chҧy vòng

quanh chùa tҥo thành thӃ tay ngai ôm lҩy khu vӵc này nhѭ bao bӑc, che chӣ cho

ngôi chùa. Ngoҥi cҧnh ngôi chùa thұt nên thѫ. Bóng cây bӗ ÿӅ già ÿә dài in bóng

xuӕng mһt hӗ nѭӟc lung linh trѭӟc chùa, xóm thôn quyӋn bóng khói lӗng, bóng

chiӅu man mác gӧi lai mӝt dƭ vãng xa xѭa - nѫi ÿây tӯng là mӝt xӭ ÿô hӝi trù

phú, là thѭѫng cҧng sҫm uҩt bұc nhҩt phѭѫng Nam hӗi thӃ kӹ XVII - XVIII.

Chùa Ĉҥi Giác ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin - ThӇ thao và Du lӏch xӃp

hҥng di tích lӏch sӱ và nghӋ thuұt cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 993/QĈ, ngày

28 - 9 - 1990.

Lѭѫng Thuý Nga

3.2 Page 22

▲back to top

CHÙA LONG THIӄN

Chùa Long ThiӅn (Long ThiӅn tӵ) là mӝt trong ba chùa cә nhҩt ӣ Ĉӗng

Nai. Ngôi chùa cә kính nҵm bên hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai thuӝc ҩp Tân Bình,

phѭӡng Bӱu Hoà, thành phӕ Biên Hoà (trѭӟc kia thuӝc thôn Bình Long, huyӋn

Phѭӟc Long, dinh Trҩn Biên).

Chùa cách trung tâm thành phӕ Biên Hoà chӯng mӝt cây sӕ vӅ hѭӟng tây,

toҥ lҥc giӳa khu dân cѭ ÿông ÿúc chӫ yӃu làm nghӅ nông, làm gӕm và ÿánh cá.

Tӯ Quҧng trѭӡng Sông Phӕ ӣ trung tâm thành phӕ Biên Hoà muӕn ÿӃn chùa

bҵng ÿѭӡng bӝ, ta theo ÿѭӡng Cách mҥng tháng Tám, qua cҫu Rҥch Cát và cҫu

Gành, nӕi liӅn hai bӡ cӫa các nhánh sông Ĉӗng Nai, ÿӃn ngã tѭ chӧ Ĉӗn, rӁ phҧi

theo liên tӍnh lӝ 16 khoҧng mӝt cây sӕ sӁ tӟi.

Theo tài liӋu lѭu tҥi Giáo hӝi Phұt giáo tӍnh Ĉӗng Nai, chùa Long ThiӅn

ÿѭӧc xây dӵng vào năm 1664 do tә sѭ Thành Nhҥc, ngѭӡi miӅn Trung vào khai

sáng. Vӟi mӝt lӏch sӱ lâu dài, Long ThiӅn tӵ ÿã trҧi qua và chӭng kiӃn nhiӅu

biӃn cӕ lӏch sӱ nѭӟc nhà.

Vào khoҧng thӃ kӹ thӭ XVII, vùng ÿҩt xӭ Ĉӗng Nai còn hoang vu, rӯng

núi bҥt ngàn, ÿҩt ÿai phì nhiêu, sông rҥch chҵng chӏt vӟi muôn vàn thú hoang dã.

Ven sông Ĉӗng Nai, lác ÿác vài ngôi nhà cӫa ngѭӡi dân tӝc thiӇu sӕ. Vùng ÿҩt

trù phú vӟi sông Ĉӗng Nai ngӑt ngào hiӅn hoà trӣ thành nѫi lý tѭӣng cho viӋc

ÿӏnh cѭ cӫa lѭu dân ngѭӡi ViӋt tӯ Ĉàng Ngoài vào do không cam chӏu cuӝc

chiӃn tranh khӕc liӋt giӳa hai tұp ÿoàn phong kiӃn Trӏnh - NguyӉn. Trong cӝng

ÿӗng di dân, có mӝt sӕ nhà sѭ và phұt tӱ lánh nҥn vào xӭ ÿӗng Nai. Nhà sѭ

Thành Nhҥc là mӝt trong sӕ ÿó vào khai hoang lұp ҩp, mѭu tìm cuӝc sӕng ӣ

vùng ÿҩt mӟi. ĈӃn hӳu ngҥn sông Ĉӗng Nai, nhà sѭ nhұn thҩy cҧnh trí tӏch

mӏch, ÿӏa cҧnh phong quang có thӇ khai mӣ thiӅn lâm nên dӵng lұp mӝt ngôi

chùa ÿһt tên là Long ThiӅn tӵ.

Chùa Long ThiӅn ban ÿҫu chӍ là mӝt ngôi chùa nhӓ, cӝt gӛ, vách ván, mái

lӧp lá dӯa nѭӟc, nӅn ÿҩt sét. Theo quan niӋm cӫa nhà sѭ, chùa Long ThiӅn tӑa

lҥc trên mӝt vùng ÿҩt long mҥch quý. Trѭӟc chùa có sông Ĉӗng Nai, sau lѭng

chùa có núi Châu Thӟi, tӯ chùa tӓa ra quanh vùng, tӯ xã Hoá An ÿӃn Thҥnh Hӝi

là “long mҥch cӫa Thanh Long”, còn mǊi Châu Thӟi dӵng lên nhѭ cánh ÿuôi

rӗng, chùa Long Ҭn biӇu trѭng miӋng rӗng, núi Bӱu Phong biӇu thӏ “trái châu”

ví nhѭ rӗng ngұm trái châu.

Trҧi qua bao thӃ kӹ, ngôi chùa ÿѭӧc khang trang nhѭ hiӋn nay ÿã phҧi qua

ba lҫn trùng tu. Lҫn thӭ nhҩt vào năm 1748, ÿӡi tә Phұt ChiӃu dòng Lâm TӃ thӭ

35 xây dӵng thêm chánh ÿiӋn bҵng gӛ ba gian, hai chái, có thêm nhà Tә làm

bҵng vách ván. Gҫn mӝt thӃ kӹ sau, vào năm 1842, ÿӡi tә Tiên Ĉӭc dòng Lâm

TӃ thӭ 37 trùng tu chùa lҭn thӭ hai. Lҫn này, Tә ÿѭӡng ÿѭӧc tu bә lҥi, cҩt thêm

khách ÿѭӡng và nhà trù (nhà bӃp), tѭӡng xây gҥch, nӅn lót gҥch tàu, nóc vүn lӧp

ngói âm dѭѫng. DiӋn mҥo chùa khang trang, nghiêm kính ÿѭӧc ÿông ÿҧo Phұt

tӱ gҫn xa ÿӃn chiêm bái. Hѫn mӝt trăm năm sau, chùa ÿѭӧc trùng tu lҫn thӭ ba

do hoà thѭӧng Thích HuӋ Thành dòng Lâm TӃ thӭ 40 chӫ trì. Nguyên do trùng

tu lҫn này là chùa bӏ ҧnh hѭӣng nһng nӅ bӣi trұn bão lөt năm 1952 (Nhâm thìn).

3.3 Page 23

▲back to top

Năm ҩy, hѫn mӝt tuҫn lӉ, thành phӕ Biên Hoà chìm trong biӇn nѭӟc mênh

mông, chùa Long ThiӅn chӍ còn cái nóc nhô trên mһt nѭӟc và có nguy cѫ sөp

ÿә. Lҫn trùng tu thӭ ba ÿã ÿem lҥi cho ngôi chùa diӋn mҥo mӟi. Giҧng ÿѭӡng,

khách ÿѭӡng, tăng ÿѭӡng ÿѭӧc xây, mӣ rӝng thêm. Mái lӧp ngói tây, riêng nhà

trù lӧp tôn xi măng. Tѭӡng ÿѭӧc xây dӵng lҥi hoàn toàn bҵng gҥch thҿ vӟi chҩt

liӋu mӟi vӳng chҳc. NӅn lót gҥch tàu và gҥch bông, giҧng ÿѭӡng có thêm gác

lӱng. Chánh ÿiӋn ÿѭӧc tôn cao thêm 1 mét, vӟi hành lang, sҧnh mӣ rӝng thêm ra

hai bên.

