Gom Bien Hoa 1-5 :: Books 2010 :: My Greenstone Library

Expand document

Collapse document

Gom Bien Hoa 1-5

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

Gom Bien Hoa 1-5

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

ThS. PHAN ĈÌNH DǉNG

1.2 Page 2

▲back to top

NGUYӈN VĂN THÔNG – NGUYӈN YÊN TRI

NHÀ XUҨT BҦN TӘNG HӦP ĈӖNG NAI

- 2004 -

LӠI NÓI ĈҪU

Gӕm mƭ nghӋ Biên Hoà nәi tiӃng tӯ thұp niên 20 thӃ kӍ XX tӯng ÿѭӧc nhiӅu giҧi

thѭӣng, huy chѭѫng, bҵng khen tҥi các triӇn lãm - hӝi chӧ trong nѭӟc và quӕc tӃ.

Sách vӣ viӃt vӅ gӕm Biên Hoà khá tҧn mát, trѭӟc tiên là nhӳng sách và bài báo do

ngѭӡi Pháp viӃt: L’enseignement professionnel en lndochine (D̩y ngh͉ ͧ Ĉông

D˱˯ng, Bois George, Revue indochinoise no2, 1909, p.566), Monographie de la

province de Bienhoa (Ĉ͓a chí t͑nh Biên Hoà cӫa Robert M, 1924), Cochinchine

scolaire (Nam kì h͕c ÿ˱ͥng, IDEO, H, 1931), L’enseignement professionnel en

Indochine (D̩y ngh͉ ͧ Ĉông D˱˯ng, Cordemoy, Bulletin de l’Agence économique

de l’indochine, no31, 1930), L’enseignement artistique en Indochine (Giáo dͭc ngh͏

thu̵t ͧ Ĉông D˱˯ng, Cordemoy, Bulletin de l’Agence économique de l’indochine,

no59, 1932), Biên Hoà s͵ ÿ˱ͫc (Lѭѫng Văn Lӵu, 1960)...

Thӡi kì gҫn ÿây, vào thұp niên 90 thӃ kӍ XX, báo Ĉӗng Nai và mӝt sӕ báo khác,

cǊng nhѭ sách G͙m Vi͏t Nam tͳ ÿ̭t nung ÿ͇n sͱ (Trҫn Khánh Chѭѫng, Nxb Mƭ

thuұt, 2001) sӕ trang viӃt vӅ gӕm Biên Hoà - Ĉӗng Nai nhiӅu hѫn. Năm 2003,

1.3 Page 3

▲back to top

Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai ra cuӕn sách 100 năm hình thành và

phát tri͋n, chӫ yӃu viӃt vӅ lӏch sӱ cӫa trѭӡng, phҫn viӃt vӅ gӕm không nhiӅu.

Cuӕn sách G͙m Biên Hoà này là chuyên khҧo ÿҫu tiên vӅ gӕm Biên Hoà - Ĉӗng

Nai. Nhóm tác giҧ mong muӕn giúp bҥn ÿӑc quan tâm ÿӃn gӕm có cái nhìn tәng

quan, lӏch ÿҥi vӅ cái nghӅ v̭t v̫ làm ÿ́p cho ÿͥi, tӯ gӕm tiӅn, sѫ sӱ, gӕm cӫa các

làng gӕm cә ÿӃn gӕm Trѭӡng Bá ngh͏ Biên Hoà - cái nôi lan tӓa gӕm mƭ nghӋ ra

khҳp miӅn Nam nѭӟc ViӋt. Các chѭѫng sách ÿӅu có ҧnh minh hoҥ. G͙m Biên Hoà là

cuӕn sách minh ho̩

ҧnh vӅ mӝt sӕ ÿӗ gӕm Biên Hoà còn lѭu ӣ Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt trang trí

Ĉӗng Nai và mӝt sӕ gia ÿình mà nhóm tác giҧ quen biӃt. Ĉây là cuӕn sách viӃt vӅ

mӝt nghӅ truyӅn thӕng cӫa ÿӏa phѭѫng, khuôn khә sách hҥn hҽp, có thӇ còn nhiӅu

vҩn ÿӅ cҫn ÿѭӧc bàn thҧo, cҫn nói kƭ hѫn. Không cҫu toàn, chúng tôi mҥnh dҥn thҳp

ngӑn nӃn nhӓ, tұp hӧp tѭ liӋu và ra mҳt cuӕn sách, mong nhұn ÿѭӧc nhiӅu góp ý quí

báu cӫa bҥn ÿӑc gҫn xa. Xin các bҥn ÿi sau tìm ÿѭӧc thêm nhiӅu ҧnh gӕm mƭ thuұt

Biên Hoà còn nҵm trong các bӝ sѭu tұp cá nhân hoһc viӋn bҧo tàng ӣ các chân trӡi

xa, hoàn thiӋn cuӕn sách ÿҫy ÿӫ hѫn, ӣ trình ÿӝ cao hѫn, thì ÿó là vinh hҥnh cho vùng

ÿҩt ÿá lӱa, vùng ÿҩt khoai cӫ (l). Nhóm tác giҧ có lӡi nhѭ trên vì nói cho chính xác,

nhӳng món ÿӗ gӕm chҩt lѭӧng cao ÿӅu ÿѭӧc bán cho khách trong nѭӟc và quӕc tӃ tӯ

gҫn trăm năm nay, cѫn binh lӱa gҫn mӝt phҫn ba thӃ kӍ XX huӹ hoҥi nhiӅu món ÿӗ

ÿҽp. Sӕ ÿӗ gӕm còn giӳ ӣ trѭӡng chӍ là phҫn rҩt nhӓ mà thôi.

Nhóm tác giҧ chân thành cám ѫn sӵ giúp ÿӥ và tham gia tích cӵc viӃt bài/sӱa bҧn

thҧo cӫa các thҫy cô Khoa Gӕm Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai, nhiӅu

nghӋ nhân gӕm góp ý sӵ tài trӧ cӫa Uӹ ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai và các cѫ quan

chӭc năng nhѭ Hӝi Văn hӑc nghӋ thuұt Ĉӗng Nai, Nhà Xuҩt bҧn tәng hӧp Ĉӗng

Nai... ÿã ÿӝng viên, nhӡ vұy cuӕn sách này xuҩt bҧn ÿúng dӵ kiӃn vào dӏp kӍ niӋm

trӑng ÿҥi 30 năm giҧi phóng miӅn Nam, thӕng nhҩt ÿҩt nѭӟc.

Tháng 8-2004 Nhóm tác giҧ và các cӝng tác viên

Chѭѫng I

1.4 Page 4

▲back to top

GӔM TIӄN, SѪ SӰ TRÊN VÙNG ĈҨT

BIÊN HOÀ – ĈӖNG NAI

I- KHÁI QUÁT Vӄ GӔM TIӄN, SѪ SӰ ĈӖNG NAI QUA CÔNG TÁC

KHҦO CӘ

Ӣ Ĉӗng Nai, các nghiên cӭu khҧo cә hӑc ÿã góp phҫn quan trӑng trong viӋc tìm

hiӇu lӏch sӱ vùng ÿҩt này. Nhӳng di tích, di vұt khҧo cә hӑc ÿѭӧc phát hiӋn, nghiên

cӭu rҩt sӟm, trҧi qua nhiӅu giai ÿoҥn, gҳn liӅn vӟi công lao cӫa các nhà nghiên cӭu

khoa hӑc nѭӟc ta và nѭӟc ngoài.

Hѫn mӝt thӃ kӍ, hàng trăm cuӝc ÿiӅu tra, thám sát, khai quұt khҧo cә hӑc ÿã ÿѭa ra

ánh sáng hàng chөc vҥn hiӋn vұt: công cө sҧn xuҩt, ÿӗ dùng sinh hoҥt, ÿӗ trang sӭc,

ÿӗ thӡ, nhҥc cө rҩt ÿa dҥng, phong phú và nhӳng cҩu trúc ÿӏa tҫng văn hoá ӣ hàng

trăm di chӍ, cung cҩp nguӗn cӭ liӋu, thông tin quan trӑng vӅ niên ÿҥi, trình ÿӝ văn

minh, hình thái xã hӝi cӫa nhӳng lӟp cѭ dân cә Ĉӗng Nai.

Tӯ nhӳng phát hiӋn lҿ tҿ ban ÿҫu vào vài thұp niên cuӕi thӃ kӹ XIX cho ÿӃn viӋc

nghiên cӭu hӋ thӕng các di tích, di vұt trên ÿӏa bàn Ĉӗng Nai hiӋn nay, các nhà khoa

hӑc có chung nhұn ÿӏnh vӅ mӝt nӅn văn hoá cә tӯng hình thành ÿѭӧc ÿӏnh danh phͱc

h͏ văn hoá Ĉ͛ng Nai hay nói gӑn là văn hoá Ĉ͛ng Nai. Ĉӗng Nai ÿѭӧc thӯa nhұn

nҵm ӣ mӝt trong nhӳng trung tâm cӫa buәi bình minh xã hӝi loài ngѭӡi ӣ nѭӟc ta.

Nѫi ÿây chӭng kiӃn sӵ hình thành, phát triӇn cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi tiӅn, sѫ sӱ ÿӃn

nhӳng thӃ kӹ sau công nguyên, trѭӟc khi cѭ dân ViӋt ÿӃn khai khҭn vào thӃ kӹ XVI-

XVII. Hàng loҥt các di tích, di vұt khҧo cә hӑc góp phҫn làm sáng tӓ mӝt nӅn văn hoá

cә xѭa tӯng tӗn tҥi và phát triӇn trên vùng ÿҩt này.

Các di tích khҧo cә gӗm các loҥi hình: cѭ trú, công xѭӣng, mӝ táng, ÿӅn tháp...

cӫa cѭ dân tiӅn, sѫ sӱ trҧi ÿӅu trên các ÿӏa hình ÿһc trѭng cӫa Ĉӗng Nai tӯ vùng núi

ÿӗi tiӃp giáp cao nguyên ÿӃn vùng ÿӭt gãy phun trào ÿҩt ÿӓ bazan và cҧ vùng phù sa,

các bӗn trǊng, vùng ngұp nѭӟc gҫn sông, biӇn.

Bên cҥnh nhӳng chӫng loҥi hiӋn vұt ÿa dҥng bҵng các chҩt liӋu: ÿӗ ÿá, ÿӗ gӛ thì

ÿӗ gӕm chiӃm sӕ lѭӧng khá nhiӅu ĈiӅu này cho thҩy, các cѭ dân cә Ĉӗng Nai trong

1.5 Page 5

▲back to top

tiӃn trình phát triӇn ÿã biӃt chӃ tác và sӱ dөng ÿӗ gӕm. Qua kӃt quҧ nghiên cӭu khҧo

cә hӑc, mӝt sӕ di chӍ phát hiӋn nhӳng hiӋn vұt gӕm tiêu biӇu giúp chúng ta có cái

nhìn khái quát vӅ ÿӗ gӕm tiӅn, sѫ sӱ trên vùng ÿҩt Ĉӗng Nai.

II- MӜT SӔ DI CHӌ KHҦO CӘ HӐC TIÊU BIӆU CÓ ĈӖ GӔM TIӄN, SѪ

SӰ

II-1- DI CHӌ BÌNH ĈA (ӣ phѭӡng An Bình, thành phӕ Biên Hoà)

Năm 1979, di chӍ ÿѭӧc khai quұt lҫn thӭ nhҩt. Rҩt nhiӅu hiӋn vұt bҵng ÿá, mҩy

chөc ngàn mҧnh gӕm ÿѭӧc phát hiӋn. Riêng tҥi hӕ khai quұt sӕ 1, các nhà nghiên cӭu

thu nhһt ÿѭӧc 38.000 mҧnh. Gӕm làm bҵng bàn xoay và nһn bҵng tay, có ÿӝ nung

cao, áo gӕm ÿѭӧc miӃt láng.

Có 4 loҥi gӕm (phân loҥi theo màu sҳc và chҩt liӋu): gӕm ÿӓ và ÿӓ nhҥt, gӕm xám,

gӕm ÿen và gӕm thô. Sӕ lѭӧng gӕm có trang trí hoa văn chiӃm tӍ lӋ cao. Hoa văn tҥo

bҵng cách d̵p (hình nan chiӃu), ch̫i, v̩ch và mi͇t láng. Các kiӇu thѭӡng thҩy là các

ÿ˱ͥng th̻ng song song, l˱ͫn hình sóng, n͵a ÿ˱ͥng tròn quay (phía trong có nhͷng

hình n͵a ÿ˱ͥng tròn nh͗ h˯n, ÿ͛ng tâm quay cùng m͡t h˱ͣng), hình răng sói và

hình chͷ nh̵t. Mһc dù hҫu nhѭ không có ÿӗ vұt gӕm nào nguyên vҽn nhѭng có thӇ

nhұn dҥng ÿѭӧc mӝt sӕ loҥi hình: bát bӗng có chân ÿӃ cao hình ӕng hoһc choãi ra,

nhiӅu kiӇu nӗi, vò có ÿáy tròn, ÿáy lõm và ÿáy bҵng.

Năm 1992, ÿӧt khai quұt thӭ hai thu thұp ÿѭӧc 105 ÿӗ ÿҩt nung và 9.389 mҧnh

gӕm vӥ thuӝc các loҥi hình ÿӗ ÿӵng khác nhau Dò gӕm còn nhұn dҥng ÿѭӧc gӗm: 1

chiӃc bình (dҥng con tiӋn, ÿѭӧc chӃ tҥo bҵng bàn xoay, xѭѫng màu nâu, vӓ phӫ màu

nâu gҥch); 2 chiӃc hǊ (bӏ vӥ, bҵng ÿҩt sét pha cát thô, ÿӝ nung cao, xѭѫng cӭng, áo

phӫ màu nâu sành, miӋng loe vành); 4 chiӃc ÿƭa (bҵng sét pha nhiӅu bã thӵc vұt, vӓ

nhuyӉn thӇ nghiӅn nát và cát thô, ÿӝ nung cao, xѭѫng gӕm dày); 5 vұt gӕm hình trө

(còn gӑi là gӕm sӯng bò, bҵng sét pha cát mӏn, ÿӝ nung cao, xѭѫng rҩt cӭng, ÿҫu trө

thon tròn và nhӑn); 49 viên bӏ gӕm (ÿѭӡng kính trung bình mӛi viên tӯ 1,8-2,6cm);

11 mҧnh gӕm tròn (có trang trí hoa văn thӯng và chҧi mӏn); 3 nӗi nҩu ÿӗng (dҥng

tròn và bóp lҥi kiӇu chuôi muӛng thành gӕm dày, ÿѭӡng kính rӝng trung bình tӯ 11-

14cm, cao 5-8cm. Có 9.547 mҧnh gӕm vӥ, trong ÿó có 3.215 mҧnh phҫn miӋng, 63

1.6 Page 6

▲back to top

mҧnh nҳp ÿұy, 411 mҧnh ÿáy ÿӃ, và 3.858 mҧnh thân Trong sӕ các mҧnh thân có 343

tiêu bҧn có gӡ, 4.438 tiêu bҧn trѫn và 1.077 tiêu bҧn có hoa văn

Gӕm Bình Ĉa ÿѭӧc chӃ tҥo bҵng tay (chiӃm tӍ lӋ thҩp) và bàn xoay ӣ trình ÿӝ khá

tiӃn bӝ. Ĉҩt sét ÿѭӧc lӑc kƭ, có pha cát mӏn/bӝt vӓ nhuyӉn thӇ/bã thӵc vұt/mӝt ít bӝt

ÿá trҳng/xám.

Phҫn lӟn hiӋn vұt gӕm Bình Ĉa ÿѭӧc nung ӣ nhiӋt ÿӝ cao, xѭѫng màu ÿen

nhҥt/xám/nâu và cӭng chҳc áo gӕm có hai loҥi: loҥi phӫ bӅ mһt có màu: nâu, nâu ÿӓ,

xám vàng, xám nhҥt, vàng nhҥt, trҳng ÿөc, ÿen ám khói và ÿa màu; loҥi bôi màu trang

trí trѭӟc khi nung vӟi trình ÿӝ kƭ thuұt cao có các màu chӫ ÿҥo là ÿӓ tѭѫi ÿen, nâu.

