Gom Bien Hoa 2-5

Gom Bien Hoa 2-5



1 Pages 1-10

▲back to top


1.1 Page 1

▲back to top


Nguyên liӋu chính là ÿҩt sét núi, khai thác ÿҩt sét tӯ triӅn núi Bѭu Long ÿem vӅ
phѫi khô và rây ÿӇ lҩy thӭ bӝt mӏn. Dân nhào bӝt thành loҥi ÿҩt sét dҿo và vӟi chiӃc
bàn xoay, ngѭӡi thӧ lò nӗi ÿã làm ra các sҧn phҭm: nӗi, cà ràng, trã, trách, ѫ, cѫi,
khuôn bánh khѫi và các bӝ ÿӗ bӃp núc nho nhӓ cho trҿ con chѫi trò nҩu cѫm, kho
cá... Tҩt cҧ nhӳng sҧn phҭm làm ÿѭӧc, sau khi phѫi khô, ÿem xӃp vào lò. Chҩt ÿӕt
cho kiӇu lò nӗi lӝ thiên này là cӫi chà. Ĉҩt sét núi nhҽ lӱa: ÿӕt ÿӝ tӯ sáng tӟi 3, 4 giӡ
chiӅu là ÿã chín ÿӓ ong ong, sҹn sàng chӡ khách hàng ÿӃn mua. Chúng ÿѭӧc gánh ÿi
bán ӣ các chӧ trong vùng, chӣ bҵng ghe, bҵng xe tҧi ÿi bán tӭ xӭ khҳp cҧ miӅn Ĉông,
miӅn Tây, khҳp các chӧ làng ÿӃn các ngôi chӧ lӟn ӣ các thành thӏ. Các lò nӗi ӣ bӃn
ÿò Trҥm sҧn xuҩt ÿáp ӭng ÿѭӧc 40% sӕ cҫu cӫa ngѭӡi dân ӣ Nam bӝ, 60% còn lҥi là
ÿӗ gӕm Xoài Tón (Tri Tôn, An Giang).
ĈӃn nhӳng năm 1930, 1940 cӫa thӃ kӍ XX, nhӳng nghӋ nhân gӕm ÿҩt nung gӕc ӣ
Phә Khánh (Ĉӭc Phә, Quҧng Ngãi) ÿã vào ÿӏnh cѭ ӣ bӃn ÿò Trҥm. Hӑ lҩy ÿҩt sét núi
Bӱu Long xây lò sҧn xuҩt nӗi, niêu, trã, trách theo mүu ÿӗ gӕm miӅn Trung ÿӇ bán.
Hӑ thành công ít nhiӅu và thӃ là con cháu hӑ, nhӳng bè bҥn hӑ kéo nhau vào thành
lұp xóm Lò Nӗi. Hӑ buӝc phҧi cҧi ÿәi mүu mã theo kiӇu gӕm Xoài Tón: cái niêu ÿҩt
không có quai, cái trã, cái ѫ phҧi có ÿѭӡng gӡ quanh miӋng ÿӇ ÿұy vung cho khít, kín
hѫi, và rӗi hӑ làm cà ràng - bӃp lò theo kiӇu Khmer, sҧn xuҩt ông lò thay ông Táo ÿӇ
chөm than cӫi theo kiӇu cách nҩu nѭӟng cӫa kҿ chӧ, cӫa ngѭӡi Hoa, lҥi làm khuôn
bánh khӑt cho xӭ sӣ ÿúc bánh xèo bҵng chҧo chӭ không dùng khuôn ÿҩt nhѭ “ӣ
ngoҧi”. ChӍ mӟi 50 năm thôi mà khuôn mүu cӫa xӭ Quҧng ÿã ÿәi thay tѭӣng chӯng
mѭӡi phҫn may ra chӍ mӝt, hai là còn giӳ ÿѭӧc chút hѫi hѭӟm cӫa cӝi nguӗn”
(HuǤnh Ngӑc Trҧng: Kӏch bҧn phim tài liӋu GӔM BIÊN HÒA).
Trong cuӕn Quà cӫa ÿҩt (Nhà Xuҩt bҧn tәng hӧp Ĉӗng Nai, 2002), NguyӉn Mӝt
kӇ vӅ xóm Lò Nӗi: Bà Năm Thӯa vӯa thoăn thoҳt xoay cái nӗi ÿҩt sét, vӯa hò: Nhѭ
Thҥch Sùng xѭa còn thiӃu mҿ kho, huӕng chi em bұu lҥi so ÿo chuyӋn ÿӡi, rӗi bà
nhìn tôi tӫm tӍm cѭӡi, hӓi rҵng: Ĉӕ chú biӃt mҿ kho là cái gì? Tôi chѭa kӏp trҧ lӡi, bà
ÿѭa tôi xem cái nӗi ÿҩt bӇ và giҧi thích: Ngày xѭa dân nghèo cӫa mình ӣ vùng nông
thôn chӫ yӃu xài ÿӗ ÿҩt, khi nӗi ÿҩt bӏ bӇ, hӑ dùng các mҧnh vӥ ÿӇ kho cá, kho
mҳm... Nӗi ÿҩt nҩu cѫm ÿang nóng vô ý ÿӇ trên ÿҩt ѭӟt, nӗi nӭt cái tách và bӇ làm

1.2 Page 2

▲back to top


ÿôi, bà tôi dùng nhӳng mҧnh bӇ ÿӇ kho cá. Bây giӡ nghӅ làm nӗi ÿҩt sӕng ÿѭӧc là
nhӡ nhà giàu. Phong trào cá kho tӝ, cѫm ÿұp, cѫm niêu, mҳm quҽt mҿ kho nӣ rӝ
trong các nhà hàng, nên làng nghӅ này làm không ÿӫ cung cҩp cho Biên Hoà, Sài
Gòn. Xóm Lò Nӗi nҵm ngay trong lòng thành phӕ Biên Hoà có lӏch sӱ hàng trăm
năm nay.... Hѭѫng vӏ cѫm nҩu tӯ nӗi ÿҩt bao giӡ cNJng ngon hѫn, miӃng cѫm cháy
vàng ѭѫm, nên nhiӅu ngѭӡi dân quê vүn mua sҧn phҭm cӫa ông (Hai Kí). Khi nghӅ
làm nӗi ÿҩt thӏnh trӣ lҥi, thì cNJng là lúc các nhà máy xí nghiӋp mӑc lên nhѭ nҩm sau
mѭa, trai tráng xin ÿi làm công nhân, không ai chӏu theo cái nghӅ lҩm lem bùn ÿҩt
này. Cái nӗi ÿҩt nhӓ bé giá vài ngàn, mà ӣ các nhà hàng thành phӕ khi ăn cѫm, ngѭӡi
ta thҧn nhiên ÿұp cái bӕp cho vui tai, ngѭӡi thӧ nӗi phҧi tӕn khá nhiӅu công sӭc ÿӇ
tҥo ra nó. Ĉҩt sét phѫi khô giã nhӓ, rây mӏn ra, sau ÿó phҧi nhӗi nһn nhѭ nhӗi bӝt
bánh mì, ÿây là công ÿoҥn khó, nӃu không có kinh nghiӋm thì ÿҩt không dҿo, nӗi làm
ra khi phѫi nҳng sӁ bӏ nӭt. Làm nӗi là mӝt nghӅ thӫ công thuҫn túy, tҩt cҧ các công
ÿoҥn phҧi nhӡ vào ÿôi bàn tay khéo léo cӫa ngѭӡi thӧ. Sҧn phҭm phҧi phѫi thұt khô
mӟi cho vào lò. Nӗi ÿҩt Bӱu Long (ngoài loҥi ÿӓ tѭѫi) còn có loҥi hoa mè mà ít nѫi
khác có. Kƭ thuұt nung nӗi hoa mè hiӋn nay còn có vài ngѭӡi làm ÿѭӧc, loҥi này rҩt
ÿѭӧc khách nѭӟc ngoài ѭa thích. Mùa khô năm ngoái (2001) xóm Lò Nӗi sӕng lҥi
không khí sôi nәi cӫa mӝt thӃ kӍ trѭӟc ngѭӡi xe nѭӡm nѭӧp. Ĉó là khi mà mӝt sӕ
doanh nhân ngѭӡi Hàn Quӕc ÿӃn ÿһt hàng vҥn món hàng bҵng ÿҩt nung. Nhӳng mүu
mã hӑ ÿѭa ra chѭa hӅ có ӣ ViӋt Nam, nhiӅu mһt hàng khá cҫu kì nhѭ bình rѭӧu cә, li
cә cӫa ngѭӡi Hàn. Xóm Lò Nӗi hӑp lҥi và giao cho bà Năm Thӯa làm thӱ Bà già gҫn
bҧy mѭѫi tuәi mà bàn tay khá ÿiӋu nghӋ, cөc ÿҩt vào tay bà sau vài phút là thành nӗi
thành chҧo, thành khuôn bánh... Sau mҿ ÿҫu tiên ra ÿӡi, khách hàng cӵc kì hài lòng
và hӑ ÿһt hàng sӕ lѭӧng lӟn, tҩt nhiên ngoài sҧn phҭm theo ý hӑ, hӑ còn mua niêu ÿҩt
hoa mè cӫa xóm. Lҫn ÿҫu tiên xóm Lò Nӗi mѭӟn ngѭӡi ngoài vào làm phө. Trѭӟc
lúc giҧi nghӋ ÿӇ truyӅn nghӅ cho con trai trѭӣng, bà Năm Thӯa có thӇ tӵ hào rҵng sҧn
phҭm cӫa xóm Lò Nӗi lҫn ÿҫu ÿѭӧc xuҩt ngoҥi. Tuy nhiên theo ông Tám thì hѫn
trăm năm trѭӟc, các “chú khách” ÿã mua nӗi ÿҩt ӣ ÿây chӣ vӅ bán tҥi quê hѭѫng cӫa
hӑ bên Tàu. (tr. 44-47).

1.3 Page 3

▲back to top


Ĉҫu năm 2004, mӝt trong nhӳng ngѭӡi tham gia viӃt sách này vӅ xóm Lò Nӗi, bà
con cho biӃt: Khách Hàn chӍ ÿһt làm mӝt, hai ÿӧt rӗi không trӣ lҥi. HiӋn nay bà con
làm xoong gӕm 20, nӗi lӟn và nhӓ ÿӇ lӑc vàng, bӃp lò than nҩu lҭu cho nhà hàng. Ĉҩt
sét mua ӣ ThiӋn Tân và Hoá An tҥi các mӓ ÿá, thӡi giá 250 ngàn ÿӗng mӝt xe 4m3,
chӣ vӅ tұn nhà.
II-3- Ҧnh hѭӣng gӕm cӫa ngѭӡi Hoa
Năm 1679, nhóm di thҫn nhà Minh 3000 ngѭӡi do Trҫn Thҳng Tài và Dѭѫng
Ngҥn Dӏch cҫm ÿҫu, ÿѭӧc phép vào ÿӏnh cѭ ӣ Bàn Lân và Mƭ Tho ÿem tӟi vùng ÿҩt
phѭѫng Nam mӝt sӕ thӧ gӕm (ngѭӡi Quҧng Ĉông) cùng mӝt sӕ thӧ ÿá. Sӕ thӧ thӫ
công này cùng vӟi sӕ lѭu dân ViӋt làm ăn sinh sӕng tӯ trѭӟc cùng nhau góp phҫn tҥo
dӵng Cù Lao Phӕ thành mӝt ÿô thӏ - cҧng trù phú sҫm uҩt mà sách Gia Ĉӏnh thành
thông chí ghi lҥi: ӣ ÿҫu phía tây cù lao Ĉҥi phӕ, lúc ÿҫu khai thác, tѭӟng quân Trҫn
Thѭӧng Xuyên chiêu tұp ngѭӡi buôn nѭӟc Tàu ÿӃn kiӃn thiӃt phӕ xá, mái ngói tѭӡng
vôi, lҫu cao quán rӝng, dӑc theo bӡ sông liӅn lҥc tӟi năm dһm, chia vҥch làm ba
ÿѭӡng phӕ, ÿѭӡng phӕ lӟn lót ÿá trҳng, ÿѭӡng phӕ ngang lót ÿá ong... Gҥch, ngói sҧn
xuҩt tҥi chӛ mӟi rҿ chҳc chҳn do thӧ ViӋt và Hoa làm ra. Hӑ còn làm ra lu, hNJ ÿӵng
nѭӟc bán ÿi các nѫi khác.
Năm 1776, quân Tây Sѫn vào ÿánh chúa NguyӉn ӣ Gia Ĉӏnh. Cѫn binh lӱa tràn
qua Cù Lao Phӕ biӃn cҧng Nông Nҥi thành ÿӕng tro tàn. Các chӫ lò và sӕ thӧ gӕm
ngѭӡi Hoa dҥt vӅ ĈӅ Ngҥn/sài Gòn (sau này là Chӧ Lӟn) sinh sӕng. Tӯ giӳa thӃ kӍ
XVIII, mӝt sӕ thӧ gӕm tӯ Phúc KiӃn, tӯ TriӅu Châu ÿӃn Gia Ĉӏnh lұp nghiӋp. Ngѭӡi
ta phân ra lò Quҧng, lò TiӅu, lò Phѭӟc KiӃn tӯ gӕc gác các chӫ lò. Các thӧ gӕm
ngѭӡi Hoa tiӃp tөc sҧn xuҩt ÿӗ bӓ bҥch (gӕm sành da lѭѫn, siêu tráng men da lѭѫn,
da bò) và loҥi sành men lѭu li (màu xanh ÿӗng hӓa biӃn không ÿӅu, xѭѫng gӕm hoá
sành)... gӑi chung là gӕm Cây Mai (gӕm Chӧ Lӟn).
Trong sách Gӕm Cây Mai Sài Gòn xѭa, HuǤnh Ngӑc Trҧng tóm tҳt các nhұn xét
cӫa Derbès (Ĉecbex, 1888) và Péralle (Pêran, 1895), cho biӃt: Sҧn phҭm cӫa lò gӕm
Cây Mai bao gӗm cҧ loҥi ÿӗ gӕm thông dөng nhѭng có kích cӥ lӟn, loҥi sҧn phҭm có
hình dáng trang trí mƭ thuұt, các loҥi ӕng dүn nѭӟc và tѭӧng. . .

1.4 Page 4

▲back to top


Loҥi sҧn phҭm gӕm ÿҩt nung không phӫ men là loҥi ÿӗ nhӓ nhѭ binh, lӑ, bình vôi,
ô ÿӵng trҫu, siêu có vòi (cao 16cm, ÿѭӡng kính 12cm), bình ÿӵng thuӕc phiӋn. Ĉáng
chú ý là loҥi chұu hình thuүn, loҥi bình ӕng dài. Loҥi ӕng nhә cӕt trҫu thân giӳa bҫu
ra (cao 8cm, rӝng 14cm) là sҧn phҭm ÿҽp mҳt tiêu biӇu cho loҥi ÿӗ gӕm cӥ nhӓ này.
Loҥi sҧn phҭm lӟn phӫ mӝt lӟp men chӕng thҩm nѭӟc và dҫu mӥ, thѭӡng tô màu,
là nhӳng loҥi lu lӟn (cao 62cm và ÿѭӡng kính khoҧng 30cm) có màu nâu ÿen ÿѭӧc
sҧn xuҩt cho nhu cҫu thӵc dөng. Các sҧn phҭm có trang trí gӗm lӑ hoa, chұu hoa, ÿôn
kê chұu, lӑ.... Xét vӅ kiӇu dáng, chúng có ÿӫ kiӇu dáng ÿáp ӭng cho mӑi nhu cҫu thӵc
dөng. Loҥi ÿӗ sành (figuline) khi tҥo hình xong, ÿem hҫm chín rӗi mӟi phӫ men; kӃ
ÿó hong khô mӟi ÿem nung lҫn thӭ hai. VӅ tѭӧng sành Cây Mai phҫn lӟn là thӭ
tѭӧng nhӓ. Có tѭӧng cao ÿӃn 85cm. Ĉây ÿúng là nhӳng thành tӵu cӫa nghӋ thuұt
ÿiêu khҳc. Cùng vӟi các loҥi lu, hNJ, tiӇu, vҥi… thông dөng bҵng ÿҩt nung có bôi men
chӕng thҩm, gӕm Cây Mai cNJng sҧn xuҩt các loҥi sҧn phҭm sành men cao cҩp hѫn
nhѭ choé, lѭ hѭѫng, chân ÿèn, chұu trӗng hoa, kiӇng, ÿôn, ÿӃ (ÿӇ kê tô, lӑ, lѭ hѭѫng).
Vào khoҧng giӳa thӃ kӍ XIX, nguyên liӋu ÿҩt sét vùng ĈӅ Ngҥn/chӧ Lӟn cҥn kiӋt,
nhiӅu chӫ lò gӕm Cây Mai ngѭӡi Hoa ÿã trӣ vӅ Biên Hoà, Thӫ Dҫu Mӝt (vùng Lái
Thiêu, Búng, Tân Uyên) mӣ lò gӕm. Hӑ chҩp hành sӵ chӍ ÿҥo phân công chung cӫa
các bang trѭӣng ngѭӡi Hoa trong sҧn xuҩt gӕm: Biên Hoà làm lu, vҥi, hNJ bҵng sành
nâu; Thӫ Dҫu Mӝt làm chén, bát, ÿƭa và ÿӗ bӓ bҥch; Cây Mai (Chӧ lӟn) làm sҧn
phҭm mƭ nghӋ (tѭӧng, chұu...)...
Sách Ĉӏa chí tӍnh Biên Hoà (1924) ghi: theo mӝt thӓa thuұn vӟi ngѭӡi Hoa ӣ Chӧ
Lӟn, nhӳng ngѭӡi làm gӕm ӣ Biên Hoà không ÿѭӧc sҧn xuҩt loҥi sҧn phҭm Cây Mai.
Thӓa thuұn này kéo dài không lâu, loҥi gӕm sành Cây Mai bҳt ÿҫu ÿѭӧc sҧn xuҩt ӣ
Biên Hoà. Nhӳng thҫy giáo dҥy gӕm ÿҫu tiên cӫa Trѭӡng dҥy nghӅ Biên Hoà (tӯ
1906-1913) là nghӋ nhân gӕm Cây Mai.
Gӕm Cây Mai là mӝt trong các nguӗn ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn gӕm mƭ nghӋ Biên
Hoà, tҥo nên loҥi gӕm sành xӕp vӟi men màu ÿһc trѭng nәi tiӃng giúp bà M. Balick
nghiên cӭu thành công cách làm gӕm cә truyӅn.
Ĉình Tân Lân (thành phӕ Biên Hoà) xây cҩt năm 1906, nóc gҳn hàng trăm tѭӧng
gӕm nhӓ. Theo sách Gia Ĉӏnh tam gia (nhà Xuҩt bҧn tәng hӧp Ĉӗng Nai, 2003) thì:

1.5 Page 5

▲back to top


Ĉһc biӋt là trên nóc có gҳn nhiӅu hình tѭӧng tҥo dӵa theo tұp quán và cә tích do ông
bang Hoà mua mang tӯ Trung Quӕc vӅ. (tr. 99). Nhѭng tài liӋu Gӕm Biên Hoà (do
Trѭѫng Minh Tú & nhӳng ngѭӡi khác soҥn ÿӇ giҧng dҥy, ÿánh máy, chѭa in) cho
biӃt: các tѭӧng gҳn ӣ nóc ÿình Tân Lân do mӝt nghӋ nhân ngѭӡi Hoa là ông Hoành
làm ra. Ông này có lúc ÿѭӧc mӡi dҥy ӣ Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hoà.
Nhóm tѭӧng trên nóc ÿình Tân Lân giӕng các tѭӧng gӕm Cây Mai gҳn trên nóc
chùa Bà (Chӧ Lӟn), phҧi chăng cNJng tӯ Chӧ Lӟn mà ra? Cách nói mua tӯ Trung
Quӕc mang vӅ có thӇ nhҵm mөc ÿích tôn giá trӏ lên chăng?
Vào thұp niên 30 thӃ kӍ XX, mӝt sӕ tѭӧng ӣ nóc ÿình Tân Lân bӏ hѭ hҥi, gãy bӇ,
thҫy Ba Thӑ - dҥy Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà - ÿã phөc chӃ. ĈӃn thұp niên 90, kҿ xҩu
ăn trӝm mӝt sӕ tѭӧng khác, thҫy Răng - dҥy Trѭӡng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai - ÿã
phөc chӃ theo tranh ҧnh Tàu xѭa.
Chѭѫng III
NGÔI TRѬӠNG LÀM ĈҼP CHO ĈӠI:
TRѬӠNG MƬ NGHӊ BIÊN HÒA –
GӔM MƬ NGHӊ LAN TӒA
Ĉҫu thӃ kӹ 20, nӅn thӕng trӏ cӫa thӵc dân Pháp trên toàn cõi Ĉông Dѭѫng tѭѫng
ÿӕi әn ÿӏnh, hӑ lҫn lѭӧt mӣ các trѭӡng dҥy nghӅ (école professionnelle) - mà nhân
dân quen gӑi là trѭӡng bá nghӋ. Trên ÿҩt Nam kì, có Trѭӡng Bá nghӋ Thӫ Dҫu Mӝt,
Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hoà, Trѭӡng Bá nghӋ Sài Gòn (sau ÿәi thành Trѭӡng Mƭ thuұt
Gia Ĉӏnh).
Ngày 24/9/1902, Hӝi ÿӗng hàng tӍnh3 Biên Hoà quyӃt ÿӏnh mӣ Trѭӡng Dҥy nghӅ
Biên Hoà gӗm:
Ban thӭ nhҩt: vӁ trên giҩy, trên gӛ, tô chӳ trang trí sách vӁ hình hoҥ.
Ban thӭ hai: ÿiêu khҳc gӛ, khҧm, làm ÿàn, nӳ trang.
Ban thӭ ba: ÿan, lát, ÿӗ vұt làm bҵng cӑ (kè), song mây, cói và tre.
3 Nhѭ Hӝi ÿӗng nhân dân tӍnh bây giӡ

1.6 Page 6

▲back to top


Ban thӭ tѭ: thӫy tinh, ÿӗ sành, ÿӗ gӕm, ÿӗ chѫi giá trӏ không cao.
Hӝi ÿӗng hàng tӍnh bә sung nghӅ ÿúc ÿӗng, mѭӟn thӧ Bҳc Ninh vào dҥy. Thӕng
ÿӕc Nam kì không hoàn toàn tán thành dӵ tính trên vì thҩy không nên thành lұp mӝt
trѭӡng tѭѫng tӵ nhѭ Trѭӡng Bá nghӋ Thӫ Dҫu Mӝt. Các nghӅ nhѭ làm ÿӗ gӛ chӍ cҫn
dҥy ӣ mӝt trong hai trѭӡng.
Trѭӡng do viên chӫ tӍnh chesne (Setx-nѫ) trӵc tiӃp chӍ ÿҥo. Thӕng ÿӕc Nam kì
Lamothe (La-mӕt) ca ngӧi nhҩt là ngành rèn, làm sѭӡn (nhà, tàu…), nӅ, ÿӁo ÿá, ÿóng
xe. Vì ӣ gҫn ÿѭӡng sҳt, Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hòa nhѭӡng Trѭӡng Thӫ Dҫu Mӝt các
nghӅ: ÿiêu khҳc gӛ, khҧm ÿӗ gӛ quí, thêu trên lөa, hàng dӋt …
Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà thành lұp nhҵm mөc ÿích:
- Ĉào tҥo thӧ, khi ngѭӡi ÿó trӣ vӅ làng có thӇ tұn dөng ÿѭӧc nguӗn gӛ, song mây,
tre, ÿҩt sét... phong phú cӫa tӍnh, làm ra sҧn phҭm ÿáp ӭng yêu cҫu thӏ trѭӡng.
- Khôi phөc mӝt sӕ nghӅ truyӅn thӕng ӣ ÿӏa phѭѫng sҳp mai mӝt nhѭ nghӅ ÿúc
ÿӗng, ÿúc gang... trong khi ngành nghӅ ÿó ÿã phát triӇn mҥnh ӣ Bҳc kì (mà ngѭӡi ta
ÿã thҩy các ÿӗ bҵng ÿӗng ÿҽp ӣ Hӝi chӧ triӇn lãm Hà Nӝi). Nhà cҫm quyӅn cho mӣ
các lӟp hӑc nghӅ dҥng thӵc hành, hѭӟng hӑc trò ra trѭӡng làm nghӅ, không trӣ thành
công chӭc nhà nѭӟc.
Suӕt mӝt thӃ kӹ tӗn taӏ và phát triӇn, Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà (Nay là Trѭӡng
Cao ÿҷng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai) ÿã thay tên nhiӅu lҫn do nӝi dung ÿào tҥo ÿiӅu
chӍnh.
I – TRѬӠNG DҤY NGHӄ BIÊN HÒA (1903-1964)
Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà khai giҧng khoá ÿҫu tiên ngày 15/3/1903 trong khuôn
viên toà bӕ. Trѭӡng tӑa lҥc ngay phía sau bên trái toà bӕ ӣ khu ÿҩt ngang 50m, rӝng
(sâu) 43m chӍ có mӝt dãy nhà ngang trông ra bùng binh ÿѭӡng giao thông mӝt chiӅu
(sens unique, nay là ÿѭӡng Cách mҥng tháng Tám). Dãy nhà dài 34m, rӝng 10,5m
dùng làm các lӟp hӑc. Các năm 1904-1905 ngѭӡi ta xây thêm mӝt chái nhà dài 27m,
rӝng 3,5m ÿӇ ngăn cách trѭӡng vӟi toà bӕ; mӝt dãy nhà dài 40m, rӝng 14m quay vào
sân trѭӡng, nҵm vuông góc vӟi các lӟp hӑc xây tӯ trѭӟc. Các dãy nhà và chái nhà ÿӅu
thҩp, lӧp ngói móc theo kiӇu xѭa. Cәng trѭӡng nҵm sau lѭng toà bӕ, ngó xӃ sang nhà
thӡ Biên Hoà. Ӣ xӃ mé trái bên kia ÿѭӡng, vӅ sau xây căn nhà cho viên hiӋu trѭӣng

1.7 Page 7

▲back to top


và gia ÿình cѭ ngө; ngôi nhà có nӅn cao kiӃn trúc kiӇu Pháp, cӱa trѭӟc hình lөc giác
che mѭa nҳng.
Ngay phía trѭӟc trѭӡng, sát bùng binh là lò rӗng dài 25m nung ÿӗ gӕm; sau này lò
dӡi vӅ khu ÿҩt cҥnh ÿài KӍ niӋm. Khi lò rӗng dӥ bӓ, ngѭӡi ta xây phòng trѭng bày sҧn
phҭm (musée) trên nӅn lò cNJ. Lúc ÿҫu trѭӡng có:
1- Ban Ĉan lát (dùng song, mây, tre)
2- Ban Gӛ (ÿiêu khҳc gӛ, tiӋn gӛ, mӝc xây dӵng và mӝc dân dөng)
3- Ban Ĉúc ÿӗng (làm theo phѭѫng pháp cӫa Bҳc Ninh)
4- Ban VӁ (ÿӅ tài bәn xӭ cho ÿiêu khҳc gӛ và ÿúc ÿӗng)
Ban Sҳt chѭa ÿѭӧc Hӝi ÿӗng hàng tӍnh chҩp thuұn song năm 1903-1904 trѭӡng
vүn tuyӇn sinh.
Hӑc trò vào hӑc nhӓ nhҩt 12 tuәi và lӟn nhҩt 18, có hӑc bәng gia ÿình mӛi suҩt
4p50 (piastre: ÿӗng Ĉông Dѭѫng=10 fr Pháp) do làng xã cҩp. Trѭӡng cNJng nhұn hӑc
trò tӵ do (élève libre: hӑc tӵ túc cѫm nhà, chӍ không phҧi ÿóng hӑc phí). Theo báo
cáo tháng 8 năm 1903, trѭӡng có 55 hӑc sinh nhұp hӑc, kӇ cҧ hai hӑc sinh dân tӝc
thiӇu sӕ; cuӕi năm 1903 có 64.
Tháng 9/1906, ông J. Lamorte (La-móoc), kƭ sѭ công nghӋ, mӝt nhà doanh nghiӋp
ÿѭӧc mӡi vӅ làm nhà ÿiӅu hành kӻ thuұt (directeur technique). Ông ÿiӅu hành viӋc
thӵc hiӋn chѭѫng trình giҧng dҥy (bӕ trí thҫy dҥy các môn), ÿһc biӋt ông dҥy các môn
chung. Trong năm này, tr˱ͥng tuy͋n sinh ban G͙m.
Tháng 3/1907, ông Maspéro (Matx-pê-rô) làm chӫ tӍnh Biên Hoà, tә chӭc lҥi nhà
trѭӡng và ban hành qui chӃ mӟi, có mӝt sӕ ÿiӇm ÿáng chú ý:
- Lұp Hӝi ÿӗng quҧn trӏ ÿiӅu hành trѭӡng.
- Hӧp thӭc hoá Ban Gӕm.
- Mӣ thêm Ban Nӳ công gia chánh, lúc ÿҫu chӍ có các môn cҳt, may, thêu ÿan, dӋt
thҧm, sau thêm môn giһt ӫi và nӝi trӧ. Bà Buard (Buy-a) phө trách Ban Nӳ công gia
chánh.
Năm này trѭӡng có 118 hӑc sinh theo hӑc, tuәi nhӓ nhҩt 13, lӟn nhҩt 17; các em
chӍ cҫn biӃt ÿӑc, biӃt viӃt chӳ quӕc ngӳ. Sӕ hӑc trò-ÿӕc công lên ÿӃn 12.

1.8 Page 8

▲back to top


KӇ tӯ tháng 8/1908 ông A. Joyeux (Gioay-ѫ), kiӃn trúc sѭ, thanh tra xây dӵng dân
sӵ, thanh tra các trѭӡng Mƭ thuұt bәn xӭ thay thӃ ông Lamorte. Năm 1910 có 2 hӑc
trò tӃt nghiӋp Ban Gӕm, năm 1911 có thêm 2 ngѭӡi nӳa.
Tháng 9/1913, ông Chánh tham biӋn (tӭc Chӫ tӍnh) Krautheimer (Krô-te-mê) ra
QuyӃt ÿӏnh tә chӭc lҥi nhà trѭӡng vӟi nӝi dung:
Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà là mӝt trѭӡng MƬ NGHӊ THӴC HÀNH, có mөc ÿích
ÿào tҥo ra các thӧ lành nghӅ và khéo tay cho các nghӅ ÿúc ÿӗng và chҥm trә ÿӗ ÿӗng
và các kim loҥi khác, nghӅ gӕm, nghӅ mӝc dân dөng, mӝc xây dӵng, và ÿiêu khҳc gӛ.
Trѭӡng gӗm có 3 ban:
- Ban Ĉúc ÿӗng và chҥm trә
- Ban Gӕm
- Ban Gӛ
Mӛi ban có 15 hӑc sinh (không kӇ hӑc sinh tӵ do), chia ra 3 năm hӑc, mӛi năm
mӝt lӟp. Tuәi hӑc trò nhӓ nhҩt là 13 và không quá 16, có trình ÿӝ sѫ hӑc cӫa trѭӡng
làng, xã. Hӑc sinh phҧi hӑc 2 môn chung là vӁ và nһn. Nhà ÿiӅu hành kƭ thuұt bҳt
buӝc phҧi dҥy 2 lӟp vӁ hay nһn mӛi tuҫn cho mӛi ban. Các lӟp vӁ nһn không ÿѭӧc
ngѭng vì bҩt cӭ lí do gì, các ngày khác, ÿӕc công trông coi và sӱa bài cho hӑc sinh.
Trong thӡi gian hӑc nghӅ ӣ trѭӡng, hӑc sinh ÿѭӧc hӑc văn hoá tѭѫng ÿѭѫng vӟi
chѭѫng trình sѫ hӑc (ÿӃn lӟp ba), ÿһc biӋt chú ý ÿӃn chӳ quӕc ngӳ và sӕ hӑc. Ngoài
ra hӑc sinh phҧi theo hӑc lӟp cӫa ngѭӡi lӟn vào các buәi tӕi ӣ tӍnh lӏ dѭӟi sӵ quҧn lí
cӫa nhà ÿiӅu hành.
Năm 1907, ông Maspéro ÿӅ xѭӟng viӋc hѭӟng dүn giҧng dҥy có sáng tҥo. Ông J.
Lamorte rӗi ông A. Joyeux ÿã loҥi bӓ phѭѫng pháp thӧ cҧ cҫm tay chӍ viӋc các phó
nhӓ, thӧ hӑc viӋc hҫu ÿiӃu ÿóm và chӏu sai vһt cӫa thӧ cҧ cӫa các ÿӕc công ngѭӡi
châu Á, thay thӃ bҵng sӵ hѭӟng dүn kƭ thuұt thӭc tӍnh sӵ sáng tҥo và trí thông
minh cӫa hӑc sinh.
Các hӑc trò khóa ÿҫu tiên tiӃp thu ít nhҩt mӝt năm sӵ hѭӥng dүn cӫa hai ông
Lamorte và Joyeux trѭӟc khi nhұn bҵng tӕt nghiӋp. Sӵ tiӃn bӝ rõ rӋt cӫa hӑc sinh thӡi
kǤ ÿҫu ÿã làm rҥng danh các thҫy cô giáo ngѭӡi Pháp. Trong thӡi gian ngҳn, hӑc trò
có trình ÿӝ tay nghӅ cao hѫn các ÿӕc công châu Á và hӑ dҫn dҫn thay thӃ các ÿӕc