Trên khu ÿҩt bҵng phҷng, trѭӟc có sông lһng lӡ nѭӟc chҧy, chùa Long

ThiӅn uy nghiêm, cә kính nhѭng rҩt hӳu tình.

Chùa ÿѭӧc xây theo lӕi kiӃn trúc hình chӳ tam, mһt chính chùa hѭӟng ra

sông theo hѭӟng ÿông bҳc. Khoҧng sân rӝng cӫa chùa có nhiӅu cây cә thө tӓa

bóng mát. Nhӳng nét chҥm trә công phu cӫa tiӅn ÿình khi có ánh nҳng cӫa buәi

sáng xuyên qua tán lá trông lung linh, tuyӋt ÿҽp. Dѭӟi gӕc cә thө có tѭӧng Phұt

Di Lһc tӑa thiӅn. Bên tҧ là nhà tăng, bên hӳu là hòn giҧ sѫn phә ÿá, tѭӧng Phұt

Quan Âm ÿӭng uy nghi vӟi nét mһt nhân tӯ, khoan dung, chan chӭa và tӯ bi.

Khuôn viên chùa là khu vѭӡn rӝng, còn lѭu lҥi nhӳng bҧo tháp cә trong ÿó có

bҧo tháp cӫa tә sѭ Thành Nhҥc sáng vӟi tҩm bia bҵng ÿá xanh chҥm trә tinh vi.

Ngoài ra, còn có hai ngôi mӝ cә - “mӝ Song Hӗn” cӫa vӏ ÿҥi thҫn và phu nhân

có công vӟi viӋc khai hoang lұp ҩp, xây dӵng Long ThiӅn tӵ.

Tӯ ngoài nhìn vào, ta thҩy sӵ uy nghi, bӅ thӃ cӫa ngôi chùa. Chánh ÿiӋn,

nhà thӡ Tә, giҧng ÿѭӡng, tăng ÿѭӡng, nhà trù tiӃp nӕi nhau. Tùy theo chӭc năng

cӫa tӯng nѫi trong chùa mà cách bài trí tӯng mҧng hài hoà nhau. Phҫn chánh

ÿiӋn uy nghiêm tôn kính. BӋ thӡ chính thӡ Phұt Di Ĉà, Thích Ca, Ngӑc Hoàng,

Tam ThӃ Phұt, Ĉӭc Ĉӏa Tҥng, Ông Tiêu... và các vӏ Bӗ Tát. Ĉӕi xӭng hai bên

thӡ Già Lam, Linh Sѫn cùng Thұp ÿiӋn Diêm Vѭѫng. Ĉӕi diӋn vӟi bàn thӡ

chính là bàn thӡ bҵng xi măng hai mһt thӡ Tiên DiӋu Ĉҥi Sƭ, Tam Châu Hӝ pháp

cùng ÿӭc Thiên Thӫ, Thiên Nhãn. Nhӳng hàng cӝt chính trong chánh ÿiӋn chҥm

khҳc tinh tӃ ÿӅ tài hoa ÿiӇu, bát tiên, lý ngѭ hoá long, nhұt nguyӋt, tӭ linh ÿѭӧc

sӱ dөng trang trí mӝt cách tinh tӃ trong chánh ÿiӋn tăng thêm nét cә kính cho

ngôi chùa. Trên khҳp xà ngang treo hoành phi khҳc chӳ Hán sѫn son thӃp vàng

sҳc sҧo vӟi nӝi dung vӅ chánh pháp, khuyên nhӫ con ngѭӡi vӟi lòng tӯ bi bác ái.

HiӋn nay chùa Long ThiӅn là trө sӣ cӫa Giáo hӝi Phұt giáo tӍnh Ĉӗng Nai. Hàng

năm, vào các dӏp lӉ lӟn: Phұt Ĉҧn, ngày vía, ngày giӛ Tә (18 - 12 âm lӏch) ... rҩt

ÿông thiӋn tâm tín hӳu, tăng ni Phұt tӱ ÿӃn cúng.

Vӟi mӝt lӏch sӱ ra ÿӡi khá lâu 1664 - Long ThiӅn tӵ ÿѭӧc xem nhѭ là cái

nôi cӫa trung tâm truyӅn bá Phұt giáo vào vùng ÿҩt Nam bӝ. Không nhӳng thӃ,

nѫi ÿây còn minh chӭng cho sӵ hiӋn diӋn cӫa ngѭӡi ViӋt ӣ ÿҩt Ĉӗng Nai tӯ giӳa

thӃ kӹ XVII, hӑ khai hoang lұp ҩp ӣ xӭ Ĉӗng Nai trѭӟc khi nhóm khai khҭn

Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn (1679), ÿһt cѫ sӣ nӅn tҧng cho Thӕng suҩt NguyӉn

Hӳu Cҧnh kinh lѭӧc phía Nam (1698), thiӃt lұp bӝ máy hành chánh trên vùng

ÿҩt Ĉӗng Nai.

Trong cuӝc kháng chiӃn chӕng ngoҥi xâm cӫa dân tӝc, chùa Long ThiӅn

ÿã có ÿóng góp ÿáng kӇ. Vào nhӳng ngày sôi ÿӝng cѭӟp chính quyӅn mùa thu

năm 1945, hoà thѭӧng Thích HuӋ Thành - trө trì chùa ÿӭng ra triӋu tұp Ĉҥi hӝi

Phұt giáo thành lұp Hӝi Phұt giáo cӭu quӕc tӍnh Biên Hoà và chùa là trө sӣ cӫa

3.4 Page 24

▲back to top

Hӝi. Sau hiӋp ÿӏnh Giѫnevѫ, trѭӟc sӵ xâm lѭӧc cӫa quân Mӻ, tҥi chùa Long

ThiӅn, hoà thѭӧng Thích HuӋ Thành lãnh ÿҥo chѭ tăng, kêu gӑi tín hӳu ÿҩu

tranh chính trӏ góp phҫn vào công cuӝc kháng chiӃn giҧi phóng quê hѭѫng.

Nhӳng ÿóng góp xӭng ÿáng ÿó ÿѭӧc lӏch sӱ ghi nhұn.

Là mӝt kiӃn trúc tôn giáo, cái nôi cӫa trung tâm Phұt giáo xӭ Ĉàng Trong

cùng vӟi sӵ ÿóng góp trong sӵ nghiӋp cách mҥng nѭӟc nhà, chùa Long ThiӅn

xӭng ÿáng có mӝt vӏ trí trong lӏch sӱ cӫa vùng ÿҩt Ĉӗng Nai.

Chùa Long ThiӅn ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin - ThӇ thao và Du lӏch

xӃp hҥng di tích lӏch sӱ cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 1057/QĈ, ngày 14 - 6 -

199l.

Phan Ĉình DǊng

CHÙA ÔNG

Ph̫i gi̵n hͥn mà sông chia hai ng̫

Ĉi ch˱a xa, th˱˯ng nhͣ l̩i chung dòng

R͛i ÿ͋ l̩i hòn Cù lao yên ̫

N̹m xo̫i dài giͷa hai cánh tay sông...

Bӕn câu thѫ trên cӫa nhà thѫ Xuân Sách nói ÿӃn mҩt vùng ÿҩt cách nay

hѫn 300 năm là cái nôi cӫa công cuӝc khai hoang, lұp ҩp, kiӃn tұp phӕ xá, chӧ

búa buәi ÿҫu cӫa miӅn ÿҩt phѭѫng Nam, nѭӟc ViӋt. Ĉó là vùng ÿҩt Cù Lao Phӕ

(nay là xã HiӋp Hoà) thành phӕ Biên Hoà. Tҥi ÿây còn lѭu giӳ nhiӅu di sҧn văn

hoá phong phú, trong ÿó có ngôi chùa cә cӫa ngѭӡi Hoa mang tên chùa Ông, tên

chӳ Mi͇u Quan Ĉ͇ sau ÿәi thành Th̭t Phͯ C͝ Mi͇u, thӡ: Quan Thánh ĈӃ Quân

còn gӑi là Quan Công, hay Quan VǊ - mӝt nhân vұt lӏch sӱ sӕng vào thӡi Tam

Quӕc, cuӕi ÿӡi nhà Hán. Ông sinh năm 162, mҩt năm 219, ngѭӡi gӕc Hà Ĉông

(Trung Quӕc).