Nhӳng tiêu bҧn hiӋn vұt gӕm Bình Ĉa cho thҩy cѭ dân cә ÿã sӱ dөng nhӳng thao tác

kƭ thuұt nһn vuӕt, miӃt láng bҵng tay, bàn ÿұp-hòn kê, dҧi cuӝn gҳn kӃt chân ÿӃ hay

gӡ nәi ÿӇ tҥo hình tùy theo chӭc năng cӫa ÿӗ dùng. Hoҥ tiӃt trang trí trên gӕm Bình

Ĉa khá ÿa dҥng: văn chҧi, văn thӯng, văn khҳc, văn in, răng cѭa, khuôn nhҥc, ÿѭӡng

cung, sóng nѭӟc, hình tam giác, hình bҫu dөc, ÿѭӡng cҳt chéo...

II-2- DI CHӌ CҪU SҲT (ӣ xã Bình Lӝc, thӏ xã Long Khánh)

Di chӍ ÿѭӧc khai quұt tháng 12-1976; niên ÿҥi ÿoán ÿӏnh cách ngày nay 5000-

4000 năm. Di chӍ là loҥi hình cѭ trú cӫa cѭ dân nông nghiӋp sӟm và là xѭӣng chӃ tác

ÿӗ ÿá và ÿӗ gӕm. Ĉӗ gӕm thu thұp ÿѭӧc hҫu hӃt bӏ vӥ, không phөc nguyên ÿѭӧc. Sӕ

lѭӧng gӗm 15.786 tiêu bҧn, trong ÿó có 2.041 mҧnh miӋng, 206 mҧnh ÿáy, ÿӃ,

13.539 mҧnh thân. Sӕ tiêu bҧn gӕm có hoa văn là 2.176 mҧnh (tӍ lӋ 16%), 11.363

mҧnh trѫn (tӍ lӋ 84%). Gӕm chӃ tác bҵng tay và bҵng bàn xoay, hoa văn trang trí bҵng

bàn dұp, lăn thӯng và khҳc vҥch, lӟp áo gӕm mӏn, có màu sҳc khác vӟi xѭѫng gӕm.

Có các loҥi gӕm: gӕm trҳng, gӕm ÿӓ mӏn, gӕm ÿen thô, gӕm ÿӓ thә và gӕm ÿen

mӏn.

Mӝt sӕ chұu và nӗi (có kích thѭӟc lӟn, miӋng loe, ÿáy tròn), bát (miӋng loe, ÿӃ

ghép, thҩp), ÿұu - còn gӑi là bát chân cao, phҫn trên có dҥng hình ÿƭa, chân ÿӃ choãi

cao; gӕm tròn ÿuӝt sӕ mҧnh gӕm ÿѭӧc mài tròn, dùi lӛ ӣ giӳa).

II-3 - DI CHӌ GÒ ME (ӣ phѭӡng Thӕng Nhҩt, thành phӕ Biên Hoà)

1.7 Page 7

▲back to top

Niên ÿҥi ÿoán ÿӏnh cách ngày nay khoҧng 3000-2500 năm. HiӋn vұt gӕm thu ÿѭӧc

hàng trăm mҧnh trong bӅ mһt và các ÿӏa tҫng văn hoá. Có ba loҥi gӕm: gӕm trҳng

(chiӃm sӕ lѭӧng ít), gӕm ÿen và gӕm ÿӓ. Hoa văn ÿѭӧc tҥo bҵng kƭ thuұt chҧi, dұp và

in thӯng. Mӝt sӕ loҥi hình thu thұp ÿѭӧc nhѭ dӛi xe sӧi, bi gӕm, chén rót ÿӗng

(miӋng phҷng, thành dày, ÿáy tròn), dҥng bát mâm có chân ÿӃ cao, choãi rӝng.

II-4 - DI CHӌ SUӔI LINH (ӣ phân trѭӡng 3, lâm trѭӡng HiӃu Liêm, huyӋn Vƭnh

Cӱu)

Năm 1985, di chӍ Suӕi Linh ÿѭӧc khai quұt. HiӋn vұt gӕm thu thұp ÿѭӧc gӗm 39

chiӃc bàn xoa, 1 mҧnh gӕm tròn, 1 thӓi gӕm hình trө; ngoài ra còn có 15.780 mҧnh

gӕm vӥ cӫa ÿӗ ÿӵng và 397 mҧnh vӥ tӯ các bàn xoa. Gӕm Suӕi Linh thô, pha nhiӅu

cát bã thӵc vұt và vӓ nhuyӉn thӇ nghiӅn vөn. áo gӕm màu nâu ÿӓ/nâu sүm, xѭѫng

gӕm màu nâu nhҥt hoһc cùng màu vӟi áo gӕm. Loҥi gӕm có xѭѫng ÿen không nhiӅu;

gӕm mӏn có màu xám nâu hay xám vàng chiӃm tӍ lӋ khoҧng 15% tәng sӕ gӕm thu

nhһt ÿѭӧc. Nhӳng mҧnh gӕm vӥ cho thҩy các loҥi ÿӗ ÿúng dҥng nӗi, vò có miӋng loe,

hông và ÿáy tròn khá phә biӃn trong cѭ dân cә tӯng cѭ trú tҥi ÿây. Mӝt sӕ ít ÿӗ gӕm

có miӋng khum, phía dѭӟi có ÿӃ. Khoҧng 14% mҧnh gӕm thu nhһt có hoa văn, chӫ

yӃu là văn chҧi (tӍ lӋ khoҧng 90%), sӕ còn lҥi là các loҥi văn miӃt, in, khҳc vҥch và

ÿҳp nәi. Di chӍ Suӕi Linh là ÿӏa ÿiӇm thu nhһt ÿѭӧc nhiӅu bàn xoa gӕm nhҩt so vӟi

toàn tӍnh. Các nhà nghiên cӭu cho rҵng có thӇ di chӍ này là công xѭӣng sҧn xuҩt ÿӗ

gӕm nói chung, bàn xoa gӕm nói riêng cӫa cѭ dân cә ÿӇ trao ÿәi vӟi các khu vӵc

khác. Niên ÿҥi di chӍ ѭӟc ÿӏnh có mһt cách ngày nay khoҧng 4500 năm-2500 năm.

II-5 - DI CHӌ SUӔI CHӖN (thuӝc ÿӏa phұn xã Bình Lӝc, thӏ xã Long Khánh)

Tҥi di chӍ, ÿӗ gӕm thu nhһt qua các ÿӧt ÿào thám sát và khai quұt khá phong phú:

ÿәi xe sӧi, bi gӕm, núm gӕm và nhiӅu mҧnh vӥ; ÿһc biӋt có các nӗi gӕm (chum) dùng

ÿӇ chôn ngѭӡi chӃt. Nӗi gӕm-quan tài này có chiӅu cao 50cm, ÿѭӡng kính thân 60cm,

miӋng loe có ÿѭӡng kính 45-50cm, ÿáy nӗi tròn, có văn chҧi trên thân nӗi. Ĉӗ gӕm di

chӍ Suӕi Chӗn có nhiӅu loҥi: thô/mӏn/xӕp, làm bҵng sét, có bàn xoay, ÿӝ nung khá

cao. Gӕm có các loҥi màu xám ÿӓ gҥch, xanh xám, hӗng nhҥt. Loҥi hình nӗi gӕm có

miӋng loe, nӗi miӋng thҩp. Hoa văn trang trí là văn chҧi, văn khҳc vҥch hình tam giác

1.8 Page 8

▲back to top

cân có vҥch ÿѭӡng song song; loҥi hoa văn này phә biӃn ӣ di chӍ Cái Vҥn (Nhѫn

Trҥch). Niên ÿҥi ѭӟc ÿӏnh khoҧng nӱa sau thiên niên kӹ I trѭӟc Công nguyên.

II-6 – CӨM DI CHӌ HÀNG GÒN

Là tên gӑi chung nhiӅu ÿӏa ÿiӇm theo sӕ thӭ tӵ tӯ 1 ÿӃn 10 nay thuӝc ÿӏa phұn thӏ

xã Long Khánh và huyӋn Cҭm Mӻ. Trên khu vӵc rӝng lӟn cӫa nông trѭӡng Hàng

Gòn, các nhà nghiên cӭu phát hiӋn nhiӅu hiӋn vұt khҧo cә thӡi tiӅn sӱ. Tҥi ÿӏa ÿiӇm

Hàng Gòn 1 (còn có tên núi Gӕm là mӝt ÿӗi ÿҩt ÿӓ bazan giӳa suӕi Râm và suӕi Sâu)

ngѭӡi ta phát hiӋn nhӳng mҧnh gӕm chӫ yӃu là các dҥng nӗi, bát, tô, ÿƭa (mӝt sӕ bát

tô có ÿӃ và có dҩu khoan thӫng ӣ ÿáy hoһc gҫn miӋng). Loҥi xѭѫng gӕm ÿen làm

bҵng ÿҩt sét trӝn vӟi bã thӵc vұt; loҥi xѭѫng gӕm trҳng có trӝn cát thҥch anh, fenpa,

sҥn sҳt. Các loҥi gӕm ÿӅu mӏn, áo gӕm có màu nâu, ÿӓ, ÿӝ nung cao. Ӣ ÿӏa ÿiӇm

Hàng Gòn 3 (cách trung tâm nông trѭӡng Hàng Gòn khoҧng 1km vӅ phía ÿông ngѭӡi

ta thu thұp ÿѭӧc nhӳng mҧnh thân gӕm mӓng tӯ các loҥi nӗi, vò và 1 bi gӕm. Xѭѫng

gӕm màu ÿen, áo màu nâu vàng, hӗng và nâu ÿӓ, ÿӝ nung kém. Mӝt sӕ mҧnh dҥng

miӋng cӕc bát chân cao ÿáy bҵng và nҳp ÿұy có núm. Hoҥ tiӃt trang trí là nhӳng

ÿѭӡng song song, chéo nhau ÿѭӧc in hoһc dұp. Ĉӏa ÿiӇm Hàng Gòn 4 (phía bҳc chên

núi Cҭm Tiêm) có nhӳng tiêu bҧn gӕm mӓng, có xѭѫng ÿen, xám, ÿӓ, vàng và ÿѭӧc

làm tӯ sét pha thҥch anh, fenpa. Hoa văn lѭӧc hoһc ÿan. Ĉӏa ÿiӇm Hàng Gòn 5 (cách

chân núi Cҭm Tiêm 3,5km vӅ phía bҳc) phát hiӋn ÿѭӧc nhiӅu mҧnh gӕm màu ÿa

dҥng. Gӕm màu vàng ÿӓ, xѭѫng xám pha nhiӅu cát, hҥt fenpa chӫ yӃu tӯ các ÿӗ ÿӵng

nhѭ nӗi, vò, có miӋng vӟi ÿѭӡng gӡ ÿӇ ÿұy nҳp. Gӕm màu ÿen pha thҥch anh, ÿӝ

nung cao; chӫ yӃu là các ÿӗ ÿӵng kích thѭӟc nhӓ, trang trí văn thӯng, văn ÿan và dҩu

in vҧi. Gӕm có xѭѫng màu xám pha cát mӏn, dáng nӗi nhӓ hay lӑ có miӋng xiên, ÿӝ

nung cao hҫu hӃt ÿѭӧc chӃ tác bҵng bàn xoay. Niên ÿҥi cách ngày nay khoҧng 3000

năm.

II-7 - DI CHӌ CÁI LĂNG (ӣ xã Long Thӑ, huyӋn Nhұn Trҥch)

Di chӍ ÿѭӧc khai quұt năm 2000. Niên ÿҥi cách ngày nay khoҧng 2900-2700 năm.

Ĉӗ gӕm thu thұp ÿѭӧc trong ÿӧt khai quұt chiӃm sӕ lѭӧng lӟn còn nguyên dáng gӗm:

1 dӑi xe chӍ, 7 bi gӕm,10 mҧnh cà ràng, 1 bát, 1 ÿƭa, 1 bàn dұp, 11 chân ÿӃ, 1 nҳp

ÿұy; có 172.383 mҧnh gӕm. Có hai nhóm gӕm: gӕm thô và gӕm mӏn.

1.9 Page 9

▲back to top

Gӕm thô nung ӣ nhiӋt ÿӝ thҩp, thành phҫn phôi gӕm có sét trӝn nhiӅu cát, sҥn và

mӝt sӕ ít chҩt phө gia nhѭ tro mùn, bã thӵc vұt và cҧ nhuyӉn thӇ ÿã ÿѭӧc nghiӅn vөn.

Lӟp áo gӕm mӓng; có màu nâu, vàng nhҥt hoһc màu ÿӓ. Kƭ thuұt chӃ tҥo bҵng bàn

xoay kӃt hӧp vӟi nҳn sӱa bҵng tay hoһc dөng cө bҵng tre, gӛ.

Nhóm gӕm mӏn có chҩt liӋu ÿҩt sét mӏn, chҩt phө gia nhѭ cát ÿѭӧc lӵa chӑn kƭ.

Lӟp áo gӕm thѭӡng có màu nâu, có khҧ năng ÿѭӧc tҥo tӯ lӟp phӫ quét hay tráng lӟp

bӝt mӏn, sau ÿó ÿѭӧc xoa và miӃt nhҹn, ÿӝ nung cao và ÿѭӧc tinh luyӋn nên chҳc,

cӭng. Hҫu hӃt, nhӳng mҧnh gӕm vӥ Cái Lăng là nhӳng vұt dөng cӫa con ngѭӡi cә

nhѭ ÿƭa, bát, vò ÿáy tròn, ÿáy bҵng/có chân ÿӃ.

Gӕm có hoa văn thu thұp tҥi Cái Lăng ít song ÿa dҥng vӅ loҥi hình: ÿѭӡng vҥch

ngҳn, ÿѭӡng viӅn và nhӳng ÿѭӡng viӅn ngang song song, các ÿѭӡng sóng kӃt hӧp vӟi

ÿѭӡng vҥch, hoҥ tiӃt các hình tam giác, hình sao, hình chӳ V, ÿѭӡng chéo, ÿѭӡng

vҥch lõm, mҧnh nhӑn, hình hҥt ÿұu ҩn lõm, miӃt vҥch ô lѭӟi hay ÿѭӡng cong… ÿӇ

trang trí. Phҫn lӟn, hoa văn ÿѭӧc khҳc vҥch trên nӅn văn chҧi.

II-8- DI CHӌ CÁI VҤN (ӣ xã Long Thӑ, huyӋn Nhѫn Trҥch)

Di chӍ ÿѭӧc ÿào thám sát năm 1977, khai quұt lҫn thӭ nhҩt năm 1978. Ngѭӡi ta

thu thұp ÿѭӧc trên 1.000 mҧnh gӕm: Hҫu hӃt, ÿӗ gӕm ÿѭӧc làm tӯ ÿҩt sét pha cát, hҥt

thҥch anh và bã thӵc vұt.

Có hai nhóm gӕm: loҥi gӕm mӏn có xѭѫng màu xám ÿen và xám hӗng, lӟp áo mӏn

màu xám ÿen và xám vàng; loҥi gӕm xӕp cә tӍ lӋ 20% sӕ mҧnh thѭӡng dày và thô,

xѭѫng gӕm màu ÿen, nhiӅu bã thӵc vұt. Ĉa sӕ các mҧnh miӋng gӕm thuӝc loҥi loe

vӟi nhiӅu kiӇu dáng. Chân ÿӃ có 3 loҥi: ÿӃ thҩp, ÿӃ hình chóp (loe xiên), và ÿӃ hình

trө cao có phҫn dѭӟi hѫi choãi. Khoҧng 30% mҧnh gӕm có hoa văn ÿѭӧc tҥo bҵng

cách chҧi, dұp thӯng, chҩm dҧi và khҳc vҥch (nhӳng hình tam giác nӕi nhau, hình

sóng). Phҫn lӟn các mҧnh gӕm bӏ vӥ tӯ nhӳng loҥi ÿӗ dùng ÿӇ ÿӵng cӫa cѭ dân cә,

ngoài ra còn có mӝt sӕ mҧnh chân kiӅng giӕng sӯng bò và bi gӕm.