1.9 Page 9

▲back to top


công ÿó. Tháng 8/1912 chӍ còn mӝt ÿӕc công ngѭӡi Hoa dҥy ban Gӕm, mӝt cӵu hӑc
sinh ViӋt Nam thay thӃ ông này trѭӟc ngày 1/1/1913.
Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà ÿã hoàn thành xuҩt sҳc vai trò lӏch sӱ buәi ÿҫu, vҥch
hѭӟng ÿi ÿӝc ÿáo: làm mƭ thuұt ӭng dөng ÿӇ tӗn tҥi và phát triӇn (trong khi ÿó, mӝt
sӕ trѭӡng dҥy nghӅ khác lҫn lѭӧt giҧi thӇ). Tӯ ÿây, cuӕn sách này nói sâu vӅ viӋc
trѭӡng ÿào tҥo thӧ gӕm.
Khoҧng năm 1913, Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà ÿәi tên thành Trѭӡng Mƭ nghӋ bҧn
xӭ Biên Hoà (École dArt indigène de Bienhoa 1913-1964) theo quyӃt ÿӏnh ngày
11/9/1913 cӫa chӫ tӍnh Krautheimer (ÿѭӧc Thӕng ÿӕc Nam kì duyӋt ngày
22/9/1913). Nhân dân Biên Hoà thѭӡng gӑi gӑn là Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà, dù
trѭӡng thay tên mӝt sӕ lҫn.
Năm 1916, thӡi gian hӑc nâng lên 4 năm và chia thành 4 lӟp hӑc. Năm 1918, ông
A. Joyeux bұn nhiӅu viӋc chuyên môn, xin nghӍ. Ông Serré (Xe-rê) dҥy gӕm thay thӃ,
cӫng cӕ thêm nhӳng ÿiӅu ông Joyeux tiӅn nhiӋm ÿӅ xѭӟng.
Hàng năm nhà trѭӡng ÿӅu có sҧn phҭm trѭng bày tҥi Hӝi Mӻ thuұt Sài Gòn
(Société des Beaux-Arts de Sai gon), tham dӵ triӇn lãm Hà Nӝi và các nѫi trong và
ngoài nѭӟc. Dѭӟi sӵ ÿiӅu hành cӫa ông Serré, năm 1922 tҥi Hà Nӝi, các sҧn phҭm
xinh xinh bҵng ÿӗng, bҵng gӕm cӫa phái tân hӑc Biên Hoà ÿã ÿѭӧc dân Hà Nӝi khen
ngӧi hӃt lӡi. Thӕng ÿӕc Nam kì ÿã cho ӭng trѭӟc 600p00 (ÿӗng Ĉông Dѭѫng) cho
tӍnh Biên Hoà ÿӇ mua nhӳng voi, cóc, rùa... bҵng ÿӗng, các chұu hình ô van lөc giác,
lan can... bҵng gӕm ÿem ÿi triӇn lãm ӣ Hӝi chӧ Marseille năm 1922. Qua các kì triӇn
lãm, nhà trѭӡng nhұn ÿѭӧc nhiӅu hӧp ÿӗng giҧi quyӃt công ăn viӋc làm cho sӕ hӑc
sinh tӕt nghiӋp.
Năm 1923 Chính phӫ Pháp bә nhiӋm ông Robert Balick (Ba-lích), tӕt nghiӋp
Trѭӡng Mƭ thuұt trang trí Paris, làm HiӋu trѭӣng chính thӭc - chҩm dӭt viӋc các
Chánh tham biӋn chӫ tӍnh kiêm nhiӋm chӭc HiӋu trѭӣng - và bà Mariette Balick (Ma-
ri-ét) tӕt nghiӋp Trѭӡng Gӕm Limoges (Li-mô-giѫ) làm phө tá. Ông bà Balick chӍ giӳ
lҥi hai ban truyӅn thӕng, ÿó là Ban Ĉúc ÿӗng và Ban Gӕm. (Ban Ĉá - Ĉá Angkor
phөc chӃ, ít tuyӇn sinh, năm có năm không).

1.10 Page 10

▲back to top


Ông Balick phө trách Ban Ĉúc ÿӗng vӟi 3 ÿӕc công bәn xӭ và 21 hӑc trò. Bà
Balick ÿӭng ÿҫu Ban Gӕm, có 1 ÿӕc công bәn xӭ và 12 hӑc trò. Ban Gӛ có 7 hӑc trò.
Ngoài ra các ban còn có huҩn mƭ viên (moniteur: huҩn luyӋn nghӅ, nӃu là ngành thӇ
thao thì gӑi là huҩn luyӋn viên) giúp viӋc.
Thӡi gian hӑc là 4 năm: 2 năm ÿҫu hӑc các môn cѫ bҧn và luân phiên các ban; 2
năm cuӕi ÿi chuyên ban; Hӑc trò vào hӑc phҧi có trình ÿӝ sѫ hӑc (lӟp ba), ÿѭӧc hӑc
tiӃp chӳ nho, chӳ Quӕc ngӳ, toán, tiӃng Pháp.
Ngoài sӕ hӑc trò tӵ do (lip: libre), tҩt cҧ các em khác ÿӅu ÿѭӧc hӑc bәng tӯ 4 ÿӗng
ÿӃn 7 ÿӗng mӛi tháng. Sau khi tӕt nghiӋp, hӑc sinh ÿѭӧc thâu nhұn vào lӟp hoàn
thiӋn hӑc thêm 3 năm, vӯa trau dӗi nghӅ vӯa làm ra sҧn phҭm, hѭӣng lѭѫng tӯ 20
ÿӗng ÿӃn 30 ÿӗng mӛi tháng (bҵng gҫn 1 tҩn gҥo theo thӡi giá).
Trѭӡng còn nhұn các hӑc sinh có năng khiӃu vӅ ÿúc ÿӗng và gӕm do Trѭӡng Mƭ
nghӋ Gia Ĉӏnh chuyӇn lên. Tӯ năm 1927, các Trѭӡng Mƭ nghӋ Gia Ĉӏnh (thѭӡng gӑi
là Trѭӡng VӁ), Thӫ Dҫu Mӝt và Biên Hoà qui ÿӏnh năm ÿҫu gӑi là năm dӵ bӏ. Mӝt sӕ
hӑc sinh năm dӵ bӏ cӫa Trѭӡng Mƭ nghӋ Gia Ĉӏnh, chuyӇn lên Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên
Hòa vào luôn năm thӭ nhҩt (thӵc ra là năm thӭ hai). Hӑc trò Ban Gӕm hӑc các môn:
xoay, chҥm khҳc, chҩm men, in và nһn.
Bà Balick vҥch hѭӟng ÿi riêng cho Ban Gӕm. Ĉó là sҧn phҭm trang trí nhiӅu màu,
chҥm khҳc các chi tiӃt hoa văn ÿһc sҳc, nhiӅu màu men lҥ mҳt tҥo cho gӕm cӫa
trѭӡng sҳc thái riêng,khác hҷn gӕm dân dөng Tân Vҥn và Lái Thêu cӫa các lò ngѭӡi
Hoa (Trѭӟc ÿây, ông joyeux ÿã nghiên cӭu dùng men Pháp chҩm lên sҧn phҭm gӕm
nhѭng không thành công).
Bà Balick cùng các ÿӕc công bәn xӭ, dùng nguyên liӋu nӝi ÿӏa, chӫ yӃu là tro
rѫm, tro lò, miӇng (thӫy tinh), cát Ĉà Nҹng, cao khai thác ӣ Ĉҩt Cuӕc, Chánh Lѭu
(Thӫ Dҫu Mӝt)... Trҧi qua nhiӅu thӭ nghiӋm, cuӕi cùng bà tìm ra loҥi men tro phù
hӧp mà dân làm gӕm gӑi là men ta. Vӟi mҥt ÿӗng thu ÿѭӧc khi hoàn thiӋn ÿӗ ÿӗng,
bà chӃ ÿѭӧc màu xanh ÿӗng Vert de Bienhoa ÿҽp, nәi tiӃng nhѭ Vert dIslam trong
các công trình kiӃn trúc cӫa ÿҥo Hӗi. Vӟi ÿá ong Biên Hoà, bà chӃ ra men ÿá ÿӓ rҩt
ÿҽp. Men Pháp thѭӡng là men nhҽ ÿӝ hay trung ÿӝ (1150oc-1200oc) không thӇ ÿҽp
bҵng men tro cao ÿӝ (1280oc) cӫa ViӉn Ĉông, ÿӕt bҵng cӫi tҥo ra hӓa biӃn ít men nào

2 Pages 11-20

▲back to top


2.1 Page 11

▲back to top


sánh kӏp. Hѫn nӳa ÿӗ gӕm khi ra lò có khuyӃt tұt, ông bà Balick cho ÿұp bӓ không
thѭѫng tiӃc. Do ÿó trong các Hӝi chӧ triӇn lãm sau này, ÿӗ gӕm Biên Hoà ÿѭӧc ÿánh
giá cao. Khách hàng nhұn xét men Biên Hoà có chiӅu sâu, càng nhìn càng thҩy ÿҽp.
Lò ӕng (lò rӗng) ÿҫu tiên xây phía góc phҧi trѭӟc trѭӡng ÿӇ nung sҧn phҭm gӕm.
Do sҧn xuҩt phát triӇn, lò nung hoҥt ÿӝng gây ô nhiӉm môi trѭӡng cho nhà thӡ và toà
bӕ. ĈӇ Phù hӧp vӟi qui mô ÿào tҥo và sҧn xuҩt, trѭӡng xin thêm mӝt khu ÿҩt diӋn
tích 9100m2 cách trѭӡng khoҧng 1km ÿӇ làm trѭӡng nhánh (trѭӡng ngành, trѭӡng
ngoài - cѫ sӣ 2, hiӋn nay là cѫ sӣ Trѭӡng Cao ÿҷng Mӻ thuұt Trang trí). Khu ÿҩt này
lúc ÿҫu bao gӗm cҧ Trѭӡng TiӇu hӑc Trӏnh Hoài Ĉӭc hiӋn nay, (sát bên cҥnh). Hӑc
trò hӑc chӫ yӃu tҥi trѭӡng chính chӍ khi rót ÿӗng hay nung gӕm mӟi ÿi trѭӡng nhánh
(école annexe).
Vào khoҧng năm 1930, trѭӡng nhánh xây 2 lò gӕm: mӝt lò tròn ÿѭӡng kính 5m
bҵng gҥch không tô có ӕng khói cao, dùng ÿӇ nung non (nung sѫ) gҫn rào phía sau
(ÿӕi diӋn kí túc xá bây giӡ); mӝt lò ӕng dài 35m, xѭӣng thӧ và mái che lò có kích
thѭӟc 69x9m, vӏ trí là xѭӣng gӕm ngày nay (hoҥt ÿӝng tӕt cho ÿӃn năm 1997). Lò
này gӑi là lò nhӓ.
Năm 1936, do các hӧp ÿӗng nhiӅu lên, trѭӡng xây thêm lò ӕng dài 40m, mái che
lò và chӛ thӧ làm viӋc có kích thѭӟc 66x7m, lò này nҵm bên phҧi song song vӟi lò
nhӓ. Lò này sau gӑi là lò lӟn hoҥt ÿӝng không hiӋu quҧ nên tӯ năm 1941 trӣ ÿi chӍ
dùng ÿӇ in và hҫm ӕng khҭm (bao nung).
Năm 1925, trѭӡng ÿѭӧc mӡi tham dӵ Hӝi chӧ quӕc tӃ Paris. ông bà Balick chӑn
sҧn phҭm ÿúc ÿӗng có chҥm trә nhѭ: cúp, gҥt tàn, cái chһn giҩy, bình và tѭӧng nhӓ
bҵng ÿӗng, ÿӗ ÿӗng mƭ thuұt... Ĉӗ gӕm có các loҥi bình trang trí, gӕm treo tѭӡng,
bình ÿӵng nѭӟc, các loҥi bӋ, tѭӧng… Gian hàng do bà Balick ÿiӅu hành, khách ra
vào tҩp nұp. Bà vӯa bán hàng vӯa giҧi thích bұn rӝn cҧ ngày. Giӟi chuyên môn ÿánh
giá cao ÿӗ sành Biên Hoà. Chính phӫ Pháp tһng Bҵng khen danh dӵ, ban tә chӭc tһng
thѭӣng Huy chѭѫng vàng. CNJng nhѭ Hӝi chӧ triӇn lãm Marseille, trѭӡng kí ÿѭӧc
nhiӅu hӧp ÿӗng tҥo công ăn viӋc làm cho hӑc sinh.
Năm 1932, trѭӡng dӵ Hӝi chӧ triӇn lãm quӕc tӃ Paris lҫn thӭ 2, lҫn này ông bà
Balick cho trình diӉn sӕng vӅ tҥo dáng gӕm. Hai ÿӕc công gӕm bәn xӭ vӟi ÿӫ các

2.2 Page 12

▲back to top


dөng cө ÿi cùng. Hӑ xoay tay khéo léo, nhanh gӑn, ÿҽp mҳt trѭӟc công chúng, ÿѭӧc
báo chí Paris, du khách Pháp và nѭӟc ngoài ngӧi khen nhiӋt liӋt. Bà Balick phҧi trҧ
lӡi hàng trăm câu hӓi tӯ tҥo hình chҥm khҳc, chҩm men, nung lò… Hàng bán hӃt veo,
nhiӅu món trҧ tiӅn trѭӟc, ngѭӡi mua chӍ nhұn hàng sau khi Hӝi chӧ bӃ mҥc. NhiӅu
hӧp ÿӗng ÿѭӧc kí, Bӝ Thѭѫng mҥi Pháp ÿӅ nghӏ làm ÿҥi lý cho trѭӡng ӣ Paris. Lҫn
này trѭӡng cNJng ÿѭӧc tһng thѭӣng Huy chѭѫng vàng và Bҵng danh dӵ. ĈӇ khuyӃn
khích tѭӡng thѭӣng công lao ÿào tҥo và sҧn xuҩt qua các kì triӇn lãm ӣ mүu quӕc,
Chính phӫ Pháp trao tһng trѭӡng lò ÿiӋn thí nghiӋm, máy nghiӅn tán và mӝt sӕ thiӃt
bӏ khác.
Năm 1933, trѭӡng tách các lӟp hoàn thiӋn ÿӇ thành lұp Hӧp tác xã thӫ công cӫa
thӧ gӕm và thӧ ÿúc ÿӗng (La Sociéte coopérative artisanale des potiers et fondeurs)
gӑi gӑn là Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên Hoàn. Hӑc sinh tӕt nghiӋp gia nhұp sau 1 năm
thӵc tұp thì ÿѭӧc công nhұn là thӧ.
Trѭӡng cho xây dӵng phòng trѭng bày (musée) kích thѭӟc 25x8m ngay trên nӅn
lò gӕm ÿҫu tiên ÿӇ giӟi thiӋu sҧn phҭm, nhұn ÿѫn ÿһt hàng.
Năm 1944, trѭӡng ÿәi tên là Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành Biên Hoà (École des arts
appliqués de Bienhoa). Do các sӵ kiӋn năm 1945 (Nhұt ÿҧo chính Pháp, Cách mҥng
tháng 8/1945 thành công, quân Pháp tái chiӃm Biên Hoà), trѭӡng ÿóng cӱa mӝt thӡi
gian ngҳn, năm 1946 mӣ trӣ lҥi. Hӧp tác xã Mӻ nghӋ tan rã. Thҫy Trѭѫng Văn ChӍ
gây dӵng lҥi tә chӭc hӧp tác xã và tiӃp tөc sҧn xuҩt.
Năm 1948, ông bà Balick tӯ Pháp trӣ lҥi ViӋt Nam tiӃp tөc ÿҧm nhұn chӭc hiӋu
trѭӡng. Năm 1950, ông bà vӅ Pháp nghӍ hѭu. Thҫy Trҫn Văn ѫn mӝt lҫn nӳa ÿѭӧc cӱ
lên thay ông Balick.
Năm 1950, Hӧp tác xã Mƭ nghӋ tách hҷn ra khӓi trѭӡng ÿӇ trӣ thành mӝt ÿѫn vӏ
sҧn xuҩt-kinh doanh ÿӝc lұp, cѫ sӣ chính là xѭӣng thӧ và lò nhӓ, khu Khoa Gӕm
ngày nay.
Tӯ Trѭӡng Mƭ nghӋ bәn xӭ ÿӃn Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành, hӑc sinh không ÿông.
Năm 1944 có 75 hӑc sinh là nhiӅu nhҩt, năm 1955 có 46 trò do 10 thҫy cô giáo (kӇ cҧ
hiӋu trѭӡng) giҧng dҥy, 4 nhân viên làm văn phòng, tùy phái, gác dan.