Chùa Ông ÿѭӧc xây dӵng vào năm 1684. Ĉây là ngôi chùa Hoa ÿѭӧc xây

dӵng sӟm nhҩt ӣ Nam bӝ, gҳn bó vӟi sӵ thӏnh suy cӫa lӏch sӱ cӝng ÿӗng ngѭӡi

Minh Hѭѫng ӣ vùng ÿҩt phѭѫng Nam.

Năm 1679, Tәng binh Trҫn Thҳng Tài (tӭc Trҫn Thѭӧng Xuyên) và Tәng

binh Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch và phó tѭӟng Hoàng Tҩn, Trҫn An Bình không chӏu qui

phөc nhà Thanh ÿem hѫn 3000 quân, cùng gia quyӃn trên 50 chiӃc thuyӅn ÿӃn

cӱa biӇn Tѭ Dung (Ĉà Nҹng) xin tӏ nҥn (…) Chúa NguyӉn Phúc Tҫn tiӃp nhұn,

cho hӑ giӳ nguyên chӭc hàm và phong cho quan tѭӟc rӗi ÿiӅu vào Nông Nҥi là

vùng ÿҩt phѭѫng Nam còn hoang sѫ khҭn hoang, làm ăn. Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch vào

ÿӗn trú ӣ Mӻ Tho, còn Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn ÿӗn trú ӣ ÿӏa phѭѫng Bàn Lân,

xӭ Ĉӗng Nai khai phá ÿҩt hoang, lұp phӕ chӧ thѭѫng mҥi, giao thông buôn bán

vӟi các nѭӟc lân cұn nhѭ: Trung Quӕc, Nhұt Bҧn, Bӗ Ĉào Nha, Mã Lai...

ThuyӅn buôn tө tұp ÿông ÿҧo trên bӃn, dѭӟi thuyӅn, nhà cӱa cao tҫng san sát hai

bên bӡ sông, ÿѭӡng sá ngang, dӑc thuұn tiӋn. Cù Lao Phӕ trӣ thành Nông Nҥi

Ĉҥi Phӕ và là mӝt thѭѫng cҧng sҫm uҩt bұc nhҩt phѭѫng Nam cuӕi thӃ kӹ XVII

và hѫn nӱa ÿҫu thӃ kӹ XVIII.

3.5 Page 25

▲back to top

Nhѭ vұy, chùa Ông ÿѭӧc xây dӵng chӍ sau 5 năm kӇ tӯ khi nhóm ngѭӡi

Hoa cӫa Trҫn Thѭӧng Xuyên ÿӃn xӭ Bàn Lân. Chùa Ông là mӝt cѫ sӣ tín

ngѭӥng tôn giáo văn hoá cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi Hoa bên cҥnh các cѫ sӣ tín

ngѭӥng ÿình, chùa, miӃu, võ cӫa thôn, làng ViӋt ӣ miӅn ÿҩt mӟi.

MiӃu Quan ĈӃ là mӝt công trình có qui mô tѭѫng ÿӕi lӟn. Gia Ĉ͓nh thành

thông chí5, có vi͇t: “ͦ phía Nam Cù Lao Ĉ̩i Ph͙ phía ÿông ÿ˱ͥng tam giai,

ngó ÿ͇n sông Ph˱ͣc, mi͇u ÿi͏n nguy nga có ÿ̷p t˱ͫng cao h˯n 1 tr˱ͫng, phía

sau là Quán Quan Âm, ngoài bao t˱ͥng g̩ch có con lân b̹ng ÿá ng͛i 4 góc...

Mùa thu năm ̬t Tͻ, ͧ Tr̭n Biên có lͭt lͣn, t˱ͫng thͥ b͓ ngâm rã, r˱ͥng c͡t,

mái ngói có nhi͉u ch͟ mͭc nát. Năm Ĉinh S͵u (1817), ng˱ͥi làng h͡i h͕p bàn

ÿ͓nh trùng tu mà không ÿͯ sͱc, mͥi tôi (tͱc Tr͓nh Hoài Ĉͱc) làm chͯ vi͏c ̭y vì

tôi là ng˱ͥi sͧ t̩i: n˯i mi͇u cǊ (...). Nên tôi quy͇t chí kêu g͕i chúng dân hͫp tác

làm l̩i mi͇u mͣi, ÿáp l̩i pho t˱ͫng, s͵a sang ÿ͛ thͥ, nay cǊng t̩m ÿ˱ͫc g͕i

ÿ̯y ÿͯ”...

Nhѭ vұy, chùa Ông ÿѭӧc trùng tu lҫn ÿҫu tiên vào năm Ĉinh Sӱu (1817).

Trên tҩm bia ÿá khҳc bҵng chӳ Hán ӕp vào tѭӡng trong chùa ghi tên nhӳng

ngѭӡi ÿóng góp tiӅn cӫa trùng tu có ghi niên ÿҥi Ĉ͛ng Tr͓ M̵u Thìn (1868).

Ĉây là lҫn trùng tu thӭ hai. Trên gan ÿá và các bӭc gӕm men xanh trang trí trên

nóc chùa ghi niên ÿҥi Cung T͹ Giáp Ng͕ (tӭc 1894), có lӁ ÿây là niên ÿҥi cuӕi

cùng cӫa di tích hiӋn tҥi. Tuy nhiên, trên các tҩm bao lam trong chùa còn ghi:

Trung Hoa dân qu͙c 57, Trung Hoa dân qu͙c 58 (tӭc năm 1968 -1969), cho

thҩy ÿây là nhӳng lҫn tu sӱa nhӓ trang trí nӝi thҩt trong chùa. Riêng Quan Âm

các ӣ phía sau chánh ÿiӋn do ông Bang Ngҫu (ngѭӡi Hoa) tái thiӃt lҥi vào năm

1927 theo lӕi kiӃn trúc hiӋn ÿҥi và ÿѭӧc giӳ nguyên trҥng cho ÿӃn ngày nay.

Chùa Ông toҥ lҥc trên mӝt thӃ ÿҩt ÿҽp, rӝng khoҧng 3.000m2, bên tҧ ngҥn

sông Ĉӗng Nai. Chùa ÿѭӧc ngăn cách vӟi bên ngoài bӣi bӭc tѭӡng gҥch cao 2,5

mét, có bӕn con lân bҵng ÿá ngӗi ӣ bӕn góc. Mһt tiӅn chùa nhìn ra sông Ĉӗng

Nai. Trѭӟc cәng chùa có cây si cә thө tӓa bóng mát, in hình trên dòng sông

nѭӟc chҧy hiӅn hoà ngay trѭӟc cәng chùa. Tҩt cҧ ÿã tҥo cho chùa Ông có mӝt

quang cҧnh thoáng mát, nên thѫ nhѭng cǊng thұt thâm u cә kính, chinh phөc

lòng ngѭӡi.

Ĉӭng trѭӟc cәng nhìn bao quát toàn bӝ ngôi chùa, chúng ta thҩy ÿiӇm nәi

bұt là mӝt tәng thӇ kiӃn trúc ÿӗ sӝ, lӝng lҭy, nhiӅu màu sҳc và rҩt dӉ dàng nhұn

ra ÿây là ngôi chùa cӫa ngѭӡi Hoa bӣi cҩu trúc cӫa ngôi chùa, màu sҳc trang trí

và các mҧng ÿӅ tài bҵng gӕm men màu trang trí trên nóc chùa.

Chùa Ông gӗm ba toà nhà riêng biӋt liên kӃt vӟi nhau có cҩu trúc theo

kiӇu “nӝi công ngoҥi quӕc”, gӗm mӝt toà nhà ӣ chính giӳa hay còn gӑi là ÿiӋn

thӡ chính hình chӳ công, ba dãy nhà bao quanh hình chӳ khҭu.

Toà chánh ÿiӋn thӡ Quan Thánh ĈӃ Quân. Toà nhà bên trái xѭa kia là hӝi

quán Phѭӟc Châu nay sӱ dөng làm nhà bӃp và thӡ Thҫn tài. Toà nhà bên phҧi

xѭa kia là hӝi quán Quҧng Ĉông nay sӱ dөng làm nѫi tiӃp khách và nhà kho.