Năm 1996, di chӍ Cái Vҥn ÿѭӧc khai quұt lҫn thӭ hai. Ĉӗ gӕm thu thұp ÿѭӧc trên

17.854 mҧnh, gӗm các loҥi: 1 dӑi xe chӍ, 70 bi gӕm ÿѭӡng kính trung bình tӯ 1,2-

2cm, mӝt bi gӕm lӟn có ÿѭӡng kính 5,3cm, 32 núm và bàn xoa gӕm (núm ÿѭӧc vuӕt

nhӑn vӟi mһt cҳt ngang hình tròn, bàn xoa có chuôi cҫm gҫn thҷng hoһc cong, mһt

1.10 Page 10

▲back to top

phҷng hoһc hѫi lѭӧn cong), 736 mҧnh cà rang, 22 vұt gӕm tròn ÿѭӧc ghè hoһc mài

tròn, ÿѭӡng kính trung bình tӯ 3- 5,5cm; 15.953 mҧnh gӕm vӥ. Chҩt liӋu gӕm bҵng

ÿҩt sét phù sa sông pha nhiӅu cát, bã thӵc vұt và bӝt vӓ nhuyӉn thӇ. Có hai nhóm

gӕm: gӕm cӭng chiӃm tӍ lӋ cao và gӕm xӕp. Hoa văn gӕm khá phong phú nhѭ văn

chҧi (văn chҧi thô và mӏn) thѭӡng dùng que có rãnh tҥo thành; văn thӯng thѭӡng kӃt

hӧp vӟi văn chҧi; văn khҳc vҥch và in ҩn thѭӡng ÿѭӧc tҥo vӟi các kƭ thuұt chҧi, ÿұp,

miӃt. Nhӳng mô típ hoa văn nhѭ hình mǊi giáo (răng sói), ÿѭӡng sóng nѭӟc, ÿѭӡng

vҥch chìm song song ÿѭӧc thӇ hiӋn trên ÿӗ gӕm Cái Vҥn. Mӝt sӕ lѭӧng lӟn tiêu bҧn

gӕm ÿѭӧc bao phӫ nhiӅu màu có tính chҩt trang trí, thӇ hiӋn trên nhiӅu vӏ trí cӫa ÿӗ

ÿӵng. Niên ÿҥi di chӍ Cái Vҥn ÿѭӧc xác ÿӏnh cách ngày nay 3360 + hoһc - 80 năm.

II-9- DI CHӌ BÌNH XUÂN (ӣ xã Xuân Phú, huyӋn Xuân Lӝc)

Di chӍ cách núi Chӭa Chan khoҧng 3km vӅ phía tây bҳc. NhiӅu hiӋn vұt cӫa cѭ

dân thӡi tiӅn sӱ ÿѭӧc phát hiӋn, trong ÿó có nhiӅu thҧnh gӕm vӥ. Gӕm Bình Xuân có

chҩt liӋu tӕt, pha nhiӅu cát và bã thӵc vұt, trong ÿó nhiӅu mҧnh có lүn nhӳng hҥt

thҥch anh màu trҳng, ÿӝ nung cao, ÿӝ cӭng chҳc. Xѭѫng gӕm có màu ÿen hoһc xám

nâu, mһt ngoài bӏ bào mòn khá nhiӅu gӗm ba loҥi cѫ bҧn: ÿӓ nhҥt, vàng và xám nâu.

Ĉӗ gӕm chӫ yӃu là các loҥi miӋng loe khum, mép nhӑn; phҫn cә thѭӡng ÿѭӧc chӃ tác

kiӇu có gӡ nәi cao làm cho thành miӋng lõm cong hình lòng máng. Mӝt sӕ ít mҧnh

thuӝc các dҥng miӋng gӕm loe phҷng hay ѭӥn cong; mӝt sӕ miӋng có mép ÿáy vê

tròn - loҥi hình này thѭӡng xuҩt hiӋn phә biӃn trong các di chӍ khác ӣ Ĉӗng Nai. Mӝt

sӕ mҧnh gӕm in dҩu văn chҧi mӏn. Niên ÿҥi chӃ tác ÿoán ÿӏnh khoҧng nӱa ÿҫu thiên

niên kӹ thӭ II trѭӟc Công nguyên.

II-10- DI CHӌ ĈӖI MÍT (ӣ ҩp Bình Lӝc, xã Xuân Bình, thӏ xã Long Khánh)

Cách di chӍ Suӕi Chӗn khoҧng 3km vӅ hѭӟng nam và di chӍ Cҫu Sҳt 2km vӅ

hѭӟng ÿông. Ĉӗ gӕm phát hiӋn tҥi Ĉӗi Mít là nhӳng mҧnh gӕm vӥ vөn có chҩt liӋu

tѭѫng ÿӗng vӟi gӕm di chӍ Bình Xuân. Trong mӝt sӕ xѭѫng gӕm thѭӡng có lүn nhiӅu

mҧnh thҥch anh, sҥn sӓi. Loҥi gӕm ÿӓ nhҥt chiӃm tӍ lӋ nhiӅu hѫn so vӟi gӕm

vàng/xám/nâu. Các mҧnh gӕm chӫ yӃu có dҥng miӋng loe ÿѫn giҧn, mép miӋng dày

vuӕt thành gӡ phía ngoài và mӓng dҫn xuӕng phía cә. Mӝt sӕ ít miӋng gӕm dáng

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

ÿӭng thҷng, cә thҳt thành ngҩn; mӝt sӕ mҧnh miӋng gӕm mép vê tròn và loe khum

dáng hình lòng máng. Niên ÿҥi tѭѫng ÿӗng di chӍ Bình Xuân.

II-11- DI CHӌ RҤCH LÁ (ӣ ҩp Quái Thҥnh xã Phѭӟc An, huyӋn Nhѫn Trҥch)

Khai quұt năm 2002, ngѭӡi ta thu nhiӅu hiӋn vұt ÿá, gӛ, ÿӗ gӕm. Di vұt gӕm có

các loҥi: 8 bi gӕm, 1 mҧnh cà ràng và 508 mҧnh gӕm vӥ. Các mҧnh gӕm vӥ gӗm

nhiӅu loҥi, trong ÿó, 135 tiêu bҧn gӕm miӋng loe mép vê tròn hoһc có gӡ mái, dáng

miӋng ÿӭng; 51 mҧnh chân ÿӃ cao và chân thҩp ÿáy bҵng; 322 mҧnh thân kích thѭӟc

nhӓ do bӏ phân rã. Phҫn lӟn là gӕm thô, chҩt liӋu sét pha nhiӅu cát, mӝt sӕ mҧnh pha

bã thӵc vұt. Áo gӕm màu nâu và xám nhҥt. Ĉӝ nung cao và xѭѫng gӕm cӭng. Hoa

văn trên các mҧnh gӕm chiӃm tӍ lӋ thҩp, văn chӫ yӃu là văn thӯng, khҳc vҥch, chҩm

dҧi vӟi hoҥ tiӃt các ÿѭӡng song song, gҩp khúc chӳ chi, ÿѭӡng cong lѭӧn sóng, hình

tam giác. Niên ÿҥi ÿoán ÿӏnh di chӍ Rҥch Lá cách ngày nay khoҧng 3200 năm.

II-12- DI CHӌ PHѬӞC TÂN (ӣ xã Phѭӟc Tân, huyӋn Long Thành)

Nҵm trên ngӑn ÿӗi thҩp, ÿӝ cao khoҧng 25m ӣ hӳu ngҥn sông Lá Buông thuӝc ÿӏa

phұn xã Phѭӟc Tân, huyӋn Long Thành. Bên cҥnh hàng ngàn hiӋn vұt ÿá có 615 hiӋn

vұt gӕm ÿѭӧc phát hiӋn trên diӋn tích 2ha. Ĉӗ gӕm ӣ Phѭӟc Tân có mӝt sӕ loҥi nhѭ:

gӕm ÿӓ thuҫn, ÿӓ nâu, ÿen và gӕm xám vàng. Xѭѫng gӕm có màu ÿen, trӝn lүn sҥn

latêrít, thҥch anh, fenpa hoһc cát mӏn. Hoa văn trang trí phҫn lӟn là văn in hoһc

nhӳng ÿѭӡng song song và cҳt chéo nhau, hình tam giác hay răng sói (rҩt hiӃm) và

nhӳng ÿѭӡng chҩm dҧi, loҥi văn thӯng chiӃm tӍ lӋ thҩp. Nhӳng mҧnh gӕm vӥ là tӯ

các loҥi nӗi ÿáy tròn, bát bӗng (loҥi nhӓ còn ÿѭӧc gӑi là cӕc có ÿӃ loe), bát tô... và

hai bi gӕm. Niên ÿҥi cӫa di chӍ Phѭӟc Tân ÿѭӧc nhà nghiên cӭu H. Fontaine (Phông-

ten) ÿoán ÿӏnh vào thӡi ÿҥi ÿӗng thau cách ngày nay khoҧng 3500-3000 năm.

II-13- DI CHӌ HѬNG THӎNH (ӣ xã Hѭng Thӏnh, huyӋn Trҧng Bom)

Ĉӗ gӕm phát hiӋn qua các cuӝc thám sát gӗm có hai loҥi khác nhau vӅ chҩt liӋu.

Loҥi bҵng sét mӏn, xѭѫng mӓng, ÿӅu, nhҹn; màu nâu ÿӓ nâu hӗng; miӋng loe (khum

hoһc xiên), chân ÿӃ thҩp dҥng hình trө; hoa văn ÿѭӧc in dұp văn thӯng mӏn. Loҥi

bҵng sét mӏn pha nhiӅu hҥt ÿá nhӓ màu trҳng xám; áo gӕm màu nâu nhҥt, nâu ÿӓ;

miӋng loe khum hình lòng máng, loe khum và xiêm ÿӃ thҩp hѫi choãi, dáng tròn.

2.2 Page 12

▲back to top

Niên ÿҥi Hѭng Thӏnh ÿѭӧc ÿoán ÿӏnh thuӝc thӡi kǤ kim khí, vào khoҧng 3500- 4000

năm cách ngày nay.

II-14- DI CHӌ SUӔI ĈÁ (còn gӑi là Hàng Gòn 9) thuӝc ÿӏa phұn nông trѭӡng

Hàng Gòn cách trung tâm thӏ xã Long Khánh 10km vӅ hѭӟng tây nam.

Ĉây là khu mӝ chum, nҵm trên vùng ÿҩt ÿӓ bazan, cҥnh suӕi Gia Liêu Di chӍ do

nhà nghiên cӭu E. Saurin (Xô-ranh) phát hiӋn vào nhӳng năm 60 cӫa thӃ kӹ XX. Tҥi

ÿây có trên 60 chum gӕm chiӅu cao tӯ 20 ÿӃn 150cm; phân thành 3 loҥi: loҥi có hông

gҫn ÿáy vành mép rӝng, miӋng loe; loҥi chum hình quҧ trӭng ÿѭӧc tҥo do kƭ thuұt dҧi

cuӝn, có hoҥ tiӃt ÿѭӡng song song trên nӅn văn chҧi hình răng lѭӧc; loҥi chum có ÿáy

trung, miӋng loe, không có hoa văn. Ngoài ra còn có các hiӋn vұt gӕm khác nhѭ: bình

ÿáy bҵng, ÿáy trǊng, miӋng hҽp và rӝng mép mӓng, nӗi miӋng loe, vành mép thҩp, có

hoa văn, cӕc miӋng còn, ÿáy phҷng ÿƭa, chân ÿèn nҳp ÿұy, ÿәi xe sӧi (hình chóp cөt),

khoanh gӕm (dҥng hình ӕng). Niên ÿҥi cách ngày nay 2300 + hoһc - 150 năm.

II-15- DI CHӌ PHÚ HOÀ (ven quӕc lӝ I cách trung tâm thӏ xã Long Khánh 3km

vӅ phía nam)

Trong thұp niên 70 thӃ kӹ XX, nhà nghiên cӭu H.Fontaine (Phông-ten) phát hiӋn

46 mӝ chum bҵng gӕm. Chum có chiӅu cao 75cm, ÿѭӡng kính thân 40-80cm, ÿáy hѫi

cong. Chҩt liӋu làm chum tӯ sét pha cát hҥt lүn khoáng vұt. Áo gӕm ÿѭӧc miӃt láng

màu ÿӓ hӗng, mӝt sӕ trang trí hình xoҳn ӕc tҥo thành dҧi các chӳ S nghiêng nӕi tiӃp

hoһc cách ÿӅu nhau. Ngoài 46 chum, hiӋn vұt gӕm còn có: 7 nӗi ÿáy tròn, hoa văn

trang trí hình răng sói, bình cә thҳt dáng tròn và hình quҧ trӭng, 38 ÿƭa kích cӥ khác

nhau, ÿáy bҵng hoһc uӕn cong, bát mâm bӗng vӥ phҫn trên, giӳa là hình trө và ÿӃ

nón, 2 viên bi gӕm hình cҫu và hình ÿƭa, ӕng chӍ và mӝt sӕ mҧnh chân ÿèn. Hoa văn

gӕm Phú Hoà ÿѭӧc tҥo bҵng cách in dҩu vҧi, chҩm dҧi miӃt láng hoһc nhӳng ÿѭӡng

khҳc vҥch sâu ӣ phҫn ÿáy, bөng, cә; các hoҥ tiӃt là ÿѭӡng băng song song, ÿѭӡng

cong và nét gҥch nhӓ, hình răng sói, ÿѭӡng xiên, ÿѭӡng lѭӧc sóng, hình chӳ S. Niên

ÿҥi cách ngày nay khoҧng 2500 năm.

II-16- DI CHӌ DҪU GIÂY (ӣ huyӋn Thӕng Nhҩt)

Do E. Saurin (Xô-ranh) phát hiӋn năm 1965. Bên cҥnh sӕ hiӋn vұt ÿá thu ÿѭӧc còn

có 2 chum găm không nҳp và mӝt sӕ gӕm vӥ tӯ các nӗi có miӋng loe ÿáy cong, bình

2.3 Page 13

▲back to top

cә loe có vai, ÿƭa ÿáy phҷng hѫi lõm, lӑ nhӓ, chum bөng nӣ. Chҩt liӋu gӕm là sét pha

cát, than, bӝt tro bã thӵc vұt và mӝt sӕ khoáng vұt. Gӕm ÿѭӧc nung ӣ nhiӋt ÿӝ cao,

tҥo dáng và trang trí bҵng văn thӯng, khҳc vҥch vӟi các hoҥ tiӃt vòng tròn, ÿѭӡng

sóng nѭӟc, khuông nhҥc, răng sói, xoҳn ӕc.

III- NHҰN XÉT CHUNG Vӄ GӔM BIÊN HOÀ – ĈӖNG NAI QUA

NGHIÊN CӬU KHҦO CӘ HӐC

III-1- LOҤI HÌNH

HiӋn vұt gӕm ÿѭӧc phát hiӋn trong các ÿӧt thám sát, khai quұt chiӃm sӕ lѭӧng rҩt

lӟn. Các tiêu bҧn gӕm nguyên dҥng chiӃm tӍ lӋ thҩp, sӕ mҧnh gӕm vӥ chiӃm tӍ lӋ cao.

Qua nghiên cӭu các nhà khoa hӑc ÿã ÿӏnh dҥng ÿѭӧc nhiӅu loҥi hình. Hҫu hӃt, các

hiӋn vұt gӕm là tӯ nhӳng ÿӗ dùng phөc vө cho cuӝc sӕng cӫa cѭ dân thӡi tiӅn sӱ.

III-1-1- Các loҥi bình, hǊ, vò

Loҥi bình, hǊ còn nguyên dҥng tìm thҩy ÿѭӧc trong các di chӍ khҧo cә rҩt hiӃm.

Tҥi di chӍ Bình Ĉa, mӝt chiӃc bình phát hiӋn trên bӅ mһt di tích còn khá nguyên vҽn

vӟi dáng hình con tiӋn (cao 22cm), ÿѭӧc chӃ tác bҵng bàn xoay, ÿӝ nung cao. NhiӅu

mҧnh gӕm vӥ tҥi các di chӍ ÿѭӧc ÿӏnh dҥng là tӯ các ÿӗ ÿӵng nhѭ bình hǊ vò chiӃm

sӕ lѭӧng khá nhiӅu. Các loҥi bình, hǊ có nhiӅu kích cӥ, ÿѭӧc làm tӯ sét pha bӝt

nhuyӉn thӇ, bã thӵc vұt, cát và mӝt sӕ phө gia khác vӟi tӍ lӋ vӯa phҧi. Bình hǊ, vò

thѭӡng có thân hình cҫu dҽt hay quҧ trӭng, ÿáy tròn, ÿáy bҵng, ÿáy lõm; thân bình

phình ӣ giӳa, ÿôi khi có gӡ ngҩn, miӋng loe. Riêng phҫn tҥo dáng miӋng rҩt ÿa dҥng

nhѭ: miӋng khum, miӋng loe, miӋng loe xiên, loe choãi vӟi các gӡ ÿӫ kiӇu. Phҫn

chân ÿӃ ÿѭӧc tҥo dáng ÿӃ bҵng, ÿӃ choãi cao hoһc thҩp.