2.3 Page 13

▲back to top


Ngày 7/5/1955, Thӫ tѭӟng Chính phӫ Sài Gòn xӃp các Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành
Gia Ĉӏnh, Biên Hoà và Thӫ Dҫu Mӝt vào loҥi trѭӡng có xѭӣng kƭ nghӋ ÿһc biӋt và kӇ
tӯ ngày 20/9/1955 hӑc sinh muӕn vào hӑc phҧi có bҵng tiӇu hӑc (hoһc tѭѫng ÿѭѫng)
và qua thi tuyӇn.
Năm 1956, trѭӡng trӵc thuӝc Nha Kƭ thuұt và Mƭ thuұt hӑc vө (Bӝ Giáo dөc Sài
Gòn). Năm hӑc 1956-1957, trѭӡng thành lұp thѭ viӋn bao gӗm các tài liӋu vӅ vӁ, ÿiêu
khҳc, kƭ thuұt gӕm, ÿúc ÿӗng, ÿá Angkor, lӏch sӱ ViӋt Nam...
KӇ tӯ 1/7/1957, trѭӡng trӵc thuӝc Nha Kƭ thuұt và Mƭ thuұt hӑc vө vӅ chuyên
môn, tài chính và hành chính, không qua Ti Hӑc chánh. Nhѭ vұy tӍnh chҩm dӭt vai
trò trӵc tiӃp quҧn lí trѭӡng mӑi mһt. Trong năm này trѭӡng mӣ thêm ban mӟi: Ban
Nһn và ÿӃn năm 1962 ÿәi tên là Ban Ĉiêu khҳc.
Nhҵm phát triӇn ngành Gӕm, Chính phӫ Sài Gòn mӡi các cӕ vҩn nѭӟc ngoài vӅ
trѭӡng giúp vӅ kƭ thuұt ÿӗng thӡi cӱ mӝt sӕ thҫy ÿi tu nghiӋp nѭӟc ngoài.
Năm 1960, các chuyên viên gӕm Nhұt Bҧn là Ishizuka, Koe và Mizuno cӕ vҩn vӅ
men, xѭѫng ÿҩt, kƭ thuұt xây lò cho trѭӡng. Thҫy Ĉһng Nhӵt Thăng tu nghiӋp vӅ men
gӕm ӣ Tây Ĉӭc tӯ ngày 1/8/1960 ÿӃn 28/2/1961.
Thҫy Lê Bá Ĉáng ÿi tu nghiӋp ӣ Nagoya (Nhұt Bҧn) tӯ 4/10/1961 ÿӃn 4/10/1962
vӅ lò, xѭѫng ÿҩt và men, là ngѭӡi ÿҫu tiên sáng tҥo gӕm mƭ thuұt hiӋn ÿҥi Biên Hoà ӣ
miӅn Nam ViӋt Nam.
Năm 1962, ông Kato – chuyên viên Nhұt vӅ dҥy lý thuyӃt gӕm – thay thӃ các ông
Ishizuka và Mizuno. Thҫy Ĉһng Cҭm Hӗng ÿi tu nghiӋp vӅ men gӕm tҥi Vierzon
Pháp tӯ 11/9/1962 ÿӃn 30/6/1963.
Hӑc sinh ÿӅu tұp trung hӑc tҥi trѭӡng chánh, chӍ khi rót ÿӗng hay nung gӕm mӟi
vào trѭӡng nhánh, tuy nhiên tӯ năm 1960 vӅ sau, hӑc sinh Ban Gӕm hӑc lý thuyӃt
chuyên môn tҥi trѭӡng nhánh, khi hӑc dùng bàn xoay máy (5 cái lҳp năm 1955) mӟi
vӅ trѭӡng chánh.
Theo Nghӏ ÿӏnh sӕ 1607-GD/BC/NĈ ngày 17/9/1964 cӫa Bӝ Quӕc gia Giáo dөc
Sài Gòn thì kӇ tӯ năm hӑc 1964 - 1965, Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành Biên Hoà ÿәi tên
thành Trѭӡng Trung hӑc Kƭ thuұt cҩp I (gӑi gӑn: Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà).

2.4 Page 14

▲back to top


Mөc ÿích cӫa trѭӡng: ÿào tҥo các thӧ kƭ thuұt chuyên môn. Năm hӑc 1964-1965
Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà có các ban:
- Ban Gӕm: thҫy Ĉһng Nhӵt Thăng phө trách.
- Ban Ĉiêu khҳc: thҫy Võ Thành Ngôn phө trách
- Ban Ĉúc ÿӗng: thҫy Ung Văn Nam phө trách.
Hӑc sinh phҧi có chӭng chӍ hӑc hӃt chѭѫng trình lӟp 7 phә thông, tuәi tӕi thiӇu là
13, tӕi ÿa là 17 và qua mӝt kì thi tuyӇn sinh hai môn hình hoҥ và vӁ trang trí (có lúc
không thi hai môn kӇ trên). Hӑc sinh ÿѭӧc phân ban ngay, không hӑc luân phiên các
ban nhѭ trѭӟc. Cuӕi năm lӟp 10, nhӳng hӑc sinh có ÿiӇm trung bình trӣ lên ÿѭӧc Hӝi
ÿӗng giáo viên ÿӅ nghӏ cҩp văn bҵng, miӉn thi trung hӑc kƭ thuұt chuyên nghiӋp ÿӋ
nhҩt cҩp. Sӕ dѭӟi trung bình còn lҥi phҧi qua mӝt kì thi.
Năm 1965, Nha Kƭ thuұt cҩp kinh phí xây cҩt tҥi trѭӡng nhánh hai dãy 1 lҫu kích
thѭӟc 28x9m và 44x9m, mӝt nhà trӋt sѭӡn sҳt kích thѭӟc 65x12,5m dùng làm cѫ
xѭӣng. Tuy nhiên do lӛ nên nhà thҫu bӓ dӣ công trình.
Năm 1969, Nha Kƭ thuұt cҩp thêm tiӅn ÿӇ hoàn tҩt ÿӧt mӝt trѭӡng nhánh và tiӃp
tөc xây cҩt ÿӧt hai. Cѫ quan viӋn trӧ Mƭ (USAID) cҩp mӝt sӕ máy móc trӏ giá 60.000
ÿô la ÿӇ yӇm trӧ ÿӧt ÿҫu cho viӋc trang bӏ các cѫ xѭӣng cӫa trѭӡng.
Ngày 10/5/1969 khӣi công ÿӧt hai và kӃt thúc vào cuӕi năm 1969.
Năm 1970, trѭӡng chính thӭc dӡi toàn bӝ vӅ trѭӡng nhánh cNJ trҧ cѫ sӣ trѭӡng
chánh tӗn tҥi tӯ năm 1903 cho toà Hành chánh tӍnh, chӍ giӳ lҥi phòng triӇn lãm. Tuy
nhiên máy móc các ban kƭ thuұt vүn nҵm trong kho chӡ. Trѭӡng vүn là dҥng Trѭӡng
Mӻ nghӋ có lӏch sӱ tӯ năm 1913. Sӕ hӑc sinh khoҧng 160 ÿӃn 170 em.
Năm 1972, vào dӏp gҫn TӃt, trѭӡng cùng các xí nghiӋp gӕm bên ngoài tә chӭc bán
hàng TӃt mӝt tuҫn tҥi khuôn viên trѭӡng, khách ÿӃn mua nhiӅu nhѭ ÿi hӝi chӧ, thành
công ngoài dӵ kiӃn. KӇ tӯ năm 1973 cӭ dӏp TӃt ÿӃn dân Biên Hoà ÿón mua hàng gӕm
cӫa Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà, vӯa ÿҽp vӯa rҿ vӅ trѭng.
Năm 1973-1974, trѭӡng tuyӇn sinh các Ban ÿiӋn kƭ nghӋ, kƭ nghӋ gӛ, kƭ nghӋ sҳt,
kӻ thuұt phө nӳ và hoҥ viên (ngoài ba ban truyӅn thӕng) tәng cӝng là 8 ban. Hӑc trò
phҧi có bҵng trung hӑc ÿӋ nhҩt cҩp (cҩp 2) và qua mӝt kì thi, hӑc ba năm: lӟp 10, lӟp
11, lӟp 12 chuyên nghiӋp. Trѭӡng trӣ thành bá nghӋ vӟi nӝi dung phong phú và qui

2.5 Page 15

▲back to top


mô lӟn hѫn nhiӅu. Sau 70 năm, lӏch sӱ trѭӡng hình nhѭ quay trӣ lҥi thuӣ ÿҫu nhѭng
không lһp nguyên vҽn mà phát triӇn theo ÿѭӡng xoáy trôn ӕc, ӣ mӭc cao hѫn.
Do ÿó, năm hӑc 1973-1974, trѭӡng vӯa có hӑc sinh mӟi tuyӇn theo hӋ mӟi cӫa 8
ban, vӯa có hӑc sinh theo hӋ cNJ (cҩp 2) chuyӇn lên lӟp 11 và 12 kƭ thuұt ÿһc biӋt,
không có hӑc sinh ra trѭӡng nên hӑc sinh rҩt ÿông, khoҧng 400 nhà trѭӡng phҧi sӱ
dөng mӑi phòng ӕc ÿӇ làm lӟp hӑc.
Năm hӑc 1974-1975, trѭӡng có 78 thҫy, cô giáo và công nhân viên (có 15 vӏ ÿѭӧc
mӡi dҥy giӡ). CNJng năm hӑc này trѭӡng thành lұp hӝi Phө huynh hӑc sinh.
Sau ngày 30/4/1975, nhà trѭӡng có 154 hӑc sinh và 73 thҫy, cô giáo (12 vӏ thӍnh
giҧng) và công nhân viên. Ĉây là giai ÿoҥn quá ÿӝ vӟi nhӳng thay ÿәi xáo trӝn mҥnh
mӁ vӅ tә chӭc, nhân sӵ.
Ngày 5/7/1975, Ti Giáo dөc Biên Hoà bә nhiӋm Ban ÿiӅu hành gӗm 1 trѭӣng ban
1 phó ban và 3 ӫy viên. Nhà trѭӡng tiӃp tөc tuyӇn sinh khoá cuӕi cùng cӫa Trѭӡng Kƭ
thuұt Biên hoà năm hӑc 1975-1976.
Tháng 11 năm 1976, Uӹ ban nhân dân tӍnh Biên Hoà ra quyӃt ÿӏnh thành lұp
Trѭӡng phә thông công nghiӋp cҩp 3. Ngày 21/2/1977, Ti Giáo dөc Biên Hoà bә
nhiӋm Ban giám hiӋu gӗm 1 HiӋu trѭӣng, 4 HiӋu phó. (4 HiӋu phó ÿӅu ӣ Ban ĈiӅu
hành cNJ). Tuy nhiên Ti Công nghiӋp xin quҧn lý ba ban: Mƭ thuұt Ĉiêu khҳc, Ĉӗng và
Gӕm ÿӇ thành lұp Trѭӡng Mƭ thuұt Công Nghiêp. Ngày l0/8/197, ÿѭӡng ÿiӅu 13 thҫy
cô giáo và công nhân viên ra Ti Công nghiӋp
Năm hӑc 1977-1978, Trѭӡng Phә thông công nghiӋp tuyӇn sinh vào lӟp 10, chӍ
hӑc ÿѭӧc ít tháng phҧi giҧi thӇ vì Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà trҧ vӅ cho Bӝ Văn hoá.
Ngày 14/1/1978, ӫy ban nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai và Ti Giáo dөc Ĉӗng Nai chính
thӭc bàn giao hai Trѭӡng Mƭ thuұt công nghiӋp và Phә thông công nghiӋp cho Bӝ
Văn hoá ÿӇ thành lұp Trѭӡng Trung hӑc Mƭ thuұt trang trí Ĉӕng Nai.
Tính tӯ năm 1903 ÿӃn năm 1978, trong ba phҫn tѭ thӃ kӍ XX, Trѭӡng Dҥy nghӅ
Biên Hoà (tiӅn thân) rӗi Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà ÿã thӵc hiӋn nhiӅu công trình
ÿѭӧc ÿánh giá cao: phөc hӗi mӝt sӕ tѭӧng ӣ ÿình Tân Lân (thӡ Trҫn Thѭӡng Xuyên)
trang trí gӕm cho nhà hӝi Bình Trѭӟc (nay là phòng Văn hoá- Thông tin thành phӕ
Biên Hoà), ÿài KӍ niӋm, bӗn phun nѭӟc ӣ công trѭӡng Sông Phӕ, tѭӧng Phұt cao

2.6 Page 16

▲back to top


6,3m ӣ chùa Xá Lӧi (Sài Gòn), trang trí gҥch gӕm ӣ nhà máy nѭӟc Thӫ Ĉӭc, tѭӧng
ÿài Tài nguyên tӍnh Biên Hoà, nhiӅu tѭӧng Phұt các chùa, tѭӧng Ĉӭc Bà Maria ӣ nhà
thӡ Biên Hoà, các chұu hoa bày ӣ nhiӅu nѫi. Hàng triӋu sҧn phҭm gӕm Biên Hoà ÿã
có mһt ӣ khҳp các châu lөc. NhiӅu sҧn phҭm mƭ nghӋ bҵng ÿӗng do trѭӡng làm hiӋn
có mһt ӣ Úc, Pháp, Mƭ, Nhұt, Hӗng Kông...
Nhѭng quan trӑng nhҩt: trѭӡng ÿào tҥo ÿѭӧc nhiӅu thӧ lành nghӅ, nhiӅu nghӋ
nhân vӟi bàn tay vàng, giúp cho nghӅ gӕm mƭ nghӋ lan tӓa ra khҳp Nam bӝ: Bình
Dѭѫng, Sài Gòn, Vƭnh Long....
Năm 1971, hӑc giҧ Vѭѫng Hӗng Sen chuyên sѭu tұp và nghiên cӭu cә ngoҥn
nhұn xét: HiӋn nay trong xӭ có mӝt trѭӡng làm ÿӗ gӕm ӣ Biên Hoà và kӇ luôn ӣ Ĉà
Lҥt, và ӣ Lái Thiêu (Bình Dѭѫng), Thӏ Nghè và Biên Hoà có trên 40 lò sҧn xuҩt ÿӗ
gӕm, ÿӗ sành, có lò Thành LӉ (Bình Dѭѫng) tӯng gӱi ÿӗ chӃ tҥo bán ra ngoҥi quӕc,
nhѭng nói vӅ phҭm thì ÿӗ gӕm, ÿӗ sành ngày nay còn thua xa ÿӗ thӡi Pháp thuӝc cӫa
Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà do Tây ÿiӅu khiӇn.
II- TRѬӠNG TRUNG HӐC MƬ THUҰT TRANG TRÍ ĈӖNG NAI (1978-
1998)
Ngày 1/1/1978, Ban TiӃp quҧn cӫa Bӝ Văn hoá tiӃp nhұn Trѭӡng Kƭ thuұt Biên
Hoà ÿӇ hình thành Trѭӡng Trung hӑc Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai. Sӕ thҫy cô giáo và
nhân viên là 45.
Ngày 20/12/1978, Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà trӵc thuӝc Bӝ Văn hoá. Ngày
1/3/1979, Trѭӡng Trung hӑc Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai ÿѭӧc thành lұp chính thӭc
theo quyӃt ÿӏnh 20/VHTT/QĈ cӫa Bӝ. NhiӋm vө cӫa trѭӡng là:
a- Ĉào tҥo, bӗi dѭӥng ÿӝi ngNJ cán bӝ mƭ thuұt trang trí có trình ÿӝ trung hӑc phөc
vө cho nhu cҫu toàn miӅn Nam.
b- Bӗi dѭӥng tay nghӅ cho công nhân ngành mƭ thuұt trang trí ӣ các xí nghiӋp, cӱa
hàng, các xѭӣng mƭ thuұt, mƭ nghӋ nhà nѭӟc.
c- Sáng tác và sҧn xuҩt mүu hàng mƭ thuұt trang trí dùng trong nѭӟc và xuҩt khҭu.
d- Nghiên cӭu hӑc thuұt và công tác mƭ thuұt trang trí phөc vө yêu cҫu giҧng dҥy
cӫa trѭӡng và ÿҧm nhұn mӝt sӕ yêu cҫu vӅ mƭ thuұt trang trí khi ÿѭӧc bӝ giao.
ÿ- Quҧn lí cán bӝ nhân viên và tài sҧn cӫa trѭӡng theo chӃ ÿӝ chung cӫa nhà nѭӟc.

2.7 Page 17

▲back to top


Bӝ dӵ kiӃn cho mӣ các chuyên ngành:
1- Ngành trang trí công, thѭѫng nghiӋp; 2- Ngành gӕm mƭ thuұt; 3- Ngành ÿiêu
khҳc trang trí; 4- Ngành gӛ trang trí; 5- Ngành ÿúc ÿӗng trang trí; 6- Ngành sҳt trang
trí; 7- Ngành khҳc, chҥm ÿá nhân tҥo; 8- Ngành ÿӗ chѫi trҿ em.
Trѭӟc mҳt trѭӡng mӣ bӕn ngành:
1- Ngành trang trí công thѭѫng nghiӋp; 2- Ngành gӕm mƭ thuұt; 3- Ngành ÿiêu
khҳc trang trí (sau ÿәi là ÿiêu khҳc chҩt liӋu), 4- Ngành gӛ trang trí (sau ÿәi là thiӃt
kӃ ÿӗ gӛ và trang trí nӝi thҩt).
Ngoài ra còn có Ban Văn hoá (sau này là Ban Giáo dөc cѫ bҧn giҧng dҥy các môn
văn hoá, chính trӏ, thӇ dөc thӇ thao).
Thҫy HiӋu trѭӣng NguyӉn Cao Thѭѫng cҧi cách nhiӅu mһt, nӝi dung ÿào tҥo
mang tính mƭ thuұt rõ hѫn, xӭng vӟi tên trѭӡng. Các ban sҳp xӃp lҥi tә chӭc, bӓ bӟt
sӕ ban kƭ thuұt (sҳt, ÿiӋn, trӯ công gia chánh).
Các hӑc sinh tӕt nghiӋp lӟp 9 vào hӑc phҧi qua kì thi tuyӇn bӕn môn: hình hoҥ,
trang trí, văn, toán. Khoá ÿҫu có 63 hӑc sinh vào hӑc khoá 4 năm. Năm sau trѭӡng
tuyӇn cҧ hӑc sinh tӕt nghiӋp cҩp 3 thì các em này chӍ thi hai môn hình hoҥ, trang trí,
sӕ này chӍ hӑc ba năm, ÿѭӧc miӉn hӑc văn hoá.
Nhà trѭӡng coi trӑng viӋc ÿѭa hӑc sinh ÿi thӵc tӃ, gҳn bó sáng tác vӟi ÿӡi sӕng,
thoát dҫn tình trҥng truyӅn nghӅ thiӃu sáng tҥo ÿã thành nӃp. Tính chҩt mƭ thuұt ӭng
dөng thӇ hiӋn rõ ӣ các ban.
Dҩu ҩn thҫy NguyӉn Cao Thѭѫng ÿӇ lҥi sau hai năm: tҥo nӅn móng cho hѭӟng
ÿào tҥo phù hӧp xã hӝi mӟi, thәi luӗng không khí say mê sáng tҥo, hӑc tұp cӫa ÿӝi
ngNJ thҫy và trò cӫa trѭӡng. TiӃp ÿӃn chѭѫng trình giҧng dҥy tӯng ban ÿѭӧc trѭӡng
chӍ ÿҥo biên soҥn chi tiӃt, Bӝ Văn hoá duyӋt. Các thҫy cô giáo lên lӟp ÿӅu có bài soҥn
viӋc giҧng dҥy bӟt dҫn tình trҥng ngүu hӭng tuǤ tiӋn.
Nhӳng năm sau giҧi phóng, kinh tӃ ÿҩt nѭӟc rҩt khó khăn nhiӅu ngѭӡi bӓ cѫ quan
nhà nѭӟc ra ngoài làm viӋc khác kiӃm sӕng. Ĉҫu nhӳng năm 1980, Nhà nѭӟc cho
phép các trѭӡng chuyên nghiӋp và ÿҥi hӑc, cao ÿҷng thӵc hiӋn kӃ hoҥch ba (hӑc tұp
nghiên cӭu khoa hӑc kӃt hӧp vӟi lao ÿӝng sҧn xuҩt) góp phҫn cҧi thiӋn ÿӡi sӕng cӫa
cán bӝ công nhân viên. Ban lãnh ÿҥo nhà trѭӡng mҥnh dҥn hӧp ÿӗng vӟi Tәng Công