Phía sau ÿiӋn thӡ chính là toà nhà hai tҫng kiӃn trúc hiӋn ÿҥi thӡ Phұt Bà Quan

Âm còn gӑi Quan Âm các.

5 Gia Ĉ͓nh thành thông chí, tұp hҥ, trang 110 - 111, Nhà Văn hoá Phӫ Quӕc vө khanh ÿһc trách văn hoá, l972.

3.6 Page 26

▲back to top

Chánh ÿiӋn gӗm tiӅn ÿiӋn, trung ÿiӋn và hұu ÿiӋn tiӃp nӕi vӟi nhau theo

mӝt trөc thҷng tӯ ngoài vào trong nhѭ sau:

Ti͉n ÿi͏n: CǊng chính là mһt tiӅn cӫa chùa, ÿѭӧc xây dӵng bҵng nguyên

vұt liӋu khá chҳc chҳn: Tѭӡng xây 20 bҵng gҥch thҿ, vôi vӳa, hai mái lӧp ngói

theo kiӇu âm dѭѫng tiӇu ÿҥi, hay còn gӑi là ӕng ngoã, trѭӟc kia là màu hѭu ly

nay ÿã ngҧ màu rêu phong, thâm u cә kính. Ĉây là kiӇu mái ÿһc trѭng cӫa các

ngôi chùa Hoa. Bӝ khung vì kèo ÿӅu làm bҵng gӛ lim, gӛ sao. Ĉây là loҥi gӛ tӭ

thiӃt mà ta thѭӡng thҩy ÿѭӧc sӱ dөng trong các công trình cә. HӋ thӕng vì kèo

cӫa tiӅn ÿiӋn là mӝt dҥng biӃn thӇ “Chӗng rѭӡng giá chiên” con nhi. Ĉây là mӝt

kӃt cҩu xuҩt hiӋn sӟm nhҩt vào cuӕi thӃ kӹ XVII, trong xu thӃ mӣ rӝng lòng

công trình bҵng cách ÿҭy mái lên cao và dҫn dҫn trӣ lên phә biӃn vào nhӳng

năm cuӕi thӃ kӹ XIX. Ĉһc biӋt hӋ thӕng các “ÿҫu cӫng” dӵa trên ÿҫu cӝt làm

chӭc năng kӃt cҩu ÿӥ mái ÿѭa ra xa chân cӝt khá ÿӝc ÿáo.

Nóc tiӅn ÿiӋn cǊng chính là mһt trѭӟc cӫa mái chùa ÿѭӧc trang trí các bӭc

phù ÿiêu gӕm men xanh (gӕm Cây Mai) do lò gӕm Bӱu Nguyên ӣ Sài Gòn (Gia

Ĉӏnh) sҧn xuҩt vào năm Quang Tӵ Giáp Ngӑ (1894).

ĈӃn thăm chùa Ông, ÿѭӧc tұn mҳt chӭng kiӃn du khách mӟi thҩy hӃt

ÿѭӧc vҿ ÿҽp cӫa kiӃn trúc này. Trên bӡ nóc suӕt chiӅu ngang mһt tiӅn chùa là

mӝt công trình nghӋ thuұt ÿһc sҳc làm nәi bұt ngôi chùa vӟi các kiӃn trúc xung

quanh. Hѫn mӝt thӃ kӹ ÿã qua, hàng trăm tѭӧng ngѭӡi, ngӵa, xe cӝ... bҵng gӕm

men xanh thӇ hiӋn các ÿӅ tài truyӅn thӕng Trung Hoa nhѭ: “Vinh qui bái tә”,

“Cá vѭӧt ngǊ môn”, “Múa hát cung ÿình”, “Phөng ngұm cuӕn thѭ”, “Ông Nhұt,

bà NguyӋt”... tѭӧng trѭng cho thái bình, thӏnh vѭӧng, phѭӟc lӝc, trѭӡng tӗn vүn

sӕng ÿӝng trên mái chùa, thi gan cùng tuӃ nguyӋt và vүn nguyên vҽn sҳc màu,

ÿѭӡng nét chinh phөc lòng ngѭӡi.

ĈiӇm nәi bұt cӫa chùa Ông còn thӇ hiӋn ӣ kӃt cҩu và trang trí ӣ hành lang

trѭӟc chùa. Các thanh xà ngang, vì kèo và con sѫn ngoài nhiӋm vө chӕng ÿӥ

mӝt phҫn mái chùa còn là nѫi thӇ hiӋn các ÿӅ tài trang trí. Nhӳng phiӃn ÿá, gӛ,

to, gӗ ghӅ, thô kӋch ÿã ÿѭӧc các nghӋ nhân bҧn ÿӏa tҥo dáng thành nhӳng bӭc

chҥm khҳc rҩt tinh vi, sҳc sҧo. Các ÿӅ tài trang trí cә ÿiӇn nhѭ: Cúng lӉ, múa hát

cung ÿình, hѭѫu nai, rӗng phөng... có nhӳng qui ѭӟc nhҩt ÿӏnh, nhѭng ngѭӡi

xem vүn luôn có cҧm giác ÿi tӯ sӵ say mê này ÿӃn sӵ thán phөc khác. Nét chҥm

tài hoa cӫa ngѭӡi thӧ làm chúng ta dӉ dàng quên ÿi sӵ sáo mòn cӫa ÿӅ tài, quên

ÿi cҧ công năng chӏu lӵc cӫa vì kèo. Ngay cҧ sӵ cӭng rҳn cӫa nhӳng phiӃn ÿá

xanh nһng nӅ, thô kӋch cǊng dѭӡng nhѭ hoá mӅm trѭӟc dөng cө ÿөc chҥm tài

hoa cӫa ngѭӡi thӧ.

TiӅn ÿiӋn có diӋn tích 62,13m2, là mӝt nhà ngang lӧp hai mái riêng biӋt

ÿѭӧc tҥo dӵng bӣi hai hàng bӕn cӝt (2 cӝt gӛ bên ngoài là Ø 300, 2 cӝt phía

trong vuông cҥnh (30cm x 30cm) trên mӛi cӝt ÿӅu treo liӉn ÿӕi và hoành phi.

TiӅn ÿiӋn chӍ có 3 bӭc tѭӡng bao bӑc xung quanh (gӗm tѭӡng cӱa ra vào và 2

bên tҧ hӳu còn mһt phía sau thì không có mà tiӃp giáp trӵc tiӃp vӟi trung ÿiӋn),

nên không gian nѫi ÿây khá thoáng rӝng, mát mҿ. TiӅn ÿiӋn thӡ Mã Ĉҫu tѭӟng

quân (ngѭӡi giӳ ngӵa cho Quan Công) và ngӵa Xích Thӕ (con ngӵa mà Quan

Công thѭӡng cѭӥi), ngoài ra còn thӡ ông Phѭӟc Ĉӭc. Ĉây cǊng là nѫi ÿӇ tҩm

bia ÿá ghi tên nhӳng ngѭӡi ÿóng góp tiӅn cӫa trùng tu - chùa năm Ĉӗng Trӏ Mұu

Thìn (1868).

3.7 Page 27

▲back to top

TiӅn ÿiӋn có treo rҩt nhiӅu loҥi nhang cuӕn nhѭ chiӃc nón. Mӛi vòng ÿӃn

ÿѭӧc cҧ tháng. Ĉây là nhang cӫa khách ÿӃn chùa xin cҫu an, giҧi hҥn. Vòng lӟn,

vòng nhӓ, cái ÿѭӧc treo cao, cái treo thҩp khói bӕc lên lӟp trên quyӋn vӟi lӟp

dѭӟi nhѭ mӝt kiӇu bày trí rҩt nghӋ thuұt, nhѭng cǊng là sӵ cӕ ý làm cho không

gian tiӅn ÿiӋn lúc nào cǊng nhѭ ÿѭӧc phӫ mӝt màn sѭѫng mӡ ҧo, huyӅn bí, linh

thiêng. Cách bày trí này chӍ có ӣ các ngôi chùa Hoa, ít thҩy trong chùa ViӋt.