III-1-2- Nӗi

NhiӅu mҧnh gӕm vӥ tӯ các loҥi nӗi tìm thҩy trong các di chӍ khҧo cә phҫn lӟn có

kích cӥ vӯa và nhӓ. Nӗi có hai loҥi: loҥi miӋng loe mép tròn hoһc vuông, cә thҳt,

bөng nӣ và thu hҽp dҫn vӅ phía ÿáy, hoһc gãy khúc tҥo thành phҫn hông; loҥi miӋng

loe hѫi khum cә thҷng ÿӭng thân tròn ÿӅu hoһc gãy khúc tҥo thành phҫn vai, ÿáy

tròn, xѭѫng không dày. Nӗi dùng trong viӋc ÿun nҩu phөc vө nhu cҫu ăn uӕng và

dùng ÿӇ nҩu ÿӗng (di chӍ Gò Me: 1 cái, Bình Ĉa: 3 cái).

III-1-3- Chum

2.4 Page 14

▲back to top

Hҫu hӃt nhӳng chum gӕm (hay vò lӟn) ÿѭӧc tìm thҩy trong các di chӍ mӝ táng

thuӝc thӡi ÿҥi kim khí nhѭ Dҫu Giây, Hàng Gòn 9 (Suӕi Ĉá), Suӕi Chӗn... Các chum

thѭӡng có dáng hình cҫu dҽt hay quҧ trӭng, thân bөng nӣ, cә thҳt hҽp, miӋng rӝng

ÿáy hѫi lӗi tròn và gҫn phҷng. Chum có nhiӅu kích cӥ, chiӅu cao khoҧng 40-60cm,

rӝng ngang thân 40-50cm. Màu sҳc chum khá ÿa dҥng, xѭѫng có màu nâu, ÿen, lӟp

áo màu ÿӓ, hӗng. Chҩt liӋu tӯ sét pha cát thô thuӝc loҥi nham thҥch thҥch anh, fenpa.

Chum thѭӡng ÿѭӧc cѭ dân cә dùng ÿӇ chôn ngѭӡi chӃt và làm ÿӗ ÿӵng sinh hoҥt.

III-1-4- Bát

NhiӅu mҧnh gӕm vӥ trong các di chӍ là các loҥi bát. Loҥi bát nhӓ tìm thҩy ӣ di chӍ

Cҫu Sҳt, Phѭӟc Tân có màu ÿӓ/ÿen; chҩt liӋu gӕm mӏn, miӋng loe, ÿӃ ghép thҩp. Loҥi

bát bӗng (còn gӑi là ÿұu tӭc là bát chân cao) có ӣ mӝt sӕ di chӍ nhѭ Cҫu Sҳt, Bình

Ĉa, Phѭӟc Tân, Gò Me... làm tӯ loҥi sét mӏn trҳng hoһc ÿӓ. Phҫn trên có dҥng hình

ÿƭa, loe rӝng, miӋng hѫi khum, ÿáy hѫi lӗi; phҫn trө tròn cao nӕi vӟi ÿӃ có hình chóp

hѫi choãi cong. Mӝt sӕ tiêu bҧn có hoa văn ÿҳp dҧi hay khҳc vҥch. Mӝt sӕ bát bӗng

tìm thҩy trong di chӍ thӡi ÿҥi kim khí có hai cһp lӛ thӫng gҫn miӋng mép; chiӅu cao

tӯ 8-11cm, ÿѭӡng kính miӋng 15-22cm, có loҥi nhӓ vӟi kích cӥ cao 6-8cm, rӝng

miӋng 10-13cm.

III-1-5- Ĉƭa

Mӝt sӕ ÿƭa nhұn dҥng qua gӕm vӥ tìm thҩy tҥi các di chӍ nhѭ Cái Lăng (1 cái),

Bình Ĉa (4 cái), Phú Hoà... Chúng không còn nguyên vҽn nhѭng phөc dӵng ÿѭӧc tӯ

các mҧnh vӥ. ChiӃc ÿƭa ӣ di chӍ Cái Lăng có miӋng rӝng, ÿáy nông, miӋng loe xiên,

mép miӋng có trang trí hoa văn dày hѫn phҫn thân, giӳa miӋng và thân có ÿѭӡng gҩp

khúc. Nhӳng chiӃc ÿƭa tìm thҩy ӣ di chӍ Bình Ĉa có hai loҥi: ÿáy nông và ÿáy sâu.

Mӝt chiӃc ÿáy sâu có miӋng tҥo thành vành bҿ gҫn nhѭ nҵm ngang, xѭѫng dày, ÿáy

cong ÿӅu, giӳa thân và ÿáy có sóng nәi tҥo thành ngҩn, bӅ mһt ÿƭa có phӫ lӟp áo

mӓng màu nâu. Ba chiӃc ÿáy nông ÿӗng dҥng, ÿáy gҫn bҵng, miӋng ÿѭӧc vuӕt tròn

và gҫn nhӑn, ÿӃ trѫn. Hҫu hӃt các ÿƭa ÿѭӧc làm tӯ ÿҩt sét pha nhiӅu bã thӵc vұt, bӝt

vӓ nhuyӉn thӇ và cát thô, ÿӝ nung cao. Mӝt sӕ ÿƭa là ÿӗ tuǤ táng, chôn trong các mӝ

chum. Sӕ ÿƭa nguyên vҽn tìm thҩy khá nhiӅu, là sҧn phҭm ÿһc trѭng cӫa di tích mӝ

chum ӣ Ĉӗng Nai. Riêng tҥi di chӍ Phú Hoà, theo thӕng kê cӫa H. Fontaine (Phông-

2.5 Page 15

▲back to top

ten) có 36 ÿƭa, chia làm ba loҥi: loҥi nhӓ có miӋng gҫn thҷng ÿӭng hoһc hѫi loe, gҫn

ÿáy có ÿѭӡng gӡ nәi, ÿáy hѫi lӗi, miӋng rӝng; loҥi vӯa có vành miӋng rӝng, gҫn mép

thѭӡng có cһp lӛ tròn ÿӕi xӭng nhau; loҥi lӟn có thành miӋng gҫn thҷng ÿӭng, ÿáy

hѫi lӗi hoһc phҷng.

III-1-6- Bi

Hҫu hӃt bi gӕm có dҥng hình cҫu, làm tӯ sét mӏn, ÿӝ nung vӯa, màu ÿӓ nhҥt hay

nâu. Ĉһc biӋt, tҥi di chӍ Cái Vҥn, mӝt bi gӕm có ÿѭӡng kính ÿӃn 5,3cm ÿѭӧc xem là

lӟn nhҩt trong sӕ nhӳng tiêu bҧn bi ÿѭӧc phát hiӋn ӣ vùng Ĉông Nam bӝ. Bi gӕm

ÿѭӧc phát hiӋn tҥi mӝt sӕ di chӍ: Bình Ĉa (50), Cái Vҥn (78), Rҥch Lá (8), Cái Lăng

(7), Gò Me (3), Phѭӟc Tân (2), Phú Hoà (2)...Các bi gӕm này còn ÿѭӧc các nhà

nghiên cӭu xem là ÿҥn và cho rҵng cѭ dân cә dùng trong viӋc săn thú nhӓ.

III-1-7- Dӑi xe chӍ

Sӕ lѭӧng tiêu bҧn dӑi xe chӍ trong các di chӍ khҧo cә ӣ Ĉӗng Nai rҩt hiӃm. Theo

các tài liӋu công bӕ trѭӟc ÿây, mӝt sӕ dӑi xe chӍ ÿѭӧc phát hiӋn tҥi Gò Me (1 chiӃc),

Cái Vҥn (1), Suӕi Chӗn (2), Hàng Gòn 9 (2), Cái Lăng (1). Hҫu hӃt các dӑi xe chӍ có

màu hӗng nhҥt xen lүn vӟi màu xám ÿen, hình nón cөt, có lӛ nhӓ xuyên qua chính

giӳa mһt cҳt ngang thân hình thang dҽt, không có hoa văn. Chҩt liӋu làm tӯ ÿҩt nung

pha nhiӅu cát. Các dӑi xe chӍ là dөng cө chӭng tӓ cѭ dân cә Ĉӗng Nai ÿã biӃt xe sӧi

dӋt vҧi.

III-1-8- Bàn xoa gӕm

Là dөng cө tҥo dáng cho các ÿӗ ÿӵng bҵng gӕm. Bàn xoa gӕm ÿѭӧc phát hiӋn khá

nhiӅu tҥi các di chӍ nhѭ Bình Ĉa, Cái Vҥn (32), Suӕi Linh (39), 60 chuôi cҫm và trên

300 mҧnh vӥ, ngoài ra còn thҩy ӣ Cái Lăng, Suӕi Chӗn... Bàn xoa gӕm có hình chiӃc

nҩm, gӗm có chuôi và bàn xoa. Phҫn chuôi là hình trө dҥng núm ÿѭӧc vuӕt nhӑn

hoһc hѫi loe (mӝt sӕ tiêu bҧn có lӛ thӫng chính giӳa); phҫn bàn xoa hình cҫu, mһt

tѭѫng ÿӕi trѫn nhҹn, hѫi cong lӗi; rìa mép có gӡ hoһc vê tròn.

Bàn xoa có nhiӅu kích cӥ khác nhau. Công dөng cӫa bàn xoa: khi tҥo dáng làm

cho bӅ mһt bên trong sҧn phҭm ÿӅu, nhҹn và phôi gӕm ÿѭӧc nén cӭng. Bàn xoa

thѭӡng ÿѭӧc làm bҵng sét pha nhiӅu cát hҥt lӟn, bӝt vӓ nhuyӉn thӇ, bã thӵc vұt, sӓi

sҥn và lүn vҭy mica. Chúng ÿѭӧc làm bҵng tay, ÿӝ nung cao, xѭѫng cӭng chҳc . . .

2.6 Page 16

▲back to top

III-1-9- Mҧnh gӕm tròn

Trong sӕ hàng trăm nghìn mҧnh gӕm vӥ ÿѭӧc phát hiӋn tҥi nhiӅu di chӍ khҧo cә

trên ÿҩt Ĉӗng Nai nhӳng mҧnh gӕm tròn chiӃm tӹ lӋ nhӓ. Hҫu hӃt các mҧnh gӕm này

tӯ nhӳng mҧnh gӕm vӥ cӫa ÿӗ ÿӵng ÿѭӧc ÿem mài, ghè tҥo hình tròn nhiӅu kích cӥ

khác nhau. BӅ mһt nhӳng mҧnh gӕm tròn vүn còn giӳ nguyên áo gӕm và hoa văn

trang trí. Có mҧnh ÿѭӧc khoan thӫng lӛ chính giӳa. Các di chӍ phát hiӋn mҧnh gӕm

tròn gӗm: Suӕi Linh (1 mҧnh), Bình Ĉa (1), Cҫu Sҳt (1), Cái Vҥn (3)… Cho ÿӃn nay

chѭa xác ÿӏnh công dөng cӫa loҥi di vұt này. Có thӇ, các mҧnh gӕm tròn ÿѭӧc dùng

ÿӇ trang trí và các mҧnh có khoan lӛ ÿӇ trang sӭc (ÿeo vào ngѭӡi hay vұt).

III-1-10- Cà ràng

Ĉây là mӝt dҥng bӃp cӫa cѭ dân cә. Mӛi cà ràng có ba chân gҳn vӟi mӝt bàn ÿӃ.

Bàn ÿӃ thѭӡng có hình tròn, ÿáy hѫi lӗi, xung quanh có bӡ che vӯa. Các chân cà ràng

là trө tròn, thân hѫi ѭӥn cong hoһc dҽt, ÿҫu gҳn ÿӃ tròn bҵng, ÿҫu trên hѫi vuӕt nhӑn

giӕng cái sӯng bò (cho nên cà rào còn gӑi là gӕm sӯng bò). Các chân cà ràng cách

ÿӅu nhau, thân ѭӥn ra, phía ÿҫu chum vào vӯa phҧi gҳn lên ÿӃ theo kiӇu kiӅng ba ÿӇ

nâng nӗi khi ÿun nҩu. Loҥi di vұt cà ràng tìm thҩy ӣ mӝt sӕ di chӍ: Rҥch Lá (1),

Phѭӟc Tân (1), Suӕi Chӗn (10), Cái Lăng (10), Bình Ĉa (12), Cái Vҥn (762)... Chân

cà ràng có kích cӥ khác nhau thích hӧp vӟi các bàn ÿӃ. Chҩt liӋu làm tӯ sét pha nhiӅu

bã thӵc vұt, xѭѫng màu xám, ÿen hoһc xám ÿen. Cà ràng là loҥi vұt dөng ÿӝc ÿáo cӫa

cѭ dân cә sӕng ven sông nѭӟc.

III-2- NGUYÊN LIӊU VÀ KƬ THUҰT CHӂ TÁC

III-2-1- Nguyên liӋu

Các sҧn phҭm gӕm cә Ĉӗng Nai ÿѭӧc làm bҵng ÿҩt sét tҥi chӛ. HiӋn vұt gӕm tҥi

di chӍ trên cùng ÿӏa bàn có nhӳng nét tѭѫng ÿӗng vӅ nguyên liӋu ÿҩt sét, các chҩt phө

gia có trong sҧn phҭm. Các ÿӏa bàn cѭ trú khác nhau thì nguyên liӋu ÿҩt sét phө thuӝc

vào thành phҫn hoá hӑc sét gӕc tҥi chӛ cǊng khác nhau. CǊng chính tӯ yӃu tӕ này, kӻ

thuұt chӃ tác và mөc ÿích làm sҧn phҭm mà tӍ lӋ các loҥi gӕm trong tӯng di chӍ có sӵ

khác biӋt. Mһc dҫu ÿã xuҩt hiӋn loҥi hình di chӍ xѭӣng là nѫi chӃ tác ÿӗ ÿá ÿӗ gӕm

vӟi quy mô nào ÿó nhѭng sӵ trao ÿәi sҧn phҭm gӕm giӳa các ÿӏa bàn khác nhau chѭa

2.7 Page 17

▲back to top

ÿáng kӇ chӍ phөc vө cho nhu cҫu nӝi bӝ cӝng ÿӗng ӣ tӯng ÿӏa bàn. Quá trình trao ÿәi,

giao lѭu phө thuӝc vào ÿiӅu kiӋn phát triӇn kinh tӃ cӫa các cӝng ÿӗng cѭ dân cә.

Ĉӗ gӕm di chӍ Cҫu Sҳt (xã Bình Lӝc, thӏ xã Long Khánh) ÿѭӧc nhìn nhұn là ÿӗ

gӕm cә nhҩt ӣ Ĉӗng Nai và cҧ Nam bӝ. Nguyên liӋu làm sҧn phҭm gӕm Cҫu Sҳt

thuӝc nhiӅu loҥi, chӫ yӃu tӯ ÿҩt sét núi và phù sa sông (yӃu tӕ vi lѭӧng kӁm là 0,01%,

phӕi pho 0,1%), có loҥi sét cao lanh có thành phҫn chính là thҥch anh, fenpa... Mӝt sӕ

khoáng vұt nhѭ kaolinit trong sҧn phҭm bӏ thiêu huӹ trong quá trình nung. Chҩt phө

gia gӗm: cát, bã thӵc vұt, hҥt ÿá.

Ĉӗ gӕm các di chӍ ӣ ÿӏa bàn ÿӗi núi, ÿҩt ÿӓ bazan nhѭ Cҫu Sҳt, Núi Gӕm, Hàng

Gòn, Dҫu Giây, Phú Hoà... có nguӗn nguyên liӋu chính là sét núi (tӍ lӋ 70%), chҩt

phө gia sa thҥch khá ÿa dҥng. Ĉӗ gӕm ӣ di chӍ Bình Ĉa làm tӯ ÿҩt sét lӑc kƭ, có pha

thêm cát mӏn, vӓ nhuyӉn thӇ ÿѭӧc nghiӅn nát, mӝt tӍ lӋ nhӓ bӝt ÿá màu trҳng và bã

thӵc vұt. Tҥi di chӍ Suӕi Linh, Suӕi Chӗn, Cái Vҥn, Cái Lăng, Rҥch Lá, Phѭӟc Tân...

hҫu hӃt ÿӗ gӕm cǊng có nhӳng nét tѭѫng ÿӗng vӅ chҩt liӋu vӟi gӕm Bình Ĉa, ÿһc biӋt

có thêm chҩt phө gia nhѭ tro bùn; có thӇ chҩt này có sҹn trong sét phù sa sông (hҥ lѭu

sông Ĉӗng Nai) hay ÿѭӧc con ngѭӡi thêm vào trong chӃ tác.