2.8 Page 18

▲back to top


ti Xuҩt nhұp khҭu sách báo (XUNHASABA) làm gӕm xuҩt khҭu; hӧp ÿӗng vӟi Công
ti Xuҩt nhұp khҭu quұn 5 Thành phӕ Hӗ Chí Minh (CHOIJIMEX) làm bình gӕm
ÿӵng rѭӧu bә Trѭӡng xuân tӱu. Khu vӵc lò náo nhiӋt nhѭ mӝt xѭӣng gӕm chuyên
nghiӋp thӵc thө , cán bӝ công nhân viên hào hӭng tham gia nһn, ÿә khuôn, nung... ÿӇ
tӵ cӭu mình.
Tӯ năm 1988, ý thӭc tә chӭc kӹ luұt, nӅ nӃp kӹ cѭѫng cӫa trѭӡng tҥo ÿiӅu kiӋn
cho phong trào Dҥy tӕt, hӑc tӕt ÿi lên. Muӕn nhà trѭӡng tiӃn vӳng chҳc, cҫn có ÿӝi
ngNJ thҫy cô giáo có trình ÿӝ cao. Trѭӡng liên kӃt vӟi Trѭӡng Ĉҥi hӑc Mƭ thuұt Thành
phӕ Hӗ Chí Minh mӣ lӟp ÿҥi hӑc tҥi chӭc vӅ Ĉiêu khҳc gӕm (1992-1995). 7 thҫy cô
giáo cӫa trѭӡng tӕt nghiӋp (trong sӕ 32 sinh viên cӫa lӟp). Ĉӝi ngNJ thҫy cô giáo cӫa
trѭӡng ÿѭӧc chuҭn hóa tӯng bѭӟc, trong ÿó có cô HuǤnh Bӝi Trân ÿѭӧc cӱ ÿi hӑc tҥi
Úc. Qua các ÿӧt thi ÿua, các thҫy giáo trҿ ÿѭӧc khích lӋ phát huy năgn lӵc sáng tҥo
trong giҧng dҥy. Bӝ văn hóa quan tâm ÿҫu tѭ xây dӵng trѭӡng, cҩp kinh phí mua thiӃt
bӏ giҧng dҥy, thӵc hành.
Trѭӡng gҳn bó vӟi ÿӏa phѭѫng qua viӋc làm cөm tѭӧng ÿài gӕm Pháo binh quân
gi̫i phóng ÿánh sân bay Biên Hoà ( ÿһt ӣ cәng 1 sân bay Biên Hoà) ÿҥt giҧi nhì
quӕc gia - năm này không có giҧi nhҩt. Cөm tѭӧng gӕm Ĉ̿c công chi͇n th̷ng t͝ng
kho Long Bình ÿһt ӣ công viên Long Bình gҫn ngã tѭ Tam Hoà.
Trong gҫn hai thұp niên (1978-1995) do tình hình ÿҩt nѭӟc nhiӅu khó khăn, nhu
cҫu ÿҫu ra cӫa xã hӝi hҽp nên qui mô ÿào tҥo cӫa trѭӡng không lӟn. Mһc dù có khó
khăn, ban gӕm mƭ thuұt xác ÿӏnh dҥy gӕm là dҥy nghӅ truyӅn thӕng cӫa Ĉӗng Nai
nên năm nào cNJng tuyӇn sinh, có năm chӍ vài hӑc sinh, trong khi mҩy ban khác có
năm không có hӑc trò.
Tӯ năm 1995, Bӝ Văn hoá-thông tin cҩp khoҧn kinh phí ÿáng kӇ ÿӇ nâng cҩp nhà
trѭӡng và mua sҳm nhiӅu thiӃt bӏ
mӟi.Năm 1996, lҳp ÿһt hӋ thӕng lò ga gӗm 1 lò dung tích 4m3, 1 lò 1m3, 1 lò thӱ
nghiӋm do Úc sҧn xuҩt. Thѭ viӋn mua thêm sách báo tham khҧo, Khoa Ĉӗ hoҥ và
phòng Vi tính trang bӏ nhiӅu máy vi tính, máy in màu... Khoa Trang trí nӝi thҩt và tҥo
dáng ÿѭӧc bә sung nhiӅu máy móc mӟi

2.9 Page 19

▲back to top


Tӯ năm hӑc 1996-1997, ÿѭӧc phép cӫa Bӝ chӫ quҧn, trѭӡng tuyӇn sinh hӋ cao
ÿҷng theo chӍ tiêu cӫa Trѭӡng Ĉҥi hӑc Mƭ thuұt Thành phӕ Hӗ Chí Minh (thí sinh tӕt
nghiӋp tú tài thi ba môn: hình hoҥ, trang trí và văn). Lúc này hai hӋ trung hӑc và cao
ÿҷng song song hoҥt ÿӝng. Năm hӑc 1998-1999 có 20 sinh viên cao ÿҷng và 41 hӑc
sinh trung hӑc tӕt nghiӋp. Năm sau, sӕ ra trѭӡng tѭѫng ÿѭѫng.
Nhà trѭӡng tҥo ÿiӅu kiӋn cho các thҫy cô hӑc ngoҥi ngӳ, vi tính, hӑc bұc sau ÿҥi
hӑc. Thҫy NguyӉn Ngô Trai ÿi tu nghiӋp ngҳn hҥn vӅ gӕm ӣ Nhұt.
III- TRѬӠNG CAO ĈҶNG MƬ THUҰT TRANG TRÍ ĈӖNG NAI (TӮ 1998
TӞI NAY)
Ngày 9/7/1998, Thӫ tѭӟng Chính phӫ kí quyӃt ÿӏnh 119/1998 QĈ-Ttg phê duyӋt
ÿӅ án Nâng cҩp Trѭӡng Trung hӑc Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai thành Trѭӡng Cao
ÿҷng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai. Các thҫy cô giáo cӫa trѭӡng ÿѭӧc xét chuyӇn
ngҥch giҧng viên. Trѭӡng chính thӭc tuyӇn sinh hӋ cao ÿҷng.
Ban Giám hiӋu và nhiӅu Chӫ nhiӋm khoa ÿã ÿi tham quan, hӑc kinh nghiӋm nӝi
dung và phѭѫng pháp giҧng dҥy tiên tiӃn cӫa các trѭӡng ÿҥi hӑc, cao ÿҷng nghӋ thuұt
cӫa Úc, Singapore, Pháp ÿӇ nâng cao chҩt lѭӧng ÿào tҥo sinh viên ÿáp ӭng nhu cҫu
xã hӝi.
Trѭӡng hӧp tác vӟi mӝt sӕ trѭӡng trong nѭӟc: Trѭӡng Ĉҥi hӑc Mƭ thuұt công
nghiӋp Hà Nӝi, trѭӡng Ĉҥi hӑc Mƭ thuұt Thành phӕ Hӗ Chí Minh... Trѭӡng mӡi các
giҧng viên trѭӡng bҥn giҧng dҥy, mһt khác cӱ giҧng viên ÿi bӗi dѭӥng nâng cao trình
ÿӝ. Trѭӡng ÿһt quan hӋ vӟi mӝt sӕ trѭӡng khu vӵc, mӡi mӝt sӕ giҧng viên nѭӟc
ngoài dҥy mӝt sӕ chuyên ngành vào các năm 1999-2002. Giҧng viên HuǤnh Bӝi Trân
ÿѭӧc cӱ ÿi làm luұn án tiӃn sƭ ӣ Úc vӅ lí luұn nghӋ thuұt. Ba giҧng viên trҿ ( NguyӉn
TiӃt Giang, Phҥm Lê Ĉӭc Ngân, NguyӉn Ĉӭc Sѫn) ÿi singapore tu nghiӋp ngҳn hҥn
vӅ truyӅn thông ÿa phѭѫng tiӋn (multimedia). Giҧng viên Trҫn Ĉình Quҧ tu nghiӋp
vӅ gӕm ngҳn hҥn tҥi Nhұt.
Ĉѭӧc tiӃp xúc, mӣ rӝng tҫm mҳt nhìn ra thӃ giӟi, các thҫy cô tích cӵc tham gia
xây dӵng trѭѫng trình, ÿәi mӟi phѭѫng pháp giҧng dҥy. Tӟi năm hӑc 2000-2003,
trѭӡng ÿã ÿào tҥo sinh viên theo các chuyên ngành: - ThiӃt kӃ ÿӗ hoҥ. - ThiӃt kӃ thӡi
trang. – Trang trí nӝi thҩt. – Ĉiêu khҳc chҩt liӋu. – Ĉӗ hӑa truyӅn thông ÿa phѭѫng

2.10 Page 20

▲back to top


tiӋn. - Gӕm mƭ thuұt. Ĉây là các ngành mà xã hӝi ÿang cҫn, trong ÿó ThiӃt kӃ thӡi
trang và Ĉӗ hӑa truyӅn thông ÿa phѭѫng tiӋn là các ngành thӡi thѭӧng. Nhà trѭӡng
trang bӏ nhiӅu máy móc thiӃt bӏ cho sinh viên thӵc hành, mua thêm nhiӅu sách báo,
tài liӋu ÿӇ thҫy trò tham khҧo. Dѭӟi sӵ hѭӟng dүn cӫa các thҫy cô giҧng viên, nhiӅu
sinh viên ÿã ÿҥt các giҧi thѭӣng trong và ngoài nѭӟc, tác phҭm ÿѭӧc triӇn lãm ӣ
Italia, Singapore.
Khoa Gӕm tuyӇn sinh không nhiӅu. Các tác phҭm cӫa sinh viên và giҧng viên
ÿѭӧc trѭng bày trong mӝt sӕ triӇn lãm chung vӟi các nghӋ sƭ trong nѭӟc và nѭӟc
ngoài ӣ Hà Nӝi, Thành phӕ Hӗ Chí Minh, Singapore ÿã ÿҥt mӝt sӕ giҧi thѭӣng. ĈiӅu
ÿáng nói: sinh viên Khoa Gӕm ÿѭӧc mӝt sӕ cѫ sӣ sҧn xuҩt sҹn sàng thu nhұn khi tӕt
nghiӋp vӟi mӭc lѭѫng khá. Do vұy sӕ lѭӧng sinh viên xin hӑc khoa này tăng lên vì ÿã
có ÿҫu ra dӉ chӏu
Sáu năm qua là khoҧng thӡi gian quá ngҳn nhѭng Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt trang
trí Ĉӗng Nai ÿã có bѭӟc phát triӇn vѭӧt bұc. Trѭӡng ÿã ÿѭӧc Nhà nѭӟc tһng thѭӣng
các huân chѭѫng Lao ÿӝng hҥng nhҩt, hҥng nhì, hҥng ba vì thành tích ÿào tҥo trong
gҫn ba mѭѫi năm sau ngày ÿҩt nѭӟc thӕng nhҩt.
IV- NHӲNG BÀN TAY VÀNG NGHӄ GӔM
Qua 100 năm tӗn tҥi (1903-2003), sӕ thҫy giáo, hӑc sinh, sinh viên và thӧ Hӧp tác
xã Mƭ nghӋ Biên Hoà chuyên vӅ gӕm tӯ Trѭӡng Dҥy nghӅ Biên Hoà tӟi Trѭӡng Cao
ÿҵng Mƭ thuұt trang trí Ĉӗng Nai khoҧng vài trăm. Nhѭng các bàn tay vàng ÿѭӧc mӑi
ngѭӡi trong ngành gӕm Biên Hoà thӯa nhұn thì không nhiӅu.
IV-1- ÔNG BÀ BALICK

3 Pages 21-30

▲back to top


3.1 Page 21

▲back to top


Ngày 15/3/1903, Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hoà khai giҧng khoá ÿào tҥo thӧ ÿҫu tiên.
Viên Chánh tham biӋn - chӫ tӍnh Biên Hoà Chesne - trong thӵc tӃ kiêm nhiӋm chӭc
hiӋu trѭӡng quҧn lí trѭӡng vӅ mӑi mһt. Các chӫ tӍnh kӃ tiӃp vүn kiêm nhiӋm, xӱ lí
công viӋc cӫa hiӋu trѭӣng.
Năm 1923, Chính phӫ Pháp bә nhiӋm ông Robert Balick - tӕt nghiӋp Trѭӡng Mƭ
thuұt trang trí Paris - làm HiӋu trѭӣng chính thӭc và bà Mariette Balick - xuҩt thân
Trѭӡng Gӕm Limoges - qua giҧng dҥy ӣ Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà. Ông bà Balick
không có thái ÿӝ tӵ thӏ cao ngҥo cӫa mӝt sӕ thӵc dân da trҳng ÿi ÿâu cNJng rêu rao sӭ
mӋnh khai hoá văn minh.
Khi nghiên cӭu vҿ ÿҽp huyӅn diӋu cӫa nghӋ thuұt Á Ĉông trong các sҧn phҭm
gӕm cә truyӅn, bà Balick nhiӅu lҫn hӑp vӟi các thҫy dҥy gӕm cӫa trѭӡng, xoáy vào
hѭӟng ÿӝt phá hai mөc tiêu: màu men và kiӇu dáng bҧn ÿӏa. Lúc ҩy các thҫy biӃt
tiӃng Pháp còn hҥn chӃ, ít thҫy có bҵng tiӇu hӑc (certificat), chӫ yӇu mӟi hӑc hӃt lӟp
ba (cours élémentaire) trѭӡng làng. Viên thông ngôn ÿѭӧc hӑc tiӃng Pháp nhiӅu hѫn
chút ÿӍnh thì trình ÿӝ nghe và nói chҷng nhӍnh hѫn là bao, nhҩt là vӅ các thuұt ngӳ
chuyên môn. Hai bên hiӇu nhau không nhiӅu do rào cҧn ngôn ngӳ. Bà Balick khә

3.2 Page 22

▲back to top


công mày mò tìm hiӇu, chú ý quan sát viӋc cân ÿong pha chӃ men bҵng nguyên vұt
liӋu bҧn xӭ, ghi chép tӍ mӍ nhiӅu tháng liӅn, tìm ra công thӭc chính xác. Thҫy NguyӉn
Văn Nhàn và mӝt sӕ thӧ giӓi là trӧ thӫ ÿҳc lӵc giúp bà nҳm bҳt tӍ lӋ pha chӃ sҳc màu
men gӕm phѭѫng Ĉông trang nhã, sâu lҳng tӯ ÿó có nhӳng cҧi tiӃn nghӅ nghiӋp
thành công sau này. Nguyên liӋu ÿҩt sét trҳng Lái Thiêu, do các lò gӕm ngѭӡi Hoa
bán lҥi, có chҩt lѭӧng không ÿӅu, tӕn công lӑc, gҥn, hao hӟt nhiӅu. Ĉҩt kaolin ӣ Ĉҩt
Cuӕc (Tân Uyên) rҩt tӕt, tӍ lӋ tinh ÿҩt cao, ÿem lҳng lӑc chӍ bӓ ÿi 10% tҥp chҩt, khi
nung sҧn phҭm ít co ngót. Bà Balick nhӡ viên quұn trѭӣng Tân Uyên giúp khai thác
kaolin Ĉҩt Cuӕc, tӯ ÿó nhà trѭӡng không lâm vào cҧnh ăn ÿong. Thí nghiӋm bѭӟc
ÿҫu ÿҥt kӃt quҧ tѭѫng ÿӕi khҧ quan nhѭng bà chѭa hài lòng vì mӑi ÿiӅu chѭa diӉn ra
ÿúng dӵ ÿӏnh. Men và ÿҩt sét trҳng ÿã có công thӭc chính xác qua hàng trăm thí
nghiӋm, nhѭng thӧ gӕm Biên Hoà hӑc lóm kinh nghiӋm nung gӕm cӫa thӧ ngѭӡi
Hoa, nhìn khói lò mà ÿoán ÿӏnh sҧn phҭm ÿã chín hay còn sӕng. Mӛi ngѭӡi có cҧm
quan riêng chҷng ai giӕng ai, mà ÿã ÿoán thì có trúng có trұt, ai dám bҧo ÿҧm trúng
phóc 100%! Bà Balick cҫu viӋn ÿӃn dөng cө ÿo khoa hӑc, chính xác. Trѭӡng Gӕm
limoges mua giùm bà mӝt sӕ ÿӗng hӗ lӱa. TiӃp nhұn sӕ bӱu bӕi này, bà cho ÿһt vào
các mҳt lò nung. Thӧ coi lò khi thҩy chót cây nhang quҳp xuӕng, biӃt lӱa lò ÿҥt
1280oc thì ngѭng cho cӫi, lҩp kín các mҳt lò ÿӇ duy trì nhiӋt ÿӝ, cho lò nguӝi tӯ tӯ.
Da men gӕm láng ÿӅu, màu sҳc ÿҽp... sҧn phҭm ÿҥt chҩt lѭӧng mong muӕn. Tӯ ÿó,
sӵ kӃt hӧp hiӋn ÿҥi - cә truyӅn, Ĉông – Tây, kinh nghiӋm lâu ÿӡi - khoa hӑc chính
xác trong sҧn xuҩt gӕm thu kӃt quҧ tӕt ÿҽp.
Trѭӟc kia các ÿӗ ÿӗng, ÿӗ gӕm, ÿӗ mӝc do hӑc trò cӫa trѭӡng làm ra chӍ ÿѫn
chiӃc. Sҧn phҭm có ngѭӡi mua - chӫ yӃu là quan chӭc Tây, ta, nhà giàu - thu vào
công qNJi, mӛi năm vài ngàn bҥc. Trѭӡng là nѫi dҥy nghӅ, các ÿӗ gӕm chӍ sáng tác
ÿѫn chiӃc, làm sao có thӇ ÿáp ӭng nhu cҫu không nhӓ cӫa xã hӝi? Ông bà Balick nghƭ
ÿӃn viӋc tiêu thө các sҧn phҭm do trѭӡng làm ra. Năm 1933, nhұp cҧng mô hình cӫa
thӧ thӫ công phѭѫng Tây, ông bà lұp Hӧp tác xã thӫ công thӧ ÿúc và thӧ gӕm Biên
Hoà (Société coopérative artisanale des fondeurs et des potiers de Biên Hoà), dân
mình quen gӑi là Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên Hoà. Vӕn lúc ÿҫu khoҧng sáu, bҧy ngàn
ÿӗng, ÿó là món tiӅn lӟn ông HiӋu trѭӣng vay cӫa toà bӕ Biên Hoà. Hӧp tác xã nhұn