Trung ÿi͏n: có diӋn tích 28,8m2, là nѫi thӡ trӡi ÿҩt, tiӃp giáp vӟi tiӅn ÿiӋn

không có cӱa ra vào mà ÿѭӧc phân biӋt bӣi nӅn nhà cao hѫn so vӟi tiӅn ÿiӋn

20cm. Trung ÿiӋn là gian nhà gҫn nhѭ vuông, hai mái lӧp ngói ӕng, trên bӡ nóc

không có trang trí, chҥm khҳc gì. Trung ÿiӋn không có tѭӡng bao quanh nên rҩt

thoáng, lҥi có sân thiên tƭnh bao quanh 3 mһt nên tҥo cho không gian nѫi ÿây rҩt

thoáng mát, luôn ÿón nhұn ÿѭӧc nhiӅu ánh nҳng mһt trӡi. Sân lӝ thiên này còn

có tác dөng hút bӟt khói nhang ra ngoài trong nhӳng ngày lӉ, giӛ lӟn cӫa chùa.

H̵u ÿi͏n: có diӋn tích 149,33m2, chiӃm phân nӱa diӋn tích ÿiӋn thӡ

chính, cǊng ÿѭӧc xây dӵng cùng mӝt phong cách vӟi nhà tiӅn ÿiӋn. Khung bҵng

gӛ lim, hӋ thӕng vì kèo chӗng rѭӡng giá chiêng, mái lӧp ngói ӕng ngoã (âm

dѭѫng tiӇu ÿҥi). Tuy nhiên, nӃu tiӅn ÿiӋn là nѫi phô trѭѫng các ÿѭӡng nét kiӃn

trúc cùng sӵ trang trí, thì hұu ÿiӋn khác hҷn. Chúng ta ÿi tӯ ngoài vào tiӅn ÿiӋn,

trung ÿiӋn vүn chѭa có cҧm giác bѭӟc vào ngôi chùa, nhѭng khi bѭӟc vào gian

hұu ÿiӋn mӟi thҩy sӵ uy nghiêm, linh thiêng bao trùm lên tҩt cҧ, hҫu nhѭ mӑi

ÿӕi tѭӧng thӡ cúng ÿӅu tұp trung ӣ ÿây. Không gian kín ÿáo, mӡ ҧo cùng vӟi

khói nhang nghi ngút bao phӫ các bӭc hoành phi, liӉn ÿӕi. “Tӭ linh” ҭn hiӋn

trong mây cùng vӟi các bӭc tѭӧng khuôn mһt nghiêm nghӏ ÿһt trang nghiêm

trên bӋ thӡ... tҩt cҧ ÿã tҥo cho du khách ÿӃn viӃng thăm chùa có cҧm giác bѭӟc

vào mӝt chӕn linh thiêng, lòng tin vӅ thҫn thánh nhѭ ÿѭӧc nhân lên khiӃn hӑ

muӕn làm nhiӅu ÿiӅu thiӋn, phúc ÿӭc, tránh ÿiӅu tà ác.

Tәng thӇ kiӃn trúc chùa Ông ÿһc biӋt là khu ÿiӋn thӡ chính ÿã thӇ hiӋn

trình ÿӝ kӻ thuұt ÿiêu luyӋn, khiӃu thҭm mӻ tinh tӃ cӫa nhӳng nghӋ nhân dân

gian. Tài nghӋ ҩy, biӇu lӝ trên nhiӅu khía cҥnh. Ĉó là viӋc tҥo nên bӝ khung cӫa

các hҥng mөc công trình, ÿҧm bҧo sӵ chҳc chҳn, ÿӝ bӅn vӳng qua nhiӅu thӃ kӹ

mà vүn nhҽ nhàng, thanh thoát. Kӻ thuұt lҳp ráp, làm mӝng ӣ trình ÿӝ cao làm

cho các thành phҫn kiӃn trúc ÿѭӧc liên kӃt vӟi nhau rҩt khít mӝng, mһc dù ngôi

chùa ÿã trҧi qua nhiӅu lҫn tu sӱa. Ĉó là tài nghӋ trong viӋc tҥo dáng ӣ các thanh

xà ngang, vì kèo, con sѫn, trө ÿҫu, bҳp quҧ... NghӋ thuұt ÿiêu khҳc cǊng rҩt ÿһc

sҳc. Trên các thành phҫn kiӃn trúc nhҩt là các thanh xà ngang, vì kèo, con sѫn ӣ

hành lang và các bӭc hoành phi, bao lam, liӉn ÿӕi, bӋ thӡ, bàn hѭѫng án trong

nӝi thҩt chùa. Các ÿӅ tài trang trí nhѭ: “Rӗng chҫu mһt trӡi”, “Tӭ linh”, “Hoa

ÿiӇu”, “Cӱu long”, “Bát tiên”, “Bách phѭӟc”, “Múa hát cung ÿình” hoһc “Rӗng

và mây”, dây hoa lá, sóng nѭӟc... ÿѭӧc các nghӋ nhân tҥo tác vào nhӳng năm

1752, 1891, 1894, l927 và 1968-1969 là nhӳng mҧng ÿiêu khҳc rҩt ÿҽp. Kӻ thuұt

chҥm khҳc ÿã lên ÿӃn ÿӍnh cao bӣi nét ÿөc già dһn, tinh vi, sҳc sҧo, khӓe khoҳn

và sinh ÿӝng. Các nghӋ nhân ÿã rҩt khéo léo bӕ cөc các ÿӅ tài theo nguyên tҳc

vô tұn, gây cҧm giác cho ngѭӡi xem vӅ mӝt thӃ giӟi khôn cùng, cái vô hҥn trong

hӳu hҥn rҩt phong phú và phù hӧp vӟi tinh thҫn Lão giáo. Có nhiӅu bӕ cөc ÿһc

sҳc mӻ quan biӃn hoá hài hoà vӯa có hiӋu quҧ, vӯa biӇu hiӋn sӭc sӕng phi

thѭӡng cӫa nghӋ thuұt dân tӝc Trung Hoa. Tҩt cҧ ÿã tҥo cho du khách ÿӃn viӃng

3.8 Page 28

▲back to top

thm chùa có cҧm giác ÿѭӧc ÿәi ӯ sӵ say mê này sang sӵ thán phөc khác và càng

khâm phөc bàn tay tài hoa, khéo léo cӫa các nghӋ nhân bҧn ÿӏa.

Chùa Ông không chӍ thӡ Quan Công mà còn thӡ Châu Xѭѫng, Quan Bình

là hai ngѭӡi con nuôi và là dǊng sƭ trung thành cӫa ông. Ngoài ra còn thӡ: Thiên

Hұu Nguyên quân, Kim Huê thánh mүu, Mҽ ÿӝ, Mҽ sanh, Quan Âm Bӗ Tát,

TriӋu HuyӅn Ĉàn, Thái TuӃ... Di tѭӧng cә nhҩt ӣ chùa Ông là tѭӧng Thiên Hұu

Nguyên quân. Tѭӧng ÿѭӧc tҥc hình chӫ yӃu là ÿҫu tѭӧng, còn thân chӍ là khúc

gӛ tròn không gia công, ÿiêu khҳc tҥo hình gì cҧ. Tay và chân tѭӧng là bӝ phұn

rӡi, có kích thѭӟc quá nhӓ bé so vӟi tѭӧng ÿѭӧc nӕi kӃt bҵng sӧi dây buӝc vào

vai và hông. Ngoài ra, hai pho tѭӧng TriӋu HuyӅn Ĉàn và Thái TuӃ bӗi bҵng

giҩy là hai di tѭӧng ÿӝc ÿáo, giá trӏ nghӋ thuұt cӫa nó là sӵ dөng công khá tӍ mӍ.

Ĉây là hai di tѭӧng làm bҵng chҩt liӋu dӉ mөc nát, hiӃm hoi còn sót lҥi ӣ di tích

này.

Chùa Ông ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá - Thông tin xӃp hҥng di tích kiӃn trúc cҩp

quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 04/2001/QĈ - BVHTT, ngày 19 - l - 2001.

Lѭѫng Thuý Nga

CHÙA CÔ HӖN

Chùa Cô Hӗn là tên dân gian mà ngѭӡi dân Biên Hoà dùng ÿӇ gӑi khi nói

ÿӃn B͵u H˱ng tӵ. Ĉây là mӝt ngôi chùa nҵm trên ÿѭӡng Phan Ĉình Phùng,

thuӝc phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hoà.