Căn cӭ vào kӃt quҧ nghiên cӭu thành phҫn hoá hӑc và phѭѫng pháp phân tích

quang phә gӕm cә ӣ Ĉӗng Nai, mӝt sӕ nhà khoa hӑc cho biӃt khoáng vұt phө gia

trong gӕm cә có thӇ khai thác tӯ nhiӅu doi cát phù sa ven sông/suӕi bҳt nguӗn tӯ

Xuân Lӝc-Long Khánh hѭӟng ÿông bҳc tӍnh chҧy qua nhӳng vùng có hoһc không

phӫ bazan. Phө gia gӗm các khoáng vұt nhѭ: khoáng gӕc bazan (gӗm olivin, fero-

magiê, spinel, ilmênit), khoáng gӕc granit (gӗm hornblend, zircon, mica, rutin), hoһc

micro-granit (riolit, quartz, corrodes), ÿá biӃn chҩt (staurotit), ÿá trҫm tích (grès,

latérit, eolit ferrugineux). Ĉӝ bӅn cӫa sҧn phҭm gӕm phө thuӝc vào nguyên liӋu, tӍ lӋ

pha chӃ chҩt phө gia và trình ÿӝ kƭ thuұt chӃ tác.

III-2-2- Kƭ thuұt chӃ tác

Gӕm cә Ĉӗng Nai ÿѭӧc làm bҵng bàn xoay, phӕi hӧp vӟi thao tác kƭ thuұt bҵng

tay trong nhiӅu công ÿoҥn chiӃm vai trò chӫ ÿҥo. Nhӳng loҥi hình hiӋn vұt gӕm chӃ

tác thuҫn bҵng tay chiӃm tӍ lӋ nhӓ. Dҩu vӃt cӫa kƭ thuұt chӃ tác bҵng bàn xoay thӇ

hiӋn rõ nét tӯ vӃt mӡ hay ÿѭӡng chӍ viӅn ngang phҫn ÿáy, miӋng cӫa nhiӅu hiӋn vұt

2.8 Page 18

▲back to top

gӕm. Các thao tác bҵng tay nhѭ dҧi cuӝn (lúc tҥo phôi), nһn vuӕt (mép miӋng, tҥo gӡ,

xoa bӅ mһt, miӃt láng…), kƭ thuұt hòn dұp - bàn kê, kƭ thuұt gҳn kӃt chân ÿӃ chҧi,

khҳc, tô màu... trong chӃ tác sҧn phҭm gӕm thӇ hiӋn ӣ công ÿoҥn tҥo hình, sӱa sang

bӅ mһt, trang trí hoa văn.

Ӣ góc ÿӝ chҩt liӋu và kƭ thuұt chӃ tác, các nhà nghiên cӭu ÿã phân ra các loҥi gӕm

chính: gӕm mӏn, gӕm thô và gӕm xӕp phө thuӝc vào khâu chӑn nguyên liӋu chính, tӍ

lӋ chҩt phө gia và ÿӝ nung. Loҥi gӕm mӏn ÿѭӧc chӃ tác bҵng nguyên liӋu sét mӏn

tuyӇn chӑn kƭ, chҩt phө gia chӫ yӃu là cát hoһc mӝt sӕ chҩt khác ÿѭӧc sàng lӑc kƭ (hҥt

mӏn, nhӓ), nhiӋt ÿӝ nung cao nên ÿҧm bҧo cӭng chҳc. Loҥi gӕm thô thì kích cӥ hҥt

lӟn, chҩt liӋu không tuyӇn chӑn kƭ và nhiӋt ÿӝ nung thҩp. Loҥi gӕm xӕp thì tӍ lӋ chҩt

phө gia: bã thӵc vұt, tro mùn... chiӃm tӍ lӋ khá lӟn, ÿӝ nung thҩp nên chúng dӉ thҩm

nѭӟc, không bӅn.

III-2-3- Hoa văn

Hoa văn trang trí trên sҧn phҭm gӕm cǊng là mӝt trong các tiêu chí ÿӇ phân loҥi

gӕm: gӕm có hoa văn và gӕm trѫn (không có hoa văn).

Tҥi các di chӍ khҧo cә hӑc Ĉӗng Nai, hai loҥi gӕm này có tӍ lӋ khác nhau. Hoa văn

ÿѭӧc thӇ hiӋn trên bӅ mһt cӫa nhiӅu loҥi tiêu bҧn gӕm có chӫ ÿích cӫa ngѭӡi chӃ tác.

Có nhӳng tiêu bҧn nhiӅu hoa văn phong phú vӅ kiӇu nhѭng cǊng có tiêu bҧn chӍ trang

trí mӝt dҥng hoa văn.

III.2-3-l- Văn chҧi

Ĉѭӧc tҥo nên tӯ nhӳng que dҽt dұp tua ÿҫu hay que nhiӅu răng khá ÿӅu ÿӇ chҧi bӅ

mһt phôi gӕm tăng ÿӝ bám cӫa áo gӕm phӫ ngoài và tҥo thêm ÿӝ cӭng. VӃt rãnh chҧi

thѭӡng sâu, chҥy theo nhiӅu chiӅu (dӑc, xiên, cҳt ngang hay chéo nhau).

III-2-3-2- Văn thӯng

Ĉѭӧc tҥo tӯ nhӳng bàn dҽt có nhiӅu kích cӥ khác nhau cuӕn dây thӯng ÿӇ dұp, lăn

lên phôi gӕm và bӅ mһt ÿӇ tҥo thêm ÿӝ cӭng, chҳc cho sҧn phҭm. Văn thӯng thӇ hiӋn

trên gӕm theo nhiӅu chiӅu khác nhau và thѭӡng bӕ trí kӃt hӧp văn chҧi.

III-2-3-3- Văn khҳc vҥch

2.9 Page 19

▲back to top

Ĉѭӧc tҥo nên tӯ các que, thҿ ÿҫu nhӑn hay tròn hoһc tҥo răng kích cӥ nhӓ/vӯa.

Văn khҳc vҥch thѭӡng thӇ hiӋn trên nӅn văn thӯng, khá ÿa dҥng vӟi các ÿӗ án trên

nhiӅu phҫn bӅ mһt cӫa sҧn phҭm.

III-2-3-4- Văn in chҩm, in dҧi

Tҥo nên tӯ các que hay thҿ hoһc ÿҫu ngón tay ÿѭӧc sӱ dөng theo chӫ ÿích cӫa

ngѭӡi thӧ: in tӯng chҩm rӡi, nӕi tiӃp nhau hay tӯng dҧi vҥch chҩm hay các dҧi ÿѭӡng

ngang, thҷng, chéo, xiên nhau, song song hoһc các hình hình hӑc... vào phôi gӕm.

III-2-3-5- Văn dұp

Ĉѭӧc tҥo nên tӯ các vұt phҭm nhѭ tҩm nan tre, nan chiӃu có sҹn nhӳng ÿѭӡng gӡ

nәi, hay các hình hình hӑc. Ngѭӡi thӧ dùng dұp vào phôi gӕm. Mӝt sӕ ý kiӃn cho

rҵng văn dұp là vӃt tích cӫa viӋc gӕm khi vӯa tҥo dáng (còn ѭӟt) ÿѭӧc phѫi trên

nhӳng vұt phҭm nói trên.

Văn ÿҳp nәi ÿѭӧc tҥo tӯ nhӳng dҧi ÿҩt sét tҥo thành gӡ, dҧi băng dài hay ngҳn vӟi

nhiӅu kích cӥ, chӃ tác rӡi và ÿҳp vào mһt gӕm. Văn ÿҳp nәi thѭӡng ÿѭӧc gҳn vào mһt

gӕm chӫ yӃu ӣ vai gӕm, thѭӡng thҩy ӣ các loҥi chum, vò.

III-2-3-6- Văn khoét - miӃt

Ĉѭӧc tҥo bҵng que dҽt có ÿҫu bҵng hay chӍ ÿѫn giҧn bҵng ngón tay ngѭӡi chӃ tác

ҩn lên mһt trong cӫa cә gӕm (nѫi tiӃp giáp ÿѭa phҫn cә và thân, vai) trên nӅn văn

chҧi, văn thӯng. Nhӳng rãnh hình lòng máng, nhӳng băng miӃt láng song hành vӟi

các dҥng văn khác có tính chҩt trang trí cho sҧn phҭm.

Nhӳng ÿӗ án, hoҥ tiӃt hoa văn trên gӕm cә Ĉӗng Nai rҩt phong phú, ÿa dҥng.

Chúng ÿѭӧc thӇ hiӋn trên các bӅ mһt cӫa sҧn phҭm nhѭ: các ÿѭӡng vҥch, chӍ chìm

hay chҩm (thҷng, song song xiên, chéo nhau, cong, ÿѭӡng xoáy trôn ӕc, ÿѭӡng lѭӧn

sóng, ÿѭӡng gãy rӡi nӕi tiӃp nhau...), hình hình hӑc (tam giác/răng sói, hình thoi/hình

vuông hay dҥng ô lѭӟi/nӱa hình tròn/hình khuôn nhҥc/hình bҫu dөc/hình răng

cѭa/hình hoa thӏ/hình sao...); hình chӳ (V, S). Các ÿӗ án, hoҥ tiӃt phӕi hӧp tӯ mӝt ÿӃn

nhiӅu loҥi văn, hoҥ tiӃt ÿѭӧc thӇ hiӋn bҵng nhiӅu kiӇu (nәi, chìm, lӗi hay lõm, liên

kӃt, cách rӡi...) tҥo nên nhӳng mҧng trang trí rҩt ÿӝc ÿáo trên bӅ mһt cӫa sҧn phҭm

gӕm.

2.10 Page 20

▲back to top

Ngoài các hoa văn ÿѭӧc dùng trong trang trí gӕm, trong gӕm cә Ĉӗng Nai có xuҩt

hiӋn loҥi gӕm phӫ màu hoһc bôi màu trang trí. Nhӳng loҥi gӕm này chiӃm tӍ lӋ vӯa

phҧi trong tӍ lӋ các tiêu bҧn gӕm phát hiӋn ÿѭӧc tҥi các di chӍ khҧo cә. Riêng vӅ loҥi

gӕm xӱ lý phӫ màu bӅ mһt trѭӟc khi nung chiӃm tӍ lӋ cao hѫn dҥng gӕm bôi màu

trang trí. Nhӳng bӅ mһt sҧn phҭm gӕm phӫ màu thѭӡng thҩy rҩt ÿa dҥng nhѭ màu

nâu, nâu ÿӓ, ÿӓ nhҥt, xám nhҥt, xám sүm, vàng, vàng nhҥt, trҳng ÿөc, ÿen...VӅ màu

phӫ áo gӕm có nhӳng ý kiӃn cho rҵng ÿó là mӝt dҥng nhӵa thӵc vұt hoһc mӝt loҥi

khoáng chҩt hoà vào trong nѭӟc pha ÿҩt loãng ÿӇ thoa lên bӅ mһt. Dҥng gӕm bôi màu

trang trí chiӃm tӍ lӋ vӯa phҧi trong sӕ tiêu bҧn gӕm ÿѭӧc khai quұt mà trong ÿó tiêu

biӇu là sӕ tiêu bҧn thu thұp ÿѭӧc tҥi di chӍ Bình Ĉa. VӅ mһt kƭ thuұt, lӟp màu áo gӕm

trang trí ÿѭӧc bôi trѭӟc khi nung, có tác dөng làm bóng láng bӅ mһt sҧn phҭm bên

trong và bên ngoài nhѭng chӫ yӃu là tҥo vҿ thҭm mӻ cho sҧn phҭm. Nhӳng sҧn phҭm

gӕm bôi màu trang trí thì bӅ mһt thѭӡng ÿӇ trѫn, rҩt hiӃm kӃt hӧp vӟi các hoa văn.

Loҥi gӕm bôi màu trang trí có nét khác biӋt là các khoҧng màu có thӇ ÿѭӧc thӇ hiӋn

trên khҳp bӅ mһt ngoài hay trong hoһc tӯng bӝ phұn cӫa sҧn phҭm. Màu sҳc cӫa màu

trang trí ÿa dҥng nhѭng chӫ yӃu là nâu, ÿen, ÿӓ tѭѫi vӟi các sҳc ÿӝ khác nhau. Ngoài

tính chҩt trang trí mӻ thuұt thì màu còn có tác dөng tăng thêm ÿӝ bӅn cӫa món ÿӗ

gӕm.

Qua kӃt quҧ nghiên cӭu khҧo cә hӑc, ngѭӡi ta có thӇ thҩy vùng lѭu vӵc Ĉӗng Nai

rӝng lӟn - rӝng gҩp nhiӅu lҫn ranh giӟi hành chính tӍnh Ĉӗng Nai bây giӡ - là mӝt

trong nhӳng ÿӏa bàn hình thành và phát triӇn cӫa nhӳng cӝng ÿӗng cѭ dân tiӅn sӱ và

sѫ sӱ. Trong quá trình tӗn tҥi, cѭ dân cә Ĉӗng Nai ÿã thích ӭng vӟi môi trѭӡng ÿӏa-

sinh thái và không ngӯng sáng tҥo ÿӇ phát triӇn. Ngѭӡi Ĉӗng Nai thuӣ ÿó ÿã làm

nhӳng nghӅ thӫ công - trong ÿó có nghӅ gӕm - ӣ mӝt trình ÿӝ kƭ thuұt nhҩt ÿӏnh.

Nhӳng di chӍ khҧo cә vӟi sӕ lѭӧng hiӋn vұt gӕm ÿѭӧc phát hiӋn trên các tiӇu vùng

ÿӏa lý ÿһc trѭng cho thҩy nghӅ gӕm phát triӇn ÿӇ phөc vө cho ÿӡi sӕng kinh tӃ xã hӝi

nguyên thuӹ tӯ khi con ngѭӡi biӃt chăn nuôi và hái lѭӧm trӗng trӑt. Nhӳng sҧn phҭm

tӯ nghӅ gӕm vӟi nhӳng công năng, công dөng nhҩt ÿӏnh ÿã tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi

cho cѭ dân cә sӕng ngày càng tӕt hѫn, tӯ vùng ÿӗi núi hay ÿӗng bҵng, vùng cұn biӇn.

Các di chӍ xѭӣng chӃ tác công cө ÿá, gӕm ÿáp ӭng nhu cҫu cho nӝi bӝ cӝng ÿӗng bӝ

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

lҥc, thӏ tӝc, phҧn ánh nhӳng bѭӟc tiӃn vӅ trình ÿӝ nhұn thӭc, khҧ năng sáng tҥo và

mӭc tiӃn bӝ vӅ kinh tӃ, xã hӝi cӫa ngѭӡi tiӅn sӱ Ĉӗng Nai, có thӇ tӯng diӉn ra vài

trao ÿәi, giao lѭu, hӑc hӓi cách làm sҧn phҭm nào ÿó giӳa các cӝng ÿӗng sӕng gҫn

nhau.