3.3 Page 23

▲back to top


mӝt sӕ hӑc sinh mƭ nghӋ tӕt nghiӋp các lӟp hoàn thiӋn vào làm, lѭѫng 17 ÿӗng ÿӫ
sӕng - sau này làm khoán, lѭѫng khá hѫn - còn ai muӕn làm ngoài, chҷng sao! Hӧp
tác xã cNJng thu hút mӝt sӕ thӧ giӓi bên ngoài làm nòng cӕt vӟi mӭc lѭѫng cao hѫn
hҷn.
Năm 1933, anh em nghӋ nhân Bҧy Vҥn, trѭӟc làm cho các lò lu ngѭӡi Hoa ӣ Tân
Vҥn, giӓi vӅ xoay lu, khҥp và ÿӕt lò ÿѭӧc mӡi vӅ ăn công 33 ÿӗng mӝt tháng. Hӑc trò
các lӟp dѭӟi (năm thӭ nhҩt, năm thӭ hai) có dӏp trӵc tiӃp hӑc hӓi các thӧ giӓi và ÿàn
anh ÿã ra trѭӡng. Ai có sáng tác ÿҽp bҳt mҳt thì hѭӣng 30% giá bán.
Hӧp tác xã Mƭ nghӋ là mӝt bӝ phұn cӫa Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà do mӝt ÿҥi
diӋn (délégué) trӵc tiӃp ÿiӅu hành. Nhóm thӧ ÿúc ÿӗng chuyên làm các lѭ hѭѫng,
tѭӧng Phұt nhӓ, tѭӧng nӳ thҫn, dao rӑc giҩy, cái chһn giҩy, cúp thӇ thao trang trí rӗng
kiӇu Trung Hoa, dàn ÿèn ÿiӋn treo trҫn nhà, nghiên mӵc, ÿèn dҫu lӱa cӥ lӟn... Tác
ÿӝng cӫa lӱa, cӫa nѭӟc, cӫa axit và hoá chҩt phӕi hӧp ÿúng liӅu lѭӧng làm ÿӗ ÿӗng
khoác bӝ áo ten ÿӗng rҩt ÿҽp, có vҿ cә kính nhѭ ÿѭӧc làm ra tӯ hàng trăm, hàng ngàn
năm trѭӟc. Ĉӗ ÿӗng nói chung ÿҳt tiӅn, ít ngѭӡi mua nên thӧ ÿúc tѭѫng ÿӕi nhàn, dƭ
nhiên lѭѫng thҩp hѫn lѭѫng thӧ gӕm. NhiӅu thӧ ÿúc biӃt ÿiêu khҳc xé rào nhҧy qua
làm gӕm ÿӇ có thu nhұp cao hѫn.
Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên Hoà nәi tiӃng vì ÿӗ gӕm. Ĉѭӧc ÿào tҥo theo tinh thҫn vӏ
nghӋ thuұt và vӏ nhân sinh, ông bà Balick hiӇu rõ chҩt lѭӧng là vҩn ÿӅ sӕng còn cӫa
mһt hàng này. Ông bà chăm chút Hӧp tác xã, ngoài ÿiӅu hành viӋc giҧng dҥy, ông
gánh vác thêm viӋc tìm kiӃm thӏ trѭӡng bán các sҧn phҭm do trѭӡng và Hӧp tác xã
làm ra. Ông cùng vӏ ÿҥi diӋn thӧ theo dõi sát sao anh em và hӑc trò làm viӋc ӣ tӯng
công ÿoҥn. Vài nghӋ nhân già hiӃm hoi nay ӣ lӭa tuәi 70 trӣ lên cho biӃt: chұu, ÿƭa và
bình xoay, nҳn xong ÿӅu ÿѭӧc ông bà kiӇm tra bҵng bàn xoay nӃu luông tròn vo sӁ bӏ
mӝt nhát búa loҥi bӓ ngay. Sҧn phҭm ra lò mà men không láng ÿӅu hoһc có vӃt xѭӟc,
vӃt nӭc cNJng bӏ ÿұp bӓ không thѭѫng tiӃc. Các món ÿӗ làm ra phҧi hoàn hҧo, bán giá
cao. Mӝt lò có khi loҥi bӓ tӟi 40% sҧn phҭm khuyӃt tұt mà hӧp tác xã vүn có lãi nhѭ
thѭӡng.
Phòng trѭng bày (musée) thu hút khách nѭӟc ngoài - phҫn ÿông là ngѭӡi Pháp -
ÿӃn xem hàng mүu. Ai cNJng công nhұn các sҧn phҭm mƭ nghӋ ÿӗng hay gӕm rҩt lҥ

3.4 Page 24

▲back to top


mҳt, càng ngҳm lâu càng thích thú. Gӕm Biên Hoà ÿѭӧc giӟi sành ÿiӋu ѭa chuӝng vì
sҳc thái men giҧn dӏ, trҫm lҳng, kín ÿáo, hài hoà kim - cә, thuҫn túy phѭѫng Ĉông.
Ĉһt mӝt sҧn phҭm gӕm Biên Hoà vào bҩt kì căn phòng nào, toà nhà nào, ӣ vӏ trí nào
nó ÿӅu toát vҿ ÿҽp rҩt riêng.
Gӕm Biên Hoà ÿѭӧc thiên hҥ ѭa chuӝng vì sҧn phҭm làm bҵng tay ӣ tҩt cҧ các
khâu tô màu, men khҳc, lӝng. Các bình và chұu hoa lӟn nhӓ ÿӅu xoay tay... Mҩy năm
trѭӟc, ai ÿӃn thăm cѫ sӣ gӕm cӫa nghӋ nhân Hai Trâm ӣ xã Hoá An có thӇ thҩy nhiӅu
ÿӗ gӕm chӡ ÿóng thùng xuҩt khҭu ÿӅu dán nhãn nhӓ in ba thӭ tiӃng Pháp, Anh, Tây
Ban Nha: Bҧo ÿҧm sҧn phҭm này làm bҵng tay, xin chӟ rót nѭӟc vào.
Sҧn phҭm gӕm Biên Hoà ÿã mang ÿi dӵ mӝt sӕ ÿҩu xҧo (triӇn lãm) quӕc tӃ: Paris
các năm 1922, 1925 và 1932, Batavia (Indonesia) năm 1934, Nagoya (Nhұt) năm
1937, Saint Denis (ÿҧo Réunion) năm 1938, Hà Nӝi năm 1939, Bangkok (Thái Lan)
năm 1955, Phnom Penh (Campuchia) năm 1955 và 1956, Manila (Philippines) năm
1956, New York (MƬ) năm 1958... ÿѭӧc tһng nhiӅu bҵng khen danh dӵ, huy chѭѫng.
Trong cuӝc triӇn lãm Paris năm 1932, ông Balick cӱ hai thҫy-nghӋ nhân (trong ÿó có
thҫy Võ Kim Ĉôi, sau này làm HiӋu trѭӣng tӯ 1945-1947) mang theo dөng cө nghӅ
gӕm sang biӇu diӉn làm sҧn phҭm sӕng. Khách tham quan - có nhiӅu ÿӗng nghiӋp
gӕm sӭ Pháp - tұn mҳt chӭng kiӃn các thao tác khéo léo cӫa nghӋ nhân Biên Hoà. Hӑ
chen nhau mua ÿӗ gӕm khiӃn ban tә chӭc phҧi can thiӋp kҿo gian trѭng bày có nguy
cѫ chҷng còn gì mà trѭng bày; hӑ chӍ ÿѭӧc nhұn hàng khi triӇn lãm bӃ mҥc
Hӑc trò Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà cNJng nhѭ thӧ hӧp tác xã yêu quí ông bà Balick
dù ông bà là ngѭӡi Pháp. Ĉó là vì ông bà cNJng yêu quí hӑc trò và thӧ ViӋt Nam, ѭu ái
mӝt sӕ trѭӡng hӧp ÿһc biӋt.
Anh NguyӉn Văn Hai (Hai Bӗi/Hai Xoay) vào trѭӡng năm 1931, mӟi hӑc hai năm
- ÿáng lӁ phҧi bӕn năm - vì hӑc giӓi, khéo tay, ÿã ÿѭӧc ông Balick cҩp bҵng tӕt
nghiӋp hҥng ѭu, gӱi ÿi tu nghiӋp thêm vӅ xoay lu, khҥp... ӣ lò lu Trҫn Lâm (xã Hoá
An). Bây giӡ ӣ tuәi 90 (năm 2002) thҫy Hai vүn là nghӋ nhân có bàn tay vàng sӕ mӝt
ӣ Biên Hoà, xoay ÿѭӧc các bình cao tӯ l,5m ÿӃn 2,4m, lѭѫng tháng dѭ sӕng.
Anh Lê Văn Mұu (quê Vƭnh Long) do ngүu nhiên lӑt vào mҳt xanh cӫa ông Balick
ÿѭӧc nhұn vào hӑc nghiӋp dѭ dӵ thính ít lâu, sau ÿó ông giӟi thiӋu anh ÿi hӑc Trѭӡng

3.5 Page 25

▲back to top


Cao ÿҷng Mƭ thuұt Hà Nӝi cuӕi năm 1937. Thӕng ÿӕc Nam kì cҩp hӑc bәng 18 ÿӗng
mӝt tháng (ngang lѭѫng thӧ Hӧp tác xã Mƭ nghӋ) ÿӫ sӕng ung dung. Thө giáo nhà
ÿiêu khҳc nәi tiӃng Jonchère, anh Sáu Mұu có nhӳng sáng tác ÿѭӧc thҫy khen, báo
chí ca ngӧi:... Tác phҭm Ĉám cѭӟi cho thҩy ÿây là mӝt tìm tòi sáng tҥo mӟi trong
cách thӇ hiӋn tác phҭm cӫa Lê Văn Mұu. ĈiӅu này dӵ báo ÿây là mӝt nghӋ sƭ ÿҫy tài
năng. (báo La Volonté indochinoise viӃt vӅ triӇn lãm mƭ thuұt mùa hè 1940 ӣ Hà
Nӝi). Lӡi dӵ báo ҩy hoàn toàn chính xác, tӯ năm 1944 anh trӣ thành thҫy dҥy hӝi
hoҥ, ÿiêu khҳc cӫa Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành Biên Hoà. Suӕt bӕn mѭѫi năm trên
bөc giҧng, thҫy Mұu góp phҫn ÿào tҥo cho vùng ÿҩt Biên Hoà-Ĉӗng Nai khoҧng mӝt
ngàn thӧ-nghӋ nhân, vài chөc thҫy giáo các lӭa vӅ sau. Thҫy sáng tác hàng trăm pho
tѭӧng, phù ÿiêu... Thҫy là mӝt trong vài ba nhà ÿiêu khҳc lӟn ӣ miӅn Nam trѭӟc ngày
giҧi phóng, là bàn tay vàng bұc sѭ phө, nhұn nhiӅu giҧi thѭӣng cao trong các kì triӇn
lãm mƭ thuұt ӣ Sài Gòn và Biên Hoà.
Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà có mӝt nghӋ nhân, sau cNJng ÿѭӧc mӡi dҥy: thҫy Ba
Thӑ (HuǤnh Văn Thӑ). Vào nhӳng năm 30, thҫy và vài ÿӗng nghiӋp ÿѭӧc cӱ qua
Singapore trang trí cho mӝt ngân hàng lӟn ӣ bên ÿó. Thҫy hӑc ÿѭӧc kƭ thuұt giҧ ÿá
sau ÿem vӅ dҥy ӣ trѭӡng. Năm 1936, thҫy lãnh phҫn tѭӧng gӕm trang trí trө biên giӟi
(cӝt mӕc quӕc gia) ba nѭӟc ViӋt Nam-Lào-Campuchia vӟi ÿѭӡng nét, màu men, kiӇu
dáng phù hӧp vӟi mƭ thuұt truyӅn thӕng mӛi nѭӟc. Thҫy tӯng ÿѭӧc mӡi trang trí nӝi
thҩt cho dinh Norodom Sài Gòn, phӫ Toàn quyӅn Hà Nӝi.
Nhân dân ta có ÿҥo lí truyӅn thӕng rҩt ÿҽp: Ăn quҧ nhӟ bé trӗng cây, Uӕng nѭӟc
nhӟ nguӗn. Trong cuӝc hành trình tìm vӅ cӝi nguӗn gӕm Biên Hoà, các thӃ hӋ nghӋ
nhân gӕm ӣ lӭa tuәi bҧy mѭѫi trӣ lên ÿӅu nhҳc ÿӃn ông bà Balick vӟi lòng kính mӃn,
biӃt ѫn sâu sҳc. Ông bà tuy dòng dõi chú gà trӕng Gaulois (Gô-loa), song trong gҫn
ba mѭѫi năm gҳn bó vӟi trѭӡng, ÿã có công giúp giӳ gìn và phát huy bҧn sҳc văn hoá
dân tӝc ÿӕi vӟi nghӅ gӕm truyӅn thӕng cho các lӟp con Rӗng cháu Tiên ÿҩt Ĉӗng Nai
khoai cӫ.
IV-2- MӜT ĈӠI SÁNG TҤO: THҪY SÁU MҰU
(LÊ VĂN MҰU)

3.6 Page 26

▲back to top


Thҫy Lê Văn Mұu sinh ngày 8/8/1917 ӣ xã Tân Hҥnh, tәng Bình An, tӍnh Vƭnh
Long, là con thӭ năm trong mӝt gia ÿình làm ruӝng. Ĉӡi ông cӕ, ông nӝi ÿӃn ÿӡi ông
thân sinh cӫa thҫy chӍ làm ruӝng, ÿӃn ÿӡi thҫy và các con mӟi rӁ qua làm nghӋ thuұt
tҥo hình. Thҫy kӇ lҥi:
« - Hӗi bӕn, năm tuәi, hàng ngày má ÿһt tôi ngӗi trѭӟc thӅm nhà sau chiӃc thùng
gӛ thông lӟn, có cuӕn tұp và cây viӃt chì, cây viӃt mӵc... vì sӧ tôi lҿn ra ruӝng bҳt cá,
cào cào... hoһc xuӕng sông dѭӟi nhà nghӏch nѭӟc lӥ chӃt ÿuӕi. Bҧn tính tôi rҩt ít nói
cѭӡi, không chѫi vӟi ÿӭa nhӓ nào cùng trang lӭa trong xóm, ai cNJng nói tôi câm. Lӵa
lúc cҧ nhà ÿi vҳng tui lҽ chân ra ngoài vѭӡn móc cөc ÿҩt sét ÿen bӵ chҧng, nhӗi cho
nhuyӉn rӗi nҳn các hình ngѭӡi khác nhau : ÿӭa vung tay, ÿӭa giѫ cҷng ÿá, ÿӭa ÿӭng
chӕng nҥnh, hai ÿӭa cѭӥi lên nhau... (tôi nhӟ lҥi ÿó là nhӳng tѭӧng lùn, thô kӋch).
Chӏ hai mua cá vӅ, tôi lӵa con nào có cһp mҳt dӳ dҵn, tròng vàng, con ngѭѫi ÿen nhӭ
cá chác, cá he nghӋ... thì móc lҩy rӗi nhұn vào mһt tѭӧng còn mӅm nên coi vào thҩy