Chùa Cô Hӗn tӑa lҥc trên khu ÿҩt cao, vӕn trѭӟc kia là mӝt ngӑn ÿӗi thҩp,

cách trung tâm thành phӕ Biên Hoà khoҧng 1 km vӅ hѭӟng tây nam. Xung

quanh chùa giӡ là khu dân cѭ ÿông ÿúc.

So vӟi các ngôi chùa ӣ Biên Hoà, chùa Cô Hӗn có quy mô nhӓ, kiӃn trúc

ÿѭӧc xây theo lӕi chӳ nhӏ. Phía trѭӟc là gian chánh ÿiӋn ÿѭӧc bày trí hӋ thӕng

tѭӧng thӡ Phұt khá phong phú. Chùa ÿѭӧc xây dӵng bҵng vұt liӋu kiên cӕ. Bӕn

bên là tѭӡng gҥch, mái lӧp ngói vҭy cá. Giá khung kiӃn trúc cӫa chùa bҵng gӛ,

phía trên bàn thӡ chánh ÿѭӧc tôn cao tҥo nên khoҧng lҫu trӕng thông thiên.

Trong khuôn viên chùa có nhiӅu loҥi cây che mát, trong ÿó có gӕc bӗ ÿӅ khá

ÿӟn, tán lá rӝng phӫ kín cҧ mһt sân phía trѭӟc. Phӕi thӡ trong phҥm vi chùa là

Ĉӭc Di Lһc tӑa lҥc ӣ gӕc bӗ ÿӅ, bên trái là Phұt Quan Âm, phía sau có miӃu Bà

thӡ NgǊ Hành. Gian phía sau chánh ÿiӋn thӡ Tә Ĉҥt Ma và bày trí mӝt sӕ tѭӧng

thӡ Phұt trong hӋ thӕng tín ngѭӥng cӫa ÿҥo Phұt.

Năm 1920, chùa Cô Hӗn ÿѭӧc xây dӵng. Nguyên thӫy cӫa chùa vӕn là

mӝt ngôi miӃu nhӓ mà ngѭӡi dân ÿӏa phѭѫng lұp nên ÿӇ thӡ nhӳng nghƭa sƭ cӫa

trҥi Lâm Trung.

Năm 1861, Pháp ÿánh chiӃm Biên Hoà và xây dӵng chính quyӅn thuӝc

ÿӏa. Trѭӟc cҧnh nѭӟc mҩt nhà tan, ngѭӡi dân Biên Hoà ÿã liên tөc ÿӭng dұy

kháng chiӃn. Mӝt tә chӭc hӝi kín yêu nѭӟc vӟi tên gӑi là Lâm Trung trҥi ÿѭӧc

thành lұp ӣ Biên Hoà vào ÿҫu thӃ kӹ XX. Mөc ÿích cӫa hӝi kín Lâm Trung trҥi

là tұp hӧp nhân dân, xây dӵng lӵc lѭӧng ÿӇ chӕng Pháp. Trҥi có căn cӭ ÿóng tҥi

xã ThiӋn Tân - Vƭnh Cӱu, do nhiӅu nhân vұt yêu nѭӟc, tinh thông võ nghӋ nhѭ :

3.9 Page 29

▲back to top

Tѭ Hy, Tѭ Hә, Ba Hҫu, Hai Lӵc, Ba Vҥn, Bҧy Ĉen... tә chӭc, ngày ÿêm luyӋn

tұp võ nghӋ, trang bӏ vǊ khí ÿӇ mѭu cҫu ÿҥi sӵ cho quê hѭѫng.

Tháng 2 - 1916, sau mӝt thӡi gian chuҭn bӏ, trҥi tә chӭc trұn tiӃn công vào

các công sӣ cӫa quân Pháp. Do vǊ khí thô sѫ, lӵc lѭӧng không nhiӅu nên trҥi ÿã

không thành công trong ÿӧt ÿӝt kích tҩn công. Giһc Pháp ÿã tә chӭc lùng sөc và

tìm cách bҳt các vӏ chӍ huy cӫa Lâm Trung trҥi. Chúng dùng nhiӅu thӫ ÿoҥn nhѭ

bҳt ngѭӡi thân cӫa các vӏ chӍ huy và dӵa vào bӑn tay sai chӍ ÿiӇm nên ÿã bҳt

ÿѭӧc nhiӅu trҥi viên Lâm Trung. Tháng 6 - 1916, thӵc dân Pháp xӱ bҳn 9 lãnh

ÿҥo trҥi Lâm Trung tҥi ÿӏa ÿiӇm Dӕc Sӓi (xóm Bình Thành) trѭӟc sӵ chӭng kiӃn

cӫa nhân dân ÿӏa phѭѫng. Trѭӟc cái chӃt, nhiӅu trҥi viên ÿã hiên ngang ÿón

nhұn không hӅ sӧ hãi khiӃn nhiӅu ngѭӡi dân khâm phөc. Quân Pháp xӱ bҳn và

chôn 9 trҥi viên chung trong mӝt m mӗ gҫn nѫi hành hình. Cҧm khái trѭӟc lòng

yêu nѭӟc cӫa các nghƭa sƭ trҥi Lâm Trung, nhân dân ÿӏa phѭѫng xây ngôi miӃu

thӡ ӣ ngã ba Dӕc Sӓi, hàng ngày nhang khói phөng tӵ. ĈӃn năm l920, ngôi miӃu

chuyӇn vӅ tҥi khu ÿӗi cao, chính là nѫi chùa Bӱu Hѭng tӑa lc hiӋn nay. Hàng

năm, chùa ÿӅu tә chӭc lӉ cúng cho các nghƭa sƭ, có nhiӅu ngѭӡi ÿӃn tham dӵ.

Chùa Cô Hӗn còn là di tích gҳn liӅn vӟi mӝt sӵ kiӋn cách mҥng quan

trӑng. Vào tháng 6 - 1945, dѭӟi sӵ chӫ trì cӫa ÿӗng chí Hoàng Minh Châu, mӝt

Hӝi nghӏ cán bӝ Ĉҧng ӣ Biên Hoà ÿã ÿѭӧc triӋu tұp ӣ gian phía sau chùa. Hӝi

nghӏ ÿã quyӃt ÿӏnh nhӳng vҩn ÿӅ quan trӑng vӅ chӫ trѭѫng, chuҭn bӏ cho nhân

dân Biên Hoà nәi dұy giành chính quyӅn trong Cách mҥng tháng Tám; thành lұp

ӫy ban khӣi nghƭa do ÿӗng chí Hoàng Minh Châu ÿӭng ÿҫu; lҩy tә chӭc Thanh

niên TiӅn phong ÿӇ tұp hӧp ÿông ÿҧo các tҫng lӟp công nhân, nông dân, trí thӭc,

ngѭӡi lao ÿӝng sҹn sàng nәi dұy khi có thӡi cѫ, vұn ÿӝng binh lính cӫa Pháp ngã

theo cách mҥng giao nӝp vǊ khí... Ĉây chính là cѫ sӣ ÿӇ Ĉҧng lãnh ÿҥo quҫn

chúng Biên Hoà ÿӭng lên giành lҩy chính quyӅn.

Di tích chùa Cô Hӗn là nѫi thӇ hiӋn sӵ hoà quyӋn tӕt ÿҽp giӳa ÿҥo và ÿӡi,

vӯa gìn giӳ Phұt pháp, vӯa ghi nhӟ công lao nhӳng ngѭӡi xҧ thân vì nѭӟc, mӝt

ÿӏa ÿiӇm gҳn chһt vӟi sӵ kiӋn trӑng ÿҥi cӫa Ĉҧng bӝ và nhân dân Biên Hoà

trong sӵ nghiӋp ÿҩu tranh giҧi phóng dân tӝc vào mùa thu Cách mҥng tháng

Tám 1945.

Chùa Cô Hӗn (Bӱu Hѭng tӵ) ÿã ÿѭӧc Uӹ ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai xӃp

hҥng di tích cách mҥng theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 62/QĈ. UBT, ngày 16 - 2 - 1979.