Các sѭu tұp hiӋn vұt gӕm trong theo trөc thӡi gian và mӣ rӝng theo không gian

trên các ÿӏa bàn khác nhau: ӣ vùng ÿӗi núi ÿҩt ÿӓ bazan có các di chӍ khҧo cә Cҫu

Sҳt, Suӕi Linh, Núi Gӕm, Phú Hoà, Dҫu Giây, Suӕi Chӗn...; ӣ vùng ven sông có các

di chӍ Bình Ĉa, Gò Me, Cái Vҥn, Rҥch Lá, Cái Lăng...; ӣ trung cұn biên có di chӍ

Bѭng Bҥc (nay thuӝc tӍnh Bà Rӏa-vǊng Tàu)... Các nhà khoa hӑc ghi nhұn ÿѭӧc sӵ

biӇu hiӋn ÿa dҥng, phong phú trong giai ÿoҥn ÿҫu và dҫn dҫn vӅ sau hình thành

truyӅn thӕng gӕm khá әn ÿӏnh bҳt ÿҫu tӯ thӡi ÿҥi ÿá mӟi-ÿӗng, nghƭa là có mӝt

truyӅn thӕng chӃ tác gӕm mang phong cách cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi cә Ĉӗng Nai. Ĉһc

trѭng cӫa truyӅn thӕng gӕm cә Ĉӗng Nai là sӵ ÿa dҥng vӅ chҩt liӋu, màu sҳc, loҥi

hình kiӇu dáng phong phú, chҩt lѭӧng rҳn chҳc, trang trí mӝc mҥc, dӗi dào vӅ sӕ

lѭӧng. Ĉӗng thӡi, ngoài nhӳng ÿһc trѭng chung, gӕm cә Ĉӗng Nai có nhӳng sҳc thái

khác lҥ: gӕm ÿѭӧc tô hay vӁ màu tҥo nên nhӳng nét chҩm phá và sӵ sáng tҥo cӫa

nhӳng nghӋ nhân gӕm thӡi tiӅn sӱ, sѫ sӱ.

Chѭѫng II

CÁC LÀNG GӔM CӘ Ӣ BIÊN HOÀ - CÁC NGUӖN ҦNH

HѬӢNG ĈӂN NGHӄ GӔM MƬ NGHӊ Ӣ BIÊN HÒA

I- CÁC LÀNG GӔM CӘ Ӣ BIÊN HÒA

Khái niӋm cә tính tӯ khi ngѭӡi ViӋt vào khҭn hoang vùng ÿҩt phѭѫng Nam cho

tӟi ÿҫu thӃ kӍ XX khoҧng trên ba trăm năm nay. Ĉӏa bàn tӍnh Biên Hoà cǊ rӝng hѫn

nhiӅu lҫn tӍnh Ĉӗng Nai bây giӡ.

Vùng ÿҩt phѭѫng Nam - hiӇu là cҧ Nam bӝ - cho ÿӃn thӃ kӍ XVIII còn hoang hoá

mênh mông nhѭ Lê Quí Ĉôn tӯng viӃt trong sách Phӫ biên tҥp lөc: “Ӣ phӫ Gia Ĉӏnh,

ÿҩt Ĉӗng Nai, tӯ các cӱa biӇn Cҫn Giӡ, Xoài Rҥp, cӱa Dҥi, cӱa TiӇu trӣ vào, toàn là

3.2 Page 22

▲back to top

rӯng rұm hàng ngàn dһm”. Tuy nhiên, ӣ ÿây ÿã có nhӳng bӝ tӝc dân thiӇu sӕ bҧn ÿӏa

Châu Ro, Châu Mҥ, Xtiêng, Cѫ Ho (Kho) cѭ trú rҧi rác giӳa nhӳng lõm rӯng già tӯ

lâu ÿӡi.

Năm 1698, Thӕng suҩt Chѭӣng cѫ NguyӉn Hӳu Cҧnh ÿѭӧc chúa NguyӉn phái

vào kinh lѭӧc ÿҩt phѭѫng Nam, bѭӟc ÿҫu thiӃt lұp tә chӭc hành chính ӣ vùng ÿҩt

mӟi. Ông ÿһt phӫ Gia Ĉӏnh gӗm hai huyӋn Phѭӟc Long (lұp dinh Trҩn Biên) và Tân

Bình (lұp dinh Phiên Trҩn), lҩy sông Băng Bӝt (còn phiên âm là Thӫy Vӑt, tӭc sông

Sài Gòn) làm ranh giӟi. Dѭӟi cҩp phӫ, huyӋn là cҩp tәng, còn thôn, xã chѭa phân rõ

nhѭ sau này (hӗi ÿó có khi xã nhӓ hѫn thôn, sau này thôn là cҩp dѭӟi cӫa xã). Dân

ViӋt lúc ÿó ÿã có 4 vҥn hӝ cѭ ngө xen kӁ các tӝc ngѭӡi bҧn ÿӏa và nhóm 3000 ngѭӡi

Hoa cӫa Trҫn Thѭӧng Xuyên, Dѭѫng Ngҥn Ĉӏch năm 1679 ÿѭӧc chúa NguyӉn cho

vào ÿӏnh cѭ sinh sӕng ӣ Mƭ Tho và vùng Bàn Lân. Các làng gӕm cә ÿѭӧc nhiӅu

ngѭӡi biӃt ÿӃn là: vùng Cù Lao Phӕ, Bҥch Khôi, Tân Vҥn.

Sách Gia Ĉӏnh thành thông chí (1820) cӫa Trӏnh Hoài Ĉӭc viӃt:

- Thôn Bҥch Khôi ӣ tәng Phѭӟc Vinh (huyӋn Phѭӟc Chánh).

- Thôn Tân Vҥn ӣ tәng Chánh Mƭ (huyӋn Phѭӟc Chánh)

- Cù Lao Phӕ thuӝc tәng An Thӫy (huyӋn Bình An) có các thôn Bình Kính, Bình

Kính Ĉông, Bình Kính Tây, Tân Hѭng, Bình Xѭѫng, Tân Giám, Bình Quan, Bình

Tӵ, Bình Hoà, Long Quӟi.

Ĉông giáp thôn Bình ĈiӋn, giáp mӝt phҫn xã Tân Lҥi (tәng Phѭӟc Vinh Thѭӧng),

ÿӅu có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp xã Tân Lҥi, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; nam giáp xã

Tân Lҥi, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng sông làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 2 mүu 7 sào 13 thѭӟc 1 tҩc.

Phѭӡng có diӋn tích ruӝng không ÿáng kӇ vì ÿӏa hình ÿӗi núi là chӫ yӃu. Chùa

Bӱu Phong dӵng trên núi Long Sѫn (cao 40m). Dân cѭ ViӋt và Hoa trong phѭӡng ít

làm nông nghiӋp, thҧng hoһc ai muӕn trӗng lúa phҧi ÿi nѫi khác mѭӟn ruӝng, ÿong

thóc tô cho chӫ ÿiӅn.

Phҫn ÿông dân phѭӡng Bҥch Khôi - tӯ trѭӟc năm 1836 cho ÿӃn sau này - làm

gҥch ngói (ngói âm dѭѫng cong cong lòng máng kiӇu Tàu, gҥch thҿ và gҥch vuông

3.3 Page 23

▲back to top

lӟn lát sân - quen gӑi gҥch Tàu) và nhóm ngѭӡi Hҽ chuyên làm ÿá ÿӇ sinh sӕng. Núi

Long Sѫn gӑi nôm na là núi Lò Gҥch, ngѭӡi Pháp sau này gӑi là ÿӗi Lò Gҥch.

3.4 Page 24

▲back to top

3.5 Page 25

▲back to top

3.6 Page 26

▲back to top

3.7 Page 27

▲back to top

3.8 Page 28

▲back to top

3.9 Page 29

▲back to top

I-1- BҤCH KHÔI PHѬӠNG1

Ĉ͓a b̩ Nam KǤ (còn gӑi là ÿӏa bҥ Minh Mҥng năm 1836) ghi cө thӇ:

I-2- Xã HiӋp Hoà trên Cù Lao Phӕ

Theo Gia Ĉӏnh thành thông chí, Cù Lao Phӕ hӗi năm 1820 thuӝc tәng An Thuӹ,

huyӋn Bình An, có các thôn: 1- Bình Kính; 2- Bình Kính Ĉông; 3- Bình Kính Tây; 4-

Tân Giám; 5- Bình Hoà; 6- Tân Hѭng; 7- Bình Quan; 8- Long Quái; 9- Bình Xѭѫng;

10- Bình Tӵ; 11- Tân Mƭ; 12- Bình Hoà Ĉông.

Ĉӏa bҥ Nam kì năm 1836 ghi chi tiӃt các thôn này (ÿәi thuӝc tәng Phѭӟc Vinh

Thѭӧng huyӋn Phѭӟc Chánh, phӫ Phѭӟc Long, tӍnh Biên Hoà) nhѭ sau:

I-2-1- Bình Hành thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp ÿӏa phұn thôn Bình Quan, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp sông lӟn;

nam giáp thôn Vinh Long; bҳc giáp ÿӏa phұn thôn Thành Ĉӭc và xã Tân Hѭng.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 14 mүu 1 sào 12 thѭӟc

I-2-2- Bình Hoà thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

1 Phѭӡng: ÿѫn vӏ hành chính nhѭ thôn, dân làm nghӅ thӫ công

3.10 Page 30

▲back to top

Ĉông giáp thôn Bình Xѭѫng, có rҥch nhӓ làm giӟi; tây giáp thôn Bình Quan, có

lұp cӝt gӛ làm giӟi; nam giáp thôn Long Quӟi, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp các

thôn Bình Tӵ, Tân Giám, Hѭng Phú, có lұp cӝt gӛ làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 11 mүu 9 sào 1 thѭӟc 3 tҩc.

I-2-3- Bình Quan thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp các thôn Hoà Quӟi, Long Quӟi, Bình Hoà, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây

giáp hai thôn Vinh Long, Bình Hành, có cӝt gӛ làm giӟi; nam giáp sông lӟn; bҳc giáp

hai thôn Tân Mƭ, Vinh Long, có lұp cӝt gӛ làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 14 mүu 8 sào 13 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-4- Bình Tӵ thôn ӣ xӭ chùa Phѭӟc Hӝi Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng sông làm giӟi; tây giáp ÿӏa phұn thôn Tân

Giám, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; nam giáp hai thôn Bình Hoà, Bình Xѭѫng, có lұp cӝt gӛ

làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng sông làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 35 mүu 6 sào 11 thѭӟc 3 tҩc.

I-2-5- Bình Xѭѫng thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng sông làm giӟi; tây giáp thôn Bình Hoà, có rҥch

nhӓ làm giӟi; nan giáp thôn Long Quӟi, có rҥch nhӓ làm giӟi; bҳc giáp ÿӏa phұn thôn

Bình Tӵ, có lұp cӝt gӛ làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 27 mүu 2 sào 10 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-6- Hѭng Phú xã ӣ xӭ Chӧ ChiӃu Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp thôn Tân Giám, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp thôn Tân Mƭ, có tiӇu lӝ

làm giӟi; nam giáp thôn Bình Hoà, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn, lҩy giӳa

lòng sông làm giӟi.

Thӵc canh ÿҩt trӗng dâu, mía 2 mүu 7 sào 4 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-7- Long Quӟi thôn ӣ xӭ Cu Lao Phӕ

Ĉông giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng sông làm giӟi; tây giáp thôn Bình Quan, có lұp

cӝt gӛ làm giӟi; nam giáp thôn Hoà Quӟi, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp hai thôn

Bình Xѭѫng, Bình Hoà, có rҥch nhӓ làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 18 mүu 3 sào 10 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-8- Tân Giám thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

Ĉông giáp thôn Bình Tӵ, có rҥch nhӓ làm giӟi; tây giáp xã Hѭng Phú, có lұp cӝt

gӛ làm giӟi; nam giáp thôn Bình Hoà, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn, lҩy

giӳa lòng sông làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 19 mүu 6 sào 10 thѭӟc 3 tҩc.

I-2-9- Tân Hѭng xã ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp thôn Tân Mƭ, có rҥch nhӓ làm giӟi; tây giáp thôn Thành Ĉӭc, có lұp cӝt

gӛ làm giӟi; nam giáp thôn Bình Hành, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn, lҩy

giӳa lòng sông làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 9 sào 13 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-10- Tân Mƭ thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp xã Hѭng Phú, lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp xã Tân Hѭng, có rҥch nhӓ

làm giӟi; nam giáp thôn Bình Quan, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 1 mүu.

I-2-11- Thành Ĉӭc thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ

Ĉông giáp xã Tân Hѭng, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp sông lӟn; nam giáp thôn

Bình Hành, có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp sông lӟn.

Ruӝng ÿҩt thӵc canh 1 mүu 8 sào 13 thѭӟc 5 tҩc.

I-2-12- Vinh Long thôn ӣ xӭ Cù Lao Phӕ (sau ÿәi là Hoà Quӟi)

Ĉông giáp thôn Bình Quan có lұp cӝt gӛ làm giӟi; tây giáp sông lӟn, lҩy giӳa lòng

sông làm giӟi; nam giáp thôn Bình Quan có lұp cӝt gӛ làm giӟi; bҳc giáp thôn Bình

Hành, có lұp cӝt gô làm giӟi.

Thӵc canh ruӝng ÿҩt 6 sào 13 thѭӟc.

Năm 1879, Thӕng ÿӕc Nam kì quyӃt ÿӏnh nhұp 12 xóm (hameaux) ӣ Cù Lao Phӕ

thành ba làng (villages); sau năm 1954 chính quyӅn Sài Gòn ÿәi làng thành ҩp:

- Làng Nhҩt Hoà gӗm 4 xóm: Hѭng Phú, Tân Giám, Bình Tӵ, Bình Xѭѫng.

- Làng Nhӏ Hoà gӗm 4 xóm: Thành Ĉӭc, Tân Hѭng, Tân Mƭ, Bình Kính (tӭc Bình

Hoành cǊ).

- Làng Tam Hoà gӗm 4 xóm: Long Quӟi, Hoà Quӟi, Bình Quan, Bình Hoà.

Cuӕi thұp niên 20 thӃ kӍ XX, ba làng trên sáp nhұp thành xã HiӋp Hoà thuӝc quұn

Châu Thành, tӍnh Biên Hoà.

4.2 Page 32

▲back to top

NghӅ gӕm tӯng mӝt thӡi phát triӇn trên ÿҩt Cù Lao Phӕ. Nay ӣ ÿây còn lҥi mӝt sӕ

ÿӏa danh là chӭng tích: rҥch Lò Gӕm ӣ xóm Bình Quan, ngӑn Gӕm ӣ xóm Bình Hoà,

bӃn Sành ӣ xóm Long Quӟi. Trong bҧn luұn văn Cù Lao Phӕ, tác giҧ Tôn Thӏ DiӋp,

cán bӝ giҧng dҥy khoa Sӱ Trѭӡng Ĉҥi hӑc tәng hӧp Thành phӕ Hӗ Chí Minh (nay là

Trѭӡng Ĉҥi hӑc Khoa hӑc Xã hӝi và Nhân văn), cho biӃt dân Bình Tӵ ÿã trao cho bà

3 (ba) chiӃc ghè ÿӭng mà hình dáng, hoa văn và kƭ thuұt nung giӕng các hiӋn vұt thu

ÿѭӧc ӣ khu vӵc rҥch Lò Gӕm.

NghӅ gӕm tàn tҥ khi quân Tây Sѫn vào ÿánh dҽp các chúa NguyӉn hӗi cuӕi thӃ kӍ

XVIII. Sӕ ngѭӡi làm gӕm chҳc chӍ chiӃm tӍ lӋ rҩt nhӓ so vӟi cӝng ÿӗng dân cѭ nông

nghiӋp vì diӋn tích di chӍ gӕm ӣ Cù Lao Phӕ rҩt nhӓ. Ҧnh hѭӣng cӫa nghӅ gӕm ÿӃn

dân cѭ các xóm Bình Quan, Hoà Quӟi, Long Quӟi, hҫu nhѭ không có vӃt tích gì.

Mӝt sӕ chùa ӣ Cù Lao Phӕ có mӝt sӕ tѭӧng ÿҩt nung dân gian ÿѭӧc nҳn và nung

tӯ lâu - có thӇ tӯ ÿҫu thӃ kӍ XX hoһc sӟm hѫn - do các tác giҧ khuyӃt danh làm.

Vào nhӳng năm 30 thӃ kӍ XX, xã HiӋp Hoà có bӕn lò gҥch cӫa thҫy Ba HiӋp, ông

Hai Bѭu, chú Sѭѫng (ngѭӡi Hoa) và ông chӫ nhӵt trình NguyӉn Văn KiӃn. Cӫi ÿӕt lò

mua cӫa bà con Bình Ĉa, Vƭnh Cӱu bên kia rҥch Cát. Nhӳng lò gҥch này ngѭng hoҥt

ÿӝng khi Pháp mӣ cuӝc chiӃn tranh xâm lѭӧc nѭӟc ta lҫn thӭ nhì (cuӕi năm 1945).