3.7 Page 27

▲back to top


ghê ghê, sӕng ÿӝng. Khi các tѭӧng ÿã khô, tôi lén lҩy vôi ăn trҫu mà ÿӓ ÿӇ thoa môi,
tѭӧng nhe răng thì thoa vôi trҳng, rùi giҩu kín dѭӟi gұm tӫ trong buӗng. Nhà vҳng
ngѭӡi, thӍnh thoҧng tôi lôi ra coi chѫi. Mӝt bӳa má tôi vӅ bҩt chӧt, thҩy vұy rҫy la, vҧ
vào hai tay tôi rӗi hӕt hӃt ném vô ÿӕng trҩu un. Tôi còn tiӃp tөc chѫi nҳn tѭӧng,
nhѭng giҩu ӣ bөi rұm ngoài vѭӡn.
Năm lên sáu, cұu Sáu Mұu ÿѭӧc gӣi ÿi hӑc trѭӡng Tân Ngài cách nhà 12km, ӣ trӑ
nhà ông ÿӕc hӑc - bà con cô cұu ruӝt cӫa bà thân sinh. Hӑc xong lӟp sѫ ÿҷng (cours
élémentaire: lӟp ba), cұu ÿѭӧc gӣi xuӕng nhà ông phӫ Thành (là cұu Năm, em mҽ) ӣ
tӍnh lӏ Vƭnh Long. Năm 13 tuәi cұu Sáu ÿұu bҵng tiӇu hӑc pháp-bҧn xӭ (certiflcat
détude primaire franco-indigène). Bác sƭ QuӃ - ngѭӡi cұu thӭ sáu - rѭӟc lên Sài Gòn
cho hӑc trѭӡng Chҩn Thành. Năm 17 tuәi chàng trai Sáu Mұu ÿұu trung hӑc (brevet
élémentaire: trung hӑc cѫ sӣ bây giӡ). Hӑc văn hoá song anh cNJng thích vӁ và nҳn,
xin hӑc thêm giáo sѭ Loesch (Lôx) ngoài giӡ, mua sách Anatomie (Giҧi phүu hӑc) ÿӇ
nҳm vӳng cҩu tҥo cѫ thӇ chim chóc, thú vұt và ngѭӡi. Tình cӡ ÿѭӧc coi cuӕn
Illustration (Tranh ҧnh hình hoҥ) có vӁ các tѭӧng cӫa giáo sѭ Jonchère - giҧi nhҩt
ÿiêu khҳc La Mã - anh mê lҳm. Tuy vӁ khá song anh thích nҳn và ÿiêu khҳc hѫn.
Dӑ hӓi, ÿѭӧc biӃt Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành Biên Hoà có dҥy ÿiêu khҳc và nҳn
tѭӧng, anh Sáu Mұu tӯ Sài Gòn lên Biên Hoà chѫi, ÿѭӧc giӟi thiӋu vӟi ông HiӋu
trѭӣng Robert Balick. Anh tӵ giӟi thiӋu là cháu ruӝt bác sƭ QuӃ và trình bày nguyӋn
vӑng thích hӑc nҳn, muӕn làm ÿӋ tӱ ông. Әng xác nhұn bác sƭ có nói chuyӋn vӟi әng
vӅ ÿӭa cháu vӁ hay và nҳn khá... Ông Sáu QuӃ muӕn anh hӑc tiӃp tú tài rӗi ÿi nghӅ
bác sƭ nhѭng anh không muӕn hӑc chӳ nӳa, ông Balick lҥi khen anh có khiӃu vӅ tҥo
hình nên vӏ bác sƭ cho ngѭӡi cháu tùy ý. Anh ÿѭӧc gӣi ӣ nhà ông thѭ kí Lê Văn
Trӑng cӫa trѭӡng vào nӱa cuӕi năm 1934.
Vào hӑc dӵ thính, ngày ngày anh tұp nҳn các mүu sӕng nhѭ chó, mèo, chӗn, cheo,
gà vӏt, bӗ câu vӟi các hӑc trò sҳp ra trѭӡng. Ĉã nghiên cӭu vӅ cѫ thӇ hӑc, anh thích tѭ
thӃ mèo rình chuӝt vӟi ÿiӋu bӝ lom khom, mӝt chân nhӟm tӟi, mӝt chân hѫi lùi vӅ
sau, ÿít phóng lên... hay dáng bӝ con chӗn/cáo chөp con gà, hai cҷng trѭӟc ÿè rӏ con
gà giò nҵm ngӱa mình lòi lѭӥi hái, cһp ÿùi lѫ phѫ mҩy chiӃc lông tѫ... Anh cNJng nҳn
con gà trӕng ÿang gáy, cә vѭѫn cao, mӓ hҧ ra, cһp cánh hӃch cao, chân và ÿuôi xuôi

3.8 Page 28

▲back to top


xuӕng. Mӝt sӕ con thú sáng tác ÿѭӧc ÿә khuôn, ÿúc ÿӗng bày bán và tôi ÿѭӧc mӝt
khoҧn thù lao nho nhӓ, rҩt vui. Có lҫn anh ÿӅ ÿҥt nguyӋn vӑng muӕn ÿѭӧc ra Hà Nӝi
hӑc Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt Ĉông Dѭѫng thì ông Balick trҧ lӡi:
- Mһc dҫu mày giӓi nghӅ nhѭng mày phҧi có diplôme Trѭӡng Mƭ nghӋ. Mày hӑc
trѭӡng này, tao sӁ cҩp bҵng ѭu hҥng (mention très biên) và làm ÿѫn kèm bҧn sao văn
bҵng vӟi giҩy khai sanh. Tao tìm cách xin cho mày hӑc bәng...
Mӝt bӳa ông Balick mѭӧn con bò bô Hawai (ngѭӡi ta nһng Sӣ Thú y Biên Hoà)
cӝt ӣ gӕc cây ÿa sau dinh tӍnh trѭӣng. Ông Balick cùng vӟi thҫy Nhӭt (Ĉһng Văn
Quӟi), thҫy Trҫn Văn Ѫn và anh cùng nҳn con bò này trong hҥn mӝt tuҫn. Ông và
thҫy Nhӭt cùng nҳn con bò ÿӭng, thҫy Ѫn nҳn con bò nҵm ; anh chӑn tѭ thӃ con bò
ÿӭng, mӝt chân trѭӟc bѭӟc tӟi ÿӇ gһm cӓ. Bӕn tác phҭm hoàn thành, con bò cӫa anh
ÿѭӧc chӑn ÿúc ÿӗng bán vӟi giá 100 ÿӗng, món tiӅn rҩt lӟn hӗi ÿó; con bò nҵm cӫa
thҫy Ѫn ÿѭӧc ÿúc khuôn, in gӕm ÿӇ hҫm (nung) bán ; con bò ÿӭng cӫa Ông Balick
ÿúc khuôn ÿә ÿӗng ÿӇ chѭng chѫi trên bàn giҩy... Anh tiӃp tөc sáng tác mүu cho Hӧp
tác xã Mƭ nghӋ ÿӇ kiӃm tiӅn, thӍnh thoҧnh nhҳc ông Balick nguyӋn vӑng ÿi hӑc Cao
ÿҷng Mƭ thuұt Hà Nӝi.
Ĉѭӧc ông Balick giӟi thiӋu, cuӕi năm 1937 anh vào Trѭӡng Cao ÿҷng Mƭ thuұt
Ĉông Dѭѫng không phҧi qua thi tuyӇn. Thӕng Ĉӕc Nam Kì cҩp hӑc bәng mӛi tháng
18 ÿӗn,cùng tiӅn tàu xe mӛi năm hai lҫn vӅ thăm nhà.
Ngѭӡi ta có tiӅn thì ÿua ÿòi ăn chѫi xҧ láng. Anh là con nhà nghèo, tiêu xài chӯng
mӵc vӯa phҧi, dành tiӅn chөp ҧnh tҩt cҧ các sáng tác tӯ lúc nhұp hӑc, còn giӳ tӟi nay.
Các tұp album khá dày, mӛi lҫn mӣ ra coi, vô sӕ kӍ niӋm xѭa lҥi sӕng dұy. Hӑc cùng
vӟi thҫy Trҫn Văn Lҳm, Phҥm Gia Khang, Phҥm Xuân Thi, Lê Minh Bӱu, chӏ
NguyӉn Thӏ Kim... Trӯ Lê Minh Bӱu sӟm quá cӕ, sau này các sinh viên ÿӗng hӑc
ÿӅu là nhӳng tài năng lӟn trong giӟi mƭ thuұt tҥo hình nѭӟc ta.
Có vài ÿiӅu thҫy Sáu Mұu nhӟ mãi, khó quên. Lúc mӟi ÿӃn trѭӡng, thҫy gһp mӝt
ngѭӡi bҥn vô hӑc trѭӟc, chào: Bonjour Monsieur le sculpteur de boeuf ! (chào nhà
ÿiêu khҳc bò!) có ý châm biӃm Sáu Mұu chӍ nҳn tѭӧng bò chӟ làm sao nҳn ÿѭӟc
tѭӧng ngѭӡi.

3.9 Page 29

▲back to top


Giáo sѭ Jonchère thay cӕ giáo sѭ Victor Tardieu, vӯa làm Giám ÿӕc Trѭӡng Cao
ÿҷng Mƭ thuұt Ĉông Dѭѫng vӯa trӵc tiӃp dҥy ÿiêu khҳc. Ông dӗn các lӟp năm thӭ ba,
năm thӭ tѭ, năm thӭ năm thành lӟp hӑc chung trong mӝt căn phòng rҩt rӝng và dài.
Hӑc nҳn cùng vӟi các lӟp lên, anh thanh niên nông thôn Nam kì khá e dè, nghiӅn
ngүm kƭ tӯng công ÿoҥn, làm xong bѭӟc trѭӟc mӟi tiӃp theo bѭӟc sau. Giáo sѭ
Jonchère xem kƭ lѭӥng tѭӧng và mүu cӫa anh thѭӡng nói: Cest pas mal! (Không tӗi!
nghƭa là tӕt!). Ai làm trұt, làm sai, ông rҫy la và giҧng cho nghe. Có bҥn mau miӋng:
Oui! Oui!, ông mҳng luôn: Oui, oui toujours mais tu ne sais rient ! (Vâng vâng, dҥ dҥ
nhѭng mày chҷng biӃt cóc khô gì!).
Anh làm bài tұp nҳn tѭӧng ngѭӡi mүu khӓa thân. Chӏ ngѭӡi mүu tên Thoa rҩt ÿҽp,
lӟn hѫn sáu tuәi.
Mùa hè 1940, nhà trѭӡng trѭng bày các sáng tác cӫa sinh viên. Anh có hai tác
phҭm: tѭӧng chӏ Thoa và phù ÿiêu La procession (Ĉám rѭӟc). Báo Pháp La volonté
indochinoise nhұn xét phê bình: Enfin La procession de M. M̵u qui par sa
composition et sa recherche dans lexécution annonee déjà un artiste de valeur (Tác
pẖm Ĉám r˱ͣc cͯa ông M̵u, do cách b͙ cͭc và s͹ tìm tòi trong cách th͋ hi͏n, ÿã
báo hi͏u m͡t ngh͏ sƭ tài năng).
Chàng trai Vƭnh Long ÿѭӧc biӃt vӅ thân thӃ, sӵ nghiӋp nhà ÿiêu khҳc thiên tài
Auguste Rodin (1840 -1914), ông có nhӳng tác phҭm bҩt hӫ: Nͭ hôn, Ng˱ͥi suy
t˱ͧng, C͝ng ÿ͓a ngͭc, Văn hào Balzac... Nhӳng ÿѭӡng nét hoһc mӅm mҥi, hoһc dӳ
dӝi thәi ngӑn lӱa vào các tác phҭm khiӃn tѭӧng ÿӗng, ÿá vô tri lҥnh ngҳt nhѭ muӕn
bұt lên trò chuyӋn, hát ca, cѭӡi khóc vӟi ngѭӡi xem. Ông thi rӟt Trѭӡng Mƭ thuұt
Paris ÿi làm ӣ các xѭӣng, tӵ mày mò hӑc hӓi mà trӣ thành mӝt trong các nhà ÿiêu
khҳc vƭ ÿҥi trên thӃ giӟi, ÿӇ lҥi cho ÿӡi nhӳng sáng tác sӕng mãi vӟi thӡi gian.
Sau nhiӅu trăn trӣ, tính suy, mùa hè 1942 anh quyӃt ÿӏnh thôi hӑc mӝt năm trѭӟc
khi thi tӕt nghiӋp. Giáo sѭ Jonchère cho anh mӝt chӭng chӍ vӟi nhұn xét rҩt tӕt. Theo
gót Rodin, anh thӱ ÿi vào cuӝc sӕng, tӵ do làm nghӋ thuұt ÿӇ lҩy tiӅn giúp cha và mҽ
kӃ cùng năm em nhӓ, mһt khác hi vӑng dành dөm ÿӇ sau này ÿi hӑc tiӃp.
Ĉѭӧc mӝt ngѭӡi bҥn giӟi thiӋu, cuӕi năm 1942 anh sang Quҧng Châu Loan
(Trung Quӕc) làm ÿiêu khҳc cho các biӋt thӵ bên ÿó. Cuӝc phiêu bҥt kiӃm sӕng vӟi

3.10 Page 30

▲back to top


bao hi vӑng thành ÿҥt sӟm lөi tàn. Trӣ vӅ Vƭnh Long, anh ÿi làm nhiӅu chӛ, cuӝc
sӕng dѭ dҧ.
Tháng 11/1943, ông Balick gӱi thѭ mӡi anh lên Biên Hoà thӃ chân thҫy Nhút
(Ĉһng Văn Quӟi) nghӍ hѭu. Nhӟ ѫn xѭa, anh lên Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hoà, bѭӟc
vào cuӝc ÿӡi dҥy nghӋ thuұt tҥo hình tӯ ngày 1/1/1944. Tӯ ÿó anh gҳn bó vӟi xӭ
Bѭӣi tròn nӱa thӃ kӍ.
Cuӝc ÿӡi nhà giáo cӫa thҫy Sáu Mұu phҷng lһng êm ÿӅm tuy ÿҩt nѭӟc ta trong
thӡi gian dài ҩy biӃt bao sӵ kiӋn xҧy ra, bao ÿәi thay to lӟn ÿӃn ÿӝ mӛi khi hӗi tѭӣng
còn thҩy ngӥ ngàng. Năm chөc năm sӕng ӣ Biên Hoà, thҫy sáng tác khá nhiӅu, chӍ
xin kӇ lҥi mӝt sӕ.
Năm 1954, thҫy làm bӭc tѭӧng ÿӗng Napoléon xem binh thѭ cao 1m. Pho tѭӧng
toát lên sӭc sӕng mãnh liӋt cӫa vӏ hoàng ÿӃ thao lѭӧc tài ba tӯng tung hoành khҳp
châu âu thӡi cұn ÿҥi. Mӝt ngѭӡi Pháp tìm ÿӃn, tӵ xѭng là cháu tám ÿӡi (?) vӏ ÿҥi ÿӃ,
nài nӍ xin mua ÿem vӅ Pháp làm kӍ niӋm Thҫy tin lӡi khách, nay có dӏp kiӇm chӭng
thì tӯ khi Bonaparte ra ÿӡi năm 1769, qua ÿӡi năm 1821 cho ÿӃn lúc có pho tѭӧng,
rӗi nó vӅ Tây, làm gì ÿã ÿѭӧc tám ÿӡi?
Thҫy ba lҫn làm tѭӧng VIP ÿáng nhӟ: tѭӧng Cӵu hoàng Bҧo Ĉҥi và tѭӧng Tәng
thӕng Ngô Ĉình DiӉm thì theo lӋnh toà hành chính tӍnh, tѭӧng Bà Sáu ThiӋu
(NguyӉn Mai Anh) làm lҩy tiӅn.
Thҫy cNJng làm mӝt sӕ tѭӧng nhân vұt lӏch sӱ và tѭӧng ÿài khác theo yêu cҫu cӫa
các ÿӏa phѭѫng. Năm 1964, toà hành chính tӍnh Vƭnh Long ÿһt làm tѭӧng ÿҥi thҫn
Phan Thanh Giҧn. Nghiên cӭu mӝt sӕ tranh xѭa, thҫy cӕ thӇ hiӋn mӝt ngѭӡi Vƭnh
Long rһt, nét mһt suy tѭ pha buӗn khә, ÿӝi mNJ cánh chuӗn hѫi chênh vênh nhѭ tình
thӃ chông chênh cӫa ba tӍnh miӅn Tây Nam Kì sҳp bӏ Pháp thôn tính. Cө mang tiӃng
bán nѭӟc (Phan, Lâm mãi quӕc) song thӵc lòng muӕn tránh cho dân ÿen khӓi chӃt
oan trѭӟc súng lӟn, tàu ÿӗng cӫa bҫy lang sói. Phác thҧo ÿѭӧc phê duyӋt, tѭӧng cө
Phan (ÿúc ÿӗng) ÿһt ӣ bùng binh ngã ba ÿҫu tӍnh lӏ Vƭnh Long. Sau ngày giҧi phóng,
pho tѭӧng bӏ dҽp bӓ, cҩt vào kho nào ÿó. Nay không rõ sӕ phұn tác phҭm này trôi
giҥt nѫi nao?