Thҥc sƭ Trҫn Quang Toҥi - Phan Ĉình DǊng

DANH THҲNG BӰU LONG6

Thҳng cҧnh Bӱu Long nҵm ӣ hѭӟng tây bҳc thành phӕ Biên Hoà bên tҧ

ngҥn sông Ĉӗng Nai, cách trung tâm thành phӕ khoang 2km, trên tӍnh lӝ 24 ÿi

Trӏ An, thuӝc ÿӏa phұn phѭӡng Bӱu Long.

TruyӅn thuyӃt kӇ rҵng: cách nay hѫn 400 năm, nѫi ÿây còn là rӯng núi

hoang vu, lác ÿác dăm nhà tranh. Mӝt hôm, có vӏ sѭ ÿӃn ngoҥn du vùng núi rӯng

thâm u thanh vҳng này. Hoà thѭӧng dӯng chân ngҳm cҧnh, cuӕi cùng dӵng lên

ngôi chùa nhӓ ÿӇ tu liӋm và ÿһt tên là Bӱu Phong tӵ. Ông tӵ xѭng là Bӱu Phong

6 Danh thҳng: Danh lam thҳng cҧnh nói tҳt (BT)

3.10 Page 30

▲back to top

thiӅn sѭ. TiӃng mõ sӟm chuông chiӅu vang lên thѭӡng nhұt ÿã mӡi gӑi dân

chúng các nѫi tө tұp vӅ sinh sӕng ÿông dҫn. Nhà sѭ khai sinh cho ÿӏa danh này

là Bӱu Long (Bӱu có nghƭa là quý, Long là rӗng, tӭc trái châu cӫa rӗng). Theo

thӡi gian, Bӱu Long phát triӇn ngày càng sҫm uҩt vӟi nguӗn tài lӵc dӗi dào và

ÿӏa danh ÿã gҳn liӅn vӟi làng nghӅ ÿiêu khҳc ÿá truyӅn thӕng nәi tiӃng trong cҧ

nѭӟc.

Danh thҳng Bӱu Long rӝng hѫn 84 ha. Ĉӝ cao trung bình 100 mét so vӟi

mӵc nѭӟc biӇn và quҫn thӇ núi non, sông hӗ, hang ÿӝng, chùa chiӅn ÿѭӧc bҧo

vӋ, trùng tu, tôn tҥo. Theo các nhà khoa hӑc thì núi ÿá Bӱu Long có cách nay tӯ

100-150 triӋu năm, do tác ÿӝng cӫa mѭa gió nên bӏ bào mòn tҥo thành nhӳng

dáng hình ÿҽp ÿӁ. Sách Gia Ĉ͓nh thành thông chí cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc miêu tҧ:

“Núi B͵u Phong phía tây nam ngó xu͙ng Ĉ̩i Giang, h͡ v͏ phía sau núi Long

̰n, su͙i bàu ṯm nhu̵n, d̳n t˱ͣi ru͡ng n˱˯ng. Trên núi có chùa B͵u Phong,

phía t̫ có ÿá long ÿ̯u ÿͱng sͷng, phía hͷu có ÿá thi͉n sàng la li͏t, khói mây

man mác, cây c͙i sum sê. Văn nhân nghiêng b̯u v͓nh giai ti͇t, mͿ nͷ n͙i gót

ÿ͇n hành h˱˯ng, th̵t là ÿ͏ nh̭t th̷ng c̫nh cͯa tr̯n thành v̵y”. Danh thҳng

Bӱu Long vӟi cҧnh sҳc thiên nhiên thѫ mӝng, hӳu tình hài hoà vӟi nhӳng công

trình kiӃn trúc nghӋ thuұt tôn giáo, mang dҩu ҩn cӫa nhiӅu thӡi ÿҥi.

Khu danh thҳng có hai cөm chính: cөm núi Bình ĈiӋn và Long Sѫn thҥch

ÿӝng. Trên ngӑn núi Bình ĈiӋn có chùa Bӱu Phong ÿѭӧc khai sѫn rҩt sӟm vӟi

lӕi kiӃn trúc, chҥm trә hoa văn tinh tӃ, ÿӝc ÿáo, là mӝt tuyӋt tác hoàn hҧo ÿҫy

tính dân tӝc cӫa nӅn nghӋ thuұt ViӋt Nam. Tӯ dѭӟi chân núi lên ÿӃn chùa phҧi

qua 99 bұc tam cҩp. Cҧnh trí chùa tӏch mӏch, ÿӏa cҧnh phong quang. Xung quanh

chùa có nhiӅu cây cә thө sӯng sӳng vӟi nhiӅu tҧng ÿá lӝ thiên tҥo hình kǤ thú

càng làm tăng thêm vҿ uy nghiêm nѫi thiӅn lâm ÿѭӧc khai mӣ. Tӯ vӏ trí cӫa

chùa, phóng tҫm mҳt ra xung quanh, ta sӁ nhìn thҩy cҧnh thiên nhiên sѫn thӫy

hӳu tình.

Cho ÿӃn nay, vүn chѭa tìm thҩy tài liӋu nào ghi lҥi chính xác năm chùa

ÿѭӧc xây dӵng ÿҫu tiên. Căn cӭ vào hàng chӳ Hán khҳc gӛ trên hai cӝt ӣ gian

giӳa giҧng ÿѭӡng thì chùa ÿѭӧc xây dӵng tӯ năm “Bính Thìn niên”, phía trѭӟc

ÿӅ 1616, nhѭng năm 1616 không tѭѫng ӭng vӟi “Bính Thìn niên” âm lӏch. Di

tích cә tӵ ÿã trҧi qua nhiӅu ÿӧt trùng tu. Dҩu vӃt kiӃn trúc hiӋn tӗn ÿѭӧc xác

ÿӏnh là năm Kӹ Sӱu (1829) ÿѭӧc khҳc trên cӝt ÿá tiӅn ÿiӋn do Tham tѭӟng

NguyӉn Văn HiӋp và hѭѫng bҧo NguyӉn Văn Tâm phөng cúng. Có lӁ ÿây là lҫn

trùng tu thӭ hai. Lҫn trùng tu ÿҫu tiên theo tác giҧ Biên Hoà s͵ l˱ͫc toàn biên

Lѭѫng Văn Lӵu thì “Năm 1679, m͡t nhóm dân binh Trung Qu͙c thu͡c h̩ T͝ng

lãnh binh Tr̯n Th˱ͫng Xuyên nhà Minh ch͙ng Thanh tri͉u ÿ͇n chùa tͻ n̩n ÿã

xây c̭t l̩i b̹ng g̩ch ngói và th͑nh ÿ̩i s˱ Hoàng Long ÿ˱ͥng th˱ͫng hi͏u

Thành Chí ÿ͇n trͭ trì và tôn làm t͝ khai s˯n”.

Năm 1896, hoà thѭӧng Pháp TruyӅn tӵ là Chѫn Ý tiӃp tөc sӱa lҥi nhà thӡ

Tә, giҧng ÿѭӡng, trang trí lҥi nӝi thҩt, chҥm khҳc ÿҥi các bӭc hoành phi, liӉn

ÿӕi.

Năm 1944, hoà thѭӧng HuӋ Quang trө trì cho lӧp lҥi ngói chánh ÿiӋn, mӣ

rӝng thêm hұu ÿѭӡng.

Năm 1963, YӃt Ma ThiӋn Giáo trang trí ÿҥi giҧng ÿѭӡng và xây thêm ÿài

Quan ThӃ Âm trѭӟc chùa.

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Năm 1964, hoà thѭӧng Tăng thӕng HuӋ Thành xây thêm ÿài Tam thӃ Phұt

và ÿiӋn Linh Sѫn thánh mүu.

Nhӳng năm 1986, 1989, ni sѭ HuӋ Hѭѫng sӱa sang xây cҩt lҥi nhà cҫu; chӍnh

trang các bӭc hoành phi, liӉn ÿӕi, bao lam, bӋ thӡ...; xây cҩt tҫng thѭӧng nhà

cҫu, tѭӧng Phұt Bà Quan Âm, tѭӧng Di Lһc, tӏnh thҩt thӡ xá lӧi Phұt...