Theo lӡi các bô lão, sӕ dân ÿӏa phѭѫng trӣ thành thӧ lò gҥch không nhiӅu, chӍ dăm

bҧy chөc; hӑ làm ÿҩt và ÿóng gҥch, ra vào lò, còn thӧ ÿӕt lò thì mѭӟn ӣ nѫi khác. Khi

không có viӋc, hӑ lҥi làm ruӝng cӫa gia ÿình, có ngѭӡi ÿi làm mѭӟn...

Xã HiӋp Hoà có nhiӅu thiӃu niên hӑc Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà tӯ nhӳng thұp

niên ÿҫu thӃ kӍ XX. Mӝt sӕ vӅ sau trӣ thành nghӋ nhân có tên tuәi:. Sáu Sҧnh

(NguyӉn Văn Sҧnh) trӣ thành chӫ nhiӋm ÿҫu tiên cӫa Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên Hoà

tӯ ÿҫu thұp niên 50, Sáu U (NguyӉn Văn Sáu), Ĉào Văn Lѭѫng, NguyӉn Văn Lào...

Sӕ này là công nhân thӵc thө sӕng bҵng nghӅ gӕm, chӍ chiӃm tӍ lӋ quá nhӓ không

ÿáng kӇ trong cái biӇn nông dân, sӕng hoà mình vӟi cӝng ÿӗng làng xóm quen thuӝc

(tӯ cѭӟi hӓi, ma chay, cúng lӉ...) nhѭ mӑi dân làng. Thӧ gӕm ÿã có tác phong công

nghiӋp: làm viӋc ÿúng giӡ, có kӍ luұt chһt chӁ, có óc tìm tòi cҧi tiӃn vӅ nghӅ... Ӣ Cù

Lao Phӕ không có lò gӕm mƭ nghӋ nào, thӧ ÿѭӧc ÿào tҥo tӯ Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên

Hoà thì thuӣ ÿҫu ÿӅu làm ӣ Hӧp tác xã Mƭ nghӋ, vӅ sau làm cho các chӫ lò tѭ nhân,

4.3 Page 33

▲back to top

hӑ sáng ÿi chiӅu vӅ nhѭ mӑi công chӭc, nhân viên, thӧ thuyӅn ӣ trong xã làm các

hãng, sӣ khác nhau bên tӍnh lӏ.

I-3- TÂN VҤN

Sách Gia Ĉӏnh thành thông chí ghi thôn Tân Vҥn thuӝc tәng Chánh Mƭ, huyӋn

Phѭӟc Chánh. (Tân Vҥn: làng chài mӟi).

Ĉӏa bҥ Nam kì 1836 ghi rõ:

I-3-1- Tân Cát thôn ӣ xӭ Ĉӗng Nai (Lӝc Ĉӝng)

Ĉông giáp sông lӟn, giáp thôn Tân Phѭӟc, có rҥch nhӓ làm giӟi; tây giáp phѭӡng

Bình Xuân (tәng An Thuӹ Ĉông, huyӋn Bình An), giáp xã Tân Bҧn, có lұp cӝt gӛ

làm giӟi; nam giáp thôn Bình Thҳng Ĉông (tәng An Thӫy Ĉông), giáp thôn Tân

Phѭӟc, có rҥch nhӓ làm giӟi; bҳc giáp thôn Tân Phú, có lұp cӝt gӛ làm giӟi.

Ruӝng ÿҩt thӵc canh 86 mүu 8 sào 8 thѭӟc 5 tҩc.

I-3-2- Tân Phѭӟc2 thôn ӣ xӭ Cә Tháp

Ĉông giáp sông lӟn, lҩy giӳa sông làm giӟi; tây giáp thôn Tân Vҥn, có rҥch nhӓ

làm giӟi; nam giáp thôn Bình Thҳng (tәng An Thuӹ Ĉông), giáp rҥch lҩy giӳa rҥch

làm giӟi; bҳc giáp thôn Tân Vҥn, có lұp cӝt gӛ làm giӟi.

Ruӝng ÿҩt thӵc canh 19 mүu 7 thѭӟc 5 tҩc.

Hai thôn Tân Cát (Tân Vҥn) và Tân Phѭӟc (ÿәi thành thôn Ĉҳc Phѭӟc) nhұp

thành xã Tân Vҥn vào cuӕi thұp niên 20 thӃ kӍ XX.

2 Sau ÿәi là thôn Ĉҳc Phѭӟc

4.4 Page 34

▲back to top

Theo lӡi kӇ lҥi cӫa mӝt sӕ bô lão, lò lu có tên tuәi chӫ ÿҫu tiên do Trѭѫng Tú

Nhѫn - ngѭӡi Hҽ - xây năm 1878 (trên nӅn mӝt lò cӫa ngѭӡi TiӅu không rõ danh tánh

phá sҧn bán lҥi). Theo gia phҧ, ông sinh năm 1848 ӣ Trѭѫng Gia trang, Quan Lan

thôn, Quân Tӱ bӕ, huyӋn Ĉông UyӇn, tӍnh Quҧng Ĉông (Trung Quӕc). Năm 18 tuәi,

ông sang Nam kì làm ăn. Trҧi qua nhiӅu nghӅ, năm 1868 ông tӟi Biên Hoà ÿӏnh cѭ.

10 năm sau, ông và hai ngѭӡi ÿӗng hѭѫng hùn vӕn mua lҥi mӝt lò lu cǊ cӫa mӝt

ngѭӡi TiӅu phá sҧn, ÿһt tên là lò Tӭ HiӋp Phát 1. Chi tiӃt trên ÿính chính: ông không

phҧi là ngѭӡi Hoa mӣ lò ÿҫu tiên trên ÿҩt Tân Vҥn nhѭ mӝt sӕ tác giҧ khác ÿã viӃt.

Làm ăn phát ÿҥt và nhӡ tài quán xuyӃn cӫa ngѭӡi vӧ ViӋt là bà Trѭѫng Thӏ Nhòng

quê Cù Lao Phӕ, năm 1890 ông mӣ thêm lò Tӭ HiӋp Phát 2 (sau ÿәi là lò Quҧng

Hѭng Long). Có tiӅn, có uy tín trong cӝng ÿӗng ngѭӡi Hoa ӣ Biên Hoà, ông ÿѭӧc cӱ

làm bang trѭӣng, dân gӑi là ông bang Tú. Năm 1897, ông qua ÿӡi thi hài ÿѭa vӅ an

táng tҥi quê hѭѫng Quҧng Ĉông, nay còn mӝ.

Kinh doanh lu, hǊ không dӉ dàng, lúc thӏnh lúc suy. Lò Tӭ HiӋp Phát 1 do ông

Trѭѫng Nam Lai (là con lӟn cӫa ông Trѭѫng Tú Nhѫn) cai quҧn, năm 1940 ÿәi là lò

Quҧng Phát Long. Lò này sau chuyӇn cho ngѭӡi em là ông Trѭѫng Khôn Sѫn quҧn lí

cҧ hai lò, ông này trӣ thành ÿҥi gia ӣ Tân Vҥn.

MiӅn Nam có mùa khô kéo dài nӱa năm, nѭӟc mһn xâm nhұp sâu vào các sông

rҥch nên nhiӅu ÿӏa phѭѫng thiӃu nѭӟc ngӑt ÿӇ ăn uӕng. Nhu cҫu vӅ lu, khҥp rҩt lӟn,

nhҩt là vùng ÿӗng bҵng sông Cӱu Long ÿang khai hoang vӟi nhӏp ÿӝ nhanh chóng,

do ÿó chҷng bao lâu sӕ lò tăng lên. Gҫn 30 năm sau, sӕ lò lu ÿăng kí vӟi sӣ ÿӏa chính

(cadastre) là bӕn cái (hӑ Trѭѫng 2, hӑ Lâm - ngѭӡi TiӅu - 2) ÿӅu nҵm dӑc sông Ĉӗng

Nai. Hӑ làm ra loҥi lu tӯ 60 ÿӃn 140 lít, bán cho làn sóng ngѭӡi ӗ ҥt ÿi khai khҭn

MiӋt dѭӟi (vùng Hұu Giang). Năm 1928, hӑ Lâm sang lҥi 1 lò cho mӝt ngѭӡi ViӋt hӑ

Lѭu, dân ÿӏa phѭѫng. Sau ÿó, ngѭӡi con gái hӑ Trѭѫng mӣ thêm 1 lò, gia ÿình hӑ

Lѭu xây mӟi 2 lò khác. Cuӕi năm 1945, quân Pháp tái chiӃm Biên Hoà, chúng phá lò

cǊ nhҩt ӣ Tân Vҥn ÿӇ ÿһt bót lính. ĈӃn năm 1955, hai lò lu mӟi xây nâng tәng sӕ lò

lên tám chiӃc.

4.5 Page 35

▲back to top

CǊng nói thêm: ӣ Hoá An, lò lu Trҫn Lâm - ông chӫ lò này ngѭӡi Phúc KiӃn,

quen thân nhiӅu quan chӭc hàng tӍnh cӫa Tây - ÿѭӧc xây dӵng khá sӟm vào thұp niên

20 thӃ kӍ XX.

Thӧ xoay lu hǊ và thӧ lò buәi ÿҫu tӯ bên Trung Quӕc qua, chӫ trҧ công cao so thӧ

khác. Hӑ thѭӡng ăn ӣ ngay trong khu vӵc sҧn xuҩt. Hӑ ngҫm qui ÿӏnh chӍ dҥy nghӅ

cho thӧ ngѭӡi Hoa.

Thӧ làm lu ngѭӡi Hoa giӛ tә ngày 28 tháng tѭ âm lӏch hàng năm. Ngày 29 tháng

tám là ngày giӛ tә thӧ ÿӕt lò cӫa hӑ. Rҵm tháng bҧy âm lӏch có lӉ cúng cô hӗn các

thӧ làm lu quá cӕ không ngѭӡi nӕi dõi tông ÿѭӡng.

Thӧ gӕm Biên Hoà cúng tә nghӅ ngày 20 tháng chҥp âm lӏch. Các thҫy và anh em

cӵu hӑc sinh Trѭӡng Mƭ nghӋ cúng các tiên sѭ ÿúng ngày 1/1 dѭѫng lӏch hàng năm,

lӋ này mӟi ÿһt ra cách nay chӯng hai mѭѫi năm, trѭӟc khi Hӝi Cӵu hӑc sinh Mƭ nghӋ

thành lұp (nay Hӝi Cӵu hӑc sinh ÿәi thành Ban Liên lҥc các thҫy cô và cӵu hӑc sinh

Mƭ nghӋ).

Ngày giӛ tә nhҩt thiӃt phҧi có con heo quay, ÿһt quay ÿҫu vào trong ngө ý: xin tә

nghӅ cho làm ăn phát ÿҥt, chӫ có lӡi mà thӧ có cѫm ăn ÿӅu ÿӅu thì năm nào cǊng

cúng trҧ ѫn nhѭ vұy. Thӧ ÿұu tiӅn tuǤ hӍ, còn lҥi chӫ lò bao hӃt. ViӋc cúng tә là sӵ vӅ

nguӗn, nhӟ ÿӃn công ѫn các tiӅn bӕi có công mӣ ra mӝt nghӅ cҫn thiӃt cҧ xã hӝi.

Ngày TӃt âm lӏch, thӧ ÿӃn chúc tӃt ÿѭӧc chӫ phong bao lì xì có tính tѭӧng trѭng, lҩy

hên ÿҫu năm.

Thӧ gӕm ngѭӡi Hoa ӣ Tân Vҥn và Hoá An ÿӇ lҥi vài nét trong lӕi sӕng còn hay

rõ. Hӑ hoàn toàn sӕng bҵng nghӅ trong cѫ chӃ thӏ trѭӡng nên phө thuӝc vào chӫ, tuân

phөc chӫ tuyӋt ÿӕi. Khi hút hàng, thӧ làm không kӇ thӡi gian sӟm muӝn ÿӇ có ÿӫ sҧn

phҭm giao cho khách hàng. Nói theo kiӇu bây giӡ, hӑ làm hӃt viӋc chӭ không tính hӃt

giӡ - kӇ cҧ viӋc ăn uӕng cǊng hӃt sӭc tranh thӫ thӡi gian. Ai làm nhiӅu sҧn phҭm có

chҩt lѭӧng thì hѭӣng lѭѫng cao. Lѭѫng thѭӡng ÿѭӧc trҧ sau mӛi mҿ sҧn phҭm ra lò

(sau này mӟi trҧ theo tháng nhѭ viên chӭc). ĈӇ giӳ chân thӧ giӓi, chӫ có thӇ tҥm ӭng

trѭӟc ít nhiӅu ÿӇ thӧ giҧi quyӃt mӝt viӋc riêng cҫn kíp. Chӫ khҩu trӯ và nӝp cho bang

trѭӣng khoҧn thuӃ cѭ trú hàng năm cӫa mӛi ngѭӡi thӧ tӯ bên Tàu sang.

4.6 Page 36

▲back to top

Ngѭӡi thӧ cҧ và thӧ lò có uy quyӅn hѫn so vӟi thӧ bình thѭӡng. Chӫ ÿiӅu hành

sҧn xuҩt lu, hǊ, ghè... qua thӧ cҧ; ngѭӡi thӧ cҧ cҳp ÿһt, ÿiӅu phӕi hàng ngày, hàng

buәi các thӧ khác; ngѭӡi thӧ lò chӍ huy vài thӧ phө chuyên viӋc cho cӫi vào lò ӣ tӯng

giai ÿoҥn nung.

Ĉã là thӧ, hӑ phҧi tӯ bӓ thói làm viӋc tӵ do tùy tiӋn cӫa ngѭӡi nông dân làm ăn

riêng lҿ, nhiên nghӍ vì viӋc riêng phҧi xin phép thӧ cҧ. Thӧ gӕm ÿã có tác phong bѭӟc

ÿҫu cӫa công nhân công nghiӋp tuy chѭa thұt chһt chӁ vì chѭa làm viӋc theo dây

chuyӅn khâu nӑ tiӃp nӕi khâu kia. Mӟi vào nghӅ , ngѭӡi thӧ lҫn lѭӧt làm qua các viӋc

không ÿòi hӓi kƭ thuұt nhѭ: nhào trӝn ÿҩt, bӱa và vác cӫi, khuân sҧn phҭm ra phѫi

hoһc xӃp vào lòng lò theo hѭӟng dүn. Mӝt sӕ thӧ làm ÿҩt chuyên nhào lӝn ÿҩt, thӧ

nҳn lu, hǊ chuyên làm sҧn phҭm hoàn chӍnh, thӧ lò chuyên nung - khâu cuӕi cӫa sҧn

xuҩt gӕm. Vài ngѭӡi tinh mҳt, khéo tay nhanh chóng ăn cҳp nghӅ thì trӣ thành thӧ

chuyên xoay/nҳn có mӭc lѭѫng cao. Ngѭӡi Hoa chӍ truyӅn nghӅ cho ngѭӡi Hoa, ÿây

là qui ÿӏnh không thành văn. Vào cuӕi thұp niên 20 thӃ kӍ XX, anh em ông Bҧy Vҥn -

ngѭӡi ViӋt gӕc miӅn Trung - nhӡ hӑc lóm mà ăn cҳp ÿѭӧc nghӅ, xoay chұu lӟn và lu

lӟn giӓi, ÿӕt lò cǊng giӓi. Ĉҫu thұp niên 30, anh em ông ÿѭӧc Hӧp tác xã Mƭ nghӋ

Biên Hoà mӡi làm, trҧ lѭѫng cao tuy không qua ÿào tҥo chánh qui, không phҧi là hӑc

trò xuҩt thân mƭ nghӋ (ÿây là trѭӡng hӧp ngoҥi lӋ hiӃm hoi).

Trong nghӅ gӕm, ngѭӡi thӧ lò ÿѭӧc chӫ coi trӑng trҧ lѭѫng cao hѫn, lúc ÿӕt lò

ÿѭӧc bӗi dѭӥng vì thành/bҥi trong sҧn xuҩt là ӣ nhân vұt này. Hàng chính phҭm ra lò

ÿҥt 50% thì chӫ lãi ít, nӃu tӍ lӋ lên 70% thì lãi khá, nӃu tӍ lӋ thӭ phҭm cao thì cҫm

chҳc cái lӛ. ChӍ ÿӃn khi sҧn phҭm ra lò, ngѭӡi chӫ mӟi biӃt mҿ gӕm ÿó lӡi/lӛ bao

nhiêu. Hӗi xѭa, mӛi tháng ngѭӡi ta ÿӕt mӝt lò, nӃu hàng chҥy thì ÿӕt hai lò/tháng.