4 Pages 31-40

▲back to top


4.1 Page 31

▲back to top


Năm 1967, thҫy làm tѭӧng ÿài bӕn mһt Tài nguyên tӍnh Biên Hoà theo ÿѫn ÿһt
hàng cӫa toà hành chánh tӍnh. Tѭӧng cao 4,2m ÿһt ӣ bùng binh quҧng trѭӡng sông
Phӕ, thӇ hiӋn theo thӫ pháp hiӋn thӵc và cách ÿiӋu hoá bҵng các ÿѭӡng nét mҥnh bҥo,
chҳc, khӓe, dӭt khoát: ngѭӡi nông dân trên ÿӗng lúa trƭu bông, ngѭӡi thӧ khai thác gӛ
trên rӯng vӟi ÿàn khӍ chuyӅn chót vót ngӑn cây, dân chài bӫa lѭӟi trên sông, thӧ
thuyӅn vóc dáng vҥm vӥ bên cӛ máy. Thҫy hài lòng vӟi ÿӭa con tinh thҫn, giӟi mƭ
thuұt có lӡi phҭm bình tӕt ÿҽp. Năm 1970, toà hành chánh tӍnh thay ÿài phun nѭӟc Cá
hoá long (cNJng do thҫy sáng tác) vào giӳa hӗ nѭӟc bùng binh thì ông ÿҥi tá tӍnh
trѭӣng cho xe cҫn cҭu chuyӇn tѭӧng ÿài Tài nguyên tӍnh Biên Hoà vào ÿһt ӣ tѭ dinh
(nay là Nhà Văn hoá thiӃu nhi tӍnh Ĉӗng Nai).
Năm 1968, toà hành chánh tӍnh Kiên Giang yêu cҫu thҫy làm pho tѭӧng ÿӗng Anh
hùng NguyӉn Trung Trӵc. Thҫy suy nghƭ rҩt lung trѭӟc khi thӵc hiӋn. Hӗn pho tѭӧng
phҧi thӇ hiӋn ӣ ÿôi mҳt rӵc lӱa căm giұn quân cѭӟp nѭӟc cӫa vӏ anh hùng xuҩt thân
dân chài có câu nói khҧng khái khҳc ghi vào lӏch sӱ: Khi nào nѭӟc Nam hӃt cӓ thì
mӟi hӃt ngѭӡi ÿánh Tây, ngѭӡi ÿѭӧc ngӧi ca:
"H͗a h͛ng Nh͹t T̫o oanh thiên ÿ͓a,
Ki͇m b̩t Kiên Giang kh͙c qu͑ th̯n"
(L͵a ÿ͗ sông Nh̵t T̫o vang trͥi ÿ̭t
Ki͇n tu͙t Kiên Giang khi͇n qu͑ th̯n khóc)
Thҫy miӋt mài nҳn, sӱa, tӍa gӑt khá lâu mӟi hoàn thành. Tѭӧng Anh hùng NguyӉn
Trung Trӵc trong tѭ thӃ vѭѫn lên phía trѭӟc, tay ÿһt nѫi ÿӕc kiӃm tѭӣng nhѭ lѭӥi
thép sҳp rút khӓi vӓ loáng ánh mһt trӡi, ánh mҳt Ngài ngӡi ngӡi căm hӡn, khuôn mһt
cѭѫng nghӏ... nay ÿang sӯng sӳng ÿӭng trѭӟc chӧ Rҥch Giá.
Năm 1973, phác thҧo mô hình tѭӧng ÿài Dòng l͓ch s͵ Vi͏t Nam huy hoàng cӫa
thҫy ÿѭӧc Hӝi ÿӗng Mƭ thuұt Sài Gòn tһng giҧi nhҩt. NӃu ÿѭӧc làm thì ÿây là tѭӧng
ÿài hoành tráng chѭa tӯng có trong lӏch sӱ nghӋ thuұt tҥo hình nѭӟc ta, cao 5m dài
186m, dùng ÿӃn hàng ngàn tҩn ÿӗng. Nó diӉn tҧ cô ÿӑng tҩt cҧ mӑi chiӃn công lүy
lӯng cӫa cha ông tә tiên ta tӯ thӡi các vua Hùng vӟi nay. Kinh phí dӵ trù hӗi ÿó là
160 triӋu ÿӗng.

4.2 Page 32

▲back to top


Thҫy sӕng ӣ Biên Hoà hѫn nӱa thӃ kӍ (tӯ 1934-1937 và 1944-1994), sáng tác hàng
trăm tác phҭm lӟn nhӓ. NhiӅu món ÿã phiêu bҥt tұn châu Mƭ, châu Âu... may còn ҧnh
chөp, mӛi lҫn coi lҥi gӧi nhӟ bӗi hӗi.
Tѭӧng chҥm nәi Tr˱ng v˱˯ng kh̫i hoàn ÿһt ӣ tiӅn sҧnh toà hành chánh Biên Hoà
(nay là trө sӣ Uӹ ban Nhân dân tӍnh Ĉӗng Nai); tranh Thác Tr͓ An treo ӣ Nhà Văn
hoá thiӃu nhi tӍnh; tѭӧng Ĉͱc Ḿ Maria bҵng gӕm ÿһt ӣ nhà thӡ chánh xӭ Biên
Hoà... là nhӳng mҧnh tuәi trҿ và tâm hӗn thҫy lѭu niӋm, tri ân vùng ÿҩt dung trú gҫn
nhѭ cҧ ÿӡi.
Năm 1964, ÿѭӧc cӱ làm HiӋu trѭӣng Trѭӡng Kƭ thuұt Biên Hoà thì thҫy làm, thӵc
lòng không ham chͱc t˱ͣc phù vân. Mҩy lҫn Bӝ Giáo dөc hӗi ÿó cho ÿi tu nghiӋp
nѭӟc ngoài : Nhұt, Pháp, Ĉӭc, Ĉài Loan... nhѭng thҫy nhѭӡng cho ÿӗng nghiӋp. Hҫu
nhѭ toàn bӝ thӡi gian thҫy dành cho hai viӋc dҥy hӑc và sáng tác, trong ÿó có sáng
tác là niӅm say mê cҧ ÿӡi. Giҩy tӡ và thӫ tөc hành chánh có nhiӅu gò bó mҩt hӭng,
nhӳng bon chen phiӅn toái gây mӋt mӓi nên năm 1973, thҫy xin vӅ hҷn Trѭӡng Quӕc
gia Cao ÿҷng Mƭ thuұt Sài Gòn, ÿѭӧc thăng là giáo sѭ ÿӋ nhӏ cҩp – mӝt trong mѭӡi
giáo sѭ cӫa trѭӡng hӗi ÿó. Gia ÿình thҫy vүn ӣ ÿѭӡng Trӏnh Hoài Ĉӭc (sau giҧi
phóng ÿәi là ÿѭӡng 30 tháng 4 - thành phӕ Biên Hoà)
Thҫy liên tөc ÿӭng trên bөc giҧng 44 năm, góp phҫn ÿào tҥo nhiӅu lӟp thӧ, nhiӅu
nghӋ nhân, nhiӅu hӑa sƭ và ÿiêu khҳc gia – mӝt sӕ nay ÿã nәi danh. Năm 1994, thҫy
vӅ sӕng thanh thҧn ӣ quê hѭѫng Vƭnh Long.
Thҫy Lê Văn Mұu qua ÿӡi năm 2003, thӑ 87 tuәi trong niӅm tiӃc thѭѫng vô
hҥn vӅ mӝt bàn tay vàng ÿiêu khҳc, mӝt vӏ thҫy nhân ái, ÿӭc ÿӝ cӫa bao ÿӗng nghiӋp
và các lӭa hӑc trò.
IV-3- THҪY BA THӐ (HUǣNH VĂN THӐ, 1904-1977)
Thҫy Ba Thӑ (HuǤnh Văn Thӑ) sinh năm Giáp Thìn (1904) tҥi làng Tân Thành,
tәng Phѭӟc Vinh Trung, quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hoà (nay thuӝc ban dân phӕ 3,
phѭӡng Quang Vinh, thành phӕ Biên Hòa, Ĉӗng Nai) trong mӝt gia ÿình viên chӭc
nhӓ.
Hӑc hӃt lӟp ba, cұu Ba Thӑ xin vào Trѭӡng Bá nghӋ Biên Hoà, cùng khoá vӟi Tѭ
Thѭӡng, Hai Kéo (Châu Văn Kéo)... Khéo tay, sáng ý, cұu tҩn tӟi nhanh vӅ ÿiêu khҳc

4.3 Page 33

▲back to top


và nghӅ gӕm. Khoҷng ÿҫu thұp niên 20 thӃ kӹ XX, cұu tӕt nghiӋp sau sáu năm hӑc
hành, ÿѭӧc bә nhiӋm làm huҩn mƭ viên (moniteur) phө tá các thҫy, hѭӟng dүn hӑc trò
mӟi vào trѭӡng rӗi chính thӭc giҧng dҥy vӅ ÿiêu khҳc, nҳn gӕm.
Vào thұp niên 30, Ngân hàng Ĉông Dѭѫng mӣ chi nhánh ӣ Singapore. Các thҫy
Ba Thӑ, Ba ChӍ và ông Năm YӃn ÿѭӧc mӡi qua trang trí mһt tiӅn trө sӣ, làm các hoa
văn ÿҫu cӝt pha trӝn kiӇu thӭc ÿông-tây. Trong lҫn ÿi này, các thҫy hӑc ÿѭӧc nghӅ
giҧ ÿá, mang vӅ dҥy ӣ Trѭӡng Mƭ nghӋ thӵc hành Biên Hoà. Thҫy và các thӧ bҥn:
Hai Ngӑc, Năm YӃn, Năm ThӃ, Bҧy ThӃ ÿѭӧc cӱ sang Angkor, tu sӱa mӝt sӕ tѭӧng
sӭt mҿ ӣ các tháp Angkor Thom, Angkor Wat, ÿѭӧc Chính phӫ Hoàng gia
Campuchia tһng bҵng khen.
Thӕng ÿӕc Nam kì nghe danh thҫy, mӡi vӅ Sài Gòn chӍ huy thӧ sӱa mһt ngoài
dinh Soái phӫ và trang trí bên trong. Thҫy giӟi thiӋu vӟi ông ta mӝt sӕ ÿӗ gӕm và ÿӗ
ÿӗng cӫa Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên Hoà ÿӇ bày ӣ các phòng. Các món này làm tăng
vҿ sang trӑng trө sӣ cѫ quan hành chính ÿҫu xӭ Nam kì.
CNJng vào thұp niên 30, nhà cҫm quyӅn ÿһt thҫy Ba Thӑ làm pho tѭӧng gӕm ba
mһt: mӝt khuôn mһt phө nӳ ViӋt, mӝt khuôn mһt phө nӳ Miên, mӝt khuôn mһt phө
nӳ Lào. Pho tѭӧng gҳn trên trө xi măng cӝt mӕc quӕc gia ӣ vùng ba biên giӟi ViӋt-
Miên-lào. Khuôn mһt mӛi ngѭӡi rҩt có thҫn, nhìn vӅ phía nѭӟc mình.

4.4 Page 34

▲back to top


Ĉҫu thұp niên 40, thҫy ÿѭӧc Toàn quyӅn Ĉông Dѭѫng mӡi ra Hà Nӝi trang trí
dinh Toàn quyӅn (nay là Phӫ Chӫ tӏch). Ông ta hài lòng, có lҫn ghé toà bӕ Biên Hoà
ÿã qua trѭӡng thăm, tӓ lòng kính trӑng mӝt nghӋ nhân có khiӃu thҭm mƭ tinh tӃ.
Ngày nay, nghӋ nhân gӕm tҥo xong mүu thì ÿә khuôn thҥch cao, dùng kƭ thuұt rót
ÿӇ sҧn xuҩt hàng loҥt. Sҧn phҭm gӕm nҳn bӝng là sҧn phҭm ÿѫn chiӃc ÿòi hӓi nghӋ
nhân khéo tay nҳn phôi gӕm dày ÿӅu, nӃu không lúc nung sӁ nӭt, nә... Thҫy Ba Thӑ
ÿã nҳn bӝng nhiӅu thӭ, nay còn tѭӧng hai con lân (con lӟn ÿһt ӣ sӣ Thú Sài Gòn, con
nhӓ ÿһt ӣ Trѭӡng Mƭ nghӋ Biên Hòa). Chùa Cây Chàm có tѭӧng Ông Tiêu – vӏ thҫn
gác cәng, lѭӟi le dài - và bà Tiên do thҫy nҳn bӝng. Mӛi pho cao bҵng nӱa ngѭӡi
thұt, cҳt thành ba khúc, nҳn xong ÿӇ trong râm cho khô. Dân làng ÿào hӕ lӟn và sâu,
cho tѭӧng xuӕng rӗi tҩp ÿҫy trҩu, hҫm (nung) lâu, ÿҩt sét thành gӕm rҳn chҳc. Sau ÿó
thҫy chӍ ÿҥo ráp khúc, sѫn phӃt, ÿә cӕt xi măng cho vӳng. Tѭӧng bӅn nhѭ nung lò dù
cách làm ÿѫn giҧn, ít tӕn kém. NhiӅu vӏ trong nghӅ - ÿӅu cao tuәi - nhұn ÿӏnh: thҫy
Ba Thӑ là ÿ̩i di͏n cu͙i cùng cͯa kƭ thu̵t n̷n b͡ng.
Thҫy qua ÿӡi ngày 26/6/1977, vƭnh viӉn mang ÿi nhiӅu ÿiӅu vӅ kƭ thuұt gӕm mà
ngày nay các lӟp ÿi sau muӕn tìm hiӇu.
IV-4- ÔNG BҦY VҤN (TRҪN VĂN VҤN, 1912-2003)

4.5 Page 35

▲back to top


Ông Bҧy Vҥn (Trҫn Văn Vҥn) sinh năm Nhâm Tí (1912) tҥi thôn Ĉҳc Phѭӟc, xã
Tân Vҥn, tәng Chánh Mƭ Thѭӧng, quұn Châu Thành, tӍnh Biên Hoà (nay thuӝc
phѭӡng Tân Vҥn, thành phӕ Biên Hoà) trong mӝt gia ÿình nông dân nghèo tӯ Bình
Ĉӏnh xiêu giҥt vào.
Năm 14 tuәi, ông ÿӥ gánh nһng cho cha mҽ tӵ kiӃm cѫm, ÿi làm cho lò lu cӫa
ngѭӡi Tàu ӣ Tân Vҥn. Khuân cӫi, nhӗi ÿҩt... là viӋc ÿѫn giҧn song không nhҽ nhàng,
quҫn quұt tӯ sáng tinh mѫ ÿӃn tӕi mӏt, cҧ tháng không ngày nghӍ, cұu thiӃu niên Bҧy
Vҥn chӍ lãnh nӱa lѭѫng ngѭӡi lӟn. Nhӡ tinh mҳt, khéo tay, sáng ý hӑc lóm các bác
thӧ lӟn tuәi nhӳng lúc rҧnh rӛi, dҫn dҫn biӃt nҳn, xoay, ÿӕt lò...
Khi Hӧp tác xã Mƭ nghӋ Biên hoà thành lұp (năm 1933), Bҧy Vҥn trӣ thành anh
thanh niên cѭӡng tráng có tay nghӅ thành thҥo, nәi tiӃng vӅ xoay chұu cӥ lӟn. Anh
ÿѭӧc ngѭӡi anh ruӝt Ba Tôn rӫ qua làm cho Hӧp tác xã Mƭ nghӋ, lѭѫng 33 ÿӗng mӛi
tháng, cao gҩp ÿôi làm cho chӫ ngѭӡi Tàu. Ông kӇ lҥi:
- Chúng tôi làm hàng rҩt kƭ, mӛi tháng chӍ ra mӝt lò. Các món ÿӗ hѭ, ÿӗ xҩu ông
bà Balick ÿұp bӓ hӃt, chӍ các món ÿӗ tӕt mӟi bày bán. Có anh lén ăn cҳp hàng, phú-lít
biӃt bҳt bӓ tù luôn. Hӑc trò trѭӡng nam tiӇu hӑc ÿӭng ngoài cәng xin ÿҩt sét, chúng
tôi không dám cho, sӧ các thҫy rҫy...
Sau năm 1954, ông Bҧy Vҥn ÿѭӧc lò Thành LӉ ӣ Bình Dѭѫng rѭӟc qua làm. Hӑ
trҧ lѭѫng cao gҩp vài lҫn Hӧp tác xã Mƭ nghӋ ÿӇ thu hút thӧ giӓi. Ӣ Biên Hoà, lѭѫng
ông ba ngàn, qua bӇn, lƭnh mѭӡi ngàn còn ÿѭӧc trӑng vӑng. Vài bӕn năm sau, thӧ
Bình Dѭѫng nҳm ÿѭӧc kƭ thuұt thì sӕ thӧ Biên Hoà lҥi khăn gói vӅ xӭ làm ăn.
Ông Bҧy Vҥn là nghӋ nhân gӕm có bàn tay vàng nәi tiӃng mӝt thӡi, cNJng là mӝt
trong sӕ thӧ ra mӣ lò riêng rҩt sӟm vào nӱa ÿҫu thұp niên 60 thӃ kӍ XX. Ông thӑ 92
tuәi, vӯa qua ÿӡi năm 2003. Con ông là Hai Ĉҥo (Trҫn Văn Ĉҥo) nӕi nghiӋp cha, tiӃp
tөc mӣ xѭӣng gӕm ӣ nѫi chôn nhau cҳt rún.

4.6 Page 36

▲back to top


4.7 Page 37

▲back to top


4.8 Page 38

▲back to top


4.9 Page 39

▲back to top


4.10 Page 40

▲back to top