Chùa kiӃn trúc theo kiӇu chӳ tam gӗm chánh ÿiӋn, giҧng ÿѭӡng và nѫi thӡ

Tә. Ngoài ra, còn có liêu phòng ni phái và nhà dѭӥng tăng. Chҩt liӋu xây dӵng

là gҥch thҿ, vôi hӧp chҩt, mái lӧp ngói âm dѭѫng. NӅn lót gҥch tàu và gҥch

bông, bӝ khung vì kèo làm bҵng gӛ núi rҩt tӕt. Mһt tiӅn nhìn vӅ hѭӟng ÿông bҳc

và thu hút, hҩp dүn khách tham quan bӣi các bӭc phù ÿiêu chҥm trә, ghép sành

công phu, tinh vi mang tính nghӋ thuұt cao theo phong cách nhà NguyӉn. Các ÿӅ

tài: cuӕn thѭ, lân ngұm trái châu, nhұt nguyӋt, rӗng chҫu mһt trӡi, mây dây lá

cách ÿiӋu... biӇu thӏ cho quyӅn uy và sӭc mҥnh, sӵ an nhàn, thӏnh vѭӧng... Tҩt

cҧ các mҧng trang trí này làm bҵng chҩt liӋu xi măng, bӅ mһt ghép nhӳng mҧnh

sӭ nhiӅu màu óng ánh, tҥo cho toàn cҧnh ngôi chùa nét rӵc rӥ, trang nghiêm, cә

kính, chinh phөc lòng ngѭӡi.

Chánh ÿiӋn chia lam ba gian thoáng rӝng, trên hai hàng cӝt ÿҳp rӗng ҭn

mây sѫn son thӃp vàng nhìn rҩt uy nghiêm tҥo vҿ linh thiêng cho chӕn thiӅn

môn. Gian chính giӳa thӡ Tam thӃ Phұt, tҧ hӳu thӡ thұp ÿiӋn Diêm Vѭѫng. Các

tѭӧng ÿѭӧc tҥc rҩt sӕng ÿӝng. Ӣ giҧng ÿѭӡng và nѫi thӡ Tә các tҩm liӉn, hoành

phi, bao lam ÿѭӧc chҥm khҳc công phu, thӇ hiӋn nhiӅu ÿӅ tài phong phú ÿѭӧc bӕ

trí hài hoà tҥo nên khung cҧnh rӵc rӥ, huyӅn bí thâm nghiêm. Trong chùa còn

lѭu giӳ ÿѭӧc tѭӧng cә Phұt Di Ĉà và mӝt ÿҫu phѭӟn lөc giác chҥm rӗng. Ĉһc

biӋt có mӝt tѭӧng ÿá cә thӇ hiӋn mӝt vӏ thҫn theo mô típ Phù Nam ÿѭӧc gҳn kӃt

bӅn vӳng ӣ hұu ÿiӋn, tѭѫng truyӅn có tӯ khi lұp chùa. Ӣ nѫi thӡ Tә, sӵ hiӋn diӋn

cӫa pho tѭӧng Tә sѭ Ĉҥt Ma, cùng vӟi hѫn chөc bài vӏ cӫa các sѭ trө trì ÿã viên

tӏch ÿѭӧc sѫn son thӃp vàng bài trí trang trӑng trên các bàn hѭѫng án là ÿӅ tài

hҩp dүn ÿӕi vӟi các nhà nghiên cӭu mӻ thuұt.

Trong sӕ các ngôi chùa cә ӣ Ĉӗng Nai, chùa Bӱu Phong, Ĉҥi Giác, Long

ThiӅn là ba ngôi chùa có niên ÿҥi sӟm nhҩt, ghi nhӳng dҩu tích ÿҫu tiên cӫa

nhân dân ViӋt Nam trong công cuӝc mӣ mang ÿҩt nѭӟc và truyӅn bá Phұt giáo

vào vùng ÿҩt mӟi phѭѫng Nam. Chùa có xá lѫi và còn lѭu giӳ nhiӅu ÿӗ gӕm cә

ÿӡi Thanh và mӝt sӕ tѭӧng Phұt nhӓ bҵng ÿӗng.

Cөm thӭ hai là Long Sѫn Thҥch Ĉӝng (chùa Hang) tӑa lҥc trên núi Long

Ҭn là mӝt hang ÿá tӵ nhiên ҭn sâu vào lòng mӝt tҧng ÿá khәng lӗ. MiӋng hang

rӝng và nhӓ dҫn vào trong trông nhѭ mӝt hàm Ӄch. Trong vách có nhiӅu nhǊ ÿá

vӟi hình thù kǤ lҥ rӫ xuӕng trông kǤ ҧo, lung linh dѭӟi nhӳng ánh ÿèn trang trí.

Trên núi Long Ҭn hiӋn có nhiӅu kiӃn trúc tín ngѭӥng: chùa, am cӫa các hӋ phái

Phұt giáo, làm phong phú các lӉ hӝi hành hѭѫng.

Ngoài hai cөm núi Bình ĈiӋn, Long Sѫn vӟi nhӳng kiӃn trúc chùa cә, khu

danh thҳng Bӱu Long còn khu hӗ Long Ҭn rҩt ÿҽp. Ĉây là hӗ nѭӟc do nhân dân

trong vùng khai thác ÿá hàng bao thӃ kӹ nay tҥo thành. Hӗ rӝng gҫn 20.000m2,

nѭӟc trong xanh vӟi nhӳng cөm ÿá còn lҥi tҥo nên nhӳng hòn ÿҧo giӳa biӇn

nѭӟc. Tӯ nhӳng hòn ÿҧo này, bàn tay con ngѭӡi ÿã tҥo dáng thêm làm cho

chúng thành nhӳng cҧnh ÿҽp ҭn, hiӋn giӳa sóng nhҩp nhô, giӳa nhӳng con

ÿѭӡng ngoҵn ngoèo xung quanh khu vӵc nhѭ mӝt bӭc tranh kǤ ҧo. Mӝt khu du

4.2 Page 32

▲back to top

lӏch xanh vӟi nhӳng vѭӡn cây, cөm núi thú thӡi tiӅn sӱ ÿã tô ÿiӇm thêm cho

toàn bӝ khu danh thҳng.

Bên cҥnh sӵ thѫ mӝng, hùng vƭ cӫa núi cao, hӗ rӝng, chùa xѭa..., danh

thҳng Bӱu Long còn thu hút ÿông ÿҧo du khách bӣi sӵ hiӋn hӳu cӫa khu Văn

miӃu Trҩn Biên vӯa ÿѭӧc xây dӵng lҥi. Văn miӃu ÿѭӧc xây dӵng trên khuôn

viên 2 hecta gӗm các hҥng mөc: Cәng vào; Cәng tam quan; Nhà bia (hai nhà

bia); Khuê Văn các; Nghiêu Trì và Nhà bái ÿѭӡng chính. Các hҥng mөc còn lҥi

là Thѭ khӕ và Văn vұt khӕ, hӋ thӕng cây xanh, cây ăn trái, tҥo cҧnh quan thiên

nhiên thích hӧp cho các hoҥt ÿӝng lӉ hӝi, văn hoá, giáo dөc.

Trong tѭѫng lai, khu du lӏch Bӱu Long sӁ ÿѭӧc qui hoҥch phát triӇn thành

mӝt trong nhӳng tuyӃn du lӏch cӫa Ĉӗng Nai vӟi nhiӅu ѭu thӃ: cҧnh ÿҽp thiên

nhiên sҹn có, làng nghӅ làm ÿá truyӅn thӕng, khu Văn miӃu Trҩn Biên sӁ làm

thӓa lòng du khách ÿӃn tham quan.

Khu danh thҳng Bӱu Long ÿã ÿѭӧc Bӝ Văn hoá xӃp hҥng di tích danh

thҳng cҩp quӕc gia theo QuyӃt ÿӏnh sӕ 208/VH - QĈ, ngày 13 - 3 - l990.

Lѭѫng Thuý Nga - NguyӉn TuyӃt Hӗng

4.3 Page 33

▲back to top

4.4 Page 34

▲back to top

4.5 Page 35

▲back to top

4.6 Page 36

▲back to top

4.7 Page 37

▲back to top

4.8 Page 38

▲back to top

4.9 Page 39

▲back to top

4.10 Page 40

▲back to top