Hҫu nhѭ không ÿѭӧc hӑc hành bài bҧn gì vӅ nghӅ, ngѭӡi thӧ ÿӕt lò do làm viӋc lâu

năm mà tích luӻ kinh nghiӋm nhìn khói lò mà biӃt cҫn thêm cӫi hay lҩp mҳt lò nào.

Thӧ gӕm ngѭӡi Hoa ӣ Biên Hoà lѭu truyӅn mӝt huyӅn thoҥi: xѭa kia có mӝt

ngѭӡi thӧ kiêm chӫ lò gӕm, trong mӝt lҫn nung sҧn phҭm vô tình có con mèo rѫi vào

lò. Khói bӕc mù mӏt toҧ mùi khét lҽt, con vұt cháy thành than. Nhѭng mҿ lò ҩy thu

ÿѭӧc sҧn phҭm có màu huyӃt dө rҩt ÿҽp. Mӝt sӕ món ÿӗ mang tiӃn vua, ông ta ÿѭӧc

thѭӣng rҩt hұu. Sau ÿó ông ta tiӃp chiӃu chӍ làm thêm mӝt sӕ món ÿӗ có màu sҳc

4.7 Page 37

▲back to top

tѭѫng tӵ. Nhѭng qua hàng chөc lҫn nung, không lҫn nào ông thu ÿѭӧc sҧn phҭm

giӕng lҫn trѭӟc. Quá lo buӗn vì thҩt bҥi liên tiӃp, nghƭ trѭӟc sau cǊng chӃt, ông ta

nhҧy vào lò ÿang nung tӵ vүn. KӃt quҧ: mӝt mҿ gӕm màu huyӃt dө tuyӋt vӡi ra ÿӡi.

Tӯ ÿó, mӛi lҫn muӕn sҧn phҭm có màu nhѭ vұy, thӧ lò cúng thӏt heo, thӏt chó… rӗi

ném lӉ vұt cho bà Hoҧ thì mѭӡi lҫn ÿҥt cҧ mѭӡi. (Ngày nay theo góc ÿӝ khoa hӑc,

sinh vұt rѫi vào lò nung tҥo sӵ khӱ (hoàn nguyên) làm ôxit kim loҥi trong men biӃn

ÿәi, tҥo màu; ÿѫn giҧn chӍ có vұy)

Trong sách Biên Hoà sӱ lѭӧc tác giҧ Lѭѫng Văn Lӵu nhұn xét: Mƭ phҭm cӫa

Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà ÿѭӧc các nhà ngoҥi giao quӕc tӃ lѭu ý và các mƭ thuұt gia

Âu Á ѭa thích nhҩt là ÿӗ gӕm. Dҫu có màu sҳc nhѭng vүn giҧn dӏ ÿѫn sѫ, không lòe

loҽt choá mҳt, trҫm tƭnh nhu mì có vҿ ÿҽp kín ÿáo dӏu dàng, vƭnh viӉn thuҫn tuý Á

Ĉông, dung hoà kim cә. Nhӡ vұy mà khi ÿһt mӝt ÿӗ gӕm Biên Hoà vào trong phòng

toà nhà, bҩt kì ӣ ÿӏa ÿiӇm nào cǊng ÿҽp, càng nhìn càng thҩy mƭ phҭm huy hoàng, căn

phòng lӝng lҥc, nghƭa là nó không kén chӑn mӝt nѫi riêng biӋt nào ÿӇ bài trí nó, ӣ chӛ

nào nó cǊng vүn ÿҽp mӝt cách thuǤ mӏ. Do ÿó mà khách hàng ngày càng quí trӑng mƭ

phҭm Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà.

Hӗi xѭa, mӝt sҧn phҭm gӕm mƭ nghӋ thѭӡng do mӝt ngѭӡi thӧ làm kƭ tӯ A tӟi Z,

anh này phҧi qua trѭӡng lӟp ba/bӕn năm. Ông bà Balick kiӇm tra tӯng sҧn phҭm rҩt

kƭ nӃu có khuyӃt tұt dù nhӓ cǊng loҥi bӓ liӅn. Ngày nay ngѭӡi ta làm gӕm mƭ nghӋ -

dù làm thӫ công - theo dây chuyӅn: ai xoay/rót khuôn in, nҳn thì chӍ làm công ÿoҥn

ÿó, còn tô màu/lӝng (chҥm thӫng)… do ngѭӡi khác ÿҧm nhұn. ChӍ chuyên làm mӝt

công ÿoҥn nên ngѭӡi thӧ hӑc kƭ thuұt nhanh, trong thӡi gian ngҳn ÿã có thӇ kiӃm cѫm

và dƭ nhiên mӝt sҧn phҭm không thӇ trau chuӕt bҵng ngày trѭӟc (chѭa kӇ viӋc dùng

sѫn, mát tít ÿӇ che giҩu vӃt nӭt cӫa sҧn phҭm, bán ÿѭӧc ÿӗng nào hay ÿӗng ҩy!)

Các chӫ lò gӕm bӓ vӕn kinh doanh thѭӡng tin có Ĉҩng Trӡi Phұt, thánh thҫn linh

thiêng có thӇ giúp hӑ làm ăn suôn sҿ nên tӓ lòng thành kính qua viӋc tә chӭc cúng

khai trѭѫng cѫ sӣ sҧn xuҩt hoһc cúng khi ÿӕt lò. LӉ vұt thѭӡng có heo quay, gà vӏt,

hoa quҧ… NӃu làm ăn trúng, ngѭӡi ta cúng cҧ con heo, ÿһt ÿҫu quay ra ngoài ÿӇ tҥ

ѫn thҫn thánh phò hӝ ÿӝ trì. Còn bình thѭӡng, chӍ cúng vài kí heo quay mua ӣ tiӋm

cǊng ÿѭӧc. Có vӏ chӫ lò kӇ lҥi: ӣ bên Tàu hӗi xѭa ngѭӡi ta cúng thӏt cҫy khi khai

4.8 Page 38

▲back to top

trѭѫng lò lҫn ÿҫu tiên, các thҫy pháp rҭy máu chó ÿӇ trӯ tà ma ác quӍ (nӃu cúng bҵng

gà thì rҭy tiӃt gà).

Ngày nay ta có thӇ giҧi mã viӋc cúng kiӃng: mӝt phҫn thuӝc vҩn ÿӅ tâm linh

truyӅn thӕng (cҫu thҫn Phұt cho làm ăn xuôi chèo mát mái), phҫn khác chӫ lò bӗi

dѭӥng thӧ lò có ÿӫ sӭc theo dõi ÿôn ÿӕc sӕ thӧ phө vài ngày ÿêm liӅn cho cӫi vào

ÿúng lúc phù hӧp quá trình nung. Bây giӡ có cѫ sӣ gӕm hàng ngày ÿӅu ÿӕt lò, thұm

chí nәi lӱa ÿӗng loҥt vài lò ga thì ngѭӡi ta chӍ cúng hoa quҧ ÿѫn giҧn (lò ga thѭӡng

ÿӕt trong mӝt ngày ÿêm, có lò chӍ nung 12 giӡ).

II- CÁC NGUӖN ҦNH HѬӢNG ĈӂN GӔM MƬ NGHӊ BIÊN HÒA

Theo ý kiӃn nhiӅu nhà nghiên cӭu lӏch sӱ, nghӅ gӕm mƭ nghӋ Biên Hoà có nhiӅu

nguӗn gӕc, tuy dӳ liӋu ÿӇ chӭng minh có sӭc thuyӃt phөc còn là vҩn ÿӅ phҧi tiӃp tөc

tìm tòi, bә khuyӃt.

II-1- Ҧnh hѭӣng cӫa gӕm tiӅn sӱ

Theo sách Khҧo cә hӑc Ĉӗng Nai (Nhà Xuҩt bҧn Ĉӗng Nai, 1991), lѭu vӵc sông

lӟn thӭ nhì Nam bӝ có danh sách dài mҩy chөc di chӍ khҧo cә giai ÿoҥn ÿá mӟi-ÿӗng-

sҳt sӟm: BӃn Nôm, Bình Ĉa, Bình Xuân, Cái Lăng, Cái Vҥn, Hàng Gòn, Hѭng

Thӏnh, KiӋm Tân, Cҫu Sҳt, Suӕi Linh, Suӕi Lu, Suӕi Tre... vӟi nhiӅu di vұt gӕm mà

chѭѫng I ÿã trình bày. Chѭa chӃ ra men song ngѭӡi tiӅn sӱ Ĉӗng Nai biӃt dùng mӝt

sӕ loҥi ÿҩt làm áo gӕm có màu trҳng, ÿӓ, ÿen, nâu ÿӓ… và các kiӇu hoa văn trang trí

ÿһc sҳc. Các sҧn phҭm gӕm phong phú: chum, chұu, bình, nӗi, bát ÿƭa, bi gӕm, dӑi se

sӧi… ÿѭӧc nung ӣ các mӭc nhiӋt ÿӝ thҩp, nhiӋt ÿӝ trung bình và cҧ ӣ nhiӋt ÿӝ cao.

Trong Kӏch bҧn phim tài liӋu GӔM BIÊN HÒA, tác giҧ HuǤnh Ngӑc Trҧng viӃt:

Hãy lҩy mӝt loҥi sҧn phҭm ÿӇ xem xét thӱ sӱ: gӕm sӯng bò. Ĉây là thӭ di vұt mà

trong nhӳng thұp kӍ gҫn ÿây, các nhà khҧo cә ÿã ÿi tӯ viӋc ÿoán ÿӏnh (“lѭӥi lӧn”,

“sӯng bò”, "ÿuôi cá lóc”) ÿӃn xác ÿӏnh là cà ràng. Nó ÿѭӧc tìm thҩy “trong các khu di

tích ven sông nhѭ Cái Vҥn, BӃn ÿò, Bình Ĉa… thұm chí ӣ sâu trong vùng ÿҩt ÿӓ

bazan nhѭ Suӕi Chӗn, Hàng Gòn, Dҫu Giây, Phú Hoà” (Khҧo cә hӑc Ĉӗng Nai,

tr.193). Vҩn ÿӅ làm cho khҧo cә hӑc lѭu tâm ÿӕi vӟi di vұt cà ràng này là mӕi quan

hӋ cӫa vùng văn hoá Ĉӗng Nai và Vàm Cӓ. Ӣ ÿây chúng ta không lҥm bàn vҩn ÿӅ

này mà chӍ lѭu ý rҵng cà ràng, mӝt di vұt gӕm cә Ĉӗng Nai vүn còn tӗn tҥi trong ÿӡi

4.9 Page 39

▲back to top

sӕng cӫa con ngѭӡi Ĉӗng Nai ngày nay, và nó không phҧi là thӭ ÿӗ cә mà là thӭ sҧn

phҭm hӳu dөng ÿӃn mӭc các lò nӗi ӣ bӃn ÿò Trҥm Vүn phҧi sҧn xuҩt ÿӇ cung ӭng

cho khách hàng. Nói cách khác, cӝi nguӗn cӫa gӕm Ĉӗng Nai, ngoài gӕm cӫa ngѭӡi

Hoa, ngѭӡi ViӋt cӫa Thuұn Quҧng vүn phҧi còn lѭu tâm ÿӃn mӝt cӝi nguӗn xa xѭa

hѫn nӳa vӟi nhӳng gì hiӋn có, chúng ta thӱ so sánh mӝt cách ÿѫn giҧn vӅ hình dáng,

chi tiӃt văn trang trí cӫa tӯng thӇ loҥi gӕm xѭa và nay hҷn chúng ta không thӇ nào

chӕi bӓ ÿѭӧc nhӳng ÿiӇm tѭѫng ÿӗng bӣi lӏch sӱ nӃu không có sӵ ÿӭt gãy lӟn có tә

chӭc tiêu vong toàn bӝ thì chúng luôn luôn có tính kӃ thӯa.

II-2- Ҧnh hѭӣng cӫa gӕm miӅn Trung

Trong quá trình hѫn ba trăm năm khai phá vùng ÿҩt mӟi, ngѭӡi ViӋt tӯ ÿҩt Thuұn

Quҧng ÿã mang theo kƭ thuұt làm gӕm gia dөng miӅn Trung vào ÿây. Sách vӣ xѭa

không hӅ ÿӅ cұp vҩn ÿӅ này, song lҥi ghi rõ nhiӅu ÿình chùa, ÿӅn miӃu ÿѭӧc xây

dӵng bҵng gҥch ngói. Mһt khác trong dòng ngѭӡi ÿi khai hoang ҳt phҧi có mӝt sӕ thӧ

gӕm làm mӝt sӕ vұt dөng tӕi cҫn: siêu, nӗi, trã, trách, ҩm ÿun nѭӟc, khuôn ÿә bánh,

ông Táo (ÿҫu rau ÿun bӃp cӫi), lò nҩu bҵng than cӫi...

Dân ca Ĉӗng Nai-Nam bӝ còn lѭu lҥi mӝt sӕ câu nhҳc ÿӃn nhӳng vұt dөng gӕm

gia ÿình quen thuӝc:

- Buәi mai ăn mӝt bөng cѫm no

Bѭӟc xuӕng bӃn ÿò

Em mua chín cái trách

Em bҳc quách lên lò

Mӝt cái kho ngò

Hai cái kho cӫ cҧi

Ba cái kho nҧi chuӕi xanh

Bӕn cái nҩu canh rau má

Năm cái nҩu cá chim chim

Sáu cái kho rim thӏt vӏt

Bҧy cái nҩu thӏt con gà

Tám cái kho cà thù ÿӫ

Chín cái nҩu cӫ môn Tây

4.10 Page 40

▲back to top

Em theo anh cho ÿӃn ngày nay

Công bҩt thành danh bҩt toҥi

Thì chín cái trách này cǊng chҷng ra chi !

- Dƭa bàn thang con tôm càng dӵng ÿӭng

Phө mүu em nghèo không xӭng sui gia.

- Con ѫi lҩy tѭӧng múc canh

Bѭng lên ÿãi khách thӏ thành vӅ thăm.

- Trách ai làm cho thӕ xa tiӅm

Em xa ngѭӡi nghƭa ÿêm ÿêm khóc ròng.

- Ghè mái cǊng gӑi ghè xѭa

Tùy nѫi tùy lúc cho vӯa lòng nhau.

Ra sông xách nѭӟc bҵng chình

Xҭy tay rӟt mҩt nghƭ mình vô duyên.

- Câu hò tôi ÿӵng mӝt lu

Lom khom rӟt mҩt chәng khu ÿi tìm

Câu hò tôi ÿӵng mӝt vò

Tôi quên ÿұy nҳp nó bò sҥch trѫn.

Mӝt chuyӋn dân gian kӇ rҵng xѭa kia ÿҩt Biên Hòa có nhà nho Bùi Thoҥi Tѭӡng

hӑc giӓi song không ÿi thi ÿӇ ra làm quan. Mӝt bӳa ông ÿӃn thăm ngѭӡi bҥn thân là

chӫ lò gӕm, viӃt tһng bҥn ÿôi câu ÿӕi:

Mѭӧn nӗi không trҧ lҥi còn trách

BӇ ҩm ÿӅn siêu cãi lӝn om.

Sáu sҧn phҭm: nӗi, ҩm (cӫa ngѭӡi ViӋt), siêu (cӫa ngѭӡi Hoa), trã, trách, om (cӫa

ngѭӡi Chăm) trong ÿôi câu ÿӕi thӇ hiӋn sӵ giao lѭu, tích hӧp cӫa nghӅ gӕm ÿҩt

phѭѫng Nam tӯ khá lâu ÿӡi.

Cho ÿӃn nay, ngành khҧo cә chѭa tìm thҩy ÿi tích lò gӕm cӫa lѭu dân ViӋt thӡi

khai hoang lұp ҩp thӃ kӍ XVI, XVII. Tuy nhiên các ÿӏa danh rҥch Lò Gӕm, bӃn

MiӇng Sành ӣ Cù Lao Phӕ, xóm Lò Nӗi thôn Bҥch Khôi và các lò nӗi lӝ thiên gҫn

bӃn ÿò Trҥm "gӧi cho ta hình ҧnh vӅ quá trình chӃ tác thӫ công các loҥi gӕm ÿҩt nung

gia dөng ngày xѭa.